Vluchtelingen, verwachtingen, verblijf en toekomst

1

2

Inhoud

4

Van de voorzitter

6

Opgeroepen om richting Licht te leven - Adventsliturgie

20

Studiedagen 2016

21

Nepal na de aardbeving – Projecten 2015

23

Mennonite World Conference

27

Gewestelijke dag Ring Zwolle

28

Middagzusterkring Aalsmeer 60 jaar

31

Ontmoetingsdag Jobeel

33

Het verhaal van de kleine golf

34

De kracht van een lied

38

Van de redactie – website – Conferentie

40

Gequält, geduldet, geschätzt

43

Nepal, een land van verwonderen – boekbespreking

45

Doopsgezinde retraites

46

Vrouwen Zendingshulp

47

Tederheid

48

Singapore schotel

- recept

3

Vluchtelingen, verwachtingen, verblijf en toekomst Het ontmoeten van broeders en zusters van over de hele wereld in Harrisburg afgelopen zomer heeft me vaak bepaald bij de eeuwenlange historie van de doopsgezinden. Perioden van zich rustig vestigen tot op drift raken en vluchten wisselden elkaar af. Tot op heden leven geloofsgenoten op meerdere plaatsen in deze wereld ook nu nog niet onbedreigd. Veelal bemoedigen ze elkaar, blijven elkaar ontmoeten in het verborgene of zichtbaar en zoeken verbinding en harmonie. In Nederland kennen wij deze bedreiging als geloofsgemeenschap niet. Wel zien we al langere tijd in toenemende aantallen vreemdelingen naar ons land komen in de hoop en verwachting hier een beter leven te kunnen opbouwen dan op de plek waar zij zijn geboren en getogen. In de plaats waar ik woon zijn een jaar geleden alle beelden, angsten, vooronderstellingen geuit toen de gemeente besloot de bouw van een groot AZC toe te laten. Maandenlang hebben velen zich ingespannen om deze veelal begrijpelijke reacties tot hun reële proportie terug te brengen. En nu een jaar later is de noodopvang van vluchtelingen in deze zelfde woonplaats geen issue van discussie meer en zijn de vluchtelingen met warmte en goede aandacht opgevangen. Het AZC zal midden volgend jaar geopend worden. Het is jammer en soms verbijsterend dat de antwoorden op de vragen die vanuit angst en zich achtergesteld voelen naar voren komen, telkens weer tot de menselijke maat gereduceerd moeten worden.We kunnen anderen vertellen over het soms pijnlijke proces dat wij hier meemaakten, maar 4

het neemt de vragen niet weg. Het gaat immers om met emotie vermengde vragen en die zullen in de persoon zelf omgebogen moeten worden naar vertrouwen en hoop. Vertrouwen op de scheppende kracht die een ieder eigen is al lijkt deze soms onvindbaar. Zaai de zaden van hoop en vertrouwen en zij zullen de resultaten van wanhoop en wantrouwen overwoekeren. Antje van Dijk

Eén kaars kan duizenden andere kaarsen doen ontbranden

5

Opgeroepen om richting Licht te leven Adventsliturgie Samenzang: Nu zijt wellekome Lied 476 of volgens de vertaling van Jan van Opbergen:

Nu zijt wellekome, levensherbergier, met al jouw deuren open voor mens en dier, die ooit hebt gesproken van een wereldparadijs, waar er wordt gebroken met macht als levenswijs. Kyrieleis. Nu zijt wellekome, mens van licht in mij, die als een kind wil wonen, herboren, vrij, in het land van morgen dat de lieve vrede kent, waar wij zijn geborgen, gezien, aanvaard, herkend. Kyrieleis. Nu zijt wellekome, lang verwachte mens. dat wij, aan angst ontkomen, verstaan jouw wens: ooit te mogen leven in een wereld omgekeerd, waar de kunst van delen voorgoed is aangeleerd, Kyrieleis.

Welkomstwoord Lieve zusters, Welkom allemaal, bij ons samen mogen vieren dat straks de kerst weer nadert. Wij vieren vandaag alvast dat grote en warme feest. Want wat blijft het goed, om dat te delen, met alle warmte die bij onze LFDZ en onze zusterkring hoort. Advent blijft wachten. Neem de tijd, om die verwachting zo rustig mogelijk uit te spinnen. Vol verlangen, dat weet ik zeker, naar een nieuw begin. 6

Aan het begin van deze viering zien wij onszelf, op zoek naar een nieuw begin, dat lichtend mag zijn. Opnieuw beginnen lukt nooit zomaar. Daar moet je eerst toe worden opgeroepen. En dat worden wij zeker. Juist dit jaar, aan de hand van ons huidige jaarthema. Want wij zijn allemaal, als broeders en als zusters, opgeroepen om te leven. En zo mogen we ook onderweg zijn naar kerst. Langs een weg naar gerechtigheid en vrede. Ook wereldwijd zijn wij dat. Dat konden we dit jaar weer ervaren tijdens het Wereldcongres in Pennsylvania, of daarmee meelevend vanuit Nederland. Ook deze viering zijn wij, heel bescheiden en als onszelf, opgeroepen. Om richting het Licht te blijven leven. Een mooie aankleding in kerstsfeer kunnen we alle zusters wel toevertrouwen. Maar het is zeker goed om vier adventskaarsen centraal op te stellen, als een symbolische bloemschikking. Een focus voor onze aandacht voor het Licht. Aansteken van de adventskaarsen waarbij de zusters 1 voor 1 een kaars aansteken en er een tekst bij lezen:

1 Wij zoeken het licht, samen wensend dat het kerstfeest zichtbaar mag worden in onze donkere wereld. 7

2 Wij vragen om licht, samen wensend dat de kracht van alles, wat wij zeggen en horen, onze eenzaamheid in warmte verdrijven zal. 3 Wij weten het licht, samen wensend dat wij hier vol vreugde mogen zingen en stil kunnen zijn. 4 Uw licht roept ons op, om te zorgen voor elkaar, en voor onze wereld. Opdat wij in het spoor van Uw Licht en Vrede blijven gaan. Samenzang: licht om te leven (lied 219) zingend herhalen

Als de melodie minder bekend is, kan lied 221 een alternatief zijn:

8

1. Zo vriendelijk en veilig als het licht zoals een mantel om mij heengeslagen zo is mijn God, ik zoek zijn aangezicht ik roep zijn naam, bestorm Hem met mijn vragen, dat Hij mij maakt, dat Hij mijn wezen richt. Wil mij behoeden en op handen dragen. 3. Spreek Gij het woord, dat mij vertroosting geeft, dat mij bevrijdt en opneemt in uw vrede. Ontsteek die vreugde die geen einde heeft, wil alle liefde aan uw mens besteden. Wees Gij vandaag mijn brood zowaar gij leeft – Gij zijt toch zelf de ziel van mijn gebeden. Beeldmeditatie

Alles wat je hier ziet is verf op hout. Het is een moderne vorm van trompe l’oeil, letterlijk iets dat ons oog bedriegt. Want zulke schilderijtjes lijken ‘net echt’. Ze bieden voor elk wat wils, en zijn uit het leven gegrepen. Dit is een schilderij van 9

een “schilderijtje”. Een zogenaamd prikbord, waar wat afbeeldingen op zijn vastgeplakt. Het is allemaal zo nauwkeurig weergegeven, dat we het kunnen beschouwen als een daad van liefde, op weg naar kerst. Maar het blijft ook een nederige viering van creativiteit. De Londense kunstenaar, Alistair Gordon, begon met het schilderen van een adventskaars. Hij zag die als een verwijzing naar het idee van licht in de duisternis. “Ik maak ieder jaar een schilderij dat de komst van Jezus viert”, zegt hij. “Het maakproces is voor mij een meditatieve activiteit die mij helpt uit te kijken naar Immanuel, God met ons. Het kost tijd om het schilderij te maken. Ik bouw de lagen langzaam op, totdat ‘tekenen’ opdoemen die me helpen te zien wat de uitkomst zal zijn. Dit herinnert mij eraan hoe God vlees werd in Jezus – de openbaring van nog iets veel groters.” Als wij even tijd nemen om naar dit beeld te kijken (bijvoorbeeld als afbeelding op de liturgie, of via een powerpoint),

dan zet het ons even stil. We kunnen even nadenken, zonder naar een preek te hoeven luisteren... Want die ene adventskaars, linksboven, roept ons op! Om Jezus te beschouwen als het Licht dat ‘in onze wereld kwam.’ Tegelijkertijd is hij 1 van 3 (lichten). En die zien we dan rechts van het midden. Want ook God en de Geest zijn immers verlichtend en liefhebbend. Maar er blijft ook iets, dat nog mist. We zien namelijk ook nog een stuk afplakband, dat niet wordt ingevuld. En dat doet een beroep op onze eigen verbeelding. Wat zat daar ooit vastgeplakt? Of dat geschilderde stukje plakband nodigt ons uit, een eigen afbeelding toe te voegen! Zo roept alles in dit adventsbeeld ons op, om zelf na te denken. Over hoe wij 10

antwoord mogen geven op een Zoon, die mocht zijn als de zon. Hoe vullen wij het kind in... dat later als man, een zo stralend teken van vrede en gerechtigheid werd. Licht en vrede. Dat hebben niet alleen wij, maar alle vluchtelingen vandaag de dag, zo nodig op onze weg. Ruimte maken Naar aanleiding van bovenstaande afbeelding bij de beeldmeditatie, of bij de adventskaarsen, met onderstaande tekst:

Het is goed om samen ruimte te maken in ons hart, om het licht welkom te kunnen heten in ons leven. Daar horen altijd vragen bij, en twijfels. Maar bij iedere vraag mag een antwoord horen, een antwoord van nieuw leven. Soms zijn we bang om leeg te bloeden op een lege weg. Soms zijn we bang voor al het verraderlijke en gewelddadige dat wij mensen elkaar maar blijven aandoen! Dan komt veel nood-opvang maar langzaam op gang. Maar toch, dan komt het in beweging! Zo blijven we leven voor licht en vrede. Met veel hoop, in ons eigen hart. Juist voor onze wereld, wij houden samen de hoop in leven, op een beter en gezonder licht voor alle mensen en slachtoffers die er in onze wereld zijn, vandaag de dag. Tot die ruimte worden wij vandaag opgeroepen. Die Roepstem blijven wij nu horen. Juist als we even stil mogen zijn. En echt ruimte willen maken voor wat kerst ons te zeggen heeft. Dan ontdekken we niet alleen wat er in onze wereld, waar het niet altijd licht en vredig leven is, ons pijn doet. Maar leren we des te meer zoeken, naar het licht en de vrede die bij het kerstkind horen mag. Daarom maken wij het nu stil in onszelf. Zo ontstaat er ruimte, voor wat de verwachting van advent en het Grote Feest ons te zeggen hebben. 11

Stilte Temidden van wat we soms als een leegte ervaren, mochten we zo het nieuwe begin welkom heten. Dat blijft ons antwoord. Een antwoord vol vrede, geboren vanuit de stilte. En dat mogen we delen in het volgende gebed. Kerstgebed Antwoord Soms ben ik bang dat u niet blijft, dat uw voeten leegbloeden op lege wegen, dat uw zachtmoedige handen tegen zoveel verraad, zoveel weerspannigheid in mensen en dingen niet bestand zijn, dat u zeggen zult: ik had beter moeten weten, mensen waarheid leren is waanzin, leugen is hun vaderland. Moet ik u dan nu, in de kribbe, waarschuwen? Zeggen: doe het niet, doe het anders, laat uw moeder vergeten wat de engel sprak? Uw eigen stilte - nacht, sterren, adem – zingt uw lied van antwoord: zelfs op aarde vrede. Gabriël Smit Samenzang: Nu daagt het in het Oosten (lied 444) 1. Nu daagt het in het oosten, 2. De duisternis gaat wijken het licht schijnt overal: van d’ eeuwenlange nacht. Hij komt de volken troosten, Een nieuwe dag gaat prijken die eeuwig heersen zal. met ongekende pracht.

12

3. Zij, die gebonden zaten in schaduw van de dood, van God en mens verlaten – begroeten 't morgenrood.

4. De zonne, voor wier stralen het nacht'lijk duister zwicht, en die zal zegepralen, is Christus, 't eeuwig licht!

5. Reeds daagt het in het oosten, het licht schijnt overal: Hij komt de volken troosten, die eeuwig heersen zal. Schriftlezing Johannes 1:1-5 uit de Bijbel in Gewone Taal Als antwoord op deze schriftlezing zingen we het refrein Hem achterna, Hem achterna (lied 493)

Tussendoor kunnen zusters beurtelings lezen:

1 Soms breekt uw licht in mensen door. Onstuitbaar. Zoals een kind geboren wordt. Refrein, Hem achterna, hem achterna. 13

2 Gedenk ons mensen. Die genoemd worden uw kind. Uw koninkrijk. Uw licht. Refrein, Hem achterna, hem achterna. 3 Geen duisternis zal ooit hem overmeesteren. Zoals geen duisternis ooit ons. Want wij zijn met hem geboren. Refrein, Hem achterna, hem achterna. 4 Wij zijn voorgoed geboren. En opgeroepen om te leven. Hem achterna. Refrein, Hem achterna, hem achterna. Als de melodie minder bekend is, kan lied 494 een alternatief zijn:

Vanwaar zijt Gij gekomen, wij wisten niets van U. In onze stoutste dromen was God nooit hier en nu. Een nieuwe God zijt Gij, die onder ons wil wonen, zo ver weg, zo dichtbij. Gij zijt ons doorgegeven, een naam, een oud verhaal, uw woorden uitgeschreven in ied're mensentaal. Ons eigen levenslot met uw geluk verweven, zo zijt Gij onze God.

14

Meditatie Wat zijn er veel bijbelverhalen die ons oproepen om op weg te gaan. Zoveel mensen die werden geleid door een Stem. Abraham, Mozes, Jozua, Ruth, en later ook Jozef en Maria. Allemaal werden ze uitgenodigd door de Stem van de Eeuwige. Of, bij ooit die ouders, door heersers, die een bevel uitvaardigden en op weg deden gaan. Waar zou hun bestemming liggen, en waar ligt die van ons? Het kerstfeest wil ons iets daarvan leren. En is daarmee een feest, als een verborgen schat. Schatten worden door iedereen gekoesterd, en iedereen maakt er zijn of haar eigen visies op. Zo mag die schat steeds een beetje anders zijn en met ons mee veranderen. De verwachting van advent wil voor ons een bron van wijsheid en inspiratie zijn. Het maakt veel los en er komt veel voor ons beschikbaar. Ook vanuit het verleden. Deze weken horen wij opnieuw, dat het bijzondere en kostbare juist te vinden blijft in het kleine. Dat je zelf mag zoeken en aan mag vullen. Want het kerstverhaal vertelt ons, dat God zich met alles wat klein en weerloos en kwetsbaar is, blijft verbinden. Hij leert ons, aan de hand van het Christuskind, alles te willen beschermen. Ook wie op vlucht zijn, te blijven welkom heten. En alles te mogen koesteren, als een moeder haar allergrootste schat. Wat meestal verborgen blijft, mag nu weer even in het volle licht komen te staan. Want ook het kerstlicht draait alles in ons, deze weken, om! Zo vieren wij nu samen het feest van de hoop. Wij blijven hopen, dat wat klein lijkt, toch eens groot zal worden. En dat de grootste monden in onze wereld, dan even zwijgen. Hè, dat klinkt als vrede! En daar blijft het ons altijd, al was het maar in het verborgene, om begonnen, nietwaar? 15

Ooit vroeg een Romeinse burgemeester aan ene Laurentius, draag aan mij maar alle schatten van jouw kerk over, alsjeblieft. Toen ging Laurentius de straat op. Om daar alle bedelaars, alle blinden en doven uit de stad, alle armen uit de straten van Rome, bijeen te roepen. En de vluchtelingen riep hij samen. Daarna gaf hij die man van macht als antwoord: mijn kerk heeft geen geld. Maar de armen hebben wij wel. En juist zij, samen met de vluchtelingen, en met bedelaars, de blinden en de doven, zijn de schatten van mijn kerk. Immers, deze Laurentius had aan hen de schatten gegeven die hij ooit had. Al kostte dat ook deze man zijn leven. Want ook hij kwam nooit voor zichzelf op. Maar wel voor hen. Hen, de kleinen, bracht hij licht. Rustige muziek na afloop Misschien het prachtige: Gabriella’s song in het Engels, uit As it is in heaven: https://www.youtube.com/watch?v=-G52LNmrSUM deze kan worden getoond via een powerpoint, ondertiteld zoals hierboven, of via youtube in de oorspronkelijk zweedse vertaling. De Nederlandse vertaling kan in de liturgie worden afgedrukt:

Vanaf nu is mijn leven van mij Ik heb maar zo’n korte tijd op aarde En mijn verlangen heeft me hier gebracht Alles wat mij ontbrak en alles dat ik vergaarde En toch is het de weg die ik verkoos Mijn vertrouwen was eindeloos Dat mij een klein stukje toonde Van de hemel die ik nooit vond Ik wil voelen dat ik leef 16

Al mijn dagen lang Ik wil leven zoals ik wil Ik wil voelen dat ik leef Wetend dat ik goed genoeg was Ik ben nooit mijzelf verloren Het sliep alleen in me Misschien had ik nooit ‘n keuze Behalve dan de wil om te leven Het enige dat ik wil is gelukkig worden Zijn wie ik ben En sterk en vrij De dag uit de nacht zien opkomen Ik ben hier en mijn leven is van mij En de hemel waarvan ik overtuigd was Bleek ergens daar te zijn Ik wil voelen dat ik mijn leven heb geleefd zoals ik wilde. Afsluitend gebed Goede God, Samen mochten wij horen en voelen vandaag, hoe kostbaar en hoe dierbaar ieder leven is. Hoe kwetsbaar we ook mogen zijn. Hoe klein ook, zo lichtend mogen wij blijven. Wij danken Jou, voor iedere dag dat wij leven. Wij danken U, voor de muziek, die met ons mee zingt en ons op blijft roepen, om juist deze weken bij licht en vrede stil te blijven staan. De lichtjes die branden, mogen wij meenemen in ons gebed. Want zij zijn voor ons de tekenen, dat licht altijd nieuw leven brengen mag. Zo werden wij en voelen wij ons vandaag opnieuw geroepen. 17

Om als zusters de kern van het samen leven te durven zijn. Vol zorg voor elkaar, maar ook met open ogen, voor alle kleine mensen om ons heen. Wij vragen U, help ons bij het volgen van deze eigen weg. Net als Laurentius, temidden van hen, de kleinen en de vluchtelingen. Wij maken deel uit van een goede richting, op weg naar een toekomst van licht en vrede. Dat verwachten wij. Niet alleen voor onszelf, maar voor heel onze wereld. Laat zo Uw licht in ieder van ons geboren worden. Amen Slotlied: Ga met God en Hij zal met je zijn (lied 416)

18

2 Ga met God en hij zal met je zijn: bij gevaar, in bange tijden, over jou zijn vleugels spreiden. Ga met God en hij zal met je zijn. 3 Ga met God en Hij zal met je zijn: in zijn liefde je bewaren, in de dood je leven sparen. Ga met God en Hij zal met je zijn. 4 Ga met God en Hij zal met je zijn, tot wij weer elkaar ontmoeten, in zijn naam elkaar begroeten. Ga met God en Hij zal met je zijn. Hedi Hegeman De liederen zijn uit het Liedboek ‘Zingen en bidden in huis en kerk’. De afbeelding bij de beeldmeditatie op blz. 9 vindt u in kleur op de website van de LFDZ.

19

Studiedagen 2016 ‘Geroepen om te leven’ is de leidraad voor vele activiteiten van de Doopsgezinden in de komende drie jaren. De doopsgezinde vrouwen sluiten zich hierbij graag aan. In het eerste jaar ligt het accent op de schepping. Wij zijn geschapen naar Gods beeld. Wat betekent dat in ons leven van alledag? Hoe kunnen we leven vanuit de verwondering? Wie of wat inspireert ons om duurzaam met de aarde om te gaan en met de mensen die erop wonen? Meewerken aan de heelheid van de schepping en een plek creëren, waar iedereen mag leven. Het is de gave en opgave die het leven ons geeft. Als we kijken naar wat tot nu toe bereikt is, kunnen we gaan twijfelen of we wel op de goede weg zijn. Is er een andere spiritualiteit nodig? Of misschien vernieuwing van het geloof? Zijn wij, vrouwen geroepen om deze spiritualiteit handen en voeten te geven? Het Werkcomité is bezig met de voorbereidingen. In de Brief van februari leest u meer over de inleidsters. Tot nu toe waren we gewend om de studiedag op zaterdag in Haarlem te houden. Daarvan wijken we volgend jaar af. De locatie is dan Baarn. Praktische informatie en de mogelijkheid om u aan te melden vindt u op het inlegvel in het midden van deze Brief. De studiedagen vinden plaats op: 23 februari in Schagen 1 maart in Goes 15 maart in Apeldoorn 2 april in Baarn 5 april in Haren. Iedere vrouw, wel of geen lid van een doopsgezinde zusterkring is welkom. We hopen u te ontmoeten. 20

Nepal, na de aardbeving Over het buitenlands project Federatiekoffer 2015

Dag lezers van De Brief, Het is inmiddels bijna vijf maanden geleden dat de laatste grote aardbeving plaatsvond. Ik heb tijdens mijn vorige verblijf in Nepal (april/mei) alle drie grote bevingen meegemaakt en elke dag nog eens 20 tot 30 kleine of middelgrote bevingen. De chaos was groot, het aantal doden enorm, de verslagenheid voelbaar. Langzaam kwam het gewone leven weer op gang, met nog altijd in het achterhoofd: het kan zo weer gebeuren. Dat gevoel ging niet weg, want tot op de dag van vandaag zijn er nog wel eens bevingen. Vele huizen waren zo getroffen dat bewoonbaarheid uitgesloten was. Daarom zag je iedere dag mensen die hun huis alsnog leeghaalden en zich elders gingen vestigen, bij familie of ergens buiten in een tent of in een van golfplaten gebouwd verblijf. De chaos van de ingestorte gebouwen moest eigenhandig worden opgeruimd. Veelal met blote handen, zonder stofmaskers. De bruikbare stenen en het bruikbare hout werden apart gelegd, het andere moest worden vervoerd naar een centrale stortplaats. Pas toen de regering meldde: Voor 1 september (het feest van Gai Jatra) moest alle sloop worden verwijderd en aangeboden aan de gemeente. Dan zou de gemeente alles gratis komen weghalen met enkele vrachtwagens. Na die datum moest je alles zelf regelen. Toen is er veel opruim werk verricht. Nu zie je de ingestorte huizen, nog even erg als voorheen, maar het losse puin, stof en hout is opgeruimd. Op elke plek 21

staan de bruikbare stenen opgestapeld langs de kant. Mensen die niet meer in hun eigen huis konden terugkeren wonen nog steeds tijdelijk in tenten of zogenaamde huisjes van golfplaten of huisjes gemaakt van bamboeplaten. Daar waar de benedenverdieping nog iets bruikbaar was, woont men nu alleen in die benedenverdieping en heeft de andere verdiepingen afgesloten of afgebroken. Deze ramp trof de arme mensen, omdat zij nooit in staat waren geweest om een goed huis te bouwen en juist deze arme mensen zijn ook niet in staat hun huis te repareren of te herbouwen. Zij hadden het geld niet en zij hebben het geld niet. De regering heeft ieder getroffen gezin 150 euro (=15.000 rupees) betaald. Internationale organisaties hebben veel bijgedragen. Organisaties als Safe the Children, Unicef en Verenigde Naties. Getroffen scholen hebben nu zoveel speelgoed, leer- en hulpmiddelen dat ze niet weten hoe ze dat allemaal moeten gebruiken, maar de herbouw van scholen vraagt tijd en de herbouw van de individuele huizen vergt nog jaren, vele jaren. Ik schat minstens 10 tot 15 jaar. De Nepalees is wel enige tegenslag gewend, ondergaat gelaten deze tegenslag, zoekt zijn eigen oplossingen. Zelfs nu (oktober 2015) een opstandig district de grens met India heeft geblokkeerd en er al 50 dagen geen invoer meer is van benzine, olie, gas, fruit, kleding, enz. Alles is op, niet meer te koop! En toch leven we (ook ik) verder naar de volgende dag, de volgende week, enz. Jelke Tigchelaar

22

Mennonite World Conference In juli vond het Doopsgezind Wereldcongres in de Verenigde Staten plaats. Marijke de Jong heeft een verslag gemaakt van haar persoonlijke belevenissen.

De vakantie in Amerika en het Mennonite Wereldcongres Een vakantie, waarbij de Mennonites centraal stonden, zowel lokaal als wereldwijd. Ik was met de Mennonite Heritage Tours, onder leiding van Ayold Fanoy naar Amerika van 10 juli tot 27 juli. Tijdens de rondreis hebben we drie mennonite kerkdiensten bijgewoond en nog een aantal oude mennonieten kerken bezocht. In Germantown, een wijk in Philadelphia, leerden we over de komst van de mennonieten naar Amerika, hoe ze zich daar hebben gevestigd en ontwikkeld. Het aardige vond ik dat de mennonieten de petitie van de Quakers hebben ondersteund tegen de slavernij. Vanuit Philadelphia zijn we naar New York gegaan, waar we onder andere Ground Zero hebben bezocht. In een dorp in Lancaster County waar veel Amish wonen logeerden we in een hotel. Daar in de buurt woont een trainee, die 14 jaar geleden een half jaar bij mij in huis heeft gewoond. Zij kwam mij nu opzoeken met haar zoontje. Later heeft ze mij nog eens opgezocht in Harrisburg met haar zoontje en haar moeder. Wandelen met God Het thema van het wereldcongres was: Wandelen met God. Ik vond het zeer indrukwekkend. Er zijn veel toespraken gehouden, waarvan ik een paar uitspraken heb opgeschreven, zoals: ‘Als je wandelt met God kun je van een negatieve ervaring een positieve ervaring maken’. Een Filipijnse vertelde 23

over hoe zij met vreedzame wapens een conflict had opgelost. Soms moet er vooral figuurlijk gevochten tegen machtsmisbruik, ook binnen de kerk. ’s Morgens begon het programma met muziek en een koor in de grote zaal. Dat zingen vond ik zeer inspirerend, omdat er zo enthousiast werd gezongen uit een prachtig liedboek. Alle liederen waren in het Engels, Spaans en soms in andere talen zoals Koreaans of Swahili. ’s Middags was er de mogelijkheid tot het volgen van een workshop of een excursie. Eten deden we gezamenlijk. Het aardige vond ik dat je iedere keer naast iemand anders kon gaan zitten en een gesprek kon beginnen. Bijzonder was ook het gezamenlijke avondmaal. Alle aanwezigen, ongeveer 7000, namen tegelijk de beker en het brood. Voordat ik er naar toe ging had ik voor mezelf als doel gesteld: spirituele bemoediging en ontmoeting. Beide aspecten zijn voldoende aan bod gekomen en nog steeds schieten mij gedachten of gebeurtenissen te binnen van deze vakantie. Marijke de Jong Ontmoeting met zusters uit India Uit het reisfonds heeft de LFDZ een financiële bijdrage geleverd aan de reis van een aantal zusters uit India, zodat 24

ook zij het Wereldcongres konden meemaken. Zij hebben een theologische studie gevolgd en zijn werkzaam als godsdienstlerares of voorgangster. Leden van het Werkcomité hebben hen ontmoet op één van de congresdagen. De zusters vertelden over de vereniging van Doopsgezinde vrouwen, waaraan ze een actieve bijdrage leveren. Jaarlijks zijn er een paar conferenties en ze ontmoeten iedere maand zo’n 40 tot 50 vrouwen voor bijbelstudie. Ze zijn blij te kunnen deelnemen aan het Wereldcongres. Dat inspireert hen voor het werk dat ze in India doen. Cynthia Peacock is één van de zusters, met wie Antje, Ida, Marijke en Imy een gesprek hebben. Voor haar zijn deze dagen extra bijzonder. Z krijgt namens het Anne Zernike Fund een Pioneer Award uitgereikt voor het baanbrekend werk dat ze heeft verricht voor de rechten van vrouwen in India.

Zegenbede De zusters en broeders kregen aan het eind van het Congres een zegenbede mee. Deze is vertaald in het Nederlands. Ga, voorwaarts lopen en vandaag en alle dagen open staan om de liefde van God te blijven ontvangen en die gelovend met elkaar te delen. De vrede van Jezus, en het gidsen door de Heilige Geest mogen met ons blijven. In de voetsporen van verzoening en in de richting, waarheen God ons oproept. Over onze harten, over onze huizen vragen wij de zegen van de Aanwezige.

25

In ons komen, in ons gaan, vragen wij de vrede van de Aanwezige, In ons leven, in ons geloven vragen wij de liefde van de Aanwezige. Aan ons eind en ons opnieuw beginnen voelen wij de liefde van de Aanwezige. Om ons te ontvangen En thuis te brengen. Amen.

26

Gewestelijke dag Ring Zwolle Op 2 september was de Gewestelijke dag van de Ring Zwolle, deze keer in Steenwijk. Meppel, Giethoorn en Steenwijk: meer kringen zijn er niet meer in de Ring. Er waren 45 zusters aanwezig. De middag begon met een Lezing door meneer Laar, die historicus is over het Park en het Huis Ramswoerthe. Dat huis is gebouwd voor Salco Tromp Meesters, die de naam van zijn moeder (Tromp) er in eerdere jaren bij pakte. De familie was een rijke en geziene familie, die veel voor de stad Steenwijk betekende. O.a. Houthandel vanuit Rusland over de Oostzee en de Zuiderzee naar Steenwijk. Ook zorgde de familie voor de bouw van de Ambachtsschool, de HBS en de Fröbelschool. Er werd goed geluisterd en de dia's van vroeger bekeken. Het park Ramswoerthe is het grootste van Noord Nederland. Er zijn enige beslissingen genomen van buiten Steenwijk om het huis, waar de tentoonstelling van de beeldhouwer Hildo Krop, steeds te bezoeken is, dan ook nog eens te gaan bezien. Daarna met koffie en lekkers napraten. En deed Zr. Manny Kok uit Meppel namens het bestuur van de Ring enige mededelingen. De viering o.l.v. Zr. Hermie Dorman volgde hierna met als thema: 'Wijsheid is een gave Gods.' De Zusters van Steenwijk hadden een uitstekend broodbuffet verzorgd met lekkere soep, een heerlijke saladeschotel, die tot op het laatste schepje opging. Het Zusterlied werd tot besluit van de maaltijd gezongen. Daarna kreeg Zr. Kok nog eenmaal het woord. En wij zongen elkaar tot afscheid toe: Ga met God en Hij zal met jou zijn. Al met al een hele prettige middag, met tijd voor elkaar. HDvK 27

Middagzusterkring Aalsmeer 60 jaar Op 24 september vierde de middagzusterkring haar 60-jarig bestaan. Aanwezig waren tien trouwe zusters, Aaltje Buis en Yvonne Lamers, onze rijdsters, Gerda Stieva als afgevaardigde van de LFDZ, zij bracht een kaart mee met een kring van beeldjes, Marry Maarsen-Otto en Marnel de Haan vanuit de kerkenraad. Marina Broere om ons te begeleiden op de piano en Ellen onze ouderen pastor. Van Miekje Hoffscholte was er een kaart met felicitaties namens de kerkenraad en de DGA. Er was een kaart van Lyda Zondag namens de bezoekcommissie, een kaart van de LFDZ van mevr. Nettij Docter. Zij kon zelf door huiselijke omstandigheden niet aanwezig zijn en zo heeft Gerda Stieva voor haar de honneurs waargenomen. Bij binnenkomst werd een ieder getrakteerd op een kopje thee met een herfstchocolaatje erbij. De Bindingzaal zag er mooi uit met herfstschalen en brandende lichtjes. Ds. Liesbeth Geijlvoet heette een ieder van harte welkom en opende met een Bijbeltekst uit Paulus met het thema moed en de vraag: wat houdt de weg naar God nu precies in. Paulus sprak op zijn rondreizen en in zijn brieven de mensen goede moed in. Wij stonden stil bij het overlijden van een trouw kringlid Mevr. Nel v.d. Laarse, we hebben haar herdacht in een moment van stilte. Er was een bloemetje voor mevr. Jo JongkindSpaargaren, zij is lid vanaf de oprichting van de kring. Zij werd in het zonnetje gezet met een bloemetje. Rietje Vonk las een gedicht voor van Jo v.d. Zwaard, Jo had het gedicht gemaakt voor het 55 jarig bestaan, het paste heel goed in het plaatje van het 60 jarig jubileum. En Jeltje Adema, de motor van de kring vertelde ons over het ontstaan van de kring. 28

In 1942 was er een eerste groep, toen was er het eerste moederkamp, dit was ontstaan uit de naaimeisjes. Dit was een groot succes. Daaruit ontstond de eerste zusterkring. In Aalsmeer was een eigen kring met Mevr. Berghoef penningmeester, juffrouw Buis voorzitter, Til Buis - Bos administratie. Dat ging heel goed. Er werden onderwerpen gezocht, er werd veel ondernomen. De LFDZ werd in het leven geroepen, daar ging de kring heel trouw heen met het hele bestuur. Er werden acties ondernomen om andere zusterkringen uit te nodigen, zo begonnen de dagreisjes, een dagje uit naar Aalsmeer, er was veel te doen, bezichtigen van kwekerijen, een rondvaart op de Westeinder, een bezoek aan de veiling. De eerste reis van Aalsmeer ging naar St. Annaparochie, daarna een keer naar Wormerveer, daar werd het boekje aan ons geschonken: Fransje en haar Dominee. Dat was op 16 mei 1961. De LFDZ, het gewestelijk bestuur, Haarlem, Heemstede en Amsterdam, dit was een kleiner bestuur waarvan juffrouw Buis de voorzitter was. Mevr. Nooter, eerste voorzitter van de LFDZ kwam op de kring boekbesprekingen houden. Daarna werden er driedaagse reisjes georganiseerd naar o.a. Aerdenburg, Elspeet en Schoorl. Er kwam behoefte aan iets verdere en langere reizen, hier gingen de mannen ook met mee, o.a. naar Engeland. Eerst bij gastgezinnen en later in een hotel. Daarna kwam er een kamp in Oostenrijk, Schwarzenberg, er waren een paar bedden en de rest sliep in het stro. Ook daar ging men later in hotels wat toch wel aangenamer was.

29

De kring werd maar steeds groter, op een gegeven moment waren er 105 leden, dit was teveel. De kring werd gesplitst, twee kringen met één bestuur en hetzelfde programma. Daarna werd Oase opgericht en Jeltje nam deze kring in 1991 van juffrouw Buis over. De eerste onderwerpen op de kringen: Jelli Barendsen kwam vertellen over maatschappelijk werk en dominee Sipkema kwam praten over het gezin. Het waren altijd onderwerpen die daadwerkelijk ergens over gingen zoals SOS kinderdorpen. Na Jeltjes verhaal was het tijd voor een kop koffie en een gebakje en tijd voor wat foto´s kijken en herinneringen te delen met elkaar. Onder begeleiding van Marina zongen we de liederen: `Ik heb een vriend die alle dagen’ en ‘Een kleine strijdersgroep zijn wij’. Liederen uit de Westhil tijd. Tilly droeg een gedicht voor over Aalsmeer het dorp, eigenlijk een lied van de brulboeien. Liesbeth sloot de bijeenkomst met het uitspreken van een Ierse zegenbede en met elkaar zongen wij: Zegen ons Algoede. Tot slot werd er een groepsfoto gemaakt en collecteerden wij voor het Adoptiekind en de Vrouwenzendingshulp. Het was een mooie middag met dank aan al degenen die hier hun steentje aan hebben bijgedragen. Anneke Eveleens-de Jonge

30

Ontmoetingsdag Jobeel Jobeel hield de jaarlijkse ontmoetingsdag op zaterdag 26 september in Amersfoort. Er was deze keer gekozen voor een centrale plaats in ons land. In 2014 vond de bijeenkomst, die toen erg goed werd bezocht, plaats in Leeuwarden. Helaas kwam deze keer alleen Mariette van den Abbeele, naast de drie leden van de werkgroep, t.w. Afke Bruin, Corrie Grimme en Janny de Weijs, naar Amersfoort toe. Veel Jobeelsters hadden zich wel afgemeld. Dat kwam waarschijnlijk omdat de uitnodiging voor de bijeenkomst nog apart was rondgestuurd en niet alleen was vermeld in het Vonkeltje. Het was een stralende dag, waardoor we in de gelegenheid waren heerlijk op een terras in het zonnetje te vergaderen. Janny de Weijs opende de bijeenkomst en heette de aanwezigen welkom. Vervolgens las ze het gedicht ‘Herfstballade’ voor van Menno Rougoor uit ‘Op vleugels van verlangen’. Marie Louise de Jong had dit gedicht in 2013 ingestuurd voor plaatsing in het Herfstvonkeltje. Na een voorstelrondje kwamen het verslag van de bijeenkomst in Leeuwarden en het Jaarverslag over 2014 aan de orde. Beide werden goedgekeurd en vastgesteld. Corrie Grimme behandelde vervolgens het onderdeel financiën. Jobeel staat er financieel goed voor. Een aantal leden heeft echter de contributie over 2015 nog niet betaald. Daarnaast zijn er helaas nog Jobeelsters, die ook nog de bijdrages voor voorgaande jaren moeten voldoen. Terugziende op 2014/2015 en vooruitziende op 2015/2016 moet worden geconcludeerd dat we een redelijk goede periode achter de rug hebben, waarbij het ledental stabiel 31

bleef. De ruggengraat van Jobeel wordt gevormd door het Vonkeltje, dat wordt samengesteld door Afke Bruin. Tijdens de bijeenkomst in Leeuwarden werd afgesproken dat zij ieder lid eens per jaar vraagt om daarvoor een bijdrage te leveren. Helaas reageert niet ieder daar op. Dat is jammer, want het Vonkeltje is voor en van ons allemaal. In het kalenderjaar 2015 zijn er vijf uitgaven geweest. Er wordt er nog één uitgegeven, die als thema heeft Advent en Kerst. In Leeuwarden werd in 2014 de aanzet gegeven voor mailacties tussen de verschijningen van de Vonkeltjes, waarbij onderwerpen worden aangedragen, waarop ieder kan reageren. Dat is een aantal keren goed gegaan, maar daarna wat in het slop geraakt. Deze activiteit wordt weer opgepakt. Jobeelsters worden gestimuleerd om daarvoor ook onderwerpen aan te dragen. Daarnaast wordt aan ze gevraagd om activiteiten en berichten die voor andere Jobeelsters interessant zijn, te delen. Ook wordt ze gevraagd in eigen kring, als dat zo uitkomt, te vertellen over Jobeel, waardoor ook anderen geïnspireerd kunnen raken om lid te worden. Dat er nog steeds geen uitbreiding is gekomen van de werkgroep baart toch wel wat zorgen. Gelukkig deelde Mariette mee dat ze actief mee gaat denken en ze bood onmiddellijk aan dat de bijeenkomst in 2016 kan worden gehouden in het Inloophuis te Almere, waarbij ze is betrokken. Met de Jobeelwebsite zijn we gelukkig. Alles loopt naar wens, vertelde Corrie. Na afloop van het formele deel van de dag, maakten we nog een wandeling door Amersfoort, een prachtige stad. We bezochten er o.a. de Lutherse Kerk, waar Open Huis was. Janny de Weijs-Krol 32

Verhalen en parabels

Het verhaal van de kleine golf Er was eens een kleine golf die diep ongelukkig was. “Ik voel me zo ellendig”, klaagde hij. “De andere golven zijn groot en sterk en ik ben klein en zwak. Waarom is het leven zo oneerlijk?” Een grote golf die toevallig voorbijkwam en de kleine golf hoorde klagen, besloot even te stoppen. “Jij denkt zo”, zei de grote golf, “omdat je je eigen wezen niet helder voor ogen ziet. Jij denkt dat je een golf bent en je denkt dat je slecht af bent. In werkelijkheid ben je geen van beide”. “Wat?”, riep de kleine golf verbaasd uit, “ben ik geen golf? Maar het is toch duidelijk, ik ben een golf! Ik heb hier mijn golftop, zie je wel? En hier is mijn golfslag, hoe klein die ook is. Hoe kun je nou beweren dat ik geen golf ben?” De Grote golf antwoordde, “dat ding dat jij golf noemt, is alleen maar een tijdelijke vorm die jij voor een korte tijd hebt aangenomen. In wezen ben je water! Probeer dat eens goed tot je door te laten dringen. Als je dat lukt, heb je niet langer een probleem met het feit dat je een tijdje een golf bent”. “Maar als ik water ben, wat ben jij dan?”, vroeg de kleine golf. “Ik ben ook water”, antwoordde de grote golf. Ik heb voor korte tijd de vorm van een golf die wat groter is dan die van jou, maar dat doet niets af van wat ik in wezen ben – water! Ik ben jij en jij bent mij. Wij zijn beiden deel van hetzelfde grote geheel”. René Diekstra 33

De kracht van een lied Ontmoetingsmiddag GFDZ “Muziek kent geen grenzen, muziek maakt vrij.” Met deze woorden eindigde Saakjen van Hoorn haar lezing over de ‘de kracht van een lied’. Op de jaarlijkse ontmoetingsmiddag van doopsgezinde vrouwen op 15 oktober in Haren vertelde ze het verhaal van de drie zussen Colijn. Zij overleefden een jarenlang verblijf in een kamp op Sumatra. Hoop en kracht putten ze onder meer uit de muziek die het stemmenorkest maakte. Saakjen liet een paar liederen horen, nu gezongen door het Malle Babbe vrouwenkoor van Leny van Schaik. Het verhaal van de kracht van een lied ‘De kracht van een lied’ is de titel van het boek over de jaren, die de zussen Colijn in een kamp doorbrengen. Na een mislukte vluchtpoging aan het begin van de Tweede Wereld-oorlog komen de jonge vrouwen in een Japans internerings-kamp op Sumatra. Er is altijd te weinig eten en er heersen allerlei ziektes. Het kamp wordt steeds voller, een plekje voor zichzelf hebben de vrouwen bijna niet. Ze moeten hard werken. Dit alles veroorzaakt veel spanningen en ruzies. Toch proberen ze het gewone leven zoveel mogelijk voort te zetten. De kinderen krijgen les, er komt een kampkrant en ook de rituelen van thuis worden in ere gehouden. Iedere ochtend zingen ze het Onze Vader. Dat geeft hoop en troost om de vaak lange uren van het appèl vol te houden. 34

Norah Chambers en Margaret Dryburgh zijn zeer muzikaal. Ze dirigeren de koortjes die zijn opgericht en componeren een kamplied: The Captives Hymne: Song of Survival. In de woorden klinkt de hoop door op verzoening tussen de volken. De hymne is vooral een geloofslied. Nu nog wordt de tekst doorgegeven aan ernstig zieke mensen. Om hen te bemoedigen. Het dagelijks leven wordt steeds zwaarder, vooral als de vrouwen moeten verhuizen naar een ander kamp. Een steeds kleinere groep moet het werk doen. Toch zien ze kans om een ‘stemmenorkest’ op te richten. Norah en Margaret noteren op snippertjes papier muziek die bestemd is voor een orkest en maken er arrangementen van voor vierstemmig koor. Dertig vrouwen gebruiken hun stem als instrument en geven concerten. Bach, Chopin, Beethoven en andere composities staan op het programma. Het is of er stemmen uit de hemel klinken. Zelfs de bewakers blijven ontroerd stilstaan. De muziek wordt een middel om te overleven. Door het zingen voelen de vrouwen zich even vrij. De zussen Colijn overleven de kampen. Hun moeder komt ook terug, vader is tijdens de oorlog overleden. Via oma Colijn in Nederland komen ze in de Verenigde Staten terecht. Daar bouwen ze een nieuw leven op. Ze gaan studeren, trouwen en krijgen een gezin. Ze zijn hun vader nog altijd dankbaar voor één van zijn vele wijze raadgevingen: wordt niet bitter, want dat vernietigt je van binnen. Het was zijn laatste geschenk. Zelf zingen Na dit boeiende en ontroerende verhaal konden de doopsgezinde zusters in Haren hun eigen muzikale stem laten horen. Klaas van der Werf studeerde met ons een nieuw lied 35

in: ‘Blijvende Nabije’ van Michaël Steehouder, op muziek gezet door Chris van Bruggen. Het bekende ‘In de veelheid van geluiden’ probeerden we meerstemmig te zingen. Alle doopsgezinde zusterkringen van de Gronings Drentse Federatie waren aanwezig en vertelden iets over hun activiteiten in het afgelopen seizoen. In de pauzes was er gelegenheid elkaar te ontmoeten en bij te praten The Captives Hymne: Song of Survival De Nederlandse tekst van Song of Survival luidt: Vader in gevangenschap richten wij ons gebed tot U omring ons immer door Uw liefde geef dat wij dagelijks laten zien dat zij die op U vertrouwen meer dan overwinnaars zijn Geef ons geduld om te verduren houd onze harten zuiver en klaar geef ons moed en barmhartigheid meer geloof en nederigheid bereid om naar Uw wil te leven of wij nu vrij of gevangen zijn Voor onze natie bidden wij wees Gij haar steun in deze tijd vergeef haar trots en egoïsme leer haar naar Uw gebod te leven moge ieder door Uw genade ervaren dat ware grootheid komt van U

36

Voor onze dierbaren bidden wij wees Gij dag en nacht hun hoeder vrijwaar hen van elk gevaar houdt alle bezorgdheid verre dat zij ons aan Uw zorg toevertrouwen weten dat Gij onze smarten deelt Moge de dag der vrijheid dagen vrede en recht opnieuw ontstaan geef dat volkeren die U beminnen over de hele wereld broeders zijn door lijden gelouterd, opnieuw geboren Uw koninkrijk zien komen op aarde. De vodjes papier met de muziek zijn bewaard gebleven. De muziek is weer gaan leven door het boek van Helen Colijn. Het vrouwenkoor Malle Babbe heeft een aantal liederen op CD gezet. Jolanda Valk

37

Oproep redactie: kopij gevraagd De bodem van de voorraaddoos met kopij komt in zicht. De redactie van de Brief roept u op kopij te sturen voor de volgende rubrieken:  verhalen en parabels  spreuken en korte teksten  recepten. We ontvangen ook graag uw ideeën over de interviewrubriek. Iedereen heeft een uniek leven met een al even bijzonder levensverhaal. Kent u een zuster, die daarover geïnterviewd wil worden? We horen het graag. Tips over zusters die een interview willen houden zijn ook welkom. Of wilt u dat zelf doen? De redactie kan ondersteunen bij het houden van het interview en het schrijven van het artikel. Uw ideeën en kopij kunt u mailen naar de redactie, p/a Jolanda Valk, e-mail [email protected] of [email protected]. Voor vragen en meer informatie kunt u contact opnemen, telefoon 0528 354113.

Doopsgezinde vrouwen op het Wereldcongres Ter gelegenheid van het Wereldcongres afgelopen zomer in Amerika is een special van Doopsgezind Nu verschenen. Diverse instellingen en groepen hebben zich gepresenteerd, het Doopsgezind Vrouwenwerk (de LFDZ) was er één van. In het artikel vertellen twee zusters – Anneke Terwisga en Rini Kooiker – hoe zij de ontmoetingen met medezusters ervaren. Ze vertellen over de zusterkring, studiedagen en conferenties. Het verleden, heden en toekomst komen aan de orde. Het volledige artikel kunt u lezen op de website www.lfdzdoopsgezind.nl bij publicaties 38

Nieuwe website Het Doopsgezind Vrouwenwerk (de LFDZ) heeft een nieuwe website. U vindt er informatie over de landelijke activiteiten, zoals de ontmoetingsdagen, conferentie en projecten. De regionale en plaatselijke vrouwengroepen kunnen zich presenteren en ‘De Brief’ wordt gepubliceerd. Er is meer ruimte gekomen voor beeldmateriaal. Voor de website maken we gebruik van het ‘Doopsgezind Web’, een systeem dat ontwikkeld is door de Doopsgezinde Sociëteit (ADS) in samenwerking met Ligare Weboplossingen. Ligare heeft ons ondersteund bij het inrichten van de site. Wij nodigen u uit om er eens rond te kijken: www.lfdz.doopsgezind.nl. Heeft u ideeën of wilt u kopij aanleveren voor de website? Of heeft u foto’s die we kunnen publiceren? We ontvangen graag uw reactie. U kunt mailen naar Jolanda Valk, e-mail [email protected] of [email protected].

Conferentie in Elspeet In 2016 vindt de LFDZ conferentie plaats op dinsdag 19 en woensdag 20 april. Noteer de data alvast in uw agenda. Meer informatie volgt in de Februari Brief.

39

Gequält, geduldet, geschätzt 475 Jaar Mennonieten in Nordwesten Deze zomer kreeg ik van een bevriende meneer een folder over een tentoonstelling in Leer in Ost-Friesland. De stad wordt begrensd door de Eems aan de ene kant en de Leda aan de andere kant. Goed bereikbaar vanuit Groningen met de trein. In het oude gedeelte van de stad staat de Mennonitenkirche, het Rathaus, die Waage aan de rivier de Leda en het Heimatmuseum. Wij hadden het geluk dat wij Am Markt een hotel konden vinden, vanwaar wij ook zicht hadden op die Leda. Langs de oevers van die rivier loopt een wandelweg, gedeeltelijk over het water. Wij hebben het museum bezocht en daar een hoop leuke dingen ontdekt. Niet alleen over de dopers daar, ook over hoe Leer van armoe tot een welvarende stad werd. In de zestiende eeuw kwamen er Nederlandse dopers op de vlucht naar toe. Zij namen de linnenweverij over, van thuiswerk naar handel en er kwamen rederijen. Namen als Vissering, Zijtsema, van Hoorn, Rahusen. Op de gevel van huis Vissering staat een vis in de vorm van een ring. Deze familie Rahusen-Grosz werd o.a. bekend door het stichten van een Höheren Tocher Schule, die in 1882 de naam kreeg van Teletta Grosz Gymnasium.

40

In het begin waren er in Leer twee meniste kerken. In 1767 besloot men samen te gaan en in 1825 werd de nu nog bestaande kerk gebouwd. Deze kerk heet: 'KAARKE DEO'. Mennonieten hadden het in Duitsland ook niet makkelijk. In de Napoleontische tijd moesten de Mennonieten zich vrij kopen, dat kostte 13.000 Reichstaler! In 1914 moest men in dienst als Sanitäter (Hospic) en in 1939 was er geen keuze meer. Ds. Alexander Gerhard van Gilse was predikant in Leer van 1878-1890. Ds. Sybrand Felco van der Ploeg,geboren in Middelie was predikant van 1891-1920. Dan is er Petrus Hofstede de Groot 1802-1886, een Nederlandse theoloog geboren in Leer. Ook is er de beroemde natuurwetenschapper Bernard Bavink geboren in 1879. Hij was tussen 1920 en 1940 een van de invloedrijkste mennonieten. In de dertiger jaren was hij zeer gericht op Hitler en consorten, begin jaren veertig zag hij zijn vergissing in. Zijn geboortehuis staat er nog, met zijn naam erop. Vanuit Leer en Emden vertrokken veel mennonieten in de 18e eeuw op verzoek van Katharina de Grote naar Oekraïne en Kazachstan, naar de Zee van Azov en Sebastopol en de Krim. In het begin van de twintigste eeuw leven er meer als 100.000 Mennonieten in Rusland en de Oekraïne. Zij maken het land vruchtbaar. Velen van hen werden in de veertiger jaren (2e Wereldoorlog, Stalin vond hen Duitsers) van de vorige eeuw naar Siberië verbannen.

41

En dan is er Wilhelmina Siefkes, een Lutherse onderwijzeres. Zij schrijft ook boeken in het Platt. In 1933 verandert op bevel van Hitler de eerste Mei in een optocht voor NaziDeutschland. Voorop lopen 4 Lutherse predikanten. Zij zegt: Dat domme mensen meedoen, begrijp ik, maar predikanten! En zij sluit zich aan bij de Mennonieten. En wordt later Ereburger van de stad Leer. Ook de Gereformeerden hebben daar een hele tijd gewoond en gewerkt, het opschrift in het Hollands op de school was daar heel duidelijk over. Tot 1920 werd er in de kerk in het Nederlands gepreekt. Het bezoek was de moeite waard en ook zonder tentoonstelling kan men er naar toe. Hermie Dorman van Kerkvoorde

Kus de aarde Loop en raak de vrede ieder moment aan. Loop en raak het geluk ieder moment aan. Iedere stap veroorzaakt een frisse wind. Iedere stap doet een bloem bloeien. Kus de aarde met je voeten. Geef de aarde je liefde en geluk. De aarde zal veilig zijn als wij ons veilig voelen in onszelf. Thich Nhat Hanh

42

Boekbespreking

Nepal, land van verwonderen en bewonderen JelkeTigchelaar ging in 1994 voor het eerst naar Nepal met een groepsreis. Hij werd getroffen door het geweldige land en zijn vriendelijke bevolking. Nog tijdens zijn rondreis sluit hij vriendschap met een monnik en een andere inwoner. Na twee jaar corresponderen gaat Jelke terug om iets voor de armste kinderen te doen. Hij richt hiervoor een stichting op. Al het sponsorgeld wordt besteed aan de kinderen, Jelke betaalt zijn reis en verblijfkosten geheel uit eigen zak. Het boek geeft een kleurrijk beeld van het leven in Nepal waar maar liefst 180 feestdagen worden gevierd. Hij geeft ons een inkijkje in hun manier van denken en doen. Families moeten zich vaak enorm in de schulden steken bij zo’n feest. Dat is ook het geval bij huwelijken. Jelke beschrijft tussendoor de belevenissen van zijn sponsor kinderen en hun moeilijke gezinssituatie. Jelke ziet zich niet alleen als sponsor maar ook als raadsman, zelfs psychiater. Door armoe, alcoholisme en dergelijke is er thuis voor deze kinderen geen ruimte om hun hart te luchten, hun toekomst te bespreken of advies te vragen over belangrijke zaken. Omdat Jelke ieder half jaar zes weken naar Nepal gaat is hij in staat om alle sponsor kinderen twee maal per jaar te bezoeken. Ook controleert hij gemaakte afspraken. Er is inmiddels een groot netwerk. Zijn toenmalige leerling Roshan is afgestudeerd psycholoog en assisteert en tolkt bij al zijn bezoeken. Jelke spreekt inmiddels ook al aardig Nepalees. 43

In Nepal bezoekt Jelke ook iedere keer een Tibetaans vluchtelingenkamp. Er zijn veel vluchtelingen gekomen na de Chinese inval. De monniken zijn hartstochtelijke voetballers en tijdens een toernooi bombarderen ze hem tot coach. Ze doen hem voor hoe hij Louis van Gaal moet imiteren! Het eind van het boek beschrijft de verschrikkelijke aardbeving begin dit jaar. Toevallig was hij net in Nepal. De hoofdstad Kathmandu is ongeveer 1,50 meter naar het westen verschoven en 80 cm omhoog gekomen! Door alle ellende heen voelt men ook een enorme saamhorigheid. De wederopbouw zal echter nog jaren duren. Elma de Bock Nepal, een land van verwonderen en bewonderen Jelke Tigchelaar ISBN 9789048437832 Productie: Free Musketeers, Zoetermeer Het boek is op de volgende manieren te koop: - bestellen bij Jelke Tigchelaar, voor € 15,-- (kostprijs) als u het boek ophaalt, 18,50 bij opsturen, e-mail [email protected], telefoon 0513 462536 - bij Planteyn boekhandel – Gorredijk, voor de prijs die de boekhandel vraagt. Jelke schrijft in een mail over dit boek: Een boek van 335 blz. en 70 kleurenfoto’s waarin meer dan 200 gebeurtenissen en belevenissen worden beschreven van 18 jaar Nepal. Ik wens de lezer veel leesplezier, verheldering van het leven in een Hindoecultuur en begrip voor een stijl van leven die in vele opzichten afwijkt van onze Westerse cultuur

44

Doopsgezinde retraites De GDB organiseert ieder jaar retraites op buitengoed Fredeshiem in Steenwijk. In 2016 kunt u kiezen uit: * De weg van de mens Een retraite voor vrouwen, mannen en (echt)paren van 12-14 februari o.l.v. Marion Bruggen, Marjan Kip en Christine Schlette. Met het boekje ‘De weg van de mens’ van Martin Buber als leidraad gaan we op zoek naar onze eigen weg. We beginnen bij het unieke in onszelf, om te eindigen in de wereld. “Als we ons vrij maken van wat ons tegenhoudt, dan blijkt dat wij het in feite niet zijn die kiezen, maar dat er in ons gekozen wordt. Misschien zelfs dat Iets of Iemand ons kiest.” * Geroepen om te leven van liefde ongehoord Een retraite voor vrouwen in de 40-dagentijd, van 11-13 maart o.l.v. Iris Hasselbach en Margreet Eberwijn. Er is veel in ons en om ons heen dat onze aandacht vraagt, ons opslorpt, verleidt, murw maakt en misschien wel een schuldgevoel geeft. Het is de hoogste tijd om je ‘naar binnen te laten roepen’. In stilte en creatieve werkvormen zoeken naar verbinding met jezelf en de (A)nder. Prijs: 180 tot 200 € pp (eigen kamer) of 160 tot 180 € p.p (samen 2 pers kamer; alleen retraite 1). Er kan een beroep gedaan worden op het Steunfonds. Aanmelden en meer informatie: Het aantal deelnemers is maximaal 25 personen. Wilt u zeker zijn van een plaats, dan is snelle opgave raadzaam. Dat kan bij: Marije Koettnitz-Worst, B. Venemastraat 11 B7, 9671 AA Winschoten, telefoon: 0597856220 / 06-15012674, email: [email protected] U kunt bij haar ook meer informatie krijgen. 45

Vrouwen Zendingshulp De Doopsgezinde Vrouwen Zendingshulp steunt kleinschalige projecten wereldwijd met een financiële bijdrage. De uitgangspunten voor de keuze van een project zijn: rechtstreekse hulp van vrouwen voor vrouwen. In de folder die het bestuur publiceert, wordt verteld over de diverse projecten. Ruth Bähler woont en werkt in West-Papua. Zij helpt leprapatiënten door voorlichting te geven over goede voeding. In de Vogelkop ontvangt het centrum dat zich inzet voor de ontwikkeling van inheemse vrouwen jaarlijks een bijdrage. Dat geldt ook voor de vrouwen op Midden-Java. De situatie voor christenen is daar niet gemakkelijk. Zij organiseren bijeenkomsten voor vrouwen om het vol te houden. In Afrika zet de stichting Granny’s voor Granny’s zich in voor grootmoeders die zorgen voor hun kleinkinderen, van wie de ouders door aids zijn overleden. De kledingwinkel in Tanzania, die vrouwen hebben opgericht, loopt goed. Zij maken ook zelf kleding. Vrouwen Zendingshulp kan de projecten ondersteunen met donaties en giften van zusterkringen en gemeentes. Het bestuur wil het werk graag voortzetten en vraagt dan ook graag uw aandacht voor de hulp aan vrouwen overal ter wereld. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met zr. I. van der Veer-Stas, Gudumholm 20, 2133 HH Hoofddorp, [email protected] Bijdragen zijn welkom op rekeningnummer: NL60INGB0000516726 tnv Stichting Vrouwen Zendingshulp te Hoofddorp. 46

Tederheid Zolang wij maar gevoelig blijven voor de pracht, de vitaliteit en voor het breekbare, het kwetsbare van die andere mens, gevoelig blijven voor de pracht en het breekbare van die bloem, die boom, dat dier. O God, als welke vorm van leven ook, door U geschapen leven, ons maar raakt, ontroert, ons beweegt tot de hoge emotie van de tederheid.

Hans Bouma

47

Recept

Stoofschotel Ûs mem Ingrediënten: 400 gram runderpoulet 100 gram spek blokjes 3 dl bouillon van ½ bouillonblokje 2 tot 3 uien 50 gram champignons 1 kleine rode paprika 1 glaasje berenburg 2 schijven ananas 1 eetl. tomatenpuree peper, zout, maïzena 4 plakje friese nagelkaas Bereiding: Snipper de uien, snijd de paprika in kleine blokjes, de champignons in plakjes en de ananas in stukjes. Bak het spek goed uit, bak het vlees even mee en voeg de bouillon toe, breng aan de kook en laat het ongeveer 1,5 uur zachtjes sudderen, controleer het vocht. Doe er de uien, ananas, champignons, paprika, tomatenpuree en berenburg bij, breng aan de kook en laat nu nog 20 minuten sudderen. Maak het op smaak met peper en zout en bind op met de maïzena. Is er te weinig vocht, voeg dan water toe. Doe de saus in een platte ovenvaste schaal, leg er de plakken kaas op en zet de schaal even in de hete oven of onder de grill of in de magnetron totdat de kaas zacht is. Eet smakelijk. Ingezonden door Baukje Bosscha-Stapensia, Nes 48

Colofon De Brief is het blad van de Landelijke Federatie van Doopsgezinde Zusterkringen. Het verschijnt vijf maal per jaar. Redactie Hermie Dorman-van Kerkvoorde, Ida Feijen-Rijkens, Jolanda Valk Druk Drukkerij Roggeband, Breda Contact redactie Jolanda Valk, Koolveen 9, 7938 TD Nieuw Balinge, tel. 0528-354113 e-mail [email protected] / [email protected] Uw bijdrage kunt u sturen per e-mail als Word bestand. Is dat niet mogelijk dan kunt u een getypte tekst met de post sturen. Noteer a.u.b. uw naam, adres, telefoonnummer en mailadres bij de kopij. De redactie heeft het recht om bijdragen in te korten. Indien nodig overleggen we met u. Inleveren kopij voor de Februari Brief: uiterlijk 10 januari 2016 Contact abonnementen Imy de Vries-de Wal Wilhelmina Druckerstraat 28, 2135 HH Hoofddorp tel. 023-5652950 / e-mail [email protected] Een abonnement kost € 10,-- per jaar. U kunt dit bedrag overmaken op rekeningnummer NL83 INGB 0000 599344 t.n.v. LFDZ, Wilhelmina Druckerstraat 28, 2135 HH Hoofddorp o.v.v. ‘nieuw abonnement’. Contact Federatiekoffer T. Dijkstra-de Vries Schoener 3, 1771 EA Wieringerwerf tel. 0227-501050 / e-mail [email protected] Rekeningnummer NL26 INGB 0003 237703 t.n.v. Adm. Federatiekoffer van de LFDZ, Hoofddorp Informatie over de projecten: blz. 15-18 van de Juni Brief 49