Visiebeeldboek 02. november klimaatdijk. het nieuwe dijkdenken

Visiebeeldboek 02 november 2008

klimaatdijk

®

het nieuwe dijkdenken

Visiebeeldboek 02 november 2008

klimaatdijk

®

het nieuwe dijkdenken

“Het klimaat vraagt om een nieuwe benadering van de waterveiligheid. Geef hiertoe óók de dijken de ruimte. Laten we de waterkering combineren met natuurontwikkeling, recreatie, wonen of werken. Doorbraakvrije dijken kun je maken door een grotere ruimte te betrekken bij de waterkering. Combinaties met natuur, wonen en werken geven nieuwe mogelijkheden voor financiering. Laten we het een Klimaatdijk noemen, dan weet iedereen dat het gaat om een veilige toekomst. Ook wanneer de zeespiegel stijgt en de rivier meer water brengt.” Pier Vellinga, hoogleraar Klimaatverandering Wageningen Universiteit en Vrije Universiteit Amsterdam

4

VISIEBEELDBOEK KLIMAATDIJK

Inhoudsopgave

Voorwoord Samenvatting

10

1 Waarom een klimaatdijk

13

2 Laat het landschap weer golven

18

3 De klimaatdijk in de praktijk

31

4 Kennisprogramma klimaatdijk

53

Colofon


5

“De klimaatdijk is bij uitstek een verbindende schakel tussen burgers en waterschappen. Dit nieuwe dijkdenken is een mooie concretisering van het advies van de Deltacommissie.” Sybe Schaap, Voorzitter Unie van Waterschappen

6


Voorwoord

Voor een veilige,

Klimaatdijk, het nieuwe dijkdenken

optimaal ingerichte Delta

Nederland is dichtbevolkt en dichtbebouwd. Substantiële ruimteclaims voor waterkeringen stuiten in toenemende mate op weerstand. Ten onrechte, want dijken kunnen ook een verrijking van het landschap zijn en nieuwe kansen bieden voor combinaties met wonen, werken en recreëren. Bovendien is de waarde van ons bezit en het risico op verlies van mensenlevens achter de dijken zo groot geworden, dat ons land zich een overstroming nooit meer kan veroorloven.

“De urgentie (voor uitvoering) van het advies is groot. Nederland heeft een achterstand in te lopen omdat niet wordt voldaan aan de huidige geldende normen. Bovendien zijn de normen achterhaald en moeten naar boven worden bijgesteld. Daarnaast verandert het klimaat snel, stijgt de zeespiegel waarschijnlijk sneller dan aangenomen en neemt de (extreme) variatie in rivierafvoeren naar verwachting toe. Het economisch, maatschappelijk en natuurlijk belang van Nederland is groot en groeit verder; een dijkdoorbraak heeft zeer ontwrichtende gevolgen voor heel Nederland.

Op verzoek van het kabinet heeft de Deltacommissie 2008 zich gebogen over de vraag hoe Nederland op de lange termijn waterveilig is en blijft en hoe Nederland kan omgaan met de gevolgen van de klimaatveranderingen tot 2100 en verder. In het in september uitgebrachte adviesrapport staat een breed pakket strategieën gericht op een duurzame ontwikkeling van de Nederlandse kust het achterland. Voor de uitvoering van het advies voor een klimaatbestendige inrichting van Nederland heeft de Deltacommissie het Deltaprogramma opgesteld. Dit programma wordt financieel (Deltafonds) en politiek-bestuurlijk verankerd in een vernieuwde Deltawet.

De commissie beveelt hiervoor het concept van de ‘Deltadijken’ aan: dijken die door hun breedte, hoogte of interne constructie zo sterk zijn, dat een plotselinge onbeheersbare overstroming vrijwel uitgesloten is. (…) Deltadijken kunnen, afhankelijk van hun vorm, gecombineerd worden met andere functies. In stedelijke gebieden zouden Deltadijken bijvoorbeeld kunnen worden gecombineerd met projecten waarin bedrijventerreinen en woonwijken opnieuw ingericht worden. Wanneer infrastructuur in of op een dijk wordt ondergebracht, ontstaat echte ruimtewinst en ruimtelijke kwaliteit. (…) Er worden praktijkexperimenten uitgevoerd en voorbereid onder de noemers COMCOAST en Klimaatdijk” (uit het adviesrapport van de Deltacommissie)

duurzame en


7

“Het woord klimaatdijk is op zichzelf al een prachtige metafoor voor de uitdaging waar we voor staan. Het klimaat noopt ons tot verandering, waarbij we rekening moeten houden met het onverwachte. En dat in combinatie met de dijk als oerdegelijk, enigszins star cultuurhistorisch icoon. De klimaatdijk staat voor innovatie in dijkdenken.” Annemieke Nijhof, Directeur-Generaal Water, ministerie van Verkeer en Waterstaat

Het concept Klimaatdijk sluit nauw aan bij wat de Deltacommissie ‘Deltadijken’ noemt. Met de Klimaatdijk, het nieuwe dijkdenken willen de leden van het Platform Klimaatdijk het concept verder ontwikkelen en voor de praktijk inzetbaar maken. Het Platform heeft de ambitie om de klimaatdijk® het keurmerk te laten zijn voor dijken die klimaatbestendig zijn, meerdere functies combineren, economische meerwaarde bieden en een duurzame bijdrage levert aan de ontwikkeling van Nederland.

Veilig

Klimaatdijk, een verbindend element

Duurzaam

De dijken creëren nu een scheiding tussen het water en het achterliggende landschap en de mensen die er wonen en werken. De dijk wordt op deze manier gezien als barrière, terwijl de dijk ook gezien kan worden als een verbindend element tussen het water en het landschap. De klimaatdijk geeft de mogelijkheid om deze verbinding tot stand te laten komen. Er moet worden nagedacht over de invulling van de dijken. Dijken zijn niet langer alleen kunstwerken met als functie de bescherming tegen het water, maar bieden ook mogelijkheden om meerdere functies te combineren en hierbij ook rekening te houden met de omgeving waarin de klimaatdijk komt te liggen.

Met de noodzakelijke aanpassingen kan ook de functie van de dijk veranderen. De dijk kan ruimte bieden aan woon- en bedrijfslocaties, maar ook recreatie is een optie. Met de klimaatdijk worden meerdere functies samengebracht. Het bewust maken van de samenleving voor klimaatverandering maakt realisatie en acceptatie van de klimaatdijk makkelijker. Het vraagt om een totaal ander perspectief van risicobeheersing. Het wordt meer leven met water, dan vechten tegen het water.

Het leren denken in systeemoplossingen voor een klimaatbestendig rivierenen kustgebied en het creëren van bewustwording en draagvlak door het maken van combinaties van dubbele dijken, brede dijken, terpen, overloop dijken, en tal van andere innovatieve oplossingen: dát is de klimaatdijk!

Het concept klimaatdijk staat voor een optimale bescherming tegen het stijgende waterpeil in de rivieren en van de zee, nu en in de toekomst. De dijken worden soms hoger, soms sterker, soms breder en misschien zelfs verdubbeld. Door de klimaatdijk wordt de bescherming tegen overstroming structureel op een hoger niveau gebracht. Hiermee wordt adequaat op de klimaatveranderingen geanticipeerd.

Inpasbaar De klimaatdijk vormt geen blokkade in het landschap, maar is integraal onderdeel van de omgeving. Vast geworteld in het verleden, biedt de klimaatdijk robuuste oplossingen voor de toekomst. Dit vereist een ontwerp vanuit de locaties zelf. En dat betekent dat de klimaatdijk verandert naarmate de omgeving verandert. Hierdoor zal de klimaatdijk binnen het landschap passen, maar tegelijkertijd door zijn verschijningsvorm ook een nieuw landschap vormen.

Bij de klimaatdijk worden drie thema’s onderscheiden; veilig, duurzaam en inpasbaar.

8



9

Samenvatting Klimaatdijk, het nieuwe dijkdenken De uitdaging De komende decennia staat Nederland wederom voor een grote waterbouwkundige uitdaging. Ten gevolge van de klimaatveranderingen, de stijgende zeespiegel, de grotere extremen in de rivierafvoeren en het sterk toegenomen economische risico zal de waterbouwkundige infrastructuur ingrijpend versterkt moeten worden.

De impact Nederland heeft een zeer lange, eeuwenoude traditie op het gebied van waterveiligheid en met haar deltatechnologie een wereldwijd geaccepteerde technische en economische toppositie verworven. Tevens hebben de ervaringen met de Deltawerken geleerd dat een eenzijdige technische benadering geen recht doet aan alle belangen die door de ingreep geraakt worden. Commissievoorzitter Veerman stelt dan ook in zijn nadere toelichting op het advies van de Deltacommissie dat de tijd van het beheersingsdenken voorbij is en dat duurzaamheid het leidend motief voor het handelen van ingenieurs moet worden. Het concept Klimaatdijk kan mede bijdragen aan de transitie die de komende jaren daarvoor noodzakelijk is. Met het meerjarenprogramma Klimaat wordt daaraan door het kennisprogramma Klimaatdijk de komende vijf jaren vorm en inhoud gegeven.

Na de uitvoering van de Deltawerken tekenen zich nu, vooral via het advies van de Deltacommissie 2008, de contouren af van een nieuw zeer ambitieus Deltaprogramma. Door de geconstateerde noodzaak tot ingrijpende dijkversterkingen, langs de kust, langs de rivieren, in de Zeeuwse Delta en rondom het IJsselmeer neemt ook de druk op het natuurlijke spanningsveld tussen waterveiligheid en ruimtelijke inrichting sterk toe. Via het concept Klimaatdijk beogen de initiatiefnemers op het raakvlak water/landschap nieuwe oplossingen te ontwikkelen die, met de waterveiligheidseisen als absolute randvoorwaarde, perspectief te bieden voor inpassingvraagstukken die de noodzakelijke dijkversterkingen met zich meebrengen.

!""#$ 10


!""%$

!"&"$

!"&&$

!"&!$

Meer dan in het verleden zal rekening moeten worden gehouden met inbedding in de maatschappij. Om met de woorden van Veerman te spreken: “Het moeten dijken zijn die in de omgeving passen.”

De kosten Met de uitvoering van het kennisprogramma Klimaatdijk is tot en met 2012 een bedrag benodigd van circa 2,5 miljoen euro.

De aanpak Het initiatief Klimaatdijk is ontstaan vanuit het Waterinnovatieprogramma (WINN) van Rijkswaterstaat. Vanaf voorjaar 2008 is het kennisprogramma ondergebracht bij het CUR Bouw & Infra, onderdeel van CURNET, de kennisnetwerkorganisatie voor innovatie en kennisontwikkeling in de infrastructuur en gebouwde omgeving. Er wordt intensief samengewerkt met het kennisprogramma Kennis voor Klimaat. Binnen het kennisprogramma Klimaatdijk zijn drie programmalijnen te onderscheiden:

!"#$%&'$()*+,'(")-.$/&&'#$0*)

1223)

1224)

1252)

1255)

1251)

!"#$%&'()*+,--./-,$0,'+***

123222*

4523222*

4123222*

623222*

723222*

8,--./9'&:'#((#*8".(##$;.<+*

623222*

4723222*

4623222*

4=23222*

723222*

*

@23222*

@223222*

7723222*

A223222*

4723222*

=723222*

C723222*

6723222*

=223222*

>.$?&,'.-:/9'&:'#((#** B&$#",-* *

Het kennisplatform Klimaatdijk en het kennisnetwerk Klimaatdijk. Het kennisnetwerk Klimaatdijk verbindt alle betrokken partijen in een kennisnetwerk waarbinnen het kennisplatform de centrale spil vormt. Het kennisprogramma Klimaatdijk. Ontwikkeling, ontwerp, aanleg en onderhoud van dijken in combinatie met ruimtelijke inrichting vraagt veel kennis vanuit vele disciplines. Via het kennisprogramma wordt alle benodigde kennis in de diverse kennisdomeinen geïnventariseerd, worden kennisleemten geïdentificeerd en mogelijk kennisblokkades onderkend. Via een kennisontwikkelingsplan wordt initiatief tot noodzakelijke kennisontwikkeling genomen en worden oplossingen voor kennisblokkades aangedragen. Het uitvoeringsprogramma Klimaatdijk. Einddoel van het kennisprogramma Klimaatdijk is brede toepassing van de ontwikkelde concepten. Het uitvoeringsprogramma richt zich op concretisering, richt zich op het leren en kennisdelen vanuit de huidige praktijk, richt op het aanhaken op actuele ontwikkelingen en het inspelen op concrete behoeften vanuit de praktijk. ! VISIEBEELDBOEK KLIMAATDIJK

11

1 Waarom een klimaatdijk? Veranderende tijden vereisen veranderende concepten Nederland is vol. En Nederland ligt onder de zeespiegel. Hoewel we in ons land erg goed tegen overstromingen beschermd zijn, is er altijd een kans dat het misgaat. Als het mis gaat, gaat het goed mis, zo blijkt uit de vele voorbeelden elders in de wereld. Een grootschalige overstroming kunnen we ons niet permitteren, gezien de enorme schade en maatschappelijke ontwrichting die dat meebrengt. Omdat de te beschermen belangen (bevolking, economie, infrastructuur, natuur, cultuurhistorie e.d.) en tegelijk de verwachte waterstanden groeien, moet gezocht worden naar een duurzame, toekomstgerichte manier om ons land tegen overstromingen te blijven beschermen. Maar, in een zeer dicht bebouwd land als het onze, valt het niet mee om ruimtelijke maatregelen te treffen. Zeker niet voor iets wat niet als een groot maatschappelijk probleem gezien wordt. De klassieke tegenstelling hierbij is dat (primaire) waterkeringen vooral dijken zijn waar iedereen van de beheerder vanaf moet blijven, terwijl planologen en stedenbouwkundige met begerige ogen naar het ruimtelijke beslag van de keringen kijken. Het is daarom de uitdaging om een kering te bedenken die combinatie van functies mogelijk maakt.

Een klimaatdijk is zo’n dijk. Een klimaatdijk is zo robuust dat de kans op een doorbraak fors gereduceerd wordt. En een klimaatdijk heeft geen ‘verboden toegang’ bord, maar nodigt juist uit tot gebruik. Waardoor waterkeren weer een harmonieus onderdeel van het landschap wordt. De klimaatdijk past in principe overal. In gebieden met een hoge landschappelijke waarde kunnen de maatregelen beperkt blijven tot aanpassing van de binnenbermen. In stedelijke omgevingen waar ontwikkelingen aan en op de dijk gewenst zijn, kunnen zeer brede dijken gemaakt worden waarop bijvoorbeeld bebouwing mogelijk is. Afhankelijk van de plaats in het deltagebied en de wensen op het gebied van de ruimtelijke inrichting, kunnen concepten ontwikkeld worden die een 12


combinatie met de dijk mogelijk maken, zonder dat deze afbreuk doet aan het waterkerend vermogen. Sterker nog, het wordt er duurzamer en mooier op. Uiteraard vraagt de klimaatdijk een toepassing in het gehele deltagebied. Voorkomen moet worden dat er zwakke schakels blijven bestaan, die het risico op een overstroming niet wegnemen. Omdat de klimaatveranderingen zich over een lange reeks van jaren uitstrekken, mag de realisering van de klimaatdijk ook enkele decennia duren. Overal waar in de komende jaren aan de dijk verbeteringen worden aangebracht, kan het concept van de klimaatdijk toegepast worden. Op die manier ontstaat al werkend een keten van dijkvakken met een zeer kleine kans op bezwijken, die bovendien op veel plaatsen multifunctioneel ingericht kan worden. VISIEBEELDBOEK KLIMAATDIJK

13

Is de klimaatdijk wel echt nodig?

Is de klimaatdijk de oplossing tegen overstromingen?

Compartimentering

Versterken waterveiligheidsbewustzijn

Er zijn verschillende aanleidingen om de vraag te stellen of de bescherming tegen overstromingen voldoende op orde is.

Nee, de klimaatdijk is een aanvullende manier van denken hoe Nederland duurzaam beschermd kan worden tegen overstromingen, met allerlei deeloplossingsrichtingen die varieren van eenvoudige aanpassingen van huidige concepten tot zeer ingrijpende concepten. De stelling is echter wel dat in al deze concepten de klimaatdijk toegevoegde waarde heeft.

Als aanvulling op het huidige beschermingssysteem met dijken wordt momenteel gekeken naar compartimentering (opdeling) van bestaande dijkringgebieden door de aanleg van nieuwe dijken. De aanleg van deze dijken kost ook veel geld en ruimte en heeft als doel om als een tweede schil achter de primaire keringen te fungeren op het moment dat het fout gaat. Gezien de kwaliteit van de Nederlandse dijken en onze toch al hoge beschermingsnorm, zullen compartimenteringdijken eeuwenlang zinloos in het landschap liggen.

Het kabinet zet o.a. in op een verhoging van het waterbewustzijn van de burger en een betere voorbereiding op rampenbestrijding door de overheid. Hoewel we deze aspecten in Nederland nooit kunnen veronachtzamen, is het tegelijkertijd bijzonder lastig om dit structureel op orde te houden gezien onze hoge graad van bescherming. De frequentie waarmee de burger met een overstroming en de overheid met rampenbestrijding te maken krijgt is dermate laag dat door de eeuwen heen versloffing een reëel gevaar is. De klimaatdijk maakt een en ander niet overbodig maar maakt ons land aanzienlijk minder kwetsbaar als deze zaken minder goed op orde zijn.

De

bevolking van ons land neemt toe evenals de investeringen in economie, infrastructuur, woningen, vitale voorzieningen als ziekenhuizen en ouderentehuizen, hoogwaardige communicatiesystemen, energievoorzieningen e.d. Hiermee nemen de gevolgen van een overstroming steeds ernstiger vormen aan. Klimaatveranderingen zorgen voor steeds hogere waterstanden door zeespiegelstijging, grotere rivierafvoeren, inklinkende bodem en extreme regenval. Onze dijken zijn wel redelijk tot goed op orde maar als het mis gaat is er geen enkele achtervang om de schade en ontwrichting te beperken. Het concept van de klimaatdijk komt tegemoet aan deze verschillende aspecten. Omdat de klimaatdijk in het rivierengebied waterstanden tot aan de kruin kan keren, wordt er aanzienlijk meer veiligheid geboden dan nu het geval is. De veiligheid wordt al snel een factor tien hoger. Door het versterken van de dijken worden ze zodanig robuust dat er praktisch gesproken geen doorbraak meer kan plaatsvinden. Dit zorgt ook voor verhoging van de veiligheid met een factor tien. De klimaatdijk is daardoor extreem veilig.

Ander normenstelsel Momenteel wordt onder ander het verhogen van de bestaande beschermings normen onderzocht. Omdat deze hogere normen afgestemd moeten worden op de te verwachten ontwikkelingen van ons land in de komende decennia, ligt bij deze optie een behoorlijke verhoging van de dijken in de rede. Naar verwachting kost de realisering van een klimaatdijk in geld en ruimte niet veel meer dan een dergelijke verhoging. Doordat de gevolgen bij realisering van het concept klimaatdijk substantieel anders zijn, kan ook anders tegen de beschermingsnorm aangekeken worden. Deze hoeft niet meer opgeschroefd te worden omdat er sprake is van een geheel ander risico.

Differentiatie van normen

Bij het onderzoek naar mogelijke hogere beschermingsnormen speelt ook de kwestie van differentiatie een rol. Hiermee zouden gebieden aan weerszijden van de rivier een andere norm kunnen krijgen. Hiermee zou het gebied met de laagste norm het noodoverloopgebied voor het gebied met de hoogste norm kunnen worden. De klimaatdijk zorgt er voor dat alle gebieden dezelfde veiligheid krijgen; aan beide zijden van de rivier even hoog.

Inpassing in het ruimtelijk afwegingskader In het licht van de mogelijke gevolgen van een overstroming wordt onderzocht of afwegingen voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen niet beter afgestemd zouden moeten worden op het aspect van de waterveiligheid. Uiteraard ligt hier de risicobenadering aan ten grondslag. Het doorvoeren van een dergelijke benadering kan ingrijpende gevolgen hebben voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in ons land. De klimaatdijk maakt dergelijke lastige afwegingen overbodig, omdat zowel de kansen op een ramp als de gevolgen van een zodanig andere orde zijn dat de risicobenadering een andere uitkomst kent. Sterker, ruimtelijke ontwikkelingen kunnen zoals tot nu toe, plaatsvinden zonder dat waterveiligheid daarbij een rol speelt. De veiligheid is namelijk op orde!

De klimaatdijk is daarom een combinatie van kansverkleining (preventie) en gevolgbeperking.

14



15

Klimaatdijk: nieuwe paradigma wisseling

Waarom nu?

De klimaatdijk is een wezenlijk ander concept dan de huidige aanpak. Dit geldt op verschillende fronten. De huidige benadering is gericht op een beoordeling van de gevolgen van dijkdoorbraken. Deze gevolgen worden veroorzaakt door dijkdoorbraken bij de hoogste waterstanden. De gevolgen voor ons laag gelegen land zijn daardoor van een omvang en impact die nauwelijks voorstelbaar is.

Deltacommissie presenteerde zomer 2008 een advies voor duurzame ontwikkeling van de Nederlandse kust en het achterland voor de langere termijn 2100 en 2200. Daarnaast komt WV21 met een advies over het actualiseren van het beschermingsbeleid tegen overstromingen. ARK ontwikkelt een strategie voor het klimaatbestendig maken van de ruimtelijke inrichting. De WINN kaart “de mooiste en veiligste delta” schetst een mogelijk toekomstbeeld voor hoogwater, watertekorten en waterregulering. Ruimte voor de Rivier eindigt niet met de huidige PKB in 2015; er zijn ruimtelijke reserveringen gedaan voor dijkverleggingen op de langere termijn. De kans om hier aantrekkelijke, innovatieve, multifunctionele, duurzaam veilige klimaatdijken te maken. Op 15 plaatsen in het rivierengebied hebben VROM en V&W locaties aangewezen, waar bij wijze van experiment (buitendijks) gebouwd mag worden. Enkele van deze zogenaamde EMAB locaties lenen zich voor een bredere aanpak. Bijvoorbeeld de Waalfronten bij Tiel en Zaltbommel: bouw de nieuwe woningen direct óp een klimaatdijk, en creëer plaatsen om duurzaam veilig wonen mét het mooiste uitzicht van Nederland!

De bijbehorende kansen zijn moeilijk precies in beeld te brengen. Sommige benaderingen gaan uit van de wettelijke overschrijdingskansen. Andere gaan uit van de overstromingskansen van een gebied. Het uitrekenen van deze overstromingskansen is echter door de talloze aannames, uitgangspunten, situaties en dergelijk niet goed mogelijk. Hoe het ook zij, de huidige risicobenadering (kans x gevolg) krijgt een andere invulling door de toepassing van de klimaatdijk. Zowel de kansen als de gevolgen zullen drastisch verminderen. De klimaatdijk pakt beide aspecten aan en is daarom een meeromvattend en duurzaam concept. De keuze voor dit concept opent nieuwe mogelijkheden voor functiecombinaties, maar daarnaast kan deze nieuwe manier van denken leiden tot productinnovaties die werelwijd kunnen worden ingezet en daarmee de concurrentie positie van het Nederlandse bedrijfsleven versterken.

16


Draagvlak Het verkrijgen van draagvlak vraagt om de nodige aandacht. Maatschappelijk zal duidelijk gemaakt moeten worden welke opgave voor ons ligt en welke opties daarbij voorhanden zijn inclusief de bijbehorende consequenties. Dit vraagt een proces met een goede regie dat tijd nodig heeft. Tijd om partijen te kunnen informeren en samen te discussiëren over de plussen en minnen van verschillende oplossingen. Inmiddels zijn veel partijen bereid om over dit concept serieus mee te praten.


17

2 Laat het landschap weer golven De klimaatdijk: veilig, duurzaam en inpasbaar De klimaatdijk is een concept dat om generieke toepassing vraagt. Het is niet een aanpak voor enkele locaties in het rivierengebied of langs de kust. De bescherming tegen overstroming vraagt een consistente aanpak waarmee zwakke schakels worden voorkomen. Uiteraard kan de klimaatdijk overal verschillend ingevuld worden. Op plaatsen waar het landschap ontzien moet worden, vraagt de bestaande dijk om geringe binnendijkse aanpassingen. Op plaatsen waar geworsteld wordt met de inpassing van andere functies, kan de dijk zodanig breed gemaakt worden dat op de dijk bijvoorbeeld gewoond kan worden. Uiteraard zijn vele andere functiecombinaties mogelijk waardoor een dijk geld kan opbrengen in plaats van alleen geld kosten.

De nieuwe dijken; veilig, duurzaam en inpasbaar Primaire waterkeringen De primaire waterkering is veelal een mooie openbare ruimte met een geweldig wijds zicht op water en kunstwerken als sluizen, stuwen en bruggen. De standaard dijk is meestal “uitgekiend” ontworpen. Hij is gedimensioneerd op de bestaande wettelijke overschrijdingskans van de waterstand waarvan de houdbaarheidsdatum op het moment van de toetsing al is overschreden. Het resultaat is een constructie die precies voldoet aan de eisen van dit moment, maar zeer beperkt tot geen flexibiliteit meer heeft. De klimaatdijk

is minimaal een basisdijk met zoveel flexibiliteit in ruimtelijke zin dat deze niet alleen nu, maar ook in de toekomst voldoet aan de wettelijk gestelde richtlijnen. Zo is er ruimte om de dijk naast primaire waterkering ook te gebruiken voor andere doeleinden.

Dijken bevatten op dit moment al een veelvoud aan verschijningsvormen. Denk aan de traditionele smalle grondlichamen, aan massievere vormen op stedelijke locaties, aan bijzondere constructies bij cultuurhistorische objecten, aan kunstwerken als sluizen en gemalen. Voor al deze situaties kan uiteindelijk het concept toegepast worden. Dit vraagt inventiviteit, geduld en acceptatie.

18



19

Overloopdijk Dijken zouden veel vaker overstroombaar gemaakt kunnen worden. Op zich geen nieuw concept; we doen het al eeuwen. De zomerdijk is een mooi voorbeeld van een dijk die bij hoogwater overloopt. De huidige winterdijken of bandijken zijn meestal niet ontworpen op “overlopen”.

20


Er zijn een aantal winterdijken die wel als overloopdijk gedimensioneerd zijn. Een mooi voorbeeld is Eibergen waar ten oosten een overloopgebied is gecreëerd. De dijk is daartoe plaatselijk verlaagd en verstevigd met betonelementen en aan de teen zijn bomen geplant om erosie te voorkomen. Naast Eibergen zijn er meerdere voorbeelden waar overslag of zelfs overloop wordt meegenomen als volwaardig alternatief.

Terpendijk De terpendijk combineert de waterkerende functie van de dijk met de woonfunctie van de historische terp. Dit geeft nieuwe mogelijkheden voor ingenieurs, landschaparchitecten en stedenbouwkundigen voor de ontwikkeling van nieuwe woonlocaties. De terpendijk biedt kansen om het landschap te voorzien van nieuwe stadsfronten in combinatie met een waterkering. Zo kan een natuurlijke robuuste waterkering worden gebouwd, waarbij de vergelijking kan worden gemaakt met een duinenrij.

Voor de aanleg van een terpendijk is veel grond nodig en de bestaande dijk zal opgaan in de terpendijk. De dijk is dan niet alleen meer van de waterschappen. Door gebruik te maken van het land en hierop te bouwen, is er de mogelijkheid om de aanleg mede te laten financieren door de toekomstige gebruikers.


21

Trippledijk We hebben in het rivierenland al een zomerdijk en een winterdijk. Met de veranderingen in het klimaat, wordt het tijd voor een derde dijk. Een dijk die zo hoog en breed is dat deze bescherming biedt tegen de veranderingen van het klimaat. De aanleg van deze derde generatie dijk kan gefaseerd worden ingevoerd, aangezien de behoefte er niet direct is. Het wordt een dijk die langzaam groeit en begint te ontstaan in het landschap, waardoor de gewenning langzaam komt. Met de trippledijk kan ook de vraag worden gesteld of dit de kans is om de rivier zijn duurzame ruimte te geven wanneer dit echt nodig is.

Ruimte voor een nieuwe dijk Een derde dijk heeft echter wel ruimte nodig, hij kan van 0-50 km van de huidige winterdijk geplaatst worden. Hierdoor kan hij gecombineerd worden met andere functies, zoals wonen, recreëren, een geluidscherm voor de snelweg, een verhoogde snelweg of is het te gebruiken als ruimte voor de Olympische spelen in 2028.

Het golvende landschap, combinatie van functies De klimaatdijk mag niet langer de breuk in het landschap vormen, de barrière waar je vanachter het bankje voor de dijkwoning tegenaan kijkt. De klimaatdijk is een logisch, mooi, en duurzaam onderdeel van het landschap. Waarmee bovendien de veiligheid gewaarborgd wordt. Weerstand tegen het ruimtelijk beslag verminderen we door een slimme combinatie van functies:

Blauw - water

Als er een extra dijk wordt aangelegd kan er meer ruimte worden gegeven aan de rivier bij laag, normaal of hoog water. Er komen dan nieuwe kansen voor blauwe toepassingen. Bijvoorbeeld een recreatieplas, een meestromend watersysteem met drijvende huizen. Of een prachtige plek voor het infiltreren van rivierwater of de opslag van water voor droge periodes.

22



23

Groen - natuur Waarom maken we niet allemaal mooie bomendijken met inheemse eiken bomen en op bepaalde plekken jonge rode beuken? We fietsen langs de dijk in de luwte en in de schaduw van een fantastische bomendijk. Een nieuwe ecologische hoofdstructuur geschikt voor bedreigde dieren en fauna. Een nieuw landschapselement vergelijkbaar met de Hollandse waterlinie met een nieuwe groen blauwe openbare ruimte die voor onze kleinkinderen een fantastisch landschapselement kan zijn.

Geel - bio We bouwen op de dijk een moestuin met allerlei Oudhollandse groenten, geweldige kruidentuinen, scharrelende kippen, varkens en koeien. Lokale streekproducten zijn afkomstig van de dijk. Dit is ecologisch verantwoord en een aanzet voor het nieuwe boeren in Nederland.

24



25

Oranje - recreatie Kunnen we aan de voet van de dijk zonnen op het strand? Zouden we jaarlijks een dijk van een dag of een dag van de dijk kunnen organiseren? Nederland wil de Olympische spelen naar Nederland halen in 2028. Kunnen we dan onze dijken niet geschikt maken voor allerlei Olympische sporten? (Zie variant oneindig laagland, schetsboek ruimte voor Olympische plannen). Hier ontmoeten de “harde” aspecten als veiligheid en de “zachte” aspecten als beleving elkaar. We skaten, wandelen op de dijk zonder enige hinder van hard rijdende auto’s, motoren en fietsen.

Rood - wonen Vroeger bouwden we open terpen met (aan de rand) bebouwing. Met de beslotenheid in het centrum en aan de buitenkant weids uitzicht. De terpen waren een combinatie van bebouwing met een waterkering. Door de bebouwing omhoog te brengen wordt de grens tussen wonen en het water weggehaald. Zo ontstaat er een nieuwe vorm van wonen met een achtertuin die ieder moment van de dag anders is.

26



27

Goud - het ei van Columbus Maar hoe ziet het gouden ei eruit....? De koppeling van veiligheid, duurzaam en inpasbaar...

Paars - bedrijfsterrein Sommige bedrijfsterreinen, zoals de 2de maasvlakte worden hoog boven het water gebouwd. Mogelijk kan de ruimte eronder worden gebruikt voor de opslag van (uiterwaarden)grond, ondergronds transport of opslag/overslag van goederen. Er kan ook een koppeling worden gemaakt met een geluidsscherm voor een snelweg. Andere kansen liggen er om een overlaadpunt te maken voor de koppeling van droog en nat.

28



29

3 De Klimaatdijk in de praktijk Verschillende projecten die lopen of uitgevoerd zijn Op dit moment worden er al vele initiatieven ondernomen, die gerelateerd zijn aan de klimaatdijk. Hier wordt een overzicht gegeven van de verschillende initiatieven. Ook wordt er aandacht besteed aan een aantal zwakke schakels aan de Nederlandse kust en de hiervoor gekozen oplossingen en aan innovatieve technieken voor het veiliger maken van de dijk.

30



31

Initiatieven

ComCoast, Ellewoutsdijk (2)

ComCoast, Perkpolder: klimaatbestendige waterkeringzone (1)

Dit is een voorbeeld van de terpendijk en trippledijk.

32


In het project Perkpolder is geen dijk als zeewering maar een heel gebied, waarbij de veiligheid voorop staat en waar ook natuur en recreatie een plek krijgen. In plaats van de traditionele dijken zijn daarom in het plan drie types ‘klimaatbestendige waterkeringzones’ opgenomen. Op het voormalige veerplein komen woningen op een terp van ongeveer 12ha groot, hoog boven het zeeniveau. Hier kun je in de toekomst wonen aan het water, zonder te vrezen voor de stijging van de zeespiegel. Ook komt er een nieuw buitendijks natuurgebied van 75ha door een bres te graven in de bestaande zeedijk en landinwaarts nieuwe dijken te bouwen. Met de dijken vormt het nieuwe tussenliggende schor- en slikgebied een klimaatbuffer, die opslibt met de zeespiegelstijging. Dit garandeert in de toekomst de veiligheid van het achterland. De derde brede waterkering ligt ten westen van de veerhaven. In deze polder van ruim 100 ha komen recreatiewoningen op terpen en/of palen, een waterrijk natuurgebied en een golfbaan. Juist deze koppeling van veiligheid, economie, leefbaarheid en natuurontwikkeling maakt Perkpolder tot een bijzonder voorbeeldgebied.

Voor het dorp Ellewoutsdijk liggen twee zeedijken met daar tussenin het fort Ellewoutsdijk. De landwaartse dijk is de officiële zeewerende dijk, de zeewaartse dijk is ouder en lager. De landwaartse dijk voldoet niet meer aan de normen uit de Nederlandse wet. Dijkverhoging zou echter ten koste gaan van het fort. ComCoast onderzoekt daarom of het mogelijk is om de dijken niet te verhogen, maar de bekleding wel sterker te maken. In extreme situaties kunnen de hoogste golven dan over de zeewaartse dijk slaan zonder dat de dijken daardoor bezwijken. Als de storm bedaard is, wordt het overgeslagen water weggepompt. Deze nieuwe oplossing komt tegemoet aan de eisen voor veiligheid en de wens om het historische fort te behouden. Projectbureau Zeeweringen heeft samen met ComCoast deze innovatieve dijkversterking voor Ellewoutsdijk ontwikkeld.

Dit is een voorbeeld van de overloopdijk.


33

Wieringerrandmeer Zuidelijke dijk Aan de zuidkant en oostkant van het Wieringerrandmeer worden nieuwe dijken gemaakt. Het zijn waterkeringen die dwars door de polder snijden met een schaal en een heroïsche vorm die aansluit bij de karakteristiek van de IJsselmeerpolders: rationeel, robuust en technisch.

Tiel Oost (3) De zuidelijke dijk omsluit een grondlichaam waar grond (gerijpte specie uit onder meer Noord-Hollandse kanalen) zal worden geborgen, waardoor de ruimte tussen de dijken in de loop der jaren zal worden gevuld met grond. Hierop zal natuur zich spontaan kunnen ontwikkelen tot een waardevolle droge ecologische verbindingszone.

Er wordt gewerkt aan de ruimtelijke ontwikkeling van Tiel Oost in het kader van (grond)wateroverlast. Om een integrale en duurzame oplossing te bieden is een brede dijk als basis gekozen. Het scenario geeft een visie op een structurele inpassing van het water in de wijk, voor zowel droge voeten als aantrekkelijke woonmilieus. Zo krijgt Tiel Oost meer kwaliteit en nieuw elan. De grote ingrepen vereisen ingrijpende herstructurering. Bijzonder element binnen het scenario is de brede dijk, die ontstaat door de huidige Echteldsedijk te verbreden. De brede dijk biedt ruimte voor parken en andere openbare ruimten met uitzicht op de rivier en de stad. Ook bebouwing op de kruin van de brede dijk valt onder de mogelijkheden. De dijk gaat via een glooiend verloop over naar de achterliggende buurten.

Dit is een voorbeeld van de terpendijk.

Dit is een voorbeeld van de trippledijk. 34



35

Waterwegcentrum (4)

Water in Vuren (5)

De gemeente Rotterdam start najaar 2008 met de aanleg van de nieuwe zeewering rondom een deel van de Dixhoorndriehoek in Hoek van Holland. De tracéwijziging van de Zeewering en het opspuiten van het binnengebied is noodzakelijk om de gebiedsontwikkeling Kaap de Goede Hoek te kunnen realiseren. Deze kan starten als het binnengebied is opgespoten. De nieuwe zeewering wordt zoveel mogelijk als duin uitgevoerd, het ontwerp past zo goed in het landschap. Een deel van de duinen ligt al op hoogte, maar op een aantal plekken moeten deze worden verhoogd en verzwaard. Het deel dat in het zuidoosten aansluit op de bestaande waterkering, moet door de beperkte ruimte als dijk worden uitgevoerd. Het tracé bestaat uit verschillende deeltrajecten.

Ten zuiden van het dorp Vuren ligt aan de Waal een oud steenfabriek terrein. Alleen de schoorsteen van de fabriek staat nog overeind, om ons te herinneren aan de geschiedenis van deze plek. De locatie heeft een EMABstatus (“experiment met aangepast bouwen”), en zodoende mag hier buiten de dijken gebouwd worden. De eigenaar, dhr. Klop denkt samen met de historische vereniging Heerlijkheid Vuren, woningbouwvereniging Ideaal Wonen en Workmatch/ HSRO na over de toekomstige ontwikkeling van het terrein. Dit doen zij samen met de bewoners. De Hoofddoelstellingen van het project zijn: • Het creëren van meer rivierruimte; • Het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van Vuren; Het ontwikkelen van een sociaal en economisch breed gedragen plan met woningen als economische drager; • Het verbeteren van de relatie tussen Vuren en de Waal.

Dit is een voorbeeld van een mogelijkheid voor toepassing van de klimaatdijk. Dit is een voorbeeld van een mogelijkheid voor toepassing van de klimaatdijk.

36



37

Drutensche waarden (6) In 2003 heeft een aantal bedrijven, actief in de Drutensche Waarden, elkaar benaderd om gemeenschappelijk de uiterwaard en het aansluitende binnendijkse gebied aan te pakken. Het Consortium Drutensche Waarden wil door middel van een integraal plan de ruimtelijke kwaliteit van het gebied verbeteren. Het project levert een positieve bijdrage aan de rivierverruiming en aan de realisatie van de ecologische hoofdstructuur (EHS) in de uiterwaarden.

Tevens draagt het project bij aan de ontwikkeling van natuurvriendelijke vormen van recreatie en toerisme. Andere belangrijke verbeteringen van het plan zijn; • De relatie tussen de kern Druten en de rivier; • De verbetering van de bereikbaarheid én de ruimtelijke kwaliteit van de bedrijventerreinen Excluton en Westerhout. Financiële dragers van het project zijn een hoogwaardig woonprogramma, uitbreiding van de haven, werf en bedrijventerreinen en zand- en klei winning.

Huissensche waarden (7) Stichting De Huissensche Waarden en Van Roosmalen’s Transport- en Handel Maatschappij zijn de initiatiefnemers voor het project Huissensche Waarden. Het plangebied is een open en groen ogend landschap. Met vooral weiden en akkers met een beperkte ecologische waarde. De stichting ontwikkelt voor het gebied een maatschappelijk gedragen plan met rivierverruiming en natuurontwikkeling. Op die manier levert de Huissensche Waarden een positieve bijdrage aan de ecologische hoofdstructuur in de uiterwaarden, het groenconcept ‘Gelderse Poort’ en aan Ruimte voor de Rivier de Nederrijn

Dit is een voorbeeld van een mogelijkheid voor toepassing van de klimaatdijk.

Dit is een voorbeeld van een mogelijkheid voor toepassing van de klimaatdijk. 38



39

Urban Flood Management Dordrecht (8)

Waterpark Wieringermeer

UFM Dordrecht is onderdeel van een internationaal samenwerkingsproject tussen de steden Dordrecht, Londen en Hamburg. Het Urban Flood Management project ontwikkelt methoden voor het beoordelen en beheren van (rest)risico´s van overstromingen en deze te integreren in stedelijke ontwikkeling. Bij Dordrecht wordt onderzocht of een deel van het voormalige industrieterrein “De Stadswerven” getransformeerd kan worden tot een woonwijk, die bestendig is tegen eventuele wateroverlast. Hiervoor moet in de plannen voor gebiedsinrichting en bebouwing rekening worden gehouden met de kans op overstromingen.

Ter hoogte van de voormalige haven “Oude Zeug” in Wieringermeer heeft PPP consortium van de gemeente Wieringermeer, Grontmij, Ballast Nedam en Jongert bv circa 20ha nieuw land gecreëerd, dit volledig buitendijks en aanleunend op de bestaande dijk. De veiligheidseisen voor het nieuw gecreëerde terrein zijn gelijk aan die van de primaire waterkering. Op deze multifunctionele veiligheidsbuffer voor de bestaande waterkering is het bouwen niet beperkt door de strikte regels die gelden voor het oude gedeelte van de dijk. Op het nieuwe land is behalve een bedrijventerrein voor watergerelateerde industrie ook ruimte voor de faciliteiten van de jachthaven. Ook de natuur heeft zijn eigen plek gekregen in de vorm van zogenaamde wetlands.

Dit is een voorbeeld van een mogelijkheid voor toepassing van de klimaatdijk.

40


Dit is een voorbeeld van de terpendijk


41

Zuid-Holland Noordwijk (9) In Noordwijk ligt de eerste versterkte zwakke schakel van de Hollandse kust. De versterking verhoogt niet alleen de veiligheid van de achterkant op de lange termijn, maar gaat hand in hand met het versterken van de ruimtelijke kwaliteit. De dijk (bestaande uit een basalton bekleding op een zandkern) is zeewaarts van de bestaande boulevard aangelegd, met een kruinhoogte die minimaal de 50 komende jaren niet aangepast hoeven te worden. Met uitzondering van een kort traject van circa 50 meter overschrijdt de

versterking niet de oorspronkelijke hoogte van de duinen. Voor de dijk (aan de zee zijde) zijn de duinen samen met het strand met circa 50 meter verbreed. De ‘harde’ dijk is verstopt onder het duinzand ten behoeve van een natuurlijke uitstraling en behoud van de vertrouwde identiteit van de badplaats. De gekozen constructie zorgt ervoor dat de gehele noordelijke boulevard en de daarachter aanwezige bebouwing buiten de wettelijk beschermde keurzones vallen. Hierdoor staan geen juridische obstakels in de weg voor een ambitieus en kwalitatief hoogwaardige ruimtelijke ontwikkeling langs de boulevard.

Zuid Holland Scheveningen (10) De kust van Scheveningen wordt versterkt met een dijk in de boulevard. Deze dijk loopt vanaf de Scheveningse Slag tot aan de tramlus ten zuiden van de Keizerstraat. De kruinhoogte van de dijk is maximaal 10 meter boven NAP, afhankelijk van de huidige ligging van het maaiveld. De dijk heeft zijn maximale hoogte bij Seinpostduin, daar ligt het maaiveld nu al hoger dan 10 meter boven NAP. Rond de Schuitenweg wordt een hoogte gehanteerd van 8,5 meter boven NAP, om zo het zeezicht te behouden. De dijk komt zo onzichtbaar onder de boulevard te liggen. Zo blijft het uitzicht op het strand en de zee vanaf de boulevard behouden. Het ontwerp van de dijk is een veilige verdediging tegen de zee, in volledige synergie met de uitdagende stedenbouwkundige en architectonische invulling van het ontwerp voor de boulevard. Dit is een voorbeeld van de terpendijk.

Dit is een voorbeeld van de terpendijk. 42



43

Innovatieve technieken

Zeeland Waterdunen (11) In de gebiedsontwikkelingen Waterdunen, in Zeeland, worden verschillende ruimtelijke ontwikkelingen integraal opgepakt. Vanuit het kustversterkingproject is een deel van dit gebied aangewezen als zwakke schakel en is een duin/dijkversterking noodzakelijk. In samenwerking tussen provincie, gemeente, Zeeuws Landschap en recreatieondernemers wordt een plan gemaakt om de kust te verbeteren, natuur te

ontwikkelen, recreatienatuur aan te leggen en grootschalige verblijfsrecreatieve voorzieningen te realiseren. Raakvlakken met klimaatverandering zijn: robuuste, zandige kustverschraling, mogelijkheden voor brakke/ zilte natuurontwikkeling, mogelijkheden voor zilte teelten.

Technologische innovaties maken het mogelijk om de klimaatdijken veilig en robuust te maken. Een kleine bloemlezing:

Elastocoast (12) Toepassing van Elastocoast-dijkbekleding. Het Chemieconcern BASF bekijkt deze winter met speciale belangstelling naar enkele primaire zeeweringen van Nederland. Daar ligt een testgebied voor de ontwikkeling van een nieuwe vorm van dijkbekleding, Elastocoast. Het procédé is simpel: een mengsel van breuksteen met twee-componenten-polyurethaan. De doorlatende homogene massa is slijtvast en voor de Duitse kust reeds met succes getest en commercieel toegepast. In samenwerking met Rijkswaterstaat en BASF observeert ARCADIS gedurende het stormseizoen de proefvakken langs de Hondsbossche Zeewering en de kust bij Ouwekerk in Zeeland.

Dit is een voorbeeld van een mogelijkheid voor toepassing van de klimaatdijk 44



45

Dijkversterking INSIDE MIP (Mixed-In-Place), Dijkvernageling (Dikenailing) en Dijkdeuvels (Expanding Columns) zijn drie innovatieve dijkversterking technieken, die in het kader van de researchprogramma INSIDE van WINN zijn onderzocht en geproefd. De INSIDE-technieken versterken de dijken binnen hun huidige ruimtebeslag. Hierdoor wordt het ingrijpen op ecologie, landschap, bebouwing en cultuurhistorie tot een minimum beperkt en worden nadelige effecten voorkomen. Een ander voordeel is dat de dijk ter plaatse dusdanig wordt versterkt dat toekomstige zettingen worden tegengegaan. De versterking

46


Dijkversterking OUTSIDE wordt zo ontworpen dat de INSIDE- versterking een toekomstige dijkverhoging van 1 m op kan vangen. Dit betekent dat er een belangrijke bijdrage aan de duurzaamheid van de dijk wordt geleverd. INSIDE is duurzamer, omdat met deze innovatieve dijkversterking duurzamere veiligheid wordt verkregen zonder uitwendige dijkaanpassingen, zonder noodzaak tot verplaatsing, opvijzelen of uitkoop van woningen en bovendien is INSIDE onzichtbaar. Bovendien kan INSIDE goedkoper uitvallen dan het totaal van de kosten bij traditionele dijkversterking op die plaatsen waar gebouwen of andere objecten traditionele dijkversterking ‘in de weg zitten’.

Door middel van versterking van het gras op de kruin en het binnenbeloop van dijken kunnen deze bestand worden gemaakt tegen golfoverslag en overstroming. Met een OUTSIDE-versterking hoeven de dijken langs de kust minder of niet te worden verhoogd. Ze worden golfoverslag bestendig gemaakt. De versterking vindt primair plaats door het gras beter vast te houden onder extreme belasting en de ondergrond te beschutten tegen erosie.


47

Versterkte baggerspecie Onderdeel van het SmartSoils® programma van Deltares is het versterken van baggerspecie. Door het, afhankelijk van de gewenste eigenschappen, toevoegen van bepaalde toeslagstoffen is de vloeibare specie in korte tijd om te vormen in een steekvast bouwmateriaal. Zo is er een potentiële oplossing gevonden voor het baggeroverschot en wordt een hoogwaardige bouwstof verkregen. De baggerspecie kan tot een plastische en zelfs tot een harde substantie versterkt worden. De versterkte baggerspecie kan met een

48


Ondergrondse polder lage waterdoorlatendheid worden gemaakt en is daardoor geschikt om te worden gebruikt als waterremmende laag in dijkbekledingen, dijkskernen en als afdichtende laag op de bodem van geulen en uiterwaarden ter vermindering van kwel en pipingrisico.

Dit concept (van het consoritum ARCADIS-Florian) is gebaseerd op het idee om waterspanningen, die via kwel op een dijk werken, om te leiden. De kering wordt dan niet versterkt om de waterdruk te weerstaan, maar de waterdruk wordt ondergronds opgevangen. Voor de beheersing van de druk, die van onderaf op het dijklichaam staat, maakt de nieuwe dijkverstevigingsmethode gebruik van een ‘ondergrondse polder’. Dit is een langgerekte, ondergrondse bak, die is gemaakt van een materiaal dat het water minder eenvoudig doorlaat dan zand, maar tegelijkertijd goedkoop en duurzaam is. Denk hierbij aan twee verticale kwelschermen in de grond die evenwijdig aan de rivier lopen. Een derde, horizontale wand verbindt de verticale schermen aan de onderzijde met elkaar en vormt zo de ‘bodem’ van de ondergrondse polder. Met een mengsel van cement-bentoniet is een scherm duizend keer minder poreus.


49

Geocrete® (13) GeoCrete® is een manier om de ondergrond te versterken, dit in plaats van bijvoorbeeld het moeten aanpassen van de dijkbekleding. GeoCrete® is een poeder dat samen met cement direct in de bodem wordt aangebracht. Bijzonder hierbij is dat de ondergrond niet hoeft worden afgegraven. Het mengsel is uiteindelijk net zo hard als beton, maar is iets flexibeler. Een eerste proef is uitgevoerd bij de jachthaven van Kats, in Zeeland. De straatklinkers van het havenplateau van Kats voldeden niet aan de eisen om een superstorm te weerstaan. Bij een flinke storm konden de klinkers eenvoudig wegspoelen. Het havenplateau heeft echter een karakteristiek uiterlijk en om dat te behouden moest iets nieuws worden verzonnen. In plaats van de traditionele klinkers te vervangen door beton of asfalt is daarom gekozen voor het aanbrengen van GeoCrete®.

50



51

4 Kennisprogramma Klimaatdijk Het kennisprogramma Klimaatdijk is een ambitieus meerjaren kennisprogramma. Het programma beoogt in een vijftal jaren een transitie in het traditionele dijkdenken tot stand te brengen. Het klimaat noodzaakt de Nederlandse samenleving de komende decennia tot ingrijpende aanpassingen van de infrastructuur. Deze natte infrastructuur geeft bescherming tegen het water, maar brengt tevens forse ingrepen in de ruimtelijke infrastructuur met zich mee. Verdere uitbouw van de natte infrastructuur vergroot het nu reeds aanwezige spanningsveld tussen ruimtelijke inrichting en veiligheid. Via het kennisprogramma Klimaatdijk worden creatieve, constructieve oplossingen gezocht voor vooral die situaties waarbij de veiligheid grote consequenties voor andere belangen met zich meebrengt.

Ontwikkelaars

Opdrachtgevers

Klimaatdijk

Het kennisprogramma Klimaatdijk richt zich op alle schakels in de kennisketen: • stimuleert opdrachtgevende partijen om nieuwe concepten mogelijk te maken • bevordert dat kennisleemten via kennisontwikkeling gevuld worden • reikt adviseurs/ ontwerpers nieuwe concepten en mogelijkheden aan • en creëert voor de uitvoerende partijen de condities dat daadwerkelijke uitvoering mogelijk is.

Platform Klimaatdijk / Kennisnetwerk Klimaatdijk Aanleg van natte infrastructuur is een complex proces met vele belanghebbende partijen. Via het kennisnetwerk Klimaatdijk en het centraal daarin gepositioneerde platform Klimaatdijk worden alle bij het proces betrokken partijen met elkaar verbonden en in staat gesteld intensief op het onderwerp met elkaar te communiceren.

Adviseurs/ ontwerpers

Uitvoerders

52



53

De partijen die het initiatief Klimaatdijk steunen en actief participeren zijn: opdrachtgevers

ontwikkelaars

ontwerpers

stuurgroep kerngroep

Platform Klimaatdijk

kennisprogramma

54


Netwerk Klimaatdijk

Gebiedsgerichte activiteiten

uitvoerders

• Rijkswaterstaat (WINN, Directie Oost Nederland, Directie Zeeland) • Planbureau voor de Leefomgeving (voorheen RPB) • Bouwers (van Oord) • Ontwikkelaars (Grondbank) • Architecten (HNS, HSRO, Roukens + van Gils) • Adviesbureaus (Grontmij, Fugro, ARCADIS) • Kennisinstellingen (Wageningen UR, Deltares) • Provincies (Gelderland, Noord Brabant) • Gemeenten (Tiel) • Universiteiten (Radbout Universiteit/ project Waalweelde) • CUR Bouw & Infra Er zal er een systeemsprong gemaakt moeten worden in het Nederlandse dijkdenken. Onze uitdaging is het om deze transitie zo aan te pakken dat de Nederlandse samenleving een veilige, mooie en duurzame bescherming tegen hoogwater krijgt. De effecten van klimaatverandering kunnen dan via een breder scala aan mogelijkheden worden ingepast. Ons streefdoel; een robuuste, veilig systeem dat slechts om de 100 jaar hoeft te worden aangepast en tevens de combinatie van functies mogelijk maakt. Nu en in de toekomst.

Het platform Klimaatdijk brengt het concept klimaatdijk bij alle belanghebbenden onder de aandacht en werkt aan het bewustmaken van het concept klimaatdijk. Dit gebeurt door de volgende activiteiten en doelstellingen te ondernemen en na te streven: • Een inspirerend perspectief te schetsen van het concept klimaatdijk, zodat de verdere doorwerking breed wordt opgepakt. Medio 2008 is een eerste stap in de visie ontwikkeling vastgelegd in het visiebeeldboek klimaatdijk en succesvol gepresenteerd aan beleidsvormende en adviserende commissies van de overheid. • Het stimuleren van en het verbinding maken met concrete praktijkprojecten (pilots) waar (onderdelen van) het concept zijn toegepast of op korte termijn toegepast kunnen worden. • Het opzetten van een leeromgeving rond de klimaatdijk waarin kennis en ervaring worden gedeeld en uitgewisseld. • Uitdragen van het in het platform ontwikkelde gedachtegoed Klimaatdijk naar alle betrokken partijen en het inbrengen hiervan in alle relevante beleidstrajecten die kunnen bijdragen tot succesvolle implementatie ervan. • Bijeenbrengen van alle benodigde expertise voor het integraal ontwerpen van multifunctionele waterkeringen in het rivierengebied, het kustgebied, de Zeeuwse delta, het Rijnmond gebied en het IJsselmeer. • Het uitvoeren van het communicatieplan Klimaatdijk met onder andere het creëren van een helder imago voor het concept klimaatdijk en het ontwikkelen van aansprekende informatiedragers voor het concept. Het doel is brede bekendheid generen voor het concept Klimaatdijk.


55

Kennisdocument Klimaatdijk Om de opgedane kennis en ervaring vast te leggen en te kunnen delen, wordt een kennisdocument Klimaatdijk opgesteld. Het is een zich permanent ontwikkelend document. Het beoogd de ‘state of the art’ van zowel de technische, maar vooral ook de maatschappelijke aspecten met betrekking tot de Klimaatdijk vast te leggen. Naast bestaande kennis worden ook nieuwe kennis, ervaringen en inzichten gebundeld. Kennis met betrekking tot technieken maar ook over eigendomsverhoudingen, kosten-baten, rolverdelingen enz. Op basis van de vergaarde kennis worden kennisleemten vastgelegd en kunnen kennisvragen worden geformuleerd. Het programma Kennis voor Klimaat ondersteunt dit document.

Klimaatdijk in de praktijk De Klimaatdijk kent vele vormen en de toepasbaarheid en haalbaarheid is veelal plaatsgebonden. Vooral het opdoen en toepassen van kennis op praktijkgevallen - leercases, haalbaarheidsonderzoeken en pilots - is een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden. In praktijkgevallen wordt ingegaan op de (on)mogelijkheden van de inpasbaarheid van de Klimaatdijk in de Nederlandse, maar soms ook buitenlandse (Vlaanderen, Duitsland) situatie. Verschillende provincies en waterschappen hebben aangegeven interesse te hebben in dergelijke praktijkonderzoeken. De vergaarde bureaukennis en ervaringen van praktijkgevallen komen in het kennisdocument. Het document is daarmee een collectief geheugen van kennis en ervaring voor het platform en daarbuiten.

56



57

Colofon Met dank aan: Ben van den Reek, Femke Braaksma, Jan Dirk van Duijvenbode, Mario Hartog, Martine Leeuwis, Patrizia Bernardini, Renie Hylkema, Ton Siemerink Ontwerp: Buro Ik Grafische Vormgeving Bijdragen beeldmateriaal: Thomas Bijen Contact informatie: Rijkswaterstaat Jan Dirk van Duijvenbode [email protected] CUR Bouw & Infra Ton Siemerink [email protected] Communicatie Klimaatdijk Renie Hylkema [email protected] ISBN/EAN 978-90-369-0026-3 (2e uitgave) Uitgever: Ministerie van Verkeer en Waterstaat November 2008

in samenwerking met Platform Klimaatdijk

www.klimaatdijk.nl

Visiebeeldboek 02. november klimaatdijk. het nieuwe dijkdenken

Recommend Documents