Gezocht: school met G-KRACHT

Gezocht: school met G-KRACHT

Werken aan geletterdheidsvaardigheden in beroepsrichtingen bso/tso Greet Goossens en Goedele Vandommele

Programma  Wat is functionele geletterdheid?  Waarom werken aan functionele geletterdheid?  Het project G-kracht  Opzet  Vuistregels voor een G-krachtige leeromgeving  Resultaten

Wat is functionele geletterdheid? Wat is functionele geletterdheid?

Functionele geletterdheid gedefinieerd ‘het aanwenden van kennis, vaardigheden en attitudes om via geschreven taal te communiceren en informatie te verwerken, met cijfergegevens en grafieken om te gaan en gebruik te maken van ICT zodat je kan functioneren in je dagelijkse leven, in leersituaties en op je werkplek’

↕ gealfabetiseerd zijn technisch lezen - hardop/expressief lezen literair lezen - genietend lezen 4

Waarom werken aan geletterdheid?

Geletterdheidseisen Westerse maatschappij Belgische/Westerse economie en cultuur van de overheid:  grote nadruk op kennis- en informatieverwerving  geletterdheidseisen relatief hoog door belang dienstensector en bureaucratie

Wie laaggeletterd is, loopt onvermijdelijk een informatieachterstand op. Dit uit zich in het persoonlijk functioneren, het maatschappelijk participeren, de kansen op werk en inkomen, …

Wat als je onvoldoende geletterd bent? Een GOK-leerkracht aan het woord over geletterdheid

Er stellen zich heel wat problemen

Enkele onderzoeksgegevens ...  PIAAC-studie (2013): 15% van de Vlamingen tussen 15 en 65 is laaggeletterd, 19% scoort onvoldoende m.b.t. digitale geletterdheid (bevestiging IALS 1996)  OESO-rapport ‘Learning for jobs’ (2010) : nood aan meer aandacht voor geletterdheid in bso en dbso  PISA (2009, 2012): 13,5% van de 15-jarigen onvoldoende basisleesvaardigheden; grote kloof tussen sterk en zwak; voornamelijk vele uitstromers bso/dbso onvoldoende geletterd (Duquet et al., 2006; Kurvers, 2010)  Geletterheidsontwikkeling bso-leerlingen stagneert: nauwelijks vooruitgang vastgesteld tussen 3 en 6 bso (CTO, 2007)  Peiling PAV (2014): amper 38% behaalt eindtermen functioneel lezen, 39% behaalt eindtermen functioneel rekenen PIAAC: Programme for the International Assessment of Adult Competencies IALS: International Adult Literacy Survey OESO (OECD): Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling PISA: Programme for International Student Assessment

Implementatieonderzoek taalbeleid  Accent meer op taalkennis, taalcorrectheid en taaletiquette dan op taalvaardigheid ('smalle' visie op taal).  Leerlingen nemen smalle visie op taal over van leerkrachten.  Lezen: vooral technisch lezen en woordverklaring.  Schrijven: vaak beperkt tot invuloefeningen.  Leerkrachten technische en praktijkvakken: meest huiverig om aan taal te werken.  Expertise/kansen rond functionele taaltaken op werkvloer onderschat.  Taalbeleid vertrekt vnl. van tekort bij leerlingen; verwachtingen t.a.v. leerlingen zijn laag.  Meerderheid acties gericht op remediëring (buiten de les).  Taalbeleid: werk van kleine groep  Weinig samenwerking tussen leerkrachten (Padmos en Van den Berge 2009, Padmos 2010)

Sleutelfactoren voor succes  Geletterdheid krijgt een positieve connotatie als het direct verbonden wordt met professionele en persoonlijke ambities (een goede timmerman, kapper, ... worden).  Leerders zijn veel meer gemotiveerd als ze geletterdheidstaken in een realistische context uitvoeren: ze ervaren heel sterk het doel van lezen, schrijven enz.  Als geletterdheidsvaardigheden worden getraind in een authentieke setting zijn er minder transferproblemen.  Integratie zorgt voor een positieve en veilige leeromgeving: leerders kunnen al hun competenties op hetzelfde moment inzetten  minder focus op deficiënties of gebreken

Het project G-KRACHT  Coachingstraject op 10 secundaire scholen in Vlaanderen  September 2009 - december 2011  Tweede graad bso en tso  Uitgevoerd door het Centrum voor Taal en Onderwijs  In opdracht van het Ministerie van Onderwijs en Vorming  In samenwerking met de pedagogische begeleiding van de verschillende netten  Scholen overtuigen van het belang van 'werken aan geletterdheid' 11

Opstarten coachingstraject G-kracht  Starten in het 3de jaar, mee opklimmen met de lln. naar het 4de jaar.  Coachen van het team leerkrachten van één klas (bso of tso).  Doorgedreven beginsituatieanalyse  toets functioneel lezen en schrijven (G-toets)  interviews met leerkrachten en leerlingen

 Effectmeting

G-toets  2de graad: begin 2009: 3de jaar; eind 2010: 4de jaar o tso (4 scholen / 78 leerlingen) o bso (6 scholen / 115 leerlingen)

 Functionele geletterdheidstaken (lezen en schrijven) Bv. o Film kiezen om met vrienden te zien op basis van recensies o Meldformulier verloren voorwerpen invullen o Bestemming kiezen voor een klasuitstap

G-toets

tso 42%

bso 17,5%

totaal 27%

Onvoldoende geletterd 58%

82,5%

73%

Voldoende geletterd

Voldoende geletterd Indien normale evolutie voldoende geletterd bij uitstroom in het zesde jaar. Onvoldoende geletterd Groot risico om bij uitstroom onvoldoende functioneel geletterd te zijn. Actie nodig. 14

Interviews: Wat vinden de leerlingen? Lezen en schrijven buiten de school:  “Schrijven doe ik niet graag, maar dat is omdat ik dat niet goed kan.”  “Ik lees nooit boeken, alleen als het moet voor school.”

Lezen en schrijven op school:  “Wij weten op voorhand hoe de les van volgende week er gaat uitzien: een tekst lezen en vraagjes beantwoorden. En dat moeten we dan vanbuiten leren.”  “Wanneer wij zoal moeten schrijven? Als we onze agenda moeten invullen, of als we een toets hebben.”  “Schrijven is vooral moeilijk als het in deftige woorden moet.”  “Grafieken maken is niet zo tof, ze inkleuren wel.”

Interviews: Wat vinden de leerkrachten? Over de leerlingen  “Ze kunnen niet meer juist spellen of in volzinnen schrijven. Ze gebruiken voor alles dat chat- of sms-taaltje.” Over de aanpak van lezen en schrijven in tso/bso  “Door de invulcultuur in het bso krijgen de leerlingen niet meer de kans om het schrijven te oefenen.”  “Het is in de eerste plaats een kwestie van de leerlingen gemotiveerd te krijgen. En dat lukt niet met posterprojecten. Het moet gebeuren door aan te sluiten bij de interesses en de leefwereld van de leerlingen, door het lezen en schrijven zeer praktisch te maken en door te zorgen voor succeservaringen.”  “De taal in detail vind ik niet belangrijk. Sommige mensen vinden dat wel, maar die vinden het dan weer niet belangrijk dat een leerling een werktuig kan vastpakken.”

Interviews: Wat vinden de leerkrachten? Over geletterdheid op school  “Het is vooral belangrijk dat leerlingen de opdrachten, instructies en de uitleg in de cursus goed begrijpen.”  “De leerlingen moeten zich correct en beleefd uitdrukken.”  “Het mag niet te veel tekst zijn, anders haken ze af.”  “Op toetsen vraag ik: antwoord in eigen woorden. Dan merk je vaak dat die mannen wel weten waarover het gaat, maar ze krijgen het niet opgeschreven, ze kunnen geen essentie eruit halen.”  “Als de leerlingen langere teksten schrijven, halen ze de informatie vaak van het internet en dan is het meestal een kwestie van ‘copy-paste’. Ze lezen de informatie niet (echt).”

Van beginsituatieanalyse naar coaching Vanuit problemen opgepikt in interviews en toets:  Veel leerlingen zijn onvoldoende geletterdheid.  Leerlingen lezen en schrijven weinig buiten de school, maar ook nog (te) beperkt in de school.  Leerlingen zijn weinig gemotiveerd om te lezen en te schrijven.  Heel wat leerkrachten hebben onvoldoende zicht op de competenties nodig om goed te lezen en schrijven. Ze geven dan ook weinig feedback of hulpmiddelen. Als ze toch feedback geven, is dit vaak enkel m.b.t. spelling.

Naar:  Samen zoeken naar oplossingen.  Toepassen en uitproberen van ‘vuistregels voor een g-krachtige leeromgeving’ via verschillende vormen van coaching.

Vuistregels voor een G-krachtige leeromgeving 1. Schep geregeld lees- en schrijfsituaties ten dienste van je vakdoelen. 2. Maak het lezen en schrijven functioneel. 3. Geef ondersteunende hulpmiddelen bij het lezen en schrijven. 4. Zet leerlingen samen aan het werk. 5. Ondersteun de leerlingen voor, tijdens en na het lezen en schrijven.

Vormgeving coachingstraject G-kracht via ...  Overlegmomenten/ervaringsuitwisselingen G-team  Ondersteunende tips, uitleg, voorbeelden, kijkwijzers  Tussentijdse opdrachten + logboek met ervaringen  Feedback op lesvoorbereidingen  Observatie en feedback klaspraktijk  Overleg coördinatoren verschillende scholen

Wat levert 2 jaar G-kracht op?  Voor de leerlingen?  Voor de leerkrachten?  Voor de school?

Een korte impressie ...

Resultaten op leerlingenniveau: algemeen Behaalde scores op de G-toets voor en na twee jaar G-kracht (Meetmomenten: september 2009 – juni 2011) Totaal 2009

Totaal 2011

Voldoende geletterd

27%

43%

Onvoldoende geletterd

73%

57%

N= 108

 Na twee jaar is de groep bso-tso leerlingen 'geletterder' geworden; vooruitgang is significant  Deze vooruitgang is bijzonder, gezien het onderzoek uit 2007 waarbij leerlingen van 6 niet significant beter scoren op de toets dan leerlingen van 3 (Heymans, 2007)

Resultaten op leerlingenniveau: lezen en schrijven

%

 Zowel voor lezen als schrijven een significante vooruitgang  Grootste vooruitgang op het vlak van schrijven Mogelijke verklaring: grootste groeimarge (schrijfpraktijken waren nauwelijks aanwezig in 2009)

Resultaten op leerkrachtenniveau Hoe denken de leerkrachten na 2 jaar over geletterdheid?

 Is hun visie op geletterdheid veranderd?  Wat hebben leerkrachten geleerd over geletterdheid en de aanpak ervan?

Wat is functionele geletterdheid? (BEGIN traject)  zowel schriftelijk als mondeling  zich deftig en beleefd kunnen uitdrukken  culturele geletterdheid  foutloos kunnen schrijven, een grote woordenschat hebben, om te communiceren en om gevoelens uit te drukken;  zich correct en op een aangepaste manier kunnen uitdrukken; correcte zinnen schrijven met de juiste interpunctie  goed en in AN spreken, spreekdurf , spraakzaamheid  het kunnen gebruiken van moeilijke woorden  slim, geleerd zijn  woordspelingen kunnen maken/ontdekken, gevat zijn; staat haaks op het moderne, arme taaltje (GSM-taal, chatten)

Wat is functionele geletterdheid? (EINDE traject)  kunnen functioneren in de hedendaagse maatschappij  solliciteren, handleidingen lezen, trein en busschema's  taal om in het leven goed je plan te kunnen trekken,  maar ook rekenkundige vaardigheden en verwerking via de PC  de vaardigheid om informatie die in alle vormen op je afkomt te verwerken  dit leer je niet enkele tijdens les Nederlands, maar dit leer je constant  veel lees- en schrijfsituaties scheppen in de les  verleden: veel weten kennen en kunnen; nu: met taal overweg kunnen: lezen, schrijven, samenvatten,  taalvaardigheid in functie van het beroep

Resultaten op leerkrachtniveau: visie geletterdheid Andere invulling =  een bredere invulling van geletterdheid: meer aspecten  sterke stijgers/nieuwkomers:  functionaliteit  maatschappelijk belang  gecijferdheid als een onderdeel van geletterdheid  eenzijdige focus op correctheid verdwijnt: niet meer de enge visie op taal

Resultaten op leerkrachtniveau: inzichten  Grote verschillen tussen leerkrachten  Lkn. rapporteren inzichten op het vlak van:  visie: geletterdheid als competentie en het belang ervan  visie in praktijk: de 5 vuistregels  concrete praktijk: lesideeën en werkvormen, integratie van geletterdheid in de praktijk

Resultaten op leerkrachtniveau: inzichten  Heel wat leerlingen zijn niet sterk in informatie verwerken uit bv. documenten, teksten, grafieken  Je kan bijna in iedere les werken rond geletterdheid!  Ik laat meer lezen, opzoeken, schrijven.  Ik laat ze een mini-GIP maken.  Nu ben ik echt gaan letten op het functionele aspect.  Leerlingen moeten een reden hebben om te lezen.  Taalvaardigheid is niet enkel de zaak van leraar PAV, maar van het team  Schrijfkaders, schema's, tabellen aanreiken om gevonden informatie op te schrijven.

Tot slot: waarin zit de kracht van G-kracht?      

Urgentiegevoel Bewustmaking/sensibilisering via BSA Betrokkenheid op vakdoelen Hefboom voor taalontwikkelend onderwijs Grijpbaarheid (↔ ‘goed (taalvaardigheids)onderwijs’) Gedifferentieerd traject door focus op materialen en lespraktijken van individuen  Vakoverschrijdende intervisie  Kleinschaligheid – olievlekstrategie  van een team rond één klas naar de school, van 3e tot 6e

 Intern draagvlak via interne coördinator  Blijvend appeleren aan betrokkenheid directie

Aanbevelingen voor scholen met G-krachtambities  Werken aan geletterdheid is belangrijk: de nood is nog steeds groot!  Start vanuit een haalbaar, kleinschalig vertrekpunt  Zet in op beleidsvoerend vermogen: zet tegelijkertijd in op (samenwerking tussen) leerkrachten, coördinator, beleid/directie  Ga snel naar een praktisch niveau: eigen leservaringen uitwisselen, eigen lesplannen feedback, eigen lessen observeren en bespreken  Werk geïntegreerd aan geletterdheid: laat geletterdheidstaken uitvoeren relevant voor het vak/beroep

G-kracht in praktijk gebracht …

'Ik dacht: ik ga er iets anders op verzinnen'

Meer weten? website G-kracht

Contactgegevens

Greet Goossens en Goedele Vandommele [email protected] [email protected] Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven) Blijde Inkomststraat 7 3000 Leuven www.cteno.be