Voorwoord. Marjolijn Masselink Portefeuillehouder deelgemeente Rotterdam Centrum

2

Voorwoord Welkom op de Kade, De West-Kruiskade is een wereld van verhalen. Deze gids vertelt ze. Elke ondernemer heeft een verhaal, elke winkel heeft een geschiedenis net als de mensen die er wonen en werken. En er zijn prachtige verhalen van schrijvers die een deel van hun verleden op ‘de Kade’ hebben liggen. Jan Oudenaarden en Ina Kleijwegt zijn er goed in geslaagd om die verhalen aan elkaar te rijgen tot een gids die je meeneemt langs de plekken waar ze spelen en die je in staat stelt om ze te herbeleven. Fotograaf Theo de Man heeft die sfeer bovendien prachtig vastgelegd.

3

In die verhalen lees je over de aantrekkingskracht, over het bijzondere van de West-Kruiskade, maar ook over de plekken die nog niet de juiste uitstraling hebben. In de loop der tijd is veel verbeterd, maar er zijn een paar hardnekkige problemen waar het nog niet helemaal is gelukt, bijvoorbeeld bij het Tiendplein en de Diergaardesingel. Daarop was eigenlijk maar één reactie mogelijk: de betrokkenen moeten nog nauwer samenwerken, hun krachten en budgetten bundelen. Dat is gelukt. De ondernemersvereniging, woningcorporatie Woonstad, de gemeente Rotterdam en de deelgemeente Rotterdam Centrum hebben zich voor dit gebied verenigd in de Alliantie West-Kruiskade en zij werken voortvarend aan oplossingen die werken voor de plekken die nog niet het stempel aantrekkelijk en veilig verdienden. Ondertussen zorgt extra toezicht ervoor dat u ook nu overal op de Kade zorgeloos kunt genieten van een unieke sfeer die u nergens anders in de stad of in de wereld zult terugvinden.

Marjolijn Masselink Portefeuillehouder deelgemeente Rotterdam Centrum

4

Inleiding

5

De West-Kruiskade hoort onlosmakelijk bij de wijk het Oude Westen, waarin het een belangrijke oost-westverbinding vormt. Met het eerste deel van de 1ste Middellandstraat is het de belangrijkste winkelstraat van de wijk. Naar analogie van Boulevard Zuid en de Noorderboulevard werden ze samen ook wel de City Boulevard genoemd, maar die naam lijkt naar de achtergrond gedrongen. Voor de hele winkelstraat tussen Kruisplein en ’s-Gravendijkwal/Henegouwerlaan wordt in het dagelijkse spraakgebruik vaak de verkorte benaming Kruiskade gebruikt, al kan dat tot verwarring leiden met de ‘echte’ Kruiskade, die loopt van Coolsingel tot Karel Doormanstraat. De West-Kruiskade weerspiegelt het karakter van de omliggende wijk. Dat was al zo aan het einde van de 19de eeuw bij de aanleg van de wijk, aan het begin van de 21ste eeuw is dat niet anders. Al die tijd vormden de wijkbewoners de clientèle van de winkels op de West-Kruiskade. Daar gingen ze heen voor hun eerste levensbehoeften, voor kleding of huisraad en ze gingen er uit, naar café of bioscoop. De West-Kruiskade en de 1ste Middellandstraat werden aangelegd langs de Middelwatering. In het verlengde van de Kruiskade liep deze poldervaart eeuwenlang op de grens van twee tiendblokken in oost-westrichting door het veenlandschap. Het landelijke pad langs het water groeide uiteindelijk uit tot een van de meest stedelijke straten van de stad, die daar in al zijn facetten kan worden ervaren. Tot 1886 liep de gemeentegrens tussen Rotterdam en Delfshaven van de Gouvernestraat tot de Coolsestraat in het midden van de West-Kruiskade. In de noord-zuidrichting liep de grens achter de huizen van de Westersingel en in het midden van de Coolsestraat. Het karakter van het Oude Westen veranderde in de loop der jaren aanzienlijk en de winkelstraat veranderde mee. Ooit waren aan de West-Kruiskade bekende Nederlandse winkels gevestigd als van De Gruyter, Jamin en Coöperatie De Vooruitgang. Ze werden niet verdreven door de exotische ondernemers maar hadden hun deuren al voor hun komst gesloten. De stadsvernieuwing, die sinds 1980 in twee golven over de wijk spoelde, bracht grote verhuisstromen op gang, de immigratie van allerlei landsaarden die in de omliggende straten neerstreken, had eveneens grote gevolgen. In de jaren zestig kwamen de Spanjaarden, Italianen en Grieken, later Surinamers en Antillianen, die de straat de bijnaam Kroeskade gaven, en Kaapverdianen. Vervolgens kwamen de Chinezen met hun restaurants en toko’s, wat tot de bijnaam Little Chinatown aanleiding gaf. De West-Kruiskade werd de meest kosmopolitische straat van Rotterdam, waar vrijwel van alles is te krijgen en geuren uit alle werelddelen zijn waar te nemen.

6

De cultuuromslag van de wijk en de West-Kruiskade verliep niet zonder slag of stoot. Vanaf de jaren zeventig van de 20ste eeuw hadden buurt en straat te kampen met drugsoverlast en de bijbehorende criminaliteit. Een tweede probleem was de verpaupering van de buurt. De bewoners sloegen de handen ineen, de problemen werden aangepakt en niet zonder succes.

7

De herinnering aan de vroegere winkelstraat komt niet overeen met het multiculturele heden, maar het oude is toch niet helemaal verdwenen. Op straatniveau kreeg de West-Kruiskade een onhollands, uitheems en exotisch karakter, daarboven waant men zich op grote stukken nog in de 19de eeuw, een beeld dat af en toe wordt verstoord door bebouwing van een eeuw later. Deze mix van oost en west, van oud en nieuw maakt de West-Kruiskade tot de ‘spannendste’ en leukste straat van Rotterdam. Lijnbaan en Koopgoot hebben een grote aantrekkingskracht op dagjesmensen, maar de West-Kruiskade hoort zeker in dat rijtje thuis. Het heeft overigens weinig gescheeld, of de West-Kruiskade was er niet meer geweest. In mei 1940 werd de binnenstad van Rotterdam door het Duitse bombardement en de daarop volgende brand grotendeels verwoest. Vlak voor de West-Kruiskade werd het vuur een halt toegeroepen.

8

9

van Kruisplein tot Henegouwerlaan

De wandeling

Ene kant heen, .... Van Kruisplein tot Henegouwerlaan Met het zakelijke, 20ste-eeuwse centrum achter ons begeven we ons in ‘de wondere wereld’ van de West-Kruiskade. Voor we de West-Kruiskade opgaan, die op 27 juli 1894 zijn officiële naam kreeg, zien we rechts aan het Kruisplein een gebouw A waarmee vijf Delftse studenten in 1980 een prijsvraag voor jongerenhuisvesting wonnen. Het gebouw werd in 1985 opgeleverd en biedt een logische oplossing voor een overgebleven stuk grond tussen oude en nieuwe bebouwing. De galerijflat aan het Kruisplein onttrekt een onaantrekkelijke parkeergarage aan het zicht.

De studenten kozen als gemeenschappelijke naam Mecanoo, inmiddels de naam van een wereldberoemd architectenbureau, dat wordt geleid door prof. Francine Houben (1955). Zij was destijds één van de vijf studenten. In 2009 werd in het kader van de manifestatie Brazil Rotterdam op de blinde zijwand van het gebouw door de Braziliaanse graffiti kunstenaar Onesto een muurschildering aangebracht 1 . Tussen dit gebouw en de West-Kruiskade loopt de Diergaarde singel, genoemd naar de in 1857 gestichte Rotterdamsche Diergaarde, die liep langs het diergaardeterrein. In mei 1940 was de verwoesting door het bombardement daar groot. Het nieuwe onderkomen aan de rand van de stad was echter vrijwel gereed en al op 7 juli konden de gespaard gebleven dieren verhuizen naar Diergaarde Bijdorp. ¨ pagina 12

10

Leni Saris Biografie, 1986

11

‘De eerste bommen vielen bijna naast ons huis neer, we woonden in het centrum. Ons huis gedroeg zich als een schip, dat op de woeste golven deinde. Duizenden ruiten rondom braken, bij ons vlogen ook de scherven van alle ruiten (en een hoekhuis heeft vele ruiten) door het huis. Wat wisten we eigenlijk van bombardementen en donderend afweergeschut... niets toch! Vanaf die pinkstermorgen wisten we het! Het was zoiets ongelooflijks: bommen, geluid van brekend glas, de harde wind die flarden kapotte gordijnen overal naar binnen joeg, mensen, die eerst versuft, maar even later in paniek naar buiten renden: het was een verschrikkelijke nachtmerrie. We werden toen, omdat niemand zijn huis meer in mocht, bijeengedreven in de hal van de bioscoop.’

12


Op de hoek met de Diergaardesingel, op West-Kruiskade 1 , bevindt zich restaurant de Chinese Muur. Eerder zat hier, vanaf 1972, Chinees restaurant De Lange Muur. Het pand uit 1892 werd door architect-aannemer J.C. Meijers gebouwd als café met bovenwoningen. De begane grond en eerste verdieping werden voorzien van kolommen, boogvensters, gietijzeren balkonhekjes en ornamenten. In de jaren twintig exploiteerde horeca-tycoon Dirk Reese (1880-1967) hier een café. Hij was ook eigenaar van het danspaleis Pschorr aan de Coolsingel, dat in mei 1940 bij het bombardement verloren ging, een lot dat veel uitgaans- en dansgelegenheden trof. Het café kreeg in 1941 als compensatie voor dit verlies een lage aanbouw en als herinnering aan het verdwenen Pschorr werd het Pschorr-West genoemd. Op deze plek begint wat de volksmond Little Chinatown noemt,

een Chinese enclave die zich steeds verder uitbreidt. De grens ligt momenteel bij de Anna Paulownastraat. De panden op West-Kruiskade 5 - 19 , met winkels en woningen, zijn in 1894 gebouwd door H. van Vught, R.W. Blanken, B. Jutte en J. de Jong. De winkelpuien ondergingen in de loop der tijd een drastische wijziging, maar daarboven verkeren de gevels nog in vrijwel originele staat. Met hun ronde bogen boven de vensters, wit gestuukte biezen in het metselwerk, een kroonlijst en topgevels met obelisken, dierenmaskers en gebeeldhouwde mensenkoppen zijn ze te typeren als ‘neo-Hollandse-renaissancestijl’. Het is hier bijna alles Chinees wat de klok slaat: naast het restaurant zit een Chinese kapper, reisbureau Hong Kong Travel, eethuis China Town, een beautysalon en een cadeauwinkel. Daartussen vinden we eetcafé West-Kruiskade met een Balkan grill, een Surinaamse juwelier

13


en een Turks eethuis. Op nummer 21 zit al decennialang een apotheek met de zeer Rotterdamse naam Erasmus. Het pand werd gesticht in 1890. Dan volgen nog Toko Wing Fat Hong, een Turkse bakker en Toko Wai Yat. Chinese ondernemingen zien we ook aan de overzijde van de straat. De schrijfster Leni Saris (1915-1999) woonde met haar ouders op drie verschillende adressen op de West-Kruiskade. Eerst, in 1925, aan de overkant 5 in het inmiddels afgebroken huis op nummer 38a, in 1928 op nummer 37c en tenslotte in 1938 op nummer 34a bij de hoek met de Gouvernestraat. We steken de Batavierenstraat over. De Batavierenstraat is in 1865 vernoemd naar ‘de Batavieren te paard’, een vereniging van slepers, een soort vrachtrijders, die in

de tweede helft van de 19de eeuw in de optochten bij nationale feesten zeer populair was. We passeren nog een aantal Chinese winkels: Toko Kade, Toko Kon Fa en Toko Cheung Kong. Het pand West-Kruiskade 49 werd gebouwd in 1892. In 1910 werd de woning op de begane grond verbouwd tot winkel. Het was niet de laatste verbouwing van het pand. Nu zit er een (Hollandse) slagerij in. Bij de Anna Paulownastraat gaan we rechtsaf. De Anna Paulownastraat is in 1865 genoemd naar koningin Anna Paulowna (1795-1865), grootvorstin van Rusland en echtgenote van koning Willem II. Uit bewondering voor haar gaf de bouwondernemer kort na haar dood de straat deze naam.

¨ pagina 16

14

J.A. (Jan) Blaauw Narcoticabrigade, 1997

15

‘Als politie baalden wij al heel lang van de toestand rond de West-Kruiskade. Samen met de toenmalige chef van de narcoticabrigade, hoofdinspecteur Henk Jansen, had ik reeds een aantal malen de wijde omgeving van de West-Kruiskade verkend. Wanneer wij ons gewoon openlijk op een of andere straathoek vertoonden, waar men onze gezichten maar al te goed kende, werd er uiteraard niet zichtbaar gedeald. Wel gaf men luidkeels te kennen dat onze aanwezigheid bepaald niet onopgemerkt was gebleven, hetgeen wij alleen maar als positief ervoeren. Om vast te kunnen stellen hoe de werkelijke toestand rondom een aantal louche panden er uitzag, besloten wij deze vanuit diverse goed afgeschermde locaties enige tijd te laten observeren. Het was werkelijk verbluffend om te zien hoe geraffineerd snel het dealen op straat soms verliep. Bepaald leerzaam was het ook om te zien waar sommige dealers hun dagvoorraadje heroïne hadden opgeslagen. Zo was er een, die zijn handelswaar onder een losliggende straattegel had “geparkeerd”. Na een aantal verkenningen hadden Henk en ik onze zakken goed vol van deze heroïneplaag. Wij besloten dan ook de beuk erin te zetten. Het nuttige met het aangename verenigen, heb ik altijd als een goed uitgangspunt ervaren, ook bij het politiewerk. Tijdens een werklunch bij “de Chinees” op de West-Kruiskade stelden wij een actieplan op. Bij gebrek aan gewoon papier vertrouwden we ons hele actieplan toe aan een servetje. Dat ding bleek namelijk net groot genoeg te zijn om tussen allerlei fraaie afbeeldingen van Chinese tempels de komende operaties in telegramstijl op een rijtje te zetten. In een poging om van de West-Kruiskade en omgeving weer een toonbaar en veilig geheel te maken, ruimden we vervolgens begin 1980 langzaam maar zeker een niet onaanzienlijk aantal heroïnepanden op.’

16


Op de hoek met de Anna Paulownastraat op West-Kruiskade 63a heeft de Surinaamse kastelein William Scholsberg ongeveer vier decennia café Talk of the Town uitgebaat. Scholsberg was een enorme jazzliefhebber en dat bleek uit de muziek die werd gedraaid, waaronder ook veel muziek van Surinaamse oorsprong. Eerder was Scholsberg uitbater van café Paradise op Katendrecht. Er bestaan plannen om in de ruimte een muziekcafé te vestigen. Op nummer 43 - 45 bevindt zich de bedrijfsruimte van slagerij Schell in de voormalige advocaat- en boerenjongensfabriek van A.J. Scholte. Het pand uit 1924 werd ontworpen in de stijl van de Amsterdamse School. Voor de bomen aan de Diergaardesingel in de zomer blad gaan dragen zien we voor ons in de verte de kolos van het Groothandelsgebouw opdoemen, dat werd gebouwd op het voormalige

terrein van de Diergaarde. ’s Zomers wordt het uitzicht op dit icoon van de wederopbouw door het bladerdek belemmerd. Bij de Drievriendendwarsstraat gaan we linksaf. De naam Drievriendendwarsstraat werd op 13 maart 1888 gegeven, de huizen zijn van 1889. Het Oude Westen is in de laatste decennia van de 20ste eeuw door de stadsvernieuwing aanzienlijk veranderd. De Drievriendendwarsstraat is een van de weinige straten waar de authentieke uitstraling nog enigszins aanwezig is. De toekomst is echter onzeker. Het straatje staat op de rol om te worden herontwikkeld, maar definitieve plannen ontbreken nog. De Drievriendendwarsstraat is afgesloten voor het rijverkeer. In het plaveisel is met gekleurde straatstenen bijzondere bestrating aan-

17


gebracht naar een ontwerp van Arjo Rozendaal en Theo Poel 2 . Het (verwaarloosde) kunstwerk vormt een onderdeel van de Kunstroute door het Oude Westen, waarbij in de jaren 1992-1995 op acht plaatsen kunst in de openbare ruimte werd aangebracht. Bij de Drievriendenstraat gaan we linksaf. De Drievriendenstraat is in 1865 genoemd naar drie vrienden, onder wie de toenmalige hoofdinspecteur van het bouwen, Adrianus van den Boom (1830-1893). De namen van zijn twee vrienden zijn niet bekend, evenmin als de reden van de naamgeving. Tegenover de Drievriendendwarsstraat staan drie vrijstaande appartementenblokjes B uit 1990 van architect Herman van Olst (19451989). Per verdieping worden vier appartementen ontsloten door een trappenhuis. Tussen de blokken zijn twee hoven aangelegd.

Links zien we op nummer 24 - 26 een schoolgebouw uit 1881, waarin 28 kunstenaars een atelier huren van SKAR, de Stichting Kunst Accommodaties Rotterdam. Op de linkerhoek van de Drievriendenstraat, op West-Kruiskade 77 , zit de Marokkaanse slagerij van Benali. Het pand is uit 1986. Aan het einde van de jaren tachtig betrok hij deze zaak; eerder had hij zijn slagerij schuin aan de overkant van de West-Kruiskade, maar dat pand werd gesloopt. Benali kwam in 1969 naar Rotterdam en werkte een aantal jaren in fabrieken. In 1973 leerde hij het slagersvak van familieleden, begon samen met een compagnon een slagerij en opende later zijn eigen zaak. Hij werd na schooltijd af en toe geholpen door zijn zoon, die zou uitgroeien tot de bekroonde schrijver Abdelkader Benali (1975). De West-Kruiskade of een slagerij speelt soms een rol in zijn werk. ¨ pagina 20

18

Abdelkader Benali De langverwachte, 2003

19

‘Gotu Milobi, Passarella, Pakistani Kamies e Kasjmier Co., Halal Meat International, Surigoud, Toko Afoe, Belwinkel HollandoPhone, Afhaalcentrum Milobi – is dit het vreemde, schreeuwerige Oosten? De Cariben? Of bevinden we ons in het gevlechtwerkte negatief ervan, een negatief dat in de donkere kamer hangt van Rotterdam? Uit café The Mad Dog klinkt de cd van een steelband die zo meteen zal langs schuifelen. Een jonge Surinaamse vrouw zoekt aan de bar haar man, tevergeefs. Een dodelijke zomer en aankomende kille winter lopen hier nonchalant door elkaar.’

20


Bij de West-Kruiskade gaan we rechtsaf. Aan de overkant van de West-Kruiskade zien we een bakkerswinkel van Havenaar, een toepasselijke naam, omdat Havenaar de benaming is van een bewoner van Delfshaven. Bakker Havenaar heeft zich aangepast aan de veranderde tijden, want de zaak is befaamd om zijn Surinaamse broodjes. We steken de Coolsestraat over. De Coolsestraat kreeg in 1865 zijn naam en werd genoemd naar het voormalig rechtsgebied Cool. Voor de vereniging van Delfshaven met Rotterdam in 1886 liep de straat precies op de grens tussen beide gemeenten. De huizen aan de westkant lagen in Delfshaven, die aan de overkant hoorden bij Rotterdam. Op de hoek van de Coolsestraat en de West-Kruiskade 3 zat,

tot de stadsvernieuwing aan het einde van de 20ste eeuw ook hier ‘toesloeg’, een café met de naam ’s Lands Weerbaarheid. Schietbaan De Weerbaarheid werd in 1867 gesticht en was eigendom van de familie Van Stolk, die de grond in 1903 voor ƒ 210.000 verkocht aan de gemeente Rotterdam voor woningbouw. Aan die schietbaan herinneren aan de andere kant van de 1ste Middellandstraat de straatnamen: Schietbaanstraat, Kogelvangerstraat, Bajonetstraat en Korte Bajonetstraat, die werden aangelegd op het terrein van de vroegere schietbaan. We passeren rechts het Tiendplein. De West-Kruiskade gaat vanaf hier over in de 1ste Middellandstraat. In het verlengde van de West-Kruiskade werd tegen het einde van de 19de eeuw een begin gemaakt met de aanleg van een

21


nieuwe straat langs de eeuwenoude Middelwatering. Deze straat liep door tot de Delfshavense Schie. Op 27 juli 1894 werd de naam 1ste Middellandstraat officieel vastgesteld. De straat loopt hier niet rechtdoor, een gevolg van het bochtige verloop van de Middelwatering. De Rotterdamse schrijver Bob den Uyl (1930-1992) werd ooit gevraagd wat hij het mooiste plekje van Rotterdam vond. Hij antwoordde dat de s-bocht in de Binnenweg zijn favoriete plekje was, maar de bocht in de overgang van WestKruiskade naar 1ste Middellandstraat mag er ook wezen. In de jaren zeventig van de 20ste eeuw zag het Tiendplein er heel anders uit. Het had zelfs nog geen eigen naam. Aanvankelijk vernoemden buurtbewoners het pleintje ‘illegaal’ naar de actievoerder Gerrit Sterkman (1901-1980) en pas op 1 september 1978 kreeg het van B&W officieel de naam Tiendplein. Aan dat plein,

dat eigenlijk geen plein was, bevond zich café De Drie Ballons 4 dat zeer geliefd was bij de jongelui. Bij gelegenheid sprong de dichter Jules Deelder (1944) er op het biljart om zijn gedichten voor te dragen. Deelder ontmoette er zijn levenspartner Annemarie Fok, die aan de kunstacademie studeerde. ‘Ze kwam binnenlopen en pats, het was gelijk raak. Ik denk: zo! De manier waarop ze liep... En wat ik anders nooit doe, toen heb ik kontakt met haar gezocht. Kreeg gelijk een grote mond, maar daar heb ik me niet door laten afschrikken.’ Nu is het Tiendplein 5 in naam wel een plein, maar qua beleving nog niet. Het transformatorhuisje op het plein 9 voorkomt dat, wat niet wil zeggen, dat het niet mooi is. Het werd ontworpen door de Gemeentelijke Technische Dienst ‘in een verstrakte Amsterdamse-schoolstijl en wordt gekenmerkt ¨ pagina 24

22

F.J. Kleijn Beschrijving en geschiedenis van Delfshaven, 1873

23

‘Na 15 à 20 minuten gaans, bevinden we ons bij de Schiet-baan van de Rotterdamsche-weerbaarheid, en gaan de éérste straat van het Nieuwe gedeelte van Delfshaven, de Adriana-straat, in. Deze straat is voor een groot gedeelte bebouwd, mééstal met arbeiders- en burgerwoningen; aan het eind van deze straat bevindt zich de “Nieuwe Rotterdamsche Loodwit-fabriek” van S. van der Held. Daar tegenover zien we de Coolsche straat, waarvan de huizen aan onze linkerhand tot Delfshavensch, en die aan onze regterhand tot Rotterdamsche grondgebied behooren. Aan het eind dezer straat bevindt zich de Vernis-stookerij van Van der Hoop, Fauchey en Co. Digt bij de Adriana-straat zien we weêr eene geprojecteerde straat, waarin slechts een enkel blok woningen aanwezig is; dan volgt de St. Jozephs-straat, aan de hoek waarvan, ter zijde van de Kruiskade, eene houten Hulpkerk voor de Roomsch-Catholyke bevolking aldaar is opgerigt, en aan de H. Jozeph gewijd. De oude ronde Preêkstoel uit de kerk in de Groenendaal is alhier geplaatst. De Pastorie is mede een houten gebouw. In de St. Jozephs-straat zelf zijn nog slechts weinige kleine woningen gebouwd. Aan de Kruiskade vindt men meer fatsoenlijke huizen, evenzoo aan het begin van de Gouvernestraat. In deze laatste straat vinden we de Stoomfabriek tot het zuiveren van bedveêren en kapok, van J.H.A. Gogarn, de Hulpkerk der Hervormde Gemeente, een politie-bureau en een brandspuithuisje. De straat, die als particulier eigendom door de eigenaars der panden aldaar moet onderhouden worden, bevindt zich in een zeer slechten toestand, en een aantal huizen is zoodanig verzakt, dat in sommige het beneden-vertrek onbewoonbaar, en slechts voor kelder bruikbaar is. Over het geheel maakt deze straat een ongunstigen indruk op den bezoeker, terwijl men zich moeijelijk kan voorstellen, dat aldáár, pas weinig jaren geleden, niets anders dan nieuw gebouwde huizen gezien werden. Wanneer we het eind der straat bereiken, komen we weêr aan den Binnenweg, en zien aan den limietpaal, dat we de grens van Delfshaven en het einde onzer wandeling bereikt hebben.’

24


door een rechthoekig bouwvolume op een rode baksteen plint met ronde hoeken, een klokkentorentje, horizontale betonnen lijsten en een natuurstenen dakrand met overhangende ornamenten’. Architectenbureau Mecanoo ontwierp de glazen aanbouw voor de bloemenwinkel. De horizontale geleding van het oude gebouwtje werd voortgezet in het platte zinken dak. Het bakstenen blok op het Tiendplein heeft helaas tot gevolg dat veel ondernemers er weinig zin in hebben zich erachter te vestigen. Daar zitten ze uit de loop en uit het zicht, wat slecht is voor de klandizie. Zelfs café Nelis, waarover in 2003 nog een enthousiast artikeltje in een boekje over de West-Kruiskade Boulevard stond, heeft de deuren gesloten. Het was een geliefde pleisterplaats in Rotterdam ‘voor Afrosurinamers jong en oud, man of vrouw’. De zaak werd bestierd door ‘een paar oudere, struise

Rotterdamse dames van boven de zestig’. Het pand met de twee torentjes op Tiendplein 1 - 3 werd gebouwd in 1900. De onderpui was ooit, net als de rest van het pand symmetrisch. Links werd de onderpui door de Rotterdamse Spaarbank ‘gemoderniseerd’, maar in feite werd de situatie er alleen maar slechter door. De bank verliet het pand en de buurt zit met de gebakken peren. Er zijn plannen de oude situatie te herstellen en op de begane grond een grand café te vestigen. We lopen verder. Ook op de 1ste Middellandstraat bevinden zich veel exotische winkels. Op nummer 13 Nour, een islamitische boekhandel waar alles is te vinden over de islam en de Arabische cultuur. Nour verkoopt niet alleen boeken in het Arabisch maar ook in het Nederlands.

25


Om voldoende omzet te maken verkoopt de eigenaar ook veel andere waar als cd’s, dvd’s, parfum, kruiden tot aan kleding toe. Aan de overzijde zien we op 1ste Middellandstraat 24 - 36 een bouwblok met driehoekige erkers en decoratief metselwerk. Veel oude, vertrouwde zaken als Melief-Bender en de fa. Beenhakker (voor hulpmiddelen voor gehandicapten) zijn verdwenen, maar de winkel voor ijzerwaren van A. Schaap op nummer 32 zit er nog steeds. Melief-Bender werd in de jaren zeventig gefrequenteerd door het ‘jonge volkje’ uit het Oude Westen en werd net als De Drie Ballons gedreven door een lid van de horecafamilie Van Niekerk. Op nummer 21b zien we Andaluce, een Marokkaanse viszaak annex -restaurant van grote faam en sterk betrokken bij de revitalisering van de buurt. Andaluce verkoopt visproducten uit alle windstreken en levert behalve aan de passant ook veel aan restaurants.

Op 39a zit Mi Amor met feestelijke kleding voor dames en heren. Mi Amor is gespecialiseerd in Indiase bruids- en partykleding. We komen bij de hoek met de ’s-Gravendijkwal/Henegouwerlaan. Links loopt de ’s-Gravendijkwal, rechts de Henegouwerlaan. De ’s-Gravendijkwal kreeg zijn naam in 1894 en is genoemd naar de dijk ten oosten van het Middelland, die vroeger ongeveer op deze plaats lag en al in 1358 zo werd genoemd. De Henegouwerlaan kreeg in 1900 zijn naam, die herinnert aan het Henegouwse Huis. Graven uit dit Huis waren in de veertiende eeuw ook graaf van Holland. De vier leeuwen in het wapen van Rotterdam dankt de stad aan het Huis Henegouwen. Het pand op 1ste Middellandstraat 41 is van 1905; de benedenverdieping werd een aantal malen verbouwd. ¨ pagina 28

26

Herman Romer Honger in Rotterdam, 1980

27

‘Dat alles speelde zich af in de dagen, dat de bezetter nog 450 gram brood per persoon per week beschikbaar stelde, althans op papier. In die periode werden de eerste wanhopige aanslagen op bakkerswagens in de stad gepleegd. Eén keer konden wij zelf daarvan profiteren. Op een gegeven ogenblik kwam er namelijk een ‘Bekanntmachung’, dat de bezetters de haveninstallaties zouden opblazen, waarbij zij de bewoners van de aangrenzende wijken adviseerden hun vensters open te houden om het springen van de ruiten te voorkomen. Ons nu alweer sinds weken niet bewoonde huis in de Adrianastraat lag ook dicht bij de haven en daarom trokken mijn grootmoeder, mijn moeder en ik er tijdig heen om het advies op te volgen. Maar wij zagen dat er iets mis was op het moment dat wij de straat inliepen: een sterk aangroeiende groep vrouwen stond driftig met een broodbezorger te debatteren. En ineens – hoe, ontging ons in de drukte – lag de bakkerswagen opzijgekanteld en golfden de begerenswaardige broden de goot in, terwijl de bezorger lijdzaam toekeek, zijn armen over zijn borst gekruist. In geen tijd was er een geweldige chaos: mensen vielen in de werveling van gebeurtenissen over elkaar heen om de broden te pakken te krijgen, joelend en schreeuwend, huilend en vloekend. Ook mijn grootmoeder, moeder en ik verkeerden in een schemertoestand, waarin schijn en werkelijkheid ineen leken te vloeien. Wij handelden ogenblikkelijk en alsof we het van tevoren met elkaar hadden afgesproken – mijn grootmoeder graaide drie broden bijeen, mijn moeder een dito aantal, en ikzelf rende met veel blauwe plekken èn drieënhalf brood naar onze woning op 128b.’

28


Op 15 november 1917 verhuisde Johanna Petronella Vrugt, de latere Rotterdamse schrijfster Anna Blaman (1905-1960), met haar moeder en zus Corrie naar dit adres, waar toen een rijwielzaak was gevestigd. Haar vader was in januari 1917 aan een hartkwaal overleden. Anna’s zuster beschreef de situatie ter plekke: ‘Moeder, die vier jaren lang met een doodzieke man had opgetrokken, leefde langzamerhand op. De vier winkels die zij in Rotterdam bezat werden op één na verkocht. Achter deze ene was een behoorlijke woonruimte. Moeder wilde proberen deze laatste zaak te behouden met een betrouwbare “knecht”, zo noemde men zo iemand vroeger. Hij heette Arie.’ Na enige tijd verkocht moeder Vrugt ook deze zaak, omdat de knecht niet betrouwbaar bleek. Van het geld nam zij een pension over in de Westewagenstraat, waarheen de Vrugts op 3 decem-

ber 1918 verhuisden. In feite woonden de Vrugts dus net een jaar op dit adres. Het is daarom nauwelijks een wonder te noemen, dat deze episode geen weerslag heeft gevonden in het werk van Blaman. We slaan linksaf en steken de 1ste Middellandstraat over en gaan langs de andere kant van de straat weer terug.

29

..., andere kant terug van ’s-Gravendijkwal tot Westersingel (kaart op pagina 8) We lopen terug over de 1ste Middellandstraat, richting centrum. Vanaf huisnummer 60 tot de hoek met de Korte Bajonetstraat is in 1993 nieuwbouw gekomen van architectenbureau Atelier PRO, die zich voortzet in de Korte Bajonetstraat. Dit project kwam tot stand tijdens de tweede golf van stadsvernieuwing door het Oude Westen. Diverse delen van de bebouwing langs de 1ste Middellandstraat en de West-Kruiskade bleken zo slecht, dat ze moesten worden vervangen. Verderop aan de West-Kruiskade komen we nog enkele van deze complexen tegen. Op de begane grond van het blok op de hoek van de 1ste Middellandstraat en de Korte Bajonetstraat bevindt zich de Kruisboog. 30

Aanvankelijk was dat een passage met ingangen aan de 1ste Middellandstraat en de Korte Bajonetstraat, met daarin een overdekte markt. De markt was geen succes en is inmiddels vervangen door winkels als Aldi en Kruidvat (‘de 750ste’), die nu alleen via de ingang aan de 1ste Middellandstraat zijn te bereiken. Bij de Korte Bajonetstraat gaan we rechtsaf. Deze straat kreeg in 1900 zijn naam (samen met de Bajonetstraat). De straten lopen over het terrein van de voormalige schietbaan van de Koninklijke Scherpschutters en samen met de Kogelvangerstraat hadden ze de vorm van een bajonet. De nieuwbouw aan de Korte Bajonetstraat kreeg begin jaren negentig een gebogen gevellijn, waardoor de 1ste Middellandstraat beter aansloot met de achterliggende straten, maar de bajonetvorm verloren ging.

.... andere kant terug

Op de andere hoek van de Korte Bajonetstraat, de nummers 40 en 50 , staat ook nieuwbouw van Atelier PRO. Bij de Kogelvangerstraat gaan we linksaf. Ook deze straat kreeg in 1900 zijn naam. Op de plaats van deze straat lag de kogelvanger van de schietbaan, een zandheuvel, die de kogels bij het schijfschieten opving. De renovatieprojecten in de straat zijn uitgevoerd door het architectenbureau Pieter Weeda b.v. Bij de Adrianastraat gaan we linksaf. De Adrianastraat is (vermoedelijk) vernoemd naar Adriana Maria Margaretha van Berkel (1845-1932), echtgenote van Franciscus van Beers (1823-1883), de bouwer van de huizen in deze straat. In 31

1888 deed de weduwe Van Beers, mede namens enige andere eigenaars, de straat over aan de gemeente Rotterdam. Op nummer 12 - 14 zien we een fraaie daklijst. De Rotterdamse schrijver Herman Romer (1931) woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Adrianastraat. Bij de 1ste Middellandstraat gaan we rechtsaf. Op de hoeken van de Adrianastraat 1 en de 1ste Middelland– straat 2 staan panden met een torenopbouw. Op de rechterhoek, op 1ste Middellandstraat 16 , heeft in een voormalig café op 10 juni 2010 de Alliantie West-Kruiskade haar intrek genomen. De Alliantie is een samenwerkingsverband tussen de Gemeente Rotterdam, de wooncorporatie Woonstad Rotterdam en de deelgemeente Rotterdam Centrum. Zij bundelen de ¨ pagina 34


32

Ds. J.M. van Krimpen In de oude stadswijk, 1953

33

‘Het oude Westen van de stad is na het bombardement sterk toegenomen in betekenis voor geheel Rotterdam. De Kruiskade, de Middellandstraat, de Oude en Nieuwe Binnenweg behoren tot het hart van Rotterdam en in de letterlijk volgepropte straten tussen Kruiskade en Binnenweg klopt het Rotterdamse leven in al z’n spontane felheid. Het wegvallen van de oude binnenstad heeft een grote wijziging gebracht in het karakter van de wijken, die de rand van de binnenstad vormden. Vele gezinnen, die nu eenmaal van oudsher in het oude Rotterdam thuishoren en zich daar ook alleen maar thuis gevoelen, hebben zich in het oude Westen gevestigd. [...] de wijk is inderdaad volgepropt. Er wonen meer mensen, dan ooit voor mogelijk is gehouden. Van kelder tot zolder – alles zit vol. In veel woningen slapen de kinderen op matrassen, die ’s avonds uitgelegd en ’s morgens wegens ruimtegebrek weer opgestapeld worden in de hoek van de kamer. [...] Als u het echte stadsleven wilt leren kennen, loop dan eens over de Kruiskade, ga de Gouvernestraat door, helemaal tot de Binnenweg, ga rechtsaf de Binnenweg op tot de Van Speijkstraat en loop weer terug naar de Kruiskade. Dan hebt u Rotterdam gezien. [...] Zo bar lang is die Kruiskade niet. En toch komt er bijna geen eind aan. Er is ook zo allemenselijk veel te zien en te beleven. Hier klopt een hartader van de stad. Het verkeer jaagt onafgebroken langs ons heen. Steeds mensen in en voor de winkels. Het regent een beetje, maar wat geeft dat? Het is toch gezellig.’

34

krachten om van de West-Kruiskade een veilig en aantrekkelijk woon- en winkelgebied te maken. Winkelgevels worden opgeknapt, het ondernemerschap krijgt een flinke stimulans en er wordt gezorgd voor een breed en aantrekkelijk aanbod in de winkelstraat. De verbetering van de veiligheid wordt daarbij niet vergeten, want in het verleden heeft het daar wel eens aan geschort. Het blok tot aan de Van Speykstraat (1ste Middellandstraat 2 - 16 ) bestaat uit winkelpanden met daarboven woningen en is in 1911 in Jugendstil gebouwd.

lingen zijn schip wilden veroveren. De straat heette voor 1886 de Piet Heynstraat. Door de vereniging met Delfshaven bezat Rotterdam twee Piet Heynstraten; omdat Piet Heyn in Delfshaven werd geboren, was het logischer de naam in Delfshaven te handhaven. Aan de West-Kruiskade 76 - 78 , op de rechterhoek met de Josephstraat, staat nieuwbouw uit 1993 van Atelier PRO. Vanaf 1920 was op deze hoek de opvallende winkel van De Poppendokter gevestigd, het ‘speciaal adres voor onderdeelen en repareeren van poppen’.

We passeren de Van Speykstraat. De Van Speykstraat werd in 1886 genoemd naar luitenant ter zee Jan Carel Josephus van Speyk (1802-1831), die op 5 februari 1831 in Antwerpen de lont in het kruitvat stak, toen Belgische opstande-

We komen bij de Josephlaan. Op 19 maart 1869 werd het rooms-katholieke houten hulpkerkje van Nieuw-Delfshaven ingewijd. Het kerkje werd vernoemd naar Sint Joseph en stond tussen de Josephlaan en de Van


Speykstraat aan de West-Kruiskade. Tot 1881 bleef het kerkje in gebruik. De straat werd op 1 september 1892 naar de parochiekerk genoemd. We gaan rechtsaf de Josephlaan in. De panden aan onze linkerhand lopen door tot de Josephstraat. Tijdens de stadsvernieuwing ontstonden in het Oude Westen door sloop nieuwe oost-westverbindingen en pleinen. Door een deel van de bebouwing tussen Josephlaan en Josephstraat te slopen ontstond ook hier een plein 3 , wat tegemoet kwam aan de behoefte aan speelgelegenheid. Aan het einde van het blok gaan we linksaf en opnieuw links de Josephstraat in.

We komen bij de West-Kruiskade. Door onze omtrekkende beweging zijn we tussen de Josephlaan en de Josephstraat niet langs de voorgevel gekomen van Richard Shoes, de schoenenzaak van Richard de Boer. Hij is gevestigd in een pand uit 1893 op West-Kruiskade 66 . Met zijn gevarieerde assortiment heeft hij in zekere zin de rol overgenomen van Corbeau, die ongeveer 85 jaar op nummer 2a een winkel had.

¨ pagina 38


foto: DinaLisa

35

De straat kreeg omstreeks 1870 zijn naam en werd net als de Josephlaan genoemd naar de parochiekerk. In 1994 is op Josephstraat 12 - 14 een nieuw schoolgebouw opgetrokken voor de Augustinusschool. Op nummer 4 staat het oude pand uit 1908.

36

Mau Fabri Het witte monster, 1976

37

‘Op 11 november 1974 werd het West-Kruiskade Projekt opgericht, het WKP. ‘We begonnen met zes mensen: een koördinator en vijf “streetcorner workers” Het WKP moest de komst van een centrum voor Surinamers voorbereiden, maar intussen werden de direkte problemen van de Surinamers zo groot, dat we het werken aan het centrum en het werken aan de direkte noden moesten gaan kombineren. Inmiddels was namelijk de grote stroom Surinamers op gang gekomen. Zo’n 50 tot 60 mensen moesten per dag geholpen worden. Met huisvesting, met het invullen van allerlei formulieren, noem maar op. Bij de gemeentelijke sociale dienst kregen we zelfs een speciale afdeling voor Surinamers. Dat was nog lang niet alles. Op de West-Kruiskade, het ontmoetingscentrum voor Surinaamse jongeren, kwam de heroïne.... Het was iets heel nieuws voor ons. Weed en hasj waren allang bekend en gaven weinig problemen, maar met de heroïne zag je de mensen pas werkelijk afglijden. We wisten er geen raad mee. In september was de heroïne al tot vijand nummer 1 uitgeroepen. Er waren toen zo’n 400 tot 500 gebruikers op de Kruiskade. Een grootse kampanje werd gestart, maar het resultaat bleef uit. In snel tempo werd de Kruiskade het heroïnecentrum van Rotterdam. De heroïne wordt er nu gewoon op straat aangeboden. De Surinaamse jeugd is aan het witte monster overgeleverd. We hebben er steeds over geroepen, we hebben het witte monster voortdurend openlijk aangewezen. Ook het Oude Westen, de wijk waarin de Kruiskade ligt, hebben we toegeroepen dat er wat aan gebeuren moet. Geen enkele instantie daar houdt er zich echter nog mee bezig. We bleven helemaal alleen staan.’

Aan de overkant, op West-Kruiskade 75 , viel in 2002 spontaan een deel van de beplating voor de bovenkant van de etalage op straat. Boven de originele winkelpui met een gebogen, granieten plint en een etalage met houten roedeverdeling en gebogen glas kwam een met krullen versierde metalen plaat tevoorschijn. Daarop staat Ewald Behle, de naam van de bakkerij die hier was gevestigd. Ewald Behle (1869-1953) begon in 1893 met een bakkerij in de Tulpstraat op het Noordereiland. Zijn bedrijf groeide uit tot zes bakkerijen en elf winkels. Behle was behalve jarenlang voorzitter van de Rotterdamsche Broodbakkerspatroonsvereniging ook een goed zanger. Op West-Kruiskade 69 zit slagerij Schell met veel buitenlandse specialiteiten. De zaak bestaat al sinds 1796 en is sinds het bombardement van 1940 gevestigd op de West-Kruiskade. 38

De multiculturele slagerij wordt al acht generaties geleid door een Freek Schell. De eerste Schell in Rotterdam was een Zwitser. Om taalproblemen te voorkomen stelt Schell zijn personeel zoveel mogelijk samen naar de diversiteit van zijn klanten. De laatste twee generaties bedienden de Antilliaanse klanten met gezouten varkensoren, stierenballen en geitenkoppen, de Surinaamse klandizie met gerookte krabbetjes en gezouten staartjes, Afrikaanse gasten met varkenspootjes en soepkippen, Kaapverdiaanse klanten met hele speenvarkens en geitenvlees en Chinese bezoekers met varkensmaag en harst. Naast Schell zit op nummer 67a de Surinaamse toko Kondreman, pal daarnaast Supermarkt Shang Hai op 65a .


We gaan rechtsaf de West-Kruiskade op. Het houten hulpkerkje bij de Josephlaan werd in 1881 vervangen door een bakstenen gebouw op de hoek van West-Kruiskade en Sint-Mariastraat. Het kerkgebouw kreeg in 1928 een nieuwe voorgevel met toren. Ds. J.M. van Krimpen (1910-1992) vond het resultaat niet fraai. In het boek In de oude stadswijk schrijft hij: ‘Op de hoek van een zijstraat, de St. Mariastraat, staat een kerkgebouw. Ik heb eigenlijk nooit kunnen begrijpen, waarom vele kerkgebouwen er van buiten zo somber moeten uitzien.’ In 1968 werd de kerk voor de eredienst gesloten. Teddy Treurniet, een Surinaamse zanger, begon er De Tempel, een vrijplaats voor de Rotterdamse underground met winkeltjes en een poppodium. Na anderhalf jaar bleek er nooit huur te zijn betaald. De Tempel moest sluiten en in 1974 werd het kerkgebouw gesloopt. Op die 39

plaats verrees de Leeuwenhoek (West-Kruiskade 54 ), een wijkgebonden bejaardenverzorgingshuis van Humanitas, dat in 1976 de deuren opende en werd ontworpen door architectenbureau EGM. Tegen de gevel zit een schildering van de Chileense kunstenaar Jorge ‘Kata’ Nuñez uit 1998 4 . Het toont onder meer een portret van de Chileense oud-president Salvador Allende. We passeren de Sint-Mariastraat. Het blok tussen de Sint-Mariastraat en de Gouvernestraat werd in het begin van de jaren negentig opgetrokken. Op nummer 38a 5 en later op 6a was tussen1930 en 1978 de huisarts David Hausdorff (1901-1990) gevestigd. In zijn boek Jizkor heeft hij de geschiedenis van Joods Rotterdam vastgelegd.


¨ pagina 42

40

Cor Vaandrager De reus van Rotterdam, 1971

41

‘Tot zijn derde jaar is hij van normale lengte. Op zijn achtste ziet hij er uit als een jongen van twaalf. De lagere school levert geen moeilijkheden op. [...] De reus van Rotterdam woont in een zijstraat, in de buurt van Arena. Iedereen staat stil als hij zijn reusachtige fiets naar de stoeprand stuurt. In het café op de hoek verschaalt het bier in de glazen. Hij zoekt steun tegen een boom. De omrastering houdt het niet, en schaaft de schors. Op het Oostplein rijdt Rigardus Rijnhout, bij het passeren van een auto, tegen de trottoirband. Hij valt. Hij wordt met een bestelauto naar huis gebracht. Kneuzingen in de zij. Hij kan niet meer lopen. Alleen zijn prentbriefkaarten verkopen. Hij wordt door zijn ouders verzorgd. Zijn vader rijdt hem in een invalidewagen. Hij is bijna een jaar aan zijn bed gekluisterd, als hij, ernstig ziek, overgebracht wordt naar het Academisch Ziekenhuis in Leiden. 230 kil. 2.55 meter. 36 jaar. Hij kan de trap niet meer af. Vastgebonden op een brancard, wordt hij uit het slaapkamerraam getakeld, door de GGD en BB-buitendienst assistenten. De politie heeft de zijstraat afgezet. [...] Zijn vader sprak bij het graf: “Spot en hoon waren vaak je deel. Maar je haatte de mensen daarom niet, want je had een hart van goud.”’

We komen bij de Gouvernestraat. Op West-Kruiskade 36a 6 op de hoek met de Gouvernestraat, zat café Peters. Het pand werd in 1990 gesloopt. Nu bevindt zich hier de Chinese bakkerij St. Anny Food, op de andere hoek de eveneens Chinese bakkerij Mei Sum, beide met heerlijk gebak. De Gouvernestraat is de laatste straat die tot de voormalige gemeente Delfshaven behoorde. Hij werd in 1862 vernoemd naar de Rotterdamse bouwondernemer Johannes Gouverne (1807-1865), die hier de eerste huizenblokken bouwde. Stadsvernieuwing was in deze straat geen overbodige luxe. Dat de straat naar de asociale bouwer van dit fraais werd genoemd is goedbeschouwd een schande. Op Gouvernestraat 2a woonde Rigardus Rijnhout, de Reus van Rotterdam (1922-1959), met zijn ouders. Hij leed aan acromegalie, 42

een groeistoornis, en werd 2,35 m lang. Op nummer 12 7 is nog de oorspronkelijke zijgevel met diensten nooduitgang te zien van bioscoop Roxy. Op de bakstenen gevel is een T-vormig betonelement de enige decoratie. De ingang van de bioscoop was aan de West-Kruiskade. Het pand op West-Kruiskade 32 dateert uit 1895. In 1899 werd het benedenhuis tot winkel ingericht en de gevel verbouwd. Het pand op nummer 30 is eveneens uit 1895 en bezit een art-déco gevel met een fraai balkonhek. In 1929 liet Karl Weisbard op nummer 26 het Roxy Theater bouwen, dat 1000 zitplaatsen kreeg. Het werd ontworpen door Jac. van Gelderen, die werd beïnvloed door de architectengroepen De Stijl en Het Nieuwe Bouwen. De bioscoop opende in 1931 zijn deuren.


Op 16 januari 1933 werd aan het Stationsplein het Arena-Theater van Ed. Spits in de as gelegd. Weisbard verkocht zijn theater in 1936 aan Spits, die de Roxy bioscoop verbouwde tot Variété Theater Arena. Drie jaar later veranderde de zaak opnieuw van eigenaar. Frits Strengholt, de nieuwe exploitant, verbouwde het theater weer tot bioscoop, maar handhaafde de naam: Arena Theater. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam Strengholt niet tegemoet aan de eisen van de Duitsers. Hij stopte met het draaien van films en bestemde Arena voor variétéprogramma’s. In 1947 fuseerde de Strengholtgroep met de Maatschappij Tuschinski, die na het overlijden van Strengholt in 1950 de exploitatie overnam. In 1967 werd het theater ingrijpend verbouwd en tot 1982 werden uitsluitend films vertoond. Vervolgens nam jongerencentrum Eksit (onder de naam Arena) 43

zijn intrek in het gebouw, omdat het oude onderkomen aan de Eendrachtsstraat werd gesloopt. In 1988 werd het pand omgedoopt in Nighttown en in 1990 ingrijpend verbouwd. Het nieuwe poppodium was een initiatief van horeca-ondernemer Fons Burger (1952). Behalve de hoofdzaal, waar veel legendarische concerten werden gegeven (Johhny Cash, Nirvana, Khaled, Blind Boys Of Alabama; Prince hield er een afterparty), bevatte het pand nog twee zalen, The Basement, met de ingang aan de Gouvernestraat, en Popular, een café-restaurant en cursusruimtes. Nighttown werd in september 2008, na een fusie met Waterfront, opgevolgd door Watt. De nieuwe zaal opende met een concert van poplegende Iggy Pop, maar ging juni 2010 failliet. In samenwerking met de Alliantie West-Kruiskade wordt naar een nieuwe bestemming gezocht. ¨ pagina 46


44

Martine van Rooyen Kloosterkinderen, 2010

45

‘Het gebouw aan het begin van de West-Kruiskade sprong inderdaad in het oog. Niet zozeer vanwege rijke versieringen. Die zouden ongepast zijn. Zowel aan de binnen- als aan de buitenkant weerspiegelde het huis het ingetogen karakter dat zowel bij een liefdadigheidsinstelling als bij de kloostersfeer paste. Alleen de hoofdingang was spaarzaam gedecoreerd met kroonlijsten van geprofileerde baksteen en links en rechts stonden op uitgebouwde zuiltjes twee beelden onder baldakijns: Sint Vincentius a Paulo, patroonheilige van de stichting, en Sint Hieronymus Aemilianus, patroonheilige van wezen, en boven de ingang was op spreukbanden een tekst uit de psalmen gebeiteld: “Tibi derelictus est pauper, orphano tu eris adjutor’(de arme is u overgelaten, de wees zult gij ten helper zijn). Nee, het wees- en armenhuis viel vooral op door zijn formaat. Op die zondagmiddag zag Jopy achter een smeed-ijzeren hek een monumentaal pand liggen van zo’n vijfenveertig meter breed (ongeveer acht gewone rijtjeshuizen) en met een lengte van maar liefst 165 meter (bijna twee voetbalvelden lang). Jopy keek tussen de spijlen door om een glimp op te vangen van die kinderen zonder ouders. Maar teleurgesteld liep ze verder, er was niets bijzonders te zien.’

We komen bij Wijkpark Het Oude Westen, maken een rondje door het park en komen terug bij de West-Kruiskade. Het Wijkpark Het Oude Westen werd aangelegd op het terrein van het Armen- en Weeshuis 8 . In 1891 kocht het bestuur van het Rotterdams Rooms-Katholiek Parochiaal Armbestuur een bouwterrein tussen de West-Kruiskade en de Binnenweg, maar het duurde nog tien jaar eer de financiering rond was. Pas na een anonieme gift van een ton kon de bouw beginnen. In 1902 opende de bisschop van Haarlem het nieuwe Armen- en Weeshuis, waar toen 68 weesjongens, 106 weesmeisjes, 84 bejaarde mannen en 106 vrouwen woonden. Later kreeg het de naam Simeon en Anna, een instelling voor rooms-katholieke behoeftige bejaarden. In 1976 werd het gebouw gesloten en gesloopt. De bewoners verhuisden naar Stadzicht in Overschie. 46

Het wijkpark werd op initiatief van de buurtbewoners aangelegd om tegemoet te komen aan het tekort aan groen in de wijk. Zij wilden zowel een speelweide als een ‘romantisch’ landschap. Landschapsarchitect J. Huizer ontwierp een park met een duidelijke tweedeling: een strak noordelijk deel, met een door bomen omzoomd, verdiept gelegen gazon om te spelen, te voetballen of in de zon te zitten, en een informeel zuidelijk deel met oude bomen waar men kan wandelen of van de natuur genieten. Als herinnering aan het vroegere weeshuis staat hier een Heilig Hartbeeld. Het park gaat ‘s avonds op slot. In de hoogtijdagen van de drugsoverlast bleef de ingang aan de West-Kruiskade dicht, die bij de Gouvernedwarsstraat en Gaffeldwarsstraat bleven wel open. Die tijden zijn gelukkig voorbij.


Op 9 juni 2011 werd in het park een beeld onthuld van de Reus van Rotterdam dat werd gemaakt door kunstenaar Herman Lamers (1954); het initiatief kwam van Sander de Kramer en Arjan Verwey van de Stichting Reus van Rotterdam. Op West-Kruiskade 4 - 6 bevindt zich sinds 1986 Supermarkt Wah Nam Hong in een pand uit 1894. Veel Chinese restaurants uit binnen- en buitenland doen hier hun inkopen. Op West-Kruiskade 2a zat tot 2010 de schoenenwinkel van Corbeau, die over een bijzondere collectie schoenen beschikte. Het winkelinterieur was sinds 1926 niet veranderd. In 2010 werd het hele interieur door Museum Rotterdam opgekocht en toegevoegd aan de collectie.

47

We komen bij de Westersingel. De Westersingel kreeg in 1862 zijn naam. Op de hoek van WestKruiskade en Westersingel (Westersingel 1a ) bevindt zich het Japanse restaurant Sumo. Het restaurant is de opvolger van een aantal horecazaken als Tivoli-West en de Double Diamond pub met een namaak-Britse entourage, maar waar het bedienend personeel gewoon Nederlands sprak. Al voor de Tweede Wereldoorlog was op de bovenverdiepingen hotel Union gevestigd. De hedendaagse ‘bewoner’ is Hotel One, met de ingang aan Westersingel 1. Het einde van de wandeling is bereikt. Misschien was het een eerste kennismaking met de West-Kruiskade, maar één die hopelijk smaakt naar meer.


Colofon Ene kant heen, andere kant terug is een uitgave van de Alliantie West-Kruiskade in het kader van het uitvoeringsprogramma West-Kruiskade 2010-2013. De Alliantie West-Kruiskade is een samenwerkingsverband tussen de gemeente Rotterdam, de deelgemeente Rotterdam-Centrum, de stichting Woonstad Rotterdam en de Winkeliersvereniging City Boulevard. juni 2011 Tekst: Jan Oudenaarden ©2011 Concept en productie: IK vormgeving (Ina Kleijwegt) ©2011 Beeldredactie: 48

Jan Oudenaarden en Ina Kleijwegt Historisch beeldmateriaal: Rotterdammologisch Instituut Fotografie: Theo de Man en Ina Kleijwegt (tenzij anders vermeld) Cartografie: Gemeentewerken Rotterdam, afdeling Landmeten Drukwerk: Control Media Oplage: 1500 Bij deze uitgave is er naar gestreefd de rechten met betrekking tot het beeldmateriaal volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen nadere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot het Rotterdammologisch Instituut wenden.

Voorwoord. Marjolijn Masselink Portefeuillehouder deelgemeente Rotterdam Centrum

Recommend Documents