Voorwoord
binnen- en buitenland. Een gebied met vele wandel- en fietspaden. Zowel in de gemeente Rheden als Rozendaal staan vele kastelen. Bijvoor-
Als wethouder van de Gemeente Rheden, met o.a. cultuur, toerisme en recreatie in portefeuille, is het plezierig te melden dat mede dankzij de overzichtexpositie van de hedendaagse grafische kunst, “Grafiek 2003”, onze gemeente een bijzondere gemeente is. Een gemeente waarop ik in ieder geval trots ben, omdat er vele mooie kunstmanifestaties zijn die onze gemeente zo veelzijdig maken. Ap Lammers Wethouder
Zo hebben we, om maar eens een paar activitei-
Gemeente Rheden
ten in de omgeving van Velp te noemen, de diver-
cultuur, toerisme en
se concerten, tentoonstellingen en toneelvoor-
recreatie c.a.
stellingen in Kunsthuis 13, de diverse buitenconcerten van de Alliantie, zowel in de diverse muziektenten als mede in het openluchttheater De Pinkenberg. Niet te te vergeten de diverse kunstexposities in de diverse galerieën die Velp rijk is. Niet alleen de genoemde en ongenoemde culturele manifestaties maken het zo plezierig om in onze gemeente te wonen of haar te bezoeken. Wat denkt u van de schitterende omgeving. De zeven dorpen liggen als een lint tussen het onvolprezen Nationaal Park Veluwezoom en de IJssel. Een gebied wat onder de titel “Vrij, natuurlijk de Veluwezoom”, zijn bekendheid heeft / krijgt in
beeld het kasteel Rosendael met o.a. “De Bedriegertjes” in Rozendaal en het kasteel Biljoen in Velp. In dit laatstgenoemde heeft eens de Franse “Zonnekoning” Lodewijk de veertiende gelogeerd. De grandeur van weleer is nog goed zichtbaar in Velp. Ook het Geologisch Museum en de markante Oude Jan, de uit de 12e eeuw stammende één beukige Romaanse kerk, zijn meer dan een bezoek waard. Dit alles maakt het verblijf in Velp e.o. maar dan waard. U treft in Velp meerdere goede en exclusieve winkels aan, maar ook voortreffelijke horeca-gelegenheden. Deze vindt u in Velp maar ook in de overige zes dorpen van de gemeente, waar het ook goed toeven is. (Zie ook de advertenties in deze folder.) En mocht u eens wat langer in onze gemeente willen verblijven, dan is een bezoek aan De Spelerij/Uitvinderij en TV Toys in Dieren met uw (klein)kinderen een onvergetelijke belevenis. Kortom, meer dan genoeg redenen om een bezoek te brengen aan de vijf deelnemers van de manifestatie “Grafiek 2003”! Wie weet heeft het gesneeuwd, dan is een wandeling over “De Posbank”, écht een belevenis.
Voorwoord
Deze catalogus is voor u als bezoeker een gids, een rondleiding langs de tentoonstelling. Maar hij is meer dan dat. Zoals u zult zien, wordt u op
“Een land waar duizend bloemen bloeien”
verschillende interessante verblijfsmogelijkheden en bezienswaardigheden in de gemeenten Rhe-
Dit citaat wordt vaak aangehaald. Toch was dit
den en Rozendaal gewezen.
het eerste wat bij mij opkwam toen ik over “Gra-
Als u van buiten de regio komt, nodigt de cata-
fiek 2003” hoorde. Dit initiatief van de vijf in Velp
logus u uit, eens wat verder rond te kijken. Komt
gevestigde galeries voor hedendaagse beelden-
u uit onze gemeenten, dan ziet u misschien
de kunst, is een waardevolle bijdrage aan culture-
bloemen die u nog niet eerder waren opgeval-
le leven in onze regio. Een overzichtstentoonstel-
len!
ling van hedendaagse Nederlandse grafiek, van Ada Boerma-van Doorne
ruim 40 Nederlandse beeldende kunstenaars, is
De “kunstkijktocht” is het resultaat van particulier
in onze contreien een uniek gebeuren.
initiatief, van de inspanning van ondernemers en vrijwilligers. Het is een van die duizend bloemen
burgemeester Gemeente Rozendaal
Kunst en cultuur dragen bij aan het welbevinden
die bloeien in een land dat hen de mogelijkhe-
van mensen. Kunst prikkelt en daagt uit, het roept
den biedt. Ik ben dan ook blij met dit initiatief en
emoties op, vraagt om een reactie. Het plaatst
hoop dat veel mensen de weg naar Grafiek
het gewone, het alledaagse, in een ander per-
2003 weten te vinden.
spectief. Daarnaast kunnen kunst en cultuur een rol spelen in het bevorderen van saamhorigheid tussen mensen. Het is een mogelijkheid tot ontmoeting, gezamenlijke beleving, uitwisseling van ideeën en gedachten. Kortom een verrijking van het leven. Het bijzondere van deze tentoonstelling is, dat je er niet uren voor hoeft te reizen, maar dat het een evenement is dat letterlijk om de hoek plaatsvindt, in je eigen omgeving.
Rozendaal, september 2003
Arnhem
Rozendaal
Arnhem
Rheden/ Dieren Zutphen/Dieren/Doesburg
Velperbroekcircuit
atelier Brantsen, oranjestraat 36 galerie Cygnus, hoofdstraat 147 galerie Klas Vijf, oranjestraat 36d Kunsthuis 13, kastanjelaan 13 galerie Riet-Art,, emmastraat 13
Wim Jonkman Aberaat Projektoraat steendruk
Atelier Brantsen intieme expositieruimte direct naast het atelier van beeldend kunstenaar/muzikant Edward Brantsen vrijdag t/m zaterdag geopend en op afspraak Galeriehouder: Edward Brantsen Oranjestraat 36 - 6881 SE Velp telefoon: 026-3645182 Email:
[email protected]
Vrije grafiek, uiterlijkheden, inhoud en de verwezenlijking. Het is 1510 en er gebeurt iets héél bijzonders: Lucas van Leyden steekt, hoogst eigenhandig, een plaat met een originele voorstelling van een geheel niet-religieus onderwerp èn drukt hem zelf af. De prent (‘prent’ als in ‘contravorm van individuele sporen van een hert, een wild zwijn, etc. in de grond’) zal de geschiedenis ingaan als: ‘De melkbocht’ of ‘Het Melkmeisje’. Het bijzondere is wel voornamelijk gelegen in de omstandigheid dat de kunstgeschiedenis ons
Joop Visser For Fand & Etheldrida nr 4 D major vlakdruk / hoogdruk
Bert Hemstede houtsnede
Galerie Cygnus dé galerie voor hedendaags realisme Open: do. t/m zo. van 12.00 tot 17.00 uur. Galeriehouder: Hans Middel Hoofdstraat 147 - 6881 TG Velp telefoon: 026-3640657 Email:
[email protected] Internet: www.rhedencultuur.nl/cygindex.html graag de lijn der algemeenheid laat volgen en er in de mens een diep wantrouwen is gevaren ten aanzien van veelzijdigheid; dààraan onttrekt zich hierbij Van Leyden, hij wordt bij deze schildergraficus en zal als zodanig enkele series ‘echte prenten’, dat is ‘authentieke kunstwerken’, maken. De Antwerpse houtsnijder-graveur Jost de Negker moet een zodanige werkrelatie met Lucas van Leyden gehad hebben dat hij de schilder de weg heeft kunnen wijzen naar het zelfstandig maken van prenten. Vanaf nu kennen we in Nederland naast ‘dienstbare grafiek’, dat is grafiek die gericht is op reproductie, ook ‘autonome grafiek’: prentkunst.
Elles Houtman kleurenets
Wat in Albrecht Dürer’s tijd ‘dom werk’ genoemd
LB
werd, het werk van ‘Formschneider’ en ‘Briefma-
Annemiek Haring
ler’, werd door vele Nederlandse kunstenaars, aan de hand van wat men had zien gebeuren bij
ets
Jost de Negker en Lucas van Leyden, herkend als mogelijkheid de techniek zelf, met eigen hoofd en handen, te ontwikkelen tot eigenzinnige artistieke expressiemogelijkheid die wezenlijk bijdraagt tot de intrinsieke kwaliteit van het kunstwerk en de mogelijkheid tot verrijking van het gehele vak.
RB
Raquel Maulwurf
We herkennen hierin ook het gevoel van verantwoordelijkheid tegenover het vak dat tot op he-
houtsnede
den de ‘prentkunstenaar’ wezenlijk bezighoudt. De vooral als schilder ‘geniaal’ genoemde Dürer, die zelf door zijn omgeving gezien werd als ’Reisser’ (schetser, ontwerper), herkende dat; hij ruilde zijn grafisch œuvre met graagte voor het
LO
Ton Peijer (uitsnede}
grafisch œuvre van Lucas van Leyden. Hij herkende deze kant van het vak vanuit zijn bekend-
kleurenets
heid met het werk van meesters als Martin Schongauer en hij deed het zelf ten dele ook. Zijn grafisch œuvre kent hoogte punten van eigen hand en tamelijk ambachtelijke prenten uit ‘de werkplaats’. ‘De werkplaats’ maakt de prenten met een andere doelen dan wezenlijk artistiek- inhoudelijke; hier speelt het commercieële, reproductieve, grafisch-technische aspect een rol.
RO
Johannke Sanders ets
Het is Albrecht Dürer geweest die over deze ver-
Gea karhof
schillende kanten glasheldere taal sprak. handingekleurde ets 26 Augustus 1509 schrijft hij aan Jacob Heller: ‘De heer Jürg Tausy heeft me een opdracht willen geven voor een prent met een Maria voorstelling in een landschap, in importatie en afmetingen gelijk aan het schilderij (waaraan eerder in de brief is gerefereerd J.V.). Daarvoor zou hij me 400 florijnen willen geven. Dat heb ik zonder meer afgeslagen, want ik zou er als een bedelaar uitgekomen zijn. Het is wel zo dat ik in een jaar zo’n berg schilderijen kan maken, dat niemand het eigenlijk kan geloven dat het voor een mens zelfs maar mogelijk is. Daar is echter wat mee te verdienen. Maar het vlijtig hout-graveren gaat niet zo vlot. Daarom wil ik voortaan met het maken en uitgeven van gravures overlegd te
Gérard J. Philipsen
werk gaan. Als ik dat eerder had doorzien, zou ik nu zeker 1000 florijnen rijker geweest zijn.’ (“Herr Jürg Tausy hat sich von ihme selbst erboten, in der Maß, Fleiß und Groß dieser Tafel ein Mariabild zu machen, in einer Landschaft. Davon wolle er mir geben fl. 400. Das hab ich ihme glatt abgeschlagen, dann ich mißte zu einem Bettler darob werden. Dann meine Gmäl will ich ein Jahr ein Haufen machen, dass Niemand glaubte, dass möglich wäre, dass ein Mann thun möchte. An solchen mag man etwas gewinnen. Aber das fleissig Kleiblen geht nit von
vernis mou
Adriaan van Esveld houtsnede
Galerie Klas Vijf Eersteklas galerie voor prachtige hedendaagse beeldende kunst. donderdag t/m zondag geopend, tevens beide kerstmiddagen geopend. Galeriehouder: A.L Dijkhuizen Oranjestraat 36d - 6999 SE Velp telefoon: 026-4485754 Email:
[email protected] Internet: www.klasvijf.nl Statten. Darum will ich meines Stechens auswarten. Und hätte ichs bishero gethan, so wollte
Marc Kuyper
ich uf heitigen Tag 1000 fl. reicher sein”.) kleurets Een ander maal: ‘Hierover mag je zeggen, dat een verstandige en geoefende kunstenaar zijn wezenlijke kracht en artisticiteit meer kan tonen in de zogenaamde geringere dingen, die zulke lieden met een veer (pen) op één dag op een half vel papier schetsen, of met een burijn in een klein houtblok steken: zulke dingen kunnen artistiek belangrijker worden dan deze of gene z’n grootse Schilderij waaraan hij een heel jaar mag hebben geploeterd. Zulk een gave is wonderlijk.’
(“Aber dort ist zu melden, dass ein verständiger geübter Künstner sein groß Gwalt und Kunst
LB
Saskia Jetten
mehr erzeigen kann etwan in geringen Dingen denn Manicher etwas mit der Federn in eim Tag
lithografie
auf ein halben Bogen Papier reißt oder mit seim Eiselein etwas in klein Hölzlein versticht, das würd künstlicher und besser dann eins Anderm Großes Werk, daran derselb ein ganz Jahr mit höchstem Fleiß macht. Und diese Gab ist wunderlich.”)
RB
Judith Macrander
Het laatste citaat zal voor hen van belang zijn die er de positieve potentie van doorzien die de
drogenaald en monotype
prent kunstenaar, of grafisch kunstenaar zoals we hem nu noemen, tot zijn specifieke vakgebied heeft gemaakt: Samengevat zeg ik dat er geen kunstenaar bestaat, die zo zuiver kan werken, dat er twee wezenlijk identieke dingen zou-
LO
Ina Menalda
den ontstaan - We zullen dan ook steeds zien, wanneer we twee afdrukken maken van één ko-
carborundum en
pergravure, dat we bij eerste aanblik al verschil-
gemengde techniek
len zien die ze hun eigenheid geven; dat als gevolg van vele oorzaken.’ (“Also, dass kein Künstner lebt, der so gwiß sei, der da zwei Ding so gleich aneinander künn machen, dass sie nit voreinander zu erkennen wären - Dann wir sehen, so wir zween Drück von einem gestochenen Kupfer thun - dass man Stund an Unterschied findt, daraus sie vonei-
RO
Agnes van Rijen houtsnede en monoprint
nander zu erkennen sind, vieler Ursachen hal-
Krin Rinsema
ben.”) Hoe ver weg is dit van de maniëristische repro-
droge naald
ductie grafiek, die na het beste compromis met de ‘épreuve d’artist’ identieke afbeeldingen moet maken; en hoezeer is dat voor kunstenaars een ideaal werkgebied waarin gestreefd kan worden naar compromisloze individualiteit, het onvervreemdbaar wezen van autonome kunst. Joop Visser
Grafische technieken Onder vrije, artistieke grafiek wordt verstaan gedrukte afbeeldingen die door gebruik van grafische technieken door kunstenaars zijn vervaardigd, ook wel prentkunst genoemd. Deze vorm van gedrukte kunst is in ver achter ons liggende tijden ontstaan uit de wens afbeeldingen te kunnen vermenigvuldigen. De oudste grafische techniek is houtsnede; de eerste houtsneden werden reeds in 1390 vervaardigd. Circa een eeuw daarna wordt de kunst van het graveren ontwikkeld. Kunstenaars die o.a. bekend werden door die techniek zijn Albrecht Dürer en Lucas van Leyden. De etstechniek wordt in de 16e eeuw inmiddels ook toegepast door diverse bekende kunstenaars, zoals Rembrandt van Rijn. Mede door de ontwikkeling van mechanische druktechnieken zoals offset, waardoor kunstpren-
Angelique van Wesemael Gemengde techniek
galerie - theater - muziekpodium Kunsthuis 13 intiem, grenzeloos, interactief geopend: donderdag t/m zaterdag en zondag na het ochtendconcert Directeur: José Alferink Kastanjelaan 13 - 6883 HZ Velp telefoon: 026-3642613 Email:
[email protected] Internet: www.kunsthuis13.nl ten in grotere oplagen konden worden gemaakt, werd vanaf ruwweg de helft van de vorige eeuw een tijdlang de grafische prent als kunstvorm minder gewaardeerd. Sinds circa 1980 is daar duidelijk verandering ingekomen. Zowel bij kunstenaars als bij kopers van grafische kunst is geleidelijk aan een groeiende belangstelling voor deze kunstvorm ontstaan. Kunstenaars gaan er steeds meer toe over om met alle vormen van grafische technieken te experimenteren. Nieuwe technieken worden onderzocht, oude technieken herontdekt en/of anders gebruikt. Ook worden bij het vervaardigen van één prent, verschillende technieken over elkaar gebruikt waardoor er unicaten ontstaan; prenten in een oplage van één. Daarbij
Jacomijn den Engelsen Margriet Thissen Leonie van Santvoort ets
gaat het de kunstenaar niet om het verkrijgen van een aantal dezelfde prenten, maar wordt uitslui-
Manuel Kurpershoek
tend gestreefd naar het beoogde unieke resultaat. Door de wijze waarop de inkt en/of de verf
ets
op het papier wordt gedrukt, kan men grafische technieken in vier grondvormen verdelen: hoogdruk, diepdruk, vlakdruk en doordruk. Hoogdruk Deze techniek met al zijn variaties dankt zijn naam aan de omstandigheid dat de delen die afdrukken hoger zijn dan de delen die niet afdrukken. Voorbeelden van hoogdruk zijn: houtsnede, linoleumsnede en stempeldruk. Door met speciale mesjes en/of gutsen delen uit het hout of linoleum weg te snijden, ontstaan hoger en lager liggende delen in het drukvlak. Doordruk Technieken die onder de noemer doordruk vallen zijn: zeefdruk, gombatik, fotogram en in enkele gevallen ook monotype. De moderne zeefdruk komt voort uit de eeuwenoude zijdedruk (m.n. in Japan; grondleggers van de hedendaagse zeefdruktechniek waren Yuzensai Miyasaki San{16801736} en Zisukeo Hirose {1822-1890}). In die tijd werden haarsjablonen gebruikt, waarbij de inkt of de verf door de niet afgedekte delen via een fijnmazige stof op textiel of papier werd gedrukt. Voor het afdekken van de delen die de gewenste
Daan Bruijel ets
afbeelding vorm moeten geven, gebruikte men vaak Arabische gom. Zisukeo Hirose ontwikkelde de “katagami”-yuzen, papieren sjablonen, voor de Japanse textielindustrie. Tegenwoordig worden
boven
Arno Beijk monotype
doorgaans verschillende fotografische materialen en technieken toegepast. Doordat de ontwikkeling bij mechanische drukprocessen het mogelijk heeft gemaakt om zeefdrukken in onbeperkte oplagen te vervaardigen, is bij de Velpse grafiektentoonstelling “Grafiek 2003” niet voor deze grafische techniek gekozen. Bij monotype wordt een glasplaat of een ander
midden
John Hartjes
glad oppervlak ingeïnkt waarna er sjablonen op worden gelegd. Daaroverheen komt dan het
ets
drukvel en kan er afgedrukt worden. Vlakdruk Bij vlakdruk liggen zowel de delen die afdrukken als de delen die niet afdrukken, in hetzelfde vlak, er is geen hoogteverschil. De belangrijkste vlakdruktechniek is lithografie (steendruk), waarbij een speciale poreuze kalksteen zo word bewerkt dat sommige delen wel en andere delen geen inkt opnemen. Behalve steendruk behoren offset en monotype ook tot de vlakdruktechniek. Diepdruk Bij diepdruk, de tegenhanger van hoogdruk, liggen de delen die afdrukken lager dan de delen die niet afdrukken. We maken hierbij verschil tus-
onder
Pauline Wittenrood ets
LB
Botas ik ben het zat zeefdruk Galerie Riet-Art Een huislijke galerie voor betaalbare beeldende kunst donderdag t/m zondag geopend en op afspraak Galeriehouder: J.Zomerdijk Emmastraat 13 - 6881 SM Velp telefoon: 026-3271881 Email:
[email protected] Internet: www.riet-art.nl sen droog en nat. Bij de droge techniek zoals droge naald (gravure en mezzotint), wordt de afbeelding direct in een metalen –of kunststofplaat gekerfd. Bij de natte techniek, zoals bij etsen, wordt de plaat eerst van een zuurbestendige laag
RB
Adri van der Poel oma’s troost boardsnede
LO
Rhea Strik Dag + nacht vogels zeefdruk
voorzien. Daarna ontstaan door op de plaat te tekenen, lijnen en vlakken zonder de zuurbescherming. In een zuurbad worden vervolgens de lijnen en vlakken door het zuur geëtst(uitgebeten) waardoor groeven ontstaan. Vervolgens wordt de plaat na het inkten ontdaan van de zuurbestendige laag en de overtollige inkt (de plaat wordt af-
RO
Twan de Vos liefdesschommel
geslagen) en met behulp van de etspers afgedrukt. Variaties op deze techniek zijn o.a. aquatint en vernis mou.
zeefdruk
kunstzinnig bloemwerk in natuurlijke. sfeervolle stijlen
Emmastraat 9 • 6881 SM • Velp • Tel: 026-4450146
Colofon
Omslagontwerp: Joop Visser Lay-out & grafische bewerkstelliging: Maarten Dirks Druk: Grafisch Bedrijf Outhuis Foto’s voorwoorden: Marc Pluim Met dank aan de gemeentes Rheden en Rozendaal
