1
……..VOORWOORD Museum de Gevangenpoort is een heel oud gebouw midden in de stad Den Haag. Sinds 1882 is het al een museum, reken maar uit! Dat is al meer dan 120 jaar! De Gevangenpoort is niet altijd een museum geweest, vroeger werden mensen er (tijdelijk) gevangen gezet! Met dit boekje kun je voor dat je de Gevangpoort bezoekt alvast iets meer te weten komen over de straffen van vroeger en nu. Het is ook leuk om nadat jullie bij ons op bezoek zijn geweest alles nog eens te lezen. In het boekje staan verschillende opdrachten, als je deze doet, kom je meer te weten komt over misdaad en straf van nu. Midden in de stad voor straf vastgebonden aan een paal staan en bekogeld worden met paardenpoep… Kun jij het je voorstellen? Tegenwoordig zal dit je niet snel gebeuren. Enkele eeuwen geleden kon het je wel overkomen als je iets gedaan had wat niet door de beugel kon. Maar er waren nog veel meer en ergere straffen die wij tegenwoordig gelukkig niet meer kennen. In dit boekje vind je informatie over straffen die misdadigers en criminelen vroeger kregen.
2
Sommige dingen die je zult lezen zijn behoorlijk gruwelijk. Waarom zo gruwelijk en wreed vraag je je misschien af?
Pakkans was klein Eén van de redenen voor die zware straffen was dat het vroeger veel moeilijker was om misdadigers of criminelen te pakken te krijgen. Zonder moderne communicatiemiddelen als computer en telefoon maar ook opsporingsmethoden als het afnemen van vingerafdrukken en DNA – tests, was het heel moeilijk om iemand op te sporen. De pakkans was dus heel klein. Wanneer iemand dan toch gepakt werd, maakte de overheid die persoon tot een voorbeeld voor anderen. Hij of zij kreeg een zware straf die in het openbaar voltrokken werd zodat iedereen die het zag gewaarschuwd werd. De boodschap was:
BLIJF OP HET RECHTE PAD ANDERS GEBEURT ER DIT OF ERGER MET JE...
Als je het boekje doorleest dan denk je misschien dat er vroeger dagelijks mensen afgeranseld en gedood werden. Gelukkig was dat niet zo. Deze zware straffen werden niet heel gemakkelijk gegeven. Men probeerde er verstandig mee om te gaan. Maar in onze ogen blijft het barbaars.
Doen: Door allerlei technische uitvindingen is het door middel van DNA (een organisme waar mee onderzoekers allerlei informatie over mensen te weten kunnen komen) gemakkelijker geworden om misdadigers op te sporen. Eén van de vele slimme onderzoeksmanieren is bijvoorbeeld door vingerafdrukken te nemen. Op de website: www.vingerafdrukken.nl kan je zien hoe je zelf goede vingerafdrukken kunt maken. Bekijk de verschillende vingerafdrukken van je klasgenoten. Zitten er dezelfde tussen? Wat zijn de verschillen?
3
.......SOORTEN STRAFFEN Als je tegenwoordig een misdrijf pleegt, krijg je een gevangenisstraf voor korte of langere tijd. Dit was vroeger niet het geval. Vroeger werd je alleen in een cel opgesloten om je straf af te wachten. Die werd meestal vrij snel uitgevoerd. Er was nog een groot verschil. Vroeger moest je zelf je onschuld bewijzen. Tegenwoordig moet men bewijzen dat je schuldig bent. Een aantal straffen op een rijtje, die je vroeger kon krijgen : Een geldboete, een schandstraf, een lijfstraf, verbanning, doodstraf of spin – en tuchthuis.
Klassenjustitie ,,,,n In Nederland bestond vroeger
nog geen nationaal wetboek, waarin stond welk misdrijf met welke straf werd bestraft. Het was dus zo dat de rechter zelf kon bepalen wat voor straf iemand kreeg. Klassenjustitie (verschillende rechten voor rijke en arme mensen) speelde daarbij een belangrijke rol. Als je bijvoorbeeld rijk was en een belangrijke positie had, kreeg je vaak een minder zware straf, dan wanneer je arm was. Je kon zelfs je straf afkopen als je rijk was!
Een geldboete Het opleggen van boetes was een straf die veel voorkwam. Geldboetes waren namelijk een belangrijke bron van inkomsten voor de rechtbanken en de gemeenschap. Bovendien zag men (ook) vroeger liever geld dan bloed. Arme mensen die de boete niet konden betalen kregen een andere straf of mochten de boete in termijnen betalen. Het kon voorkomen dat iemand zijn gehele bezit
Onderzoeken: Als een rechter van nu een straf geeft, bedenkt hij dat niet zelf. In het wetboek staan alle misdaden met de straffen die daarbij horen beschreven. Bekijk de website: www.wetboekonline.nl daarop vind je alle wetten van Nederland. Zoek uit wat voor straf je krijgt als je een moord pleegt. En kijk ook eens wat voor straf je krijgt als je door het rode licht rijdt. Dit vind je door bij zoeken ‘moord’ of ‘rood licht’ in te typen. Bedenk ook eens andere straffen met elkaar?
4
Een schandstraf Een andere veel voorkomende straf was de schandstraf. Schandstraffen werden in het openbaar voltrokken. Zo kon het hele volk zien wat je misdaan had en stond je letterlijk voor paal! De schandstraffen waren bedoeld voor: Dieven, dronkaards, gokkers en mensen die overspel gepleegd hadden.
Voor paal staan……… Deze “misdadigers” werden in het openbaar in een schandblok tentoongesteld of aan een schandpaal vastgebonden. Iedere voorbijganger, die daar zin in had, mocht de “misdadiger” bekogelen. Daarbij moet je niet denken aan eieren of tomaten, die waren toen veel te duur. Nee, in het schandblok werd je bekogeld met dode ratten en paardenpoep. Als je als misdadiger pech had, bestond de mogelijkheid dat er zelfs tegen je aan geplast werd en dat de klodders spuug je om de oren vlogen. Nu je dit hebt gelezen, kun je je vast bedenken waar de uitdrukking het pispaaltje zijn vandaan komt…..
Het schandbord Wanneer je aan een schandpaal vastgebonden zat of in een schandblok terechtkwam, plaatste men een bord naast je, of hing er één om je nek. Op dit zogenoemde ‘schandbord‘ stond te lezen wat je misdaan had.
Een blok aan je been Er bestonden verschillende variaties op de schandstraf; zo had je het beruchte ‘blok aan het been’. Je kreeg een blok van ongeveer tien kilo aan je been gebonden en moest hiermee door de stad lopen. Ook nu weer mochten voorbijgangers je bekogelen, bespugen en uitschelden.
5
Speuren: Tegenwoordig kan je via kranten, internet en televisie heel goed ontdekken welke straf je voor welke misdaad krijgt. Zoek in kranten, op internet en op de de televisie naar misdrijven en straffen die nu in het nieuws zijn, bijvoorbeeld een moord, diefstal of fraude. Houd met de hele klas het nieuws bij. Knip alles uit de kranten wat er mee te maken heeft. Bekijk wie de straf bepaalt, en waarom er voor deze straf gekozen is. Maak hier een mooie collage van.
…..LIJFSTRAFFEN Geselen, kortoren en brandmerken De lijfstraf die het meeste werd toegepast was de geseling. Je werd dan met een roe geslagen. Als straf op zich vond men geseling vaak niet voldoende. Men kon een stapje verder gaan met een andere straf, zoals bijvoorbeeld verminking. Tenen, vingers, neuzen of oren (kortoren) werden hierbij afgehakt. Brandmerken kwam ook voor. De brandmerken werden in de oven verhit tot maar liefst 650 graden Celsius. Vervolgens werd het merk in je gezicht of op je bovenarm gedrukt. Zo bleef je voor altijd herkenbaar als misdadiger. Er zijn gevallen bekend van daders, die zoveel brandmerken hadden, dat besloten werd ze op te hangen.
6
De doodstraf De ergste straf die je kon krijgen was de doodstraf. Deze straf werd vroeger in het openbaar voltrokken op een schavot. Tegenover de Gevangenpoort stond vroeger een schavot dat het Groene Zoodje heette. De doodstraf werd in het openbaar voltrokken omdat het mensen af moest schrikken. Het diende dus als een waarschuwing. Gek genoeg werd het doden van iemand ook gezien als een vorm van vermaak. Voor veel mensen was het een spektakel en men betaalde dan ook om al de gruwelijkheden te mogen zien. De doodstraf kreeg je voor de volgende misdrijven: Moord Doodslag Roof Valsemunterij Landverraad
Magie van woorden: Er zijn heel erg veel spreekwoorden en gezegden die te maken hebben met de straffen uit de Gevangenpoort. Bedenk met de klas een lijstje van spreekwoorden en gezegden die uit de tijd van de Gevangenpoort komen. Het Pispaaltje zijn is alvast een begin… TIP: op internet, bijvoorbeeld www.spreekwoorden.nl vind je heel veel spreekwoorden.
7
De beul De straffen werden door een beul uitgevoerd. Het beroep beul werd vroeger van vader op zoon doorgegeven. Of je dat nou wilde of niet. Tegenwoordig wordt de beul in boeken en films vaak met een zwarte kap op het hoofd afgebeeld. Dit beeld klopt niet. De beul was namelijk erg trots op zijn werk, had veel aanzien en wilde dus aan iedereen laten zien wie hij was.
Dokter De beul was ook een soort dokter. Hij wist veel over het menselijk lichaam en medicijnen en hielp misdadigers na hun straf met zijn kennis. Eigenlijk een hele rare situatie. Eerst strafte de beul de misdadiger en vervolgens lapt hij deze persoon weer op. Ook voor de beul kon het wel eens gevaarlijk worden. Er is een geval bekend van een beul die het niet voor elkaar kreeg het hoofd van een veroordeelde er in 1 keer af te hakken. De menigte werd toen zo boos dat ze de beul te grazen hebben genomen. Ze zijn het podium opgerend en hebben de beul zelf onthoofd.
Op zoeken:
Al die straffen klinken best wel eng. Doodstraf, martelen.. Gelukkig gebeurt dat in Nederland helemaal niet meer. Helaas in sommige andere landen. Kijk maar eens op de website van Amnesty. http://www.amnesty.nl/in_actie/young_amnesty Dan kan je zien hoe goed wij het hebben met al onze rechten en dit vergelijken met kinderen in andere landen.
8
De gijzeling Gevangenisstraf kwam zelden voorkwam als straf. Wel werd gevangenschap als dwangmiddel gebruikt. Bijvoorbeeld als iemand zijn schulden niet kon of wilde betalen, kon de schuldeiser deze persoon in gijzeling laten zetten. De wanbetaler bleef dan in hechtenis tot hij zijn schulden had afbetaald. De schuldeiser moest wel flink betalen voor deze gijzeling; maar liefst achttien stuivers per dag. Dat was in die tijd een dagloon van bijvoorbeeld een metselaar. In de Gevangenpoort was er een speciale gijzelkamer waarin iemand werd opgesloten wanneer hij zijn schulden niet wilde betalen.
Op het plaatje zie je boven een drietal bedden die bedsteden genoemd worden. In zo’n bedstede werd met drie man tegelijk geslapen. Zij sliepen zittend, omdat ze dachten dat het bloed uit je oren zou stromen als je ging liggen. Ook sliep men met de mond dicht anders zou de duivel wel eens in je mond kunnen vliegen. Vroeger waren mensen heel bijgelovig. Pas vanaf de 17de eeuw werd de gevangenisstraf echt als straf toegepast. Er ontstonden speciale inrichtingen waar de gevangenen moesten werken voor de kost.
….TUCHTHUIZEN In de loop van de 17de eeuw werden er tuchthuizen opgericht. Daar moesten de gevangenen hard werken. Er waren Spinhuizen voor vrouwen en Rasphuizen voor mannen.
Spinhuizen In de Spinhuizen moesten de vrouwen de hele dag spinwerkzaamheden verrichten. Van wol spinden ze draden, waarvan kleding werd gemaakt. Wanneer een vrouw werk weigerde of lastig was dan werd ze gestraft. Ze werd op haar rug op een strafbank vastgebonden en kreeg een pak slaag op haar buik. Om de straf te verergeren werd ook haar haar aan de bank vastgebonden.
9
Rasphuizen In de Rasphuizen moesten mannen per dag 50 pond Braziliaans hardhout raspen. De geraspte houtvezels werden gebruikt als grondstof voor verf en inkt. Een werkdag duurde twaalf uur lang. Ook de mannen werden gestraft als ze lastig waren. Zij werden op een strafbank vastgebonden en kregen een pak slaag op hun rug.
In de vrouwenkamer van de Gevangenpoort kun je verschillende strafbanken bekijken. Ook kun je zien hoe een rasp uit het Rasphuis eruit zag.
Meer weten
Wil je weten hoe het er nu aan toe gaat in gevangenissen? Wat doen de gevangenisbewakers tegenwoordig, waar moeten ze allemaal op letten? Bekijk de website www.unit19.nl en doe als een echte gevangenisbewaker
….GEVANGENPOORT NU Toen in 1828 de laatste gevangenen van de Gevangenpoort over werden gebracht naar het nieuwe huis van bewaring op de Prinsengracht en de Gevangenpoort geen gevangenis meer was, werden ook de verschillende straffen geleidelijk aan afgeschaft. Vanaf 1882 werd de Gevangenpoort een museum, waar je ook nu nog de uitgebreide verzameling straf – en martelwerktuigen kunt bekijken. Alle verhalen die daarbij horen en die je in dit boekje hebt kunnen lezen behoren voor ons gelukkig tot het verleden.
10
Dat geldt niet voor alle landen in de wereld. In sommige landen bestaan lijf – en doodstraffen nog steeds. Als je daar meer over wilt weten kun je contact opnemen met Amnesty International. De doelstelling van Amnesty International is om bij te dragen aan het wereldwijd naleven van de rechten van de mens, zoals die zijn vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Zie voor meer Informatie op de website: www.amnesty.nl
….STRAFFEN NU Overal in dit straffenboekje staan opdrachten. Door het doen van deze opdrachten kom je meer te weten over het verschil tussen straffen van vroeger en nu. Als je het museum bezoekt kom je nog veel meer te weten over vroeger. Dan kun je ook de meeste van de voorwerpen die op de foto’s staan in het echt bekijken! Misschien vindt jouw juf of meester het wel erg veel opdrachten. Dan kun je ook in groepjes werken. Je kunt een poster maken over wat jullie in je groepje hebt ontdekt. Als je nog meer wilt weten kun je ook op de volgende website’s een kijkje nemen. http://www.cluedofan.com/onlinegame.htm Een misdadiger opsporen kun je heel goed leren door het spel cluedo te spelen.
www.unit19.nl Op deze website kun je zien hoe het is om te moeten werken met gedetineerden. Je bent dan zelf de politieagent. http://www.dji.nl/Onderwerpen/Jongeren-in-detentie/ Op deze website kun je bekijken wat voor soort straffen jongeren nu krijgen als ze een misdaad plegen. http://www.wetboek-online.nl Alle wetten en straffen bij elkaar. Typ maar wat in, bijvoorbeeld, rood licht, geluid, vechten, moord en je vindt er wat voor soort straffen je daar voor krijgt.
11
http://www.politie.nl/Jeugd/default.asp Alles over het werk van de politie. http://www.vingerafdrukken.nl Alle details voor het afnemen van vingerafdrukken. http://www.avro.nl/tv/avro_kids/tv/museumbende/terugkijken/ De Museumbende is ook bij ons op bezoek geweest. Neem een kijkje op de website en bekijk hoe de bendeleden ons voor de gek hebben gehouden! http://www.vetverkeerd.nl/ Hier wordt uitgelegd hoe de afspraken in onze staat zijn vastgesteld. Je kunt deze opdrachten natuurlijk ook doen nadat jullie in de Gevangenpoort zijn geweest.
Tot ziens in de Gevangenpoort!!!!!! Buitenhof 33 2513 AH Den Haag 070 3460861 www.gevangenpoort.nl
12
