Voettocht naar Santiago de Compostela

Voettocht naar Santiago de Compostela 1.Beschrijving van het project Het Raakpunt is een psychotherapeutische afdeling in het psychiatrisch ziekenhuis te Duffel voor mensen met een psychotische problematiek. De behandelfilosofie van Het Raakpunt is gebaseerd op het psychoanalytisch gedachtegoed. De behandeling heeft een non-directief karakter en is sterk geïndividualiseerd. We bieden elke patiënt de mogelijkheid om op en rond de afdeling een eigen traject uit te stippelen en een persoonlijk project uit te werken. We richten ons voornamelijk op wat de patiënt bezighoudt, waar hij aansluiting bij vindt, en dit zowel binnen als buiten de instelling. We steunen hem hierin en zoeken samen naar mogelijkheden om deze interesses uit te werken. Patiënten genieten op de afdeling veel vrijheid die hen in staat stelt om de banden met de sociale omgeving te verstevigen en individuele resocialisatiedoelstellingen uit te werken. Het woelen van het verlangen ligt aan de bakermat van het Santiagoproject. De werking staat in voor het opwekken en ondersteunen van een ontluikend of onbestemd verlangen. Op de afdeling worden diverse media gehanteerd om tot uitwisseling te komen en identificatiemogelijkheden aan te bieden. Aan de hand van het medium ateliercomité, een wekelijkse open vergadering, kunnen patiënten samen met therapeuten tot een creatie komen. Deze creatie gebeurt samen met de ander die een vraag of verlangen meedraagt, de angst hanteerbaarder maakt en mee vorm geeft aan een onbekende bestemming. Het is een deel van de zoektocht, die centraal staat bij psychotici, naar stabiliserende elementen om zodoende een angstreducerend effect te bewerkstelligen in de verhouding tot de ander. Een mogelijke stap naar een inschrijving in het sociale discours. De voettocht naar Santiago de Compostela is zo een creatie. Het is een middel waardoor patiënten kunnen aanhaken en contact kunnen maken. Een uitstekend middel om hen te bereiken. Wandelen is tevens een goede manier om in het hier en nu te geraken en is daarom voor psychotische mensen zeer adequaat. We hebben een doel! Veel van onze psychotische patiënten hebben weinig verlangen en weinig concrete doelen in hun leven. Een trektocht is voor velen iets wat ze ooit wilden doen, maar waar ze zelf niet toe komen. Een patiënt beschreef het volgende:“Bij aankomst bleek dat niet Santiago het doel was, maar wel de maanden van voorbereiding, de dagelijkse inzet, het zoeken van de route, de organisatie, de training, de taallessen, de inzamelacties, de vele overlegmomenten.” Een andere pelgrim vertelde: “Iedere avond aankomen in een dorpje was een overwinning op onszelf. We hadden ons doel ook vandaag weer bereikt!” 2.Organisatie Het hele project heeft de hele afdeling gedurende een periode van 8 maanden in haar greep gehad. Twee therapeuten hebben de coördinatie van het project op zich genomen: een verpleegkundige en een klinisch psychologe. In november 2009 was er een eerste verkennende vergadering met patiënten die geïnteresseerd waren. We streefden naar een maximale betrokkenheid, inspraak en overleg bij het project van in het begin. De eerste grote stap was de geldinzamelactie. We hebben in december een ‘kerstverkoop’ gehouden. Op de afdeling werden koekjes gebakken, kerstkaarten gemaakt, kaarsen gegoten. In die periode heerste er een drukte van jewelste op de afdeling. Er heerste een warme en bedrijvige sfeer en dit midden in de winter! Vele patiënten droegen een steentje bij. Het Raakpunt leefde volop. Van leegte was er weinig te merken.

1

Daarna volgde de praktische voorbereiding. Alle geïnteresseerde patiënten engageerden zich om iets te doen. Dit gebeurde naargelang hun mogelijkheden en rekening houdend met hun particuliere stijl en hun individueel tempo. De route werd gekozen, er werd een begroting opgemaakt. Op internet werd gezocht naar de goedkoopste manieren om in Spanje te geraken. Advies over wandelschoenen en rugzakken werd ingewonnen. Er werd ook Spaanse les gegeven door een therapeut. Er werd regelmatig vergaderd. Het was immers de bedoeling om samen het project te dragen. Vanaf februari zijn we tweewekelijks gaan stappen. Zelfs al was het toen koud en nat, een derde van de afdeling trok mee de natuur in. Door het wandelen bereikten we immers niet alleen de patiënten die zouden meegaan naar Santiago maar een grotere groep. Er werd een coach aangesteld om de stappers te stimuleren en te motiveren. Omdat het traject in Spanje zeer bergachtig is, zijn we ook gaan trainen in de hoger gelegen gebieden van België met een rugzak van 10kg. Het samen er op uit trekken en de groepsvergaderingen met de coach zorgden heel geleidelijk voor een gevoel van verbondenheid met elkaar. Er ontstond een groepsgeest en –sfeer. Dat vormde een noodzakelijke voorbereiding op het intense samenleven in Spanje. De inschrijving in Mechelen in Het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela was ook een belangrijke stap in heel het proces. Het ontvangen van de geloofsbrief en het pelgrimspaspoort - 2 documenten die noodzakelijk zijn om als pelgrim erkend te worden – was een belangrijke fase in het hele proces. Dat zorgde meteen voor identiteit. Het zelfwaardegevoel bij de patiënten nam enorm toe. Door die officiële inschrijving betekenden ze iets. Voor velen was dat een nieuwe ervaring. Die dagen in de buitenlucht waren ook weldadig voor de fysieke conditie van de patiënten. Vele gezichten waren in het voorjaar gebruind door de eerste zonnestralen en op hun wangen lag er een gezonde blos. Op de afdeling zelf was er veel meer circulatie en contact met de buitenwereld dan gewoonlijk. Vanaf april zijn we wekelijks gaan stappen en vanaf mei tweemaal per week. Patiënten hadden een doel en waren gemotiveerd om ’s ochtends vroeg op te staan en geen dagen in bed te blijven liggen. Er was veel minder last van leegte. Het was een hele prestatie om het hele voorjaar gemotiveerd te blijven. Op 24 mei 2010 zijn we met een groepje van zes per vliegtuig en trein naar Ponferrada vertrokken. Vandaar hebben we gedurende 10 dagen 236km te voet, met rugzak, afgelegd naar Santiago de Compostela. Het was fysiek een zware tocht omwille van het vele stijgen en dalen. Emotioneel was het zwaar omwille van het gebrek aan privacy en het beperkte comfort. Er werd geslapen in slaapzalen van pelgrimsherbergen. Elke dag had ongeveer dezelfde structuur. Rond 6.30u opstaan, om 7.30u op pad, pauze voor koffie, lunchpakket kopen, picknicken, verder stappen, rond 15u aankomen in herberg, groepsvergadering houden, handwas doen, om 18u samen eten, gaan winkelen en om 21.30u naar bed. De patiënten die zijn meegegaan naar Spanje zijn allemaal patiënten met een langdurige opnamegeschiedenis waarvan minstens 10 maanden opname op Het Raakpunt. Patiënten werden geselecteerd in overleg met de afdelingsarts. Er werd rekening gehouden met het psychisch toestandsbeeld, de mate van stabiliteit, motivatie, engagement, conditie, betrouwbaarheid en opnamedatum. Er is gekozen om 4 patiënten mee te nemen zodat een intensieve persoonlijke begeleiding mogelijk was. Kosten: *Totaal kosten per persoon: 566€ - Vervoer (vliegtuig+nachttrein): 294€ - Overnachtingen: 52€ 2

- Eten: 220€ * Uren voor begeleiders: 12 dagen x 8 uren= 96 uren Compensatieregeling: keuze voor financiële vergoeding: 8 uren x 12 dagen x 135% * Financiering: Inzameling kerstactie = 873€ Sponsoring via psychiater = 1250€ Maaltijdbudget van ziekenhuis: 5,72€ x 12 dagen = 275€ Kosten vervoer en overnachtingen van begeleiders worden door instelling betaald. *Eigen bijdrage voor patiënten per persoon: ±150€ 3.Reïntegratie Alle patiënten hadden een persoonlijke motivatie en doelstelling waarom ze aan dit project wilden deelnemen zoals het vergroten van het zelfvertrouwen, een doel hebben en dit ook bereiken, een succeservaring hebben, iets volhouden, oefenen in sociale contexten. De gemeenschappelijk doelstelling was: reïntegratie in de maatschappij, stilaan weer gaan functioneren in de maatschappij. Er werden ook concrete werkpunten afgesproken. Gedurende de tocht werden deze regelmatig besproken. De patiënten hebben gedurende heel het project op diverse manieren contacten gelegd binnen en buiten de instelling o.a. zelfgemaakte kerstartikelen verkopen in de kerstkraam, naar Het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela in Mechelen gaan om informatie te vragen, gespecialiseerde winkels bezoeken om gepaste uitrusting aan te schaffen, in Madrid de metro zoeken en daar een paar uur alleen rondlopen, in Ponferrada de weg vragen naar de Camino, met onbekende pelgrims een babbeltje slaan, met de computerspecialist van het ziekenhuis samenwerken om de powerpoint presentatie te optimaliseren. Van in het begin werden de patiënten maximaal betrokken bij de keuzes en beslissingen en eigen initiatief werd aangemoedigd. Ze hadden ook allen een specifieke taak waardoor er een sterk beroep werd gedaan op de eigen verantwoordelijkheid. De routeverantwoordelijke heeft de mogelijkheden van internet en online reserveren van trein- en vliegtickets leren kennen en efficiënt leren gebruiken. Hij heeft de voorbereidende wandelingen in België uitgezocht en geleid en in Spanje de weg getoond. De hotelmanager stond in voor de aankoop van brood en toebehoren voor de groep en verzamelde de gegevens tijdens het inchecken in de refugio’s. De budgetverantwoordelijke beheerde al het geld en hield een nauwkeurige boekhouding bij. De reporter nam foto’s, schreef dagelijks een verslag en bundelde het geheel tot een boeiende powerpoint presentatie. De twee therapeuten waren de verpleegkundige en de toerleider en zij stimuleerden zo veel mogelijk zelfstandigheid en gezamenlijk overleg. Enkel indien nodig namen zij een eindbeslissing. Elke patiënt hield zijn eigen medicatie bij en nam deze trouw zoals op de afdeling. Iedereen moest zijn eigen rugzak dragen. Toen dit voor één patiënt fysisch niet meer kon, heeft hij in de loop van de tocht geleerd om zelf contact te nemen met de taxidiensten die rugzaktransport regelden. Bij aankomst in het station van Duffel stond een journalist de groep op te wachten. De gelukwensen en het respect voor de geleverde prestatie, deed de hele groep glunderen.

3

Er ontstond een gevoel de wereld aan te kunnen. De dag erna stond in de krant een artikel over de terugkeer van Santiago. Trots hebben de patiënten dit aan hun familie laten lezen. We hebben de diavoorstelling over de tocht gepresenteerd in het psychiatrisch ziekenhuis en deze presentatie werd enthousiast onthaald. 4. Evaluatie Het succes van het project ligt in de lange voorbereiding die samen mét de patiënten is gedaan. Ze zijn steeds betrokken geweest. Een ander belangrijk aspect is de houding van de therapeuten. Door als therapeut de klassieke therapeutische houding los te laten en te durven als persoon met de anderen om te gaan en niet bang te zijn om eigen tekortkomingen te laten zien, leerden de patiënten veel. Het was een vorm van modelling. De meerwaarde van de eigenlijke voettocht zit ook in het lopen op de pelgrimsroute. Vele facetten maken deze tocht anders dan een andere langeafstandswandeling. Het is de gastvrijheid, de traditie, de geschiedenis, het zich losmaken van wat overbodig is, het contact met de natuur, de verbondenheid met andere pelgrims. Dat maakt dat deze weg naar het westen een unieke ervaring is. De niet aflatende begroetingen en vriendelijke praatjes met andere pelgrims onderweg zorgde ervoor dat hun vrees voor contact met de medemens sterk gereduceerd werd. Er ontstond een zekere vlotheid in de omgang met anderen. Het stappen werkt heilzaam. Uren na elkaar in stilte langs een bergpad stappen, doet filosofische vragen rijzen en gedachten gaan hun gang. Het leven als pelgrim wordt routine, het stappen en het dragen van de rugzak wordt een automatisme. De dagen glijden in elkaar over en alle dagen lijken precies dezelfde. Zonder het te beseffen kwamen we in een toestand van bezinning. Het opstaan en stappen ging vlot, internet, muziek en film werden niet gemist. De eenvoud van het leven gaf rust en dat beviel. Het stappen naar hetzelfde doel, het samen slapen in stapelbedjes in de pelgrimsherberg, het verzamelen van stempels, de solidariteit, de vriendelijkheid… maakten deze reis tot een bijzondere ervaring. Het is een rituele reis waardoor een innerlijk proces op gang komt en waardoor de pelgrims over veel zaken anders gaan denken. Het is een reis die iedereen op een of andere manier verandert. De resultaten situeren zich vooral op individueel vlak. De 4 patiënten beschreven op de vraag hoe dit project hen heeft veranderd de volgende punten:“Ik heb terug leren genieten van de kleine dingen. Ik heb meer vertrouwen gekregen in mensen, heb ontdekt dat vreemde mensen vriendelijk en betrouwbaar kunnen zijn en geen bedreiging hoeven te vormen. Ik heb ervaren dat samen eten aan tafel gezellig kan zijn. Ik heb gemerkt dat ik kan spreken in een groep, dat mijn mening telt en dat ik voor mezelf kan opkomen. Ik weet nu dat ik meer voor mezelf moet zorgen; als ik mijn rugzak niet meer kon dragen omwille van mijn schouderletsel, heb ik rugzaktransport geregeld en daardoor ben ik in staat geweest om de tocht helemaal uit te stappen. Ik ben zelfzekerder geworden en mijn zelfvertrouwen is verdubbeld. Voor het EERST in mijn leven heb ik het gevoel dat ik WEL iets kan. Ik heb het eindpunt bereikt en besef daardoor dat ik iets kan volhouden en een doel bereiken. Ik ben op een andere manier naar mezelf gaan kijken en ben met mezelf geconfronteerd. Ik heb nu ervaren wat mijn psycholoog mij al maanden probeerde duidelijk te maken in mijn psychotherapie.” Twee patiënten waren 3 maanden na de terugkeer van Santiago klaar om de instelling te verlaten en terug in het leven te stappen. Hun angst voor het leven buiten de beschermende muren was aanzienlijk gereduceerd. De andere twee patiënten hebben ontdekt dat wandelen leuk is, een aangename manier om te ontspannen en echt een deel van hun vrijetijdsbesteding zal worden. Ze hebben deelgenomen aan de dodentocht in Bornem, een uitdaging die ze voorheen nooit hadden durven aangaan. 4

De patiënten die niet zijn meegegaan naar Santiago de Compostela maar deel hebben genomen aan de kerstverkoop en de vele voorbereidende wandelingen, ervoeren de bedrijvige en levendige sfeer op de afdeling als motiverend om zelf initiatieven te nemen. De algemene conditie en het lichamelijk welbevinden van de patiënten is er sterk op vooruitgegaan. Het project vormde een motivatie om de gewichtstoename tengevolge van de langdurige opname, het gebrek aan beweging en de medicatie-inname te stoppen. De BMI waarden zijn duidelijk verbeterd en de algemene levensstijl is gezonder geworden. De tijdsinvestering was echter vrij groot voor een beperkte groep patiënten. Er zijn vooral veel uren besteed aan de voorbereidende wandelingen en de praktische uitwerking. Anderzijds waren de therapeutische effecten van deze onderneming groter dan verwacht. Dergelijke effecten zijn moeilijk te bereiken met een standaard psychotherapeutische behandeling. De kosten waren in verhouding niet zo groot. Het vervoer vormde de grootste kost. 5. Toekomst De positieve effecten in het therapeutisch proces zijn zodanig merkbaar dat we graag op jaarlijkse basis met een groep patiënten een deel van de Camino de Santiago willen stappen. We willen starten met een overkoepelend project met patiënten van verschillende afdelingen. Dat zou een extra dimensie geven en er zouden meer patiënten kunnen meegaan. De groep zou tot 6 of 8 patiënten kunnen worden uitgebreid met begeleiders van 2 verschillende afdelingen. Dat zou de investering op het vlak van personeel op de afdeling kleiner maken en het zou ook een uitdaging zijn om de groep samen te stellen. Ook is er de mogelijkheid om ziekenhuisoverstijgend te werken. Er zijn reeds contacten gelegd met een afdeling voor jonge psychotici van het psychiatrisch ziekenhuis in Zoersel. Zij zijn de mogelijkheden van een samenwerking aan het bespreken en zijn zich bewust van de heilzame effecten die een voettocht kan bieden in een vastgelopen therapeutisch proces. Financiële ondersteuning van de Reintegration Award zouden we kunnen gebruiken om de eigen bijdrage van de patiënten tot een minimum te beperken. Veel patiënten hebben een beperkt inkomen. Zelf hebben ze voor een goede uitrusting moeten zorgen. De aankoop van een goede rugzak, een lichtgewichtslaapzak, stevige wandelschoenen, goede wandelkousen was voor velen een grote hap uit hun budget. Geschikte kandidaten voor het project hebben we moeten weigeren omwille van financiële redenen. Dit zouden we in de toekomst willen vermijden. We denken dat financieel zwakkere mensen met weinig perspectief zeker baat zouden kunnen hebben bij een dergelijk project. Projectverantwoordelijke Leny Scherlippens 015/30 48 43 [email protected]

5