Visio. Minder zicht en succesvol voor de klas Nicole Bemelmans. Jaarmagazine Thema. Vakmanschap

Visio Jaarmagazine 2013

expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen

Thema Vakmanschap

Specialistische zorg voor slechtziende en blinde ouderen

De uitdagingen van Leren Leren met kwaliteit centraal

Digitale ontwikkelingen nieuwe oplossingen voor oude problemen

Minder zicht en succesvol voor de klas Nicole Bemelmans

Vooraf Vakmanschap, dat is het thema van dit jaarmagazine. Het is een mooie, tijdloze term: als je vragen hebt die je zelf niet kunt beantwoorden, kun je bij een vakman terecht. Dat is precies waarvoor Visio er is: training, advies en begeleiding bieden als mensen met een visuele beperking vragen hebben waar ze zelf niet uitkomen. Of dat nu over wonen, vrijetijdsbesteding, school of werk gaat. Dit jaarmagazine is ook een staaltje vakmanschap. Een magazine is een etalage waarin te zien is waar we ons voor inzetten. Bijvoorbeeld op het gebied van digitalisering: smartphones en tablets brengen een revolutie teweeg voor slechtziende en blinde mensen. Steeds meer krijgen deze hulpmiddelen een plek in de revalidatie en in de woonvoorzieningen. Velen komen naar ons toe met vragen en wij spelen daarop in met nieuwe trainingen en toepassingen. Via de website en social media houden we u op de hoogte van alle nieuwe ontwikkelingen, en vangen we ook de signalen op van wat er bij cliënten speelt. Het gaat immers niet alleen om het vakmanschap binnen de organisatie zelf. Bij onze eigen doelgroep treffen we minstens zoveel vakmanschap aan, en we maken daar graag gebruik van. Voor dit jaarmagazine hebben we met drie freelance tekstschrijvers gewerkt die zelf een visuele beperking hebben. Voor fotografie geldt hetzelfde: een visuele beperking hoeft niet altijd een beperking te zijn om je vak uit te oefenen. Het is een groot maatschappelijk probleem dat er nog zo veel mensen met een visuele beperking zonder werk zitten. Daar worden we regelmatig op gewezen, juist ook door deze mensen zelf. Arbeid en re-integratie vormen dan ook een steeds belangrijker onderdeel van onze dienstverlening. Binnen Visio worden bovendien meer en meer vacatures ingevuld door kandidaten die een visuele beperking hebben. Zo blijven we ons als organisatie constant doorontwikkelen. Bij de cliënten, medewerkers en professionals die voor dit jaarmagazine zijn geïnterviewd, zie je die gedrevenheid ook: de wil om het beter te doen en het blijven zoeken naar mogelijkheden. Dat zijn precies de eigenschappen die een goede vakman of -vrouw kenmerken.

Marten de Bruine Voorzitter Raad van Bestuur, Koninklijke Visio Beluister ook het audio-interview met Marten de Bruine: www.visio.org/jaarmagazine.

2 / Visio. Jaarmagazine 2013

Visio_jaarmagazine_binnenwerk

15-2-2013

13:21

Pagina 3

04 /Vakmanschap in beeld foto’s Seeing the Unseen

05 / Wat zeggen cliënten over het vakmanschap van Visio?

16 / Betere dienstverlening door onderzoek

Inhoud 06

leerstoelen en promotieonderzoeken

Vakmanschap: samenspel tussen cliënten en vakmensen Slechtziende en blinde mensen mogen ervan uitgaan dat onze professionals

19 / Wat vinden verwijzers

de beste vakmensen zijn die ze

van het vakmanschap van Visio?

zich kunnen wensen. Maar wat is vakmanschap eigenlijk? Hoe ervaren

20 / Oude problemen, digitale oplossingen

cliënten het en hoe zorg je dat het niet verwatert? Visio gaat daarover in gesprek met een cliënt, een

24 / Even onder elkaar met flexibele zorg 26 / Wonen & Dagbesteding in het kort

wetenschapper en een oogarts.

10

je een visuele beperking krijgt?

hun vakmanschap in?

Docent verpleegkunde Nicole Bemelmans vertelt hoe zij het

28 / Schoolverlater op het juiste spoor richting werk in het kort

32 / Revalidatie & Advies

Passend werk is belangrijk voor iedereen. Maar hoe moet dat als

27 / Hoe vullen medewerkers

31 / Onderwijs

Werken met minder zicht? Het kan!

aanpakte toen ze twee jaar geleden slechtziend werd.

12

in het kort

De uitdagingen van Leren Leren Leerlingen bij Visio leren werken aan zelfstandigheid. Ze leren keuzes maken en zelf verantwoordelijkheid

33 / Nieuwe ontwikkelingen

daarvoor nemen. De leerkracht

in het kort

begeleidt het leerproces van iedere leerling.

35 / Vakmanschap in beeld foto’s Seeing the Unseen

Vakmanschap in beeld

14

Specialistische zorg voor slechtziende en blinde ouderen Bij oudere mensen wordt soms het

De foto’s op pagina 4 en 35 zijn gemaakt door slecht-

lezen van de krant moeilijker. De

ziende, blinde en ziende mensen onder leiding van

deur uit voor een bezoekje of een

fotografe Anja Ligtenberg. Via de methode “Schilderen

boodschap lukt helemaal niet meer.

met licht” hebben de deelnemers in het donker samen

Een visuele beperking kan de oorzaak

foto’s geconstrueerd met als thema Vakmanschap.

zijn. Door kleine aanpassingen zoals

In de bijschriften geven ze zelf de uitleg.

betere verlichting of een loep wordt

www.seeingtheunseen.nl

het leven een stuk aangenamer.

Visio. Jaarmagazine 2013 / 3

Seeing the Unseen

“Wie de koffer van Koninklijke Visio opent ontdekt veel moois.”

Blinde, slechtziende en ziende fotografen laten zich inspireren door het thema Vakmanschap.

“Vakmanschap is samenwerken, met cliënten, met professionals, met verwijzers. Het hele jaar door, de klok rond.”


Wat zeggen cliënten over het vakmanschap van Visio?

Patrick van Gelderen (22) uit Zoetermeer, revalideert bij Het Loo Erf: “Ik heb tijdens mijn revalidatie behoorlijke stappen gezet in mijn leven. Ik ben er nog lang niet, maar Visio heeft mij toekomstperspectieven gegeven.”

Mieke van den Berg (87) bewoner De Vlasborch in Vught: “Visio heeft mij geholpen om mijn leven opnieuw in te richten. Voor elk probleem hebben ze een oplossing. Of het nu om simpele handigheidjes gaat of de nieuwste hulpmiddelen.”

Nathanja van Marsbergen (18) uit Purmerend, volgde mobiliteitstraining: “Sinds ik een geleidehond heb, ben ik veel mobieler. Visio adviseerde en trainde mij. Ik vind zelfstandigheid belangrijk. Met mijn hond kan ik overal naar toe.”

Jeroen Nijhof (2)

Anne Leverink (12)

krijgt ontwikkelingsbegeleiding in Haren, vader André: “Na een auto-ongeluk liep Jeroen een hersenbeschadiging op en werd slechtziend. Samen met Visio proberen we inzicht te krijgen in de gevolgen voor hem.”

leerling Visioschool in Grave: “Op de gewone school vond ik het niet leuk. Nu zit ik op een school met allemaal kinderen die ook iets aan hun ogen hebben. Dat is veel fijner. Ik heb het weer naar mijn zin op school en vind leren leuk.”

Carl Hijner (13)

Bratislav Rakic (18)

uit Heemstede, leerling voortgezet onderwijs met ambulante begeleiding: “Ik ben heel blij met de hulp van Visio. Ik kan nu veel beter op de computer werken en op school helpen leraren me als ik iets niet kan lezen of als ik last van mijn ogen heb.”

bewoner De Brink in Vries: “De toppertjes van Visio wisten snel wat ik leuk vind. Ze helpen mij met zwemmen en andere activiteiten. Maar ik mag hen ook helpen. Dat vind ik fijn.”

Janneke Plomp (6)

Mevrouw Van Campen-Visser (84)

leerling Visioschool in Breda: moeder Daniëlle: “Visio leert je je kind ‘lezen’. Door de begeleiding van Visio weet ons gezin goed met Janneke om te gaan. En ook onze omgeving begrijpt haar beperking nu beter.”

uit Papendrecht, krijgt woonbegeleiding: “Toen ik slechtziend werd, was dat schrikken. Vooral het kunnen praten met Visio over de gevolgen van mijn beperking heeft mij erg vooruit geholpen.”


door Di-Lan Sun

Vakmanschap:

samenspel tussen cliënten en vakmensen Visio wil bij de vijf beste expertisecentra voor slechtziende en blinde mensen ter wereld horen. Om die ambitie waar te maken is er veel vakmanschap nodig; een belangrijke kernwaarde van Visio. Maar hoe zorg je dat de vakkennis bij de cliënten terechtkomt? En hoe draag je het vakmanschap uit? Onder leiding van Jo Triepels, lid van de Raad van Bestuur van Koninklijke Visio, wisselden vier bij Visio betrokken mensen daarover van gedachten.

< Jo Triepels


V

“Vakmensen verstaan hun vak en zijn up-to-date met wat er in hun vakgebied speelt”, zegt Peter Verstraten, directeur Kennis, Expertise & Innovatie bij Visio. “Onze medewerkers weten heel goed wat de gevolgen zijn van het hebben van een visuele beperking. Cliënten mogen ervan uitgaan dat onze professionals de besten zijn die ze zich kunnen wensen.” Opgedane kennis is daarbij belangrijk. “Al doende word je een vakdeskundige”, zegt VUmc-onderzoekster Ruth van Nispen. Volgens haar gaat het vergaren van kennis altijd door. Oogarts John van Haarlem van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ’s Hertogenbosch vindt ook de attitude belangrijk.”Een vakman moet begrip hebben voor de cliënt.” Ook stelt hij dat je pas een vakman bent als je een groot aantal keren goed hebt gehandeld en als dat ook is getoetst. Het gaat dan niet alleen om medisch-technisch handelen maar ook om sociale begeleiding. “Het zijn uiteindelijk de cliënten en collega’s die bepalen of iemand een vakman is”, vindt Van Nispen. “Dat professionals met verschillende specialismen samenwerken, versterkt het vakmanschap van Visio alleen maar.”

Betrokkenheid

“Het gaat erom dat je zelf je kans pakt en daar alles voor doet.” Paul Zijlstra

Paul Zijlstra revalideert als cliënt bij Visio en ziet in zijn docenten veel terug van wat zijn gesprekspartners vakmanschap noemen. Hij vindt de betrokkenheid en inleving van een vakman belangrijk. “Het is ook van belang dat cliënten weten dat Visio vakkennis in huis heeft.” Van Haarlem geeft hem gelijk. “Oogartsen kijken te veel naar de medische kant van een oogafwijking en niet naar de sociale kant. Er zijn veel mensen voor wie wij niets meer


Vakmanschap: samenspel tussen cliënten en vakmensen

kunnen doen. Die zijn uitbehandeld terwijl Visio nog veel voor ze kan betekenen.” Waarom die mensen niet altijd worden doorverwezen, weet Van Haarlem niet. “We blijven misschien te veel in de spreekkamer hangen.” Zijlstra oppert dat oogartsen eens naar Visio moeten komen. “Dan kunnen ze zien wat Visio allemaal doet en leren ze meteen iets over het sociale aspect van een oogaandoening. Artsen vinden dat vaak moeilijk.” Het werk van Visio zou bij oogartsen meer bekendheid moeten hebben. Volgens Van Nispen wordt geprobeerd verwijzers beter aan te spreken. Er is niet alleen een speciale module in de opleiding opgenomen waarin oogartsen kunnen zien wat Visio doet; ook geneeskundestudenten bij VUmc wordt geleerd wat een visuele beperking nu eigenlijk inhoudt voor een patiënt. “Tijdens een les bij Visio in Amsterdam, krijgen studenten een simulatiebril op, zodat ze ervaren hoe het is om visueel beperkt te zijn. Dat maakt indruk.”

Vakkennis stimuleren

“Onze collega’s moeten de besten zijn die cliënten zich kunnen wensen.” Peter Verstraten


Dat Visio over vakkennis beschikt, betekent niet dat de organisatie ”af” is. Integendeel. Vakkennis moet je stimuleren en uitbouwen. “Visio moet zich blijven realiseren dat het altijd beter kan. Leren en verbeteren zijn constante uitdagingen willen we als expertisecentrum blijven uitblinken“, zegt Verstraten. Het is volgens hem ook belangrijk dat vakkennis niet verwatert. “Dat doen we door aan de ene kant zorgvuldig vast te leggen wat we doen. Aan de andere kant zorgen we ervoor dat onze mensen goed opgeleid blijven.” Visio zet daarom hoog in op het vastleggen van protocollen. Het moet voor iedere medewerker duidelijk zijn hoe er wordt gewerkt. Maar medewerkers moeten ook hun ervaringen kunnen delen met anderen. Zo blijft iedereen

binnen de organisatie zich doorontwikkelen. Naast kennisoverdracht is onderzoek belangrijk om expertise te vergroten. Onderzoeken kunnen aantonen of wat je doet nog beter kan. Volgens Van Nispen kun je met benchmarkstudies intern vaststellen aan welke kwaliteitsnormen de dienstverlening van Visio op alle locaties moet voldoen. Die vastgestelde normen kun je dan vervolgens weer toetsen. Zo loopt er nu een onderzoek bij Visio Het Loo Erf. Er wordt gekeken hoe effectief de revalidatie daar is. Dat wordt afgezet tegen resultaten van buitenlandse instellingen. “Je vergelijkt dan niet alleen de resultaten, maar kijkt ook nog eens goed naar wat je zelf doet”, zegt Verstraten.

Regie bij de cliënt

“Een vakman moet begrip hebben voor de cliënt.” John van Haarlem

Vakmanschap staat vooral ten dienste van de cliënt. Daar is iedereen het over eens. Verstraten zegt dat het daarom belangrijk is cliënten in een vroeg stadium bij onderzoeken te betrekken: “We willen immers constant feedback krijgen over waar we mee bezig zijn.” Van Haarlem vindt ook dat cliënten zich veel meer bewust moeten zijn van de mogelijkheden die Visio ze biedt, maar volgens Zijlstra is dat niet zo vanzelfsprekend. Sommige cliënten hebben daar veel tijd voor nodig, ook omdat ze eerst zelf willen uitzoeken wat ze kunnen en willen. Daarom moet de regie altijd bij de cliënt blijven. Een goede vakman heeft daar begrip voor. Volgens Zijlstra is het ook logisch. “Het gaat er uiteindelijk om dat je zelf je kans pakt en daar alles voor doet. Op Het Loo Erf leer ik van de docenten hoe ik dat moet doen.”

“Al doende word je een vakdeskundige.” Ruth van Nispen

Beluister ook de audio-interviews met Peter Verstraten en Paul Zijlstra: www.visio.org/jaarmagazine.


door Karlijn de Winter

Werken met minder Het kan! Nicole Bemelmans (44) is opgeleid als basisarts en werkt als docent verpleegkunde voor een ROC. Ruim twee jaar geleden werd ze slechtziend. “Ik voelde me te goed en te jong om achter de geraniums te zitten. Voor mij was het belangrijk om te blijven werken.” Daar heeft ze wel voor moeten knokken.

27,9%

van de slechtziende en blinde mensen heeft betaald werk.


> 95%

van de slechtziende en blinde mensen die werkloos zijn, heeft de moed opgegeven om actief werk te zoeken.

zicht?

Een werkgever. Claudia Dunselman, eigenaresse van banketbakkerij Lanskroon: “Slechtziende werknemers? Daar sta ik heel open

“Het was mijn oogarts die me adviseerde een traject bij Visio te volgen.” ‘Je kunt er beter gelijk mee beginnen, anders loop je gaandeweg tegen drempels aan’, had hij gezegd. Een adviseur arbeid van Visio ging met Nicole en haar leidinggevende in gesprek. Om de werkplek fysiek toegankelijk te houden, bleken aanpassingen nodig. “Er is voor mij nu een apart kamertje ingericht.” Op advies van Visio kwamen daar speciale verlichting en screens voor de ramen. Nicole moest ook hulpmiddelen gaan gebruiken. Het was een hele zoektocht, want de software die op haar school werd gebruikt, werkte niet goed samen met vergrotingssoftware voor Windows. “Een ict-deskundige van Visio adviseerde me om Apple te proberen. Dat was een schot in de roos. Vergroting en spraak zitten daar al standaard ingebouwd. Van hem heb ik toen ook training gehad om daarmee te leren werken.” Nicole is op haar werk altijd open geweest over haar visuele beperking. “Ik heb me er nooit voor geschaamd. Het was eerder dat ik mijn werkgever moest overtuigen van wat ik nog kon.” Energie is steeds een belangrijk aandachtspunt. “Kijken kost mij veel energie. Ik ga daar veel bewuster mee om dan vroeger. Ik ben een gedreven mens, ik geef niet gauw op. Maar als ik mijn grenzen overschrijd, fluit mijn lichaam me terug: dan raak ik vermoeid en ga ik nog slechter zien.” Maar minder voor de klas gaan staan? Dat zou ze nooit willen. “Lesgeven is juist waar ik energie van krijg. Studenten weten van mijn slechtziendheid af en doen er nooit vervelend over. Het is eerder mijn werkgever die zich zorgen maakt. Niet uit kwaadwillendheid, maar uit onwetendheid.” Nicole heeft zich samen met haar begeleider van Visio hard ingezet om daar iets aan te doen. Visio is daarbij uitgebreid met haar werkgever in gesprek gegaan.

tegenover. Nicky (zie pagina 30) kwam bij ons binnen als stagiaire en heeft nu een contract gekregen. Ze zat op de banketbakkersschool en had veel van haar moeder en oma geleerd die ook slechtziend waren. Ze werkt wel langzamer, maar ze weet heel veel. We hebben veel hulp gehad van Visio. Nicky had een begeleider die in het begin regelmatig kwam om te helpen. Ze heeft ons uitgelegd wat Nicky wel en niet kan zien en met vragen kunnen we altijd bij Visio terecht.”

Een werknemer.

Nathalie

van der Linden, manager Cliëntservices bij Visio in Haarlem, is slechtziend: “Van mij worden dezelfde resultaten verwacht als van mijn collegamanagers, alleen de manier waarop ik werkzaamheden uitvoer wijkt af. Ik gebruik bijvoorbeeld spraaksoftware en heb een secretaresse die mijn agenda beheert en zorgt dat mijn werkzaamheden (visueel en non-visueel) goed verdeeld zijn over de dag.”

Een arbeidsdeskundige. Willemien van de Werken: “Ik onderzoek voor cliënten van Visio in hoeverre het werk dat iemand doet nog bij diegene past. Welke aanpassingen zijn er mogelijk? Voor werkgevers, bedrijfsartsen en arbeidsdeskundigen bij reguliere re-integratiebureaus is het moeilijk in te schatten wat iemand die slecht ziet

Echter: meer dan de helft zou een baan aannemen als die hen zou worden aangeboden!

Bron: Goertz, Y.H.H. e.a. (2010) Factors related to the employment of visually impaired persons. Journal of Visual Impairment & Blindness 104(7), 404-418.

wel en niet kan. Er zijn ontzettend veel soorten slechtziendheid, en evenzoveel hulpmiddelen en trainingen.”

Meer weten? Kijk op www.visio.org/werken of praat mee in de LinkedIn-groep “Visio Zicht op Werk”.


Visio_jaarmagazine_binnenwerk

15-2-2013

13:28

Pagina 12

door Di-Lan Sun

De uitdagingen van Leren Leren Het is rustig in de klas. Een leerling werkt aan het computereiland aan een opdracht. In een hoekje helpen twee leerlingen elkaar met rekenen. Her en der werken vier kinderen geconcentreerd aan hun weektaak. De andere leerlingen zijn weg. Een groepje heeft zwemles en weer twee anderen kookles. Het lokaal ziet er niet heel anders uit dan een gewoon klaslokaal. Kijk je goed, dan zie je dat er rekening gehouden is met de verlichting. Ook zijn de leermiddelen afgestemd op de beperking van het kind. Een computer heeft een brailleleesregel en een van de kinderen gebruikt een grootletterboek. Bij Leren Leren volgen de leerlingen een programma, een arrangement, dat bij hen past. Leerlingen die op hetzelfde niveau zitten, werken samen, maar ze helpen ook klasgenootjes die minder ver zijn. ‘s Ochtends werken de leerlingen individueel of in niveaugroepen aan de weektaken die ze met de meester hebben afgesproken. In de middag zijn er gezamenlijke lessen. Op de presentatietafel komt het thema tot leven dat bij wereldoriëntatie wordt behandeld. Bijvoorbeeld de geboorte van het kind van Wellens. “We hebben toen de voortplanting besproken en het verzorgen van een baby”, vertelt hij. Op de tafel staat een beeldscherm met foto’s van het bezoek van moeder en kind. Ook staan er modellen die kinderen laten zien en voelen hoe een kind in de buik zit. Verder liggen er tekeningen en teksten van de leerlingen. Juist voor kinderen met een visuele beperking is het belangrijk dat ze weten waar ze aan toe zijn. Wellens loopt daarom altijd hetzelfde rondje in zijn klas. De leerlingen weten precies waar de meester is en zijn ervan verzekerd dat hij langskomt. Dat is belangrijk, want ieder kind moet op het juiste moment instructie krijgen. “Ze moeten altijd door kunnen werken”, zegt Wellens. “Dat is voor mij de uitdaging. Ik moet ze aan het werk houden en stimuleren.”


Over Leren Leren Visio Onderwijs werkt volgens het principe van Leren Leren. Dit concept kent drie uitgangspunten: meer initiatief bij de leerling, een veranderende rol van de docent en een rijke leeromgeving. Motto is “samen waar het samen kan”. De leerling leert meer verantwoordelijkheid te nemen. Dat stimuleert tot samenwerken en geeft leerlingen vertrouwen in hun eigen capaciteiten. De leraar als coach en de rijke leeromgeving verhogen de kwaliteit van onderwijs.

“Leerlingen werken voor zichzelf en niet voor mij.” Meester Bart Wellens werkt op de school in Grave met Leren Leren. Hij heeft de bovenbouw onder zijn hoede. Het gaat om visueel beperkte kinderen tussen elf en dertien jaar. Wellens is enthousiast. “Leren Leren zorgt voor uitdagend onderwijs. Zowel voor de leerlingen als voor de docent.”

> Meester Bart met leerling Anne Leverink

Sem: “Ik word later timmerman, of professor”, zegt de negenjarige Sem. Hij zit in de middenbouw op de school in Grave. “Maar ik kan ook kunstenaar worden.” Sem is creatief. Iedere maandag krijgt hij een nieuwe weektaak. Sem mag zelf plannen hoe hij het werk indeelt. “Dat is niet moeilijk”, zegt hij. Soms lukt het toch niet om alles af te krijgen. “Maar dan helpt de juf. Ik krijg ook instructie in de leshoek. Dan legt ze me iets uit en dat kan ik dan weer oefenen in de weektaak.” Eigenlijk vindt Sem alles leuk op school, maar gym is favoriet. “En beloningstijd”, zegt hij enthousiast. “Als we onze weektaak af hebben, mogen we iets voor onszelf doen.” Sem heeft het naar zijn zin en dat is te merken aan zijn prestaties. “Maar iedereen doet zijn best, hoor”, zegt hij over zijn klasgenoten.

Femke: De twaalfjarige Femke is op de school in Rotterdam helemaal opgebloeid. In het reguliere onderwijs sneeuwde ze onder, maar nu gaat het heel goed met haar. “Hier heb ik een beeldschermloep, zodat ik beter kan werken”, legt ze uit. Femke is een ster op de computer en heeft geleerd om te werken met het computerprogramma Supernova [programma om tekst op het beeldscherm te vergroten, voor te lezen of in braille om te zetten, red.]. Ook rekenen gaat goed. ”Dat is het leukste vak, en als je bij een winkel gaat werken, moet je het ook goed kunnen.” Samen met de meester heeft Femke besloten moeilijkere sommen te gaan maken. “Dat vind ik fijner, want anders ben ik te snel klaar.”

Meer weten? Kijk voor meer informatie over Leren Leren op www.visio.org/jaarmagazine.


door Petra de Jong

Nederland vergrijst en het aantal ouderen met een visuele beperking neemt toe. Visio is expert in de begeleiding van oudere slechtziende en blinde mensen. Zoals bij verzorgingshuis De Vlasborch in Vught waar de meeste bewoners ouder dan tachtig jaar zijn. Met de methodiek “specialistische zorg voor slechtziende en blinde ouderen” brengt Visio wensen van de bewoners in kaart en geeft adviezen voor begeleiding.


Specialistische zorg voor slechtziende en blinde ouderen “De Vlasborch wil model staan voor een zorgvorm die passend is voor slechtziende en blinde ouderen. Behandeling, ontwikkeling en het in stand houden van vaardigheden staan centraal,” zegt Anita Maas, manager Wonen & Dagbesteding bij De Vlasborch. “Wij hebben veel kennis en vaardigheden om onze cliënten met hun vaak complexe vragen te begeleiden en verzorgen. Deze expertise zat voorheen vooral in de hoofden van de medewerkers. De zorgplannen waren toen meer gericht op ouderenzorg en minder op de visuele beperking. Dat kon beter. Daarom zijn wij samen met Visio Revalidatie & Advies – waar men juist meer gericht is op de visuele beperking – het project ‘specialistische zorg voor slechtziende en blinde ouderen’ begonnen. Veertig bewoners deden mee. Zij kregen een visueel functieonderzoek en een onderzoek door de ergotherapeut. Daarnaast werden ze geïnterviewd om te kijken op welke terreinen er nog wensen leefden en of er zaken waren die hun zelfstandigheid zouden kunnen vergroten.”

“Natuurlijk deden we dit soort dingen eerder ook,” benadrukt Maas, “maar nu wordt het hele proces methodisch in kaart gebracht. Elke nieuwe bewoner doorloopt alle stappen van de methode, zodat we goed weten wat iemand kan en wil. We stellen samen doelen op. Die kunnen nogal verschillen. De een wil de weg in zijn appartement leren en daar zelf koffie zetten. Een ander wil zelfstandig naar een buurtwinkel leren lopen om een boodschapje te doen. Na verloop van tijd evalueren we de doelen met de cliënt.” De meeste slechtziende en blinde ouderen wonen in reguliere verzorgingshuizen. Helaas is vaak niet bekend dat bewoners niet goed meer kunnen zien. Vallen kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door slecht zien. Verzorgingshuizen kunnen bij Visio terecht voor screening van bewoners op slechtziendheid en voor advies. Anita Maas: “Wij willen onze specialistische kennis en expertise graag met hen delen. Met kleine aanpassingen als betere verlichting, contrasten of leeshulpmiddelen kunnen bewoners dan een stuk zelfstandiger en prettiger leven.”

Mevrouw Reitsma, bewoner

Advies aan verzorgingshuis

De Vlasborch: “Toen ik hier kwam

slechtziende en blinde ouderen specialistisch moet zijn, erkent

hebben we gekeken naar wat ik zelf

ook Yvonne Martina, locatiemanager bij verzorgingshuis De

kan en wat ik nog wilde leren. Ik zie

Marke-De Meenthoek in Huizen: “Al jarenlang wonen er ongeveer

nog wel iets, maar het wordt steeds

twintig mensen met een visuele beperking bij ons. We zijn daar,

minder. Mijn doel was in huis zo

met hulp van Visio, helemaal op ingespeeld. Zo kloppen mensen

zelfstandig mogelijk te worden.

van de verzorging bij binnenkomst en roepen hun naam, zodat de

Daarom wilde ik graag de route

bewoner weet wie er binnenkomt. Ook hadden we een mevrouw

naar de huiskamer leren lopen, mijn

met het syndroom van Charles de Bonnet die allerlei bijzondere

telefoon leren bedienen en met de

figuren zag die er in het echt niet waren. Een lastige aandoening.

beeldschermloep aan de slag.”

Bij Visio weten ze hoe ze met dit syndroom om moeten gaan.”

Dat de zorg voor


Leerstoelen en promotieonderzoeken

Betere dienstverlening door onderzoek Koninklijke Visio hecht waarde aan het stimuleren van (toegepast) wetenschappelijk onderzoek met als doel onderbouwing en verbetering van de dienstverlening. Wie voorop wil lopen als expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen moet immers zijn kennis en expertise voortdurend blijven ontwikkelen en delen. Visio werkt daarvoor op specialistische thema’s samen met verschillende universiteiten en hogescholen. Zo zijn er vier bijzondere leerstoelen en een lectoraat ingesteld door of in samenwerking met Visio, met dank aan de steunstichtingen Novum en KSBS voor de financiële ondersteuning. Ook werkt Visio mee aan promotieonderzoeken waarvan wij er hier drie presenteren, over de andere onderzoeken leest u meer op www.visio.org/jaarmagazine.

Participatie en gezondheid bij mensen met een verstandelijke en visuele beperking Hanzehogeschool Groningen Duidelijk maken wat jij echt graag wilt doen, met wie, in welke omgeving en hoe? Voor mensen die een visuele en een verstandelijke beperking hebben, is dat niet vanzelfsprekend. Daarbij hebben ze een hoger risico op gezondheidsproblemen, omdat ze vaak onvoldoende bewegen. Het lectoraat Participatie en gezondheid bij mensen met een verstandelijke en visuele beperking onder leiding van lector Aly Waninge is opgezet om de participatie en gezondheid van deze groep mensen te verbeteren. Dit gebeurt door middel van praktijkgericht onderzoek en door het ontwikkelen van concrete, wetenschappelijk onderbouwde programma’s en producten. Denk bijvoorbeeld aan nieuwe meetinstrumenten om de participatie en gezondheid van mensen in kaart te brengen en programma’s om zowel participatie als gezondheid te verbeteren.

Revalidatie Vrije Universiteit Amsterdam Onderzoeken en behandelingen voor mensen met een visuele beperking moeten zo veel mogelijk wetenschappelijk onderbouwd zijn (evidence-based). De leerstoel Revalidatie onder leiding van bijzonder hoogleraar oogheelkunde Ger van Rens levert hier een belangrijke bijdrage aan. Het begint al bij het opzetten van een richtlijn waaraan oogartsen zich moeten houden als ze patiënten naar Visio of een andere revalidatie-instelling doorverwijzen. Een ander resultaat is de vragenlijst die ontwikkeld is om met nieuwe cliënten hun hulpvragen in kaart te brengen.


Visuele informatieverwerking Erasmus MC Rotterdam Hoe verwerken de hersenen zintuiglijke informatie, en welke problemen kunnen daarbij ontstaan? Dat is het onderzoeksterrein van de nieuwe bijzondere leerstoel Visuele informatieverwerking die Visio onlangs heeft ingesteld in Rotterdam onder leiding van bijzonder hoogleraar Hans van der Steen. Visuele verwerkingsproblemen kunnen voorkomen bij kinderen die hersenschade hebben opgelopen. Bij jonge kinderen is het vaak lastig om de aard en de ernst van de problemen vast te stellen. Daarvoor is binnen de onderzoeksgroep in samenwerking met Visio nu een nieuwe methode ontwikkeld die gebruik maakt van “eye tracking”, een techniek om oogbewegingen te registreren. Problemen met de verwerking van visuele informatie komen ook bij ouderen voor, bijvoorbeeld bij mensen met glaucoom en neurologische aandoeningen. Door een beter begrip te krijgen van de achteruitgang van de visuele informatieverwerking bij deze aandoeningen kunnen patiënten in de toekomst beter worden behandeld en begeleid. De benoeming van Hans van der Steen wordt in 2013 verwacht.

Perception and Action Problems Radboud Universiteit Nijmegen Wat is de invloed van lichamelijke en visuele beperkingen op leren en gedrag? Welke problemen kunnen daarbij optreden, en hoe kan de praktijk van revalidatie en onderwijs daarop inspelen? Dit is het onderzoeksgebied van de leerstoel Perception and Action Problems die onder leiding staat van professor Bert Steenbergen. Binnen de leerstoel is bijvoorbeeld een leestraining onderzocht voor mensen die slechtziend zijn als gevolg van niet-aangeboren hersenletsel. De training bleek tot een hogere leessnelheid te leiden, een hoopgevend resultaat. De onderzoekers binnen de leerstoel gaan actief de dialoog aan met de praktijk van revalidatie en onderwijs. Hiervoor is een speciale website opgezet: www.beweginginzicht.nl.

Videologie Rijksuniversiteit Groningen–UMCG Wetenschap van visuele functiestoornissen: dat is waar videologie letterlijk voor staat. Daarbij gaat het niet alleen om inzicht te krijgen in hoe mensen met een visuele beperking hun omgeving ervaren, maar vooral ook manieren te testen die hen in staat stellen een zo zelfstandig mogelijk leven te leiden. Welke verlichting heeft iemand die slechtziend is nodig, en hoe test je dat? Kan iemand die slechtziend is nog autorijden en welke aanpassingen zijn daar dan voor nodig? De onderzoeken binnen deze leerstoel onder leiding van emeritus hoogleraar Aart Kooijman hebben concrete resultaten opgeleverd die rechtstreeks ten goede komen aan de revalidatie van slechtziende en blinde mensen.


Leerstoelen en promotieonderzoeken

CVI bij vroeg geboren kinderen AMC en Vrije Universiteit Amsterdam Er is de laatste decennia steeds meer aandacht voor visuele beperkingen als gevolg van hersenaandoeningen of -beschadigingen (CVI – Cerebraal Visuele Stoornis). Als een kind al op jonge leeftijd begeleiding of training krijgt, is de kans op succes het grootst. Maar vaak worden kinderen pas halverwege de basisschoolleeftijd doorverwezen. Hoe kan CVI worden opgespoord? Kinderen die te vroeg geboren zijn hebben een hoger risico op hersenaandoeningen. Promovendus Christiaan Geldof onderzoekt hoe vaak CVI bij te vroeg geboren kinderen voorkomt en wat de gevolgen zijn. De kennis die in het onderzoek wordt opgedaan, helpt Visio bij de diagnose en behandeling van kinderen met CVI.

Shared Space Rijksuniversiteit Groningen Shared Space is een nieuwe manier om bijvoorbeeld straten of pleinen in te richten. Doel is de verkeersveiligheid te verbeteren. In Shared Space-gebieden ontbreekt de gebruikelijke structuur. De gedachte is dat weggebruikers daardoor oplettender worden en meer rekening houden met elkaar. Maar werkt dat ook voor slechtziende en blinde mensen? Uit het promotieonderzoek van Else Havik blijkt dat zij in Shared Space-gebieden moeilijker hun weg kunnen vinden zonder de natuurlijke geleidelijnen zoals stoepranden. Maar liefst zestien maatschappelijke partners zijn betrokken bij dit project. Uit het onderzoek is een praktische gids voortgekomen met aandachtspunten voor gemeenten, ontwerpers en revalidatiemedewerkers. Bestellen gids: www.visio.org/jaarmagazine.

De tastontwikkeling van blinde kinderen Radboud Universiteit Nijmegen/ Vrije Universiteit Amsterdam Vaak wordt aangenomen dat blinde mensen, en zeker blind geboren kinderen, een gevoeligere tastzin en taststrategie hebben dan hun ziende leeftijdgenoten. Maar is dat ook zo? Voor haar promotieonderzoek heeft Ans Withagen met het speciaal ontwikkelde observatie-instrument Tactiel Profiel de tastontwikkeling van blinde kinderen onderzocht. Vervolgens liet ze een groep kinderen en volwassenen, blind en goedziend, verschillende voor hen nog onbekende tasttaken uitvoeren. Een van de resultaten was dat de verschillen in tastvaardigheid bij kinderen minder groot bleken dan vermoed. De resultaten van het onderzoek worden ingezet voor het verbeteren van de tasttraining aan blinde kinderen en volwassenen.


Wat vinden verwijzers van het vakmanschap van Visio?

Durkje Zwart

Nicole de Smet

Martijn Stevens

trajectbegeleider Baanplus Arbeidsintegratie, Heerenveen: “Visio levert maatwerk voor werknemers die slechtziend zijn. Maar ook voor hun werkgevers, zodat ook zij weten hoe ze het beste met de situatie om kunnen gaan.”

oogarts Orbis Eyescan, Sittard: “Patiënten kunnen bij Visio terecht voor hulpmiddelenadvies, maar ook voor hele praktische zaken zoals een training om te blijven koken. Dat was voor mij een eyeopener.”

neuroloog, Huizen: “Mensen met een combinatie van neurologische en visuele problemen hebben vaak veel ondersteuning nodig. Ik zie cliënten maar een paar keer per jaar, de hulpverleners van Visio zijn eigenlijk mijn ogen. We hebben veel contact.”

Wim IJspeert

Helma de Hoog

Iris Mooi

revalidatiearts, Venlo: “Werken met Visio is een feest van herkenning. Wat wij constateren bij patiënten, wordt bij Visio verder uitgediept. Het is jammer dat Visio niet bekender is in de medische wereld.”

leerkracht instroomgroep speciaal onderwijs (zmlk), Hoorn: “Vroeger wist ik niets van blindheid af. Visio heeft allerlei tips gegeven, bijvoorbeeld hoe je blinde kinderen dingen kunt leren voelen. Daar heb ik ontzettend veel van geleerd.”

coördinator Studie & Handicap, ROC Nijmegen: “Goede uitleg over de visuele beperking aan docenten, dat vind ik de belangrijkste taak van Visio. Zo worden onze docenten ook deskundig en kunnen zij de leerlingen beter begeleiden.”

Hella Figge

Moritsz Schelwald

Judith van de Pas

Elizabeth Overakker verzorgingshuis, Breda: “We hebben ons huis aangepast voor slechtziende bewoners. Zoals goede verlichting en contrastkleuren op de vloeren. We hadden veel aan de adviezen van Visio.”

optometrist en eigenaar Moritsz Schelwald Optiek, Groningen: “Wij zijn een soort verlengstuk voor Visio: mensen kunnen hier dicht bij huis terecht met vragen over slechtziendheid. Waar nodig verwijzen wij natuurlijk door.”

begeleider verstandelijk gehandicaptenzorg, Tilburg: "Wat ziet onze cliënt wel en wat niet? Dankzij scholing en adviezen van Visio hebben we daar inzicht in gekregen. Visio doet gericht onderzoek met hun know-how.“


door Karlijn de Winter

Oude problemen digitale oplossingen

Spelen en leren ineen Voor kinderen met een meervoudige beperking zijn er niet veel hulpmiddelen verkrijgbaar. Edwin (12) is slechtziend, heeft een verstandelijke en motorische beperking en kan moeilijk praten. Zijn moeder, Marcella Prins, wilde graag een hulpmiddel waarmee ze met haar zoon kon communiceren. “Hij kon niet vertellen wat hem dwars zat. We hadden wel een systeem met gekleurde knoppen, maar dat was erg beperkt.” Een iPad leek de beste oplossing, en sinds kort heeft Edwin er een. De ontwikkelingsbegeleider van Visio helpt Edwin en zijn moeder met de iPad te leren omgaan en zoekt apps uit die geschikt zijn. Zo kan Edwin straks commando’s als “Ik wil een boterham” laten uitspreken. De iPad vervangt oude, vaak duurdere hulpmiddelen met minder mogelijkheden. Hij wordt in de ontwikkelingsbegeleiding bij Visio ook ingezet voor visuele stimulatie, een methode om kinderen met CVI (Cerebraal Visuele Stoornis) zoals Edwin beter te leren kijken. “We merkten binnen een paar weken al vooruitgang: Edwin gaat gerichter kijken als er iets op het scherm verschijnt.” En niet alleen om te leren en om te communiceren is de iPad een handig hulpmiddel. “Edwin kan nu voor het eerst zelf filmpjes kijken en spelletjes spelen. Zodra hij de iPad ziet leeft hij helemaal op.”


Digitale ontwikkelingen: we kunnen er niet meer omheen. Agenda’s digitaliseren, kranten zijn steeds meer online te lezen, vakantiefoto’s zetten we op Facebook… Vooral voor slechtziende en blinde mensen gaat daarmee een hele nieuwe wereld open. Visio speelt daar met innovatieve diensten en trainingen op in. Bijvoorbeeld op het gebied van de iPad, een kleine alleskunner die sommige bestaande hulpmiddelen vervangt.


Oude problemen, digitale oplossingen

Met iedereen in contact Een leven zonder Facebook? Dat kan Larissa Klaassen (18, blind) zich niet meer voorstellen. Ze doet er alles mee: “Als we met een groep vriendinnen uit eten willen, prikken we een datum via Facebook. En als ik bij mijn studie ergens niet uitkom, krijg ik via Facebook binnen vijf minuten een reactie.” Om mee te draaien in de maatschappij kun je volgens Larissa niet meer zonder digitale communicatiemiddelen. “In groep zeven kreeg ik mijn eerste laptop, toen moest ik er niets van weten. Andere kinderen hoefden toch ook geen laptop?” Maar gaandeweg werd de hele wereld digitaal en werd Larissa juist een voorloper. Tegenwoordig studeert ze informatica en heeft ze zich gespecialiseerd in de toegankelijkheid van internet voor slechtziende en blinde mensen. Ze heeft al meerdere keren onderzoek gedaan voor Visio, bijvoorbeeld naar digitale communicatiehulpmiddelen voor doofblinden. Ook heeft ze aan medewerkers van Visio workshops gegeven.

Onbeperkt lezen Grootletterboeken, beeldschermloepen: het zijn aloude oplossingen om te kunnen blijven lezen, maar echt handzaam zijn ze niet. Erna Kok-Iske (75, slechtziend) volgt dan ook gretig de digitale ontwikkelingen: “Ik was eerst van plan een e-reader aan te schaffen, maar de grijze letters kon ik moeilijk onderscheiden. Toen een medewerker van Visio me de iPad liet zien, was ik meteen enthousiast: je kunt het contrast zo hoog instellen als je wilt en de letters vergroten.” Ook het actuele nieuws houdt mevrouw Kok via de iPad bij. “Vroeger

Agenda en vergrootglas

legde ik mijn krant onder de beeldschermloep, maar

Pen en papier zijn voor Willy van der Meer (56, slecht-

daar mis je het overzicht.” Nu gebruikt ze krantenapps

ziend) onbruikbaar én onnodig geworden. “Zelfs met

of bekijkt ze NU.nl op haar iPad. De wereld is voor haar

een vergrootglas kon ik in de agenda mijn afspraken

een stuk groter geworden.

niet meer lezen. Nu houd ik mijn agenda digitaal bij op de iPad en de iPhone.” Alles wat in de digitale agenda staat kan ze laten voorlezen of uitvergroten. Wat Willy vooral handig vindt? “De iPad en iPhone vervangen andere apparaten die ik nu thuis kan laten liggen. Ik gebruik mijn iPhone en iPad als Daisyspeler [hiermee kan zij speciale gesproken boeken beluisteren, red.], als notitieboek en als vergrootglas”. Het kostte wel wat tijd om ermee te leren werken. “Eerst dacht ik: dit kan ik zelf wel. Maar je hebt gewoon wat training, tips en trucs nodig om te weten hoe je ermee omgaat. Ik ben erg blij dat ik die bij Visio gehad heb. Natuurlijk, aan alles dat nieuw is moet je wennen. Maar nu denk ik: dit had er veel eerder moeten zijn.”


Nieuwe ontwikkelingen in het kort

Visio levert voorzitter Enviter

Visio onderzoekt gebruik iPad in onderwijs De iPad is populair onder jongeren met een visuele beperking. De bediening is eenvoudig en de tablet is standaard voorzien van spraak en vergroting. Maar is de iPad ook geschikt voor onderwijs aan slechtziende en blinde leerlingen? Visio deed in 2012 onderzoek naar deze vraag. Alle leerlingen en docenten van het speciaal basisonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs van Visio deden mee. De leerlingen bleken unaniem enthousiast over de iPad. Als grootste voordeel noemen zij het gebruiksgemak: licht,

makkelijk te bedienen, snel, geen snoeren en een lange batterijduur zodat opladen tussen de lessen door niet nodig is. Nadelen: het ontbreken van een USB-aansluiting, geen MS Word, het typen op het ingebouwde schermtoetsenbord en de oefenstof van school werkt niet altijd op de iPad. Opvallend was dat het kleinere scherm niet als nadeel werd genoemd. Visio voert nu overleg met Apple over een tactiel touch screen en het ideale lettertype voor slechtziende mensen. Voor meer informatie zie www.visio.org/jaarmagazine.

Steven Scheffer, directeur intensieve revalidatie bij Koninklijke Visio is vanaf 2011 de voorzitter van Enviter. Dit Europese netwerk van instellingen, faculteiten en scholen uit 15 landen voor mensen met een visuele beperking bestaat sinds 2001. Het doel is ideeën en geslaagde praktijkvoorbeelden uitwisselen en samenwerken aan onderzoek. Meer informatie: www.enviter.eu.

Laptop als boekentas Jaarlijks organiseert Visio allerlei korte cursussen voor slechtziende en blinde kinderen die thuis wonen en daar naar school gaan. Tijdens die cursussen kunnen ze ervaringen uitwisselen met lotgenoten en specifieke vaardigheden leren. Zo worden er sinds vijftien jaar laptopdagen georganiseerd voor kinderen van groep acht. Doel is: vergroten van de vaardigheid in het gebruik van de laptop met hulp-

middelen op school en het efficiënt leren inrichten van de laptop als “boekentas”. Zo zijn de leerlingen beter voorbereid voor gebruik van de laptop als hulpmiddel in het voortgezet onderwijs. Sterre Veerman – inmiddels brugklasser en zeer slechtziend – nam deel aan de laptopdagen. Sterre: “Ik heb veel van wat ik heb geleerd al kunnen gebruiken op mijn nieuwe school. Ik werk met een vergrotings-

programma in Word en mijn huiswerk kan ik invoeren in de digitale agenda. De sneltoetsen zijn veel handiger dan werken met de muis”.


door Petra de Jong

Even onder elkaar met ﬂexibele zorg Kinderen en jongeren met een visuele beperking die extra begeleiding nodig hebben, doen vaak een beroep op Visio. Op verschillende plaatsen in het land zijn locaties voor Wonen & Dagbesteding. Zo ook in Grave. Manager Bebbie van de Laar: “Samen met ouders en kind stelt Visio behandeldoelen op. Die zijn veelal gericht op vergroten van de zelfstandigheid en de sociale redzaamheid. Hoe leer ik de weg verkennen met een taststok? Hoe kan ik zelfstandig mijn kamer of appartement schoon houden? Hoe maak ik contact als ik andere mensen niet kan zien? Waarom laten leeftijdgenoten op de scouting mij links liggen? Waarom trekt mijn peuter zich altijd terug in een hoekje als er meer mensen zijn?”


De kinderen en jongeren werken samen met de professionals aan hun individuele doelen. Dat kan tijdens een of meerdere dagdelen per week. De kinderen zijn bij Visio even “onder elkaar”. Dat heeft als voordeel dat de visuele beperking geen hoofdrol speelt, want iedereen is immers blind of slechtziend. Zo is het gemakkelijker oefenen in tafelgesprekken voeren, je kleding op orde houden, jezelf voorstellen en contacten leggen. Ook het uitwisselen van wederzijdse ervaringen blijkt heel leerzaam en helpt bij de acceptatie en verwerking van de visuele beperking. Uiteindelijk is alles er op gericht dat de kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen om vervolgens beter mee te kunnen doen in hun eigen leefomgeving.

De meeste kinderen wonen thuis bij hun ouders. Dat geldt ook voor slechtziende of blinde kinderen. Maar soms is er extra hulp nodig. Dan kunnen ouders en kinderen terecht bij Visio voor flexibele zorg. Afhankelijk van de vraag wordt stap voor stap gewerkt aan de groei naar zelfstandigheid. Dat gebeurt steeds vaker tijdens kortdurend verblijf of dagbehandeling.

Hilde Wayper, moeder van Lise. Lise (9) heeft een zware lichamelijke, verstandelijke en visuele beperking. Vijf dagen per week gaat ze naar het kindercentrum De Heukelom van Visio. Lise krijgt speltherapie, logopedie en fysiotherapie. Verder slaapt ze om het weekend, in vakanties en steeds vaker ook een nachtje door de week, in logeerhuis Lavendel van Visio. Hilde, Lise’s moeder, vertelt: “Lise heeft veel ver-zorging nodig, ze wordt nu groter en sterker, dus dat gaat thuis niet meer. Toen we hoorden dat er een kindercentrum was, besloten we dat dat voor Lise heel goed zou zijn. Vanaf het eerste moment beviel het ons goed in Haren. Visio werkt met kleine groepen, vaak zelfs één op één. De lijntjes naar bijvoorbeeld medische zorg zijn heel kort. En er wordt vooral gekeken naar het stimuleren en ontwikkelen van Lise’s mogelijkheden.”

Josephine Driessen, moeder van

Marijn. “Onze zoon Marijn is blind. Hij was drie toen hij naar peutergroep de Vlinder bij Visio in Grave ging: een angstig jongetje, overgevoelig voor prikkels. De markt en het schoolplein waren heel bedreigend voor hem. De groepsleiding van de peutergroep heeft hem stapje voor stapje in zijn eigen tempo begeleid. Prikkels werden

Ook De Heukelom in Haren biedt dagbehandeling en tijdelijk verblijf met behandeling. Marie-José van den Driessche, directeur Wonen & Dagbesteding: “Wij hebben verschillende vormen van flexibele zorg voor kinderen met een ernstige meervoudige beperking, waaronder tenminste een visuele beperking. Wij bieden hier behandelingen die het kind helpen zich verder te ontwikkelen, hoe zwaar de beperkingen ook zijn. Denk aan fysiotherapie, speltherapie, logopedie, ergotherapie. Daardoor leren de kinderen met hun visuele beperking om te gaan dan wel te compenseren met andere zintuigen. De meeste kinderen wonen thuis en komen voor de dagbehandeling bij ons.”

gereguleerd en men vertelde steeds wat er ging gebeuren zodat hij wist wat hij kon verwachten. Zo kreeg hij langzaam vertrouwen en ging hij zich veiliger voelen, ook in het contact met andere kindjes. “Is dit onze zoon?” vroegen we ons vaak af, want hij ontwikkelde zich zo snel! Hij bleek daar helemaal op zijn plek. Marijn is inmiddels vijf jaar, een open kind dat graag naar school gaat!”

Meer weten? Kijk voor een filmpje over flexibele zorg op Visio.org/jaarmagazine.


Wonen & Dagbesteding in het kort

Visio De Brink Gilde

Fietsen maken Bij fietsfabriek Azor in Hoogeveen werken acht cliënten van Visio met een visuele en verstandelijke beperking. Jobcoach Paul Mollee van Probaan: “Cliënten werken hier volop mee in de productie. Doordat wij extra begeleiding kunnen bieden en zorgen voor aangepast gereedschap en hulpmiddelen zijn ze in staat om veel eenvoudig en voorbereidend werk te doen. Zij voelen zich gewaardeerd en zijn geïntegreerd in het bedrijf. Ze doen veel uit- en inpakwerk, monteren sturen, zetten lampjes op de bagagedragers, boren naven, steken spaken in, zetten pick-up dragers in elkaar en zo kan ik nog wel 50 klussen opnoemen.”

± 1.050 cliënten worden bij Visio Wonen & Dagbesteding begeleid door 1.696 medewerkers (912 fte).

Het Visio De Brink Gilde is het eerste gilde in de verstandelijk gehandicaptenzorg. Studenten “Helpende Zorg/Welzijn” van het ROC krijgen les op De Brink in Vries. Daar helpen ze cliënten, bijvoorbeeld bij het eten. Stage-coördinator Irene Kornet: “Dit is een winwin-situatie voor De Brink

Radio 509 Dankzij unieke samenwerking tussen Visio en Radio 509 maken cliënten van Visio nu radio in een speciale mobiele radiostudio. Zij bepalen zelf de onderwerpen, zoeken muziek uit en interviewen gasten. Kijk voor uitzendtijden op www.radio509.nl

Cadeaus van De Koker

Nieuwe woningen in Breda Op het terrein van de Blauwe Kamer in Breda gaan oude paviljoens plaats maken voor nieuwe woningen die aan hedendaagse eisen voldoen. Zo worden de kamers van cliënten ruimer en komen er aanpassingen zoals speciale verlichting, contrasten en gidslijnen waardoor bewoners zich makkelijker zelfstandig kunnen bewegen in huis.


In cadeauwinkel De Koker in Hoogeveen verkopen slechtziende en blinde cliënten verschillende producten. Vaak zelfgemaakt, zoals mooie kaarten, schilderijen en bijzondere producten van speksteen of klei. De cliënten bedienen de kassa en verzorgen de etalage. Zo staan de cliënten midden in de maatschappij.

én de studenten die hun vak in de praktijk leren.” In april 2012 ging het Gilde feestelijk van start in aanwezigheid van burgemeester Van Zuilen van Tynaarlo.

Vrijwilligers zijn onmisbaar

Bij Visio werken ongeveer 775 vrijwilligers verdeeld over locaties in het hele land. José van der Bruggen, een van de vrijwilligerscoördinatoren, vertelt: “Vrijwilligers gaan mee met uitstapjes en ondersteunen bij groepsactiviteiten zoals spelletjesmiddagen. Zij begeleiden ook individuele bewoners en zijn dan even hun ogen bij het winkelen, wandelen of zwemmen. We kunnen niet zonder hen!” Kijk voor ervaringen van vrijwilligers op www.visio.org/ jaarmagazine.

Hoe vullen medewerkers hun vakmanschap in?

Wim Pierik

Renate Olivier

Petra Wijen

kennismakelaar: ”Ik breng mensen en kennis bij elkaar. Visio wil de beste zijn en dan moet je zorgen dat medewerkers weten wat er leeft op ons vakgebied. Daarom attendeer ik mijn collega’s op interessante onderzoeken en ontwikkelingen.“

ergotherapeut, Haren: “Ik leer slechtziende kinderen op andere manieren werken om zo hun visuele beperking te compenseren. Zo kan het helpen om kijktaken van links naar rechts te maken.”

projectleider International: “In Ghana kregen slechtziende en blinde kinderen in het gewone onderwijs geen wiskunde. Door de inzet van Visio gebeurt dat nu wel. Ik begeleid dit soort internationale projecten voor revalidatie en onderwijs.”

Marloe den Hartog

Anne Kuijstermans

Remko van Brussel

gedragswetenschapper voor mensen met een visuele en verstandelijke beperking, Leiden: “Als specialist adviseer ik ouders en verzorgers zodat zij beter begrijpen wat mensen met een visuele en verstandelijke beperking nodig hebben.”

low visionspecialist, Eindhoven: “Als iemand voor het eerst bij ons komt, breng ik in kaart wat hij ziet, zodat we de juiste revalidatie en begeleiding kunnen bieden. Ik neem graag de tijd om cliënten goed te adviseren.”

ambulant onderwijskundig begeleider Zuid-Nederland: “Mijn uitdaging: samen met ouders en leerkrachten zorgen dat kinderen met een visuele beperking in de eigen omgeving naar een gewone school kunnen.”

Freddy Post

Anita Beving

Margot Apeldoorn

groepsleider kind en jeugd, De Heukelom in Haren: “Jongeren een thuisgevoel en veiligheid bieden is de beste basis voor hun verdere ontwikkeling. Ouders vertrouwen ons, ze weten dat we de juiste kennis hebben.”

leerkracht en coördinator speciaal onderwijs, Haren: “Wij helpen leerlingen hun mogelijkheden optimaal te ontwikkelen, zodat zij zo goed mogelijk deel uitmaken van de maatschappij.”

optometrist, Amsterdam: “Ik doe visuele functieonderzoeken en geef advies over hulpmiddelen en verlichting thuis. Met goede verlichting kan iemand bijvoorbeeld zelfstandig blijven koken.”


door Di-Lan Sun

Schoolverlater op het juiste spoor richting werk Stagebegeleider geeft leerlingen instructie in schoonmaken


Leuk werk is belangrijk voor iedereen. Visio bereidt leerlingen voor op het leven na school en daar hoort een plaats in het arbeidsproces bij. Tegen het eind van hun schoolcarrière kunnen de leerlingen stage lopen en meedoen aan een assessment om inzicht te krijgen in hun mogelijkheden op de arbeidsmarkt.

Het assessment wordt uitgevoerd door medewerkers van Onderwijs en van Revalidatie & Advies. Voor ze beginnen is al onderzocht wat de deelnemers met hun visuele beperking kunnen. Ook hebben de leerlingen verteld hoe ze hun toekomst zien. Tijdens het assessment van twee dagen doen de leerlingen rollenspelen om te zien hoe sociaal vaardig ze zijn. Kunnen ze bijvoorbeeld zichzelf goed presenteren bij een sollicitatiegesprek? Een mobiliteitstest moet uitwijzen of een leerling zelfstandig bij een werkplek kan komen. Belangrijk is de arbeidshouding. Hoe snel voert iemand een opdracht uit, en hoe goed gaat dat? Die testen zijn doorslaggevend, want ze bepalen uiteindelijk hoe de stage wordt ingevuld.

“Je moet het gewoon doen” Een leerling van de Visioschool in Rotterdam loopt stage bij Kwantum in Barendrecht. Assistent-bedrijfsleider Raymond Berwald had zijn bedenkingen toen hij door de stagedocent werd benaderd. “Ik dacht meteen heel praktisch. We werken met kleine artikelnummers en prijsjes. Dat wordt moeilijk als je slechtziend bent”, zegt

Na het assessment gaan leerlingen het laatste traject van de opleiding in. Onder begeleiding gaan ze eerst in groepjes stage lopen. Zo kunnen ze op een veilige manier wennen aan het werken bij een bedrijf. Gaat dat goed, dan gaat de leerling echt stage lopen. De jobcoach helpt bij eventuele problemen op de werkvloer. Ook de werkgever kan bij de coach terecht met vragen. In het gunstigste geval is de stage een opmaat voor een vaste baan bij het bedrijf waar de leerling stage loopt. Maar het kan ook zijn dat er wordt gekozen voor een vervolgopleiding.

hij. Na wat aandringen probeerde hij het toch. “Ik heb er geen spijt van. Onze stagiaire is een doordouwer. Hij leest de cijfertjes door er met z’n neus bovenop te zitten. Dat kost wat meer tijd, maar dat geeft niet.” Hoewel Berwald vooraf bedenkingen had, vindt hij nu dat bedrijven niet huiverig hoeven te zijn om een stagiaire met een visuele beperking aan te nemen. “Bedrijven moeten die mensen de kans geven om ervaring op te doen met werken. Ze kunnen en willen het, dus je moet het gewoon doen!”


Schoolverlater op het juiste spoor richting werk

Nicky bakt ze bruin De liefde voor banket heeft Nicky (18) van haar opa. “Het was zijn hobby en dat vond ik zo mooi dat ik het ook wilde leren.” Ze werkt vier dagen in de week en gaat nog een dag naar de brood- en banketschool. In de bakkerij waar ze nu werkt, liep ze eerst stage. Via Visio heeft Nicky een jobcoach en daar is ze erg blij mee. Samen hebben ze bekeken welke werkzaamheden ze wel en niet kan uitvoeren. “Secuur snijden en opspuiten lukt niet zo”, vertelt Nicky. “Ik moet er dan te dicht opzitten om te zien wat ik doe. Dat werk hoef ik niet te doen. Maar verder draai ik gewoon mee.” Het assessment heeft voor Nicky veel betekend. “Het werd voor mij duidelijk hoe ik mijn wens om een banketopleiding te gaan volgen, kon invullen. Zonder de testen had ik het misschien ook wel gered, maar dan was het toch allemaal moeilijker geweest.”

Melissa tussen de boeken De 18-jarige Melissa werkt twee dagen in de week als stagiaire in de bibliotheek. Ze is er helemaal op haar plaats. “Ik hou van lezen”, zegt ze. Vlak na haar geboorte kreeg Melissa een hersenbloeding. “Daardoor is mijn oogzenuw beschadigd. Ik ben ook autistisch.” Melissa heeft het naar haar zin op de stageplek. “Ik zet boeken terug”, vertelt ze. “Daarbij moet ik natuurlijk veel mijn ogen gebruiken, maar dat lukt wel.” Ze helpt ook bij het afschrijven van boeken en tijdschriften. “Bij de boeken haal ik de alarmsticker weg. Dat is echt een priegelwerkje.” De stickers zijn de enige obstakels die ze tijdens haar werk tegenkomt. Met het vele lezen van de boektitels en het werktempo heeft ze geen problemen. “Ik weet dat er banen zijn waarbij tempo belangrijk is, maar dat is niet altijd zo. Je kunt je werk beter goed doen en er iets langer over doen dan dat je je haast en fouten maakt.” Melissa vindt dat leerlingen die stage gaan lopen altijd hun best moeten doen. “Je moet eruit halen wat erin zit en niet opgeven als iets niet meteen lukt.”


Onderwijs in het kort

Leerlingen Breda beleven muziek

Met stokken in het decor

Onder leiding van muziekdocent Patrick Meuldijk volgen leerlingen met een visuele en verstandelijke beperking op de school in Breda een les “Beleven in Muziek”. Bij deze methode laat de docent de kinderen muziek voelen via aanrakingen van het lichaam. Met “verwijzers”, zoals de handen van de muziek-

Negentien leerlingen van de scholen in Amsterdam, Grave en Rotterdam voerden in de Amsterdamse Stadsschouwburg de voorstelling “Laten we hier blijven – brieven uit de marge” op. In het stuk lieten de leerlingen een wereld zien waarin het niet vanzelfsprekend is dat mensen alles zien. Daarom liepen ze met hun blindenstok op het podium.

± 1.500 leerlingen gaan thuis naar school, met begeleiding vanuit Visio. Ruim 500 leerlingen zitten bij Visio op school. Bij Visio Onderwijs werken 364 medewerkers (267 fte).

Webchair verbindt scholen Leerlingen in Rotterdam volgen op afstand lessen in Amsterdam. Dit gebeurt via de webchair, een systeem waarbij webcams met elkaar zijn verbonden. Zo kunnen

leerlingen vakken volgen waarvoor hun school geen vakdocent heeft. Door de webchair kan Visio nog beter onderwijs op maat aanbieden.

therapeut of een handschoen, worden klanken en ritmes vertaald in aanrakingen.

Hand in hand voor War Child

Zo klinkt de haven Leerlingen van de school in Rotterdam deden mee aan de Luisterdag in de Rotterdamse haven. Samen met een medewerker van RTV Rijnmond maakten ze een soundscape waarin ze lieten horen hoe de haven klinkt. Gewapend met microfoon en recorder namen de kinderen geluiden op van de haven die ze verwerkten in een geluidscollage. Beluister het resultaat op www.visio.org/ jaarmagazine.

Meedoen in een musical; de leerlingen in Haren draaiden hun hand er niet voor om. Samen met de leerkrachten voerden ze afgelopen jaar voor enthousiaste ouders de musical “Voor kids gaat de zon op” op. Het ging over kinderen die moeten overleven in oorlogsgebied. De opbrengst kwam ten goede aan War Child. Van kleuter tot bovenbouw: iedereen was wekenlang in touw en hielp elkaar. De leerlingen schilderden zelf de kostuums en kleedden het podium aan. En uiteindelijk speelden ze samen hand in hand de sterren van de hemel.


Revalidatie & Advies in het kort

Visio op wielen Mensen die slechter gaan zien, lopen rond met allerlei vragen. Hoe kan ik blijven lezen? Kan ik straks nog zelfstandig reizen? Vaak weten zij niet waar ze terecht kunnen. Met een speciale bus komt Visio nu naar deze mensen toe. Zo wordt Revalidatie & Advies extra laagdrempelig. De Visiobus stopt bij bejaardentehuizen, ziekenhuizen en bibliotheken. Iedereen die meer wil weten over leven met slechtziendheid kan binnenlopen. Zie voor halteplaatsen, data en tijden inloopspreekuur: www.visio.org/jaarmagazine.

Ik voel, ik voel… een schaap! Samen wegdromen met een prentenboek op schoot: ook blinde kinderen en hun ouders willen dat maar wat graag. En Visio weet hoe belangrijk dat is voor hun ontwikkeling. Uitgeverij Lemniscaat heeft nu “Daar buiten loopt een schaap” van Mies van Hout als tasteditie uitgebracht: een sfeervol liedjesprentenboek met kleurrijke tastbare platen. De illustratrice heeft de afbeeldingen aangepast zodat ze in tastbare vorm konden

worden weergegeven. Visio heeft daarin begeleid en het boek samen met blinde kinderen uitgetest. In de toekomst volgen nog meer tastboeken. Voor informatie en bestellen zie www.visio.org/ jaarmagazine.

± 17.500 cliënten komen naar Visio voor revalidatie, training en advies. Zij worden begeleid door 755 medewerkers (551 fte).

Rillen met een thriller

ABC van de revalidatie

“Ik zou de schuldigen er niet uit kunnen halen. Daarvoor is mijn zicht te wazig”. Dit staat te lezen in “De ooggetuige” van Simone van der Vlugt, een spannende thriller met een slechtziende vrouw als hoofdpersoon. Om zich een voorstelling te kunnen maken hoe het is om slechtziend te zijn, heeft de auteur twee maanden onderzoek gedaan bij Visio Het Loo Erf. Het boekje werd gratis verstrekt tijdens de Maand van het Spannende Boek 2012. In december 2012 ontving Van der Vlugt de Cher Ami Award voor “De ooggetuige”. Deze award wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of organisatie die zich op een speciale manier heeft ingezet voor mensen met een visuele beperking.

Wat als je het Nederlands niet beheerst, maar je advies en begeleiding van Visio nodig hebt? Gelukkig is er taalles bij Visio die is toegespitst op de revalidatie: grammatica en woordenschat leren in een programma dat helemaal is afgestemd op het niveau waarop iemand Nederlands spreekt en wat hij of zij voor de revalidatie nodig heeft. Of een cliënt nu voor computertraining ICTtermen wil leren of zich in het dagelijks leven beter verstaanbaar wil maken. De lessen zijn individueel of in kleine groepen, en natuurlijk met lesmateriaal in aangepaste leesvormen.



Project “Touching Maths” levert website op Wiskunde is lastig toegankelijk te maken voor brailleleerlingen in het voortgezet onderwijs. Toch is het een belangrijk vak omdat wiskunde het analytisch denken stimuleert. Gelukkig zijn er al veel aanpassingen beschikbaar en wordt er voortdurend aan verbetering gewerkt. Afgelopen twee jaar heeft Annemiek van Leendert, ambulant onderwijskundig begeleider bij Visio en specialist in wiskundeonderwijs, samen met collega’s uit Noorwegen, Duitsland, Estland,

Frankrijk en België deelgenomen aan het project “Touching Maths”. Het doel was ervaring en expertise uit te wisselen over wiskundeonderwijs aan brailleleerlingen. De samenwerking binnen het project heeft de website www.touchingmaths.net opgeleverd. Hier kunnen brailleleerlingen, wiskundeleerkrachten en ambulant onderwijskundig begeleiders informatie, advies en concrete tips vinden. Kijk voor een filmpje over wiskunde op www.visio.org/jaarmagazine.

Visio International

De rekenkoffer:

Visio International ondersteunt projecten voor slechtziende en blinde mensen in het buitenland. Het doel is om de kennis en vaardigheden van collegaorganisaties in het buitenland te versterken en zo de situatie van mensen met een visuele beperking aldaar te verbeteren. Het team van Visio International bestaat uit een kleine vaste staf en een groep wisselende gespecialiseerde medewerkers van Visio. In 2012 heeft Visio International projecten in 25 landen gerealiseerd op het gebied van onderwijs, vroegbegeleiding, mensen met een visuele en verstandelijke beperking, oogkampen, arbeidstoeleiding en visueel functieonderzoek. Visio International wordt gefinancierd door de fondsen NOVUM, de Katholieke Stichting voor Blinden en Slechtzienden en de Vrienden van Visio.

schatkist van onschatbare waarde

Als je niets kunt zien is het moeilijk om begrip van afstand en ordening te ontwikkelen. Toch heb je dat later nodig, onder andere in werksituaties. De school in Rotterdam heeft een rekenkoffer met tastbare materialen ontwikkeld om beter getalbegrip en meetkundig inzicht te ontwikkelen bij zeer

slechtziende en blinde kinderen op de basisschool. De reken-koffer is ontwikkeld door ambulant onderwijskundig begeleider Sylvia Buit en remedial teacher Gyntha Goertz. Reguliere scholen met een slechtziende of blinde leerling kunnen de rekenkoffer bestellen bij onderwijsrotterdam@ visio.org. Prijs: € 249,95.



Eerste Wiigame waarbij zien geen rol speelt

Zelfredzamer en meer invloed op je eigen leven Bij de dagbesteding van het Elizabeth Kalishuis in Huizen werkt men volgens het Eigen Initiatief Model (EIM). De begeleiding is erop gericht dat de cliënten met een visuele en verstandelijke beperking zelf beslissingen (leren) nemen en waar mogelijk de regie over hun leven krijgen en houden. Voor de begeleiders verschuift het accent van “overnemen” naar “ondersteunen”. Dat vraagt om een nieuwe werkwijze: Begeleid Ontdekkend Leren (BOL). In de

praktijk betekent dit, dat cliënten denkvaardigheden leren: een plan maken voor zij iets doen, volgen en bijsturen terwijl ze bezig zijn en terugkijken wanneer ze klaar zijn. Wie BOL toepast bij cliënten, zorgt ervoor dat hun flexibiliteit en zelfstandigheid daadwerkelijk toenemen. De cliënt krijgt binnen zijn mogelijkheden meer invloed op zijn leven, meer plezier in zijn taken, leert zelf te kiezen en voelt zich versterkt in zijn zelfbeeld.

Een computerspel dat door slechtziende en blinde kinderen samen met goedziende kinderen gespeeld kan worden. Dat was de ambitie van Visio bij het ontwikkelen van het Wii-spel “De Ontdekker en het Mysterie van de Diamanten Scarabee”. De verhaallijn werd samen met kinderen bedacht. Professionals van Visio bepaalden de motorische uitdagingen in het spel. In 2011 en 2012 ontving Visio diverse prijzen voor het spel. Informatie en bestelformulier: www.visio.org/wii-spel.

Colofon Redactiegroep Johan Bartels, Regien de Boer, Hans van de Griendt, Marcel Janssen Eindredactie Antonietta Asta, Marianne van Duijnhoven Teksten Di-Lan Sun, Karlijn de Winter, Petra de Jong, Veronique van Velzen, René Bremer Productiebegeleiding Afdeling Communicatie, Koninklijke Visio Vormgeving Weijsters & Kooij vormgevers, Grave

Fotografie Rob Gieling, Nijmegen (pagina 1, 6 t/m 10, 13, 14, 21, 24, 28, 34) // Anja Ligtenberg e.a. pag 4 en 35 Andere fotografen Femke de Jong (Hella Figge en mw Van Campen-Visser) // Annelies Zonneveld (webchair) // Erik Poffers (Claudia Dunselman) // Maaike Pfann 2012 (theaterproject) // Kristel Dallingade Vries (De Brink Gilde) // Joep Janssen (Iris Mooi) //


Henk Hoedemakers (Nicole de Smet) // Martien de Man (rekenkoffer) // Bert Janssen (Marten de Bruine) // Michiel Wijnbergh (luisterdag) Druk De Bondt grafimedia, Barendrecht Dit jaarmagazine is verkrijgbaar op daisy via 088 585 85 60. Een tekstversie is te vinden op www.visio.org/jaarmagazine.

Visio, februari 2013 De artikelen in dit jaarmagazine werden geschreven door tekstschrijvers met een visuele beperking. Kijk voor meer informatie op hun websites: www.sunlouwteksten.nl, www.wintertekst.nl, www.woordsmederij.nl.

Seeing the Unseen

“Door Visio leer je verder te kijken dan je beperking.” “Door Visio leer je anders kijken.”

Blinde, slechtziende en ziende fotografen laten zich inspireren door het thema Vakmanschap.

“Visio geeft cliënten allerlei gereedschap en een rugzak om gemakkelijker verder te kunnen met hun leven.”


Achteraf Revalidatie & Advies Amsterdam, Apeldoorn, Breda, Den Bosch, Den Haag, Dordrecht, Eindhoven, Goes, Haarlem, Haren, Heerhugowaard, Hoogeveen, Leeuwarden, Leiden, Nijmegen, Rotterdam, Sittard-Geleen Onderwijs Amsterdam, Breda, Grave, Haren, Huizen, Rotterdam Wonen & Dagbesteding Breda, Burgum, Echten, Emmen, Grave, Haren, Hoogeveen, Huizen, Meppel, Nijmegen, Rotterdam, Stramproy, Ruinen, Vries, Vught, Weesp Intensieve revalidatie Apeldoorn

Boxmeer

Weert

Steunpunten Amsterdam, ArnhemVelp, Bergen op Zoom, Blerick-Venlo, Boxmeer, Capelle a/d IJssel, Delft, Den Bosch, Den Haag, Emmen, Groningen, Heerenveen, Haarlem, Heerhugowaard, Heerlen, Hoofddorp, Maastricht, Nijmegen, Oss, Roosendaal, Rotterdam, Tilburg, Weert, Wolfheze

Koninklijke Visio expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen Postbus 1180 1270 BD Huizen T 088 585 85 85 [email protected] www.visio.org Volg ons op:

Visio. Minder zicht en succesvol voor de klas Nicole Bemelmans. Jaarmagazine Thema. Vakmanschap

Recommend Documents