Vooruitkijken om iets waardevols achter te laten Eind februari 2005 vertrok de Nederlandse expeditieleider Marc Cornelissen samen met Petter Nyquist (Noorwegen) en Doug Stoup (Verenigde Staten) richting Siberisch Rusland om van daaruit klimaatonderzoek te verrichten op de Arctische Oceaan. Staatssecretaris Pieter van Geel zwaaide de expeditie uit. Tijdens een duizend kilometer lange skitocht naar de Geografische Noordpool zou het drietal dagelijks metingen verrichten aan de sneeuw- en ijslaag en een aantal weerstations uitzetten. De klimaatexpeditie die onder andere werd gesteund door Essent en het Wereld Natuur Fonds, werkte nauw samen met een internationale groep wetenschappers en de Europese ruimtevaart organisatie ESA.
MILIEU
E
Eenmaal in Rusland aangekomen, liep de expeditie vertraging op. Het bedrijf dat in nauwe samenwerking met de lokale overheid van de regio Taymir de logistiek zou verzorgen, werd ernstig gehinderd door een vanuit Moskou opererende concurrent. Via een invloedrijk netwerk werden reeds goedgekeurde vluchtplannen alsnog afgekeurd. Ook werd zonder uitleg van reden de toegang tot militaire brandstofvoorraden geweigerd. De helikopters die de expeditie naar het startpunt zouden vliegen, stonden bijna twee weken lang aan de grond. Mede door de bemoeienis van de diverse ambassades lukte het uiteindelijk toch om op 12 maart het noordpoolijs te betreden. Op dat moment leken alle problemen opgelost. Maar door aanhoudende tegenwerking vanuit Moskou zag de lokale overheid van de regio Taymir uiteindelijk af van het opzetten van een poolbasis in de nabijheid van de Geografische Noordpool. Die basis was van strategisch belang om de steeds verder vorderende expeditie te kunnen assisteren in geval van nood. Met het 14 februari 2005 zwaait staatssecretaris Pieter van Geel de wegvallen van de poolbasis werden expeditie uit. de risico’s te groot om verder te gaan. Op 31 maart werd het team op zo’n 250 kilometer uit de Russische kust van het ijs opgepikt. In dit magazine kijkt Marc Cornelissen terug op een evenzo bizarre als bijzondere expeditie. Ook vertelt hij meer over zijn toekomstplannen. Want Cornelissen blijft ondanks de teleurstelling vooruitkijken om, zoals hij zelf zegt, binnen zijn eigen mogelijkheden ‘iets waardevols achter te laten’. Hoe komt een poolreiziger op het idee om een wetenschappelijke expeMet behulp van deze speciaal ontwikkelde weerstations volgen ditie op te zetten? wetenschappers het weer op de Noordpool en de bewegingen De afgelopen tien jaar ben ik vaak in van het ijs onder invloed van wind en zeestroming. Foto: Ann Bancroft het noordpoolgebied geweest. Hoogtepunt was ongetwijfeld de noordpoolexpeditie in 1997 waarbij ik met drie Nederlandse collega’s de Geografische Noordpool wist te bereiken. Toen waren er al aanwijzingen dat de ijsmassa aan het afnemen was. Inmiddels is er geen reden meer om daar aan te twijfelen. De vraag is meer hoe snel de ontwikkeling gaat en of de trend blijft doorzetten waardoor we aan het einde van de eeuw, zoals sommige wetenschappers beweren, ’s zomers een ijsvrije noordpool hebben. Dat gaat me natuurlijk aan het hart. Ik wilde een bijdrage leveren aan het wetenschappelijk onderzoek en bovendien op een spannende en aantrekkelijke manier aandacht vragen voor klimaatverandering. Want de veranderingen in het noordpoolgebied kunnen als voorbode gezien worden van wereldwijde ontwikkelingen. Als we nu in beweging komen en de uitstoot van broeikasgassen stevig inperken, kunnen we de schade beperken.
Foto links: www.poletrack.com / Marc Cornelissen
Hoe lang is dit project in voorbereiding geweest? De eerste blauwdruk ontstond drie jaar geleden. Voor het wetenschappelijke protocol heb ik veel partijen geconsulteerd. In Duitsland en de Verenigde Staten toonde onderzoekers onmiddellijk interesse. Het Wereld Natuur Fonds waarmee ik al zo’n tien jaar samenwerk, was ook
95
ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005
MILIEU
onmiddellijk enthousiast. De expeditie was een mooie aanvulling op hun klimaatcampagne. Zij hebben mij geïntroduceerd bij energiebedrijf Essent. Want als je praat over klimaatverandering, moet je ook praten over manieren om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Ik vond het mooi om de uitvinder van Groene Stroom actief bij het project te betrekken. De grootste uitdaging was echter om een geschikt team te vinden. Aan vaardige en fitte mensen die de noordpool wilde bereiken, ontbrak het niet. Maar ik zocht mensen die authentiek gemotiveerd waren om de avontuurlijke en wetenschappelijke missie te combineren. Daarnaast moesten de deelnemers communicatief sterk zijn waardoor ze ook in eigen land aandacht en draagvlak konden creëren. Ben je niet enorm teleurgesteld dat een project waaraan je zo lang hebt gewerkt, mislukt vanwege een concurrentiestrijd tussen twee bedrijven? Natuurlijk! Die teleurstelling voel ik ook namens al die mensen die hun vertrouwen hebben gegeven en het project met ziel en zaligheid gesteund hebben. Maar wat er is gebeurd, ligt ver buiten mijn invloedssfeer. Daarnaast moet je het mislukken van je project kunnen relativeren. Uiteindelijk zijn we er toch in geslaagd om duizenden veldmetingen mee terug te nemen uit een gebied dat voor de wetenschap een witte vlek vormde. Ook hebben we daar één van de drie weerstation kunnen plaatsen. Een doelstelling was ook om aandacht te vragen voor klimaatverandering. Daarin zijn we zeker geslaagd.
Foto: Henny Miltenburg / www.polarphotos.com
Datum: 14 maart, dag 3 Positie: 81° 29,336 Noord / 95° 07,399 Oost Temperatuur: -37,3 ° Celsius In de luwte van de opgestuwde ijsmassa achter mij, heeft zich een kuil gevormd waarin ik enigszins kan ontsnappen aan de venijnige bries. De jongens liggen enkele meters verderop in de met ijs berijpte tent, diep weggedoken in hun warme slaapzak. Gehurkt met mijn broek op mijn knieën, doe ik vast mijn handschoen uit zodat ik wat wc papier kan afrollen en opvouwen. Het wordt tijd om af te ronden want de kou wordt langzamerhand teveel voor mijn ontblootte achterwerk. Ik realiseer me opeens dat ik het gevoel van privacy kwijt ben. Ik voel me bekeken. Mijn blik richt zich op het kamp maar kan toch echt niemand ontdekken die uit de tent is gekomen. Dan kijk ik om. Mijn hart staat voor een fractie van een seconde stil. Ik kijk recht in de gitzwarte ogen van een majestueuze ijsbeer. Hij staat op nog geen twee meter afstand in de steile helling, met zijn kop naar beneden. Een gevoel van duizeligheid en spierslapte overmeestert me bijna. De tijd vertraagt. Ik ben kwaad op mezelf. Kwaad dat ik hier zit, achteloos zonder enige bescherming van een vuurwapen, kwaad dat ik überhaupt hier ben op de Arctische Oceaan, kwaad dat ik lijk te zijn vergeten hoe kwetsbaar je bent in deze wildernis. Maar nu is het kennelijk mijn beurt. Zal het pijn doen, zal hij me in één klap neerslaan of zal hij mij al bijtend buit maken? Ik probeer datgene in te vullen wat onafwendbaar lijkt. In deze bizarre situatie probeer ik de verschillende scenario’s op een rijtje te zetten. Het feit dat ik niet weet hoe dit gaat aflopen is ondraaglijk. Ik zoek contact met mijn belager. Kijk hem indringend aan. Probeer zijn intenties in te schatten en hoop op vergeving. Maar hij straalt een enorme dominantie en vastberadenheid uit. Heel even overweeg ik om me over te geven en er snel een einde aan te laten maken. Maar dan dringt zich de vraag op of dit het is geweest? Is mijn leven af? Wat heb ik meegemaakt en wat heb ik achtergelaten? Opeens komt er focus in mijn gedachten. Ik heb leven op deze aarde achtergelaten, maar het is te vroeg om mijn dochter van vijf lost te laten. Ze heeft me nodig en ik haar. Deze gedachte overtuigt me dat ik zal moeten proberen aan de dood te ontsnappen. Tegen beter weten in besluit ik de rollen om te draaien en mezelf als belager te gedragen.
De expeditieleden trokken ieder hun eigen sledes met voorraden en instrumenten over de Arctische Oceaan.Foto: www.poletrack.com / Marc Cornelissen
ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005
96
MILIEU
Terwijl ik oogcontact hou, grijp ik met mijn rechterhand naar mijn sneeuwschep. Met mijn linkerhand trek ik mijn broek ver genoeg op zodat ik in beweging kan komen. Dan maak ik een korte maar snelle stap waarmee ik een aanval suggereer. Mijn schep zwaai ik krachtig voor zijn neus. Bewust raak ik hem niet omdat ik dan zou onthullen dat de schep te licht is om hem te verwonden. De beer raakt in verwarring. Ogenschijnlijk traag, maar heel effectief ontwijkt hij mijn aanval door een stap terug te doen. In de hoop dat ook mijn tentgenoten gealarmeerd worden, schreeuw ik zo hard als ik kan: Fuck off! Fuck off! A polar bear!! It’s fucking killing me! Kom op jongens, ik heb jullie nodig! Dit kan ik niet alleen af.
Petter is inmiddels uit de tent gekomen en laad de Kalashnikov door. Behoedzaam nadert hij en kiest hij een hoek waarbij hij op de beer kan richten zonder mij te raken. Come on! Shoot it! Maar Petter heeft geen aansporing nodig. Hij weet wat hem te doen staat. Als ook Doug uit de tent is gekomen met een signaalpistool in de aanslag, weet de beer niet op wie hij zijn aandacht moet richten. Vanaf dat moment voel ik voor het eerst een lichte overtuiging dat ik deze hachelijke ontmoeting kan overleven. Petter haalt de trekker over. Ik hoor de kogel voorbij suizen maar hij mist op een haar na. Toch maakt de beer snel de balans op en kiest hij al grommend en protesterend het hazenpad. Dekking zoekend achter ijsblokken, bouwt hij meer en meer afstand op. Met een ruime boog loopt hij benedenwinds terug naar de plek van waaruit hij ons kamp heeft beslopen. Dan barst ik in tranen uit. Doug omarmt me. Maar we kiezen weer snel positie. We gaan op de uitkijk om zeker te weten dat de ijsbeer niet van gedachte verandert en alsnog terugkomt. Na vijf minuten duik ik de in tent om me fatsoenlijk aan te kleden. Dit heeft erin gehakt. Maar wat ben ik dankbaar. Dankbaar dat Petter mijn leven heeft gered. Maar niet alleen Petter. Iets moet het mij gegund hebben dit te overleven.
Petter hoort me schreeuwen en zoals hij me later zal vertellen, duurt het even voordat het tot hem doordringt wat hij hoort. Hij beveelt Doug het wapen te pakken terwijl hij snel wat kleding aantrekt. Hij weet niet wat hij kan verwachten als hij buiten de tent stapt. De gedachte dat ik misschien al aangevreten ben, maakt hem kotsmisselijk. Ik besluit uit de kuil te lopen en richting tent te rennen. Mijn belager beweegt zich sierlijk achter me aan maar gunt me nauwelijks meer dan een meter voorsprong. Met mijn schep blijf ik al rennend achter me maaien. Dan neem ik enkele meters voor de tent opnieuw positie in. In mijn ooghoek zie ik een ski liggen. Half struikelend zet ik enkele stappen achteruit om die te pakken. Onmiddellijk zet ik weer een paar stappen vooruit om mijn dominante gedrag geloofwaardig te houden. Zwaaiend met de ski weet ik wat meer afstand op te bouwen. De beer raakt geïrriteerd en richt zich op. De tijd begint nu echt te dringen! Hij maakt aanstalten om door te zetten…
Jerry Greenfield, mede-oprichter van Ben & Jerry’s, en Marc Cornelissen (met het Speakers Academy hoedje) nodigen je uit om samen met het Wereld Natuur Fonds campagne te voeren tegen de uitstoot van broeikasgassen. Foto: Climate Change College
97
ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005
MILIEU
Wat heeft de ontmoeting met die ijsbeer met je gedaan? Heel veel. Het was een indringende maar ook complexe ervaring. Na afloop ontrafelden zich alle gedachten en overwegingen die door mijn hoofd hebben gespeeld. Op het moment zelf werd ik gedwongen na te denken over de rol die ik koos. Om te overleven moest ik me vooral niet als slachtoffer gedragen. Door me weerbaar op te stellen, heb ik cruciale tijd kunnen winnen waardoor Petter mijn leven heeft kunnen redden. Maar welke rol nam ik eigenlijk in het leven? De gedachte dat ik niet meer thuis zou komen en mijn dochter achter zou laten, was confronterend. Dit soort risico´s wil ik dus niet meer lopen. Daarom zal ik definitief afscheid moeten nemen van extreme en risicovolle projecten. Die tijd heb ik gehad en daar kan ik met veel tevredenheid op terugkijken. In de toekomst ga ik me nog meer richten op het delen en benutten van mijn ervaring om zo aan anderen iets waardevols mee te geven. Het wordt tijd meer afstand te nemen van mijn ego en anderen te helpen om zich te ontwikkelen. Concreet betekent dit dat ik de komende jaren leiding ga geven aan het Climate Change College.
maken de deelnemers kennis met vooraanstaande experts op het gebied van klimaatverandering, de poolgebieden, duurzaamheid, innovatie, gedragsverandering, communicatie en natuurbescherming. Ook zullen ze naar Groenland gaan om de gevolgen van klimaatverandering zelf te ervaren en een bijdrage te leveren aan wetenschappelijk onderzoek. In het eerste jaar staat het college open voor drie Nederlandse en drie Engelse deelnemers. Het befaamde ijsmerk Ben & Jerry’s is hoofdsponsor en verzet veel werk om het initiatief te doen slagen. Ze steunen het college voor een periode van minimaal drie jaar. Ben & Jerry’s heeft sinds haar oprichting het principe gehanteerd dat het een verantwoordelijkheid heeft voor mens en milieu. Het bedrijf is een best practice die aantoont dat sociaal verantwoord ondernemen het succes van een bedrijf niet in de weg hoeft te staan. Integendeel. Eind april ben ik met mede-oprichter Jerry Greenfield naar Groenland vertrokken. Daar hebben we de overgebleven weerstations van de klimaatexpeditie overhandigt aan wetenschappers die ze op alternatieve locaties in het noordpoolgebeid hebben uitgezet. Ook hebben we daar voorbereidingen getroffen voor het veldwerk van volgend jaar. Jerry voelt zich persoonlijk erg betrokken bij de klimaatveranderingen die zich nu al duidelijk aftekenen in het noordpoolgebied. Zoals hij het zelf samenvat:’Take it from a couple of ice cream guys. If it’s melted, it’s ruined!’ Kortom, we zoeken talent en gemotiveerde mensen die met samen met het Wereld Natuur Fonds de uitdaging willen aangaan om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Kijk voor meer informatie op www.climatechangecollege.org
Kun je daar iets meer over vertellen? Het Climate Change College biedt aan een selecte groep jonge volwassenen tussen de 18 en 25 jaar een unieke kans om een bijdrage te leveren aan de wereldwijde en nationale klimaatcampagnes van het Wereld Natuur Fonds. Daarvoor krijgen ze een uniek opleidingstraject aangeboden. Aan de hand van workshops, lezingen en trainingen
TRENDWATCHERS, VISIONAIRS EN FUTUROLOGEN
Hans Eysink Smeets
Rob Creemers
ing. drs. Richard Lamb
prof. dr. Kees Klinkhamer
Igor Beuker
Ruud Veltenaar
Marcel Bullinga
Vincent Everts
Hilde Roothart
drs. Adjiedj Bakas
Lidewij Edelkoort
Goos Eilander
Kaat Exterbille
Hans Slim
drs. Justien Marseille
Paul Ostendorf
Rudolf Das
drs. Maurice de Hond
B R I N G I N G
prof. ir. Roel Pieper
K N O W L E D G E
T O
T H E
W O R L D
Kantoor Nederland: tel. (+31) 010 - 433.33.22 • Fax (+31) 010 - 414.32.59 Kantoor België: tel. (+32) 03-206.19.72 • Fax (+32) 03-206.17.78 E-mail:
[email protected] • Website: www.speakersacademy.nl
dr. Carl Rohde
EEN UITGEBREIDE BIOGRAFIE VAN BOVENSTAANDE SPREKERS VINDT U OP: www.speakersacademy.nl
ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005
98
