VMBO-MBO. Zelfvoorzienend en duurzaam School die je voedt. Regioleren gaat verder. Duurzame Jonge Boeren gezocht. Ontwikkelingen

M a a r t 2 016

CC &

4

Cursus & Contract Magazine

Ontwikkelingen

VMBO-MBO

Zelfvoorzienend en duurzaam School die je voedt De vrolijke soorten van bemesting

Regioleren gaat verder…

Duurzame Jonge Boeren gezocht

VMBO-groen MBO Cursus & Contract Wij inspireren en leren mensen om met passie en vakmanschap te werken aan een duurzame, mooie wereld. Leeuwarden, Buitenpost, Heerenveen en Sneek

BBL-opleidingen MBO-hovenier MBO-teelt & technologie MBO-melkveehouderij MBO-loonwerk MBO-bloem & design MBO-life sciences (voeding) MBO-entreeopleiding

2&3 2 2&3 2&3 2 2, 3 & 4 1

Natuurlijk kunnen wij u ook een aanbod op maat doen. Neem voor meer informatie over de reguliere BBL-opleidingen én de maatwerktrajecten contact op:

T 058 253 40 00

www.nordwincollege.nl

Cursus & Contract Magazine 3

Voorwoord

Nordwin College is de groene school voor Fryslân De afdeling Cursus & Contract brengt de driehoek bedrijfsleven, overheid en onderwijs

V

ier regionale scholen voor VMBO-groen en MBO 1&2 onderwijs in Buitenpost, Leeuwarden, Sneek en Heerenveen en in Leeuwarden opleidingen Life Sciences en voor MBO 3&4 in

de sectoren Natuur & Recreatie, Bloem & Design, Paardenhouderij, Dierverzorging, Dierenartsassistent Paraveterinair, Loonwerk, Teelt & Technologie, Melkveehouderij en Hovenier.

bij elkaar om samen te leren, te ontwikkelen en te innoveren.

Opleidingen die zich kenmerken door een goede afwisseling van theorie en praktijk, werken aan vakmanschap, ondernemerschap en het stimuleren van duurzaam handelen. En... het bevorderen van het besef dat je nooit uitgeleerd bent in je leven. Een leven lang leren.

Cursus & Contract is een

Ook hier levert Nordwin College haar bijdrage. Door speciale opleidingen voor leren en

onderdeel van Nordwin College.

werken (beroepsbegeleidende leerweg BBL) en het aanbieden van allerhande cursussen

Nordwin College is tevens een opleidingscentrum voor VMBO-groen & MBO onderwijs. Cursus & Contract voert projecten uit, geeft trainingen en cursussen, organiseert evenementen, geeft adviezen op maat enz.

hebben wij een mooi aanbod voor aanstormend talent tot de gevestigde senior die zich wil blijven ontwikkelen. De afdeling Cursus & Contract levert graag maatwerk en gaat graag in gesprek met bedrijven en organisaties om dit te realiseren. In dit nummer leest u veel over de melkveehouderij. Een sector die volop in beweging is en ondanks de lage melkprijs op dit moment een ongekende dynamiek en innovatie kent. Zeker in Fryslân. Onze opleiding MBO-melkveehouderij in Leeuwarden is de grootste MBO-school voor melkveehouderij in Nederland. Studenten komen uit alle windstreken om in Leeuwarden hun opleiding te volgen. En ze gaan er ook op uit. Stages vinden plaats in Canada, Zuid-Amerika, Europa, Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten en sinds kort gaan onze studenten ook naar China. De kennis die in Nederland is opgebouwd is op het ogenblijk een gewild exportartikel. Vooral kennis gecombineerd met praktische vaardigheden is zeer in trek in het buitenland. Begin 2016 zijn verschillende groepen Chinese boeren en bedrijven in de periferie van de melkveehouderijbedrijven op bezoek bij Nordwin College geweest. Leren op het gebied van de fokkerij, voeding, signalering en melkwinning. Dit jaar worden ook een grote groep Bulgaarse studenten voor stages ondergebracht op Friese melkveehouderijbedrijven. En als straks de Dairy Campus in Leeuwarden haar deuren heeft geopend heeft ook Nordwin College een prachtige locatie in de buurt om de studenten en cursisten in een inspirerende omgeving te laten excelleren én kennis te laten nemen van heel veel op de praktijk gericht onderzoek en in gang gezette innovaties. Maar waar ook de gehele melkveehouderijsector nationaal en internationaal haar voordeel mee kan doen. Prachtige ontwikkeling. Mooi ook dat Nordwin College hier een stevige bijdrage aan kan leveren. Het geeft voldoening en maakt trots. ‘It koe minder!!’

Aad van der Burg Directeur Nordwin College MBO Leeuwarden


Inhoudsopgave

Inhoud

12

8

‘Kofje by de Boer’

CIV Agro & Food

06 Naar een nieuw VMBO-groen

Aan de slag met nieuwe keuzepakketten

14

07 MBO-veehouderij MBO-er gezocht

Verkiezing

08 CIV Agro & Food Het talentencentrum waar scholen en bedrijven samenwerken

11 Interview met Theo Mulder

Eigenaar van een fouragebedrijf in Kollumerzwaag

12 Nationale Burendag ‘Kofje by de Boer’

13 Verkiezing

Bisto de meast duorsume Jonge Boer fan Fryslân?

16 De Ronde Tafel

Maak kennis met onze collega’s

19 Gewasbescherming

Gewasbescherming in de veehouderij

20 Kenniswerkplaats

Regioleren ontwikkelt zich verder

16

De Ronde Tafel

Inhoudsopgave

23

Swiet, Sâlt en Sân

27


Âsum Academy

22 Voedselveiligheid

Hoe veilig is jouw voedsel bereid?

23 Swiet, Sâlt en Sân

Ontwikkeling van de streekproductensector in Fryslân

28

24 Schakeltraject

Samen naar een werkende toekomst in Fryslân

25 Profiel van Wijnand Verschuur

Kening fan ‘e Greide

Opleidingsadviseur Life Sciences, acquisiteur Nordwin College Cursus & Contract

26 ‘De school die je voedt’ Duurzaamheid

27 Grienskip

Âsum Academy

28 Natuurinclusief boeren

Kening fan ‘e Greide

29 Recept

‘Beppe Toetje’

30 Team 31 Informatie

Contactgegevens & Colofon

29

Recept

‘Beppe

Toetje’


Naar een nieuw VMBO-groen

Naar een nieuw VMBO-groen Niets is mooier dan aan het werk zijn op het boerenbedrijf. Gewassen telen en in weer en wind zorgen voor de optimale omstandigheden voor het product dat op het land moet groeien om later geoogst te worden. In de stal aan de slag met de huisvesting

Profiel Groen

bouw, techniek en natuurbeheer. De combi-

en voeding voor de productiedieren van

Hieronder de inleiding van een van de nieuwe

natie van het alom bekende boerenbedrijf.

het veehouderijbedrijf. En dit alles gaat

keuzepakketten voor het VMBO-groen van

natuurlijk niet zonder het juiste machine-

Nordwin College. Vanaf september 2016 gaat

Het zorgen voor dieren, het produceren

park. Misschien wil je wel aan de slag met

de bovenbouw van het VMBO-groen werken

van (consumptie)gewassen en het hierbij

de meest moderne trekker die volledig

via het nieuwe profiel groen. Nordwin College

gebruikte machinepark vormen samen met

GPS-gestuurd de handelingen op het land

heeft hierbij de keuze gemaakt om keuze-

het beheren en onderhouden van flora en

zelf uitvoert. Of meer informatie krijgen

pakketten van 4 keuzevakken te maken

fauna rondom het bedrijf de basis van een

over hoe je met behulp van een drone

welke in samenhang worden aangeboden.

programma waar leerlingen vooral zelf op

precies weet waar en wanneer je welk

Een leerling volgt naast het verplichte profiel-

ontdekking gaan. Met onderwijs aan de slag

gewas moet bemesten of van water moet

deel een van deze pakketten. Om er voor te

zoals men wel herkent van vroeger tijden;

voorzien. En dat niet alleen. Je leert ook

zorgen dat onze groene productiesector ook

koeien scheren, pootjes bekappen, sleutelen

hoe je de natuur in kunt zetten om

als aantrekkelijk en innovatief programma in

aan opengewerkte en echte motoren en op

bijvoorbeeld plagen en ziekten in gewas-

beeld komt voor de leerlingen is een combi-

kleine schaal telen en op het land teelten

sen te voorkomen of bestrijden. Bovendien

natie gemaakt tussen veehouderij, akker-

beoordelen.

is het voor de buren en burgers rondom een bedrijf van belang dat niet alleen de gewassen voor humane of dierlijke consumptie er goed bij staan. Maar dat ook (weide)vogels, insecten, wilde planten en andere flora en fauna alle kans krijgen om zich te ontwikkelen.

Ook nieuw: Bemesten of water geven met behulp van gegevens verzameld met een drone, inzet van robots in de akkerbouw en

Vrijedeel - Keuzepakket

veehouderij en bijvoorbeeld volledig GPS-gestuurd oogsten. Leerlingen leren hoe de basis van de verschillende vakgebieden in elkaar steekt, een koe blijft

Profieldeel - Groen

tenslotte gewoon een herkauwer, net als

Wiskunde | NASK of Bio | Profielvak Groen

vroeger. Maar diezelfde leerling leert, ontdekt en ervaart ook wat de innovatieve agrarische sector kan betekenen voor zijn of haar toekomst, thuis of bij een werkgever. Samenwerking met het bedrijfsleven en ‘echte’ werknemers staat hierbij centraal. Want van wie kun je beter leren dan van iemand die het werk ook echt zelf doet.

Gemeenschappelijk deel Nederlands | Engels | Maatschappijleer | Kunst & Cultuur Lichamelijke Opvoeding (Duits, Economie, LO2, NASK/Bio)

MBO-veehouderij


T H C O Z E G r e MBOIemand die verstand heeft van diergezondheid én voer én de bodem én stalinrichting én jongvee én dierziektes én grassen én personeel én met machines kan werken én machines kan onderhouden én ook nog tijd voor zichzelf en zijn gezin overhoudt én ook nog nieuwe ontwikkelingen bijhoudt. Zie hier het profiel waar we bij Nordwin College onze melkveehouders voor opleiden! Een veelzijdig dynamisch persoon die overal verstand van moet hebben. Dit vraagt veel van de docenten en de inrichting van de opleiding. Graag vertellen we u daar meer over. De studenten hebben wekelijks een vol

en duiken daar met de vakdeskundige

programma met lessen, stage en projecten.

dieper op een thema in, waarbij het bedrijf

De lessen worden grotendeels gegeven door

ter plekke het lesmateriaal is. Een ander

docenten die zelf ook een bedrijf hebben of

voorbeeld is de deskundigendag; we nodigen

hebben gehad waardoor ze elke dag letterlijk

deskundigen op school uit en die bestuderen

met hun voeten in de materie staan. Nieuwe

met de studenten de kengetallen van de be-

ontwikkelingen kunnen ze meteen meenemen

drijven om zo met elkaar te zien wat en hoe

in hun lessen. Hiervoor is het van belang dat

geoptimaliseerd kan worden in dat bedrijf.

er in de onderwijsstructuur, het rooster en de opbouw van de lessen ruimte is om nieuwe

OPA-BOP project

ontwikkelingen ook werkelijk te bespreken

Binnen de sector is het OPA-BOP project heel

met de studenten. Excursies en het bezoek

bekend. De studenten moeten hiervoor twee

van beurzen proberen we dan ook zoveel

plannen schrijven. Eén plan is het optima-

mogelijk te stimuleren.

lisatie advies waarin ze hun stagebedrijf helemaal doorlichten en optimaliseren. Hier

Leren in de praktijk

volgt een mondeling examen over en in dat

Studenten leren het meest van de echte

examen gaat het over alle onderwerpen die

ondernemers. Op school leggen we de basis,

hierboven al genoemd zijn, van diergezond-

in het bedrijf moet het gebeuren. Bij het

heid tot aan tijd voor het gezin. Daarna

project Bedrijf in Balans worden studenten

zoeken ze in groepjes een ondernemer

gekoppeld aan een ondernemer en gaan ze

waar ze een bedrijfsontwikkelingsplan voor

met hulp van de kringloopwijzer kijken waar

schrijven. De ondernemer geeft aan hoe hij

de ondernemer zaken kan verbeteren. Met

het bedrijf wil ontwikkelen en de studenten

behulp van een expert/deskundige werken

rekenen uit of het financieel haalbaar is.

ze als groep een advies uit. Ook de deskun-

Daarnaast komen ze zelf ook met ideeën

digen uit het werkveld spelen een grote rol

over mogelijke ontwikkelingen. Dit plan

Meer informatie?

in ons onderwijs. Een mooi voorbeeld is de

wordt tot slot gepresenteerd aan een grote

Deze kunt u vinden op website van

kenniscarrousel. We gaan op één dag naar

zaal met genodigden. Elk jaar weer een

Nordwin College. Ook kunt u ons volgen

Hoornsterzwaag waar op 8 bedrijven een

spannend en ook feestelijk moment want

op Facebook; mbo-veehouderij.

vakdeskundige aanwezig is. De deelnemers

voor veel studenten is dit het laatste onder-

gaan op deze dag naar 3 van die bedrijven

deel van hun Proeve van Bekwaamheid.


CIV Agro & Food

CIV Agro & Food Nederland heeft een toppositie op het gebied van Agro & Food en wil deze ook behouden. Dat vraagt om voortdurende vernieuwing en verbetering. Goed opgeleide werknemers zijn essentieel voor het ontwikkelen, invoeren en vermarkten van de nieuwe producten om de concurrentievoorsprong te behouden. In Nederland zijn 6 talentencentra in het kader van CIV Food. Het Centrum Innovatief Vakmanschap Agri & Food is hét talentencentrum waar bedrijven en scholen samenwerken om mbo-studenten en werkenden door te laten groeien tot innovatieve vaklui. Vaklui die open staan voor nieuwe ontwikkelingen, die opsporen en binnen de topsector Agri & Food in de praktijk brengen.

CIV Food Noord Sinds 2015 is Nordwin College partner en projectleider voor CIV Food Noord. Plannen zijn ontwikkeld om een sterke doorlopende leerlijn MBO-HBO-WO te ontwikkelen voor de Food opleidingen in het noorden. De volgende ontwikkelingen worden de komende jaren ingezet: 1. Curriculumontwikkeling voor MBO en HBO 2. Doorlopende leerlijn MBO-HBO-WO 3. Leven lang leren, bij- en nascholing 4. Ontwikkelen Associated Degree Food 5. Internationale programma’s 6. Marketing en promotie 7. Ontwikkeling van een Food Application

Center of Technologie (FACT) te gebruiken

voor MBO en HBO.

8. Versterken onderwijs-bedrijfsleven 9. Meer studenten interesseren voor dit

vakgebied

10. Ontwikkeling lesmateriaal Meer info: www.civ-food-noord.nl

CIV Agro & Food


Instromers in de procestechniek Vanuit CIV Food Noord is samen met het LeerwerkLoket Fryslân (UWV), MBO Life Sciences, Gemeente Leeuwarden en Olympia Uitzendbureau in 2015 gestart met het werven, opleiden en plaatsen van 30 werkzoekende jongeren in de sector voedingen procestechnologie. De duur van de opleiding is 1 jaar met aansluitend een baangarantie voor minimaal 1 jaar.

Op 1 februari 2016 zijn de eerste 20 diploma’s uitgereikt. Al 14 deelnemers hebben een baan gevonden in de branche!

Project Kaas Het project Kaas is ontwikkeld om meer VMBO-leerlingen te interesseren voor een beroepskeuze in de Foodtechnologie, Laboratoriumtechniek en Procestechniek. VMBO-leerlingen moesten vooraf ‘solliciteren’ om deel te nemen aan dit project. In totaal hebben 20 leerlingen deelgenomen. De kick-off vond plaats bij FrieslandCampina in Wolvega. De eerste opdracht was het maken van een kaas bij Kaasboerderij De Stelp in Oldeberkoop door de VMBO-leerlingen onder begeleiding van studenten MBO Life Sciences. Ook werd er een bezoek gebracht aan het bedrijf Eurofins Nederland. Dit is een zeer modern ingericht laboratorium op het gebied van onder andere voedingsmiddelen. Dit bezoek gaf een goede indruk welke analyses er allemaal nodig zijn voor kaas. De leerlingen hebben ook kennis gemaakt met alle opleidingen van MBO Life Sciences. Alle leerlingen hebben onder begeleiding van MBO-studenten analyses uitgevoerd op het laboratorium. Als slot werd er door de deelnemende leerlingen gepresenteerd wat men heeft gemaakt , gemeten en geleerd.

“Ontwaken in een natuurlijke omgeving met veel historie” Bêd & Brochje - Groepsrestaurant StreekproductenWinkel - Theetuin Toeristisch Informatiepunt Vergaderaccommodatie Martenawei 2 9056 PE Koarnjum Tel. 058 - 257 21 90 b.g.g. 06 - 127 434 36

nd Elke maa

r

Túndine

Kijk op e! de websit

[email protected] www.tunmanswente.nl Túnmanswente is een leerbedrijf van Nordwin College & Friesland College

Bedrijfshulpverlening


Aanbod cursussen: 3 Basiscursus (EHBO + BOC) € 229,3 Vervolgcursus € 129,- of per onderdeel € 69,Individuele aanmelding of per groep (in company). Cursus op maat? Vraag om een offerte.

Overig aanbod: 3 AED incl. Reanimatie 3 RI&E 3 EHBO (diploma Eerste Hulp) 3 HGA 3 Eerste hulp bij kinderen Kijk voor meer info en aanmelden op www.nordwincollege.nl of mail [email protected]

Interview


Interview “Ik hou van de vrolijke soorten van bemesting” Theo Mulder ontmoeten wij in ons netwerk regelmatig. Dat is altijd inspirerend, want zijn kennis van kringlooplandbouw groeide door reizen en veel lezen. Zijn eigen ervaring met de aarde en zijn passie voor het boerenbedrijf vormen de voedingsbodem voor zijn visie op de toekomst van de landbouw. “Samen met mijn vrouw en mijn broer ben ik eigenaar van een fouragebedrijf in Kollumerzwaag. Dit familiebedrijf bestaat ruim 80 jaar en we hebben negen man personeel in dienst. Onze wortels liggen in de veehouderij. Vroeger was dit een boerderij met melkvee en varkens, maar we hebben ons gespecialiseerd in de handel van veevoeding en agrarische bodembenodigdheden. Op enkele meststieren na staat er geen vee meer op het erf, maar mijn drijfveer blijft de liefde voor het boerenbedrijf. Ik geloof in een toekomst met agro-ecologische landbouw en drastische vermindering van kunstmestgebruik en gewasbeschermingsmiddelen. Kijk je naar onze handel dan klinkt dat raar, maar voor de lange termijn kan het niet anders. Gaan we zo door, met het uitputten en verschralen van de aarde, dan schieten we straks in onze eigen voet. Daarom wijs ik op alternatieven. Voor een gezonde wereldbevolking met voldoende voedsel moeten we meer natuurinclusief gaan boeren, met de kringloop en bodemgezondheid als uitgangspunt. In 1995 kwam bij mij een soort ommekeer, toen ik het werk las van Justus von Liebig, de uitvinder van kunstmest. Veel boeren weten niet dat hij al in de 19e eeuw een fel tegenstander werd van de manier waaróp zijn ontdekking werd toegepast. Omdat dit actueler is dan ooit heb ik zijn boek laten vertalen in het Nederlands. We krijgen voor De zoektocht naar kringlooplandbouw zelfs regelmatig bestellingen uit België. Kunstmest is niet fout, maar je moet goed nadenken bij de chemische weg. We grijpen bij mens en dier te vaak naar medicijnen. Gevarieerd voedsel uit een gezonde agro-ecologische landbouwketen maakt veel pillen overbodig. We moeten van pharmacie naar farmacie en dat Fotograaf: Marcus Pasveer

kan door biodiversiteit en het bouwen aan vruchtbare bodems. De weg van monoculturen en verhoging van productopbrengsten met kunstmest loopt uiteindelijk dood. Stikstof heet in Frankrijk azote, maar dat is daar ook een synoniem voor dood. Ik hou meer van de vrolijke soorten van bemesting, de levendige, die in een natuurlijke kringloop de bodem verrijken met miljoenen en miljoenen micro-organismen. Zoals compost. Of bokashi, dat boeren zelf kunnen maken. Gefermenteerd uit drijfmest, stro of ander organisch materiaal van het eigen bedrijf. Daarom verkoop ik veel liever steenmeel en andere steun-ingrediënten voor bokashi, dan dat de bodem wordt volgepompt met zouten. Goed rentmeesterschap is een kernwaarde en kennis delen is belangrijk. Met Cursus & Contract bieden wij cursussen en informatieavonden aan. In 2015 hebben we op ons bedrijf de Bodembeleefdagen georganiseerd, met hulp van Nordwin studenten. Een groot succes,

Interview door Ytje Hoekstra

dat we willen herhalen in 2018. Dit jaar zijn we opdrachtgever Regioleren bij MBO 3&4.

[email protected]

Onze projectopdracht gaat over bokashi. Ik hoop dat die jonge veehouders ervaren welke kansen dit biedt en dat ze die pakken. Voor henzelf en voor de wereld.”


Nationale Burendag

Kofje by de Boer tijdens Nationale Burendag succesvol! Op zaterdag 26 september 2015 werd er in heel Nederland Nationale Burendag gevierd. In Fryslân nodigden 24 boeren hun buren uit voor ‘Kofje by de Boer’. Onder de koffie werd er gesproken over de keuzes die de ondernemer maakt, de bedrijfsvoering en het leven op de boerderij. Daarnaast konden buren aangeven hoe zij het vinden om vlakbij een agrarisch bedrijf te wonen. Buren waren enthousiast over de uitnodiging voor ‘Kofje by de Boer’. “Je stapt toch niet zomaar de stal binnen om vragen te stellen, en nu krijgen we de gelegenheid, heel erg leuk” was de reactie van enkele buren. Nordwin College hoopt dat het aantal deelnemende bedrijven aan ‘Kofje by de Boer’ de komende jaren gaat toenemen. Iedere boer heeft buren, en zo ontstaat het contact

‘Kofje by de Boer’

tussen burgers en boer heel gemakkelijk.

wordt geïnitieerd door Nordwin College in opdracht van de Provinsje Fryslân. De communicatie tussen boeren en burgers is een beleidsspeerpunt uit de Lânbouaginda Foarútbuorkje II van de Provinsje. Het is de bedoeling om ‘Kofje by de Boer’ ieder jaar te laten plaatsvinden.

OPROEP:

Doet u ook mee? Op zaterdag 24 september is het Nationale Burendag. Dit is een jaarlijkse landelijke dag, die in het teken staat van het vieren en bevorderen van contacten tussen buren. Een mooi moment om uw buren uit te nodigen voor een kopje koffie op uw bedrijf. De boer en buur samen om tafel geeft mogelijkheden om te praten over voedselproductie, keuzes die de ondernemer maakt, regelgeving, het leven op de boerderij en het bespreken van eventuele bouwen toekomstplannen. Voor u als boer is het ook interessant om te weten hoe uw buren het ervaren om vlak bij uw bedrijf te wonen.

Wilt u met uw agrarische bedrijf meedoen aan ‘Kofje by de Boer 2016? Meld u dan aan op https://www.nordwincollege.nl/cursus-en-contract/evenementen/kofje-by-de-boer

Verkiezing


Bisto de meast duorsume

Jonge Boer fan Fryslân? In opdracht van de provincie Fryslân organiseerden Nordwin College en Agrarische Jongeren Friesland (AJF) de verkiezing “Meest duurzame jonge agrarische ondernemer van Fryslân”. Met een tweejaarlijkse prijs voor de meest duurzame jonge agrarisch ondernemer in Fryslân wil de provincie verduurzaming van de sector stimuleren. De provincie wil zo ook haar waardering laten blijken voor jonge mensen die het aandurven om een agrarisch bedrijf over te nemen of te starten. Deze verkiezing wordt in 2015 en 2017 gehouden. Jonge boeren (m/v) die erg duurzaam bezig zijn binnen hun agrarisch bedrijf konden zichzelf of een ander aanmelden of door een ander worden aangemeld. Ze zijn aan de hand van duurzaamheidscriteria (people, profit en planet) beoordeeld als ondernemer door een deskundige jury.

De vakjury, bestaande uit Lubbert van Dellen van Accon AVM, Sieto van Houten van Agrifirm en Jeen Nijboer van de Rabobank, heeft Lucas en Hanneke Westra benoemd tot meest duurzame jonge agrarische ondernemers van 2015. De vakjury roemt deze ondernemers om hun sterk ontwikkelde bedrijf in combinatie met de hoogste verbinding op alle facetten van people, profit en planet. Hun maatschappelijke betrokkenheid, visie op resultaten en het leggen van verbindingen zijn een voorbeeld in de sector. De familie Westra is daarmee volgens de vakjury een overtuigende winnaar van de Duorsume Jonge Boer prijs 2015. De vakjury en de publieksjury waren het hier over eens, na een nek aan nek race met de ondernemers Sytse Gerritsma en Tiertsje Smink uit Elahuizen won de familie Westra nipt ook de publieksprijs voor Duorsume Jonge Boer 2015. De winnende ondernemers kregen hun prijs uitgereikt door gedeputeerde

Kijk voor meer informatie op de website

Johannes Kramer tijdens de Boer- Bokaal Borrel op 12 maart 2015

www.duurzameboer.nl


Prikbord

Grond! tegel uit de gevonden Eet gezondac, tie uit de grond!’ plaats ‘Eet gezond, tegel euwarden is

In juni heeft de eratie Steenbreek Le er het t en Oldegalileën. Op ze te informeren ov in de Bloemenbuur de deur gegaan om gs oden in lan eb ers ng on aa ew nt tb bij de buur een eetbare pla er is ij erb Hi d. sta ene belang van een gro uit de tuin. el teg n ee or vo il ru g bij een erd over hun belan ewoners geïnforme tb ur - of aardbu ten n zij ma to tie n ac ee Met deze l enthousiasme vo en bb . he en ns dr ing terug te ingen groene stad. Veel me atsen om de versten pla eld en iss lat ew in ing tu n els hu beienplant in tiatief nog meer teg hebben op eigen ini ving gezet. Sommige bewoners ar een groene omge na en pp sta e rst ee de voor groen. Zo zijn in de nten gesponsord die

de pla Nordwin College heeft . kassen zijn gekweekt

-groen

door leerlingen VMBO

eriktelers!uren e voor Velkeldrtlevaneudewr Zee in Kloosterb Champagn caten ouwbedrijf van Fo

Op het akkerb Veldleeuwerik cer tifi uari 2016 de eerste gne! zijn woensdag 27 jan rd werd met Champa vie ge t lijk moment da het in ze als t caa tifi cer uitgereikt. Een feeste t werik ontvangen he eu dle Vel n en aa ld ers Deelnem an hebben opgeste n duurzaamheidspl voorgaande jaar ee s bijeenkomsten. en tijd est we g zijn ge de voldoende aanwezi organisaties en naar e ers n bewijs naar div van en am urz du ver t Het cer tificaat is ee he st bezig zijn met wu be vier ers en tel tor de t ica da overheid lijst van tien ind n ieder jaar uit een ns de de Tij . an ga g sla het bedrijf. Er worde de aan waar ze actief mee elnemers iets speerpunten gekozen de Veldleeuwerikde van % 45 t da lijk ide met een ers Tel . ge nta uitreiking werd du rce Dat is een hoog pe ie. erg k andere -en ne Oo ie. zon t doet me n voor GLB subsid aan de voorwaarde . ing am urz du ver cer tificaat voldoen ar g na de telers op hun we partners stimuleren tor van tract is de coördina College Cursus & Con in rdw No van a ng Dirk Osi ningen epen in Fryslân en Gro twee Veldleeuwerikgro

Friese hoofdstad verandert in bloemenzee in 2018

Leeuwarden wordt in 2018 omgetoverd tot een ware bloemenzee. Want dan zorgt het project Bloemrijk Leeuwarden ervoor dat de stad overspoeld wordt met bloemen en planten. Woensdag 11 november was de aftrap. Die dag hebben studenten van Nordwin College, binnen de opleiding Natuur en Recreatie, bloembollen geplant in het talud aan de Johannes Brandsmaweg. De bloemen vormen samen het logo van Culturele Hoofdstad. Het project komt voort uit een samenwerking tussen de initiatiefnemers van de projecten Floraflow & Silence of the Bees, Vrij-Baan van de Gemeente Leeuwarden en Nordwin College.

Prikbord

GROENE RONDE

van alle het 25-jarig bestaan Dit jaar vierden we confears rja voo ad en werd de AOC’s en de AOC Ra ening gro Ver de in p oro Vo t rentie van het projec e. l inhoud en inspirati gehouden, boordevo ng in dit s een onderdompeli Het programma wa ursies, de exc de rs, eke spr De innovatieve groen. a, de mm gra pro t jongeren bedrijfsbezoeken, he prijsvraag ale fin de t, ark nm jve projecten- en bedri nd in groening - alles sto van Voorop in de ver e en de mi no eco e en gro e uw het teken van de nie n. de rvoor oplei leerlingen die wij hie

De GROENE RONDE werd georganiseerd in Leeuwarden bij Nordwin College. Studenten van de opleiding Bloem & Design kregen de opdracht de tent aan te kleden. Studenten Spor t, Recreatie & Toerisme hielpen bij de organisatie . Studenten Friesland College verzorgden de catering en maakten een film van de 2 dagen. Studenten Friese Poor t voerd en de bewaking & beveiliging uit. Marjo Vonderman van Cursus & Contract was logistiek projectcoördinator voor dit evenement.

gen Bodem Beledeefhelda waarde van de e wereld aandacht aan de

In 2015 besteedde die aandacht hard op aarde. De bodem heeft bodem voor al het leven productie van ons em nodig hebben, voor de nodig. Net zoals wij de bod en. tem sys eco en van levende voedsel en het functioner Beleefdagen”. op 12 en 13 juni de “Bodem Mulder Agro organiseerde hoe belangrijk ven boeren en burgers laten bele Op deze dagen wilden zij t dus ook plan de van g maa is immers de de bodem voor ons is. Het konden de boeren en dag e dez Op eld. wer e gelijk de maag van de hel en de burgers workshops n, volgen, lezingen bijwone films kijken en vooral de bodem beleven. In het kader van CIV Melkveehouderij was Rinze Fokkema, Nordwin College Cursus & Contract e. betrokken bij de organisati



De Ronde Tafel

Cursus & Contract:

De Ronde Tafel In dit nummer schuiven onze acquisiteurs rond de teamoverlegtafel. Maak even kennis met onze collega’s die -binnen hun totale werkpakket- veel doen aan actieve werving van nieuwe opdrachten, cursustrajecten of klanten. Het acquisitieteam komt samen onder leiding van Richt Turkstra van het team Groen Professioneel (zie vorige editie).

Marijn Oud

Natuurlijk verbinden Na mijn studie plattelandsvernieuwing wist ik één ding zeker: me inzetten voor een levendig en vitaal Waddengebied, daar krijg ik energie van. Dat het een uitdaging was om met een HBO diploma op zak een baan te vinden, dicht bij mijn roots op Ameland, werd me al snel duidelijk tijdens mijn vervolgstudie Bestuurskunde. Het was ook de aanleiding om te gaan onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om de werkgelegenheid op de Waddeneilanden te verbreden, wetende dat veel jongvolwassenen voor dezelfde uitdaging staan. Het was tijdens dit afstudeeronderzoek dat ik voor het eerst kennis maakte met het gedachtegoed van een ‘Waddencampus’. Na een avontuur van 3,5 jaar bij de Provincie Fryslân, waar ik onder andere verantwoordelijk was voor het opstellen van de streekagenda van de Waddeneilanden, kwam de ‘Waddencampus’ op nieuw op mijn pad. Ditmaal niet als abstract gedachtegoed maar als concreet project, waarvan ik sinds eind vorig jaar de coördinator ben. Met de Waddencampus hebben we een prachtig instrument in handen om de kennis en krachten van onderwijs, onderzoek, ondernemers, overheid en organisaties te bundelen. Daarmee zorgen we voor vernieuwing en nieuwe kansen voor jongvolwassenen. We beginnen relatief klein op Ameland, maar hopen ons werkgebied geleidelijk aan uit te breiden naar de andere Waddeneilanden.

Wijnand Verschuur Meer opleidingsadviseur

“Na mijn studie levensmiddelentechnologie werkte ik in de jaren negentig eerst in de vleesindustrie waar kwaliteitszorg van levensmiddelenbedrijven hoog op de agenda stond. De voorloper van onze huidige school adviseerde mijn werkgever bij de invoering van een kwaliteitszorgsysteem. Vanwege mijn expertise maakte ik de overstap van het bedrijf naar het onderwijs. Als adviseur (kwaliteits-) zorgsystemen en HACCP kwam ik bij veel bedrijven. Dat leerde mij hoe innovatie en ontwikkeling altijd hand in hand gaan met veranderende kennisvragen en opleidingsbehoefte. Zo ben ik me meer gaan richten op het ontwerpen van opleidingen en trainingen binnen bedrijven en ook de organisatie daarvan.” “Mijn uitgangspunt is dat ik de bedrijven en medewerkers wil helpen om zich te ontwikkelen. Dit vanuit de kracht van hun eigen organisatie en gebaseerd op wederzijds vertrouwen. We werken samen met andere scholen omdat bedrijven vaak meerdere vestigingen hebben binnen Nederland. Via Zuivelopleidingen Nederland bieden we landelijke dekking voor alle BBL opleidingen voeding, analist, procestechniek en logistiek, voor zowel de zuivel als andere sectoren binnen de voeding. Eigenlijk voel ik me zo meer opleidingsadviseur als acquisiteur.”

De Ronde Tafel

Afke Zandvliet-Elshof


Het mooist is… samen bedenken

“Als lid van het acquisitieteam ben je de verbinding tussen onderwijs, overheid en het bedrijfsleven. Als acquisitieteam zoeken we naar kansen en mogelijkheden om onderwijs, trainingen en trajecten buiten het reguliere onderwijs aan te bieden. Met zulke scholingstrajecten kunnen we speciale doelgroepen opleiden. Dit kunnen medewerkers zijn van een bedrijf, maar het mooist is nog wanneer je samen met anderen trajecten kunt bedenken en uitvoeren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en school. Om deze groep op te leiden en ook daadwerkelijk aan een baan te helpen. Dit zijn niet de gemakkelijkste trajecten maar de voldoening hierbij is erg groot. Zelf heb ik veel affiniteit met de agrarische sector en met trajecten zoals ‘boer zoekt wajonger’. Door wajongers op te mogen leiden tot gemotiveerde medewerkers op een agrarisch bedrijf zijn wij als school echt de verbindende factor.”

Paula Bijvoets

Innovatie op Ecomunitypark “Sinds een jaar vertegenwoordig ik met veel plezier Nordwin College op het Ecomunitypark te Oosterwolde. Op deze unieke ontmoetingsplaats waar ondernemers, studenten en andere belanghebbenden zich samen inzetten, werk ik mee aan de ontwikkeling van Kenniswerkplaats Zuidoost Fryslân en aan projecten voor Regioleren. Ik match innovatieve praktijkvraagstukken aan ons onderwijs. Dat betekent zoeken naar samenwerking (multi-level en multi-sectoraal) met vooral bodemonderzoek en Bio Based Economy als belangrijke rode draad.”

Dirk Osinga

“Ik benader partijen uit de regio om samen vraagstukken boven tafel te krijgen

China bijvoorbeeld…

welke door onze studenten uitgevoerd kunnen worden. Onze verbinding met de streekagenda en uitdagingen van het platteland maakt het van de regio.

“Op zoek naar nieuwe kansen mocht ik als projectmanager van C&C onlangs mee met de handelsmissie van de provincie Fryslân naar

Ecomunitypark is geen standaard bedrijventerrein, maar een vernieuwend en spannend totaalconcept. Iedereen is welkom, kom gerust eens langs!”

China. Wat een fascinerend land! Zowel voor de zuivel als voor de akker- en tuinbouw staat de Chinese overheid voor enorme uitdagingen. Met zoveel inwoners en zulke enorme belangen worden grote projecten bedacht en uitgevoerd. De praktische inslag van onze studenten en de uitwisseling van onze onderwijs- en vakkennis met Chinese docenten zijn twee van de speerpunten die daar besproken zijn. De toegenomen welvaart brengt daar weer hele nieuwe kennisvragen met zich mee. Met alle expertise binnen Nordwin College kunnen we daar prima een steentje aan bijdragen!”

Rianne Vos

Op pad voor de kennis van iedereen “Ik werk bij het Nordwin College als Manager Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân. De Kenniswerkplaats fungeert als ontmoetingsplaats, innovatieplek, onderzoekscentrum, werkatelier en kennisnetwerk: voor studenten, docenten, kennisinstellingen, experts, ambtenaren, ondernemers, burgers en andere belanghebbenden die van elkaar willen leren en die zich willen inzetten voor de uitdagingen van de regio Noordoost Fryslân. Kernpunt hierbij is dat iederéén -vanuit eigen discipline en ervaring- kennis inbrengt. Zo kan het mét en ván elkaar leren ontstaan, dat zal leiden tot creatieve, nieuwe oplossingen. Zo doe je aan kenniscreatie. De Kenniswerkplaats zal zichzelf continu ontwikkelen: door voortdurend leren, bijstellen en steeds inspelen op nieuwe actualiteit. Door de deelname van onze MBO’s, hogescholen en universiteiten kunnen honderden lectoren, docenten en studenten dynamiek brengen in Noordoost Fryslân. Met deze boodschap ga ik graag op pad!”

Entree-opleidingen BBL www.nordwincollege.nl Heb je geen vooropleiding? Dan kun je de entreeopleiding volgen. Deze opleiding bereidt je voor op de arbeidsmarkt. Of op doorstroming naar een MBO-opleiding op niveau 2. Met de entreeopleiding ontwikkel je de belangrijkste vaardigheden die je nodig hebt voor een baan. De opleiding duurt 1 jaar en je krijgt 1 dag in de week les.

Toelatingseisen entreeopleiding Om een entreeopleiding te volgen, moet je voldoen aan de volgende voorwaarden: • je bent op 1 augustus 2016 minimaal 16 jaar oud • je kunt niet toegelaten worden tot een opleiding op de niveaus 2, 3 en 4.

Kenmerken entreeopleiding De entreeopleiding bereidt je voor op assisterende functies op de arbeidsmarkt. Je krijgt onderwijs op school en in de beroepspraktijk. Daarbij krijg je intensieve (individuele) coaching en loopbaanbegeleiding.

Er is keuze uit vier richtingen: • • • •

Assistent verkoop/retail Assistent horeca, voeding of voedingsindustrie Assistent groene leefomgeving Assistent logistiek

Voor meer informatie: Afke Zandvliet | [email protected] | T 058 253 40 00


Gewasbescherming


Gewasbescherming in de veehouderij Een veehouder die gewasbeschermingsmiddelen gebruikt, bijv. voor het doodspuiten van distels, is het verplicht om een licentie te hebben. Met deze licentie kan de veehouder middelen aanschaffen en gebruiken op eigen erf. Daarnaast zijn verlengingsbijeenkomsten verplicht. Sinds de invoering van de Spuitlicentie voor gewasbescherming organiseert Nordwin College al bijeenkomsten en cursussen voor veehouders. De cursus wordt gegeven door Nordwinexperts en bestaat uit: Veiligheid en persoonlijke bescherming, herkenning en eigenschappen van ziekten, plagen en onkruiden in zowel grasland als maïs. Tijdens de praktijkdag komt de keuze van middelen en het klaarmaken van de spuitvloeistof. De invulling van de praktijkdag hangt af van de situatie van de cursist: gebruikers van een rugspuit oefenen met een rugspuit of met een veldspuit.

De cursus bieden we ook aan voor hoveniers en akkerbouwers, maar ook onze studenten van de diverse opleidingen MBO 3&4 krijgen deze cursus in hun onderwijs. er ts is Johannes Arendz. Eén van onze Nordwinexp t deze cursus. en me Hij ver telt over zijn ervaring

denten rnjum (leerbedrijf voor stu s bij Túnmanswente te Koa der hou vee de aan les en tvr “We gev ders worden gas ij k ver toeven is. De veehou rlij hee r daa het dat om nig Groen en Horeca), is erg belangrijk, omdat me heerlijke lunch. Dit laatste een en fie kof t me gen ontvan veren is. veehouder al vroeg uit de houders bestaan die het nd, omdat er nog veel vee nne spa r wee in beg het n zal Elke keer vind ik r zo’n leraar die het ons eve t inzien. Daar staat vast wee nie st om enk bije e dez uw nut van hun manier. Fla ekul jaren onkruid gespoten op al ben heb en Vel et. mo ver tellen hoe het achte bij binnenkomst. . Dat is vaak hun eerste ged wel n ete mo we ar ma al, allema ik een zelf eerst voor en ver tel dat een flinke koek, stel ik mij en fie kof ke rlij hee ik de dat Maar na nen mij en voelen gewerkt. Sommigen herken heb AB bij r jaa 25 en boerenzoon ben een ‘praktijkman’ ben. n. van deze dag bij te brenge r de veehouders het belang nie ma re hte nuc op spuit r rug bee Ik pro den als je een r moet je rekening mee hou waa : zijn el and beh ik die etiket De onderwerpen gaan met de rugspuit, het soonlijke bescherming, om per de van ang bel het koopt, n buiten in de tuin . Daarna volgt het exame gen din hou ver de van n lezen en uitrekene er). (met natuurlijk zuiver wat malen hun ‘bewustwording’ vele afsluit, krijg ik te horen dat dag de ik r nee wan , toe Tot nu het voor!” j deze dag. En daar doe je groter is geworden, dankzi Johannes Arendz

Cursus & Contract Magazine 20 Kenniswerkplaats

Regioleren ontwikkelt zich verder De groep studenten van Nordwin College die actief is met regioleren wordt steeds groter. Studenten voeren opdrachten uit voor bedrijven, organisaties in de regio. Het opdrachtgeverschap ligt dan ook bij deze partijen. Waarom wil Nordwin College deze vorm van

opdracht uit de ‘echte’ wereld. Docenten

die te weinig begeleiden, een opdracht van

leren? Studenten leren op deze wijze om-

treden op als coach, begeleiden dus uitsluitend

Ameland (hoe doe ik dat?). Maar alles is op

gaan met de problematiek van het uitvoeren

het proces. Nordwin College heeft de afgelopen

te lossen met enthousiaste onderwijsmake-

van een opdracht. Het gaat daarbij om

jaren goede ervaringen opgedaan met deze

laars vanuit het onderwijs. Het aantal is

communicatie, het maken van afspraken, het

manier van leren, hoewel het met vallen en

groeiende en zij zetten zich voor meer dan

opleveren van een opdracht, samenwerken,

opstaan gaat. Problemen? Studenten die

100% in om regioleren tot een succes te maken.

maar ook daadwerkelijk uitvoeren van een

hun afspraken niet nakomen, opdrachtgevers

Kenniswerkplaatsen Een nieuwe manier om projecten voor regioleren binnen te halen is de werkwijze van de Kenniswerkplaats. In 2009 zijn we gestart met de kenniswerkplaats in NO Friesland en in 2015 zijn er ook kenniswerkplaatsen bijgekomen op Ameland (de Waddencampus) en in ZO Friesland (op het Ecomunitypark in Oosterwolde).

De Kenniswerkplaats is een regionaal netwerk van: • Regionale partijen: overheden, ondernemers, non-profit, organisaties en bewoners • Onderwijs: (V)MBO, HBO EN WO • Onderzoek

De Kenniswerkplaats zoekt naar creatieve oplossingen voor actuele vraagstukken in de regio. Met als doel het vernieuwen en duurzaam ontwikkelen van de regio. De basis is dat alle partijen leren in, met en van de praktijk, waarbij nieuwe kennis wordt gecreëerd en doorgegeven wordt.

Kenniswerkplaats

Kenniswerkplaats


Noordoost Fryslân

In 2009 is Noordoost Fryslân gestart met de ontwikkeling van de Kenniswerkplaats. Dit heeft geresulteerd in een meerjarig en duurzaam proces tussen overheden (6 gemeenten en provincie), onderwijs, onderzoek en ondernemers. Nordwin College en Van Hall Larenstein zijn mede-eigenaar van de Kenniswerkplaats maar de samenwerking is uitgebreid naar overige Kennisinstellingen (Friese Poort, Friesland College, NHL, Stenden, Wageningen Universiteit). De Kenniswerkplaats levert een bijdrage aan de kennisbehoefte binnen de regio. Gezamenlijk wordt gewerkt aan een vitaal Noordoost Friesland. De kennisagenda voor de Kenniswerkplaats komt tot stand door middel van intensieve afstemming tussen de regio en de kennisstellingen. De ANNO-agenda (Agenda Netwerk Noord Oost, streekagenda) is leidend voor de kennisagenda van de Kenniswerkplaats. Thema’s binnen de Kenniswerkplaats NO Friesland zijn zorg, recreatie en toerisme, duurzaamheid,

Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân

natuurinclusieve landbouw en toekomstbestendig watersysteem. Binnen deze thema’s worden

manager Rianne Vos

gezamenlijke programma’s ontwikkeld waarbinnen jaarlijks 30 tot 35 deelprojecten worden

[email protected], 06- 316 791 38

uitgevoerd waarbij per jaar honderden studenten in de regio actief zijn.

www.kenniswerkplaatsnoordoostfryslan.nl

Kenniswerkplaats

Zuidoost Fryslân De kenniswerkplaats Zuidoost Fryslân staat nog in de kinderschoenen maar ook deze vestiging begint steeds meer vorm te krijgen. De verbinding met de streekagenda, de regio, ondernemers, overheid en onderwijs wordt steeds concreter. De streekagenda Zuidoost zet in op projecten rondom het thema Biobased Economy en werkt vanuit het prachtige werklandschap in Oosterwolde, ‘ Het Ecomunitypark. (www.ecomunitypark.nl). Dit is geen standaard bedrijventerrein, maar een ecologisch werklandschap waar innovatie en ondernemerschap, en het delen van kennis en faciliteiten centraal staan en waar de biodiversiteit maximaal gestimuleerd wordt. We zitten nu midden in de realisatie van dit werklandschap en studenten zijn op deze manier vanaf het begin betrokken bij diverse projecten. Geen fictieve opdrachten maar projecten die blijvend zijn, biobased en duurzaam. Van het ontwerpen van nestkasten, het

Kenniswerkplaats Zuidoost Fryslân

maken van een maquette van het terrein, het uitdenken en creëren van fietspaden tot het

manager Paula Bijvoets

plaatsen van vistrappen in de beek. Loonwerk, Design, Life Sciences, Agro, Dier en Landschap

[email protected], 06-52632646

alle facetten komen aan bod. Op het terrein werken we vanuit de Ecomunitybox, waar de

www.ecomunitypark.nl

loketfunctie van de kenniswerkplaats heel goed tot zijn recht komt.

Waddencampus

Ameland

Hoe kunnen we toerisme stimuleren zonder dat het unieke karakter van de omgeving verloren gaat? Hoe voorzien we in de groeiende behoefte aan schone energie? Hoe gaan we om met ontwikkelingen als bodemdaling en zeespiegelstijging? Hoe organiseren we onze watervoorziening nog slimmer? En wat voor invloed heeft de veranderende bevolkingssamenstelling op het onderwijs, de woningmarkt en de zorg ? Het zijn slechts een paar van de uitdagingen die in een snel veranderende wereld de aandacht vragen. Het zijn vraagstukken die op veel meer plekken dan Ameland alleen de

Fotografe: Jantina Scheltema

(nieuwe) orde van de dag zijn. Waddencampus Ameland verbindt onderwijs- en kennisinstellingen, bedrijven, organisaties en overheden om samen tot slimme oplossingen te komen.

Waddencampus Ameland

Zo dragen we bij aan een blijvende vitale (Amelandse) samenleving. Ameland vormt, als

manager Marijn Oud

afgebakend gebied en micro-samenleving, de perfecte experimenteerruimte voor vernieuwing.

[email protected], 06-29166954

Cursus & Contract Magazine 22 Voedselveiligheid

Studenten leren veilig voedsel p In het bedrijfsleven (horeca, detailhandel) wordt professioneel met voedsel gewerkt.

We kennen allemaal het programma ‘De Smaakpolitie’ dat misstanden bij diverse bedrijven onder de aandacht brengt. Besmet voedsel leidt vaak tot voedselvergiftiging en een gevolg is ziekteverzuim bij werknemers. Wij willen onze afgestudeerde studenten kennis en vaardigheden meegeven, zodat Rob Geurts niet bij hen hoeft te komen. In dit kader is er samen met Van Hall Larenstein, CAH Vilentum en Nordwin College het project ‘Food Safety through Food Safety Culture’ gestart in 2013 met als doelstelling houding en gedrag omtrent voedselveiligheid bij studenten te verbeteren. Dit project is in 2015 afgerond, maar heeft een vaste vorm gekregen in het onderwijsprogramma.

lenspel ook aan Melkveehouderij studenten van Nordwin College aan te bieden. Studenten hebben een lesprogramma gevolgd dat in het teken stond van inspectie. Een college over zowel het (internationale) belang van het werk van de NVWA als over het inspectiewerk zelf. Met de theoretische kennis op zak gingen de studenten aan de slag op de Dairy Campus (praktijkonderzoekcentrum Melkveehouderij). In het rollenspel kropen de studenten in verschillende rollen; de ene keer als NVWA-inspecteur, de andere keer trokken ze de jas van een veehouder aan. De meeste studenten gaven na afloop aan hoe lastig het kan zijn om het werk van inspecteur uit te voeren. Ook werd gezegd dat ze een beter beeld van het werk van de NVWA hebben. Ontwikkeling Kwaliteitsgame Quality Management “All Salad bv in de keten” In dit kwaliteitsspel hebben de spelers de rol van Quality Assurance manager (QA) en zijn verantwoordelijk voor een (digitale) Enkele onderdelen van het project:

mijn mobiel pakte en dit is natuurlijk niet

wekelijkse productie van maaltijdsalades.

hygiënisch”; aldus een student Horeca.

De taak van de speler is binnen 2 weken een

Begin met een schone werkplek

realistisch kwaliteitsbeheersing systeem te

Studenten Life Sciences gingen op bezoek

Rollenspel

ontwerpen en in de navolgende weken het

bij studenten van de Middelbare Hotelschool

Kruip in de huid van een NVWA inspecteur

spel tot uitvoering te brengen.

om te kijken hoe schoon hun werkplek was.

Door CAH Vilentum en de NVWA (Neder-

En hoe proper er door de studenten gewerkt

landse Voedsel en Warenautoriteit) is een

Het spel verbindt allerlei inhoudelijke

werd. ‘Ik werd erop gewezen dat ik tijdens

rollenspel ontwikkeld. In het kader van het

levensmiddelentechnologische data met

het snijden van groenten in de keuken vaak

project Food Safety is gekozen om dit rol-

aspecten van kwaliteitsbeheersing zoals

Swiet, Sâlt en Sân

roduceren HACCP, foodstandards zoals BRC en warenwettelijke eisen aan levensmiddelenbereiding. Symposium ‘New Food - New Food Safety’


Swiet, Sâlt en Sân Swiet staat voor het zoete water van de meren, Sâlt voor het zoute van de Waddenzee en Sân voor het woudengebied.

Het afsluitende symposium vond plaats op

Vier partijen hebben zich verenigd in dit twee- jarige project. Het zijn de Waddengroep,

Van Hall Larenstein en stond volledig in

Stichting Wrâldfrucht, Stichting de Marren en Nordwin College. Doel is het

het teken van nieuw voedsel (bijv. eenden-

stimuleren van de ontwikkeling van de streekproductensector in Fryslân.

kroos), nieuwe manieren van voedselberei-

Met dit project willen we een bijdrage leveren aan marketing, distributie en innovatie.

ding en nieuwe technieken om de kwaliteit

We willen de keurmerkorganisaties van erkende streekproducten in de streken uitbreiden en

van voedsel te bepalen. Het symposium werd

versterken.

georganiseerd door studenten van Hogeschool Vilentum (Dronten), Nordwin College

Uitdaging

en Hogeschool VHL (Leeuwarden).

• De afzet van de producten en de distributie van producten verbeteren

Studenten Voedingsmiddelentechnologie

• Versterken en uitbreiden van de 3 Friese keurmerkorganisaties Waddengoud,

van Nordwin College gaven bezoekers een

Wâldpyk en De Marren door marketing en innovaties.

kijkje in de keuken van hun leeronderne-

• Informatie over streekproducten makkelijker vindbaar maken voor producent en consument

ming. In dit project ontwikkelden ze weke-

• Het onder de aandacht brengen van echte streekproducten met het keurmerk

lijks koelversmaaltijden en leerden ze over

Erkend Streekproduct bij de consument, horeca en detailhandel.

samenstelling en herkomst grondstoffen en houdbaarheid.

Wat gebeurt er? De Waddengroep breidt haar keurmerk nog verder uit door in te zetten op marketing en innovatie. De productenlijst bevat naast lekkernijen nu ook diensten uit de Wadden. In het waddengoudgebied weten steeds meer ondernemers verbindingen met elkaar te leggen onder het thema Waddengoud. Wrâldfrucht zet haar merk Wâldpyk steviger in de markt door hun assortiment uit de Friese wouden uit te breiden en samen te werken. Bijvoorbeeld zijn in 2014 koelversmaaltijden van Wâldpykproducten op de markt gekomen en is de Food Walk door het gebied ontwikkeld. Stichting de Marren is opgericht voor producenten in het Friese Merengebied. Een kleine groep producenten is in dit beginstadium bij het keurmerk in De Marren aangesloten. De stichting richt zich nu op marketing en afzet van deze producten. In het komende jaar wil de Marren meer producenten aantrekken om onder het keurmerk te produceren. Nordwin College Cursus & Contract ondersteunt door met het onderwijs in te zetten op innovatie en door de provincie brede projectonderdelen en de algemene organisatie van het project op zich te nemen. Erkende streekproducten Streekproducten worden in de streek geproduceerd en geteeld, bestaan uit ingrediënten uit de streek en zorgen voor minder voedselkilometers en meer werkgelegenheid. Deze gebiedsspecifieke producten staan garant voor meer beleving van het gebied, wat gunstig werkt voor recreatie en toerisme. Het keurmerk Erkend Streekproduct staat voor de echtheid van de streekproducten. Jam geproduceerd elders in Europa met een fries vlaggetje er op draagt minimaal bij aan bovenstaande waarden en we zouden graag willen dat consumenten hierover voldoende zijn geïnformeerd zodat zij bewust hun keuzes kunnen maken.

Voor meer info over het project Swiet, Sâlt en Sân kunt u contact opnemen met

Jenneke van der Heide, [email protected]

Cursus & Contract Magazine 24 Schakeltraject

Samen naar een werkende toekomst in Fryslân De Gemeente Leeuwarden heeft subsidie gekregen van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om Friese jongeren aan het werk te helpen. Jongeren tot 27 jaar, die nu een uitkering hebben of in de bijstand zitten, komen in aanmerking voor een werkplek. Ook jeugd met een baan die nog een diploma wil halen, komt in aanmerking voor het project ‘Samen naar een werkende toekomst in Fryslân 2015-2016’. Vanuit dit project is door Nordwin College / MBO Life Sciences een plan opgesteld samen met de gemeente en het UWV.

Schakeltraject Agri & Food De vraag van werkgevers in de levensmiddelenindustrie naar operators is groot en daarom is besloten om voor deze branche een schakeltraject op te starten.

Doel Schakeltraject In het schooljaar 2015/2016/2017 is er plek voor zo’n 80 werkzoekende jongeren die een traject aangaan voor 3 maanden. In de eerste maand gaan ze 4 dagen naar school, de 2e maand 2 dagen naar school en 2 dagen stagen en de 3e maand 2 dagen school en 2 dagen stage/werk. Is het traject succesvol afgerond dan kunnen de jongeren een baan zoeken of verder leren bij alle BBL-opleidingen.

Intake We willen natuurlijk wel jongeren die gemotiveerd zijn. Een uitgebreide intake is daarom voorwaarde voor deelname.

Inhoud van het traject In dit traject leren de jongeren veel: 1. Werknemersvaardigheden (op tijd komen, afspraken nakomen, hoe ga je met collega’s om, etc.) 2. Persoonlijke ontwikkeling (wat zijn je persoonlijke succesfactoren, je werkt aan een persoonlijk digitaal portfolio, werk je aan relaties & netwerken) 3. Vakkennis en vaardigheden voor de startende werknemer in de foodsector - Basis: wat is een veilige, kwaliteitsbewuste en hygiënebewuste wijze van functioneren op je werkplek. - Oriëntatie: je voert oriënterende werkzaamheden uit op de werkvloer onder begeleiding van het leerbedrijf en de school. - Werk: als startende werknemer staat de werkplek centraal rondom de uitvoering van productieprocessen. De scholing richt zich op de ‘leren op de werkplek’.

Meer informatie? Nynke de Graaf, E [email protected], 058 253 40 00

Profiel van Wijnand Verschuur


Profiel Wijnand Verschuur Opleidingsadviseur MBO Life Sciences, acquisiteur Nordwin College Cursus & Contract Huidig

Nordwin College | MBO Life Sciences

Opleiding

HBO Levensmiddelentechnologie

Connecties 442 Contact [email protected] Achtergrond

Ervaring Accountmanager / opleidingsadviseur Nordwin College / MBO Life Sciences Augustus 2011 – Huidig (5 jaar)

MBO Life Sciences is een samenwerking tussen Nordwin College en Friesland College. Binnen MBO Life Sciences worden opleidingen aangeboden op het gebied van voeding&technologie, milieu en watermanagement en laboratoriumtechniek. Opleidingsmogelijkheden bij MBO Life Sciences • Dagschool (BOL) • Werken en leren (BBL); niveau 2-4 - Standaard, maatwerk, werkplekleren, - Voeding, logistiek, techniek, procestechniek • Maatwerktrainingen en cursussen (voorbeeld) - Hygiëne en microbiologie - Zuiveltechnologie (kaas, poeder, boter, dagvers, evap) - HACCP - Procestechniek - Auditvaardigheden - Praktijkopleiders- en assessorentraining Organisatie van opleidingen voor verschillende doelgroepen • 1 jarig opleiding Niveau 2 voor werkzoekenden als voorbereiding op werk bij Ausnutria Hyproca • Operatoropleiding vanuit maatregel 2 sectorplan OVP ten behoeve van werkzoekenden • Bedrijfsschool Imperial Tobacco • Werkend Leren in de Procesindustrie voor Lamb Weston/Meijer • Omscholen keurmeesters NVWA naar senior controleurs

Programmamanager

Zuivelopleidingen Nederland 2014 – Huidig (2 jaar)

Organisatie van opleidingen voor verschillende doelgroepen • BBL-maatwerktrajecten voor onder andere FrieslandCampina, Holiday Ice, Ausnutria Hyproca • Cursussen zuiveltechnologie voor o.a. FrieslandCampina, CONO, Qlip

Vaardigheden & deskundigheid HACCP, Food Industry, Food, Dairy, Coaching, Food Safety, Food Science, Food Processing, Interim Management, Business Strategy, Management Consulting

Opleiding(en) / Cursussen HBO Levensmiddelentechnologie 1985-1990

Cursus & Contract Magazine 26 Duurzaamheid

’De school die je voedt’ Gevarieerd en gezond eten is belangrijk, maar ook de wijze waarop ons voedsel wordt verbouwd en gemaakt krijgt een steeds prominentere rol in de verduurzaming van onze samenleving. In dat kader hebben Nordwin College, The Natural Step en het IVN de handen ineen geslagen voor het project ‘School die je voedt’. Op basis van de duurzaamheidsaanpak van

maken. Er zijn al prachtige ideeën bedacht

en de schoolomgeving elkaar ‘voeden’ met

The Natural Step hebben we een gedeeld

door mensen uit alle hoeken van de school,

ideeën voor een duurzame, gezonde en

beeld ontwikkeld van wat we bedoelen

van conciërge tot CvB-lid, bijvoorbeeld om

gevarieerde voedselvoorziening. Uitgangs-

met duurzaamheid en wat het gedroomde

samen met de wijk waarin de school staat

punt is om het model zo vorm te geven dat

eindbeeld is van ‘De school die je voedt’.

een vorm van community supported agricul-

producten uit schooltuinen, kassen of uit

En dat is om, samen met de omgeving,

ture te realiseren.” Een gezamenlijk project

de directe omgeving worden gebruikt in de

zelfvoorzienend te worden en duurzaamheid

dat zich richt op het ontwikkelen van een

kantine van school en voor lessen.

integraal onderdeel van het curriculum te

schoolmodel waarin jongeren, medewerkers

Een greep uit de activiteiten:

MBO

VMBO

• Regioleren en Miniondernemingen:

• Bezoek Gedeputeerde Schrier aan de kas en dierverblijf Nordwin College Leeuwarden.

• Studenten telen en verkopen groente

• Gezonde kantine is een wekelijks terugkerende activiteit geworden. Twee keer in de week

en kruiden binnen de school maar ook

worden gezonde snacks aangeboden die door leerlingen zelf worden gemaakt met

aan plaatselijke horeca.

regionaal verkrijgbare producten (inclusief producten van het eigen schoolterrein).

• Er is door studenten een plan gemaakt

• IVN projectweek met als thema voeding.

voor de herinrichting van het school-

• De Voedingslessen worden zoveel mogelijk aangepast aan het gebruik van regionale

terrein van Nordwin College in

producten en seizoensproducten. Kristalsuiker wordt vervangen door Stevia en Fair Trade

Leeuwaren.

producten. Binnen de praktijklessen gaan leerlingen op excursie naar een duurzaam

voedselproductiebedrijf.

• Er wordt actief door leerlingen afval gescheiden (papier, groen, glas, blik, batterijen, etc.) • De Beleeftuin in Heereveen is een ‘buitenleerlokaal’ waar praktijkervaring opgedaan

wordt dichtbij de theorielokalen. Verschillende opleidingen maken hiervan gebruik,

waarbij duurzaamheid en korte ketens basisvoorwaarden zijn.

Grienskip


Âsum Academy Âsum Academy is een educatief project over duurzaam voedsel verbouwen en consumeren voor groep 5 t/m 8 van het basisonderwijs in Leeuwarden. Ongeveer 200 kinderen zijn aan de slag gegaan met workshops op bijzondere locaties. De eerste workshopronde heet van Kas naar Klas en vindt plaats in een kas naast Nordwin College. In deze kas worden verschillende soorten kruiden, groenten en fruit verbouwd. Met deze gewassen gaan de kinderen zelf een gerecht bereiden. Daarnaast krijgen ze een houten kistje mee met daarin een aantal plantjes waar ze zelf voor moeten gaan zorgen. Aquaponics voor in je huiskamer

Oprichting Grienskip

Een minionderneming van Nordwin College

Op de locaties van Nordwin College in Leeuwarden is Grienskip opgericht. Dit is een leer/werk-

heeft onder de naam Grow Fresh een

traject waarbij personen met afstand tot de arbeidsmarkt ervaring kunnen op doen met de teelt

aquaponics voor in de huiskamer op de

van voedsel op het terrein van Nordwin College. Zo worden er voor komend seizoen kruiden

markt gebracht. Deze aquaponic is een

gekweekt die worden aangeboden via het afhaalpunt van de Streekboer in Leeuwarden.

klein ecosysteem waarmee op duurzame wijze groenten en kruiden kunnen worden

Activiteiten die zijn uitgevoerd of in de planning staan:

geteeld. Het bestaat uit een aquarium en

• Teelt van voedsel en kruiden in kas en vollegrond

een zaaibed.

• Levering aan de schoolkantine van MBO en VMBO-groen van Nordwin College in Leeuwarden • Structurele inzet van MBO studenten en leerlingen van het VMBO-groen bij voedselteelt

Op een rijtje:

• Verzorgen van kookworkshops • Verzorgen van diner voor Resto van Harte

Vissen produceren afval

het schone water gaat weer terug naar de vissen.

• Ontwikkelen van lesprogramma voor basisonderwijs Bacteriën zetten dit om naar voedingsstoffen

de plant neemt deze voedingsstoffen op

Inmiddels zijn de betrokken studenten afgestudeerd. Een student heeft een doorstart gemaakt met Growfresh. De proefopstelling van Growfresh is in de kas van Nordwin College Leeuwarden te zien.

• Ontvangst schoolklassen uit het basisonderwijs • Levering producten aan horeca • Samenwerking met buurtbewoners • Samenwerking met Gemeente Leeuwarden • Samenwerking met verschillende stadslandbouw initiatieven in Leeuwarden Het project loopt door tot in 2017. De uitdaging is om nog meer blijvende activiteiten te ontwikkelen in het curriculum, en in- en om onze scholen.

Cursus & Contract Magazine 28 Natuurinclusief boeren

Kening fan ‘e Greide boeren als toekomstmogelijkheid zien. De grutto is symbool voor deze beweging, vandaar de naam Kening fan ‘e Greide. Een initiatief dat ook inspeelt op Culturele Hoofdstad 2018.

Binnen de melkveehouderij gaat het niet alleen om de dieren maar ook om het landschap waarin de dieren worden gehouden. Dan spreken we natuurlijk over gras maar ook zeker over weidevogels, bodemleven, bomen, etc. Een redelijk nieuwe term in dit verband is natuurinclusief boeren.

Ook Nordwin College wil studenten kennis laten maken met natuurinclusief boeren. Niet als keuze, maar als geïntegreerd onderdeel van het melkveehouderijonderwijs. Dat betekent dat het huidige lesprogramma aangepast dient te worden. Studenten komen op deze wijze tot een objectieve meningsvorming. Is weidevogelbeheer een item dat ik in wil passen in mijn bedrijfsvoering? Moet ik grasland altijd scheuren of kan ik ook op ‘oud’ grasland prima

boeren? En wat doe ik met de boomwallen, die schaduw verstrekken aan mijn vee? Cursus & Contract ondersteunt dit proces. Zij neemt deel aan het burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide. Daarmee participeert zij in een netwerk van wetenschappers, ontwikkelaars, communicatiebedrijven, een organisatie die actief is in burgerparticipatie, maar ook van melkveehouders die natuurinclusief

Cursus & Contract heeft een aanvraag ingediend bij het Kenniscentrum Natuur en Leefomgeving voor de ontwikkeling van lesmateriaal, samen met het bedrijfsleven. Maar ook samen met een tweetal collegainstellingen: Citaverde College in Zuid-Limburg en Groene Welle in Overijssel. Elke instelling ontwikkelt een onderdeel van het lesmateriaal. Citaverde houdt zich bezig met landschapselementen en Groene Welle schrijft aan het onderdeel water. Nordwin College ontwikkelt lesmateriaal op het gebied van weidevogels. Vanuit Cursus & Contract is Ytje Hoekstra de contactpersoon ([email protected]). Ytje werkt aan lesmateriaal dat aangeboden gaat worden middels een e-cursus. De cursus kan dan plaats-onafhankelijk worden aangeboden. Naast de samenwerking met Kening fan ‘e Greide is er ook sprake van een intensieve samenwerking met Van Hall Larenstein (lectoraat weidevogels) en Dairy Campus (kenniscentrum weidevogels). De provincie Fryslân ondersteunt deze initiatieven. Daarmee is een prachtig samenwerkingsverband ontstaan, dat in de nabije toekomst samengebracht wordt in een Living Lab. Samenwerking en uitwisseling brengt ons op dit item verder!

Recept


Zelf maken volgens recept:

‘Beppe Toetje’

Er is steeds meer belangstelling voor producten uit je eigen omgeving om bijvoorbeeld vervoerskosten en verpakkingsmateriaal te verminderen. Maar ook om te weten waar je voedsel vandaan komt. Melk thuis verwerken is daar een goed voorbeeld van. Collega Oeke Ybema-Miedema maakt altijd haar eigengemaakte yoghurt en inmiddels heeft ze thuis de bijnaam ‘Beppe Toetje’.

Yoghurt

Benodigdheden: • Pan • Thermometer • Afwasteil • Jampotje of thermoskan • Deken/badlaken/kranten • Lepel

Kwark

Ingrediënten: supermarkt lk (te koop bij de bio • 2 liter rauwe me lokale boer) of mogelijk bij de • 100cc karnemelk sel • 1 druppel strem

Ingrediënten: • 500 cc rauw e melk (te koop bij de biosuper • 2 eetlepels markt of mogelijk yoghur t bij de lokale bo er) Werkwijze: 1. Verwarm de rauwe melk tot 90°C. 2. Koel het we er af door de pa n met warme mel 3. Als de tempe k in een teil met ratuur gezakt is koud water te pl to t aatsen. 40 °C do e yoghur t er je er 2 eetlepels door. yoghur t bij en ro er je de 4. Daarna zet je het geheel we g bij ±37°C (door temperatuur het toevoegen ). Dit kan op 2 van de yoghur t m an zakt de ieren: - je doet de melk over in ee n thermoskan - je laat de melk in de pan zi tten en zet hem 5. Na ongeveer in een deken ve 8 uren (broeien/r rpakt weg. ijp en) doe je de yo 6. Laat de yogh ghurt weer in ee ur t vervolgens n pa n en roer het go weer afkoelen. ed door. Tijdens het broe ien/rijpen word en de melksuike de melkzuurbac rs omgezet in m teriën die je he elkzuur. Dit gebe bt toegevoegd ur t door (deze zitten in toegevoegd). De he melk wordt ‘zuur t beetje yoghur t dat je hebt ’. Eiwitten vlok verklaring dat yo ken uit in een zu ghur t een dik pr re omgeving en od uc dat is de t is. Na ongeve worden om een er 2 dagen kan nieuwe portie te de yo gh ur t gebruikt maken. Na verlo minder en zal er op van tijd word opnieuw gekoch t de werking ec te yoghur t gebr hter steeds uikt moeten wo rden.

Stremsel: gebruik per 4 liter melk, 1 druppel st remsel Karnemelk: reken 5% va n de melk, dus bij 2 liter 100cc.

Werkwijze: is ook voldoende). rwarmen tot 72°C . 1. Kook de melk (ve °C (tussen 20-40°C) len tot minimaal 20 oe afk lk me er door mengen de at 2. La kun je het stremsel a arn da en lk me sel kapot). elk door de rking van het strem 3. Roer de karnem , anders sla je de we en ur be ge te ig ht °C. (dit dient voorzic ratuur van 20 tot 40 staan bij een tempe r uu -14 12 el he ge 4. Laat het in een emmer. het (post)elastiek n va lp hu be t me ek n. 5. Hang de kaasdo en laat het uitlekke in de kaasdoek om el he ge t 6. Schep he . t n 4 tot 12 uur duren uct, dus zorg dat he 7. Het uitlekken ka i is een scherp prod We n. ke lek ark kw wei uit de 8. Je laat daarmee ls in een bak staat. gen. geheel nogmaa /siroop/jam toevoe eel suiker/vruchten tu en ev en n xe mi 9. De kwark

Benodigdheden: • Pan • Thermometer • Lepel/pipet • Kaasdoek • Deken/badlaken/kranten • Emmer • Elastiek

Cursus & Contract Magazine 30 Team

Informatie


Colofon Redactie Johannes Arendz, Ineke Baan, Paula Bijvoets, Aad van der Burg, Angela van Eyden, Jenneke van der Heide, Ytje Hoekstra, Marijn Oud, Wiranda Stam, Menno Stienstra, Miriam Velter, Marjo Vonderman, Rianne Vos, Pieter van der Werff Eindredactie Marjo Vonderman Coverfoto Marcus Pasveer

Contactgegevens

Fotografie Nordwin College

Mocht u geïnspireerd zijn geraakt, neem dan contact op met één van ons: Grafische verzorging Directeur Cursus & Contract

Lautenbag Reclame, Leeuwarden

Pieter van der Werff Druk Projectleiders

Rekladruk, Giekerk

Paula Bijvoets, Frans Bos, Angela van Eijden, Rinze Fokkema, Nynke de Graaf, Jenneke van der Heide, Saskia Hein, Ytje Hoekstra, Douwe Koopmans,

Oplage

Dirk Osinga, Marijn Oud, Menno Stienstra, Richt Turkstra, Miriam Velter, Marjo Vonderman,

3.000 exemplaren

Rianne Vos, Haaije van der Wal, Anke Zijlstra Verspreiding en bestellen Instructeurs/docenten

Dit magazine is in maart 2016 verspreid onder

Johannes Arendz, Paulina Fransooijs, Jan Bebelaar, Egbert Blom, Jenno de Boer

relaties en belanghebbenden. Wilt u een exemplaar bestellen? Mail dan naar

Life Sciences

[email protected] en we sturen u graag

Wijnand Verschuur

een magazine toe. U kunt het magazine ook op

T 058 284 65 00

onze website lezen: www.nordwincollege.nl

M 06 51 14 66 87 E [email protected]

Contact Nordwin College

Acquisiteurs

Afd. Cursus & Contract

Richt Turkstra

Gardeniersweg 2, 8933 AA Leeuwarden

T 058 258 65 00

Postadres: Postbus 675, 8901 BL Leeuwarden

M 06 13 32 42 45

T 058 253 40 00

E [email protected]

E [email protected] www.nordwincollege.nl

Afke Zandvliet T 058 253 40 00

© Overname van teksten is toegestaan onder bron-

M 06 20 89 81 14

vermelding en met toestemming van de eindredactie.

E [email protected] FSC staat voor Forest Stewardschip Council, dat wil

Ondersteuners

zeggen dat voor deze uitgave papier

Ineke Baan, Monique van der Schuit, Carolina Hoeksma, Diana Hofman, Jan Oosterhaven

is gebruikt uit verantwoord beheerde bossen. Bovendien zijn bij het drukproces chemieloze platen en ecoinkten gebruikt en is gewerkt op basis van een milieuvriendelijk drukprocedé.

Cursus & Contract www.nordwincollege.nl

3 Trainingen & Cursussen 3 Projecten & Evenementen 3 Groen Professioneel 3 Advies op maat

Investeren in passie en vakmanschap!

VMBO-MBO. Zelfvoorzienend en duurzaam School die je voedt. Regioleren gaat verder. Duurzame Jonge Boeren gezocht. Ontwikkelingen

Recommend Documents