VO-magazine. VO-congres. 15 maart Geen vaten vullen, maar lontjes aansteken

Magazine voor voortgezet onderwijs • maart 2012 • jaargang 6

t 201 r a a m 5 1

2

s e r g n o VO-c Robbert Dijkgraaf (KNAW) over onderwijs »

‘Geen vaten vullen, maar lontjes aansteken’

VO-magazine 5 Bestuursakkoord: en nu de uitvoering » Internationalisering à vol d’oiseau » Bijspijkeren voor de brugklas » ‘Au, mijn kopvan-jut!’ Waarom managementbashing onterecht is » Onderwijs & wetenschap: welke modellen werken?

In dit nummer

es r g n o c VO nummer

Maak het verschil

O&W

Robbert Dijkgraaf (KNAW)

Wanneer is samenwerking

Helder baken, eigen koers

spreekt tijdens het komende

tussen scholen en onder

Het zijn de scholen die het

VO-congres over talent

zoekers succesvol?

Bestuursakkoord waarmaken.

ontwikkeling en variëteit.

R 12

Ervaringen in een aantal

‘We hebben in Nederland

‘proeftuinen’ inspireren de

een aantal blinde vlekken.’

VO-raad tot een handreiking.

R8

2

VO-magazine 5 • maart 2012

R 16

Internationalisering heeft het tij niet mee. Voor het afleveren van toekomstige beroeps beoefenaren die kunnen meedoen in de wereld, blijft het echter van belang. Er zijn legio ideeën voorhanden en duur hoeft het ook al niet te zijn. Dus wat let scholen dan? ‘Wees creatief en maak gewoon een begin.’

R 30

VOORWOORD

Een wereld te winnen

En verder 4 Kort 5 Jong en oud 20 Veelgestelde vragen

SJOERD SLAGTER / VOORZITTER

21 VO in debat 22 VO in beeld

Onlangs las ik een interview met Majorie, een zesdejaars gymnasium-

28 De werkgever: creatief met trekkingsrecht

leerling met een lange geschiedenis van anorexia. Ze moet het examenjaar

29 Column Hendrik-Jan van Arenthals

overdoen vanwege een opname in een kliniek. De moeilijke omstandig

35 Helpdesk

heden weerhouden haar er niet van er vol voor te gaan. Waar mogelijk

36 Eerst de Klas

maakt de school de weg voor haar vrij: het profielwerkstuk dat zij vlak

42 Wie werkt waar / Agenda / Colofon

voor haar opname had afgerond, hoeft ze niet over te doen en als het echt niet gaat, krijgt zij de ruimte om lessen op een andere manier in te halen. Ze heeft het gevoel dat de school enorm z’n best voor haar doet. Het verhaal maakte diepe indruk op me. Niet alleen vanwege haar optimisme en doorzettingsvermogen; het toont ook waar het in het onderwijs in de kern om gaat: talenten helpen ontplooien. Het toont passend onderwijs in de meest pure vorm, ontdaan van strijd over geld, samenwerkingsvormen en het positiespel dat daarbij hoort. In het onderwijs zijn veel leerlingen zoals Majorie. Moedige leerlingen die door omstandigheden extra steun behoeven of juist extra moeten worden uitgedaagd om beter te kunnen presteren. Wat deze leerlingen nodig hebben zijn even moedige bestuurders, schoolleiders, docenten. Mensen die zelf het voortouw nemen. Die kiezen voor kansen van hun leerlingen, ook als dat niet de gemakkelijkste keuze is. Mensen die vooral ook zichzelf de maat durven nemen: doe ik het goed?

Bij voorbaat bijgespijkerd

Precies die vraag staat aan de basis van de kwaliteitsslag die we de komende jaren met elkaar gaan maken en in het Bestuursakkoord is

OSG Hugo de Groot uit Rotterdam geeft

vastgelegd. Die kwaliteitsslag vraagt ambitie en leiderschapskwaliteiten.

kansarme groep 8’ers een betere start.

En tussentijdse bijscholing en opleidingen voor directeuren en school

R 24

Managementbashing

bestuurders. De virtuele VO-academie die eind deze maand gelanceerd wordt, helpt u daarbij. Hiermee kunt u bepalen welk opleidingsaanbod voor uw ontwikkelingsvraag beschikbaar is.

Schoolleiders als kop-van-jut voor alles wat fout gaat? Onterecht, vindt onder

Op het VO-congres Maak het verschil! meer over het Bestuursakkoord

zoeker Bas de Wit. ‘Ze zijn niet van de

en het complete ondersteuningsaanbod dat daarvoor ontwikkeld is.

praktijk vervreemd.’

Graag uw aandacht voor de bijdrage van Robbert Dijkgraaf. Dijkgraaf,

R 40

een sprekend voorbeeld van het verschil maken, gunt ons vlak voordat hij naar Princeton vertrekt, zijn blik op excelleren. Verderop in dit nummer een voorproefje. Op het congres vindt u verder nog veel meer inspirerende voorbeelden van scholen die leerlingen zoals Majorie alle kansen bieden.


3

Kort

Bestuursakkoord VO

Toelatingscode vmbo-havo

Steunpunt Passend Onderwijs

Veelgestelde vragen, antwoorden

Met FAQ en praktijkverhalen:

VO-raad en AOC Raad bieden ondersteuning

en achtergronden:

R www.vo-raad.nl/toelatingscode-vmbo-havo

bij voorbereiding passend onderwijs:

Rw ww.vo-raad.nl/veelgestelde-vragenbestuursakkoord-vo

Rw ww.vo-raad.nl/steunpunt-passendonderwijs

Experimenten prestatiebeloning

Lerarenregister geopend

Scholen in het voortgezet onderwijs kunnen zich tot 1 april

Docenten kunnen zich vanaf nu inschrijven bij het lande

inschrijven voor deelname aan experimenten met prestatiebeloning.

lijk lerarenregister. Hierin kunnen ze vastleggen welke

De experimenten starten op 1 augustus. Schoolbesturen kunnen eigen

activiteiten zij uitvoeren voor het onderhouden van hun

onderzoeksvoorstellen indienen of aansluiten bij een al bestaand

professionele ontwikkeling, zoals het volgen van na

voorstel.

scholing. Deze activiteiten worden getoetst aan kwaliteit

Het kabinet wil onderzoeken of prestatiebeloning een effectief

seisen. Het register, een initiatief van de Onderwijs

instrument is om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. OCW

coöperatie, is van, voor en door leraren. Het register is

stelt daarom subsidie beschikbaar voor scholen om in de periode

openbaar; iedereen kan zien wie deelneemt.

2011-2015 te experimenteren met prestatiebeloningen. Afspraken

De Onderwijscoöperatie werkt de komende jaren aan

hierover staan in het Bestuursakkoord VO. Het kan hierbij gaan om

de doorontwikkeling van het register. In maart 2012

vormen van individuele prestatiebeloning of teambeloning. Ook kan

publiceert de coöperatie een uitgewerkt plan om het

worden geëxperimenteerd met uiteenlopende prestatie-indicatoren

register uitnodigend en goed functionerend te maken.

en beloningsvormen.

Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de sectorraden,

Aanmelden en/of meer informatie of ondersteuning aanvragen

waaronder de VO-raad. www.registerleraar.nl

kan via Henny Steenbergen van het CAOP: tel 070 - 376 57 38 of [email protected]. www.prestatiebeloninginhetonderwijs.nl

Kick-off Bestuursakkoord VO-raad - OCW

Schoolleiders gezocht voor focusgroepen Dit najaar adviseert de Onderwijsraad over het ver

In 2012 gaan scholen aan de slag met de doelstellingen uit het

beteren van het evenwicht tussen ‘zelfsturing’ door

Bestuursakkoord VO. Om dit moment te markeren vindt op 28 maart

scholen en sturing door de overheid. Hoe zorg je voor

in de Fokker Terminal in Den Haag de feestelijke kick-off bijeenkomst

een goede samenwerking tussen leraar en schoolleiding?

‘Voortgezet onderwijs aan zet’ plaats; een initiatief van School aan

Hoe organiseer je de verantwoording van schoolleiding

Zet, OCW en de VO-raad. Thema van de bijeenkomst is de profes

richting bestuur en overheid? Welke maatregelen kan

sionele school: hoe ziet die eruit en hoe word je het? Deelname is

de overheid nemen om dit proces te ondersteunen en te

gratis. De kick-off bijeenkomst duurt van 10.30 tot 15.30 uur.

vereenvoudigen?

Het programma bestaat uit een plenair ochtenddeel, met voorzitter

In het voorbereidingstraject spreekt de raad graag met

Sjoerd Slagter en minister Marja van Bijsterveldt en een praktisch

docenten en schoolleiders in het po, vo, mbo en hbo. Wilt

middagdeel met workshops en discussierondes. Staatssecretaris

u uw ervaring en ideeën over ‘een nieuw evenwicht’ delen

Halbe Zijlstra is hierbij aanwezig. Kijk voor meer informatie en

met de Onderwijsraad? Meld u dan aan voor een speci

inschrijven op: www.schoolaanzet.nl

fieke focusgroep. De focusgroep komt een aantal keer in april bijeen bij de Onderwijsraad in Den Haag. Meld u aan via [email protected]. Vermeld hierbij uw naam, functie, de regio waar u werkt en uw contact gegevens (adres, mail, telefoon). U kunt reageren tot 16 maart. www.onderwijsraad.nl/publicaties/2011/ werkprogramma-2012/item4467

4


jong

Een ervaren en een jonge docent van dezelfde school vertellen

Ouderbetrokkenheid en leerlingparticipatie

en oud van elkaar? In deze aflevering: Sara Graansma en Sabine

Wilt u actief aan de slag om de ouder

Accensi van de Havo voor Muziek en Dans in Rotterdam.

over hun werk en de omgang met collega’s. In hoeverre leren jong

betrokkenheid en leerlingparticipatie op uw school te versterken? De VO-raad organiseert gesprekken tussen scholen, ouders en leer lingen, waarbij u discussieert over ervaringen, vooroordelen en mogelijke initiatieven op het

‘Eerst eigentijds filmpje, dan theorie’

niveau van de school. Zo helpt u een start document over deze thema’s uit te bouwen en stimuleert u de betrokkenheid tussen ouders,

Sara Graansma, 21, docent kunstgeschiedenis “Ik geef sinds dit schooljaar kunstgeschiedenis aan de dansklassen. Het

leerlingen en uw eigen school. De eerste

is bekend terrein, want zelf heb ik ook op deze school gezeten. Daarna

gesprekken vinden waarschijnlijk in april

heb ik m’n propedeuse gehaald op de lerarenopleiding geschiedenis en

2012 plaats. Alle leden van de VO-raad zijn

ben ik op de universiteit kunstgeschiedenis gaan studeren. Momenteel

hier eerder ook per brief voor uitgenodigd.

ben ik bezig met de master architectuurgeschiedenis en monumenten

De VO-raad, Forum, LAKS en de ouder

zorg. Ik wil m’n eerstegraadsbevoegdheid halen, want die is straks

organisaties LOBO, NKO, OUDERS & COO,

verplicht. Goed opgeleid zijn, vind ik belangrijk. Onze bovenbouw

VOO hebben een landelijk project opgezet en

leerlingen doen eindexamen in kunstgeschiedenis, dus moet je als

een startdocument opgesteld om ouder

docent goed onderlegd zijn.

betrokkenheid en leerlingparticipatie te

De leerlingen keken eerst wel verbaasd op van mijn leeftijd, zo van:

stimuleren. Dit zijn belangrijke thema’s uit

is dit de nieuwe lerares? Maar ze waren snel gewend, en ik heb er wel

het Bestuursakkoord VO.

gemak van dat ik hun leefwereld goed ken. Als ik bijvoorbeeld een

Aanmelden kan bij Dimitra Argyroudis:

bepaalde dansstijl uitleg, gebruik ik een fragment uit So you think you

[email protected] of

can dance. Het is leuk om aan dat soort eigentijdse voorbeelden theorie

030 - 232 48 00.

te verbinden. Ik ben blij dat ik al zes jaar dansles geef bij onze lokale sportvereniging. Ik heb al volop ervaring met pubers. Toch denk ik nog wel eens: o, hoe reageer ik hier nou weer op? Onze leerlingen zijn wel anders dan op een reguliere havo. Tijdens m’n stage merkte ik dat kinderen daar nog veel zoekender zijn. Hier zijn ze heel gedreven, gericht op een toekomst binnen de dans. Ze werken hard naar hun doel toe. Ons team is klein. Overleg over een leerling gebeurt al gauw even in de ‘wandelgangen’, want we komen elkaar veel tegen. Als ik vastloop met Magister, is er altijd wel iemand die even helpt. Mijn collega Sabine geeft ditzelfde vak aan de muziekleerlingen. We zorgen samen dat er geen overlap is. Dat loopt soepel. Ik heb het hier erg naar m’n zin. Als ik straks m’n master heb, ga ik proberen om lesgeven te combineren met monumentenzorg in twee parttime banen.’


5

Kort

1 MINUUTJE Op 14 april houdt Leraren met Lef vanaf 13 uur haar Mani

manifest opstellen. Dat wordt een oproep aan collega’s, school

festatie in de Fabrique in Maarssen. De organisatie verwacht

directeuren, bestuurders, politiek en media om Leraren met Lef te

800 leraren en 200 leraren in opleiding. Ragna Woodall, de

ondersteunen bij haar initiatief om het onderwijs beter te maken.

nieuwe voorzitter van Leraren met Lef, blikt vooruit.

We hopen dat het imago van docenten zich zo gaat verbeteren en de politiek ook weer vertrouwen in het onderwijs krijgt.”

Waarom deze Manifestatie? “Op alle scholen werken leraren die initiatiefrijk zijn en stuk voor

Is deze Manifestatie alleen voor genodigden?

stuk bezig zijn om het onderwijs te verbeteren. Met onze Mani

“In principe wel; Leraren met Lef nodigen elkaar hiervoor uit.

festatie willen we zichtbaar maken wat er al gebeurt, vanuit een

Iedereen kijkt in z’n eigen netwerk naar collega’s met lef. Er zijn

positieve lerende houding. De tendens is om negatief over het

veel verborgen talenten, mensen die heel initiatiefrijk zijn maar

onderwijs te spreken. Wij willen juist laten zien wat voor goede

zichzelf niet zo snel zouden aanmelden. Dat een collega hen uit

dingen er al gaande zijn.”

nodigt, mogen zij opvatten als een stukje waardering. Maar jezelf uitnodigen via de site mag ook, hoor; dat past per slot prima bij

Hoe ziet het programma eruit?

mensen met lef! We hopen dat de Manifestatie een bruisend

“Er zijn pittige discussies over het onderwijs met leraren van het

gebeuren wordt waar mensen zich niet alleen laten inspireren door

jaar, onderwijsfilms, hoogleraren en andere experts die komen

workshops en speeches, maar ook hun ideeën en enthousiasme met

spreken, er is aandacht voor ‘de stille revolutie in het vmbo’ en

elkaar gaan delen.”

allerlei andere actuele onderwerpen, er zijn workshops, mensen komen ideeën halen en brengen. Bovendien gaan we samen een

Voor meer informatie, zie www.lerarenmetlef.com

Kwaliteitsborging schoolexamens

Klankbordgroep cao-proces bekend

In 2012 start SLO een project om de inhoudelijke

De samenstelling van de klankbordgroep voor de cao-onderhande

kwaliteit van schoolexamens voor de vakken klassieke

lingen 2012-2013 is bekend. De belangstelling hiervoor bleek erg

talen, biologie, NLT en kunst (beeldende vormgeving) te

groot; het was lastig voor het bestuur van de VO-raad om een keuze

borgen en waar mogelijk te verbeteren. SLO zoekt scholen

te maken uit alle aanmeldingen. Bij de uiteindelijke samenstelling

die al bezig zijn met het opzetten van een kwaliteits

is gekeken of de bestuurders samen een goede afspiegeling van de

systeem voor het schoolexamen en die docenten van

sector vormen. Hierbij werd rekening gehouden met grootte van de

genoemde vakken willen stimuleren om daar vak

school, de schoolsoorten die de school aanbiedt en regionale spreiding.

inhoudelijke verdieping aan te geven.

Uiteindelijk is tot de volgende samenstelling besloten:

Deelnemende docenten zullen samen met SLO

H.J. van der Esch, Achterhoek VO, Doetinchem

instrumenten ontwikkelen die onder meer helpen bij

L.M.M van Genugten, Jan van Brabant College, Helmond

het evalueren van het schoolexamenprogramma. Het

Mevr. M.E. Jonge, RSG Simon Vestdijk, Harlingen

project richt zich op havo en vwo en loopt in 2013 door.

J.M. de Kooning, Zeldenrust - Steelantcollege, Terneuzen

De resultaten van het project worden gepubliceerd op de

Mevr. I. van der Neut, Montessori Lyceum Herman Jordan, Zeist

site schoolexamensvo.nl, een gezamenlijk initiatief van

S. Poels, CVO Groep, Driebergen-Rijsenburg

VO-raad, VVVO, Kennisnet en SLO.

A. Sluis, Regionale Scholengemeenschap, Enkhuizen

Docenten die belangstelling hebben voor deelname aan

F. van der Walle, Johan de Witt-gymnasium, Dordrecht

het project, kunnen dat laten weten via [email protected].

6


oud

LOB on Tour De LOB-bus rijdt dit voorjaar weer langs verschillende scholen om een presentatie/workshop te geven over loop baanoriëntatie- en begeleiding (LOB). Vo-scholen die zich aanmelden voor LOB on Tour, regelen zelf dat mini

‘Op een kleine school moet je heel zelfstandig zijn’ Sabine Accensi, 46, docent kunstgeschiedenis, Duits en CKV “Tien jaar werk ik hier nu. Onze havo is met 200 leerlingen heel klein schalig. We kennen iedereen. Dat is een bijzondere omgeving om in te

maal één andere vo-school en minimaal één ander onder

werken. Iedereen heeft een zekere affiniteit met muziek en dans. Omdat

wijstype (mbo, hbo, wo) aanwezig is. De aftrap wordt

het allemaal wat persoonlijker is, is er ook minder verzet tegen leraren.

gedaan door een schoolleider van een school en door een

Het team is hecht. Als je zoals wij met maar 26 mensen bent, moet je

manager/coördinator van een ander onderwijstype.

veel samen doen. Op grote scholen wordt vaak iemand aangewezen die

Er moeten verder minimaal 25 deelnemers zijn, verdeeld

als coach fungeert voor beginnende collega’s. Hier gebeurt dat alleen

over de verschillende vo-scholen en met verschillende

informeel. We hebben ook geen secties. Je moet dus heel zelfstandig

functies, dus decanen, maar ook teamleiders /school

zijn en veel zelf uitzoeken. Daar staat tegenover dat je ook veel vrijheid

leiders en enkele mentoren en vakdocenten.

hebt.

Meld u aan via [email protected]

Toen Sara hier begon, heeft ze wel eens een les met mij meegedraaid. Sommige nieuwe docenten moeten echt wennen, maar zij kende de

Even rechtzetten

school als oud-leerling al goed. Ze doet het ook prima, merk ik. We geven les in hetzelfde lokaal, dus kon ik haar in het begin gemakkelijk

In het artikel ‘Abonnementsmodel: Leermiddelen op

even helpen met dingen als het klaarzetten van de beamer. Ik maak de

maat en met korting’ in nummer 4 vermeldden wij:

examens, maar vraag haar wel om de dansvragen bij te dragen. Ook de

“Van Dijk en Thieme probeerden in juni 2011 het

beoordeling stemmen we goed af.

abonnementsmodel via een kort geding te laten

Dit jaar volg ik een college kunstdidactiek. Je moet het als leraar zelf

verbieden. IXion en Landstede wonnen echter.”

ook leuk vinden om te blijven leren. Dat is van belang voor je vak. Ik

Dit blijkt niet helemaal juist, want het abonnementsmodel

geef les aan de bovenbouw. Dat vind ik een heel leuke leeftijd. Je opent

was niet de inzet van het geding. Uitgeverij Thieme

deurtjes bij leerlingen. Soms hebben leerlingen van tevoren helemaal

Meulenhoff heeft ons laten weten zelfs voorstander van

geen zin in een museumbezoek. Na afloop blijkt vaak dat ze het toch

het abonnementsmodel te zijn, want zij “is ervan over

hartstikke leuk vonden. Een operavoorstelling: net zoiets. Achteraf

tuigd dat dat past in een nieuwe en meer gedifferen

zeggen ze: eigenlijk was dat het hoogtepunt van onze werkweek in

tieerde manier van aanbesteden”. ThiemeMeulenhoff

Berlijn. Leerlingen komen vaak ook zelf met goede suggesties. Eentje

maakte wel bezwaar tegen de onduidelijkheid in de

zei: waarom gaan we niet wat vaker naar jazzconcerten of wereld

gehanteerde procedure en achtte de subjectieve criteria

muziek? Dat vond ik een goed idee, dus dat doen we.”

van het niet-openbare deel van de aanbesteding in strijd met de wet BAO. Daarover heeft de rechter zich uit gesproken, en dus niet over het abonnementsmodel.


7

Interview

‘De stuwe zit in het

8


Robbert Dijkgraaf, hartstochtelijk bruggenbouwer tussen wetenschap en maatschappij, spreekt tijdens het komende VO-congres. De mathematisch fysicus en president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Weten schappen is een inspirerende persoon en een heldere denker met wie je het over de meest uiteenlopende onderwerpen kunt hebben, van Bach tot deeltjesversnellers. Wij hielden het bij onderwijs. op spreker ongres het VO-c

Tekst: Hanneke van der Linden / Fotografie: Dirk Kreijkamp

Robbert Dijkgraaf (KNAW) over inspirerend onderwijs

ende kracht kind’

Het thema van het komende VO-congres is ‘Maak

geweest, maar ik weet ze nog wel, omdat er even licht

het verschil’. Op school is er voor elk kind altijd wel

werd geworpen op het leven buiten school. Dat is juist

één docent die het verschil maakt, iemand die opvalt,

in die fase van je bestaan zo belangrijk, omdat je als

iets in hem raakt of motiveert. Wie was dat bij u?

puber de veiligheid van school nodig hebt en tegelijkertijd

“Soms is dat heel duidelijk, door een docent die je

nadenkt over hoe het straks verder moet.”

een boek geeft dat je verder leidt of die iets zegt wat motiveert. En soms heeft het een incubatietijd nodig

Hoe maakt een docent het verschil voor zijn

en gaat pas na tien tot twintig jaar een lampje branden

leerlingen, waar ligt dat aan?

waardoor een opmerking van toen voor je gaat werken.

“Een docent die het verschil maakt, boort iets aan dat

Zelf heb ik op een basisschool gezeten die ik als een

al in de leerling zit, waardoor het naar boven komt. Hij

heel gewone school heb ervaren, tot ik bij een reünie een

brengt je in contact met je eigen kennis en kunnen. Nu

knipselmap zag waaruit bleek dat deze toentertijd als

ik zelf in de rol van docent zit, omdat ik colleges geef en

experimentele school van start is gegaan. Een school die

dingen uitleg in bijvoorbeeld het televisieprogramma De

het compleet anders aan ging pakken en nieuwe dingen

Wereld Draait Door, merk ik dat het niet gaat om wat je

ging doen zoals televisie kijken in de klas, winkels

als docent vertelt, maar wat er in die leerling zit waar

bezoeken, bedrijven bekijken enzovoorts. Spelenderwijs

mee je contact maakt. En dat is voor iedere leerling

heb ik er heel veel geleerd. We deden een hoop leuke

verschillend. Vandaar dat er in mijn optiek niet slechts

dingen en kregen veel ruimte. Docenten kunnen dus

één wondermiddel is waardoor iedereen ineens

ook het verschil maken zonder dat je het door hebt.”

gefascineerd raakt door wat je zegt.

‘Docenten kunnen het verschil maken

Misschien is het geruststellend dat een docent niet iedere dag bij iedereen het verschil hoeft te maken. Per leerling

zonder dat je het door hebt’

volstaan een paar interventies en een paar momenten.

En wie maakte voor u het verschil in het vo?

verschillende instrumenten. De methode van vroeger,

“Belangrijk aan het voortgezet onderwijs is dat docenten

waarbij er bij wijze van spreken met maar één hamer op

je een blik kunnen geven op de wereld die daarachter zit.

steeds dezelfde plek wordt getimmerd, werkt niet. Doe de

De middelbare school is voor kinderen een heerlijk veilig

dingen divers. Leer met taal de woordjes en maak ook een

en afgesloten geheel; je hebt mensen nodig die een raam

film, of schrijf een toneelstuk. Ik zie het aan mijn eigen

openen zodat je kunt kijken hoe je als volwassene de

kinderen: als bijvoorbeeld de Franse taal met muziek

wereld ingaat. Ik zat op het gymnasium en had een

wordt verbonden, wordt het leren er niet alleen leuker op,

wiskundedocent die mij een wiskundeboek voor gevorder

maar onthouden ze het geleerde ook beter. Wat voor de

den gaf dat ik bleek te kunnen begrijpen. De docent

ene leerling werkt op het ene moment, hoeft natuurlijk

biologie, die zelf aan het promoveren was, zette in de

niet voor allemaal te werken; daarom moet je als docent

klas zijn onderzoek uiteen, compleet met excursies naar

al die gereedschappen gebruiken. Iedere leerling heeft

het lab. Met de docent Nederlands hielden we in de klas

zijn eigen logica en dat is het beste argument voor een

soms heel serieuze gesprekken over wat we later als

docent om continu te vernieuwen. Zo blijft hij de

volwassenen gingen doen en welke verantwoordelijkheden

leerlingen voeden en doet zelf nieuwe inspiratie op.”

De docent heeft een hele grote gereedschapkist nodig met

we zouden krijgen. Op zich zijn het korte momenten


9

Interview U geeft veel colleges; hoe blijft u geïnspireerd

hangen, is kennis die ik een keer echt nodig had. Dat je

voor kennisoverdracht?

voelt: nu moet ik weten hoe of wat. Dan gebeurt er iets

“Als wetenschapper geef ik niet alleen veel lezingen

in het brein waardoor het blijft hangen.”

en colleges, maar ik luister ook veel naar anderen. Als onderzoeker zit ik vaker in de klas dan dat ik ervoor sta.

Hebt u kunnen excelleren tijdens uw middel

Dat is heel inspirerend, want je kunt van elkaar leren.

bareschooltijd? En vindt u dat scholen genoeg oog

Wil je contact maken met leerlingen, dan moet je je soms

hebben voor de talenten van hun leerlingen?

breed oriënteren om te weten wat er in hun wereld speelt.

“Leren ging mij makkelijk af en toch had ik misschien

Het is belangrijk om te weten waar jouw eigen vak binnen

meer gekund. Maar ik zat op het gymnasium in de jaren

hun belevingswereld aan raakt. Dan kun je daarbij aan

zeventig, de tijd van gelijkheid. Terugkijkend denk ik wel

haken. Een docent kan overal terecht voor inspiratie.

eens dat het een behoorlijk vlakke tijd was. Mijn uit

Het is soms heel inspirerend om lezingen op internet te

daging vond ik soms met hulp van docenten en meestal

kijken, maar een column in de krant kan net zo goed

op eigen kracht. Zat ik me ’s avonds op mijn kamer

werken. Het hangt er maar net van af hoe je zelf door

bijvoorbeeld druk te maken over de relativiteitstheorie.

het leven gaat. Of je continu op zoek bent naar inspiratie

Nu is er een andere sfeer. Er zijn extra programma’s voor

waar je niet alleen jezelf mee voedt, maar die je ook in

excellente leerlingen, zoals meelopen op de universiteit.

de les kunt gebruiken. Als de klas erop reageert, krijg je

Natuurlijk is het ook leuk als je jezelf motiveert, maar

energie terug en kun je er zelf weer van leren.

niet iedereen is daartoe in staat.

‘Onderzoekend leren’ is net zoiets als ‘Onderzoekend

Nog steeds kan de onderwijskwaliteit beter. Niet alleen

doceren’. De grootste valkuil is te blijven hangen in één

voor die paar procent die veel kan, maar voor iedereen.

repertoire en door te gaan, zelfs als het de leerlingen

Iedere leerling heeft eigen talenten en toch hebben we in

niet ‘pakt’.”

Nederland een aantal blinde vlekken. Zo hebben we veel

‘Belangrijk aan het voortgezet

vakken waar geen ruimte is voor creativiteit. Creativiteit wordt tot na schooltijd verbannen. Een rare instelling

onderwijs is dat docenten je een

eigenlijk, want er zijn hele continenten die daar anders

blik kunnen geven op de wereld

gemaakt, maar ik ben bang dat het niet de beste keuze is

over denken. Het is een keuze die we in Nederland hebben

die daarachter zit’

voor iedereen.”

Ik hoor de bezwaren al: dat wordt meer

Er wordt gezegd dat onze enige toekomst ligt in

entertainment dan onderwijs, en het onderwijs

een Nederlandse kenniseconomie en dat daarvoor

is al te leuk en te makkelijk aan het worden…

cognitief hoogwaardig onderwijs nodig is. Aan de

“Ja, er worden heel vaak chagrijnige opmerkingen over

andere kant is juist Dutch Design over de hele wereld

het onderwijs gemaakt, dat kinderen niet meer kunnen

succesvol.

spellen bijvoorbeeld. Mensen die dat zeggen, zou ik zelf

“Als je het over kennis hebt, heb je het ook over het

wel graag een spellingstest hebben willen afnemen toen

ontwikkelen van talenten. In een kenniseconomie waarin

ze zestien waren. Wees voorzichtig met uitspraken over

iedereen een rol speelt, zullen we met een heel grote

het onderwijs! Een goed voorbeeld is mijn zoon die in het

diversiteit om moeten gaan, want niet iedereen wordt

tweede jaar vo vijftig plaatsen in Zuid-Amerika moet

ingenieur. Daarom is het goed om een breed beeld te

kennen. Ik denk dat de meeste mensen nog niet de helft

hebben van wat individuele talenten zijn. Nederland

van dat aantal kunnen opnoemen, laat staan op de kaart

kan zich juist heel goed in de wereld profileren door

aanwijzen. Maar goed, mijn zoon spant zich in en weet

de combinatie van technische kennis met creativiteit.

ze nu nog allemaal te vinden, maar volgende week niet

Door de wereld van ontwerp in contact te brengen met

meer. Het is kennis die enorm snel verdampt. Gewoon

technische knowhow. Juist omdat Nederland daarin

kennis aanbieden is dus niet genoeg, je moet kijken hoe

zo sterk is, kun je het perfect kwijt in het onderwijs.

informatie blijft hangen in de hersenen. Daarvoor is het

Niet ieder voor zich hoeft het schaap met de vijf poten

belangrijk ergens in die hersenen een plakstripje te

te zijn, maar het collectief wel. We moeten dus breder

creëren. Als we daar niet over nadenken, kunnen we

kijken, want ook sociale ontwikkeling, creatieve ont

allemaal eisen gaan stellen, gaan toetsen en testen en

wikkeling en bijvoorbeeld ondernemerschap horen erbij.

dan maken leerlingen zich daags voor die test enorm

Het probleem met een exclusieve focus op cognitieve

druk om het vlekkeloos te doen, terwijl de dag na de test

competenties is dat er minimumeisen worden gesteld,

de erosie al begint. Dan hebben we toch echt de verkeerde

terwijl het veel interessanter is om te kijken op welk

manier van eisen stellen beet. Niet dat kennis niet gewaar

gebied je leerlingen kunt uitdagen om verder te gaan.

deerd moet worden, maar we moeten ervoor zorgen dat

Dat is moeilijk te definiëren, want ieder kind is een

die kennis echt beklijft. Veel kennis die bij mij is blijven

individu. Idealiter zou je onderwijs op ieders unieke

10 VO-magazine 5 • maart 2012

CV Robbert Dijkgraaf Geboren

Ridderkerk, 24 januari 1960

Posities Vanaf 1 juli 2012 Directeur van het Institute for Advanced Study, Princeton. 2008 - 1 juli 2012 President, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen 2009 – heden

Co-Chair, InterAcademy Council

2005 – heden

Universiteitshoogleraar, Universiteit van Amsterdam

1992-2004

Hoogleraar mathematische fysica, Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde, Universiteit van Amsterdam

1991-1992

Long-term Member, School of Natural Sciences, Institute for Advanced Study, Princeton

1989-1991

Research Associate, Physics Department, Princeton University

Opleiding 1989

Ph.D. Universiteit Utrecht (cum laude)

1986

M.Sc. Theoretische Fysica (cum laude), Instituut voor Theoretische Fysica, Universiteit Utrecht

1982-1984

Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam (schilderen)

1982

B.Sc. Natuurkunde (cum laude), Universiteit Utrecht

Privé

Getrouwd met schrijfster Pia de Jong, drie kinderen

mogelijkheden en talenten moeten afstemmen. Daarover

Tot slot: onder meer door uw optreden in het

wordt gezegd dat het niet kan, met name vanwege de

televisieprogramma DWDD en uw proefjeswebsite

kosten, maar waarom eigenlijk niet? Laten we op zijn

voor kinderen probeert u een brug te slaan tussen

minst die vraag stellen. Honderd jaar geleden ging een

wetenschap en maatschappij. Waarom vindt u

op de driehonderd leerlingen naar de universiteit en

dat zo belangrijk?

slechts een op de twintig kinderen van het basisonderwijs

“Omdat kennis toegankelijk moet zijn voor iedereen.

naar het voorgezet onderwijs. Studies uit die tijd spreken

Talloze dingen die we nu in het basisonderwijs leren,

over een vaststaand maximum, een feit. Maar kijk, de

zoals dat de aarde rond is, waren ooit wetenschappelijke

mens is niet veel veranderd en kinderen zijn biologisch

ontdekkingen. Kennis uit het lab of uit het onderzoek

dezelfde als honderd jaar terug, en toch gaan nu veel

sinstituut moet uiteindelijk de hele wereld over en

meer kinderen studeren. Blijkbaar kan ons beeld van

onderwijs is een van de middelen waarmee we dat doen.

de mogelijkheden van het individu wel veranderen. En

Het is onjuist om die kennis alleen maar binnen

misschien kijkt de mensheid over honderd jaar terug op

universiteiten te houden, daarmee doorbreek je de

ons onderwijssysteem en blijkt dat we heel vaak kinderen

traditionele toegankelijkheid van kennis. Wetenschap

tekort hebben gedaan.”

heeft zich geprofessionaliseerd en is met name groot schalig onderzoek geworden dat soms letterlijk onder

Denken we te vaak over onderwijs op maat als

de grond plaatsvindt. Onzichtbaar voor iedereen, terwijl

onhaalbaar en onbetaalbaar?

tweehonderd jaar geleden de universiteit openbaar

“Zo moeilijk kan het niet zijn. Het is niet een vat dat

toegankelijk was en een levendig onderdeel van de

gevuld moet worden, maar een lont die aangestoken

maatschappij. We zijn professionele verwondering en

moet worden. Mensen willen zich ontwikkelen en

algemene kennis van elkaar gaan scheiden. Gelukkig is er

onderwijs helpt daarbij. De stuwende kracht zit in het

een kentering gaande, want wil de wetenschap gedragen

kind zelf, dat wil weten en begrijpen. Experimenteerzin

blijven door de hele maatschappij, dan zal zij, indachtig

is van nature bij kinderen aanwezig. Ik zie het aan mijn

mijn romantische ideaal van de 19e eeuw, open en

eigen kinderen. Deze zomer verhuizen we met het gezin

transparant kennis met iedereen moeten delen. Daarmee

naar Amerika en ze zien het als één groot avontuur. Ze

verbetert uiteindelijk ook de kwaliteit en effectiviteit van

komen daar op een high school en middle school in een

de wetenschap.”

heel ander schoolsysteem dan het onze terecht en kunnen mooi vergelijkend warenonderzoek doen. De scholen in Amerika hebben plussen en minnen. Zij vinden de zes

15 maart 2012 VO-congres

talen die we op Nederlandse scholen kunnen leren, heel

Robbert Dijkgraaf is hoofdspreker op het VO-congres op

veel en besteden weer meer tijd aan creatieve vakken

15 maart. Hij vertelt in zijn lezing onder meer over de noodzaak

zoals tekenen en film.”

tot talentontwikkeling en over wat dat vraagt van het voortgezet onderwijs in Nederland.

VO-magazine 5 • maart 2012 11

Bijpraten

workshop op het VO-congre

s

Studie naar samenwerkingsvormen onderwijsonderzoek

Nauwere banden scholen en onderzoekers Met resultaten uit onderzoek kunnen scholen hun onderwijs verbeteren. Tenminste, als dat onderzoek voldoende praktijkgericht is. De kans op bruikbaar onderzoek wordt waarschijnlijk groter als scholen en onderzoekers goed samenwerken. Wat werkt en waarom? Wetenschappers Wouter Schenke en Monique Volman brengen mogelijke samenwerkingsvormen in beeld. ‘De taakverdeling is cruciaal.’ Tekst: Truus Groenewegen / Fotografie: Dirk Kreijkamp

Een kloof tussen onderzoekers en scholen? Aan borreltafels

onderwijsonderzoek (PROO) van NWO worden uitgezet.

willen de oneliners nogal eens over tafel gaan. Onderzoekers

Waarschijnlijk mede dankzij de internationale ontwikkeling

zitten in hun ivoren toren, werken traag en schrijven onbegrij

in de wetenschap naar meer design based research (ont

pelijk. Docenten zijn niet geïnteresseerd in onderzoek, lezen

wikkelings- en ontwerpgericht onderzoek). Het onderwijs doet

niet en hebben altijd hun mening klaar. Dat beeld strookt niet

door de nauwere banden niet alleen ervaring op met onderzoek.

met de werkelijkheid die Monique Volman en Wouter Schenke

Volman: “Door het contact met onderzoekers komt bestaande

kennen uit het project Expeditie durven, delen, doen, en uit de

kennis makkelijker de school in. Men gaat niet meer zo snel

SLOA-projecten die momenteel op 31 scholen worden

experimenteren met iets waarvan al is aangetoond dat het

uitgevoerd met geld dat is verdeeld door de VO-raad. Volman,

echt niet werkt.”

hoogleraar Onderwijskunde bij de Universiteit van Amsterdam, leidt het overkoepelend onderzoek naar de opbrengsten van de SLOA-projecten. Schenke, als promovendus werkzaam aan het Kohnstamm Instituut, onderzoekt onder meer de samen werkingsvormen in deze ontwikkelen onderzoekstrajecten. Hij zegt: “We gaan ervan uit dat het gunstig is als scholen en

‘Belangrijk is vooral dat je helder bent over wat je pretentie is. Vaak is het al heel mooi als je systematisch reflecteert’

onderzoekers intensief samenwerken, zodat onderzoek kan

Schenke, die naast promovendus zelf docent in het voortgezet

bijdragen aan schoolontwikkeling.”

onderwijs is, vindt dat collega’s dat steeds beter oppakken.

Rijdende trein Scholen en onderzoekers zijn door de recente projecten naar elkaar toegegroeid, vindt Volman. “Collega’s onderwijskunde

“Voor veel docenten zijn resultaten van onderzoek meer en meer een reflectiemiddel om naar hun eigen lespraktijk te kijken en die te verbeteren.”

zijn echt geïnteresseerd in de vragen die scholen hebben en ze

Wetenschappelijk gehalte

helpen mensen in het onderwijsveld steeds beter om innovaties

Onderzoek komt de laatste jaren van vele kanten de scholen in:

goed vorm te geven en te evalueren.” Onderzoekers moeten wel

via docenten en stagiairs die onderzoek doen voor hun opleiding,

weten waar ze aan beginnen. Planningen lopen door de

als onderdeel van de academische opleidingsschool of in

dagelijkse drukte op een school bijvoorbeeld vaak anders. “Je

projecten van bijvoorbeeld Onderwijs Bewijs. Het is maar net

springt als onderzoeker op een rijdende trein en daar moet je

wat past bij de school. Ook het feit dat scholen zich naar buiten

wel tegen kunnen.” Als struikelblok voor praktijkgericht

toe moeten verantwoorden voor resultaten, speelt mee in het

onderzoek noemt Volman financiering, maar ze signaleert ook

ontstaan van een onderzoekende, reflectieve schoolcultuur.

dat er de laatste jaren geld beschikbaar is gekomen voor grote

“Schoolleiders zien onderzoek als een kans om de innovaties

R&D-programma’s die via de Programmaraad voor het

en de schoolontwikkeling in scholen meer met argumenten te


Projectleider als verbindende schakel Op het Atlas College in Hoorn lopen twee SLOA-projecten. In het project Leesdidactiek onderzoeken vijf docenten de effecten van een zelf ontwikkelde vernieuwing die ze in hun lespraktijk uitproberen. Een externe onderzoeker begeleidt deze docenten in alle fasen van hun project. In het tweede project, over het verbeteren van opbrengsten door planmatige differentiatie, kijkt de onderzoeker naar de effecten van wel of niet differentiëren op de leerprestaties en naar de ervaringen van docenten met gedifferentieerd lesgeven. Projectleider Martien de Boer onderhoudt een intensieve relatie met beide onderzoekers. “Beiden willen graag volgen wat in de school gebeurt en kennen de mensen. Om de drie, vier weken zijn ze bij ons op school. Verder heb ik veel mailcontact en spreek ik wel eens apart met ze af voor tussentijds overleg.” Als verbindende schakel communiceert De Boer intern ook veel. “Over de onderwijsontwikkeling waar we mee bezig zijn, de link met het onderzoek en de voortgang van het proces.” Het Atlas College hoopt academische opleidingsschool te worden. Onderzoek raakt steeds meer verweven in de school, niet alleen door de SLOA-projecten. Docenten worden opgeleid tot docentonderzoeker of brengen onderzoek de school in via hun opleiding en twee docenten hebben een promotiebeurs gekregen. Monique Volman en Wouter Schenke

staven”, zegt Schenke. Is het dan geen bezwaar dat praktijk

zoeken. “Daar beïnvloed je het proces mee, zeker als een van

gericht onderzoek allerlei varianten kent, die verschillen in

de onderzoeksvragen is: wat doet ‘onderzoek doen’ met de

wetenschappelijk gehalte? Volman: “Belangrijk is vooral dat je

docenten?”, aldus Schenke. “Je bent met z’n allen geïntegreerd

helder bent over wat je pretentie is. Soms is het al heel mooi als

voor één doel bezig.” In de andere tussencategorie komen de

je systematisch reflecteert.” Schenke: “Het hangt ervan af wat

expertise van de onderzoekers (vormgeven van onderzoek) en

je wilt weten en wat voor soort onderzoek je daarvoor kunt

die van de school (de didactische kant) samen in één project.

gebruiken. Een van de SLOA-projecten gaat over leeslessen.

Ieder heeft hier duidelijk zijn eigen rol.

Die lessen zou een school zelf kunnen evalueren door enquêtes onder leerlingen en docenten. Maar externe onderzoekers

Niet statisch

kunnen met een goede toets meten of bijvoorbeeld de woorden

“Soms is er een scherpe scheidslijn tussen de partijen. Maar

schat van leerlingen is verbeterd, en dat linken aan de

bij sommige projecten loopt het heel erg door elkaar”, zegt

leeslessen.”

Schenke. Het is dus zaak dat ieder zich bewust is van zijn rol en

Onderzoekstraining De centrale vraag is: wie bepaalt wát in het ontwikkelen

daar duidelijk over is. In onderzoek naar leerprocessen ligt voor Volman de grens bij procesbegeleiding.

het onderzoeksdeel? Schenke: “De taakverdeling is cruciaal:

‘Belangrijk is vooral dat je helder bent

waar houdt de rol van de onderzoeker op en waar begint die van

over wat je pretentie is. Vaak is het al

de school?” Op basis van zijn onderzoeksresultaten tot nu toe onderscheidt hij vier vormen van samenwerking. Aan de ene kant van het palet bevindt zich de school die zowel de

heel mooi als je systematisch reflecteert’

ontwikkeling als het onderzoek uitvoert. Dat is een school

“Je kunt wel kennis inbrengen of proberen aan te scherpen:

die bijvoorbeeld beschikt over de juiste expertise in de persoon

wat willen jullie, wat is daar al over bekend en hoe ga je dat

van een docentonderzoeker, die de onderzoeksaanvraag

dan doen? Maar als onderzoeker moet je voorkomen dat je

kan formuleren en het onderzoeksproject leidt. In de samen

terechtkomt in het begeleiden van een innovatie. In die zin

werkingsvorm die daar het meest van afwijkt, heeft de

geloof ik erg in een driehoek van onderzoekers, adviseurs en

onderzoeker het initiatief en adviseert deze ook over het

school.” Voor de procesbegeleiding zijn bij een aantal SLOA-

ontwikkelproject, al krijgt de school ruimte om dat verder

projecten adviseurs betrokken. Als onderzoekers al adviseren,

vorm te geven. In de variant daartussen heeft de school

wachten ze meestal tot de onderzoeksresultaten bekend zijn.

zowel onderzoeks- als ontwikkeltaken en helpt de onderzoeker

Samenwerking is overigens geen statisch gegeven. Schenke:

in het ontwikkeltraject, bijvoorbeeld door onderzoekstraining

“Tijdens het proces kan blijken dat het handig is als een

te geven aan docenten, zodat ze een thema zelf kunnen onder

onderzoeker tussendoor advies geeft. Als een onderzoeker


ADVERTENTIE

V.O. =

Veel Ontwikkeling APS weet alles van taal- en rekenonderwijs en opbrengstgericht werken. Bezoek ons op het VO-Congres, stand 1.

leren inspireren

www.aps.nl

De Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) is de vak –en beroepsorganisatie voor alle leidinggevenden in het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs. Het kantoor is gevestigd aan de Nieuwegracht te Utrecht. De AVS zoekt op korte termijn een

enthousiaste helpdeskmedewerker (v/m 28 – 32 uur)

Een van de belangrijkste taken van de AVS is de ondersteuning en advisering van de leden. De helpdesk vervult hierbij wat betreft de eerstelijnsdienstverlening een centrale rol. Leden kunnen bij de helpdesk terecht met vragen over o.a. hun eigen rechtspositie en arbeidsvoorwaarden en juridische ondersteuning weten regelgeving, sociale zekerheid, de CAO, onderwijsactualiteiten het AVS-aanbod inzake maatwerk, advies en opleiding De helpdeskmedewerkers staan de AVS-leden deskundig met raad en daad bij of verwijzen de vragen door naar de tweedelijnsdienstverlening van de AVS. Belangrijke competenties voor deze functie zijn, waarbij we ervan uitgaan dat u deze heeft of snel eigen kunt maken: • kennis van weten regelgeving, incl. sociale zekerheid • kennis van het bestaande AVS-aanbod en aanbod van derden • kennis van de school- en onderwijswereld • bij voorkeur kennis van het voortgezet onderwijs • globale juridische kennis • vraaggericht en kwaliteitsbewust • inlevingsvermogen en collegialiteit voor de doelgroep leidinggevenden • goede attitude van luisteren en doorvragen • goede communicatieve eigenschappen Wij bieden u: • een uitdagende baan met uitzicht op een vast dienstverband (een overeenkomst op basis van detachering behoort ook tot de mogelijkheden) • scholing gericht op de invulling van de functie • een collegiale omgeving waar voldoende ruimte is om uzelf te ontplooien Uw sollicitatie met bijbehorende CV kunt u onder vermelding van ‘vacature helpdesk’ richten aan de heer R. Willemstein, directeur AVS, Postbus 1003, 3500 BA Utrecht, of per mail naar [email protected] Voor meer informatie over de functie kunt u contact opnemen met Carine Hulscher-Slot, tel. 030–2361010.

Bijpraten

Onderwijsraad wil centra voor onderzoek

Centrale regie onderwijsonderzoek

Laat scholen en onderzoekers samenwerken in

Het streven is om in de toekomst financiële middelen voor

Universitaire Onderzoekscentra (UOC’s). Dat adviseert de

onderwijsonderzoek te bundelen. Een ‘regieorgaan’ gaat

Onderwijsraad in ‘Ruim baan voor stapsgewijze

de onderzoeksprogramma’s van fundamenteel

verbetering’ (november 2011). Scholen zouden kunnen

wetenschappelijk, beleids- en praktijkgericht onderzoek

deelnemen aan verschillende samenwerkingsverbanden,

op elkaar afstemmen. Het doel is beter te sturen op

afhankelijk van het thema. “Onderwijs en wetenschap zijn

samenhang en op het uitvoeren van onderzoek dat

nu nog vaak gescheiden systemen. Onderzoekers

aansluit bij vragen uit het onderwijsveld. “De overheid wil

bestuderen, losgezongen van de praktijk, vaak niet de

de programmering niet opleggen,” zegt projectleider

issues waar scholen mee bezig zijn en aan de veldkant is

Daisy Satijn. “We willen dat scholen meedenken over hoe

vaak weinig idee over wat werkt en niet werkt. Daar

onderzoek vorm krijgt en aangeven wat ze onderzocht

pakken ze verbeteringen niet altijd effectief aan”, zegt

willen hebben en ook dat onderzoekers meer gaan

Lex Borghans van de Onderwijsraad. “Als scholen en

samenwerken met scholen.” Onderzoeks- en innovatie

onderzoekers in vaste coalities samenwerken, ontstaat

projecten die dit al doen, leveren volgens Satijn meer

misschien meer begrip voor de echte problemen, wat dan

bruikbare kennis op. Ook bij de uitwerking van de visie en

weer inspireert tot nieuw onderzoek.” Om de positie van

de inrichting van het regieorgaan zullen vertegen

het onderwijsveld te versterken, zouden aan docenten

woordigers van leraren, schoolleiders en bestuurders

bijvoorbeeld trainingen ‘vraagarticulatie’ kunnen worden

betrokken worden. Het instellen van een regieorgaan was

aangeboden, zoals ZonMW dat doet voor de

een van de aanbevelingen van de commissie-De Graaf, die

gezondheidszorg. Over de UOC’s zegt Daisy Satijn van

begin 2011 het Nationaal Plan Toekomst

OCW: “Het zou zeker een vorm van samenwerking

Onderwijswetenschappen presenteerde.

kunnen zijn, maar wij willen daar voor scholen geen verplichting tot deelname aan koppelen. Dat zal afhangen van het te onderzoeken probleem.” En Monique Volman reageert: “Je moet zulke samenwerkingsverbanden nooit dichttimmeren; je moet veel aandacht besteden aan het verbreden van de kennis naar andere scholen.”

‘Je gaat niet meer zo snel experimenteren met iets waarvan al is aangetoond dat het echt niet werkt’ daarmee instemt, dan verandert zo’n project daarmee.” Soms

kennen, is Volmans ervaring. Een noodzakelijke stap in de

kan een project er anders uit gaan zien, of zelfs andere doelen

eerste fase is vraagverheldering. “Scholen kunnen heel goed

krijgen als een nieuwe schoolleider aantreedt. “De schoolleider

aangeven waar problemen zitten of waarover ze iets zouden

moet aansturen en faciliteren, dus achter het project staan.”

willen weten”, zegt Volman, “maar als onderzoeker kun je

Op de vraag welk type samenwerkingsvorm past bij welke soort

helpen aanscherpen: wat is je idee, wat wil je gaan doen,

vraagstelling hopen de onderzoekers over anderhalf jaar een

wat wil je ermee bereiken en waarom denk je dat het gaat

antwoord te hebben, als alle SLOA-projecten in 2013 zijn

werken? Een volgende vraag is dan nog of het de sector

afgerond.

verder helpt.”

Vertrouwensband In het algemeen is wel te zeggen dat vooral een goede com


municatie bijdraagt aan een soepele samenwerking. “De start

Monique Volman en Wouter Schenke verzorgen een work

is een belangrijk moment voor een project. Het beste kun je

shop op het VO-congres op 15 maart getiteld ‘Onderzoek de

meteen afspraken maken, zodat je weet wat je aan elkaar hebt

school in: welke samenwerkingsvorm past bij mijn project?’.

en een vertrouwensband kunt opbouwen”, zegt Schenke.

In deze workshop vertellen vier school-/ teamleiders hun

Daarnaast zijn structuren voor overleg en onderling contact

ervaringen met de door hen gekozen samenwerkingsvorm in

nodig en een aanspreekpunt aan beide kanten, met op school

hun R&D-project. Deze projecten worden gefinancierd uit

een onderzoekscoördinator of projectleider. Het eerste jaar

SLOA-middelen van de VO-raad.

hebben school en onderzoekers nodig om elkaar te leren


Ruimte voor ieders talent

Bestuursakkoord geeft professionalisering scholen meer houvast

Helder baken, eigen koers De sectorbrede ambities uit het Bestuursakkoord tussen OCW en VO-raad kunnen alleen worden waargemaakt als individuele scholen er invulling aan geven. Bij het maken van een handreiking voor scholen laat de VO-raad zich inspireren door de ervaringen in een aantal ‘proeftuinen’, onder andere op het Cals College.

Tekst: Martijn Laman / Fotografie: Dirk Kreijkamp

“Dit bestuursakkoord voelt volgens mij de geest van de tijd

Opbrengstgericht werken

goed aan”, zegt Peter Vijverberg, rector van het Cals College.

Een van de ambities die het Cals deelt met het Bestuurs

Hij herkent de lijn die zijn eigen school de afgelopen jaren heeft

akkoord, is dat scholen in 2015 meer opbrengstgericht werken,

ingezet: “Minder vrijblijvendheid, meer prestaties. Voor

om alles uit de talenten en mogelijkheden van leerlingen te

elementen als personeelsbeleid hebben we al een aanzet

halen. “Daar kun je volgens mij moeilijk tegen zijn, al kunnen

gegeven.”

we over details en formulering kunnen we zeker discussiëren”,

Het Cals College is een open-katholieke school voor vmbo tot

meent Vijverberg.

en met gymnasium, met locaties in Nieuwegein en IJsselstein.

Het Cals heeft al gekeken naar wat het begrip ‘opbrengst

Recent heeft de school het Bestuursakkoord inhoudelijk

gericht werken’ voor de school inhoudt. “Voor ons betekent

geïnventariseerd. In een matrix staat nu wat de plannen zijn,

het: bezig zijn met je vak door de vraag te stellen: ‘Wat levert

wat het Cals al doet en nog wil doen, maar ook waar de school

mijn les eigenlijk op?’” In de gesprekkencyclus met docenten

bewust terughoudend is. “Dat het akkoord een rol gaat spelen

en secties komt die vraag op het Cals standaard aan de orde.

in ons eigen ambitieplan, is zeker. Nu staan we nog voor de

Met interne audits wordt ook schoolbreed de onderwijskwaliteit

discussie hoe we het precies gaan inpassen.”

tegen het licht gehouden: “Eigenlijk doen we nu zelf wat de Inspectie altijd deed.”


Kern van het Bestuursakkoord Ambitie

In de school

Het Bestuursakkoord tussen OCW en de VO-raad bevat af

Die ambities vertalen zich onder meer in de doelstellingen dat

spraken over de prestaties die de sector in het jaar 2015 wil

leerprestaties op de kernvakken de komende jaren aantoonbaar

hebben gerealiseerd én over de financiële en praktische onder

stijgen, dat minstens de helft van de scholen in 2015 opbrengst

steuning die scholen ontvangen om deze (en hun eigen) doel

gericht werkt, dat leraren én schoolleiders systematisch werken

stellingen te realiseren. Pijlers van het convenant: hogere

aan hun vakmanschap, en dat alle scholen een effectief HRM-

prestaties van leerlingen, verbetering van de onderwijskwaliteit

beleid voeren. Van scholen vraagt het dat zij de komende jaren

en vergroting van de professionaliteit van leraren en school

meer nadruk leggen op het inzichtelijk maken van en bijsturen

leiders. Tijdens het voortraject diende het perspectief van het

op basis van leeropbrengsten en dat zij investeren in de kwali

scholenveld als uitgangspunt voor de VO-raad. Het huidige

teit en competenties van schoolleiders en docenten, bijvoor

akkoord legt daarom een duidelijke link naar initiatieven van

beeld om de ontwikkeling van leerlingen te kunnen volgen en

de sector zelf en naar kwaliteitsverbeteringen om het maximale

analyseren.

uit leerlingen te halen, waaraan de meeste scholen al werken. Vijf ambities krijgen tot en met 2015 prioriteit:

Ondersteuning en financiering

• leerlingen behalen goede prestaties op de kernvakken én

Bij de realisering van de sectorbrede én eigen ambities kunnen

worden breed gevormd, • scholen werken systematisch aan het maximaliseren van prestaties van leerlingen, • leraren signaleren verschillen tussen leerlingen en kunnen daar op adequate wijze mee omgaan,

scholen ondersteuning aanvragen op basis van hun eigen situatie (zie het hoofdartikel). Om financiële ruimte te scheppen ontvangt de sector – ondanks de bezuinigingen in het Regeerakkoord – de komende jaren zo’n 550 miljoen euro extra via de regeling Prestatiebox VO. Deze regeling beschrijft

• scholen kennen een ambitieuze leercultuur waar excellentie

de middelen die niet onder de lumpsum vallen. Scholen ont

wordt gestimuleerd en hoogbegaafdheid wordt ondersteund,

vangen jaarlijks financiering in de vorm van een bedrag per

• scholen kennen een lerende cultuur waarin het niet alleen

leerling (In 2012 € 110,26, specifiek om aan excellentie te

draait om het leren van leerlingen, maar ook dat van leraren

werken). Daaraan is voor scholen de verantwoordelijkheid

en schoolleiders.

gekoppeld om inzicht te bieden in hun keuzes, inspanningen en resultaten, met name via Vensters voor Verantwoording. Ook dan geldt de eigen context van de school als vertrekpunt.

Benieuwd hoe het verder gaat op het Cals College? Binnenkort kunt u via een live blog op www.vo-raad.nl de ontwikkelingen van het Cals College volgen. Let op de aankondiging in VO-actueel en op de website.

Het Cals streeft er nadrukkelijk naar dat presteren voor

relatief veel jonge leraren. Meer dan voorheen bieden we hen

leerlingen plezierig is. “Een prestatiegerichte sfeer hoeft niet

scholingstrajecten aan, zoals een programma van de How-

vervelend te zijn en evenmin alleen op makkelijk meetbare

company. Daarmee kunnen ze hun leer- en communicatiestijl

prestaties te slaan. Onze leerlingen kunnen bij DELF Scolaire

aanscherpen en hun leiderschapskwaliteiten toetsen. Een

of het Goethe Instituut extra taalcertificaten halen, maar om

andere stap die wonderwel bij het Bestuursakkoord past, is dat

leerlingen op een hoger plan te krijgen, bieden we evengoed

we docenten met belangstelling voor het schoolleiderschap een

extra mogelijkheden aan in culturele sfeer. Van dergelijke

cursus gaan aanbieden. Voor schoolleiders zelf zijn we bezig

initiatieven worden leerlingen alleen maar beter.”

met een competentiemonitor en een nieuw competentiemodel.”

Professionalisering

Ondersteuning

De VO-professionaliseringsagenda vormde een baken bij de tot

Op verzoek van de ALV is in het Bestuursakkoord opgenomen

standkoming van het Bestuursakkoord. De kwaliteit van onder

dat de VO-raad een implementatieplan opstelt waarin begrippen

wijs wordt tenslotte bepaald door de kwaliteit van de mensen

worden uitgewerkt en vervolgstappen voor scholen zorgvuldig

die dat onderwijs verzorgen. Vijverberg: “Scholing en profes

worden beschreven. Onderdeel daarvan is een handreiking over

sionalisering staan hoog in ons vaandel. Door sterke groei en

de wijze waarop scholen zichzelf kunnen ontwikkelen. Het uit

uitstroom van oudere leraren heeft het Cals bijvoorbeeld

gangspunt is steeds dat de school in staat moet worden gesteld


ADVERTENTIE

Wat is uw gouden tip voor een sterke school? Lever uw tip in bij onze stand op het VO-congres (standnummer 4) of twitter uw tip @CPSonderwijs#sterkeschool. Dan ontvangt u gratis een boekje met alle tips van uw collega schoolleiders. Kijk op www.cps.nl/sterkeschool voor meer informatie.

CPS | T [033] 453 43 43 | E [email protected] | www.cps.nl | Volg ons ook op Twitter: @CPSonderwijs

Ruimte voor ieders talent

Onderweg naar een akkoord Als bestuurslid van de VO-raad met de portefeuille

personeelsbeleid. “Met personeelsbeleid hebben veel scholen

Professionalisering, was Arjan Kastelein nauw betrokken bij

nog een slag te maken. Zorg je voor dat duwtje waarmee

de totstandkoming van het Bestuursakkoord: “Via ledenraad

mensen beter functioneren? Worden ze geholpen én aange

pleging, enquêtes en een denktank hebben we al vóór de onder

sproken op de opdracht hun vak bij te houden? Dat hoeft niet

handelingen de belevenis in het veld op de radar gekregen en

lastig te zijn, maar het vraagt focus op je mensen.”

onze eigen agenda en doelen op professionaliseringsgebied

Op 1 december 2011 sprak de ALV zich positief over het

vastgesteld. Dat bleek essentieel voor het verloop van onze

Bestuursakkoord uit. “Dat was natuurlijk cruciaal. Dit akkoord

onderhandelingen met OCW.”

bevestigt dat ons onderwijs er best goed voorstaat. Anderzijds

Het eerste conceptakkoord, primair geschreven door ambte

laat het zien dat we de verantwoordelijkheid nemen om ons te

naren van OCW, bleek onvoldoende recht te doen aan de uit

blijven verbeteren, en dat daar geld voor nodig is. Los van de

gangspunten van het scholenveld: “Zo’n akkoord komt er alleen

zaken die ik als bestuurder van een onderwijsinstelling zelf

met geven en nemen, maar dat concept moesten we afwijzen.”

liever ook niet in het akkoord had gezien, blijft de hoofdlijn:

Verdere inspanningen brachten geen verbetering en de onder

scholen maken zelf uit hoe zij school willen zijn. Dat ook OCW

handelingen stokten. De omslag kwam toen de VO-raad het

dat nu onderkent, is pure winst.”

initiatief naar zich toe trok. Kastelein: “OCW had hard gewerkt, maar we vonden het beter zelf te gaan schrijven, vanuit het besef dat de tekst meer moest aansluiten bij de werkelijkheid van onze scholen. Verder wilden we een goed evenwicht tussen wat scholen willen en kunnen, en wat vanuit politiek perspectief noodzaak is. Volgens mij is dat uiteindelijk redelijk goed gelukt.” Het akkoord bevestigt dat goed onder

‘We vonden het beter zelf te gaan schrijven, vanuit het besef dat de tekst meer moest aansluiten bij de werkelijkheid van onze scholen’

wijs alles te maken heeft met goed leiderschap, en met goed

om aan haar eigen ambities te werken. Op het Cals College

naar schoolspecifieke doelstellingen, en bij het opstellen van

krijgt ook individuele professionele ontwikkeling veel aandacht,

de aanpak die het best past bij hun werkwijze en situatie.

vertelt Vijverberg: “Een aantal jaren geleden heb ik de orga nisatie aangepast, zodat de schoolleiding nu heel direct leiding

Essentie

geeft aan docenten en bij voortduring met hen in gesprek is

De VO-raad staat met name achter het Bestuursakkoord omdat

over hoe het persoonlijk gaat en over hoe ze de resultaten van

scholen met de resultaatgerichte aanpak en de bijgaande

hun onderwijs ervaren. Om die dialoog goed te laten verlopen,

financiering en ondersteuning zowel landelijke als individuele

werken we aan een onderzoekend klimaat, waarin we indivi

doelen kunnen verwezenlijken. Het convenant markeert vooral

dueel open staan voor hulp en met zijn allen werken aan de

dat de genoemde landelijke ambities op schoolniveau uit

verdere verbetering van ons onderwijs. Collega’s wonen elkaars

gewerkt worden: veel scholen zijn er tenslotte al mee bezig.

lessen bij om feedback te geven, van elkaar te leren, en er waar

“Voor mij is de essentie”, zegt Vijverberg, “dat we met het

nodig coaching en training op te zetten. Dergelijke activiteiten

akkoord proberen om leerlingen op een hoger plan te krijgen

creëren geleidelijk een klimaat waarin docenten en school

dan ze misschien uit zichzelf zouden bereiken, door maatwerk

leiding ook bij de versterking van leeropbrengsten gezamenlijk

te bieden dat aansluit bij hun capaciteiten.”

optrekken.”

Proeftuin

Kick-off-bijeenkomst

De VO-raad heeft een aantal scholen, waaronder het Cals College, gevraagd om als ‘proeftuin’ te dienen bij de ont

De feestelijke bijeenkomst ‘Voortgezet onderwijs aan zet’,

wikkeling van de handreiking. “Om de doelen van het akkoord

een initiatief van School aan Zet, OCW en VO-raad, heeft als

te bereiken, is het heel belangrijk dat scholen financieel en

thema de professionele school: hoe ziet die eruit, hoe word je

praktisch worden ondersteund, maar vooral dat ze met elkaar

het? In workshops wordt u uitgebreid geïnformeerd over de

praten en bij elkaar kijken”, vindt Vijverberg. “De VO-raad

(kosteloze) ondersteuningsmogelijkheden die scholen kunnen

kan daarvoor de kaders scheppen.”

krijgen bij het realiseren van hun doelen. Vanzelfsprekend is

Op managementniveau wordt een van die kaders de virtuele

er alle gelegenheid om in gesprek te gaan over de thema’s in

‘VO-academie’, waarbinnen onder meer leernetwerken voor

het Bestuursakkoord.

coaching, ‘twinning’ (het aangaan van samenwerkingsver

Fokker Terminal, Den Haag, 28 maart 2012, 10:30 - 15:30

banden) en peer reviews worden ontwikkeld. Het door OCW ge

uur, toegang gratis. Deelnemen? www.schoolaanzet.nl.

financierde programma School aan Zet (www.schoolaanzet.nl) ondersteunt scholen bij het vertalen van sectordoelstellingen


Helpdesk

Veelgestelde vragen Opgeschort verlof

Jubileum

In de CAO VO staat dat ingetrokken ouderschapsverlof

In de CAO VO staat bij jubileumgratificatie: bij 40- of

niet vervalt bij ziekte-, zwangerschaps- of bevallings

50-jarig jubileum. Is er dan recht op een gratificatie

verlof. Wat zou de ingangsdatum van het opschorten

bij een 40-jarig jubileum en niet meer bij een 50-jarig

moeten zijn? De cao zegt daar niets over.

jubileum? Of is het bij een 40-jarig én een 50-jarig jubileum?

De CAO VO geeft de mogelijkheid het ouderschapsverlof bij ziekte en zwangerschapsen bevallingsverlof op te

Het gaat om twee zaken: het recht op een jubileumuitkering

schorten. Dit gebeurt op initiatief van de werknemer, die

– dat wordt bepaald door cao-partijen en of de jubileum

daartoe een verzoek indient bij de werkgever. In de Wet

uitkering belastingvrij is. Dat laatste wordt bepaald door

arbeid en zorg is opgenomen dat de werkgever hieraan niet

de fiscus. In de cao wordt bepaald dat de uitkering wordt

eerder dan vier weken na het verzoek gevolg hoeft te geven.

gegeven bij 40 jaar óf 50 jaar. Heeft de werkgever de

Deze termijn geldt bij zwangerschapsen bevallingsverlof en

jubileumuitkering al gegeven bij 40 jaar, dan heeft de

adoptieverlof. Ziekte wordt niet genoemd, maar wij menen

werknemer hierop dus geen recht bij 50 jaar. Omdat de

dat dezelfde termijn bij ziekte toegepast kan worden.

uitkering maar één keer wordt gegeven, gebeurt dat ook maar één keer belastingvrij.

Uit elkaar

Gaat het om 25 in plaats van 40 of 50 jaar, dan gaat de cao verder dan de fiscus. Voor de fiscus geldt dat er bij 25 jaar alleen sprake is van een belastingvrije uitkering

Gescheiden ouders (al dan niet met het gezag belast)

als die 25 jaar lang is opgebouwd bij één werkgever of bij

hebben recht op informatie, zolang het belang van

werkgevers vallend onder één cao. In onze cao bouw je ook

het kind niet in het geding is. Welke informatie moet

tijd op als je in andere onderwijssectoren hebt gewerkt:

school minimaal verstrekken aan de ‘tweede’ ouder?

bijvoorbeeld 10 jaar in het po en daarna 5 jaar in het mbo en tenslotte nog 10 jaar in het vo. De werkgever moet dan

Op de school rust een informatieplicht aan beide ouders

op grond van de cao een jubileumuitkering geven. De fiscus

die het ouderlijk gezag hebben. In principe gaat het om

beschouwt dit echter als loon en niet als een belastingvrije

informatie over de vorderingen van het kind. Dit zijn alle

uitkering. We hebben overigens niet het idee dat de fiscus

relevante zaken over de leerling en de schoolorganisatie,

heel moeilijk doet, maar formeel kan dat wel.

zoals rapporten, nieuwsbrieven, voortgangsrapportages, de schoolgids en ouderavonden.

R [email protected] 20 VO-magazine 5 • maart 2012

VO in debat

‘Wat moet er gebeuren om de relatie tussen onderwijs en politiek te verbeteren?’ Arie Slob

Roelie Keizer

Fractievoorzitter ChristenUnie in

Directeur Via Nova College,

de Tweede Kamer

Utrecht

Foto: Anne Paul Roukema

Foto: Josje Deekens

‘‘De verhouding tussen onderwijs en politiek is momenteel

‘‘Die relatie kan zeker beter, en dat komt door het verleden.

behoorlijk beladen. Sterker nog: deze is sinds lange tijd niet

Op een aantal momenten, zoals rond de invoering van de

zo slecht geweest. Er is onvrede en argwaan, over en weer.

Tweede Fase en het vmbo, is er te weinig afstemming geweest

Dat is voor niemand goed. Het onderwijs moet weer goed op

tussen het ministerie en het onderwijsveld. OCW heeft die

peil komen en betaalbaar blijven, en daar moeten we ons met

veranderingen te snel doorgevoerd. Ik geloof wel het

elkaar voor inzetten. Daarom heb ik het initiatief genomen

ministerie heeft geleerd van die periode. Scholen krijgen

voor een ontmoeting tussen het onderwijsveld en de landelijke

inmiddels meer ruimte om hun onderwijs zelf vorm te geven.

politiek. Die heeft de titel Nationale Onderwijsdag mee

Het project Expeditie durven, delen, doen is daar een mooi

gekregen. Op 17 maart komen we in Amersfoort bij elkaar

voorbeeld van. Rond de invoering van Passend Onderwijs en

met 70 tot 80 mensen; dat is nog een overzichtelijke groep.

de bezuinigingen wordt er echter weer niet geluisterd naar

De genodigden zijn naast mensen uit het onderwijs en hun

het onderwijsveld. Het zal altijd een haat-liefdeverhouding

vertegenwoordigers, onder wie Sjoerd Slagter, de onderwijs

blijven tussen politiek en onderwijs.

woordvoerders van de verschillende politieke fracties en

Docenten werken heel hard. De besluiten die de politiek op dit

landelijke politici, tot de minister aan toe. Zij heeft toegezegd

moment neemt rond Passend Onderwijs, gecombineerd met de

er alles aan te doen om aanwezig te kunnen zijn.

bezuinigingen, zorgen voor een verdere verzwaring van hun

Het wordt geen openbare bijeenkomst en de media zijn ook

taken. Er wordt in Nederland teveel van docenten gevraagd.

niet welkom. Dan loop je namelijk al snel het risico dat het

Dat wil ik de politiek graag duidelijk maken.

niet komt tot een echte ontmoeting en een echt gesprek. Wij

Zo’n Nationale Onderwijsdag wordt, vrees ik, weer een dag

moeten elkaar recht in de ogen kunnen kijken en bespreken

mooi praten. Politici zullen daar graag willen scoren, en

waar het heen moet met het onderwijs en welke zorgen het

daarna gaan ze weer over tot de orde van de dag. In plaats

onderwijsveld en de politici elk hebben.

daarvan zou ik graag een serieus gesprek zien tussen onder

Natuurlijk verbeter je de verhouding tussen onderwijs en

wijsveld en politiek. Niet tijdens één dag, maar over een

politiek niet met één bijeenkomst. Maar als we tot een goed

langere periode en heel gestructureerd. Laat de politiek nu

gesprek kunnen komen over wat voor onderwijs we willen voor

eens echt goed luisteren naar wat het onderwijsveld vindt dat

onze kinderen, creëren we een goede basis. Wie weet komen

nodig is voor het geven van goed onderwijs. Luistert men niet,

we samen nog op andere manieren. Als de regering

dan wordt over twee jaar geconcludeerd dat de doelen weer

bijvoorbeeld zou besluiten om de bezuinigingen anders te

niet zijn gehaald.

spreiden, of af te zien van de prestatiebeloning ten gunste

Geïnspireerd door Expeditie durven, delen, doen wordt er

van Passend Onderwijs, zou dat natuurlijk ook helpen.’’

steeds meer onderzoek gedaan op scholen, ook door studenten uit het hoger onderwijs. OCW juicht dat toe. Waarom doet OCW niet zelf onderzoek naar hoe je Passend Onderwijs moet invoeren? Ik zou zeggen: practice what you preach.’’



VO IN BEELD Waar Nieuwegein Business Center Wanneer 15 maart 2012 Waarom Het VO-congres: ontmoet collega’s, wissel ideeën uit en laat u inspireren door lezingen en workshops. Fotografie: Dirk Kreijkamp (op het VO-congres in 2011)


In de praktijk

Vo-school pakt eigenhandig overgang po-vo aan

Bijspijkeren bij voorbaat Rotterdam-Zuid kampt met een grote achterstand. Juist daar is het belangrijk dat de basisschool goed aansluit op het voortgezet onderwijs. Directeur Eric van ’t Zelfde van scholengemeenschap Hugo de Groot wilde niet wachten tot er extra rijksgeld loskomt voor de noodsituatie waarin zijn wijk verkeert. Sinds dit schooljaar komen er dagelijks na schooltijd groepen 7 en 8 van vijf basisscholen naar de Hugo de Groot voor rekenen, taal en een flinke dosis algemene ontwikkeling. Tekst: Marijke Nijboer/ Fotografie: Dirk Kreijkamp

Een groepje kinderen, onderweg naar de ingang van OSG Hugo

doen mee aan het Rotterdamse project Taaleffect. Maar ook

de Groot, pauzeert voor zijn raam en zwaait. Directeur Eric

daarmee krijgen we een bepaalde groep leerlingen nog niet

van ’t Zelfde draait zich om, lacht en zwaait terug. Ze zijn

op het gewenste niveau.”

leergierig, vertelt hij. Ze komen hier vrijwillig vijf dagen per week vanuit de basisschool om kwart voor vier nog eens een uur les volgen. Velen wilden zich voor vijf in plaats van drie vakken inschrijven. En de basisscholen staan in de rij om mee te doen. “We hebben een scholenstop ingezet; we worden gek gebeld.”

De basisscholen doen stinkend hun best, maar de achterstand is gewoon te groot

Ook ouders hebben hun zinnen op deze lessen gezet. Wie zei dat

Tijd voor actie

allochtone ouders niet betrokken zijn bij het onderwijs van hun

Hij wijst op de Cito-scores. Landelijk was de gemiddelde score

kind? Van ’t Zelfde: “Ze sprongen er bovenop. Onze informatie

afgelopen jaar 535,9. Rotterdam bungelde daar onder met

avond is heel druk bezocht. Zes leerlingen van groep 8 zijn zelfs

531,9. Volgens Van ’t Zelfde scoorden leerlingen in Rotterdam-

door hun ouders verkast naar een andere basisschool, die wél

Zuid gemiddeld aanzienlijk lager met 527 punten. Hoogste tijd

aan onze lessen meedoet.”

voor actie, dus. Hij vermoedt zelfs dat de scores nog enigszins

‘We hebben een scholenstop ingezet;

gecamoufleerd zijn. “De individuele Cito-scores geven lang niet altijd een reëel beeld. Sommige kinderen hebben een hoge Cito-

we worden gek gebeld’

score, maar een lage leesvaardigheid. Ik kan bijna niet anders

De Hugo de Groot doet dit niet uit sociale bewogenheid, maar

gefraudeerd.”

uit noodzaak. Van ’t Zelfde: “Onze leerlingen hebben allemaal

Op de Hugo de Groot rijpte het idee om toekomstige vo-leer

twee jaar achterstand in begrijpend lezen. Dat betekent dat ze

lingen al eerder binnen te halen en hun niveau op te schroeven.

te weinig taalniveau hebben om de methodes te begrijpen. De

Van ’t Zelfde en zijn mede-directielid Els Oosterlaan bespraken

basisscholen doen stinkend hun best, maar de achterstand is

het idee met hun team en zochten contact met een aantal toe

gewoon te groot. Bovendien missen de kinderen een algemene

leverende basisscholen. Met z’n allen formuleerden ze het doel:

ontwikkeling.

verbreden, verdiepen, ondersteunen en hogere Cito-scores.

Dat maakt hen extra kansarm.” De directeur: “Wij geven in de

De kinderen, die vrijwillig deelnemen, krijgen bij binnenkomst

onderbouw bijna drie keer zoveel Nederlands als verplicht is.

eerst een bakje fruit. Ze volgen allemaal Nederlands, rekenen

We gebruiken als extra impuls de methode Robuust Lezen en

en Engels. Daarnaast kunnen ze kiezen uit keuzevakken die


dan concluderen dat de betreffende basisschool heeft

Verzuimcoördinator Connie Otto, directeur Eric van ’t Zelfde en Els Oosterlaan, directielid kwaliteitsbewaking en personeel

door vrijwilligers worden gegeven, zoals junior science, kunst,

les. Van ’t Zelfde: “Ik heb onze beste docenten ingeroosterd en

scheikunde, schaken en filosofie. De directeur: “We bieden

een paar nieuwe mensen aangesteld. M’n zittende docenten kan

bewust dingen die niet bij hun wereld horen.” Volgens hem

ik helaas niet extra betalen, maar ik heb ze wel een iPad

worden de leerlingen er wel degelijk wijzer van. “Ik hoorde een

kunnen geven. Ik vraag me wel af hoe lang de mensen dit vol

basisschoolleerling hier in het trappenhuis zeggen: nou weet ik

zullen houden.”

eindelijk wat een meewerkend voorwerp is.”

Geld is sowieso een heikel punt. Van ’t Zelfde: “ Dit project

We lopen een lokaal binnen waar groep 7-leerlingen wiskunde

kost ons € 400.000 per schooljaar. Volgens de plannen komt er

krijgen. Er wordt gelachen in de klas. Vinden ze deze lessen

in augustus 2012 extra rijksgeld vrij voor Rotterdam-Zuid,

moeilijk? “Soms”, zegt een meisje. “Maar wiskunde is ook

maar daar wilde ik niet op wachten. De nood is te hoog.

leuk.” Jennifer, ook uit groep 7, zegt: “Het is fijn om nieuwe

Gelukkig krijg ik veel steun van particulieren en stichtingen.

dingen te leren. Dat is gemakkelijk voor straks als ik naar het

Maar ik zou willen dat m’n eigen overheid het deed.”

voortgezet onderwijs ga.” Wat ze tot nu toe het leukste vond: “

Onlangs bleek dat een van zijn vwo-leerlingen, ‘een heel slim

Het werken met blokken bij wiskunde. Je ziet een plattegrond

kind’, niet meer kwam opdagen. “We zijn naar zijn huis

van een blok en dan ga je kijken hoeveel kanten eraan zitten.”

gefietst en zagen een sterk verwaarloosde en vervuilde woning.

Als keuzevak nam ze kunst. “ Ik hou zelf ook veel van

De ouders zijn verslaafd. Negentig procent van de kinderen hier

tekenen.”

wordt gedefinieerd als risicoleerling. Zij worden in feite in de

Gedragsregels

steek gelaten. Je mag toch geen hele generatie verloren laten gaan? De overheid beknibbelt ondertussen op het onderwijs, en

De lesgroepen worden samengesteld op niveau, uitgaand van

verzwaart de eindexameneisen. Ik ben het gezeur van OCW

de cores op de Cito-entreetoets. Kinderen van verschillende

over talenten meer dan zat. Laten ze kinderen eerst maar eens

basisscholen zitten bij elkaar. Af en toe zet een groepje zich

met zelfvertrouwen aan een diploma helpen.”

af tegen leerlingen van een andere basisschool. Met duidelijke gedragsregels en een systeem met gele en rode kaarten wordt

Meer uren

de orde gehandhaafd. Over alle aspecten van het project wordt

Hij vindt ook dat er meer moet worden gedaan om goede

veel overlegd met de intern begeleiders, leerkrachten en

docenten vast te houden. Hun beroep zou beschermd moeten

directies van de deelnemende basisscholen.

worden. Natuurlijk is er inmiddels een lerarenregister, dat de

Rekenen, Nederlands en Engels worden verzorgd door docenten

vakbekwaamheid moet verstevigen. Maar Van ’t Zelfde vindt

van de Hugo de Groot. Zij geven wekelijks vier uur onbetaald

dat er meer tegemoetkomingen moeten komen voor docenten.


ADVERTENTIE

Advies Opleiding en training Onderzoek en ontwikkeling

Gekwalificeerde en gemotiveerde leraren. Basiskwaliteit op orde. Fatsoenlijke en veilige schoolgebouwen. Vernieuwing die onderwijs beter en uitdagender maakt. Aandacht voor verschillen, oog voor talent. Tevreden en betrokken ouders. Goed presterende en gemotiveerde leerlingen.

De ruim 100 adviseurs, onderzoekers en trainers van KPC Groep zijn uw partner bij de aanpak van complexe

Aantoonbaar resultaat

vraagstukken in en om het primair proces van de school. Met verstand van leren en gevoel voor mensen. Met passende antwoorden en aantoonbare resultaten.

www.kpcgroep.nl

In de praktijk Bezem ging door Hugo de Groot

‘zelfontdekkend, uitdagend en coachend’ leren. De

Kort na zijn entree als directeur in 2009 verwijderde Eric

directeur: “Deze leerlingen krijgen thuis onvoldoende

van ’t Zelfde tientallen leerlingen van de Hugo de Groot;

structuur. Als je die op school ook niet geeft, gaat het

jongeren die met wangedrag de sfeer grondig verpestten.

mis.” Er wordt weer frontaal en klassikaal lesgegeven en

De school had zichzelf jarenlang gezien als een

de klassen krijgen extra uren Nederlands, Engels en

‘kansschool’. Wie mavo-hersenen had, mocht naar de havo

wiskunde. Het spijbelgedrag én het ziekteverzuim zijn

of het vwo. Het ’kansbeleid’ had desastreuze gevolgen voor

flink teruggedrongen. De nieuwe schoolregel luidt simpel:

de schoolprestaties. In 2009 had de havo slechts 26%

je gedraagt je. Op wangedrag staan sancties.

geslaagden. Sommige gezakten waren zo boos, dat zij

De school werkt zich na jaren weer omhoog. In 2011

auto’s van docenten vernielden. Ook de aula werd

slaagde 93% van de mavo-eindexamenkandidaten; bij havo

verwoest. De school kreeg in 2008/2009 het predikaat

en vwo was dat 91%. Ooit ontving de Hugo de Groot

‘zwak’. Er werd veel gespijbeld en veel docenten

jaarlijks 250 aanmeldingen. In 2010 waren dat er 34.

verdwenen naar andere scholen. Er waren te weinig uren

Inmiddels vinden steeds meer leerlingen weer de weg naar

ingeroosterd en het ziekteverzuim was hoog.

de school. Komend schooljaar worden 200 inschrijvingen

Van ’t Zelfde komt zelf uit een arbeidersgezin en rondde

verwacht. Van ’t Zelfde: “De docenten hebben het onder

later een universitaire studie af. “Ik heb ervaren dat de

wijs weer naar zich toe getrokken. Dankzij hun inzet zijn

weg omhoog via het onderwijs verloopt. Zonder goed

we er weer.”

onderwijs hebben deze kinderen echt geen kans.” Hij haalde grondig de bezem door de school. Met steun van een Rotterdams programma voor zwakke scholen werd het personeel bijgeschoold. Ook is het verwaarloosde gebouw opgeknapt. Er ging een dikke streep door het

Er ging een dikke streep door het ‘zelfontdekkend, uitdagend en coachend’ leren

“Stel bijvoorbeeld een belastingvrije voet in van 10.000 euro.” Zijn collega, Els Oosterlaan: “ Wij hebben een droom, waarin

Wijk met ongekende problemen

de kinderen veilig zijn en de docenten hun vak verstaan. We

De commissie-Deetman/Mans bestudeerde op verzoek van

zouden de leerlingen hier meer uren willen hebben. Denk aan

het vorige kabinet de situatie in Rotterdam Zuid. Zij zag

een campus voor vier- tot achttienjarigen, die open is van acht

in een aantal deelgemeenten problemen die ‘qua omvang

uur ’s morgens tot zes uur ’s avonds. Naar het model van de

en intensiteit ongekend zijn op de Nederlandse schaal’.

Children’s Zone in Harlem. Daar krijgen ze rekenen, taal,

De Hugo de Groot staat midden in Charlois, een van deze

toneel, muziek en sport. In de Amerikaanse gettowijken is dat

deelgemeenten. De woningen zijn er verouderd, er wonen

een educatieve olievlek die zich steeds meer uitbreidt. Voor dat

veel verschillende culturen,er is veel werkloosheid, taal

idee hebben we genoeg medestanders, maar nog geen sponsors.

achterstand, criminaliteit en schooluitval. Deetman en

Ik ben er heilig van overtuigd dat het ook hier die kant op

Mans adviseerden het Rijk om financieel bij te springen en

moet.”

raadden het onderwijsveld en andere maatschappelijke

‘We zouden de leerlingen hier meer uren willen hebben. Denk aan een campus die open is van acht uur ’s morgens tot zes

partijen aan om tot een samenhangende aanpak te komen. Zij zouden onder meer moeten inzetten op extra aandacht voor een betere aansluiting tussen primair en voortgezet onderwijs en op taal en rekenen.

uur ’s avonds’ Shameer, een leerling uit groep 7, komt net uit de les. “Hier leer je er veel bij”, zegt hij. “Ik vind wiskunde hier gemakkelijker dan op de basisschool. Daar zeggen ze dat breuken moeilijk zijn, maar dat is overdreven.” Met Engels heeft hij geleerd over New York City. “Daar wonen meer dan 9 miljoen mensen.” Speelt hij niet liever buiten na schooltijd? Shameer: “Buitenspelen, daar heb je niks aan. Ik wil later een goede baan. Mijn ouders vinden dat ook een goed idee.”


De werkgever

Uitzendkrachten betaald uit trekkingsrechten

Geen surveillance: minder werkdruk

Door het inhuren van uitzendkrachten als surveillanten tijdens toetsweken, gaat de werkdruk voor docenten omlaag. Dat is althans de ervaring op het Etty Hillesum Lyceum in Deventer. De school maakt gebruik van de in de cao vastgelegde trekkingsrechten voor individuele docenten. En nou maar hopen dat die trekkingsrechten gehandhaafd blijven. Tekst: Jacq Zinken

Arno Jansen, directeur van Het Vlier, de bovenbouwschool voor

organisatie. Wij faciliteren hooguit bepaalde activiteiten, zoals

havo en vwo van het Etty Hillesum Lyceum in Deventer, legt uit

overleg.” Per saldo vallen volgens Jansen organisatiedoelen en

hoe het systeem in elkaar zit. “Het trekkingsrecht houdt in dat

persoonlijke doelen ‘heel fijn samen’.

iedere docent met een fulltime dienstverband 700 euro mag inzetten voor werkdrukvermindering. Ze kunnen die 700 euro

Rol uitzendbureau

ook laten uitbetalen, maar dat valt dan onder het tarief van

Voor de praktische uitwerking is een belangrijke rol weggelegd

52%. Bij ons bestaat de mogelijkheid het geld over te dragen

voor het uitzendbureau. Aan het begin van het schooljaar vraagt

aan de organisatie. Daarvoor huren wij dan uitzendkrachten in,

de schoolleiding elke docent welke weken hij vrijgesteld wil

die tijdens de vier toetsweken en de centrale examens de

worden. Vervolgens neemt de school contact op met Randstad

surveillance zoveel mogelijk overnemen.”

Onderwijs en geeft aan hoeveel mensen voor welke perioden nodig

‘Wat de docenten met de ‘afgekochte’

zijn. “Randstad doet de werving. We ontvangen vervolgens die mensen allemaal hier op school, ze krijgen instructie hoe de

tijd doen, mogen ze helemaal zelf weten’

surveillance in elkaar zit, en op het moment dat de toetsweek er

Om het systeem niet al te ingewikkeld te maken (en geen extra

de surveillanten van Randstad, en dat mengt prima.”

werkdruk te genereren voor de schoolleiding) is gekozen voor

is, is onze personeelskamer bevolkt door onze eigen docenten en

een uniforme regeling: “We hebben jongere docenten, oudere

Kerntaak

docenten, duurdere en goedkopere, maar we nemen één getal

Arno Jansen is blij dat met deze regeling ten minste gedeeltelijk

voor iedereen. Iedereen vindt dat redelijk. Een docent die 6

tegemoetgekomen kan worden aan een probleem waar vo-

lesuren in de week heeft, krijgt twee weken, een docent die 25

scholen toch al mee zitten: “De kerntaak van een docent is

lesuren heeft, heeft ook twee weken. Het is dus niet zo dat een

lesgeven, leerlingen begeleiden en lesmateriaal ontwikkelen.

LD-docent meer kan afkopen dan een LC-docent omdat zijn

Daar hoort surveilleren niet toe. Het is dus het mooiste als die

werktijduren duurder zijn.” Overigens is iedere docent vrij in

professionals zich kunnen richten op de harde kanten van hun

de keuze om mee te doen. Jansen: “Er zijn docenten die geen

beroep en alle rimram aan anderen kunnen overlaten. Het zou

gebruik maken van de regeling en zelf surveilleren. Maar de

ideaal zijn als de organisatie die surveillanten van buiten voor

meeste collega’s vinden het prettig. Er zijn hier op Het Vlier 83

de volledige toetsperiode in kan huren. Maar daar is nu geen

man in dienst en ongeveer 50 van hen nemen eraan deel.” Wat

geld voor. Toch denken wij dat het op deze manier ‘uitzuiveren’

de docenten met de ‘afgekochte’ tijd doen, mogen ze helemaal

van docententaken in de toekomst veel vaker zal gebeuren.”

zelf weten. “Ze kunnen thuisblijven, maar velen komen ook naar

Voorlopig is de hoop gevestigd op het voortbestaan van de

school om achterstallig onderhoud te verrichten of om vak

trekkingsrechten. Beleidsadviseur Frans Mentjox van de

collega’s te spreken. Er wordt ook niks geregeld vanuit de

VO‑raad is daar niet al te somber over: “Misschien verdwijnt


COLUMN

Hendrik-Jan van Arenthals

Perspectief het trekkingsrecht, maar het idee erachter en de oplossing die het Etty Hillesum

‘De minister rommelt, de wet rammelt.’ Deze posters hebben hun onderwijstijd inmiddels gehad en zijn uit de personeelskamer ver

Lyceum gevonden heeft, zijn niet echt in

wijderd. Het was een kreet waarmee ik wel iets kon. Hij legde de

gevaar. Het is hooguit de vorm die verandert.

vinger precies op de zere plek: bij een wet van belabberde kwaliteit

Die blijft dan neerkomen op een persoonlijk

en een proces waar de bedrijfspoedels geen brood van lusten. Nu is

budget dat door een groep docenten ook weer

het vakbondsbehang voor de volgende staking tegen het prikbord

gebruikt zou kunnen worden voor dit soort

gespijkerd. ‘Geen bonus, maar banen.’ Vanuit het perspectief van de

constructies. Ik vind dit een heel aardige

werknemer en de AOb-ledenwerving begrijp ik dat. Het is volstrekt

oplossing, waar het trekkingsrecht ook min

verwerpelijk om leraren een ineffectieve en mogelijk destructieve

of meer voor bedoeld is.”

Extra aantrekkelijk

prestatiebeloning op te dringen ten koste van de werkgelegenheid van duizenden collega’s in het speciaal onderwijs. En het is frustrerend wanneer een minister aan de onderhandelingstafel de geboden opening

Voor directeur Jansen van Het Vlier is er nóg

om de prestatiebeloning in te ruilen eenvoudig negeert, of afdoet met

een reden waarom hij hoopt dat de constructie

wat gemompel over het regeerakkoord.

in de toekomst blijft bestaan: “Wij vinden het fantastisch bij het aantrekken van collega’s.

‘Het is het mooiste als

‘Geen bonus, maar banen’ raakt echter niet de kern van mijn onvrede over de wetgeving passend onderwijs, al heeft het er natuurlijk wel alles mee te maken. De kern is dat er uiteindelijk bezuinigd wordt op de

professionals zich kunnen

kwaliteit van de zorgarrangementen die we vaak kwetsbare leerlingen

richten op de harde kanten

vervangen door ‘ondersteuning’: in elk samenwerkingsverband komen

van hun beroep en alle rim ram aan anderen kunnen overlaten’ Bij de sollicitatiegesprekken zeggen wij altijd:

kunnen bieden. Het woord ‘zorg’ is in de uiteindelijke wettekst overal we nu van een ondersteuningsprofiel tot een ondersteuningsplan. Daar is een goede reden voor. We willen immers uitgaan van wat leerlingen nog wél kunnen en hen daarin ondersteunen. Het gaat om het ‘opvoeden versterken’. De bezuinigingen maken dat echter zeer moeilijk. Er zijn zorgen om de zorg, om de begeleiding die geschaad dreigt te worden. Ik pleit daarom voor andere posters. ‘Geen bonus, maar begeleiding.’

‘wij zijn een bovenbouwschool voor havo/vwo, de school wordt bevolkt door 1300 leerlingen

Misschien kunnen we die bonus slim inzetten door prestaties juist

van leerjaar 4 tot en met 6. Er zijn voor vrij

rond zorgleerlingen extra te belonen. We roeien met de riemen die we

wel alle vakken grote secties waardoor het

hebben, pakken wat we pakken kunnen, toch? Beter in een Bestuurs

werk prima verdeeld kan worden. Collega’s

akkoord meegaan met een gebrekkige visie, dan met lege handen staan.

hoeven niet te surveilleren in de pauzes, en

Natuurlijk zijn we voor meer excellentie, voor het stimuleren van bèta

niet in een aantal toetsweken als ze hun

vakken, voor brede vorming naast de kernvakken en voor aandacht

trekkingsrechten inzetten.’ Dat maakt onze

voor hoogbegaafde leerlingen. Maar we zijn het er toch niet mee eens

school extra aantrekkelijk. Wij hebben dan

dat dit ten koste gaat van de aandacht voor de zwakste en meest kwets

ook geen docententekort.”

bare leerlingen. Leerlingen voor wie een zesje soms een wereldprestatie is. Misschien nog een paar posters erbij? ‘Geen bèta, maar begeleiding.’

Meer informatie: [email protected]

‘Geen bollebozen, maar begeleiding’? Ach, het is maar net vanuit welk perspectief je passend onderwijs bekijkt…


360 º Internationalisering in het onderwijs

het lezing op res VO-cong

Nog steeds een wereld te winnen

Met de huidige focus op wiskunde en Nederlands krijgt internationalisering minder aandacht. Tel daar bezuinigingen bij op, plus een anti-Europese stemming bij sommige politieke stromingen, en het lijkt alsof de glans van internationalisering in het onderwijs verbleekt. Toch is het belangrijk dat docenten en leerlingen contact met het buitenland maken, vinden velen. Het kan de onderwijskwaliteit verbeteren. Met een visie en slimme aanpak is kan er veel en hoeft het niet eens duur te zijn. Een overzicht ‘à vol d’oiseau’, in vogelvlucht dus. Tekst Carolien Nout / Illustratie: Matthias Giesen

Internationale contacten leggen, diverse vreemde talen kunnen

hebben mensen interculturele kennis en vaardigheden nodig.

spreken: voor de meeste mensen is het vanzelfsprekend dat het

Jan Anthonie Bruijn was als lid van de Onderwijsraad

onderwijs in een klein taalland als Nederland met een open

betrokken bij diverse adviezen over taalonderwijs en inter

economie daar aandacht aan besteedt. Vanaf de jaren ’90

nationalisering. Nu is hij voorzitter van de programmaraad van

bloeide het thema in het voortgezet onderwijs op. Van iets

het Europees Platform en nog steeds een warm pleitbezorger

bijzonders en exotisch is internationalisering iets geworden

van internationalisering op school. Als leerlingen en studenten

wat erbij hoort, vooral als het gaat om uitwisseling.

feitelijk al wereldburgers zijn en er veel op het gebied van

Internationaliseren betekent niet voor iedereen hetzelfde. Het

internationalisering gebeurt, waarop moeten Nederlandse

loopt uiteen van ‘iets doen met het buitenland’ tot intensieve

scholen zich dan nog richten? “Ik zie het belang alleen maar

kennisuitwisseling en vorming van netwerken. Scholen geven

toenemen. Transport- en communicatiestromen zullen met de

er op verschillende manieren vorm aan en vinden dat ook

ontwikkeling van nanotechnologie steeds sneller gaan. Het

belangrijk: ze kunnen zich met een goed internationaal

ontwikkelen van internationale competenties wordt belang

programma op de kaart zetten. Het maakt ze aantrekkelijk

rijker. Het zit nu eenmaal niet in onze aard te kunnen omgaan

in de ogen van leerlingen en dat is mooi meegenomen.

met wat ‘vreemd’ is. Mensen hebben daar angst voor. Het

De meeste scholen ondernemen buitenlandse reizen of doen aan

onderwijs heeft de belangrijke taak daar iets aan te doen.”

uitwisseling met partnerscholen (zie kader). Sommigen richten

Volgens Bruijn, die tijdens het VO-congres op 15 maart een

zich vooral op de talenkant: bijvoorbeeld door het aanbieden

lezing houdt, zijn er drie praktische doelen waarop het onder

van tweetalig onderwijs of extra talen als Russisch, Turks of

wijs zich moet richten. “Het gaat ten eerste om talen leren,

Chinees. Andere besteden vooral aandacht aan

liefst zo vroeg mogelijk. En dan bedoel ik ook echt vroeg, vanaf

internationalisering rond de vakinhoud, door middel van

groep een of twee op de basisschool. Tweede punt is de inhoud:

thema’s of projecten op het gebied van mens & maatschappij.

per vak (en dat verschilt per onderwijssector) moet je kijken

Angst voor het vreemde

hoe je daar internationale invalshoeken kunt inbrengen. Ten slotte moeten scholen zorgen voor meer mobiliteit van leer

Dat het de school aantrekkelijk maakt voor brugpiepers, is

lingen en studenten. Die gaan nog veel te weinig naar het

natuurlijk niet de enige reden om aan internationalisering te

buitenland. Vooral voor vmbo’ers en mbo’ers is er nog een

doen. Veelgehoord is het uitgangspunt dat internationalisering

wereld te winnen. Minder dan 5 procent van hen ontwikkelt

helpt om de concurrentiepositie van Nederland te verbeteren.

internationale competenties, dus zij hebben het extra hard

Een hoogopgeleide beroepsbevolking moet internationale

nodig. Als je dat laat liggen, loop je het risico de tweedeling

kennis en vaardigheden hebben om te kunnen meedoen in de

in de maatschappij te vergroten.”

wereld. De Onderwijsraad voegt daar in een advies (2005) aan

Ook al doen scholen veel aan met name buitenlandse reizen en

toe dat er ook een sociaal-culturele noodzaak is. Onze samen

excursies, de activiteiten zijn niet altijd gericht en voorzien van

leving is multi-etnisch en om goed met elkaar te kunnen leven,

een stevige inhoud. Speelt geldgebrek daarbij een rol? Bruijn


Meer weten? • Mail naar Marcia Joosen ([email protected]) voor meer informatie over de Masterclass Internationalisering voor schoolleiders die de VO‑raad en het Europees Platform bij voldoende belangstelling organiseren in augustus 2012. • Kijk op www.europeesplatform.nl voor ondersteuning bij inter

• Lees meer in de GION-analyse ‘Effecten van internationalisering in het voortgezet onderwijs’ uit 2009 op www.gion.nl of in de effect studie van de Europese Unie (GES; Kassel, 2010). • Ook interessant: de SLO-studie ‘Versterking van de internationale dimensie in het onderwijs’ (2008) is te downloaden op www.slo.nl.

nationalisering, of kom naar de Inspiratiedag die het platform op 30 maart in Soesterberg organiseert.


e-Twinning of tweetalig vmbo: er is veel mogelijk

‘Internationalisering hoort er

De keuze uit internationale activiteiten is enorm; schoolpartnerschappen bij

Wel of geen aandacht voor internationalisering op school is

voorbeeld, of mobiliteitsprogramma’s voor docenten. Er zijn tal van stimu

voor rector Hanneke Taat van het Utrechts Stedelijk Gymnasium

leringsprogramma’s zoals Comenius of BIOS. De website van het Europees

(USG) niet de vraag. “Het hoort er gewoon bij, de kwestie is

Platform biedt een uitgebreid overzicht, ook van beschikbaar lesmateriaal.

alleen hoe je het zo goed mogelijk organiseert en inhoud geeft.”

e-Twinning is een mooi voorbeeld van laagdrempelig internationaal contact.

De school in Utrecht-Oost heeft onlangs de vele internationale

Via internet kunnen scholen uit meer dan dertig Europese landen contact met

contacten en activiteiten op een rijtje gezet en het programma

elkaar maken. ‘Muziek maken met scholieren in Frankrijk, filmpjes maken

aangepast aan de verschillende doelgroepen in de school. Dat

over je eigen stad voor leerlingen in Turkije, of in het Engels mailen met

was nodig omdat de praktische uitvoering door de groei van het

leeftijdgenoten over je hobby’s’, schrijft het Europees Platform.

aantal leerlingen steeds ingewikkelder werd. De noodzaak van

Investeren in talenkennis kan bijvoorbeeld met tweetalig onderwijs, en ver

internationalisering staat echter niet ter discussie. “Alle leer

sterking van Frans en Duits met het LinQ-programma. Scholen kunnen hun

lingen willen we laten kennismaken met de Europese cultuur; dat

leerlingen examen laten doen volgens internationaal erkende standaarden.

is een onderdeel van burgerschap. Onze taal- en uitwisselings

Elos-scholen (momenteel 36 in Nederland) zorgen voor inbedding van

activiteiten verlagen de drempel voor leerlingen die later willen

Europese en internationale oriëntatie (eio) in hun curriculum en geven

studeren of werken in het buitenland. Maar het was tijd om de

leerlingen de mogelijkheid twee talen op hoog niveau te leren. De leerlingen

praktische uitvoering beter aan te passen aan de beoogde

verwerven Europese competenties, waarvan de niveaus zijn gebaseerd op het

effecten, en zo goed mogelijk de wensen van docenten en

Common Framework for Europe Competence (CFEC). Elke school is gelinkt

leerlingen tegen elkaar af te wegen”, vertelt Taat.

aan een partnerschool in het buitenland. De scholen vormen een netwerk en

De uitwisselingen met Brno – al sinds de jaren ’90 – en met

dragen daarin bij aan de ontwikkeling van een eio-leerlijn en lesmateriaal.

Padua, de reizen naar Trier en Rome, en een examenklas

zegt helder en duidelijk: “Nee! Het hangt maar voor zo’n 10

mee te geven van wat er in de wereld speelt. In de praktijk blijkt

procent van geld af. Belangrijk is dat je ervoor openstaat en

dat je in een school echt een trekker moet hebben. Een enthou

dat is een kwestie van ‘mindset’.” Als voorbeeld van activi

siaste docent kan als een olievlek werken, mits er voldoende

teiten die niet veel geld kosten, noemt hij het uitnodigen van

steun en faciliteiten zijn. Het gevaar is wel dat er niets meer

een native speaking parent in de klas, om leerlingen onder te

gebeurt als die trekker wegvalt.” Taat pleit voor meer aandacht

dompelen in een vreemde taal. Ook kun je mobiliteit stimuleren

voor internationalisering in schoolleidersopleidingen en leraren

zonder fysiek te hoeven reizen: leve de digitale communicatie

opleidingen: “Het zou een vanzelfsprekend en vast onderdeel

middelen. “En denk ook aan de inhoud”, vervolgt Bruijn.

moeten zijn van het curriculum. Het hoort er gewoon bij!”

“Geef docenten de ruimte om internationale aspecten in hun

Het onderwijsbeleid biedt genoeg aanknopingspunten. Het

vak te verweven. Wees als school creatief en maak gewoon een

Actieplan Beter Presteren geeft aan dat er voor clusters van

begin. Wie het belang van internationalisering onderkent, kan

vakken gewerkt moet worden aan een richtinggevende kennis

zo aan de slag”, besluit hij.

basis. De internationale context zou een integraal onderdeel

Visie en beleid

moeten zijn van het curriculum. SLO werkt aan die opdracht, maar scholen kunnen daar natuurlijk ook zelf invulling aan

Om schoolleiders te helpen die gedachte in beleid om te zetten,

geven. De VO-raad pleit al langer voor een brede vorming van

hebben het Europees Platform en de VO-raad vorig jaar een

leerlingen. De basiskennis van de leerlingen moet op orde zijn,

Masterclass Internationalisering voor schoolleiders georga

maar de werknemers van de toekomst moeten in de school

niseerd. Hanneke Taat, rector van het Utrechts Stedelijk

banken ook vaardigheden, creativiteit en ondernemerschap

Gymnasium (zie kader), stond aan de wieg ervan, samen met

ontwikkelen. Omgaan met cultuurverschillen hoort daarbij.

Paula Toonen, opleidingsdirecteur vmbo van het Stedelijk College Eindhoven. Het doel was schoolleiders en bestuurders

Leraren en leerlingen

te inspireren bij het uitwerken van een visie en een beleidsplan

De lerarenopleidingen kunnen internationalisering eveneens

voor internationalisering. Diverse workshops, werkbezoeken,

een prominentere plaats geven. De opleidingen staan – terecht

lezingen en studiereizen maakten deel van het programma uit.

– in het middelpunt van de belangstelling als het gaat om

Het resultaat was dat de deelnemers goed doortimmerde en

verbetering van de onderwijskwaliteit over de hele linie.

gedragen plannen maakten die in schooljaar 2011-2012

Reken- en taaltoetsen krijgen op het eerste gezicht nu meer

worden uitgevoerd. “Om internationalisering in te bedden in de

aandacht dan internationalisering. En dat terwijl internatio

school, is het belangrijk dat schoolleiding en bestuur er achter

nalisering net zo goed bijdraagt aan de kwaliteit van de leraar

staan”, vertelt Hanneke Taat. “Steun, tijd en geld zijn nodig,

en dus ook aan het onderwijs in het algemeen. Aan de talen

anders bloedt het dood. De deelnemers aan de masterclass

docenten zal het niet liggen. Zij hebben via hun beroeps

waren in elk geval erg gedreven om leerlingen zo veel mogelijk

vereniging Levende Talen in het onlangs gelanceerde leraren


gewoon bij’ uitwisseling met Frankrijk en Duitsland hangen nauw samen met het

begeleiding veel docentenuren en dat is wel eens lastig voor de thuis

versterkt talenonderwijs dat de school aanbiedt. Zo kunnen leerlingen

blijvers. “Ik neem die bezwaren graag serieus”, zegt Taat, “want het

kiezen om examen te doen volgens internationale standaarden in het

moet praktisch wel uitvoerbaar zijn.” Tegelijkertijd is zij trots op haar

Engels, Frans en Duits. Chinees leren (in de onderbouw), of Spaans is

docenten die veel extra doen, ook buiten de officiële lestijden. Ook

ook mogelijk. Dat biedt een extra uitdaging aan hoogbegaafde leer

ouders leveren hun bijdrage: financieel, en bijvoorbeeld door het

lingen, waarvan de school er veel in huis heeft. Debatwedstrijden in het

organiseren van een uitgebreid, zelfgemaakt buffet voor de buiten

Engels en Olympiades in het buitenland zijn voor kleine groepjes leer

landse gasten.

lingen aantrekkelijk. Verder wil de school zich aansluiten bij het Elosnetwerk om zo meer Europese thema’s (in de gammavakken) te

Tot slot een paar tips van Taat:

behandelen.

R Begin klein en communiceer goed met de hele school wat je doet

‘Het hoort er gewoon bij, de kwestie is alleen hoe je het zo goed mogelijk organiseert en inhoud geeft’ Het resultaat van de bewustere keuzes is dat de uitwisselingsweken

en waarom. Sta open voor kritiek. R Benut virtuele middelen zoals e-mail, video-conferencing en niet te vergeten Facebook. R Stimuleer docenten om bijvoorbeeld een cursus in het buitenland te volgen. R Betrek leerlingen bij het te voeren beleid en biedt ze keuzes uit projecten en thema’s.

bijvoorbeeld een beter inhoudelijk programma hebben en nu bestemd zijn voor een groep geïnteresseerde leerlingen. Alles bij elkaar kost de

DROGE VOETEN 2012 IN NOORD-HOLLAND

K& BOE EN E WIN UCH! CTO

2 nieuwe educatieve programma’s Info & boekingen: www.zuiderzeemuseum.nl/drogevoeten


ADVERTENTIE

ELEMENTAIR BOEKHOUDEN Ben jij een ambitieuze docent Economie of Management & Organisatie? En wil je havo- of vwoleerlingen meer kansen bieden met een waardevol en erkend diploma? Informeer ze over de waarde van het erkende diploma Elementair Boekhouden; een onafhankelijk en erkend diploma dat vele deuren zal openen. Meer weten over hoe je jouw school een streepje voor bezorgt? Maak er werk van! Bel 033 - 461 21 59 of kijk op onze site.

MEER KENNIS, MEER KANSEN.

WWW.ASSOCIATIE.NL

Master in Educational Leadership (MEL) Duurzame onderwijsontwikkeling vraagt om integraal leiderschap Deze unieke onderzoeksmaster biedt leidinggevenden in het PO, VO en MBO verdieping om leerprocessen op alle niveaus van de schoolorganisatie duurzaam te verbeteren. Leren in een professionele leergroep Focus op onderzoeksmatig leidinggeven, intervisie en reflectie Persoonlijk leiderschap en schoolontwikkeling gaan hand in hand Eind 2011 is de MEL opnieuw NVAO geaccrediteerd en daarmee de langst geaccrediteerde master voor leidinggevenden in het onderwijs.

Komt in aanmerking voor de lerarenbeurs

Vraag de brochure aan en kijk voor de voorlichtingsbijeenkomsten op:

www.centrumvoornascholing.nl

093-072 adv 1/2 pag 179,5mm x 131mm VO Magazine 1

24-01-12 12:40

Tweetalig onderwijs groeit Op dit moment zijn er 122 scholen en 171 afdelingen lid van het netwerk tweetalig onderwijs (tto) in Nederland. De meeste zijn havo- of vwo-afdelingen, maar ook het aantal vmbo-afdelingen groeit gestaag. Op dit moment zijn 30 vmbo-scholen lid van het netwerk. Vrijwel altijd is Engels de taal waarin het onderwijs wordt aangeboden; voor twee scholen is het Duits.

Subsidie 71% van de scholen in het voortgezet onderwijs ont ving in 2010 een subsidie van het Europees Platform. In 2010 gingen 24.583 leerlingen uit het primair en voortgezet onderwijs over de grens; 7.300 docenten reisden naar het buitenland en 496 leraren in op leiding volgden een buitenlandstage. (Bron: Europees Platform)

register beroepsstandaarden voor talendocenten omschreven.

de website van het Europees Platform, dat als kenniscentrum

De lerarenopleidingen zijn overigens wel betrokken bij het

en subsidieverstrekker een bron van informatie is. Per sector is

landelijk netwerk tweetalig onderwijs. Zij werken aan een

overzichtelijk aangegeven welke activiteiten er mogelijk zijn.

kwaliteitsstandaard voor het opleiden van leraren voor

Voor veel activiteiten zijn subsidies beschikbaar gesteld door

internationale leerroutes.

het ministerie van Onderwijs en de Europese Commissie.

Dat uitwisseling bijdraagt aan de professionele ontwikkeling van de docent, blijkt uit een recent onderzoek onder deelnemers

Mach mit!

aan een docentenuitwisselingsprogramma via het EU-Comenius

Niets belet scholen dus om eens over de grens te kijken.

I-programma. Leraren in opleiding die in het buitenland stage

Natuurlijk strijden meer doelen om de aandacht: leerlingen

lopen als assistent (en ook buitenlandse assistenten in Neder

moeten betere cijfers halen, vaker bètavakken kiezen en

landse lessen), vinden dat dit hen veel oplevert. De leraren in

groeien naar goed burgerschap. Het mooie is dat het een het

spe menen dat uitwisseling een positief effect heeft op hun

ander niet uitsluit. En soms is het nodig eens op de trom te

persoonlijke en professionele vaardigheden. Ze gaven aan veel

slaan, zoals de Actiegroep Duits doet. Steeds minder leerlingen

te leren over andere onderwijsmethoden en het verhoogde hun

kiezen tegenwoordig voor een tweede vreemde taal. Dat geldt

motivatie om leraar te worden. Het programma leverde de

ook voor Duits, en dat terwijl Duitsland een van onze belang

gastscholen eveneens voordelen op. Het bleek de Europese

rijkste handelspartners is. Met de kreet ‘Mach mit’ onder

dimensie op de school te versterken en leidde vaak tot meer

neemt de actiegroep nu tal van acties om leerlingen te

samenwerking en deelname aan Europese activiteiten.

enthousiasmeren, zoals een taaldag en het inschakelen van

De leerlingen die in het kader het EU-Comenius-I-programma

ambassadeurs, onder wie Linda de Mol. Een oranje BMW

les kregen van buitenlandse docenten, vonden dat inspirerend:

met de tekst ‘Mach mit’ toert langs de Nederlandse scholen.

hun interesse in andere culturen groeide, net als hun motivatie

Misschien een goed moment om eens naar uw eigen inter

om een andere taal te leren. Dat sluit aan bij het enthousiasme

nationale invalshoek te kijken als de auto langsrijdt!

voor excursies en uitwisselingsprogramma’s dat Nederlandse leerlingen aan de dag leggen. Voor leerlingen van het Utrechts Stedelijk Gymnasium geldt dit ook, bevestigt rector Hanneke


Taat, “maar internationalisering moet meer zijn dan iets voor

Jan Anthonie Bruijn, voorzitter van de programmaraad van

de lol.”

het Europees Platform, geeft op het VO-congres de lezing

Daarom is het belangrijk om internationalisering voldoende

‘Onderwijs zonder grenzen; Succesvol internationaliseren in

inhoud te geven. Scholen die meer en gerichter internationaal

het voortgezet onderwijs’.

willen werken, kunnen het best beginnen met een bezoek aan


Eerst de Klas Leiderschap én leraarschap

Meer academici voor de klas

Twee jaar lang een veelbelovende jonge academicus voor de klas. Welke school wil dat nou niet? Via het traineeprogramma Eerst de Klas krijgen scholen jonge, enthousiaste docenten van hoog niveau in huis. Zij geven een nieuwe impuls aan het onderwijs. Voor de trainees is Eerst de Klas een uitgelezen kans om zich te ontwikkelen als leraar én als leider. Een van de 42 deelnemende scholen is het College de Heemlanden in Houten. Tekst: Eva van Teeseling / Fotografie: Dirk Kreijkamp

Eerst de Klas is een tweejarig programma voor excellente, pas

Spaans, versterkt Engels, sociale wetenschappen en natuur

afgestudeerde academici die wel zin hebben in een uitdaging.

wetenschappen. De twee trainees behoren tot het A+-team van

De trainees hoeven nog niet te kiezen tussen een baan in het

de school. Niet toevallig, benadrukt teamleider Daniëlle Hagg.

bedrijfsleven of in het onderwijs; twee jaar lang combineren ze

“De leerlingen zijn leergierig en hebben veel in hun mars. Op

beide. Een deel van de week gaan ze aan het werk als docent in

school bereiden we hen voor op een universitaire studie. Deze

het voortgezet onderwijs. Het eerste jaar staan ze drie dagen

jonge docenten, excellente academici, zijn het ideale voorbeeld

per week voor de klas, het tweede jaar vier. Daarnaast nemen

voor hen. Hun vakkennis, nieuwsgierige en experimentele

ze deel aan een leiderschapsprogramma, samengesteld door

houding en hun enthousiasme zijn aanstekelijk. Voor de school

zo’n twintig toonaangevende Nederlandse bedrijven. Bovendien

is het waardevol dat zij voor de klas staan, als een rolmodel

volgen ze een opleiding tot eerstegraads docent aan de univer

waaraan de leerlingen zich kunnen spiegelen.”

siteit. Onderwijs, bedrijfsleven en overheid hebben voor dit programma de handen ineen geslagen.

Rolmodel

Trial and error Bij de start van het traject hebben de meeste trainees nog geen ervaring met lesgeven. Daarom worden ze intensief begeleid

Dit schooljaar is een groep van dertig trainees van start

door de school en vanuit de universitaire lerarenopleiding. “Ik

gegaan. Het is alweer de derde ‘tranche’ sinds de start van

had nog nooit voor de klas gestaan. De eerste beginselen van

Eerst de Klas in 2009. Twee trainees geven les aan het College

het lesgeven leer ik door ‘trial and error’. Ik probeer iets en

de Heemlanden in Houten. Coby Hoogland studeerde Energy

kijk dan hoe het uitpakt. Zo merk je heel snel wat werkt en wat

Science en geeft nu het schoolvak natuurkunde. Econoom

je beter anders kunt doen”, zegt Blaas. Net als andere nieuwe

Jorrit Blaas geeft het vak economie. “Door mijn deelname aan

docenten bij het College de Heemlanden hebben de trainees

Eerst de Klas doe ik in korte tijd veel praktijkervaring op. Ik

twee begeleiders. Een persoonlijke coach kijkt regelmatig mee

wilde een definitieve keuze voor het bedrijfsleven of het

tijdens de lessen en is een vraagbaak bij problemen. Daarnaast

onderwijs nog een paar jaar uitstellen”, vertelt Blaas.

is er binnen de eigen sectie een vakinhoudelijke begeleider.

“Het onderwijs is echt heel leuk”, stelt Hoogland. “Daarom

Hoogland: “Dat is ook wel nodig, want je wordt als onervaren

overwoog ik om de lerarenopleiding te gaan doen. Toch

docent echt in het diepe gegooid.

twijfelde ik: kan ik als leraar ook inhoudelijk mijn ei kwijt? Als ik die opleiding doe en leraar word, kan ik dan later nog overstappen naar het bedrijfsleven? Eerst de Klas lost dat dilemma op. Als trainee kan ik kennismaken met beide werelden.” De scholengemeenschap in Houten heeft een atheneum-plus-

‘Je wordt als onervaren docent echt in het diepe gegooid. Direct drie volle dagen lesgeven…’

stroom (A+) voor begaafde leerlingen die behoefte hebben aan

Direct drie volle dagen lesgeven... Maar het voordeel is dat

extra uitdaging. De normale lesstof van het atheneum wordt

we in korte tijd veel ervaring opbouwen.”

hier compacter aangeboden en verrijkt met extra vakken:


Foto linksboven: v.l.n.r. teamleider Daniëlle Hagg, Jorrit Blaas en Coby Hoogland De school is blij met de trainees en hoopt hiermee op termijn het aantal academisch geschoolde docenten te verhogen. Net

Voordelen voor academici:

als op veel andere scholen geldt ook in Houten dat het lastig is

• Direct aan de slag als leraar in het voortgezet onderwijs

om eerstegraads docenten te werven. Vandaar de deelname

• Tegelijkertijd je eerstegraads bevoegdheid halen

van deze school aan Eerst de Klas. “Natuurlijk zijn de eerste

• Een leiderschapsprogramma volgen als voorbereiding op

jaren voor de klas best pittig”, stelt Hagg vast. “Dat geldt voor iedereen. Je weet van tevoren niet of het leraarschap bij je past. Dat moet je ondervinden. We zien nu al dat deze twee mensen een natuurlijk talent hebben voor het lesgeven. Ze hebben het na zeven maanden echt al een beetje in de vingers!”

een carrière in het bedrijfsleven • Bouwen aan een netwerk van professionals in scholen en bedrijven • Intensieve en professionele begeleiding.

Binnen een open, lerende schoolcultuur komen de jonge

Voordelen voor scholen:

academici het best tot hun recht. Wat dat betreft hebben beide

• Een jonge academicus voor de klas

trainees niets te klagen over het College de Heemlanden.

• Twee jaar lang de beschikking over een docent van hoog

“Nieuwe inzichten, een andere benadering van de lesstof. Onze collega’s staan ervoor open. Jorrit stond hier al snel bekend als ‘the King of Quiz’ omdat hij regelmatig de klas verrast met een quiz. Andere docenten reageerden met: ‘Wow, leuk. Zoiets ga ik ook eens gebruiken in mijn lessen’”, vertelt Hoogland.

Goed organiseren

niveau • Een nieuwe impuls voor het onderwijs en een frisse wind voor het docentencorps • Opbouw van een netwerk aan contacten in bedrijfsleven en universiteiten • Imagoverbetering van werken in het onderwijs.

Het intensieve programma vergt veel van de trainees. Van hen wordt verwacht dat ze flexibel zijn en snel kunnen schakelen tussen de verschillende rollen die ze vervullen.

‘Je moet je werk goed kunnen

het leiderschapsprogramma. Op deze dag volgen ze master classes bij diverse bedrijven, leiderschapstrainingen bij trainingsinstituut De Baak en voltooien ze een project over

organiseren en een kei zijn in time

duurzaamheid bij een van de deelnemende bedrijven. Top

management, anders red je het niet’

KPN, Philips, Shell en TNO zetten hun deuren open.

bedrijven zoals Ahold, AkzoNobel, Connexxion, DSM, ING, “Je moet je werk goed kunnen organiseren en een kei zijn in

Op maandag zijn zij student: in Utrecht volgen ze de

time management, anders red je het niet”, lacht Hoogland.

lerarenopleiding van het IVLOS. De ervaringen op school

“Uiteindelijk ligt mijn eerste prioriteit altijd bij de leerlingen.

worden in een breder theoretisch kader geplaatst. Dinsdag tot en met donderdag staan ze voor de klas en wonen ze diverse team- en sectievergaderingen bij. Vrijdag is gereserveerd voor


ADVERTENTIE

ONDERNEMER MBK Biedt je leerlingen nu meer kansen voor straks. Informeer ze over het Associatie Praktijkdiploma Ondernemer MKB. De examenlijn Ondernemer MKB zorgt dat ze met de juiste kennis en goed voorbereid de stap naar het ondernemerschap maken. • Associatie Praktijkdiploma Ondernemingsplan MKB (POP) • Associatie Praktijkdiploma Personeel en Organisatie MKB (PSO) • Associatie Praktijkdiploma Bedrijfsadministratie MKB (PBA)

GEEF ZE ALLE KANS VAN SLAGEN.

Maak er werk van! Bel 033 - 461 21 59 of kijk op onze site.

WWW.ASSOCIATIE.NL

‘Ken uzelf, en uw school verandert mee.’ Lerend leiden & leidend leren MD-nieuwe stijl B&T verzorgt MD-trajecten waarbij niet alleen uw persoonlijke ontwikkelingsvragen centraal staan. Wij verbinden ze met wat uw school nodig heeft. Aan de hand van een feitenkaart van de school wordt het MD-traject op maat ingericht. U legt het accent op leiderschap en wij helpen u uw talenten direct te ontwikkelen en in te zetten ten behoeve van de schoolontwikkeling. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Robbin Haaijer en Henk Hendriks.

Nieuwe Steen 18 1625 HV Hoorn T 0229 - 24 42 24 E [email protected] www.vanbeekveldenterpstra.nl Aangesloten bij de Raad van Organisatie-Adviesbureaus

Met hen ben ik het meest bezig, ook op dagen dat ik niet op

Eerst de Klas breidt uit

school aanwezig ben. Tja, en dan kan het huiswerk voor de

In 2009 begon het programma Eerst de Klas met een kleine

opleiding wel een enkele keer in het gedrang komen…”

groep van negentien trainees. Inmiddels is Eerst de Klas

Ambassadeurs

geen pilot meer, maar een jaarlijks terugkerend programma waaraan een steeds groter aantal jonge academici mee doet.

De achterliggende gedachte van Eerst de Klas is dat leraarschap

Door de positieve resultaten is ook het aantal scholen en

en leiderschap nauw verbonden zijn. “Door de diversiteit van de

bedrijven toegenomen. Eerst de Klas heeft als doel het aantal

groepen leerlingen waarmee je werkt, heb je als leraar misschien

academici voor de klas te verhogen. Dit sluit aan bij de doel

wel meer leiderschapskwaliteiten nodig dan als manager in het

stellingen in het nieuwe bestuursconvenant van de VO‑raad

bedrijfsleven”, merkt Blaas op. Elke leraar moet een leider zijn.

en het ministerie van OCW.

En van een goede manager worden didactische vaardigheden

Dit jaar draagt het ministerie van OCW de regie van Eerst

verwacht, om een leraar te kunnen zijn voor medewerkers en

de Klas over aan de VO-raad. Vanaf augustus 2012 krijgt

collega’s. Daarom richt Eerst de Klas zich op het ontwikkelen

een nieuwe groep veelbelovende, pas afgestudeerde

van leraarschap én leiderschap bij de trainees.

academici de kans om deel te nemen aan het tweejarige

Eerst de Klas is dan ook niet alleen voor scholen, maar ook

traject Eerst de Klas. De werving voor vijftig nieuwe

voor bedrijven interessant. In de eerste plaats heeft het

deelnemers loopt tot 31 maart 2012.

bedrijfsleven baat bij een goede opleiding van het personeel van de toekomst. De trainees zijn ambassadeurs voor het leraarsvak. Zij inspireren anderen om voor een carrière in het onderwijs te kiezen.

niet of lesgeven iets voor je is?” voegt Hoogland toe. “Loop

Daarnaast zitten bedrijven te springen om managers met

dan eens een dag mee op een vo-school in de buurt. Op die

uitstekende leiderschapskwaliteiten. Binnen het programma

manier krijg je zeker een goede indruk.” De werving loopt nog

Eerst de Klas krijgen jonge academici de kans de competenties

tot 31 maart 2012. In augustus start het vierde jaar van Eerst

te ontwikkelen om goede managers te worden.

de Klas.

Nieuwe lichting

Meer weten? Kijk op www.eerstdeklas.nl voor uitgebreide en

Inmiddels is de werving voor de volgende groep trainees

actuele informatie over het programma, de deelnemende

gestart. In het schooljaar 2012-2013 is er plaats voor vijftig

scholen en bedrijven, de trainees en de selectieprocedure.

nieuwe deelnemers, twintig meer dan dit jaar. “Veel mensen die normaal niet voor het onderwijs zouden kiezen, komen via Eerst de Klas in aanraking met het onderwijs. Wellicht ont


dekken zij dan hoe bijzonder het vak van leraar is en hoeveel

Meer weten over Eerst de Klas? Op het VO-congres heeft de

voldoening het geeft”, zegt Blaas. “Twijfel je nog en weet je

organisatie een stand waar meer informatie te verkrijgen is en u tevens vragen kunt stellen.


Blik van buiten

Managers hebben ook hun beroeps(z)eer Naam R Bas de Wit (29) Achtergrond R onderzoeker bij het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht Gespreksonderwerp R proefschrift ‘Loyale leiders. Over de loyaliteit van leidinggevenden naar docenten in het voortgezet onderwijs.’ Stelling R managers zijn de kop-van-jut

Tekst: Emmanuel Naaijkens / Fotografie: Dirk Kreijkamp

Wat was de aanleiding om promotie

Ook elders in de publieke sector staat de

Komen de managers zelf uit het onderwijs?

onderzoek te doen naar de manager in

rol van de manager ter discussie. Vanwaar

“De grote meerderheid wel, maar ik vermoed

het voortgezet onderwijs?

je belangstelling voor het onderwijs?

dat er de komende jaren meer van buiten

“In 2005 publiceerde Gabriël van den Brink,

“Het is een heel mooie sector, het gaat

komen, want er ontstaat een schoolleiders

samen met onder andere Ad Verbrugge van

over opvoeding, leren, kinderen. Allebei

tekort. Vooral middenmanagers worstelen

Beter Onderwijs Nederland (BON), het boek

mijn ouders werken in het onderwijs, de

met die onderwijsachtergrond. Zij ervaren

‘Beroepszeer’. Daarin werd de manager

een als ambulant begeleider en de ander

loyaliteitsconflicten, zij staan in direct

neergezet als iemand die vervreemd is van

als leerkracht in het basisonderwijs. Mijn

contact met leerlingen en docenten. Maar

het onderwijs. Hij weet niets meer van het

fascinatie voor managers komt voort uit

op het moment dat ze iets moeten doen dat

primaire proces, verloochent docenten, zet

mijn interesse voor mensen die werken op

van buiten komt, bijvoorbeeld omdat ouders,

ze onder druk en zorgt voor een cultuur

verschillende breukvlakken, bijvoorbeeld

Inspectie of ministerie iets van de school

van wantrouwen. Verder werd het beeld

tussen wet en werkvloer.”

willen, dan ontstaat er gevoelsmatig een

geschapen dat er een kaste van managers zou

probleem. Want ze moeten iets doen dat

zijn ontstaan die zich alleen nog maar met

Organisaties in het onderwijs zijn heel

negatieve consequenties kan hebben voor

schaalvergroting, groei en rendement zou

lang plat geweest; wanneer is daar

hun relatie met hun docenten. Loyaliteit kan

bezighouden. Het verbaasde mij dat niemand

verandering in gekomen?

ook leiden tot inactiviteit, iets niet durven

weerwoord bood aan die veronderstellingen.

“Dat is ruim twintig jaar geleden ingezet

oppakken, de kat uit de boom kijken.”

Sterker nog, dit verhaal kreeg in de media

door autonomievergroting, schaalvergroting,

alle ruimte. En het werd niet alleen uit

decentralisatie, en deregulering. Vroeger was

In de beeldvorming staan de managers op

gedragen door BON, het sloeg ook aan in

de schoolleider de eerste onder zijn gelijken,

grote afstand van de dagelijkse praktijk.

de politiek. Ik wilde nagaan of die beelden

een soort voorman die met de medewerkers

Hoe zit dat?

klopten met de werkelijkheid. Daar was

op gelijke voet stond. Door schaalvergroting

“Uit mijn onderzoek blijkt dat dit niet klopt.

nauwelijks onderzoek naar gedaan.”

heb je tussenlagen gekregen en heeft de

Ze zijn niet vervreemd, ze voelen zich van

manager een andere rol heeft gekregen.

hoog tot laag zeer betrokken bij docenten.

Daardoor vervult de middenmanager nu een

Ze zijn niet onverschillig, integendeel. Je kunt

vervreemd, ze voelen zich

rol die vroeger werd bekleed door de rector of

je afvragen of ze juist niet te dicht op het

van hoog tot laag zeer

directeur. Tot het middenmanagement reken

primaire proces zitten. In mijn proefschrift

ik bijvoorbeeld teamleiders, conrectoren,

betoog ik dat het managen van een school

vaksectieleiders, afdelingsleiders. Maar er is

meer is dan bedrijfskundig leiden. Het gaat

een enorme variëteit onder leidinggevenden

ook over sociaalrelationele aspecten van

in hoe ze zich verhouden tot docenten.”

leidinggeven.”

‘Managers zijn niet

betrokken bij docenten’


Is indertijd niet voorzien dat deregulering

beleid van de overheid dat voortdurend

Is onderzocht hoe docenten tegen hun

en decentralisering gevolgen zouden

verandert. Tegenwoordig lijkt er sprake van

managers aankijken?

hebben voor de organisaties in al die

een tendens naar centralisatie. De manager is

“Ik heb bewust alleen leidinggevenden

scholen?

overigens niet zielig hoor, uit mijn gesprekken

ondervraagd omdat het een onderbelichte

“In de jaren tachtig al was er sprake van

is gebleken dat managers geëngageerd zijn,

en nog nauwelijks onderzochte groep was.

grote bezuinigingen. Bovendien was nieuw

ze weten waar ze voor staan.”

Ik stel in mijn proefschrift dat je ook aan docenten zou moeten vragen hoe zij tegen

publiek management in opkomst en dat ging ervan uit dat centrale aansturing vanuit de

Hoe kan de manager uit deze

managers aankijken, dat is iets voor vervolg

overheid achterhaald was. Dat kon veel goed

spagaat komen?

onderzoek. Eerder onderzoek van bijvoor

koper, dat heeft geleid tot meer bedrijfsmatig

“Op basis van dit onderzoek kun je vast

beeld het Sociaal en Cultureel Planbureau

denken. Maar niet alle managers gaan daarin

stellen dat de saamhorigheid binnen scholen

laat overigens zien dat docenten niet per se

mee; die merken dat ze tegen grenzen aan

te weinig benut wordt. Dat sluit inderdaad

negatief zijn over managers. Met mijn onder

lopen. Er zijn er die in verzet komen. Je ziet

aan bij het betoog van Van den Brink:

zoek wil ik evenmin beweren dat school

dat nu bij de 1040 urenkwestie. Heel interes

scholen zijn gemeenschappen; daar kunnen

leiders het altijd goed doen. Ze doen soms

sant en hoopgevend is dat schoolleiders en

we elkaar vinden. Maar op het punt van

domme dingen, zoals het intimideren van de

docenten nu weer zichtbaar samen optrekken

loyaliteit lopen onze meningen uiteen.

MR, of ze maken fouten in hun financieel

rond dat thema.”

Van den Brink zegt: de manager moet alleen

beleid. In een gesprek met vijf bestuurders en

dienstbaar zijn aan de docenten. Maar dat

schoolleiders zei een van hen dat docenten

Hoe kijken de managers tegen hun eigen

kan niet, er zijn juist veel meer partijen waar

voor hem ‘productiemiddelen’ zijn. Die

positie aan?

hij dienstbaar aan moet zijn. De Onderwijs

bestuurder kreeg van zijn collega’s flink de

“Heel verschillend. Het beeld van de manager

raad zegt dan weer dat managers meervoudig

wind van voren, ze werden daar oprecht boos

is vaak dat die in control is, alle touwtjes in

loyaal moeten zijn, maar dat is ook niet het

over. Wat ik heb vastgesteld is dat managers,

handen heeft. Maar dat is niet zo. Vroeger

antwoord. In feite zeg je dan dat je loyaal

net als docenten, hun beroepszeer hebben

was er alleen Den Haag waar hij rekening

aan alles moet zijn, en dan zegt loyaliteit

door de managementbashing in de afgelopen

mee moest houden, nu zijn dat allerlei

niks meer. De punten voor verbetering zullen

jaren. Ze zijn de kop-van-jut voor alles wat

partijen, die allemaal hun wensen en ver

niet zozeer gevonden moeten worden in

fout gaat. Ze zouden veel meer naar buiten

wachtingen hebben. Ouders, maar ook ouders

grootschalige systeemwijzigingen – ‘weg

moeten treden met hun beroepstrots.”

onderling; docenten onderling, zoals vak

met de manager’ – maar binnen de school

secties. Dan is er de maatschappelijke op

gemeenschap. Bijvoorbeeld door te investeren

Het proefschrift van Bas de Wit is te

dracht van school vanuit de omgeving; de

in connecties tussen managementniveaus en

downloaden via een link op de website

inspectie die er bovenop zit. Er gebeurt heel

tussen leidinggevenden en docenten.”

www.uu.nl/rebo/medewerkers/BCdeWit

veel, het is heel complex. En onvoorspelbaar:


Wie wat waar

Wie werkt waar

Agenda

Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs

15-03 VO-congres 2012 ‘Maak het verschil’

in Noord- en Midden-Drenthe

Wie

Assen / Sinds begin februari is Philip Messa sectordirecteur vmbo van

Waar Nieuwegein

Leden VO-raad

CS Vincent van Gogh te Assen. Messak is sinds augustus 2011 interimsectordirecteur aan deze school. Hiervoor was hij projectleider en

23-03 Conferentie training Passend Onderwijs

teamleider Sport & Bewegen aan het Alpha-College te Assen.

Wie

docenten

Waar Utrecht Stichting Carmelcollege Deventer / Arie van Ommeren is benoemd tot voorzitter Centrale

28-03 Op de drempel van het Centraal Examen

Directie van Etty Hillesum Lyceum in Deventer. De benoeming gaat in

Wie

per 1 maart 2012. Van Ommeren was eerder onder meer rector van het

Waar Amersfoort

Schoolleiders en bestuurders

Ichthus College in Enschede. Van 2001-2003 was hij plaatsvervangend rector van het Bonhoeffer College. Sinds 2003 is hij voorzitter Centrale

28-03 Kick-off Bestuursakkoord VO

Directie van deze scholengemeenschap.

Wie


Waar Den Haag Stichting Carmelcollege Enschede / Het CvB van Stichting Carmelcollege heeft Jan van Schilt

29-03 Regio 1: Opbrengstgericht onderwijs

per 1 maart benoemd tot voorzitter Centrale Directie van het Bonhoeffer

Wie

College in Enschede. Van Schilt is sinds 2010 lid Centrale Directie. Van

Waar Informatie volgt


2004-2009 was hij directeur Sector Educatie bij het gefuseerde ROC van Twente en van 2009 tot 2010 directeur Maatwerk bij dit ROC.

29-03 Kennismakingscursus Arboscan-VO Wie


Waar Utrecht

Christelijke Scholengemeenschap Groningen Groningen / Per 1 januari is Wim Hartog uit Nijkerk benoemd tot sectordirecteur/vestigingsleider aan de Christelijke Scholengemeen

11-04 Oogstconferentie: onderzoeksprojecten

schap Groningen – vestiging Augustinuscollege-Diamantlaan. Hartog

en opbrengsten

was eerder directeur vmbo bij de GSG Guido de Brès in Amersfoort,

Wie

Bloemendaal en Arnhem.

Waar Ede


Stichting Vechtdal College Hardenberg / Nynke Gerritsma is per 1 april benoemd tot directeur van de sector havo/vwo van het Vechtdal College in Hardenberg. Gerritsma is nu nog conrector aan de Vrije School in Zutphen.

Meer informatie en inschrijven: R www.vo-raad.nl/agenda

Colofon VO-magazine is een uitgave van de VO-raad, de sectororganisatie van het voortgezet onderwijs. VO‑magazine verschijnt 7 keer per jaar in een oplage van 4.500 exemplaren.

Redactieadres VO-raad, Postbus 8282, 3503 RG UTRECHT, T 030 232 48 00, [email protected], www.vo-raad.nl.

Advertenties Uitgeverij Recent Amsterdam, T 020 330 89 98 (Ray Aronds), www.recent.nl. Issn 1873-1163

Redactie Cindy Curré, Ingrid Janssen, Iris de Kort, Ron Onderwater, Suzanne Visser (eindredactie), Linda Zeegers. Medewerkers: Truus Groenewegen, Karen van Herpen, Martijn Laman, Hanneke van der Linden, Emmanuel Naaijkens, Marijke Nijboer, Carolien Nout, Eva van Teeseling, Jacq Zinken.

Fotografie Josje Deekens, Dirk Kreijkamp (ook voorpagina), Rogier Veldman Illustraties Matthias Giesen Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht

Abonnementen Besturen en de daarbij horende scholen, die lid zijn van de VO-raad ontvangen het VO-magazine gratis. Een abonnement kost € 75,per jaar. Beëindiging van het abonnement dient schriftelijk te geschieden voor 1 juli.


ADVERTENTIE

MASTER SPECIAL EDUCATION NEEDS Bent u die leraar, intern begeleider, remedial teacher, zorgcoördinator of leidinggevende die zich verder wil professionaliseren in het werken met of voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften?

Starten met opbrengstgericht leidinggeven?

Vanuit 11 lesplaatsen verzorgen wij nascholing en de masteropleiding Special Educational Needs. Voor deze masteropleiding kunt u de lerarenbeurs voor scholing aanvragen. Wij nodigen u van harte uit op een van onze informatiebijeenkomsten. Kijk voor data en een kantoor bij u in de buurt op www.seminarium.hu.nl

ER VALT NOG GENOEG TE LEREN

Penta Nova verzorgt erkende opleidingen voor (aankomend) onderwijsmanagement. • Oriëntatie op management • IMPULS trainingen • opleiding Middenmanagement • opleiding Schoolleider • opleiding Directeur Primair Onderwijs • Master Educational Leadership (NVAO geaccrediteerd) Kijk voor meer informatie en data van voorlichtings avonden in maart april en mei op www.pentanova.nl

ADVERTENTIE

AANBOD 2012 Passend Onderwijs en Regionale Samenwerking

Masterclasses Nieuw!

als antwoord op complexe bestuurlijke vraagstukken.

Streefdoelen uit het bestuursakkoord

start 21 maart 2012

Sociale Media

start 21 maart 2012

Presteren in Havo/ VWO

start 26 maart 2012

Advies of begeleiding? Maak een afspraak!

Rooms

Generatiemanagement

start 24 april 2012

Krimp als kans!

start 25 april 2012

Excellent leiderschap in het onderwijs

start 26 april 2012

Executive Room VO

start 4 april 2012

HR Room

start 12 april 2012

Controllers in onderwijs

start 21 mei 2012

Docenten Room

start 17 april 2012

Passend onderwijs = Onderwijskundig Leiderschap

start 30 mei 2012

Executive Room PO

start 23 april 2012

start 6 maart 2012

Startdata rooms schooljaar 2012-2013

24 mei 2012, exclusief bij CBE, de beroemdste Harvard University prof. politicologie

Michael J. Sandel

What Money Can’t Buy, the moral limits of markets Een uitdaging om de morele dilemma’s te onderzoeken achter actuele discussies over de ﬁnanciёle wereld, de grote onderwijsinstellingen en de woningcorporaties. Voor info en tickets: www.michael-sandel.nl

Teamleider Room

Executive Room VMBO-TL

start 17 september 2012

Teamleider Room


Executive Room VO


Executive Room VMBO intersectoraal


HR Room

start 1 oktober 2012

Nieuw Talent


Executive Room PO


Boardroom VO


Boardroom PO


Room Controllers


Docenten Room


Voor meer informatie en deelname:

www.cbeacademica.nl

CBE Academica | Herengracht 250 1016 BV Amsterdam | 020-5217400 | [email protected]

VO-magazine. VO-congres. 15 maart Geen vaten vullen, maar lontjes aansteken

Recommend Documents