Inhoudsopgave Voorwoord
Rechttoe rechtaan
4
1. Adam
Zorg voor de schepping
6
2. Mozes
Een einde aan uitbuiting
18
3. Salomo 4. Jesaja
Met recht rijk
30
Straks geen armoede meer
42
5. Amos 6. Jezus
De kleine boer de klos
54
Mijn minste broeders en zusters
66
7. Paulus
Rijk maken, rijk worden
84
8. Jakobus
Woord én daad!
96
Auteurs
108
Rechttoe rechtaan Als ik tegen jou zeg dat ik je rechttoe rechtaan vind, weet je gelijk wat ik bedoel. Je zegt wat je vindt. Je maakt geen omwegen. Je gaat recht op je doel af. Dit boek gaat ook over rechttoe rechtaan. Maar dan op een heel andere manier …
Veel mensen in deze wereld hebben tekort vanwege ons ‘te goed’. Ik weet dat niet alle lijden voortkomt uit scheve verhoudingen, en dat je niet altijd een-op-een een lijn kunt trekken tussen mijn welvaart en het gebrek van mijn verre naaste. Dat komt omdat onze economie zo georganiseerd is, dat ik niet meer weet over wiens rug ik consumeer. De verhoudingen in deze wereld zijn niet meer rechttoe rechtaan. Dat daagt jou en mij uit om weer een rechte lijn te trekken tussen onszelf en onze verre naaste over wiens rug wij ons leven leven. Dit boekje wil je helpen om dat in bijbels perspectief te doen. Om onze ogen te openen. Om mee te lijden met mensen ver weg. Waarom? Omdat Woord en Daad al veertig jaar werkt met en voor armen, en omdat we intussen ook ontdekken dat we meer kunnen doen dan alleen onze rijkdom delen. We kunnen en mogen ook een verschil maken met ons eigen leven. De Bijbel licht ons daarin voor, en laat zien dat als we onze eigen gang gaan, we helemaal niet rechttoe rechtaan kúnnen zijn. Gods Geest in Christus dringt ons de andere kant op. De bijbelstudies maken dat duidelijk, net als de verhalen bij elk hoofdstuk die illustreren wat de bijbelgedeelten betekenen in het leven van mensen nu.
4
Voorwoord
Ik besef dat, als je dit alléén leest, je jezelf machteloos kunt voelen. Hoe kan ik nu in mijn eentje het verschil maken? Ik begrijp dat, omdat ik het zelf ook nogal eens zo voel. Uit ervaring weet ik dat als je je samen met anderen over zo’n gedeelte buigt, dit je nieuw perspectief kan geven. Samen, met vrienden of vriendinnen, op catechisatie, op de jeugdvereniging of bij de bijbelkring in je kerk. Het boekje is zo geschreven dat je het voor jezelf alleen kunt gebruiken of in je groep. Neem het. Lees het. Bid het. Doe het. Ik wens je veel zegen toe. Omdat ik mag weten dat je dan ook tot zegen zal zijn. Rechttoe. Rechtaan.
Jan Lock, voorzitter Raad van Bestuur Woord en Daad
5
God vertrouwt Zijn schepping aan Adam toe. Hoe moet hij zorgen voor de schepping en de dieren? Hoe moet hij omgaan met zijn naasten? Dat laat het boek Genesis zien.
Zorg voor de schepping ds. W. Visscher
Adam We komen Adam in het begin van de Bijbel tegen. De Heere schiep de dieren en bracht ze ‘tot Adam’, opdat hij ze een naam zou geven. Adam is het Hebreeuwse woord voor ‘mens’. Zonder lidwoord heeft het woord vaak de betekenis van een persoonsnaam, Adam (Gen. 2:20). Mét lidwoord heeft het meestal de betekenis van een soortnaam, ‘mens’ of ‘de mens’. Het Hebreeuwse woord adaam kan ook ‘aarde’ of ‘oppervlakte’ betekenen. Het hangt een beetje van het verband en de taalkundige vorm af hoe we het vertalen. Maar we volgen de Statenvertaling, waar we deze naam van de eerste mens vinden in Genesis 2:19. De naam van de eerste vrouw is voor de zondeval ‘Manninne’, uit de man genomen. Na de zondeval draagt ze de naam Eva (Gen. 3:20). De naam Adam vinden we in Genesis ongeveer 25 keer. Verder komen we zijn naam tegen in geslachtsregisters (Luk. 3:38), Romeinen 5, 1 Korinthe 15, 1 Timotheüs 2 en Judas. Adam wordt door God geschapen naar Zijn beeld en gelijkenis (Gen. 1:27). Het ‘beeld van God’ betekent dat Adam God vertegenwoordigt op aarde. Adam mocht heersen over de werken van Gods handen. Bij de ‘gelijkenis van God’ kunnen we denken aan de eigenschappen die God de mens heeft gegeven, zoals kennis, gerechtigheid en heiligheid. Aan de schepping van Adam, op de zesde dag, gaat overleg door God vooraf. De Schrift leert ons dat God zegt: ‘Laat Ons mensen maken naar Ons beeld en Onze gelijkenis’ (Gen 1:26). Adam en zijn vrouw zijn de voorouders van alle mensen. Met dit mensenpaar is God begonnen.
7
Context Adam werd door God in een goede schepping geplaatst. ‘En God zag al wat Hij gemaakt had, en ziet, het was zeer goed’ (Gen 1:31). In die schepping, waarin God de hof van Eden had aangelegd, kreeg de mens de opdracht om de aarde te beheren. Ook kreeg de mens de taak om als profeet Gods wil te kennen en bekend te maken; om als priester geheel aan Gods wil toegewijd te zijn, en om als koning geheel in overeenstemming met Gods wil te handelen. Alles was gericht op Gods eer en de schepping was doortrokken van Gods heerlijkheid. Adam had als taak de aarde en de hof ‘te bouwen en dien te bewaren’ (Gen. 2:15). Arbeid was dus al voor de zondeval een opdracht. Vanaf de schepping horen we over God, Die op de zevende dag heeft gerust van Zijn werk (Gen 2:2). Die dag wordt door de Heere gezegend en geheiligd. De rustdag gaat terug op Gods goede schepping. Als volmaakt schepsel leefde Adam tot eer van Zijn schepper. Door kinderen te ontvangen zouden de eerste mensen de aarde vervullen. De engelenwereld, de mensenwereld en de schepping zouden Gods glorie verkondigen (Ps. 19:2). Steeds weer en steeds meer. De zonde stortte het mensdom in een diepe val en bracht verwoesting op aarde. Genesis 3 vertelt sober en ingetogen hoe Adam en zijn vrouw in opstand kwamen tegen hun Schepper. Ingrijpend zijn de gevolgen van de zonde geweest. God liet echter Zijn schepselen niet los. Onze goede God heeft Zichzelf bewogen en de gevallen mens opgezocht (Nederlandse Geloofsbelijdenis artikel 17). De tweede Adam, Christus, zal mensen verlossen uit de greep van zonde, schuld en dood. Vanuit de goede schepping krijgen we echter ook na de zondeval aanwijzingen over hoe we moeten leven. Ook na de zondeval en na de zondvloed lezen we in de Bijbel: ‘Zijt vruchtbaar en vermenigvuldigt, en vervult de aarde!’ (Gen. 9:1), een herhaling van de opdracht die al aan Adam en Eva gegeven was. Ook de opdracht tot zorg voor en beheer van de schepping is blijvend. Mensen zijn tot dienstbaarheid geroepen.
8
Bijbelstudie
Zorg voor de schepping Van wie is de schepping eigenlijk? De evolutieleer wil ons doen geloven dat alles ‘vanzelf’ tot stand is gekomen. In een proces van miljarden jaren is de wereld vanuit een ‘oerknal’ ontstaan, heel toevallig en zonder enig doel. Vanuit het niets en vanuit de chaos evolueerde alles naar de huidige zichtbare wereld. Is dat juist? Er is geen bewijs voor. De gevolgen van een dergelijke gedachte zijn ingrijpend. Alles is toevallig, ook normen van goed en kwaad. Deze wereld heeft geen doel.
Verantwoordelijk naar God, de Schepper Geheel anders begint de Bijbel. Daar lezen we: ‘In den beginne schiep God den hemel en de aarde.’ Aan deze wereld gaat God vooraf. Hij is de eeuwige, Die de dingen roept alsof zij waren. Onze werkelijkheid is door God geschapen en gewild. De aarde is van Hem (Ps. 24:1). God wil Zichzelf in en door Zijn schepping verheerlijken. Mensen mogen deze wereld gebruiken. De Schepper en Eigenaar geeft de aarde in bruikleen aan de schepselen. Het gaat in de schepping niet om onze eigendommen, maar om Gods eigendom. God bepaalt wat er met Zijn eigendom mag en moet gebeuren. Mensen
kunnen niet naar eigen inzicht over de schepping beschikken. Gods eer moet het eerste doel zijn van onze omgang daarmee. Zo stond Adam in de goede schepping. Zo wekt God door Zijn genade mensen op om Hem te verheerlijken. Hulpverlening aan armen zonder de verticale relatie met God mist haar diepste bedoeling. Het gaat er eerst om dat mensen zicht krijgen op de Eigenaar van de schepping. Mensen moeten horen van God en Zijn geboden, opdat ze weer gaan leven in gehoorzaamheid daaraan. De gerichtheid op God moet ook nu onze eerste insteek zijn als we de ander ontmoeten. We zijn allen van Gods geslacht (Hand. 17:29). 9
Bijbelstudie
Verantwoordelijk naar onze medemens We leven samen met andere mensen op deze aarde. Het was Gods bedoeling dat mensen zich zouden voortplanten. De engelen zijn door God allemaal tegelijk geschapen, maar mensen planten zich geleidelijk voort. De Heere werkt toe naar een voltooide mensheid. Uit één bloed is het hele menselijke geslacht gemaakt (Hand. 17:26). Voor God is ieder mens gelijk. Rassendiscriminatie, slavernij en vernedering zijn in strijd met de Schrift. De mens is een sociaal wezen. Naastenliefde is geen liefhebberij, maar een eis vanuit Gods Woord. De medemens is een beelddrager van God. Bijzondere opdracht Mensen hebben van God een bijzondere opdracht gekregen. Mensen zijn op reis naar de eeuwigheid en moeten zich allen voor God verantwoorden. God gaf de mens een zeer belangrijke plaats in Zijn schepping. Vandaar dat we onze naaste niet in zijn ellende en verlorenheid voorbij mogen gaan. God roept ons om de ander te helpen, in geestelijke en tijdelijke noden. Vandaar dat we hulp verlenen en weldoen aan alle mensen. Vandaar dat we het allerbelangrijkste aan onze medemensen niet mogen onthouden. Gods goede boodschap moet aan de ander bekend worden gemaakt. Ook die ander moet voor God verschijnen. Ware naastenliefde
weet van het gezamenlijk staan voor God. Ze heeft de ander niet over voor het oordeel. Ze is bewogen met de ander, wie hij of zij ook is. Wel hebben we meer verantwoordelijkheid voor onze naaste naarmate die dichter bij ons staat. God gaf aan Adam zijn vrouw. Het eerste huwelijk is door God gesloten en gewild. Man en vrouw staan samen voor Gods aangezicht. Al in de goede schepping lezen we: ‘Het is niet goed dat de mens alleen zij.’ God gaf het huwelijk, als scheppingsorde, opdat man en vrouw daarin samen de aarde zouden beheren. De kinderzegen is een volgende rijkdom die God aan mensen gaf. Kinderen zijn een erfdeel van de Heere (Ps. 128). Aandacht voor verschillen tussen rijk en arm Ten slotte vragen mensen in de ruimste zin aandacht. We leven samen op deze aarde. Er zijn op aarde echter wel grote verschillen. Som-
Het eerste huwelijk is door God gesloten en gewild. Man en vrouw staan samen voor Gods aangezicht.
10
migen zijn rijk, anderen arm. Sommigen hebben overvloed, anderen gebrek. Het heeft ons veel
Zorg voor de schepping
te zeggen dat ongeveer 15% van de wereldbevolking honger lijdt. Het is niet aanvaardbaar dat 1,2 miljard mensen (23% van het totaal) op aarde met minder dan 1 dollar per dag moet zien rond te komen. Het kan ons niet onberoerd laten dat dagelijks wereldwijd 19.000 kinderen voor hun vijfde verjaardag sterven. Er is grote nood in deze wereld. In Somalië bijvoorbeeld zijn in de periode 2010-2012 ongeveer 250.000 mensen van honger omgekomen. De helft van deze mensen waren kinderen. Als er meer internationale aandacht voor Somalië geweest was in de jaren ervoor, zou de ramp wellicht minder groot geweest zijn. In de media kwam de aandacht voor de hongersnood pas op gang toen het te laat was. Natuurlijk zijn de oorzaken voor de ramp in Somalië ingewikkeld. Het land gaat gebukt onder wanbestuur, conflicten en de invloed van de radicale islam. Dat neemt niet weg dat er lange tijd vanuit het rijke Westen weinig aandacht voor Somalië was. Vluchtelingen uit zo’n land zien we liever niet dan wel. Grote landelijke acties zijn er eigenlijk niet gehouden. Zou er veel voor mensen in Afrika gebeden worden? Zouden kerken wel alles doen wat mogelijk is? Het zijn zomaar vragen die bovenkomen.
komen ze voor het eerst tegen in Genesis 3:24. De cherubim beletten de toegang tot het verloren paradijs. Daarnaast schiep God dieren in vele soorten. Adam mocht alle dieren een naam geven (Gen. 2:20). ‘Een naam geven’ heeft in de Bijbel ook de betekenis van ‘het beheer over iets hebben’. Adam voert het beheer over de dieren. Dierenzorg is niet iets van de 21ste eeuw. De Partij voor de Dieren slaat echter
Zou er veel voor mensen in Afrika gebeden worden? Zouden kerken wel alles doen wat mogelijk is?
Verantwoordelijk naar de dieren God schiep engelen, mensen en dieren. Engelen zijn dienstbare geesten (Hebr. 1:14). We
door. Zij wist het fundamentele verschil tussen mens en dier uit. De Bijbel leert anders. Dieren zijn geen beelddragers van God. Dat betekent niet dat dieren er niet toe doen. In Spreuken 12:10 lezen we dat de rechtvaardige het leven van zijn beest kent. De godvrezende zorgt goed voor zijn dieren. Bovendien spaarde God niet alleen de mensen, maar ook het vee van Ninevé (Jona 4:11). We moeten dus een open oog hebben voor wat er rond het uitsterven van diersoorten aan de hand is. Ook mag hier de intensieve veehouderij genoemd worden. Dat is een vorm van landbouw die moeilijk 11
Bijbelstudie
samengaat met het bijbelse beheer van de schepping. Dierenwelzijn is geen hobby van linkse mensen, maar een bijbelse plicht. Dit sluit niet uit dat we dieren mogen gebruiken, bijvoorbeeld voor consumptie. Ze zijn immers aan de mensen gegeven. Verantwoordelijk naar de natuurlijke omgeving De kosmos (het Griekse woord heeft ook de betekenis van ‘sieraad’) is door God geschapen. In de kosmos en op onze aarde zijn ontelbaar veel hulpbronnen. Er is prachtige natuur, hoewel alles onder de vloek van de zonde ligt. De schepping zucht onder de last van de zonde en zal daarvan een keer verlost worden (Rom. 8:20). Veel welvaart en veel mensen vragen veel van onze schepping. De afvalberg groeit onrustbarend. Het tekort aan grondstoffen wordt steeds meer voelbaar. Gewoon drinkwater wordt in de toekomst een kostbare drank. Hetzelfde geldt voor olievoorraden, die niet onbeperkt beschikbaar zijn. We moeten er duurzaam gebruik van maken. Ook de komende generaties hebben voedsel, drinken en ruimte nodig. Als de natuur niet in balans is, raakt de mens uit balans. Daarom is versobering van de levensstijl geen overbodige luxe. Mensen moeten een stapje terug leren doen. Vooral in het rijke Westen is bezinning op onze leefwijze meer dan noodzakelijk. Het heeft ons wat te zeggen
dat 20% van de mensen op aarde 86% van de totale consumptie voor zijn rekening neemt. Zo mogen we best eens nadenken over ons eetgedrag. Eten we om ons lichaam te voeden, of gebruiken we zo veel dat het schade toebrengt aan onze gezondheid? Ook ons energiegebruik is een belangrijk punt. Waarom rijden we niet 90 kilometer per uur op de snelweg, zodat we veel minder CO2 uitstoten? Waarom zijn we niet zuiniger in het gebruik van allerlei middelen? En waarom wordt er in de westerse wereld jaarlijks
Het heeft ons wat te zeggen dat 20% van de mensen op aarde 86% van de totale consumptie voor zijn rekening neemt.
12
18 miljard dollar uitgegeven aan make-up? Het is onze roeping matig en sober te leven. Gods schepping hebben we ontvangen om te gebruiken, niet om te misbruiken. Milieubeheer is een bijbelse opdracht. Vier begrippen We trekken enkele conclusies. In het begin schiep God hemel en aarde (Gen. 1:1). God staat aan het begin en ook aan het einde van de
Zorg voor de schepping
geschiedenis. Dat geeft zowel klem als rust, als we denken aan de toekomst. Vanuit de Bijbel mogen we weten van Gods zorg voor Zijn schepping. Maar de mens is verantwoordelijk. Hij is geroepen tot: • Discipelschap. De eis van de Heere God is Hem lief te hebben boven alles. Door de zonde is dat geen realiteit meer. Door wederbarende genade worden we weer gericht op God en Zijn eer. • Burgerschap. Onze naaste horen we lief te hebben als onszelf. Kaïn sloeg zijn broer dood. Het burgerschap woog niet in zijn leven. Abel diende de Heere wel. Door genade gaat het welzijn van de naaste weer belangrijk worden in ons leven en krijgen we oog voor zijn noden. Het een hangt onlosmakelijk met het ander samen. • Rentmeesterschap. God schiep de mens als beheerder van Zijn goede schepping. Deze opdracht is na de zondeval gebleven. Van nature misbruiken we de schepping voor eigen doelen. Door Gods genade gaan we verlangen om Zijn goede gaven te gebruiken voor onze naaste. We moeten ook maat houden in de omgang met de natuur en de dieren. • Vreemdelingschap. Door de zonde is deze wereld doortrokken van boze machten. Deze gevallen wereld is niet de plaats van de rust. Als we Gods kinderen geworden zijn, verlangen we naar een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Daar zal God alles in allen zijn. Dan hunkeren
we als vreemdelingen, mensen die anders dan anderen in deze wereld staan, naar het betere
Als we Gods kinderen geworden zijn, verlangen we naar een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Vaderland. Door Christus en Zijn werk zullen de nieuwe hemel en de nieuwe aarde eenmaal uit de hemel neerdalen. Jesaja heeft er al van gesproken (Jes. 11:6-10). Een heerlijke toekomst voor allen die de Heere oprecht vrezen!
13
Claudio Edgard Hernández Martínez
Nicaragua Landbouwgif in El Yankee ‘Ook mijn kinderen moeten nog van deze schepping kunnen genieten.’ Goed voor de schepping zorgen; voor Claudio Edgard Hernández Martínez uit het dorp El Yankee, Nicaragua, is dit een dagelijkse opgave. ‘Als koffieboer probeer ik bijvoorbeeld zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen te gebruiken’, vertelt hij. ‘Landbouw, in het bijzonder de koffieteelt, is erg verbonden met de natuur, de natuurlijke ecosystemen. Ik zie het als mijn opdracht de natuur intact laten. Ook bestrijd ik plagen met schimmels en pas ik een eenvoudig afvalwaterzuiveringsproces toe bij de koffieverwerking.’ Hiermee neemt hij afstand van goedkope en makkelijke landbouwmiddelen als kunstmest en landbouwgif. Claudio wil op natuurlijke wijze de gevolgen van klimaatverandering bestrijden, waarmee hij dagelijks te maken krijgt in Nicaragua. ‘Het klimaat is in beweging, en niet op een goede manier. Beken drogen uit, het regent op andere momenten dan in de regentijd en op weer andere momenten is het veel te droog. Ik heb als vader de verantwoordelijkheid voor mijn kinderen. Niet alleen dat ze gezond opgroeien, maar ook dat ze straks aan de landbouw nog een boter-
ham kunnen verdienen.’ Claudio stelt zich ten doel zo veel mogelijk boeren in zijn omgeving mee te krijgen met zijn natuurvriendelijke werkwijze, zodat er echt iets verandert in de omgeving van El Yankee. ‘De eerste resultaten zijn al zichtbaar: door de toepassing van de nieuwe technieken wordt er nu veel minder water verspild dan vroeger, en staat de kreek die langs mijn huis stroomt niet meer het grootste deel van het jaar droog’, meldt hij trots. ‘Mijn kinderen kunnen weer in het meer zwemmen, en ik zie meer dieren in de natuur rondom ons dorp, omdat meer boeren milieubewuster gaan werken. Ik ga er economisch niet direct op vooruit, maar zie wel dat we samen iets beschermen waar we met z’n allen als wereldburgers verantwoordelijk voor zijn.’ ‘Dit is niet alleen een opdracht voor mij, maar ook voor de mensen in Nederland!’, zegt de Nicaraguaanse boer. ‘Je moet met elkaar de ‘Je moet met elkaar de schepping schepping zo veel mogelijk intact laten. Niet alzo veel mogelijk intact laten. Niet leen om daar nú het resultaat van te zien, maar at resulta het nú daar alleen om ook voor toekomstige generaties.’
van te zien, maar ook voor toekomstige generaties.’
15
Gespreksstof Vragen bij de bijbelstudie 1. In hoeverre is het van betekenis dat de Bijbel begint met de schepping van hemel en aarde? Kijkt iemand die de evolutietheorie aanhangt anders tegen de omringende werkelijkheid aan? Welke gevolgen heeft dit voor zijn omgang met de natuur, de dieren en de medemens? 2. God is Schepper, en de aarde is Zijn eigendom. Wat zegt dit over het gebruik van de aarde? Hoe kun je als christen op een goede manier omgaan met eten en drinken als je weet dat er anderen zijn die tekort komen? Denk bijvoorbeeld aan het weggooien van ‘oud brood’. Vind jij dat kunnen? 3. Dieren zijn door God geschapen. Wat betekent dit voor onze omgang met dieren? Hoe moeten we aankijken tegen intensieve veehouderij, waarbij dieren zo snel mogelijk vetgemest worden voor de slacht? Wat zou een bijbels leven betekenen rond vleesconsumptie? Hoe moeten we aankijken tegen zaken als roken, overgewicht, alcoholgebruik, etc.? Verbiedt God in het zesde gebod ook roken?
16
4. Onze leefstijl heeft gevolgen voor de natuurlijke hulpbronnen in landen waar arme mensen leven. Hoe kunnen we daar iets tegen doen als het bijvoorbeeld gaat om het gebruik van hardhout of onze CO2-uitstoot als gevolg van autorijden? Welk bijbels begrip kan daarbij als richtlijn dienen? Hoe zou jij concreet duurzamer kunnen leven? 5. Mensen zijn verantwoordelijk voor elkaar. Hoe geef jij handen en voeten aan de zorg voor je naaste ver weg, bijvoorbeeld kinderen in Afrika die honger hebben? Of kunnen we zeggen dat die landen het hongerprobleem aan zichzelf te wijten hebben? Zouden we in Nederland meer vluchtelingen uit dergelijke landen moeten toelaten of juist niet? 6. Mensen zullen eenmaal door God geoordeeld worden. Wat zegt de Heere Jezus hierover in Mattheüs 25:31-46? Is het geven van eten aan arme mensen een christelijke plicht? Zo ja, hoe kunnen we dat gestalte geven? Wat is het verband tussen oprecht geestelijk leven en zorg voor je naaste in nood?
Door Gods genade gaan we
verlangen om Zijn goede gaven te gebruiken voor onze naaste. Gods eer moet het eerste doel zijn van onze omgang met de schepping.
17
