Visitatierapport Fons Vitae Lyceum Amsterdam
Datum visitatie: 6 maart 2014 Datum voorbereiding: 11 februari 2014 Datum verwerking reacties: 24 maart 2014
1 Context van de school Het Fons Vitae Lyceum is een school met een afdeling havo, atheneum en gymnasium, gelegen in Amsterdam-Zuid. De school valt bestuurlijk onder de Stichting Voortgezet Onderwijs Amsterdam-Zuid en is zusterschool van het Ignatius Gymnasium en het St. Nicolaas Lyceum. De scholen uit deze scholengroep hebben een eigen schoolleiding, die een eigen onderwijskoers vaart. Het Fons Vitae wil met zijn profilering van het BPScertificaat tegenwicht bieden aan de aantrekkingskracht van omringende scholen voor sterkere vwo’ers, voornamelijk de gymnasia in de stad Amsterdam. De leiding van het Fons Vitae Lyceum is in handen van een rector en een plaatsvervangend rector. Daarnaast zijn vijf afdelingsleiders verantwoordelijk voor dagelijkse gang van zaken in een of meerdere jaarlagen. Het Fons Vitae is gelegen aan de Reinier Vinkeleskade, in een karakteristiek pand dat dateert uit 1924. De school wordt door circa 1000 leerlingen bezocht. Sinds 2010 neemt de school als aspirant-lid deel aan de activiteiten van de vereniging Begaafdheidsprofielscholen. Voorafgaand aan de visitatie is de commissie bijeengekomen om een algemeen beeld te schetsen van het Begaafdheidsprofiel van het Fons Vitae Lyceum, zoals de commissie dit afleidt uit de toegezonden informatie. De visitatiecommissie bestaat uit Ninette Verheul (lid van het bestuur BPS en voorzitter), Tanja de Ruiter (afdelingsleider van Scholengemeenschap Huizermaat te Huizen), Artos van Stel en Mats Grottenbos beiden leerling uit leerjaar 3 van SG Huizermaat. Marjolein Berthou (coördinator BPS van het Christelijk College Nassau Veluwe te Harderwijk) en Wendy Lemstra (expert en secretaris van de commissie). 2 Algemeen beeld van de school De school, zo kan de commissie constateren, zet zich actief in om al haar leerlingen te betrekken bij het leren. Bovendien besteedt de school extra aandacht en zorg aan haar hoogbegaafde leerlingen om ook deze leerlingen leerzame uitdagingen aan te laten gaan en passend te ondersteunen. Zowel op de website als in de beleidsstukken worden extra onderwijsaanbod en ondersteuning voor (hoog)begaafde leerlingen benoemd en beschreven. Nadere bestudering van de aangeleverde informatie levert de commissie een concreet beeld op van de initiatieven van de school. De school biedt leerlingen een zogenaamd kernprogramma van leren, en een keuzeprogramma van leren. De school probeert op deze manier tegemoet te komen aan de interesses en talenten van haar leerlingen. Zo kunnen leerlingen kiezen voor het gymnasium, of voor het volgen van een bèta-stroom. De school beschikt over een netwerk van partners, zoals het netwerk Bèta-partners, Topscore en relaties in de kunst en in de culturele sector, van wie het Fons Vitae aangepaste leerarrangementen afneemt. Leerlingen die opvallen door hoge leerprestaties of aantoonbaar beschikken over een hoge intelligentie, kunnen gebruik maken de zogenaamde Resource Room of colleges volgen aan een partneruniversiteit. Daarnaast is het voor havo-leerlingen mogelijk om een of meerdere vakken te volgen en af te sluiten op vwo-niveau. Om in aanmerking te komen voor BPS-leerling, een benaming die de school geeft aan haar (hoog)begaafde leerlingen, worden leerlingen bevraagd aan de hand van een signaleringslijst. Een soortgelijke lijst wordt door Daltonscholen gebruikt om inzicht te krijgen in persoonlijke leerkenmerken en leervoorkeuren van een leerling. In tegenstelling tot andere begaafdheidsprofielscholen maakt het Fons Vitae niet gebruik van gestandaardiseerde 1
selectie-instrumenten als de IST of de NIO. De aanmelding van leerlingen gebeurt op initiatief van een mentor, van ouders of de leerling zelf. Ook voor leerlingen die dreigen onder te presteren of die zichtbaar onderpresteren biedt de school het keuzeprogramma van de Resource Room. 3 Voorlopige conclusie(s) en vragen van de commissie De commissie heeft, om (een) voorlopige conclusie(s) te kunnen trekken en vragen te kunnen formuleren, zich laten leiden door de toegezonden informatiebronnen. In de vraagstelling zal de commissie zich houden aan de in de gedragscode genoemde items. * * * * * * *
Welke ambitie heeft het Fons Vitae Lyceum ten aanzien van hoogbegaafdenbeleid? In hoeverre heeft het Fons Vitae Lyceum haar hoogbegaafde leerlingen in beeld en biedt het maatwerk? Op welke wijze en in hoeverre worden ouders en leerlingen betrokken bij het hoogbegaafdenbeleid en de uitvoering ervan? Heeft het Fons Vitae Lyceum er voor gezorgd dat er voldoende flexibiliteit in voorzieningen, tijd en ruimte is voor de hoogbegaafde leerling? Beschikt de school over adequate en voldoende expertise op het terrein van hoogbegaafdheid? Onderhoudt het Fons Vitae Lyceum een relatie met haar (regionale) omgeving? Is het Fons Vitae Lyceum actief lid van de vereniging BPS?
De school heeft in haar ontwikkeling tot Begaafdheidsprofielschool nadrukkelijk gekozen voor een profilering die gericht is op de gehele populatie van havo en vwo-leerlingen. De commissie waardeert dit als sterk punt. Naast dat de commissie dit uitgangspunt waardeert, vraagt ze zich af op welke wijze de school leerlingen voor het programma selecteert. Is de school in staat om in haar onderwijsprogramma af te stemmen op de specifieke leerbehoeften van (hoog)begaafde leerlingen? De commissie zal op de visitatiedag dit punt nader onderzoeken. De ambities die de school uitspreekt in haar plannen ten aanzien van het profiel zijn vergaand. Voor wat betreft de organisatie van verschillende activiteiten en medewerkers, heeft de school in relatief korte tijd een uitgebreid onderwijsplan voor (hoog)begaafde leerlingen gerealiseerd. Toch vraagt de commissie zich af of de school haar plannen al voldoende heeft doorontwikkeld. Uit verschillende enquêtes blijkt dat veel activiteiten uit het Begaafdheidsprofielprogramma nog niet als zodanig te worden herkend of te worden gewaardeerd, zo concludeert de commissie. Tijdens de visitatie zal de commissie nader onderzoeken in hoeverre de school haar plannen heeft geconcretiseerd. De commissie meent voorlopig te moeten concluderen dat het Fons Vitae een fragiel BPSprofiel voert. Het lijkt alsof de school haar (hoog)begaafde leerlingen nog onvoldoende herkent en zijn de activiteiten nog niet altijd helder voor een deel van de medewerkers, ouders en omgeving. De bevindingen van de visitatie zullen uitwijzen of het certificaat kan worden afgegeven. 4 Resultaten en opbrengsten van de visitatie Op de visitatiedag heeft de commissie verschillende gesprekken gevoerd; met de schoolleiding, met de coördinatoren BPS en docenten, ouders en leerlingen. Daarnaast is de commissie rondgeleid door het gebouw. De leerlingen van de visitatiecommissie hebben met medeleerlingen van het Fons Vitae Lyceum gesproken en verschillende lessen bijgewoond. 2
De ontvangst was gastvrij en de collega’s van het Fons Vitae waren zeer openhartig en ontspannen. 4.1
Welke ambitie heeft het Fons Vitae Lyceum ten aanzien van hoogbegaafdheidsbeleid? De school heeft de ideeën van de vereniging BPS omarmd en heeft hierin raakvlakken gevonden met eigen idealen over hoe leerlingen zouden moeten leren; de school wil antwoord vinden op de vraag hoe je een leerling tot hogere prestaties brengt? Door samen met de leerling op zoek te gaan naar de verborgen talenten, creëert de school een positief leerklimaat waarin alle leerlingen gedijen. Niet alleen de allerslimste leerlingen, maar vooral alle leerlingen profiteren van deze manier van werken. Momenteel heeft de school nog moeite met het determineren van haar leerlingen en stromen er nog relatief veel leerlingen op of af. Door in te steken op excellentie wil de school een stabielere vwo-afdeling opbouwen. Met dit programma wil de school ook een passend leertraject bieden aan vastgelopen leerlingen die gedemotiveerd zijn geraakt.
4.2
In hoeverre heeft het Fons Vitae Lyceum haar hoogbegaafde leerlingen in beeld en biedt ze maatwerk? Er zijn op het Fons Vitae Lyceum verschillende mogelijkheden om in aanmerking te komen voor het BPS-programma. Leerlingen kunnen door docenten of mentor worden opgemerkt als eventueel BPS-leerling, door opvallend leergedrag of leerprestaties. Een leerling kan zichzelf opgeven als belangstellende, of ouders kunnen de school verzoeken een leerling op te nemen in het programma. Wanneer een leerling is herkend, volgt een intakegesprek met een van de coördinatoren, die een gestandaardiseerde vragenlijst afneemt. Op basis van deze uitkomsten wordt een leerling wel of niet verwezen naar een begeleidend coördinator en volgen afspraken over de te volgen leerroute. In het gesprek met de docenten en coördinatoren kwam nadrukkelijk naar voren dat het BPS-programma niet alleen voor hoogbegaafde leerlingen wordt ingezet, maar ook voor andere leerlingen. Docenten hechten sterk aan het uitgangspunt dat iedere leerling vanuit zijn eigen leerbehoefte zou moeten kunnen leren. Dit kan betekenen dat een leerling op verschillende niveau’s kan en mag werken, en in verschillend tempo. De leerlingen, met wie de commissie heeft gesproken, vertelden dat ze met wisselend succes deelnamen aan het BPS-programma. Hoewel de leerlingen de mogelijkheden van het BPS-programma waarderen, missen ze een aantal wezenlijke zaken; ze wensen meer sturing in de begeleiding tijdens het project, meer structuur en feedback op hetgeen ze doen en leren. De commissie meent dat de werkwijze van de school om leerlingen te herkennen en maatwerk te bieden deels succesvol is. De school maakt bij het signaleren gebruik van een vragenlijst, waarmee ze zich laat leiden door de antwoorden van de leerling. De commissie meent dat door het gebrek aan een objectieve meting van de intelligentieprofielen van alle leerlingen, aangevuld met een motivatie- of creativiteitstests, de school de basis mist voor een adequate signalering van hoogbegaafde leerlingen en vervolgens passende begeleiding van deze leerlingen. Met name de sociaal-emotionele begeleiding van hoogbegaafde leerlingen wordt, zo concludeert te commissie, onvoldoende herkend en erkend.
3
4.3
Op welke wijze en in hoeverre worden ouders en leerlingen betrokken bij het hoogbegaafdenbeleid en de uitvoering ervan? Uit het gesprek met de ouders bleek dat ouders tevreden zijn over de wijze waarop de school probeert de leerlingen te laten excelleren. Ouders waarderen de brede aanpak in havo en vwo van het BPS-programma en merken dat hun kind baat heeft bij deze aanpak. Ouders worden niet betrokken bij het ontwikkelen van een hoogbegaafdenbeleid of de uitvoering ervan. Wel is het mogelijk via de ouderraad te spreken over deze ontwikkeling. Ze geven aan dat alle activiteiten nog niet breed bekend zijn en dat de BPS-activiteiten nog in de kinderschoenen staan. Ouders hebben in de meeste gevallen niet bewust gekozen voor deze school vanwege dit profiel. Een aantal kritische kanttekeningen, die de ouders plaatsten, betrof onder andere de communicatie. Ouders voelen zich in een laat stadium geïnformeerd over het programma en de intakegesprekken met hun kind. Verder wensen ouders frequenter te worden geïnformeerd over de voortgang. Daarnaast constateren ouders dat de school, in haar streven naar excellentie en hoge leerprestaties, hoogbegaafde onderpresterende leerlingen uit het oog dreigt te verliezen. De aanwezige psycholoog beaamde dat de school nog niet een uitgewerkt idee heeft over de sociaal-emotionele begeleiding van hoogbegaafde, onderpresterende leerlingen. 4.4
Heeft het Fons Vitae Lyceum er voor gezorgd dat er voldoende flexibiliteit in voorzieningen, tijd en ruimte is voor de hoogbegaafde leerlingen? De school heeft een programma van mogelijkheden om te verbreden of te verdiepen voor beta-leerlingen. De leerlingen mogen via het draaideurmodel lessen en leerstof overslaan en aan hun eigen project werken in de Resource-room. Ook kunnen leerlingen colleges volgen aan het vervolgonderwijs. Voor leerlingen die meer geïnteresseerd zijn in de gamma-vakken of alfa-vakken zijn de mogelijkheden nog wat beperkter maar in ontwikkeling. Wat de leerlingen ondernemen in hun eigen projecten, wordt vastgelegd in een logboek, dat terug te vinden is in de ELO van de school. De school is fors aan het verbouwen. Op korte termijn wil de school een eigen leer/werkruimte creëren, exclusief voor BPS-leerlingen. Uit het gesprek met docenten bleek dat flexibel wordt omgegaan met voorzieningen, tijd en ruimte voor excellente leerlingen. Leerlingen ervaren soms teveel flexibiliteit en wensen meer structuur en begeleiding in de projecten. De visiterende leerlingen hebben tijdens de visitatiedag lessen bijgewoond. Het viel hen op dat er weinig werd gedifferentieerd tijdens de les. Flexibiliteit in voorzieningen lijken vooral buiten de les en niet in de les plaats te vinden. Bij navraag bij de leerlingen blijkt dat in de reguliere lessen weinig rekening wordt gehouden met hoogbegaafde leerlingen. Leerlingen blijven zich vervelen tijdens de reguliere lessen, ondanks dat ze mogen deelnemen aan het BPS-programma. Dit bevestigt het beeld dat de visiterende leerlingen hadden opgevat tijdens hun lesbezoek. 4.5
Beschikt het Fons Vitae Lyceum over adequate en voldoende expertise op het terrein van hoogbegaafdheid? Geen van de aanwezige coördinatoren of docenten heeft een ECHA-opleiding of vergelijkbare opleiding genoten. Wel hebben de docenten en leden van de BPS-commissie zich uitgebreid ingelezen in het onderwerp. Verder is de commissie begeleid door een van de bestuursleden van de BPS-vereniging. Het CPS heeft een aantal scholingen verzorgd met ‘ good practices’. De school werkt mee in het project LeerKRACHT, een scholing in 4
kleine groepen met een eigen thema. Docenten hebben aangegeven dat ‘differentiatie’ en ‘metacognitie’ twee speerpunten zijn in het ontwikkelen van docentcompetenties. Recentelijk is contact gelegd met een psycholoog die in haar praktijk hoogbegaafde leerlingen begeleidt. Maar, concrete afspraken over haar taak moeten nog worden gemaakt. De commissie concludeert dat de school beschikt over een enthousiaste groep docenten die bereid is en uitvoering geeft aan maatwerk voor leerlingen. Deze groep is zichtbaar op zoek naar mogelijkheden gedifferentieerd les te geven. Toch meent de commissie dat de school nog niet voldoende beschikt over specifieke expertise ten aanzien van hoogbegaafdheid. Het gegeven dat de school zoekt naar onderwijs op maat aan alle leerlingen, en leerlingen motiveren tot excelleren, is nog geen garantie dat zij voldoende oog heeft voor de specifieke leerbehoefte van hoogbegaafde leerlingen. Daarnaast constateert de commissie dat het omgaan met verschillende maatwerktrajecten nog niet door alle docenten wordt gedragen. 4.6 Onderhoudt het Fons Vitae Lyceum een relatie met haar (regionale) omgeving? Het Fons Vitae Lyceum vindt in haar directe omgeving aansluiting met het vervolgonderwijs. De contacten die er zijn met HBO en Universiteiten zijn gelegd, en leerlingen kunnen onderwijsprogramma’s volgen. Deze contacten zijn ontstaan op initiatief van individuele docenten. Naar haar aanleverende scholen is de school nog bescheiden geweest met haar ambities ten aanzien van het BPS-profiel. Recentelijk heeft de school een slimmerikenquiz georganiseerd voor leerlingen uit het basisonderwijs. Maar, de school heeft nog niet structureel onderwijsprogramma’s voor groep-8 leerlingen en heeft geen samenwerkingsverband op dit gebied met het basisonderwijs. 4.7 Is het Fons Vitae Lyceum actief lid van de vereniging BPS? Ja, vanaf het moment dat de school ambitie heeft getoond te willen groeien in dit profiel, heeft de school deelgenomen aan diverse activiteiten van de vereniging.
5
5 Conclusies en aanbevelingen Gedurende de dag werd na elk gesprek het Begaafdheidsprofiel van het Fons Vitae Lyceum steeds duidelijker. Leerlingen van het Fons Vitae Lyceum gaan met plezier naar school. Ze typeren de school als een plek waar je veilig bent en jezelf mag zijn. Ook ouders waarderen de school om haar leef- en leerklimaat. Ouders en leerlingen waarderen de initiatieven van de school om leerlingen meer onderwijs op maat te bieden en te laten excelleren. Het gegeven dat sommige leerlingen lessen mogen overslaan en mogen werken in de Resource-room wordt door de meerderheid geaccepteerd. De BPS-commissie voelt zich gesteund door de schoolleiding, en een lid van de schoolleiding heeft zitting genomen in de commissie. De commissie concludeert dat de school stappen heeft gezet in haar BPS-profilering; ze heeft een commissie van enthousiaste docenten gevormd, die vanuit verschillende vakgebieden maatwerk biedt aan excellente leerlingen door flexibel om te gaan met lestijd en lesprogramma. De commissie adviseert het bestuur van de vereniging BPS het certificaat te verlenen aan het Fons Vitae Lyceum. De commissie stelt daarbij voor het certificaat te verlenen voor de duur van twee jaar, vanwege de volgende aandachtspunten: 1
2
3
4
5
De visie van de school op hoogbegaafdheid is ingebed in de visie op excellentie. Dit uitgangspunt verbreedt haar focus op leerlingen, maar beperkt haar zicht op de specifieke leer- en begeleidingsbehoefte van haar hoogbegaafde leerlingen. De school gebruikt een gestandaardiseerde vragenlijst in het selecteren van leerlingen voor deelname aan het zogenaamde BPS-programma. De commissie adviseert de school dringend haar signaleringsinstrumentarium uit te breiden. De commissie adviseert de school al haar leerlingen bij plaatsing te testen op IQ, eventueel aangevuld met een test op leermotivatie en creativiteit. Met de gegevens uit deze test zal de school beter in staat zijn in een vroeg stadium de specifieke leeren begeleidingsbehoeften van al haar leerlingen te signaleren en kan ze trajecten opstellen. Het maatwerk dat de school heeft ontwikkeld, voorziet deels in de behoefte van leerlingen om te kunnen excelleren. De commissie stelt voor dat de school de bestaande projecten meer structureert en hogere eisen stelt aan de uitkomsten. Leerlingen die deelnemen vragen zelf om meer structuur en om gerichte feedback, anders dreigen ze af te haken. De commissie adviseert plantmatiger te werken ten aanzien van de signalering van hoogbegaafde leerlingen en de begeleiding van hoogbegaafde leerlingen. De school zou een protocol op kunnen stellen waarin het leer- en begeleidingstraject voor hoogbegaafde leerlingen wordt verzorgd. De commissie adviseert de school haar docenten in de volle breedte te scholen in ‘omgaan met hoogbegaafde leerlingen’ en de expertise van de BPS-commissie te verdiepen met een gerichte opleiding zoals bijvoorbeeld een ECHA.
6
