Vo o r uw en o nze vrijheid Za waszą I NASZĄ WO LNO ŚĆ

V o o r u w en o n ze v r ijh eid Za w a szĄ I N A SZĄ W O LN O ŚĆ

jaargang 12 1

Nr. 23

november 2013

Inhoud verenigingsblad nr. 23 03. Inhoud in het Pools 04. Colofon 05. Het bestuur 06. Oproep: Wie kent deze Poolse soldaat? 07. Oproep: Zoektocht naar mevrouw Elka STASZEWSKA; 08. Oproep: Zoektocht naar info over Stanisław SZŁOIŃSKI 09. Verborgen talenten 10. Plaquette onthuld bij Pools monument in Noordbarge – 10 april. 11. Wageningen 13. Edmund Szczyrba bevorderd tot luitenant – 4 aug. e 15. Feestdagen van de 11 Divisie te Zagan – 13 en 14 sept. 16. Axel viert bevrijding van 69 jaar geleden - 19 sept. 17. Nieuw stripboek “Adelaar en Pegasus” 18. Herdenking in Driel – 21 sept. 20. Ook na zeventig jaar moeten we herdenken – persbericht 17 okt. 22. Herdenking in Baarle-Nassau en Baarle-Hertog (B) – 29 sept. 22. Herdenking in De Klinge (B) – 6 okt. 23. Nieuw boek: Soldaten van generaal Maczek. Ervaringen en oorlogsherrineringen. 23. Nieuw boek: Poolse tranen. 24. Oosterhout eert in oorlog gesneuvelde soldaten – 26 okt. 27. Uitnodiging Bevrijdingsfeestavond 28. Poolse heilige Mis in Sint Laurentiuskerk – 27 okt. 29. Dodenappel te Breda – Ginneken – 27 okt. 30. Herdenking op het Pools Ereveld aan de Ettensebaan – 27 okt. 31. Vertaling van de toespraak van minister Zelazowska. 32. Kransleggers 35. Bedankwoord van de nabestaanden van Edward Cieslar. 38. Twee jonge helden – tekst van Jos van Alphen 47. In Memoriam 2012 47. Herinnering – herdenking sterfdag van generaal Maczek – 16 dec. 48. Kerstwensen en diverse informatie. Website: www.vereniging-1epoolsepantserdivisie-nederland.nl

2

Spis treści biuletynu Stowarzyszenia nr 23. 03. Spis treści w języku polskim 04. Colofon 05. Zarząd 06. Apel: Kto zna tego polskiego żolnierza? 07. Apel: Poszukiwania pani Elki STASZEWSKIEJ; 08. Apel: Poszukiwania informacji o Stanisławie SZŁOIŃSKIM 09. Ukryte talenty kombatantów 10. Tablica pamiątkowa odsłonięta na polskim pomniku w Noordbarge. 11. Wageningen – 5 maja 13. Edmund Szczyrba awansowany na podporucznika – 4 sierp. 15. Święto 11. Lubuskiej Dywizji w Żaganiu – 13 i 14 wrz. 16. Axel świętuje wyzwolenie po 69 latach - 19 wrz. 17. Nowy komiks “Orzeł i Pegaz” 18. Obchody dla uczczenia pamięci w Driel – 21 wrz. 20. Także po 70-ciu latach musimy upamiętniać – artykuł 17 paźdz. 22. Obchody dla uczczenia pamięci w Baarle-Nassau i Baarle-Hertog (B) 22. Obchody dla uczczenia pamięci w De Klinge (B) – 6 paźdz. 23. Nowa książka: Żołnierze generała Maczka. 23. Nowa książka: Polskie łzy. 24. Oosterhout czci poleglych podczas wojny żołnierzy – 26 paźdz. 27. Zaproszenie na Uroczysty wieczór z okazji wyzwolenia Bredy. 28. Msza Święta w kościele Sint Laurentiuskerk – 27 paźdz. 29. Apel Poległych w Bredzie – Ginneken – 27 paźdz. 30. Obchody dla uczczenia pamięci na Polskim Cmentarzu, Ettensebaan 31. Tłumaczenie przemówienia pani minister Zelazowskiej. 32. Lista skłających kwiaty. 35. Słowa podziękowania od rodziny śp. Edwarda Cieslara. 38. Dwóch młodych bohaterów – tekst Josa van Alphen. 47. In Memoriam 2012 47. Przypomnienie – Obchody rocznicy śmierci generała Maczka – 16 grudz. 48. Życzenia świąteczne i różne informacje. Strona internetowa naszego Stowarzyszenia: www.vereniging-1epoolsepantserdivisie-nederland.nl

3

Colofon ,In het spoor van de divisie” is een uitgave van de: e Vereniging 1 Poolse Pantserdivisie Nederland. Redactie: Nadole | Żeglarska 11 | 84-250 Gniewino | POLEN tel. 0048-58-6767 525, E-mail redactie: [email protected] Website: www.vereniging-1epoolsepantserdivisie-nederland.nl

Redactieleden: Krystyna B. Stopa-Konowrocka, Adrian Stopa, Albert Bugaj, Lay-out. Albert Bugaj zorgt ervoor dat ons verenigingsblad gedrukt wordt en onderhoudt de contacten met de drukkerij, Drukkerij Lankhorst Rijen. “In het spoor van de divisie”wordt toegezonden aan leden van de vereniging. En verschijnt tweemaal per jaar namelijk in mei en in november. Voor extra exemplaren, informatie of kopij kunt u zich wenden tot de redactie, u kunt ook eigen kopij hier inleveren. Het lidmaatschap kost € 15.- per jaar en dient gestort te worden op e bankrekening nummer: 1089.04.962 t.n.v. Vereniging 1 Poolse Pantserdivisie Nederland te Breda, BIC: RABONL2U, IBAN: NL97 RABO 0108904962. Hier kunnen donateurs hun bijdrage ook op storten. Leden kunnen gebruik maken van de diensten van de vereniging, zoals, e informatie over de 1 Poolse Pantserdivisie en hulp bij het naspeuren van gegevens aangaande de Divisie. Opzegging van het lidmaatschap moet schriftelijk of per e-mail gebeuren vóór 1 november. De opzegging gaat dan het nieuwe kalenderjaar in. Niets van deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande e schriftelijke toestemming van Vereniging 1 Poolse Pantserdivisie Ned.

4

Het Bestuur Voorzitter: Bolek Krzeszewski Lage Heijning 1 4847 ZJ Teteringen Nederland Tel: (+31) 076-5714474 E-mail: [email protected]

Secretaris: Frans Olejek Biezenstraat 5 4823 ZJ Breda Nederland Tel: (+31) 076-5415041 E-mail: [email protected]

Penningmeester: Cees Nowak Kapucijenhof 24 4811 XG Breda Nederland Tel: (+31) 076-5874683 E-mail: [email protected]

Bestuurslid: Stas Szamrowicz Regenwulp 47 4822 RJ Breda Nederland Tel: (+31) 076-5413982 E-mail: [email protected]

Bestuurslid: Adrian Stopa - Consul Buitenlandse Zaken Nadole ul. Żeglarska 11 84-250 Gniewino Polen Tel: (+48) 058-6767525 E-mail: [email protected]

Bestuurslid: Wadec Salewicz Schepenenstraat 15 4902 BZ Oosterhout Nederland Tel: (+31) 0162-432 633 E-mail: [email protected].

5

OPROEP: Een oude dame in Valthermond heeft als jong meisje van deze Poolse jongen zijn foto gekregen. Daarna nooit meer iets van gehoord. Graag wil ze weten of iemand hem kent? Informatie kunt u naar onze redactie [[email protected]] of naar dhr. Jos van Alphen [[email protected]] sturen.

6

OPROEP: Zoektocht naar mevrouw Elka STASZEWSKA; Onze Serviceclub 51 International Breda, heeft ter gelegenheid van de 35 jarige bevrijding van Breda door de Polen in 1977 een tachtig tal oudstrijders uit Polen laten overkomen naar Breda om de Bevrijdingsdag, op 29 oktober 1977, mee te vieren. Het waren voor deze oud-strijders onvergetelijke dagen, zoals u wel zult kunnen begrijpen. Met 4 vrienden van Serviceclub 51 ben ik naar Warschau gereisd om de oud-strijders op te halen. Een onvergetelijke reis! 2 jaar later heeft onze Serviceclub georganiseerd dat er 80 kleinkinderen van deze oud-strijders voor een vakantie naar Breda kwamen en met eigen ogen konden zien waar hun grootvaders voor gestreden hadden. Het werd ook voor deze kinderen een onvergetelijk uitje. Beide keren is als begeleidster meegegaan mevrouw Elka Staszewska. Voor de tweede reis kwam haar dochter mee, en onze families werden goed bevriend. Tot in de helft van de negentiger jaren hebben wij regelmatig contact met elkaar gehad, doch daarna is het contact verbroken. In het kader van activiteiten die onze Serviceclub in oktober 2014 wil organiseren, dan is het 70 jaar geleden dat Breda door de Polen bevrijd werd, zouden we mevrouw Elka Staszewska willen uitnodigen. Mijn vraag is of u haar adres zou kunnen helpen achterhalen. U zou mij er een groot plezier mee doen. Hieronder treft u de relevante gegevens aan; Adres in Warschau: Elka Staszewska, ul. Kłopotowskiego 14 m. 36. Rond 1987 is zij geëmigreerd naar Israel. Zij was inmiddels getrouwd met professor Lustacz. Het laatst bekende adres is: Betshabe Staszewska Lustacz 121 Hayarkonstr. P.O.B. 3359, Tel Aviv 61032, Israel. Ik denk dat haar echtgenoot, die veel ouder was, gestorven zal zijn. Ik ben benieuwd of zij nog in leven is en wat haar huidige adres is. Gaarne hoor ik van U, met vriendelijke groeten, Eric Westenburg [mailto:[email protected]]

7

OPROEP: Zoektocht naar info over Stanisław SZŁOIŃSKI en zijn laatste rustplaats; Marek Szłoiński – kleinzoon van wijlen Stanisław SZŁOIŃSKI, soldaat van e e de 2 Regiment Gemotoriseerde Artillerie van de 1 Poolse Pantserdivisie, zoekt informatie over lot van zijn opa. Zijn opa had verblijfvergunning in Nederland maar was van plan om naar Polen terug te keren. Hij heeft zijn echtgenote Zofia en kinderen via het Poolse Rode Kruis in oktober 1947 gevonden. Na de oorlog is ze van Vilnius naar Walim provincie Wroclaw in Polen verhuisd. Ze hebben naar elkaar brieven geschreven. Toen woonde Stanislaw op de Tiendstraat in Blerick, provincie Limburg. Maar zij heeft een brief dd. 10.2.1948 van de Poolse Consulaat in Amsterdam gekregen met informatie dat haar man in Nederland in een tragisch ongeluk / ongeval omgekomen was. Zijn overgebleven bezit werd in één doos verpakt en via de Rode Kruis naar haar gestuurd. Maar zijn sterfdatum en zijn laatste rustplaats is zijn familie tot nu toe onbekend. Stanisław Szłoiński was geboren op 24.06.1918 te Ługa in Rusland als zoon van Zygmunt en Franciszka. Voordat hij in het Poolse leger begon te dienen op 12.10.1944, woonde hij in Vilnius op de straat Miła 9. Toen was dat nog Polen. Hij was getrouwd met Zofia, meisjesachternaam TYTUS, geboren in 1909 in Vilnius. Ze hadden twee kinderen: Ewa en Zygmunt (vader van Marek). Stanisław Szłoiński naam deel o.a. aan de bevrijding van Breda. Hij werd op 09.12.1946 gedemobiliseerd in Quakenbruck, Duitsland. Mocht u informatie over lot van Stanisław Szłoiński of over zijn laatste rustplaats hebben, stuur deze naar onze redactie AUB. e-mailadres: [email protected] . Bij voorbaat hartelijk dank namens de nabestaanden van wijlen Stanisław Szłoiński.

Foto ontvangen van familie: Stanisław Szłoiński in Vilnius, 1938.

8

VERBORGEN TALENTEN; KIJKEND EN TEKENEND Onze Redactie ontving Kalender 2014 van dhr. Norbert Gawronski, die aangemoedigd door familie en vrienden heeft weer een reeks prachtige eigen tekeningen geselecteerd zoals voor de Kalender Reisschetsen 2001. In deze kalender zijn niet alleen enkele van zijn vele reisimpressies opgenomen, maar ook één schets van een van de vele projecten die hij als praktiserend architect heeft uitgevoerd. Hartelijk dank. e Norbert Gawronski – Poolse oud-strijder van het 1 Regiment Anti -Tank e Artillery van de 1 Poolse Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek.

Edward Szczerbinski kan niet alleen mooie gedichten schrijven maar ook instrumenten bespelen. Op de Poolse Ambassade heeft hij piano gespeeld.

9

PLAQUETTE ONTHULD BIJ POOLS MONUMENT IN NOORDBARGE OP 10 APRIL

NOORDBARGE – Tijdens de herdenking van de bevrijding van Emmen bij het Pools monument in Noordbarge is gisteravond een marmeren plaquette onthuld. Op de plaquette zijn tien namen van Poolse soldaten te lezen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in de omgeving van Emmen zijn gesneuveld. De plaquette is onthuld door de oorlogsveteraan Edward Szczerbinski en voorzitter Onno te Nuyl van Plaatselijk Belang Noordbarge. De plaquette is ontworpen door secretaris Jacob Zuur van de afdeling Emmen van de Wapenbroeders. De gemeente Emmen en Plaatselijk Belang Noordbarge hebben elk de helft van de kosten voor hun rekening genomen. Het Pools monument is in 2006 verplaatst naar Noordbarge. Twee jaar geleden werden plannen ontwikkeld om een plaquette te ontwerpen. Het was gisteren 68 jaar geleden dat Emmen is bevrijd door militairen van de 1e Poolse pantserdivisie. De bijeenkomst werd bijgewoond door onder meer burgemeester Cees Bijl van de gemeente Emmen. Muzikale medewerking werd verleend door de muziekvereniging Laus Deo uit Emmen.

10

Aan de grens van BOURTANGE lagen hier in april 1945 jonge Duitse soldaten – met een witte vlag – ze wilden zich overgeven maar werden door de “SS”soldaten van achteren doodgeschoten. Wij kwamen te laat: zei de man die naast mij staat.

Tekst en 6 foto’s boven ontvangen van dhr. Edward Szczerbinski, de Poolse e e oud-strijder van het 2 Pantser Regiment van de 1 Poolse Pantserdivisie en lid van onze Vereniging. Op de foto links; derde van links, rechts in Wageningen; in het midden.

WAGENINGEN; Centraal op 5 mei stond de herdenking op het 5 Mei plein gevolgd met het bekende defilé als eerbetoon aan de bevrijders. De stad Wageningen heeft een belangrijke historische betekenis. Op 5 mei 1945 werden in het Wageningse Hotel De Wereld de onderhandelingen gevoerd over de capitulatie van de Duitse troepen in Nederland. De ondertekening van het capitulatiedocument betekende voor Nederland het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het Nationaal Comité Herdenking Capitulaties 1945 Wageningen (NCHC) en het Comité 4 en 5 Wageningen (C45W) hebben een breed spectrum van activiteiten om hierbij stil te staan georganiseerd. APPEL: Om meer zaken per e-mail te kunnen doen zoals het versturen van uitnodigingen, verslagen en overzichten, verzoeken wij onze leden om eigen e-mailadres naar onze secretaris Frans Olejek via [email protected] te sturen.

11

12

EDMUNT SZCZYRBA BEVORDERD TOT LUITENANT Swietoszów, 04.08.2013. De onderscheiding van een heldhaftige pantsersoldaat is een bewijs dat het vaderland niet vergeet deze, die zich voor haar opofferden – zei brigade generaal Cezary Podlasinski. De bevorderingsakte heeft aan deze combattant de generaal – majoor Janusz Adamczak, commandant van de 11e Lubuska Cavalerie Pantserdivisie, overhandigd.

De korporaal Szczyrba woont voor vast in Nederland. Naar Polen is hij gekomen om deel te nemen aan festiviteiten, die betrekking hebben op de e Feestdag van de 10 Cavalerie Pantserbrigade, die tradities van Maczek soldaten overgenomen heeft. Tijdens een ceremonie op de kazerne in Swietoszów werd de 89-jarge soldaat, op grond van beslissing van de Poolse President, tot de eerste officiersgraad bevorderd. Korporaal Szczyrba was soldaat van het 10e Regiment Bereden Jagers van e de 1 Poolse Pantserdivisie onder bevel van Generaal Stanislaw Maczek. Op 31 juli 1944 was hij samen met het hele regiment in Courseulles sur Mer in Normandië geland. In de rang van soldaat eerste klas heeft hij in de storm-verkenningspelotoon gediend als schutter en de tweede tankbestuurder. Hij heeft in Frankrijk, België, Nederland gevochten. Op 11 april 1945 in Exloo in Nederland werd hij gewond. Desondanks dat nam hij samen met zijn collega’s ongeveer 150 Duitsers in krijgsgevangenschap. Later werd hij naar het ziekenhuis in Brussel getransporteerd. Toen hij naar zijn eigen peloton in juni 1945 terug gekomen was, was de oorlog afgelopen. Zijn 10e Regiment Bereden Jagers was al in Duitsland. In het Poolse Leger heeft hij tot 1947 gediend. Hij werd als korporaal reserve gedemobiliseerd.

13

Zijn verdienste heeft het Poolse commando in het Westen al voor het eind van de oorlog gewaardeerd. Voor zijn moed en dapperheid werd hij in juni 1945 met het Dapperenkruis (Krzyżem Walecznych) onderscheiden. Enkele maanden later heeft hij de Campaign Star voor zijn deelname aan de gevechten in Frankrijk, België, Nederland gekregen.

De bevordering tot luitenant is al de vierde onderscheiding van de Poolse hedendaagse overheid. In 2009 werd Edmund Szczyrba met de Gouden Medaille van het Poolse Leger onderscheiden. In 2011 werd hij erkend als Poolse veteraan en nam hij in ontvangst het insigne van “Veteraan van gevecht voor onafhankelijkheid” (Odznaka „Weterana Walk o Niepodległość”) en Medaille „Pro Memoria”. Tekst: K. Konowrocka-Stopa Foto’s: vaandrig Rafał Mniedło

ATTENTIE: In het jaar 2014, herdenkingen van bevrijding van Breda en omgeving vinden plaats op zaterdag 25 oktober in Oosterhout en op zondag 26 oktober in Breda.

UWAGA: W roku 2014 obchody kolejnej rocznicy wyzwolenia Bredy i okolic odbędą się w sobotę 25 października w Oosterhout oraz w niedzielę 26 października w Bredzie.

14

E

FESTDAGEN VAN DE 11 DIVISIE TE ZAGAN – 13 en 14 SEPT. In 2013 is aandacht besteed aan het feit dat 30 jaar geleden, op 12 september 1983, e deze divisie de Koning Jan 3 Sobieski als patroon heeft genomen. Dit was 300 jaar na de overwinning die deze Koning in Wenen heeft geboekt. H. Mis was ter intentie van alle die door de eeuwen heen voor de vrijheid en onafhankelijkheid van Polen gesneuveld zijn, opgedragen. Tijdens de festiviteiten op het Generaal Maczek plein werd, als eerste binnen de Landmacht, aan het divisiecommando een vaandel door de huzaren overhandigd die door de bewoners van provincie Lubuskie geschonken werd. Er werden ook tulpbollen genoemd naar “Generaal Maczek” geschonken door Jan Cornelissens uit België, geplant. Tevens onderscheidingen en medailles overhandigt. Ceremonie werd met ere kanonnensalvo en defilé afgesloten. Foto’s ontvangen van Ria en Wadec Salewicz.

15

AXEL VIERT BEVRIJDING VAN 69 JAAR GELEDEN Bron: http://www.omroepzeeland.nl/nieuws/2013-09-20/527392/axel-viertbevrijding-van-69-jaar-geleden

AXEL - Ruim negentig scholieren van basisscholen in Axel vierden vrijdag dat Axel precies 69 jaar geleden is bevrijd. Dat deden ze onder meer met een tocht in oude militaire voertuigen. In de colonne reden tien oude Amerikaanse legertrucks mee. De tocht is een initiatief van het oorlogsmuseum Gdynia in Axel. De oorlogsvoertuigen begonnen de tocht bij het museum en haalden de kinderen van school op. Luid toeterend zijn de kinderen door Axel gereden, gevolgd door een lunch in het oorlogsmuseum. Daarna volgde het officiële gedeelte van de herdenking, de kranslegging bij het Poolse Kruis aan de Hulsterseweg. Na de herdenking bij het monument "Pools Kruis" bij Axel werden bloemen ook op de Pools militaire begraafplaats in dat stadje, gelegd. (foto rechts) Herdenking Bij de herdenking werden de Poolse autoriteiten vertegenwoordigd door dr. Piotr Perczyński, hoofd van de Politiek-economische Afdeling van de Poolse Ambassade in Nederland. Er waren ook de Poolse officieren van de NAVO-basis in Brunssum en de burgemeester van het Poolse stad Gdynia aanwezig. Groots Volgend jaar is het precies zeventig jaar geleden dat de Polen hielpen bij het bevrijden van Zeeuws-Vlaanderen. Op 3 mei 2014 wordt de bevrijding extra groots gevierd, omdat de herdenking gekoppeld wordt aan het tweehonderd jarig bestaan van Zeeuws-Vlaanderen.

16

NIEUW STRIPBOEK “ADELAAR EN PAGASUS” Studio Vaessen presenteerde in augustus 2013 het derde en laatste deel van de stripboekenserie ”Slag om Arnhem”. De titel van het derde boek luidt: ‘Adelaar en Pegasus’, naar de emblemen van de Poolse en Britse para’s. Het eerste deel, “De Brug”, beschrijft de dramatisch verlopen slag bij de verkeersbrug in Arnhem. Het tweede deel “Hotel Hartenstein” doet de strijd rond het hoofdkwartier van de Britten in Oosterbeek uit de doeken en dit derde deel handelt grotendeels over de inzet van de Poolse para’s en hun commandant Sosabowski, in het Betuwse dorpje Driel. De eerste twee delen inde serie werden door pers en publiek alom bejubeld.

Deze serie is gebaseerd op het echte verhaal van de verloren slag, met al zijn vernietigingen, leed en pijn maar ook van loyaliteit en vriendschap ondanks alles. De historische juistheid is geborgd door adviezen van deskundigen en bronnenonderzoek. Sinds 1941 traint in Schotland een brigade Polen onder aanvoering van de bekwame generaal STANISLAV SOSABOWSKI. Geduldig wachten zij op een kans om hun aandeel te leveren in de bevrijding van hun geteisterde moederland. Het pakt heel anders uit. Op 21 september worden de Polen gedropt in het tot dan toe grotendeels van oorlogsgeweld gespaard gebleven, Gelderse Driel. De Britten hebben de Slag om Arnhem dan in feite al verloren. De Rijn is een onneembare hindernis, oversteek naar Oosterbeek is niet meer mogelijk. De Poolse Adelaar en de Britse Pegasus moeten nu redden wat er te redden valt.

17

HERDENKING IN DRIEL – 21 SEPT. Op zaterdag, 21 september, gingen Cees Nowak met zijn vrouw Beata en Frans Olejek naar Driel. Dit voor de 69e Herdenking van de bijdrage van de leden van de 1e Poolse onafhankelijke parachutistenbrigade aan de slag om Arnhem. Het weer was zeer goed en dus perfect voor een Herdenking. Voor ondergetekende was het de eerste maal dat ik de Herdenking in Driel zou bijwonen. De herdenking werd gehouden op het Polenplein. Na het welkomstwoord werd er door het jeugdkoor Driel samen met de ensembles "Promyki Krakowa" het lied "Piękna nasza Polska cała" gezongen. Daarna volgden de toespraken van de burgemeester van de Gemeente Overbetuwe Dhr. A.S.F. van Asseldonk en de Ambassadeur van Polen Dhr. dr. J. Borowski. Vervolgens werd er door het jeugdkoor Driel samen met de ensembles "Promyki Krakowa" ‘Een brug naar morgen’ gezongen, dit lied werd geschreven voor de 50e Airborne Herdenking. Cees Nowak legde namens de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland de bloemen aan de voet van het monument Surge Polonia. Drie deelnemers van de Airborne Youth Conference uit Polen, Groot Brittannië en Nederland droegen het gedicht "Dageraad" op. Na de Last Post en reveille werden de volksliederen van Polen, Groot Brittannië en Nederland gespeeld. Het geheel werd afgesloten met een lied door het jeugdkoor Driel samen met "Promyki Krakowa" het lied "Boże Coś Polskę" en het slotwoord door de organisatie. Al met al een mooie Herdenking. Tekst: Frans Olejek, foto's: Beata Nowak.

18

Foto links: C. Nowak legde bloemen. Foto rechts: C. Nowak en F. Olejek. DE RECEPTIE Op zondagmiddag, 22 september, is er een vertegenwoordiging van het bestuur aanwezig geweest op de receptie ter herdenking van operatie Market Garden. Deze receptie wordt georganiseerd door de samenwerkende Britse en Poolse ambassade en sloot de herdenkingsweek af. De locatie is uniek: in een vergadercentrum, vlak bij Overbeek, precies op de heuvel waar de Duitse uitkijkpost was langs de rivier. Van hieruit had men een uitstekend overzicht over de uiterwaarden. Ook nu is het prachtige uitzicht te bewonderen. Helaas ook een goed overzicht op de parachutisten die hier in 1944 geland zijn voor operatie Market Garden. De receptie werd geopend door de Poolse en Britse ambassadeur die in hun toespraak de samenwerking tussen het land nu, en zeker ook toen, nog eens onderstreepten. Ook was er een kleine tentoonstelling over het wel en wee van de Poolse parachutisten van generaal Sosabowski. Daarna kon eenieder herinneringen ophalen.

Tekst en foto rechts: Kees Nowak. Jan Poplawski (zit in het midden)- lid van onze Vereniging en de Vereniging van de Poolse Oud-strijders in Utrecht.

19

OOK NA ZEVENTIG JAAR MOETEN WE HERDENKEN Bron: BN/DeStem, donderdag, 17 oktober 2013 Door Peter de Leeuw,

Foto: Czyzewski zet zich als zoon van een Poolse oud-strijder in voor herdenkingen in Baarle- Nassau. Foto: Ron Magielse. BAARLE-NASSAU / BAARLE-HERTOG Baarle-Nassau en -Hertog maken zich op het ogenblik op voor 2014. Het is dan precies een eeuw geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. België werd frontgebied. Nederland bleef neutraal. Feitelijk veranderde Baarle, het dorp met de Nederlandse én Belgische nationaliteit, vier jaar lang in een belegerde vesting. Dat wordt volgend jaar uitgebreid herdacht, onder meer met de 'aanleg' van één fiets- en twee wandelroutes. Ook is het in 2014 zeventig jaar geleden dat de enclavegemeenten van de Duitse bezetting zijn bevrijd door de Eerste Poolse Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek. Een kroonjaar voor de bevrijding in het zuiden van het land. ,,Er komt dan zeker een grote delegatie vanuit Polen naar Baarle. Het is waarschijnlijk de laatste keer dat er oud-strijders bij zijn. Want van de generatie van mijn vader leeft bijna niemand meer”, zegt Janek

20

Czyzewski (60) van het Bevrijdingscomité Baarle, die 33 jaar geleden een opticienzaak is begonnen in het dorp. Maczek’s pantserdivisie heeft op 1 oktober 1944 Zondereigen bevrijd, het kerkdorp van Baarle-Hertog dat in België ligt. Drie dagen later verdreef de divisie de Duitse bezetters uit Baarle-dorp. Bij die strijd lieten 58 Poolse militairen het leven. ,,Ze zijn in Lommel begraven. Telkens als mijn vader in Baarle was, zei hij: 'Wat zijn hier toch veel vrienden van me gesneuveld'. Het zou nog bijna een mand duren voordat Het front stokte in Baarle", zegt Czyzewski. Zijn vader is in 1997 op 78-jarige leeftijd overleden. Als radiotelegrafist van de Eerste Poolse Pantserdivisie behoorde Genius Czyzewski tot de bevrijders van Baarle, Breda en andere steden, en dorpen in Nederland, België en Frankrijk. De divisie overwinterde in Breda. Zoals veel Poolse militairen leerde Czyzewski in de Baroniestad zijn lief kennen. "Na de oorlog stonden de mannen van Maczek voor de keus. Terug naar Polen betekende onder het juk van Stalin. Of ze konden hier blijven"- zegt Czyzewski, die evenals zijn broer en zus opgroeide tussen Mark en Aa. Als kinderen van vijf en zes gingen ze naar de Poolse club aan de Vismarktstraat. Natuurlijk waren we in Breda ook elk jaar bij de herdenking van de bevrijding. Dat was verplicht. De koffietafel na afloop, bij Moeke Mols, vonden we wel leuk." In Baarle wordt de bevrijding jaarlijks op de zondag voor of na 1 oktober herdacht. Dan worden kransen gelegd bij het Monument Gefusilleerde Verzetsstrijders bij het voormalige Belse gemeentehuis, het Monument voor Nederlandse Militairen aan de Sint Jansstraat en het monument voor de Eerste Poolse Pantserdivisie bij de Belse kerk. Op dat laatste staan de 58 namen te lezen van de Poolse militairen die in Baarle sneuvelden. Ook vermeldt het twaalf namen van burgers die bij de bevrijding het leven lieten. Het monument is in 1994 opgericht. Het Bevrijdingscomité Baarle heeft er indertijd voor gezorgd dat het er voor de vijftigste herdenking stond. Toenmalig burgemeester Fons Cornelissen van Baarle-Hertog, Ad Jacobs, oud-strijder Kazik Mariniak en Janek Czyzewski maakten zich er sterk voor. ,,Het is belangrijk om bij de gruwelen van de oorlog stil te staan. Ook na zeventig jaar nog. Zeker voor de jeugd is dat van belang. Het is niet vanzelfsprekend dat we al zolang vrede hebben"- zegt Czyzewski.

Ontvangen van Franjo Bogdanowicz.

21

HERDENKING IN BAARLE-NASSAU en BAARLE-HERTOG – 29 SEPT.

Foto links: Wadec Salewicz, Jan Poplawski en Stas Szamrowicz hebben namens onze Vereniging krans bij het Pools Monument gelegd. e Foto rechts: Jan Poplawski - de Poolse oud-strijder van de 3 Karpaten e Infanterie Divisie van de 2 Pools Corps die in Italië onder commando van generaal Anders gevochten had. Foto’s ontvangen van Frans Olejek. HERDENKING IN DE KLINGE (B) – 6 OKT. werd georganiseerd door de Nationale strijderbond Afdeling De Klinge met dhr. Claude Richet als ceremoniemeester.

Foto’s ontvangen van Frans Olejek.

22

NIEUW BOEK: SOLDATEN VAN GENERAAL MACZEK. ERVARINGEN EN OORLOGHERRINERINGEN Żołnierze generała Maczka. Doświadczenie i pamięć wojny. Auteurs: Jarosław Pałka, Machteld Venken, Krzysztof Marcin Zalewski ISBN978-83-7674-257-1 [EAN9788376742571] 1eUitgave Uitgavejaar:2013 Voorwerpen die auteurs interesseerden waren oorlogservaringen van een concrete groep personen – zogenaamde Maczkowcy, dat betekend soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek, die overdragen werden in rechtstreekse biografische narratieve verhalen over oorlog die aangevuld werden met hun verdere naoorlogse noodlot.

NIEUW BOEK: POOLSE TRANEN.

Miriam Guensberg schreef een prachtige roman als ode aan haar vader, Doleck Guensberg, die legerarts was bij de Eerste Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek. Op 29 oktober 1944 was hij actief bij de bevrijding van Breda. Hij werd ingekwartierd in Dorst waar hij de liefde van zijn leven ontmoette. Het boek 'Poolse tranen' is geen geschiedenisboek en geen oorlogsboek, maar fictie op grond van de geschiedenis van deze Poolse arts.

23

OOSTERHOUT EERT IN OORLOG GESNEUVELDE SOLDATEN. “Het mooiste dat jullie ons hebben gegeven is vrijheid in ons leven.” Zo eindigt het gedicht dat de leerlingen Roos Kerklaan en Olivier Norton van de openbare basisschool Rubenshof voorlazen op het Pools Militair Ereveld. Daar werden de Poolse strijders die 69 jaar geleden sneuvelden tijdens de bevrijding van Oosterhout en omstreken traditiegetrouw herdacht. Zaterdag 26 oktober werd bij dit alles even stilgestaan. Er werden kransen en bloemen op de dertig graven gelegd, het eeuwig vuur werd aangestoken door de voorzitter van de Federatie van de Poolse Pantserorganisaties, divisiegeneraal bd. Szura en onze Voorzitter Krzeszewski, en er werd 2 minuten stilte gehouden. De Harmonie Vereniging Oosterhout o.l.v. dhr. Van Dun zorgde voor bijpassende muziek. Rond het ereveld hadden zich vele belangstellenden en genodigden verzameld. Onder wie oud-strijders, ambassadeur van Polen zijne Excellentie dhr. Borkowski, de Poolse defensie attaché kolonel e Waryszewski en een delegatie van de 11 Lubuska Cavalerie Pantserdivisie o.l.v. de generaal-majoor Adamczak uit Polen. De burgemeester van de gemeente Oosterhout gaf een toespraak en stond stil bij de slag om het Markkanaal dat wij de inzet van de Poolse soldaten nooit mogen vergeten. Luitenant Adrianus Dilven werd met Bronzen Medailles van het Poolse Leger onderscheiden. De ceremonie werd afgesloten met het spelen van de volksliederen. Na de ceremonie werd de delegatie uit Zagan door leden van ons bestuur begeleid naar het Poolse ereveld in Lommel, België Tekst: Wadec Salewicz – ceremoniemeester Gedicht voorgelezen door Roos Kerklaan; POOLS MILITAIREEREVELD Jullie kwamen uit een land hier ver vandaan Omdat het bij ons was mis gegaan Voor onze vrijheid hebben jullie gestreden En jullie hebben standgehouden in deze moeilijkheden Voor ons zijn jullie gesneuveld Meer dan honderd bij elkaar geteld Jullie gingen heen maar kwamen niet terug Om ons te redden en vlug Wat jullie voor ons hebben gedaan Is te veel om te zeggen om hier te staan Maar het mooiste wat jullie hebben gegeven Is vrijheid in ons leven.

24

Gedicht voorgelezen door Oliver Norton in het Pools; Na mogiłach tu poległych Symboliczny kładę kwiat By przypomnieć trudne chwile Tych wojennych lat Bohaterstwo i odwaga Maczka generała Pancernego dywizjonu Wielka cześć i chwała

Dziś wspominam tych Polaków Którzy tu walczyli Tych co krew swą przelewali Tych co życie swe oddali Za mą przyszłość walczyliście I za lepszy świat Nigdy Was nie zapomnimy Dla Was jest ten kwiat.

v.l.n.r. Poolse priesters. Ceremoniemeester, W. Salewicz en tolk M. Jasieniecka.

25

v.l.n.r. Burgemeester Huisman, Ambassadeur Borkowski, Attaché Waryszewski

e

Delegatie o.l.v. de generaal-majoor Adamczak (2 v.l.) uit Żagań, Polen

Bestuursleden van zusterorganisatie uit België en van onze Vereniging.

Poolse oud-strijder, Edward Szczerbinski met kinderen. Foto’s van Keith Dasiman, 30 Natres Batalion B-Compagnie, 3 Pluton.

26

27

POOLSE HEILIGE MIS in Sint Laurentiuskerk

28

DODENAPPEL TE BREDA – GINNEKEN – 27 OKT. Aan de 69-e herdenking van de bevrijding van Breda op 27 oktober nam 36 personendelegatie deel van veteranen; Alojzy Jedamski, Stanislaw Jeziorny en Edmund Semrau en vertegenwoordigers van de Poolse overheid, met minister Bożena Żelazowska van het Departement voor Veteranen en Vervolgden aan het hoofd. Onder de vertegenwoordigers van Polen waren ook de Vicevoorzitter van de Poolse Senaat Jan Wyrowiński, de staatssecretaris van defensie, generaal Waldemar Skrzypczak en de staatssecretaris Arbeid en Sociale Zaken Elżbieta Seredyn. De Kanselarij van de President van Polen werd vertegenwoordigd door Waldemar Strzałkowski. Helaas, wegens vertraging van hun vliegtuig hebben ze de Poolse Heilige Mis niet gehaald.

v.l.n.r. Burgemeester van Breda, Van der Velden; Ambassadeur van Polen, Borkowski; Minister Zelazowska; Voorzitter van FPPO – gen. Szura; staatssecretaris van defensie, generaal Skrzypczak. Foto’s: J. Wołosz

29

HERDENKING OP HET POOLS EREVELD AAN DE ETTENSEBAAN, BREDA – 27 OKT.

v.l.n.r. J. Platajs, gen. W. Skrzypczak, J. Borkowski, B. Zelazowska, P. van der Velden, gen. J. Adamczak met echtgenote, gen. Z. Szura met echtgenote, W. Strzalkowski, J. Wyrowinski, E. Seredyn, M. Pacek, Burgemeester van der Velden van Breda.

v.l.n.r. De drie Poolse oud-strijders uit Polen zitten: Stanislaw Jeziorny, Edmund Semrau, Alojzy Jedamski. Uit Nederland staan: Wladyslaw Kohutnicki, Jan Poplawski, Edward Szczerbinski, Sylwester Bardzinski (uit België) en Roman Figiel.

30

Toespraak van Minister Zelazowska van het Ministerie voor de Veteranen en Onderdrukten Zaken – Ettensebaan op 27 oktober Geachte Aanwezige, Op de gevechtsroute van de Eerste Poolse Pantserdivisie heeft de stad Breda een speciale plaats en komt vaak in herinneringen van de oudstrijders voor. In het begin, wil ik graag een fragment citeren van één van deze herinneringen. Wij lezen over een bewoner van Breda, die tijdens de gevechten, een kan met koffie met zijn zoon naar twee Poolse soldaten aan het brengen was. “ Deze soldaten, dat zijn jouw bevrijders. Bedank hen voor dat – zei hij tegen zijn zoon. Het is niet gelukt. Geluid van een kogel versmelt met een explosie. Beide vrienden zijn omgekomen en de Nederlander. Hete koffie is weggestroomd en werd gemixt met Pools en Nederlands bloed.” Deze gebeurtenis heeft een symbolische betekenis en laat de nauwe verbinding zien tussen de twee naties van welk vertegenwoordigers elkaar hebben ontmoet in de oorlogschaos 69 jaar geleden. Deze verbinding duurt voor, dat kunnen wij zien altijd en overal in de stad, waar de aanwezigheid van de Poolse soldaten op spectaculaire en veelzijdige manier herinnerd werd. Wij worden hierover ook nu overtuigd, wanneer wij zo vriendelijk verwelkomt zijn. Breda zat altijd in de harten van de Poolse oud-strijders, niet alleen als levende herinnering aan hun jeugd en overwinnende gevechten maar ook als een stad, die onveranderd haar dankbaarheid laat zien. Herinnering van de gezamenlijke strijd duurt voor dankzij de inzet van talrijke personen en instanties, die voor graven van de Polen zorgen, die op de Poolse Militaire Erevelden rusten; soldaten van de e 1 Poolse Pantserdivisie en andere militaire eenheden inclusief vliegeniers en soldaten van Nederlandse ondergronds verzet. Onderzoek, dat door de heer Jos van Alphen werd geleid, heeft identificatie van de soldaat Edward Cieslar, die op dit kerkhof vele jaren als onbekende ruste, mogelijk gemaakt. Dit is een belangrijk voorbeeld van teruggave van herinnering aan een concreet persoon – de Pool, die voor de vrijheid van Nederland gesneuveld was.Vrijheid heeft een universele waarde, die zowel in Polen als in Nederland en in de hele wereld bijzonder hoog gewaardeerd wordt. Voor onze soldaten heel belangrijk was de gedachte, dat als ze voor vrijheid van andere landen vechten, vechten ze tegelijk voor Polen. Een ironie van de geschiedenis is het feit dat de Poolse veteranen nog zeer lang moesten wachten tot hun land van de volgende, deze keer communistische bezetting, bevrijd werd.Generaal Maczek, commandant van de 1e Poolse Pantserdivisie, die na de oorlog in het buitenland zich vestigde, was tussen deze, die nog leefden, toen het Polen bevrijd werd maar hun vaderland toch

31

niet konden bezoeken. Hij heeft een prijzenswaardig pagina in geschiedenis geschreven met zijn schitterend leidingschaap tijdens vele oorlogsfronten in diverse plaatsen van Europa. Het feit dat deze Poolse Nationale Held Breda als zijn laatste rust plaats heeft gekozen, heeft een grote betekenis en zeg veel over onze verbondenheid met deze mooie stad.Graag, wil ik hartelijk bedanken de autoriteiten en bewoners van Breda voor het onderhouden van de herinneringen over de Poolse soldaten; en de aanwezige oud-strijders voor het trouw blijven aan traditie die in woorden „voor de Uwe en onze vrijheid” uitgedrukt worden; en de kinderen van de Poolse oud-strijders van de Vereniging Eerste Poolse Pantserdivisie Nederland bedanken voor het overnemen van de traditie van het organiseren van herdenkingen op dit Poolse Militaire Ereveld en in Oosterhout van hun vaders.

KRANSLEGGERS: 1. De burgermeester van de gemeente Breda, de heer Van der Velden; 2. De oud-strijders, die deelnamen aan bevrijding van o.a. Breda: uit Polen: Alojzy Jedamski, Stanislaw Jeziorny en Edmund Semrau. uit Nederland: Edward Szczerbinski, Roman Figiel, Jan Poplawski en uit België: Sylwester Bardzinski. 3. Leden van de delegatie uit Polen: A. Minister van het Departement voor Veteranen en Onderdrukten – Delegatievoorzitster mevrouw Żelazowska; B. Vicevoorzitter van de Poolse Senaat - de heer Wyrowiński; C. De vertegenwoordiger van de Kanselarij van de Poolse President, de heer Strzałkowski; D. Stadssecretaris Arbeid en Sociale Politiek, mevrouw Seredyn; 4. De ambassadeur van Republiek Polen - zijne excellentie Borkowski, Defensie Attaché – kolonel Waryszewski en Stadssecretaris van Defensie luitenant-generaal Skrzypczak; 5. De heer Platajs, namens de Raad voor de bescherming van herinnering van strijd en martelaarschap (Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa); e 6. De commandant van de 11 Lubuska Cavalerie Pantserdivisie generaalmajoor Adamczak en de voorzitter van de Federatie van de Poolse Pantserorganisaties, brigadegeneraal B.d. Szura. 7. De waarnemend commandant Luchtstrijdkrachten, kolonel de Witte; 8. De waarnemende Commandant Nederlandse Defensie Academie, kapitein ter Zee van der Donck; 9.Namens het Pools Liaison Team bij het Joint Force Command van het NATO Hoofdkwartier in Brunssum, Luitenant-kolonel Specjalski;

32

10. de voorzitter van het Verbond van Poolse oud-strijders en veteranen van de 1e Pantserdivisie van generaal Maczek in België, Dhr. Cornelissens; 11. De Vereniging Poolse Oud-strijders, Utrecht; (SPK) 12. De bond van Wapenbroeders, afdeling Baronie van Breda; 13. de VOMI, Vereniging Oud Militairen Indiëgangers en New Guinea gangers, afdeling Noord Brabant West; 14. De nabestaanden van wijlen Edward Cieslar; 15 Vertegenwoordigers van de Poolse parochie van het bisdom Breda; 16. Het Nationaal Comité Thank you Canada en Allied Forces, Van Alphen; 17. Stichting Driel – Polen; 18. Het Doven en Slechthorenden School uit Bydgoszcz, Polen; 19. De Bredase Culturele Vereniging Polonia; 20. De Poolse Sport Club ‘Kaszub’; 21. Forum Poolse Scholen in Nederland; 22. De Pools Nederlandse Kulturele Vereniging (PNKV); 23. Vereniging van het geslacht Rodziewicz; 24. Mevr. Marechal; 25. Stichting Arjati, Indisch cultureel erfgoed Breda; 26. Namens de Familie Krzeminski, de tweede luitenant Krzeminski; e 27. De Vereniging 1 Poolse Pantserdivisie Nederland.

v.l.n.r. De oud-strijders uit Polen: S. Jeziorny, E. Semrau, A. Jedamski en uit Nederland: J. Poplawski, S. Bardzinski (uit B), R. Figiel, E. Szczerbinski.

33

Delegatie o.l.v. mevr. Zelazowska. Delegatie van de Poolse Ambasade.

Op de Militaire Erebegraafplaats Ettensebaan in Breda, onderstreepten zowel minister Żelazowska als Ambassadeur Borkowski de enorme historische en emotionele waarde van de voortdurende inspanningen aangaande het lot van Poolse soldaten in Nederland. Dankzij jarenlange inzet en onderzoek van de historici Jos van Alphen i Jan Oonk, heeft een van de onbekende soldaten op de begraafplaats Ettensebaan zijn identiteit herwonnen. De tot dienst in de Wehrmacht gedwongen Edward Cieślar ontsnapte tot tweemaal toe uit Duitse handen en werd een belangrijke persoon in het Nederlandse verzet. Hij werd op 18-jarige leeftijd door de Duitsers doodgeschoten.

Foto’s van Keith Dasiman, 30 Natres Batalion B-Compagnie, 3 Pluton en J. Wołosz

34

BEDANKWOORD VAN DE NABESTAANDEN VAN EDWARD; Op zo een belangrijk dag voor ons, en in het bijzonder voor de zuster Ewa van Edward Cieslar, die hier met ons niet kon komen, willen wij van harte bedanken de heer Jos van Alphen uit Dorst en de heer Jan Oonk uit Zalhem. Ze hebben 30 jaar lang de speurtocht gedaan die tot identificatie van de laatste ONBEKENDE SOLDAAT leidde die op dit Ereveld rust. Wij bedanken ook adjudant Geert Jonker van de Dienst Identificatie en Berging van Defensie voor de verificatie van het onderzoekrapport en de Poolse overheid voor de legalisatie. Wij bedanken ook de Oorlogsgraven Stichting voor hun zorg en het maken van het nieuwe grafkruis voor Edward. e Wij bedanken ook Krystyna en Adrian Stopa van de Vereniging 1 Poolse Pantserdivisie Nederland voor het ondernemen van de zoektocht naar de nabestaande van Edward in Polen, die zo te zien met een succes werd beëindigd. Wij bedanken ook pastoor Roman Dorda en de heer Kazimierz Wiselka voor hun inzet in de succesvolle speurtocht naar de nabestaanden van Edward in de buurt van zijn geboorteplaats. Dankzij inzet van al deze mensen van goede wil kunnen wij vandaag hier elkaar ontmoeten en samen deelnemen aan de onthullingceremonie van een nieuw grafkruis waarop de gegevens van Edward zichtbaar zijn en hij niet meer rust als een ONBEKENDE SOLDAAT. Wij danken ook de Vereniging Eerste Poolse Pantserdivisie Nederland voor uitnodiging naar Breda naar de herdenking ter ere van de Poolse gesneuvelde soldaten waar Edward tussen rust en het organiseren van deze onthullingceremonie. Wij danken ook de heer Werther, de eigenaar van Hotel Mastbos, voor het doneren van ons verblijf in zijn hotel en de heer Van der Velden, Burgemeester van Breda, voor het doneren van het eten en drinken tijdens ons verblijf in Breda. Wij bedanken God dat er nog mensen zijn die niet onverschillig zijn over het lot van een ander mens, ook naar zijn dood. En dat wij eindelijk mogen weten, waar Edward rust. Laat hem hier rusten in vrede in het land waar hij voor vrijheid heeft gevochten.

35

Regionale oorlogshistoricus Jos van Alphen heeft voor zijn 30-jarige speurwerk een onderscheiding – Gouden Medaille Beschermer van Nationale Herdenkingplaatsen – uit handen van Jerzy Platajs, de vertegenwoordiger van de Raad voor de Bescherming van Herinnering van Strijd en Martelaarschap gekregen. Dankzij zijn bijdrage herkreeg Edward Cieslar 67 jaar na zijn voortijdige dood zijn identiteit. foto: Wim Vermeeren Tijdens de herdenkingen op 26 – 27 oktober 2013 zijn sergeant Johannes van Dongen en luitenant Adrianus Dilven (op zaterdag in Oosterhout) onderscheiden met de Bronzen Medailles van het Poolse Leger. Deze onderscheidingen kregen zij voor hun inzet voor het internationaal bekendmaken van de geschiedenis en tradities van het Poolse leger.

Sergeant Jan van Dongen kreeg zijn onderscheiding uit handen van de Poolse Stadssecretaris van Defensie - luitenant-generaal Skrzypczak; Foto’s van Keith Dasiman, 30 Natres Batalion B-Compagnie, 3 Pluton en J. Wołosz.

36

Na afloop van de officiële herdenking werden alle aanwezigen uitgenodigd naar het nabijgelegen schoolgebouw voor een "Poolse maaltijd", aangeboden door de Poolse Ambassade in Den Haag. De delegatie van veteranen en Poolse overheid bezocht de expositie van het Generaal Maczek Museum in Breda, gewijd aan de geschiedenis van de 1e Pantserdivisie en haar oorlogspad.

Burgemeester van Breda met Zofia Cieślar – dochter van Ewa Śliż. Foto rechts: Met Familie van Edward Cieslar en Adrian Stopa (rechts);

Wijlen Edward Cieślar. Zijn moeder Zuzanna en zuster Ewa Śliż. Foto’s ontvangen van familie Cieślar.

37

TWEE JONGE HELDEN Inleiding Op 26 mei 1944 deserteerden de twee dienstplichtige Fallschrmjäger Matous Lorenzini en Edward Cieślar gewapend en wel uit een kazerne te Utrecht. Lorenzini overleefde de oorlog maar Edward Cieślar werd op 30 maart 1945 in Achter- Ziewent (nu Mariënvelde geheten) door Duitsers dood geschoten.Tot voor kort lag hij op het Poolse Ereveld in Breda als Onbekend begraven maar nu rust hij daar onder zijn ware naam. Dit is het gevolg van een langdurige zoektocht waarvan hierna een beschrijving volgt: Utrecht Beide deserteurs waren als 17-jarigen tot dienstplichtig verklaard omdat ze in gebieden woonden die de Duitsers na verovering van Tsjecho-Slowakije en Polen hadden geannexeerd. Zij kregen na hun opkomst in Duitsland een korte opleiding waarna hun overplaatsing volgde naar het ERSATZ - und AUSBILDUNGS regiment "Hermann Göring" van de Duitse Luftwaffe dat gelegerd was in de Kromhout Kazerne te Utrecht.Het tweetal werd dus ingelijfd bij de Fallschirmjäger. Een elite corps dat in de oorlog grote successen boekte maar ze waren ook berucht door hun oorlogsmisdaden. Dit leverde voor Hermann Göring na de oorlog de doodstraf op. Deze soldaten werden opgeleid tot keiharde vechters die zelfstandig op konden optreden in gevaarlijke situaties. Zij werden in de opleiding al voor gehouden helden te zijn die desnoods voor de Führer moesten sterven. Heimwee, mededogen waren hun onbekend. Hun elite zijn werd nog benadrukt door hun aparte kleding en bewapening. 26 mei 1944 Na hun desertie op 26 mei hebben ze wat rond gezworven, waarschijnlijk om contact te zoeken met het Nederlands Verzet. Ze bleven gewoon in uniform lopen en ze wisten onderdak te krijgen in Terschuur. 2 juni 1944 Beide werden door de Nederlandse politie gearresteerd in de bossen bij Apeldoorn. Daarna werden ze overgedragen aan de Duitsers die hen opsloten in de Koning Willem III kazerne in die plaats. Dit de eerste arrestatie.

38

8 juni 1944 Het tweetal werd overgebracht naar Hilversum waar zijn ze op 8 juni ter dood veroordeeld. Ze zaten daar gevangen in grote villa. Tijdens noodweer wisten ze te ontsnappen.De Duitsers ontdekten de vluchtelingen en die schoten over de heide voor de villa. Boven de hei werden ook lichtkogels afgeschoten. Maar ze hadden het geluk dat in een tankgracht te vallen. Via deze gracht konden ze zich uit de voeten maken. Dit is de eerste ontsnapping juni 1944 Ze bleven ook toen bewust in Duitse uniformen lopen. Maar ze waren natuurlijk ongewapend. Daarom gingen ze eerst naar hun oude kazerne in Utrecht, de Kromhoutkazerne, om wapens te stelen en dat lukte. De twee wisten dat hun onderdeel zich niet meer in de kazerne bevond. Herkenning was dus uitgesloten. "We konden in onze uniformen zo het kazerneterrein op wandelen, niemand had ons in de gaten." De eerste wapenroof 21 juni 1944 Daarna gingen ze weer naar hun onderduikadres in Terschuur. Daar kon men de twee niet meer hebben en zo kwamen ze in Voorthuizen terecht, waar ze wat rondzwierven. Op 21 juni zaten de deserteurs wat te drinken op een terras voor de Lindeboom aan de Dorpsstraat (tegenwoordig de Hoofdstraat). "Opeens kwamen er enkele overvalwagens aan rijden. Acht Duitsers sprongen er uit ", aldus Lorenzini. "Meteen grepen ze naar de wapens. Edward en ik zetten het op een lopen. De commandant van die troep rende achter me aan. Toen ik op de kruising voor de vroegere kapperszaak van Van Beek aan was gekomen, zag ik dat hij zijn pistool op mij richtte. Ik was hem met mijn mitrailleur echter te snel af en schoot hem neer. Ik weet niet wat er van hem geworden is. Vervolgens maaide ik in de richting van een groepje van vijf andere Duitsers en rende verder " Ze verborgen zich in een roggeveld aan de Wheem. Mevrouw Molleman merkte in haar dagboek ook nog op dat ze gevlekte pakken droegen. Dat waren de Tarn Jacke in die tijd voorbehouden aan elite onderdelen zoals de SS infanterie en de Fallschirmjäger. Dit is de tweede ontsnapping.

39

23 juni 1944 Ontsnapping uit de trein "Een dag later, we hadden inmiddels in de omgeving van Terschuur burgerkleding gestolen, namen we de trein naar Ede. Het leek ons toen veel te gevaarlijk om in uniform in Voorthuizen rond te blijven hangen. Bij het station Barneveld-Voorthuizen stapten veel SD’ers in de trein. We hadden onze wapens nog bij ons: Ik mijn mitrailleur en Edward een stel handgranaten. Toen de trein begon te rijden kwam er controle. Ik had in de zakken van de burgerkleren een persoonsbewijs gevonden. Daar had ik snel de foto van verwisseld met één van mezelf. De SD’er nam hem aan, bekeek hem vluchtig en gaf hem terug. Edward had echter geen papieren en al snel bleek dat ik bij hem hoorde. De SD’er ontruimde daarop de coupé waarin we zaten. We moesten met de handen omhoog gaan zitten. De SD’er trok daarop aan de noodrem. Ik vertelde hem van de mitrailleur en deed alsof ik het wapen aan hem wilde geven. Meteen sprong ik uit de afremmende trein en vluchtte richting de melkfabriek en vervolgens in de richting van Voorthuizen. De SD’er begon te schieten vanuit de deuropening van de coupé waar Edward nog gevangen werd gehouden. Edward zag toen zijn kans schoon. Hij trapte de bewaker in zijn rug waardoor deze uit de trein viel en hij sprong aan de andere kant uit de trein." Hier kregen de Duitsers een koekje van eigen deeg. Twee goed getrainde Fallschirmjäger deden waar ze voor opgeleid waren. Gevecht van man tegen man. Daar waren de wat oudere Duitse bewakers niet tegen opgewassen. Derde arrestatie en ontsnapping.Beide deserteurs wisten te ontsnappen. Daarna vond verzetsman Jan van den Broek Lorenzini in het Johannabos te Voorthuizen en hij nam ze allebei op in zijn verzetsgroep, die hij aan het oprichten was. 15 juli 1944 Aangezien de groep van Jan van den Broek helemaal geen wapens had was die blij met de twee wapens die deserteurs in brachten. Maar het was te weinig om actief verzet te gaan plegen. Het tweetal bood een oplossing aan en dat was opnieuw inbreken in hun voormalige kazerne te Utrecht en dat lukte wonderwel. Jan, Lorenzini en Cieslar brachten twee machinepistolen, zes handgranaten en dertig ei handgranaten mee. Dit was de tweede wapenroof. 19 juli 1944 Het smaakte naar meer en op 19 juli gingen Jan, Matous en Edward opnieuw op rooftocht naar de kazerne. Ze kwamen terug met drie karabijnen, een fietsband en een luidspreker. De derde wapenroof.

40

25 juli 1944 Ze waagden het nog een keer. Matous was er niet bij hij vond het te gevaarlijk worden. Hier blijkt de (over)moed van Edward al. Het leverde vier kilo springladingen en 500 geweerpatronen op.Maar ze werden ontdekt en het liep bijna fout want dit keer kreeg een Duitse officier de twee echter in de gaten. Hij zag dat Edward de loodzware tas aan Jan overhandigde. Meteen sloeg hij alarm. "De overvallers maakten zich zo snel mogelijk met hun fietsen uit de voeten. Ze sprongen na een tijdje van de fiets, trokken snel hun jassen uit en verborgen die samen met de wapens. Vervolgens fietsten ze in hun overhemden rustig verder. Net op tijd, want al snel stuitten ze op een wegafzetting. Alle mensen met tassen achter op de fiets moesten afstappen en werden gecontroleerd. Maar naar de twee knapen in hun hemdsmouwen zonder tas keek geen mens. Later hebben ze de wapens en jassen weer opgehaald." De vierde wapenroof Jan van den Broek was blij met de twee deserteurs. Ze brachten wapens in maar ze gaven ook instructie hoe die bediend en onderhouden moesten worden. Later begonnen ook wapendroppings vanuit Engeland. De groep kon die nu veiliger ontvangen en verspreiden want de nieuwe wapens waren natuurlijk niet meteen gebruiksklaar. Dit blijkt ook uit het volgende: De ontvangen goederen van de dropping van 24 op 25 augustus moesten worden getransporteerd om onder de verschillende verzetsgroepen in de regio te worden gedistribueerd. Commandant Van den Broek kreeg opdracht het transport te beveiligen. De wapens moesten onder meer naar Barneveld, Scherpenzeel, Nijkerk, Putten en Ermelo. Schietpartij In de nacht van dinsdag 5 (Dolle Dinsdag) op woensdag 6 september ging het transport onder leiding van Piet van de Veluwe op pad. De verzetsgroep gebruikte een brandweerauto. Achter het stuur zat Jan van de Kemp. Tussen Voorthuizen en Putten ging het mis. Het transport stuitte op de terugweg op de Hardewijkerstraat op een Duitse controle. "Het was een peloton Duitsers op de fiets. Ze stonden langs de weg in een groep bij elkaar. Vijf van hen wilden ons aanhouden," vertelt Lorenzini. De chauffeur Jan van de Kamp reed langzaam op tot de controle en deed alsof hij zou stoppen. Op het laatste moment gaf hij vol gas en reed hij door.

41

"Ik kende de mentaliteit van de Duitsers door en door. Ik hoorde twee schoten van hun kant en riep tegen Jan: schieten." Jan en Mathous schoten vanuit de rijdende vrachtwagen op de Duitsers "Ik had een stengun met geluidsdemper van Jan” zei Matous Lorenzini Omdat de groep nu voldoende wapens had kon begonnen worden met meer actief verzet en sabotage. Uiteraard was daarbij de hulp van Matous en Edward van groot belang want zij waren daarvoor getraind. Maar eind september ging het niet goed meer met Edward. De strenge militaire tucht gedurende zijn hele jeugd en de zeer gevaarlijke vuurgevechten, die hij moeste leveren om in leven te blijven, eisten hun tol (was hij getraumatiseerd?) Jan van den Broek vond het beter om hem een tijdje onder te brengen in een rustiger omgeving. Dat was in Achter-Ziewent op de boerderij van Jan Holkenborg. Boer Holkenborg was als een vader voor hem en Edward functioneerde weer beter. Hij speelde met de kinderen Holkenborg. Leerde hun tekenen en zong samen met ze Poolse liedjes. Edward knapte helemaal op en het leek dat hij toen pas de ernst van de situatie begon te beseffen. Want hij werd heel bang en achterdochtig. Bij Holkenborg waren nog meer onderduikers onder gebracht. ’s Morgens deden ze wat kleine karweitjes op de boerderij zoals wassen en scheren, houtjes hakken, wat opruimen in de tuin, aardappels schillen en groenten schoon maken, enz. Daar mocht dan ook gerookt worden. Een saai bestaan De middag en de avond en nacht brachten de onderduikers door op de hooizolder. Ze kaartten daar en deden allerlei zelf gemaakte bordspelletjes voor tijdverdrijf, een oncomfortabel en saai bestaan er was ook niets om te lezen. Maar Edward deed nooit mee. Als het donker werd gingen ze met de kippen op stok want er waren niet genoeg kaarsen en Holkenborg vond dat ook te gevaarlijk.Overdag schoof Eddie een dakpan op en hij zat dan eindeloos op de uitkijk. Het gebeurde ook wel dat hij zich diep in het hooi verborg. Dat was nog al verontrustend voor zijn medeonderduikers want die waren altijd bang dat hij zou stikken. Het was wel een bijzondere onderduiker. Hij vertelde iets met de Duitse Luftwaffe gehad te hebben maar het bleef allemaal vaag. Maar hij was wel duidelijk over een mogelijke arrestatie. Als de Duitsers hem eventueel te pakken kregen zou hij zich van kant maken wat hij illustreerde met zijn hand als een mes langs zijn hals te gaan. Hij heeft nooit verteld dat al eerder door de Duitsers was gearresteerd en dat hij toen al tot de doodstraf werd veroordeeld.Toch kwam onverwachts het fatale gebeuren. Bep Meyer, een

42

Joods meisje dat ook bij Holkeborg was ondergedoken, zag ’s morgens heel vroeg op de Trekkersweg Duitsers verschijnen. Zij vormden een cordon om de boerderij. De onderduikers verdwenen snel in de gierkelder en op de betonnen deksel werd wat rommel gegooid. Het waren Nederlandse SS-ers. Ze trapten de deur in. Er was duidelijk sprake van verraad want ze zeiden tegen Bep Meyer: "Jij bent een jodin want de mensen hier dragen niet zulke dure halskettingen". Daarna gingen ze meteen naar de gierkelder en ze trokken de deksel open. De onderduikers moesten er uit komen. Vervolgens kregen ze bevel om met hun gezicht naar beneden op de grond te gaan liggen. Daarna begonnen de SS-ers het hele huis te doorzoeken en alles wat eetbaar was werd op de kar van de buurman van Holkenborg geladen.Tot ieders verbazing stond Eddie Cieslar dan plotseling op. Hij wandelde kalm en bedaard over het erf. Hij ging ook nog even op een klein gemetseld muurtje staan en keek dan rond alsof hij wilde zeggen: “Zien jullie mij?”. Daarna liep hij langs de varkenshok naar de huiswei achter de boerderij. Zo liep Edward zijn bewust gekozen dood tegemoet. De Duitsers, die de boerderij omsingeld hadden, riepen hem aan maar hij liep rustig verder tot er een paar schoten klonken waarna hij dood neer viel. Zijn lichaam heeft daar nog een dag gelegen want de Duitsers verboden de buurman hem ter plekke te begraven. Pas de volgende dag kreeg de gemeente Ruurlo van de Duitsers bevel hem in Ruurlo te begraven. Begraven als Onbekende Pool Dat het een Pool betrof heeft de Gemeente Ruurlo aangenomen omdat alle betrokkenen dat verklaarden. Maar de naam was alleen bekend als fonetisch uitgesproken varianten van het woord Cieslar - Sieslars. Dat belemmerde later elke vorm van onderzoek bij de officiële instanties.Toch heeft Edward bij Holkenborg zijn naam en adres ooit op de achterkant van een kalender geschreven maar die is helaas verloren gegaan. Moeder Holkenborg was bang dat Duitsers dat zouden zien en daarom is de kalender in de kachel verstopt.Op 4.4.1962 werd zijn stoffelijk overschot

43

naar het toen nieuw gestichte Poolse Ereveld aan de Ettensebaan in Breda overgebracht.

Het erf van de gerestaureerde boerderij van Jan Holkenborg. Edward Cieślar liep volgens de rode pijl naar de huiswei waar hij werd neergeschoten. ZoektochtIn de jaren 80 van de vorige eeuw ben ik begonnen met een zoektocht naar de identiteit van de Onbekende in Breda. Als snel hoorde ik dat hij eerder begraven lag in Ruurlo. Ook hoorde ik dat hij op de boerderij van Holkenborg was dood geschoten.Maar toen ik na wilde gaan hoe hij bij Holkenborg was gekomen liep ik vast. Degene die dat gedaan had was later door verraad door de Duitsers dood geschoten. Gelukkig meldde zich Jan Oonk. Hij woont in die streek en door heel veel in allerlei publicaties, die daar verschenen zijn, ontdekte hij dat Edward Cieślar en Matous Lorenzini gedeserteerd waren uit de Kromhoutkazerne in Utrecht.Dat was wel een aanknopingspunt maar het bracht nog niet de oplossing. Temeer omdat alleen de naam van Edward fonetisch bekend was. Dus beginnende met een S en niet met een C. NIOD Uiteindelijk ging Jan Oonk naar het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) in Amsterdam. Daar hadden ze een opsporingsbevel van de Duitse bezetters. De Nederlandse politie moest uitkijken naar: Lorenzini Mathias, Pionier Geboren op 1.8.1926 in Grudek / Tsjechiëbewaffneter Bandit en Cieslar Edward, Pionier Geboren op 12 juni 1926 in Golleschau / Polen bewaffneter Bandit

44

Vóór beide namen staat een zwarte stip dat wil zeggen: "Vorsicht bei Festnahme, Schusswaffe" Toen pas bleek dat zijn naam met een C wordt geschreven. Daarna werd door adjudant Geert Jonker van de “Dienst Identificatie en Berging” van de Koninklijke Landmacht een onderzoek ingesteld. Uit de gegevens van een opgraving en de gegevens die wij aangeleverd hebben heeft hij een rapport gemaakt waaruit blijkt dat onze conclusie juist is.Het rapport werd door de militaire attachee van Polen, kolonel Dariusz Waryszewski , in ontvangst genomen en ter hand gesteld van de RADA OPWiM waarna het besluit kwam dat de Poolse Regering dit gegeven erkent en het noodzakelijke zal doen. Onderzocht en geschreven door Jan Oonk en Jos van Alphen, 2013.

Edward Cieślar werd op Goede Vrijdag, 30 maart 1945, door de Duitsers doodgeschoten. De volgende dag, het laatste etmaal vóór Ruurlo's bevrijding, wordt hij daar op de Algemene Begraafplaats ter aarde besteld. Naamloos, voor de volgende 67 jaar. Jan Holkenborg en de andere onderduikers overleefden de oorlog. Matous Lorenzini woonde na de oorlog tot zijn dood in Hellevoetsluis. Er kwamen kinderen van Matous naar de herdenking in Breda. Naar Breda kwam ook Sophie Holkenborg, weduwe van IJzereef. Zij was toen 10 jaar en ze herinnert zich Edward (ze noemden hem Eddie). De boerderij bezoeken in Achter Ziewent nu Mariënvelde kan helaas niet. De mensen die er nu wonen hebben er een grote muur omheen gebouwd en ze laten niemand toe.

Er wordt momenteel druk gewerkt aan de nieuwe website voor onze vereniging, de bedoeling is dat deze 1 januari 2014 de oude vervangt. Graag zouden we zien, dat deze, buiten de Nederlandse taal ook in het Pools, Duits ,Engels en Frans vertaald zou worden. Als er onder de leden mensen zijn die een van deze talen machtig is en bereid is hierdoor een steentje bij te dragen, graag u reactie aan de redactie. Bert Bugaj, webmaster.

45

46

IN MEMORIAM 2013 Franciszek GDANIEC Geboren in 1926 in Czarnocin (PL) Overleden op 29.05.2013 in de leeftijd van 87 jaar in Gdynia e Oud-strijder van de 1 Poolse Pantserdivisie; Kapitein bd. Ereburger en bevrijder o.a. van de stad Breda.

Het Bestuur en de Redactie wensen de nabestaanden veel sterkte toe met het verwerken van het verlies.

HERINNERING Wij ontmoeten elkaar om de sterfdag van gen. Stanislaw Maczek te herdenken in Breda op 15 december 2013 Luitenant-generaal S. Maczek (*Szczerzec, 31.03.1892 - + Edinburgh, 11.12.1994) Programma: 9.15 uur - Heilige Mis in het Pools ter intentie van Gen. St. Maczek in de St. Laurentiuskerk aan Ginnekenweg 333 10.45 uur - Kranslegging op het graf van gen. St. Maczek op het Poolse Militaire Ereveld aan de Ettensebaan 11.30 uur – ontmoeting onder genot van een koffie en broodjes voor de eregasten, Poolse oud-strijders en leden van onze Vereniging 12.00 uur – de jaarlijkse algemene ledenvergadering (zoals afgesproken tijdens de laatste ledenvergadering) in Café-restaurant "De Toerist", Teteringsedijk 145.

47

Het Bestuur en de Redactie e van de Vereniging 1 Poolse Pantserdivisie wenst u een Prettige en Zalige Kerstdagen toe en een Gezond en Gelukkig Nieuwjaar!

De redactie en het bestuur danken alle adverteerders voor hun financiële bijdragen en het plaatsen van een advertentie, door welke steun deze uitgave mogelijk is gemaakt. Wij danken ook al onze donateurs en sponsors die onze vereniging met verschillende bedragen hebben gesteund. Wij danken ook de Ambassade van Republiek Polen in Den Haag en mevrouw Malgorzata Pacek, de Poolse Consul, in het bijzonder voor de samenwerking in het verkrijgen van financiële steun bij realisatie van projecten van onze vereniging die uit de budget voor de Polen en Poolse organisaties in het buitenland door het Ministerie voor Buitenlandse Zaken in Polen beschikbaar in 2013 werd gesteld. ‘Onze activiteiten worden mede mogelijk gemaakt door opbrengsten uit de BankGiro Loterij. Uw deelname aan deze loterij wordt daarom van harte aanbevolen.’

Nog even deze oproep: Mocht u op een van u vakantietrips iets tegen komen aangaande de e 1 Poolse Pantserdivisie, monumenten en gedenktekens of andere zaken van deze aard dan zijn wij zeer ingenomen met een foto of iets dergelijks. Bij voorbaat onze hartelijke dank hiervoor. Het adres van onze redactie vindt u voor in dit blad op pagina 4; Colofon.

48