Voorstel ontwikkeling duurzaamheidsparagraaf Zoetermeer 1. Inleiding Zoetermeer wil zich de komende jaren ontwikkelen tot een top tien gemeente qua duurzaam leefmilieu. In het programma duurzaam Zoetermeer zijn doelstellingen opgenomen en worden projecten benoemd. De komende tijd worden veel van deze doelstellingen nog verder uitgewerkt in beleidsnota’s. Zo komt er bijvoorbeeld een een dubonota, beleid voor geluid en lucht en een nota duurzaam inkopen. De doelstellingen uit het programma duurzaam Zoetermeer worden binnen de gemeente breed gedragen. Om ervoor te zorgen dat de doelstellingen uit het programma realiteit worden dienen deze niet alleen in het programma terug te komen maar moeten deze doorwerken naar plannen en projecten die binnen de gemeente ontwikkeld worden. Met behulp van de duurzaamheidsparagraaf willen we de doelstellingen uit het programma (en de daarbij behorende nota’s) verankeren in projecten en sectorale beleidsplannen. De duurzaamheidsparagraaf moet daarom per project: • • •
Bij aanvang inzicht geven in de ambities die we willen realiseren. Gedurende het project als opdracht richting projectleider en projectteam functioneren. Gedurende het project en bij afronding laten zien welke ambities gerealiseerd zijn.
Om bij aanvang van een project een goede duurzaamheidsparagraaf te kunnen schrijven dient de duurzaamheidsinzet in algemene termen gereed te zijn. Hiervoor wordt de handleiding duurzaamheidsparagraaf opgesteld. Het programma Duurzaam Zoetermeer en de bijbehorende nota’s vormen hiervoor de basis. De handleiding duurzaamheidsparagraaf geeft alle doelen en ambities overzichtelijk weer en laat duidelijk zien bij wat voor soort projecten deze relevant zijn. 2. Hoe functioneert de duurzaamheidsparagraaf Ambities en randvoorwaarden voor ingrepen zijn vastgelegd in de handleiding duurzaamheidsparagraaf. Hierin staat beschreven wat de duurzaamheidsinzet is voor bepaalde ingrepen. Zie hiervoor verder onder 3 “handleiding duurzaamheidsparagraaf”. De duurzaamheidsparagraaf moet ervoor zorgen dat aan de randvoorwaarden voldaan wordt en de ambities gerealiseerd worden. Duurzaamheidsparagraaf in Den Haag In Den Haag wordt de duurzaamheidsparagraaf sinds twee jaar gebruikt. De duurzaamheidsparagraaf heeft daar betrekking op besluiten die genomen worden over ruimtelijke ingrepen. Hierbij moeten we denken aan masterplannen, bestemmingsplannen, verkeersplannen en plannen over groen en water. De duurzaamheidsinzet staat beschreven in de handleiding gebiedgericht milieubeleid. De duurzaamheidsparagraaf is een bijlage bij collegebesluiten en raadsvoorstellen. De duurzaamheidsparagraaf laat daarmee zien hoe de ambities uit het gebiedsgericht milieubeleid zijn gebruikt. Op het moment dat plannen besproken
Pagina 1 van 8
worden in college of raad is de planvorming over het algemeen ver gevorderd zodat het lastig is deze alsnog te wijzigen. Het voorstel is daarom de duurzaamheidsparagraaf in Zoetermeer al bij aanvang van projecten op te stellen. De duurzaamheidsparagraaf is onderdeel van de opdracht voor een projectleider en geeft aan welke ambities hij of zij moet realiseren. De duurzaamheidsparagraaf wordt gebruikt om bij de aanvang van een project de duurzaamheidsinzet vast te leggen. De duurzaamheidsinzet uit de handleiding duurzaamheidsparagraaf wordt daarvoor vertaald naar het project. Dit betekent bijvoorbeeld dat gekeken wordt welke zaken wel en niet relevant zijn en dat aangegeven wordt hoe over de haalbaarheid van ambities gedacht wordt. De duurzaamheidsparagraaf vormt een bijlage of onderdeel van een project informatie document (PID) en is daarmee een duidelijke opdracht aan de projectleider en het projectteam. Wanneer het project verder gevorderd is en concrete plannen naar het college of de raad gaan laat de projectleider zien welke ambities gerealiseerd gaan worden. Hierbij worden de ambities uit de duurzaamheidsparagraaf overgenomen zodat duidelijk te zien is welke ambities in het project wel en niet gerealiseerd gaan worden. Wanneer ambities uit de duurzaamheidsparagraaf niet gerealiseerd worden dien de projectleider dit goed te motiveren. 3. Handleiding duurzaamheidsparagraaf De randvoorwaarden en ambities voor ingrepen worden vastgelegd in de handleiding. In de handleiding staat tevens beschreven welke status de ambities hebben en wie verantwoordelijk is voor de realisatie van de ambities. De handleiding wordt vastgesteld door de gemeenteraad. De opzet van de handleiding moet gedurende het project nader uitgewerkt worden. Hieronder volgt als eerste een overzicht van de inhoud van de handleiding. Vervolgens gaan we in op de wijze waarop de informatie (lees ambities) aangeboden worden, de structuur van de handleiding. Inhoud van de handleiding. In ieder geval worden in de handleiding de volgende zaken opgenomen: • Gebruik van de handleiding. Wanneer is deze van toepassing, op wat voor soort projecten, wat wordt er van betrokkenen verwacht, wie is verantwoordelijk en wat is de status van de ambities. • Minimumniveaus en randvoorwaarden. Dit is voor elke projectleider belangrijk. Elke ingreep dient te voldoen aan een bepaald minimumniveau. Dit kan een wettelijke eis zijn maar ook een eis of wens uit eerder opgesteld beleid of een algemeen geaccepteerd minimumniveau. • Ambities voor verschillende thema’s. De ambities gaan vrijwel altijd verder dan het minimumniveau. De handleiding beschrijft verschillende ambitieniveaus voor de duurzaamheidsthema’s. Thema’s zijn energie, geluid, luchtkwaliteit, duurzaam bouwen, externe veiligheid en mogelijk natuur. De ambities voor de
Pagina 2 van 8
•
•
verschillende komen uit het programma duurzaam Zoetermeer en uit separate nota’s zoals de dubonota, de energievisie, de nota lucht en geluid en de visie op de externe veiligheid. De handleiding duurzaamheidsparagraaf wordt een gebiedsgerichte vertaling van deze ambities. De hier genoemde beleidsstukken zijn momenteel in ontwikkeling. Hulpmiddelen voor het realiseren van ambities. De handleiding kan per duurzaamheidsthema hulpmiddelen geven voor het realiseren van ambities. o Dit kunnen tips zijn die betrekking hebben op het proces. Daarbij gaat het bijvoorbeeld over de vraag welke informatie op welk moment gewenst is en wie daarvoor bij een project betrokken moet worden. Maar ook over mogelijkheden om ambities financieel te onderbouwen. o Maatregelen kunnen de ambities concreet maken, een overzicht van mogelijke maatregelen laat zien hoe de ambities werkelijkheid kunnen worden. o Succesvolle voorbeelden uit Zoetermeer, de regio en de rest van het land kunnen laten zien dat duurzaamheid echt realiteit kan worden. De handleiding beschrijft in welke situatie welk ambitieniveau van toepassing is. Dit is voor de projectleiders het belangrijkste omdat dit laat zien welke ambities bij een project gerealiseerd moeten worden. De projectleider gebruikt dit om de duurzaamheidsparagraaf in te vullen.
Structuur van de handleiding De meeste duurzaamheidswinst valt over het algemeen te halen bij ruimtelijke ingrepen. Het verleden heeft uitgewezen dat een vroegtijdige inbreng van ambities bij ruimtelijke projecten leidt tot betere resultaten. Ambities die vooraf niet mogelijk lijken komen door een vroege inbreng binnen bereik. Ruimtelijke ingrepen zien we hierbij heel ruim. Het gaat om ingrepen die betrekking hebben op onze ruimte. Het gaat daarbij dus niet alleen om bouwen, herstructurering en gebiedsontwikkeling maar ook om projecten op het gebied van water, groen en verkeer. Om duurzaamheid een plek te geven in deze ruimtelijke ontwikkelingen hebben veel gemeenten gebiedsgericht milieubeleid ontwikkeld. Hierbij wordt de gemeente opgedeeld in verschillende gebiedstypen en wordt per gebiedstype een set aan ambities opgesteld. Dit is een goede basis voor de handleiding. Een verdere verfijning kan aangebracht worden door te kijken naar ontwikkelingen die plaats gaan vinden binnen de gemeente. De ontwikkeling van een nieuwbouwwijk, de herstructurering van een bedrijventerrein of bijvoorbeeld de ontwikkeling van groen en water bieden extra kansen. Deze kansen voor specifieke locaties en ontwikkelingen kunnen ook in de handleiding opgenomen worden. Dit is vooral interessant voor gebieden waarvan op dit moment bekend is dat er binnen nu en 3 tot 5 jaar grote veranderingen plaats gaan vinden. Door in te zoomen op deze locaties sluit de handleiding beter aan bij de praktijk. Deze aanpak houdt dus in het kort in dat voor de gehele gemeente ambities worden geformuleerd, gedifferentieerd naar gebiedstypen. Voor een beperkt aantal specifieke locaties (kansenzones) worden aparte ambities en kansen geformuleerd. Gebiedsgericht milieubeleid gemeente Den Haag De gemeente Den Haag werkt sinds 2 jaar met de handleiding gebiedsgericht milieubeleid. Voor Den Haag is onderscheid gemaakt in 6 gebiedstypen. Per
Pagina 3 van 8
gebiedstype is een pakket aan ambities vastgesteld. Deze ambities vormen de milieuinzet voor ruimtelijke projecten (projecten op het gebied van bouwen, verkeer, groen en water). De gebiedstypenkaart van de gemeente laat zien waar welk gebiedstype ligt.
Naast ingrepen met een ruimtelijke component zijn er ook ingrepen die geen ruimtelijke component hebben. De belangrijkste is waarschijnlijk de gemeentelijke inkoop. Ook voor de inkoop (en wellicht ook andere ingrepen) kan een duurzaamheidsparagraaf opgesteld worden. Het is niet logisch deze duurzaamheidsparagraaf te integreren met de duurzaamheidsparagraaf die betrekking heeft op ruimtelijke ontwikkelingen. Op basis van het beleid voor duurzaam inkopen kan onderzocht worden hoe de naleving van dit beleid getoetst kan worden. Om met de duurzaamheidsparagraaf aan de slag te kunnen gaan is het belangrijk dat de ambities (het beleid) concreet en meetbaar beschreven wordt. Duurzaam inkopen is een project binnen het programma duurzaam Zoetermeer (B4 nota duurzaam inkopen). Binnen dit project wordt ook aandacht besteed aan de monitoring. De duurzaamheidsparagraaf voor de inkoop kan gekoppeld worden aan deze monitoring. 4. Aanpak De hieronder beschreven aanpak richt zich op de ontwikkeling van de handleiding duurzaamheidsparagraaf waarbij een gebiedsgerichte benadering is gekozen. Hierbij wordt gewerkt met gebiedstypen en wordt ingezoomd op een aantal bijzondere locaties (kansenzones). Duurzaam inkopen laten we buiten beschouwing. Voor de ontwikkeling van de handleiding wordt een milieuadviesbureau ingeschakeld. Het
Pagina 4 van 8
adviesbureau is trekker van het project maar dient gebruik te maken van de kennis en ervaring die binnen de gemeente aanwezig is. Het project heeft twee belangrijke doelen: • Komen tot een handleiding met ambities en randvoorwaarden die gebruikt kan worden voor het invullen van de duurzaamheidsparagraaf. • Draagvlak ontwikkelen voor de ambities en de duurzaamheidsparagraaf. De aanpak bestaat uit de volgende stappen: Bepalen reikwijdte, status, en verantwoordelijkheden Als eerste zal in overleg met betrokkenen bepaald worden op wat voor soort ingrepen de handleiding en de duurzaamheidsparagraaf betrekking hebben. Vervolgens wordt besproken en vastgelegd wat de status van de ambities in het gebiedsgericht milieubeleid is. Daarnaast worden procedurele afspraken gemaakt. Daarbij gaat het vooral om de vragen wie de handleiding gaat gebruiken en wie verantwoordelijk is voor de realisatie van ambities. Tot slot worden afspraken gemaakt over de taken van de verschillende betrokkenen bij het ontwikkelen van de handleiding. Betrokken disciplines: Resultaat: Tijd1:
Milieu, stedenbouw, verkeer, projectleiders, juristen RO, juristen vastgoed, economie Uitgangspunten voor vervolg van het project en definitief plan van aanpak 2 weken
Bepalen structuur handleiding In overleg met toekomstige gebruikers zal gekeken worden hoe de handleiding het best opgezet kan worden. Een indeling naar gebiedstype ligt het meest voor de hand. Belangrijke vragen zijn echter ook wat voor soort informatie wel en niet gewenst is in de handleiding zoals maatregelen, voorbeelden, tips ten behoeve van het proces, contactpersonen etc. Ook zal besloten moeten worden of een aantal gebieden of ontwikkelingen nader uitgewerkt gaat worden. Betrokken disciplines: Milieu, stedenbouw, gemeentelijke projectleiders Resultaat: Hoofdopzet handleiding Tijd: 2 weken Bepalen gebiedstypen en opstellen gebiedstypenkaart De gemeente Zoetermeer wordt ingedeeld in verschillende gebiedstypen. Hiervoor moet allereerst bepaald worden welke gebiedstypen van belang zijn binnen de gemeente. Vervolgens zal op kaart vastgelegd moeten worden waar de verschillende gebiedstypen liggen. Kansenzones kunnen ook in deze fase bepaald worden. Betrokkenen: Resultaat: Tijd:
1
Milieu, stedenbouw, projectleiders Gebiedstypenkaart 3 weken
Bij tijd is steeds de doorlooptijd opgenomen.
Pagina 5 van 8
Bepalen thema’s en invullen ambitieniveaus In deze fase kijken we welke duurzaamheidsthema’s van belang zijn voor de ingrepen die in Zoetermeer plaats gaan vinden. Per thema kunnen verschillende aspecten benoemd worden. Voor geluid kan het bijvoorbeeld gaan om binnenniveau in woningen, wegverkeerslawaai, railverkeer en industrielawaai. Voor de relevante thema’s wordt een aantal ambitieniveaus bepaald. Het wettelijk minimum geldt als ondergrens, daarboven kunnen 2 tot 4 hogere niveaus bepaald worden. Betrokken disciplines: Milieu, verkeer, stedenbouw Resultaat: Verschillende ambitieniveaus per thema Tijd: 6 weken Bepalen ambitieniveaus voor de verschillende gebiedstypen Nadat gebiedstypen en ambitieniveaus zijn vastgelegd kunnen deze aan elkaar gekoppeld worden. Concreet draait het hierbij om de vraag welk ambitieniveau bij welk gebiedstype past. Voor bijvoorbeeld geluid zal de ambitie in woongebieden hoger liggen dan op bedrijventerreinen. Betrokken disciplines: Milieu Resultaat: Matrix gebiedstypen, thema’s en ambitieniveaus Tijd: 2 weken Workshop gebiedsgericht milieubeleid Het voorstel is een workshop te organiseren op het moment dat de inhoud van de handleiding gereed is. De handleiding dient echter nog een concrete vorm te krijgen en ook de toelichtende teksten moeten nog geschreven worden. De workshop heeft de volgende doelen: • Medewerkers van de gemeente kennis laten maken met het gebiedsgericht beleid • Beter kunnen voldoen aan de wensen van de gebruikers. Op basis van de workshop worden de uiteindelijke vorm en toelichtende teksten ontwikkeld. • Creëren van draagvlak voor de handleiding en de duurzaamheidsparagraaf. Het voorstel is dat tijdens de workshop een gebied in Zoetermeer waar een concrete ingreep plaats gaat vinden centraal staat. De workshop zelf zal in een dagdeel plaats kunnen vinden. De voorbereiding zal meer tijd in beslag nemen. Betrokken disciplines: Resultaat: Tijd:
Iedereen die te maken heeft met ruimtelijke ingrepen en plannen Input voor handleiding en draagvlak 2 weken
Verzamelen aanvullende informatie, schrijven en vormgeven handleiding In deze fase wordt de handleiding afgerond. Informatie over voorbeelden en maatregelen wordt verzameld. De toelichtende teksten bij de thema’s en gebieden worden geschreven en de handleiding wordt vormgegeven. Betrokkenen: Resultaat: Tijd:
Pagina 6 van 8
Adviesbureau, vormgever Handleiding 4 weken
Implementatie Nadat de handleiding gereed is moet deze gebruikt worden. Er zal daarom veel tijd besteed worden aan de implementatie. Het voorstel is gedurende een half tot heel jaar bij nieuwe ruimtelijke projecten een workshop te organiseren waarin de handleiding toegelicht en toegepast wordt. De workshop komt dan op het juiste moment en de resultaten kunnen direct gebruikt worden. Een extern bureau zal gevraagd worden workshops te organiseren en medewerkers te coachen bij het gebruik van de handleiding..
Pagina 7 van 8
5. Aandachtspunten bij de ontwikkeling Een aantal punten vraagt aandacht gedurende de ontwikkeling van de handleiding: • Huidige situatie. Voor het goed functioneren van de duurzaamheidsparagraaf is het niet alleen belangrijk te weten waar we heen willen maar ook waar we nu staan. Inzicht in de bestaande milieukwaliteit is dus belangrijk. • Communicatie. De handleiding geeft ambities en is daarmee een belangrijk beleidsinstrument. Echter de handleiding is ook een communicatie-instrument, een document om de samenwerking tussen milieu en ruimtelijke ordening te verbeteren. De handleiding moet daarom niet alleen beschrijven welke ambities er liggen maar moet ook inspireren. Kaart en beeldmateriaal en succesvolle voorbeelden zijn daarbij belangrijk. 6. Financiering De kosten voor dit project worden geraamd op € 20.000,=. Ongeveer tweederde daarvan zal besteed worden aan het ontwikkelen van de handleiding. Eenderde zal gebruikt worden voor de implementatie.
Pagina 8 van 8
