Visie Leidse Singels: het langste park van Nederland!

Visie Leidse Singels: het langste park van Nederland! sinds 1659

Leiden

Uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Leiden 2025

02

DE LEIDSCHE CINGELS

De stad Leiden, zo voortreflijk wegens hare Aloudheit, zo beminnelijk wegens hare Welgelegenheit, zo doorluchtig wegens hare Hogeschool en zo lofwaardig in allen delen, is reeds door verscheide fraie pennen beschreven geworden; maar niemand, dat ik weet, heeft nog ooit zijn werk gemaakt, om in ‘t bijzonder eene Beschrijvinge van hare zeer schone en vermakelijke BuitenCingels te doen, die nochtans niet weinig tot sieraat en aangenaamheit van die stad verstrekken, en wegens hunne uitmuntenheit boven alle andere Cingels in Holland, wel waardig zijn, dat men hen in ‘t bijzonder beschrijve en den welverdienden lof daarvan geve. Of nu de nalatigheit van de schoonheit dier wandelingen voor te stellen, voortkomt, van dat zommige, die zulx wel zouden konnen doen, dezelve niet veel achten, of dat andere, de fraaiheit daarvan niet konnen zien, of dat nog andere, dezelve nooit gezien hebbende, onkundig daarvan in, weet ik niet; maar altoos ik voor mij, die sonder blindheit of vooroordeel in dit stuk mene te wezen, hebbe de Leidsche Cingels zo beminnelijk en lofwaardig in allen delen bevonden, dat ik niet voorbij heb gekonnen, in dit werkje daarvan te zeggen hetgeen zij verdienen, al schoon andere daarvan zwijgen.

Witte Singel met uitzicht op de Sterrewacht

Citaat uit 1734, geciteerd in: Leidsch Jaarboekje 1913 van de Historische vereniging Oud Leiden

03

04

Luchtfoto Leiden 2009

05

VOORWOORD De Leidse Singels: het langste park van Nederland! De Leidse Singels zijn uniek.

06

Nergens in Nederland - en misschien zelfs wel West-Europa - is een singelstructuur te vinden als die in Leiden. Niet alleen is de omvang uniek. De singelrand is ook nog mooi intact. Langs de singels vind je prachtige plekken en parken, zoals het Plantsoen, de Hortus botanicus, twee oude stadspoorten en de begraafplaatsen Groenesteeg en Zijlpoort. Allemaal historische en bovendien prachtig groene plekken. En dat op zo’n korte afstand van de historische binnenstad, die volledig omringd is door water. Naast de historische plekken zijn er verschillende parken te vinden, zoals het Blekerspark, Huigpark, Katoenpark. Mooie groene plekken in de dichtbevolkte stad. De omwonenden van de singels maken echter weinig gebruik van de voordelen die ze bieden. De recreatiemogelijkheden worden slechts met een 6,5 (stadsenquête 2010) gewaardeerd. En bezoekers van de stad weten dit stelsel van groene plekken al helemaal niet te vinden. Dat komt omdat veel plekken slecht bereikbaar of zelfs ontoegankelijk zijn en omdat sommige delen er niet erg fraai bijliggen. En dat is jammer want de plekken bieden veel mogelijkheden en kansen. De meest dichtbebouwde stad van Nederland (Leiden!) heeft de ambitie om deze open, onbebouwde ruimte optimaal te benutten. Samen met de stad(spartners) kan, met de juiste instelling en ambitie, het langste (binnen)stadspark van Nederland ontstaan! De ambitie Door de uitvoering van dit plan ontstaat er voor de inwoners en gebruikers van Leiden een park van zes kilometer lengte! Een park om te picknicken, te luieren, of om je te verbazen over hoe groen een dichtbebouwde stad kan zijn. Het park geeft rust, ruimte en ontspanning. Kinderen kunnen er spelen en volwassenen krijgen de kans om zich te bewegen. Een groene omgeving kan er voor zorgen dat mensen gezond zijn en dat ook blijven. Ook is het na de uitvoering van het plan mogelijk om een rondje om de Leidse binnenstad te varen. Dat is nu door een paar obstakels in het water niet mogelijk. Een enorme impuls voor het toerisme en voor de binnenstad! Leiden wordt hierdoor nog aantrekkelijker voor toeristen en ondernemers. En daar profiteert de hele stad uiteindelijk van. Een woonhuis of winkellocatie in de nabijheid van de singels wordt zeer gewild. Vergelijk-

bare projecten in de rest van het land laten zien dat vastgoedprijzen tot wel 5% stijgen. Daarnaast bieden de singels mogelijkheden voor meer horeca en recreatieve ondernemingen. Door het opknappen krijgen de Leidse singels de allure die het (historische) gebied verdient! De positie van Leiden als monumenten- en museumstad wordt onderstreept en versterkt. De onderlinge verbinding van de singelparken zorgt bovendien voor de instandhouding en verbetering van de biodiversiteit in de stad. En dat past bij de positie van Leiden als centrum voor biodiversiteit. Leiden staat op het punt om deze kans te benutten. Deze visie laat zien hoe we de singels beter kunnen betrekken bij de stad als geheel. En hoe ze tegelijkertijd een ‘groene oase’ kunnen zijn tussen de drukke binnenstad en de woonwijken eromheen. Deze visie geeft aan hoe we met beperkte investeringen het lint van parken kunnen voltooien door herinrichtingen en het maken van verbindingen. Daardoor ontstaat niet alleen een mooi groen park, het creëert ook mogelijkheden voor stadspartners als de Universiteit Leiden, de woningbouwcorporaties, het Rijksmuseum voor Volkenkunde en vele anderen. Nu al wordt er aan de verbetering gewerkt. Voor de Lammermarkt worden plannen gemaakt voor een ondergrondse parkeerplaats, waardoor meer plaats komt voor groen. En de Meelfabriek en omgeving worden onder supervisie van architect Peter Zumthor omgetoverd tot een nieuwe attractie aan de oostkant van de binnenstad. Het zes kilometer lange singellint kan de gouden omlijsting van de Leidse binnenstad vormen!

De ‘Leidse Singels; het langste park van Nederland!’ is één van de achttien ontwikkellocaties van het Programma Binnenstad. Op korte termijn is het mogelijk een groot deel van de benodigde financiering vanuit NUON- en ISV-3 middelen te reserveren voor deze ambitie. Mede daarom is er nu de kans om door te pakken en de realisatie van het 6 kilometer lange stadspark ter hand te nemen.

Luchtfoto binnenstad 2006

INHOUDSOPGAVE

De Leidsche Cingels Voorwoord Inhoudsopgave Inleiding ANALYSE Een 6km lang park Historische ontwikkeling Op de rand van stad en land Analyses singelrand Functies ONTWERP Ontwerpaanpak Deelgebieden Deelgebied 1: Volkenkunde | Molen de Valk Deelgebied 2: Energiecentrale e.o. Deelgebied 3: Huigpark | Haven Deelgebied 4: Zijlpoort | Meelfabriek Deelgebied 5: Begraafplaats Groenesteeg Deelgebied 6: Plantsoen Deelgebied 7: Jan van Houtkade | Boisotkade Deelgebied 8: Sterrenwacht | Hortus Deelgebied 9: Witte Singelcomplex Deelgebied 10: Rembrandtpark | De Put Buitenrand | Singelweg Buitenrand fotomontages Routemarkering Prioritering | Uitvoering

3 6 7 8 10 11 12 16 17 20 22 24 25 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 51

07

VIsIe

08

Visie Programma Binnenstad

12

INLEIDING

Het plan om de Leidse Singels te verbinden en op te knappen is een reeds lang bestaande wens. Door de opname van dit voornemen in de Structuurvisie Leiden 2025 (2010), het Programma Binnenstad (2009) en het GroenActiePlan (2008) heeft dit plan status gekregen en is een eerste stap gezet in de richting van concretisering. Voor u ligt de Visie Leidse Singels; een uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Leiden 2025, die een eerste uitwerking is van het bovengenoemde en die op een beeldende manier laat zien wat de ambitie voor de Leidse Singels omvat. Dit document is nadrukkelijk een ‘visie’. Zij geeft op hoofdlijnen de gewenste richting en samenhang weer en laat mogelijkheden zien. Deze visie geeft nog geen concrete inrichtingsontwerpen aan. Uitwerking en verdere detaillering is in het vervolgtraject noodzakelijk en afhankelijk van beschikbare financiële middelen, (politieke) prioritering, nieuwe ideeën vanuit de stad en verdere verdieping, zoals een historisch onderzoek. Het begrip ‘Singel’ duidt sinds oudsher de ‘gordel’ om een stad aan. Al in de middeleeuwen was de cingele de ‘buitenste muur’ om de stad, of de ‘gordelweg’ die daar langs liep. Omdat steden meestal ook door water werden omgeven, kon de betekenis nog verder worden uitgebreid tot ‘buitenste gracht, vestinggracht’. De singels is echter per definitie niet alleen het water. Als we in deze visie spreken over de ‘Leidse Singels’ bedoelen we het gebied aan weerszijden van het water van de singelgracht inclusief het water zelf.. Aan de binnenstadszijde is de grens op de meeste plekken de plaats van de oorspronkelijke binnenvestgracht en aan de buitenzijde is dat de (verkeers-) zone tot aan de gevel van de singelbebouwing. Het doel van deze visie is het creëren van: a. een aaneengesloten park met aangename openbare verblijfsruimten van hoge kwaliteit aan de binnenzijde van de singelgracht, ook wel het Singelpark te noemen; b. een doorgaande recreatieve route door dit park, in verdere uitwerking nader te benoemen als Singelroute of Singelpromenade; c. een volledig doorvaarbare, beleefbare Singelgracht; en d. een herkenbare, eenduidige singelweg aan de buitenzijde van de singelgracht.

De Leidse Singels vormen daarmee een sterk toegevoegde waarde voor zowel de inwoners en ondernemers als de bezoekers van de stad. Deze visie is opgesplitst in twee delen: deel één is vooral analytisch van aard en deel twee vooral ontwerpend en visievormend. Deel één, Analyse, begint met een vergelijking van enkele bekende parken met de Leidse Singels. Hierdoor wordt inzicht verkregen in de maat en impact van de singels. Vervolgens wordt de geschiedenis ingedoken. Welke ontwikkelingen hebben er in de loop van de geschiedenis op de singels plaatsgevonden en wat is hier nog van zichtbaar? Wat is de relatie van de singels met het buitengebied en de betekenis van de singels als rand van de binnenstad? Daarnaast wordt geanalyseerd wat de huidige kwaliteiten en knelpunten van de ruimten en de routes zijn en welke kansen er liggen. De analyse geeft aan wat de huidige (stedelijke) functies zijn en wat erin de toekomst langs de singels mogelijk is. Hierdoor worden de waarde en de veelkleurigheid ervan nog eens benadrukt. Na het meer analytische gedeelte komen vervolgens in het tweede deel van de visie, Ontwerp, de ontwerpaanpak en de uitgangspunten aan de orde. Het grootste deel hiervan omvat een concrete rondgang langs de Leidse Singels. Per deelgebied worden de huidige knelpunten en kansen benoemd. Dit is zo veel mogelijk beeldend weergegeven. Achterin het boekje vindt u een losse kaart met daarop een totaaloverzicht van de huidige situatie en de toekomstige situatie. De aandacht gaat in deze visie vooral uit naar de binnenstadszijde van de singels. De buitenkant, de singelweg, vormt echter ook een belangrijke factor in de beleving van de totale singels. Hierop wordt ingegaan in de laatste pagina’s van het deel Ontwerp. Hier wordt tevens een voorzet gegeven voor de markering van de gehele route. Tenslotte wordt een aanzet gegeven voor de uitvoeringsstrategie. Hierbij zijn de belangrijkste beoogde partners en gemeentelijke projecten die plaatsvinden in en rond de singels benoemd. De Visie Leidse Singels, een uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Leiden 2025, is in januari 2012 na inspraak vastgesteld door de Leidse gemeenteraad.

09

ANALYSE HAAGSE BOS

Schaalvergelijkingen met 5 andere ‘parken’ Legenda: De Leidse singels in één lijn uitgeklapt

Totale lengte van de Leidse singels

VONDELPARK

10

CENTRAL PARK

Lengte van de Leidse singels, overlappend gedeelte

EEN PARK VAN 6 KILOMETER LANG De lengte van de Leidse Singels bedraagt aan de binnenstadszijde ongeveer 6 kilometer. Deze lengte en de nog intact zijnde structuur zijn uniek. Steden zoals Utrecht en Haarlem hadden ooit een vergelijkbare singelstructuur. Uit het projecteren van de 6 kilometer lange Singels van Leiden op de oorspronkelijke verdedigingswerken van Utrecht en Haarlem blijkt hoe uniek de Leidse situatie is. In Leiden is het mogelijk om rondom de gehele binnenstad de singels nog te ervaren. In andere steden is dat slechts een (klein) gedeelte waar dit nog mogelijk is. Ook valt de totale lengte van de route ten opzichte van andere steden op. Als we de 6 kilometer Leidse singels in een rechte lijn zetten en vergelijken met belangrijke nationale en internationale parken verslaat Leiden het Vondelpark, Central Park en het Haagsche Bos. Deze vergelijking geldt natuurlijk alleen voor de lengte: de breedte en daarmee de oppervlakte is niet één op één te vergelijken, maar het geeft wel een indicatie van de maat en schaal van de Leidse Singels.

UTRECHT

11

HAARLEM

HISTORISCHE ONTWIKKELING

Profiel Hagen 1675

12

De singelgracht begrenst de stad zoals die in 1659 tot stand is gekomen. Na verschillende stadsuitbreidingen werd de hele verdedigingslinie om de stad nieuw aangelegd Deels was zij nieuw, deels diende zij ter vervanging of versterking van de bestaande middeleeuwse stadswal. De verdedigingslinie bestond (van binnen naar buiten gezien) uit een binnenvestgracht, eventueel aarden stadswallen, de singelgracht, de singelweg en de singelsloot. Dit is mooi te zien op bovenstaande afbeelding Profiel Hagen 1675. De singelweg (of –pad) had naast een waterstaatkundige en verdedigingstechnische functie ook een recreatieve functie op de grens van stad en platteland. Op de plaats van uitvalswegen kwamen er stadspoorten, zoals de Morspoort. Daarnaast waren er ook nog enkele oudere muurtorens en stonden er flink wat korenmolens op de wal (zie bladzijde 13) Vooral langs de Witte Singel (gedeelte tussen Noordeinde en Lammenschansweg) is tegenwoordig de middeleeuwse stadswal nog voelbaar en soms herkenbaar. Vanaf ca. 1800 is de verdedigingslinie overbodig geworden. Vanaf dat moment hebben vooral de aarden bolwerken een verandering ondergaan. Zij werden in de meeste gevallen afgegraven en de overgebleven grond werd gebruikt om de singelgracht te versmallen

en de binnenvestgrachten te dempen. In eerste instantie dienden vijf van de bolwerken als begraafplaats. Hiervan zijn de begraafplaatsen Groenesteeg en Zijlpoort uiteindelijk nog overgebleven. De meeste stadspoorten, muurtorens en molens verdwenen om pragmatische redenen. Tegenwoordig zijn er nog slechts twee van de 19 molens en twee van de 11 stadspoorten overgebleven. Aan het einde van de 19e eeuw vroegen diverse functies om ruimte. Deze ruimte was op de voormalige verdedigingslinie te vinden. Vooral de noordelijke en oostelijke rand van de binnenstad werd volgebouwd met allerlei fabrieken (zie afbeeldingen op bladzijde 14). Aan de noordwestzijde (Noorderplantsoen: van Morspoort tot Mare) en aan de zuidoostzijde (Plantsoen) werden parken aangelegd. In het westen kreeg de universiteit een plaats (Hortus botanicus en Sterrewacht) en kwam een drietal kazernes (Morspoort-, Wittepoorten Doelenkazerne). Nog iets later werden er op diverse plaatsen herenhuizen gebouwd, vaak deels ten koste van het eerder aangelegde groen (Plantsoen tot Boissotkade, Rembrandtstraat). In enkele gevallen stonden deze huizen letterlijk op de voormalige binnenvestgracht.

Stadsplattegrond Bast ca. 1600

Maresingel 1771

Zoeterwoudsesingel ca. 1771

Morspoort 1770

Walmolens en stadspoorten 1828

13

Stadsplattegrond Hagen 1675

Leiden 1850

Leiden 1899

Gastechniek (Maresingel) ca. 1859

14

Zijlsingel eind 19e eeuw

Ansicht grofsmederij

Zijlsingel 1942

In de tweede helft van de 20e eeuw liepen de fabrieken tegen ruimtegebrek aan. Uitbreiden was inmiddels onmogelijk. Dit zorgde er voor dat de stadswallen weer ‘vrij’ kwamen. De te groot geworden fabrieken verplaatsten zich naar buiten de binnenstad (Gemeentereiniging) of de productie werd in Leiden gestopt (Grofsmederij, Meelfabriek, Katoenfabriek). Van de grote fabriekscomplexen zijn in de huidige situatie alleen nog de Meelfabriek en de Energiecentrale over gebleven. De Energiecentrale is nog steeds in bedrijf en vervult sinds dertig jaar een sleutelrol in de warmteleverantie ten behoeve van de stadsverwarming. De Meelfabriek is reeds enkele decennia ongebruikt maar zal worden herontwikkeld tot een stedelijk en cultureel complex. Het verdwijnen van de industrie is aanleiding geweest om de verdedigingswerken – met subsidie - om te vormen tot parken (zie bladzijde 15). Twee parken, het Plantsoen en het Noorderplantsoen, zijn al in 1870, na het wegvallen van de verdedigingsfunctie, aangelegd als stadspark. Hoe verder? De huidige situatie van de verdedigingswerken laat een overzicht zien van de loop van de geschiedenis van de verdedigingswerken. Het streven is om juist deze geschiedenis beter te verbeelden. Dit kan door het versterken van de nog bestaande historische elementen en structuren en juist ook door het toevoegen van eigentijdse elementen. Het past in het huidige karakter van de verdedigingswerken om per deelgebied het speciale karakter te versterken. Tegelijkertijd zal de oorspronkelijke onderlinge samenhang terug komen door het maken van verbindingen en door het versterken van het gemeenschappelijk karakter van de verschillende gebieden (recreatief en veelal groen). De binnenvestgrachten vormden oorspronkelijk een heldere scheiding tussen de stad en de verdedigingswerken. Door het zichtbaar maken en waar mogelijk terugbrengen van deze grachten zal de ruimtelijke structuur en herkenbaarheid sterk verbeteren. Het terugbrengen van het historisch duidelijke verschil tussen ‘binnen de stad’ en ‘buiten de stad’ zal hier ook aan bijdragen.

Zijlsingel ca. 1975

Maresingel ca. 1975

15

Herensingel ca. 1975

Witte singel ca. 1975

OP DE RAND VAN STAD EN LAND Het ligt als een ring rondom Leiden, de buitenring. Leiden heeft sinds enkele jaren de coördinatie van het ontwikkelen van het regionale groen op zich genomen. Ook binnen het stedelijk gebied wordt het groene, recreatieve web van verbindingen ontwikkeld door het ontwikkelen van een aantal kwalitatief sterke, nieuwe groengebieden (Tuin van Noord, Oostvlietpolder, Matilo), het opknappen van bestaande parken (Merenwijk, De Bult) en het versterken van routes. Met het aaneenrijgen en het versterken van het groene karakter van de singelrand wordt het web compleet.

Zoeterwoudsesingel ca. 1880

16

De buitenrand van de verdedigingswerken (de singelgracht en de singelweg) verbindt de stad oorspronkelijk met het ommeland. De singelweg vormde (in vredestijd) een soort boulevard met bomen die uitzicht bood op het omliggende land. In de huidige situatie vormen de singels nog steeds een belangrijke schakel in het stedelijk netwerk. Drie aspecten worden er kort uitgelicht.

2. Water Ruimtelijk wordt de continuïteit van de Leidse singels sterk bepaald door het water. Het water vormt één doorgaande lijn rondom de binnenstad. Dit is uniek. Er is slechts één echte onderbreking die het doorvaren onmogelijk maakt. Deze onderbreking bevindt zich aan de noordzijde. Hier ligt een dam in de singel. Zij is bedoeld om het in te laten koelwater bij het energiebedrijf te scheiden van het uit te laten opgewarmde water. Het verwijderen van deze dam betekent een sterke impuls voor de waterrecreatie rondom de binnenstad. Hiermee wordt Leiden nog aantrekkelijker voor de watertoerist. Ter plaatse van de ‘waterraakpunten’, waar onder andere de Rijn de singelrand kruist, wordt de oriëntatie vanaf het water vaak wat diffuus. Het verschil tussen de doorgaande singel en een andere waterloop (Rijn, Mare, Haarlemmertrekvaart, Vliet) is niet altijd duidelijk. Er moet gezocht worden naar een middel om het verschil tussen beide groter te maken en daarmee de herkenbaarheid te versterken. Ook zal het ‘entreemoment’, komend over water van buiten de stad, duidelijker worden vormgegeven.

1. (Regionaal) Groen De singels vormen een belangrijke schakel in het groene netwerk in en om Leiden. De singels worden gezien als de binnenring. Vanuit hier lopen groene, recreatieve routes door het stedelijk gebied, via de stedelijke parken, naar het buitengebied. Dit buitengebied rondom Leiden kenmerkt zich door zijn diverse karakter: strand en duinen, veenweide en plassengebied, landgoederenzone.

3. Verkeer De doorgaande lijn van het water en de groene singelrand wordt ter plaatse van de ‘verkeerskundige raakpunten’ ruimtelijk en visueel onderbroken door brede en vaak lage platte bruggen en grote asfaltvlaktes. Versmallen van de bruggen vergroot de herkenbaarheid van het water. Ook het vormgeven van de brug ‘als brug’ in plaats van als ‘vlakke plaat’ heeft een grote impact op de beleving ervan. Daarnaast moet de dominantie van de auto zo veel mogelijk worden teruggedrongen ten gunste van de ruimtelijke kwaliteit voor langzaam verkeer. Het moment van binnenkomst van de stad vanaf de invalswegen moet meer worden geaccentueerd.

Tuin van Noord

Park de Bult

Landgoederenzone

Park Merenwijk

Polderpark Cronesteyn

Buitengebied

de Leidse Hout

ANALYSES SINGELRAND

Raakpunt verkeer

Raakpunt water

Hoofdknooppunt Hoofdwatergang Raakpunt hoofdwatergang

Knooppunt

Watergang Knooppunt langzaam verkeer

Raakpunt watergang Singelrand

17

Raakpunt verkeer

Jan van Houtbrug

Utrechtse brug

Stationsplein bij Morssingel

Raakpunt water

Rembrandtbrug

Schrijversbrug

zeer positief positief gemiddeld negatief zeer negatief

zeer positief positief gemiddeld negatief zeer negatief

18

Route vindbaarheid

De navolgende analyse wordt ondersteund door foto’s die zijn te vinden in het ontwerpdeel van deze structuurvisie. In dit deel vindt u ook ingrepen die kunnen leiden tot verbetering (p. 25 e.v.). Bij het beoordelen van de route is uitgegaan van één totale wandelroute rondom de binnenstad, aan de binnenzijde van de singelgracht. Het is echter altijd mogelijk om de route voor een deel te volgen of op een andere manier gebruik te maken van de singelparken en de route.

1A Route (vindbaarheid) De vindbaarheid / zichtbaarheid / herkenbaarheid van de route wordt onder andere bepaald door de afstand van de af te leggen route tot de singelgracht en de parken (anders gezegd: hoe ver moet je omlopen). Daarnaast speelt de zichtbaarheid van het volgende park een grote rol; de mate waarin je wordt verleid om de route te volgen en de mate waarin de route een groen karakter heeft. Slecht scoort de route vooral bij de Energiecentrale, de Haven, de Meelfabriek, Kaarsenmakersplein / Utrechtse Veer en de Hortus. In de nieuwere parken en de gehele zuidrand (Plantsoen – Sterrenwacht) is de route makkelijk te vinden; zij loopt door de parken en ligt dicht op het water van de singelgracht.

Route beleving

1B Route (kwaliteit) De kwaliteit van de route wordt sterk bepaald door het karakter van de (openbare) ruimte waar de route door heen loopt. Het karakter hiervan wordt onder andere bepaald door de kwaliteit van de bebouwing waar je langs loopt; de uitstraling van de plinten; de hoeveelheid verkeer en auto’s langs de route; oversteekbaarheid van andere verkeersaders; (het gevoel van) de sociale veiligheid en de maat en schaal van de ruimte. Opvallend is dat de kwaliteit van de route niet per se samenhangt met de vindbaarheid ervan. Zo is de kwaliteit van de route bijvoorbeeld ter plaatse van de Hortus prima. De kwaliteit rondom de Energiecentrale, de Meelfabriek en de universiteitscomplexen laat veel te wensen over.

zeer positief positief gemiddeld

zeer positief

negatief

positief

zeer negatief

gemiddeld negatief zeer negatief

19

Ruimte toegankelijkheid

2A Ruimte (toegankelijkheid) De toegankelijkheid van de ruimten is meestal goed: een groot deel van de ruimten is gewoon openbaar gebied en daarmee vierentwintig uur per dag toegankelijk. Een aantal gebieden is nooit toegankelijk (Energiecentrale, Meelfabriek, Sterrenwacht). Gebieden als de speeltuin in het Katoenpark en de Hortus zijn tegen betaling toegankelijk en andere gebieden kennen een in de tijd beperkte toegankelijkheid (Museum voor Volkenkunde, Begraafplaatsen Zijlpoort en Groenesteeg).

Ruimte beleving

2B Ruimte (kwaliteit) Bij het beoordelen van de kwaliteit van de ruimte is vooral gekeken naar de recreatieve en groene kwaliteiten van de ruimten. Het resultaat van de beoordeling is vergelijkbaar met de kwaliteit van de route. Dit is te verklaren door het feit dat op een aantal plekken de route volledig samenvalt met de ruimte. Op andere plekken niet (Groenesteeg, Hortus) en daar scoort de ruimte anders dan de route. Begraafplaats Groenesteeg, het Plantsoen en de Hortus zijn van een kwaliteit die aan de top staat. De meer recente parken (Huigpark, Bleekerspark, Ankerpark) kunnen daar nog niet aan tippen. Gebieden zoals de Energiecentrale en de Meelfabriek hebben zelfs een negatieve uitstraling op de omgeving, laat staan dat er sprake is van een behoorlijke interne kwaliteit.

FUNCTIES EN SFEREN

20

De functie van de Leidse Singels is meervoudig: een buurtfunctie, een stadsfunctie en een toeristische functie. De singels kunnen voor bijna één derde van de Leidenaren (35.000 inwoners) een dagelijkse, of buurtfunctie, vervullen. De openbare ruimte van de singels is de voornaamste plek van direct omwonenden van de binnenstad en de wijken daar direct omheen om met de kinderen te spelen, een rondje te wandelen of joggen, de hond uit te laten of bijvoorbeeld een boek te lezen in het park. Vooral omdat de meeste binnenstadsbewoners geen of kleine tuinen hebben. Net zoals de inwoners van de wijken aan de andere zijde van de singels. Voor de bewoners zijn de Leidse Singels de gezamenlijke tuin. Onder hardlopers is het ‘rondje singels’ reeds een begrip, maar tegelijkertijd op veel plekken oncomfortabel. De stedelijke functie zit meer in de bijzonderheid van de singels. De singels zijn voor inwoners van de Merenwijk en de Stevenshof wellicht niet de plek voor het dagelijkse ommetje, maar wel de plek waar iets valt te beleven of om af te spreken dichtbij andere binnenstedelijke attracties. De singels vormen de contramal voor de dichtbebouwde binnenstad en bieden rust, openheid en recreatiemogelijkheden voor de stedeling. Daarnaast hebben de singels een rol in het ecologische netwerk van de stad. Behalve de functies voor de eigen inwoners en ondernemers hebben de singels een belangrijke toeristische functie. De singels bieden de mogelijkheid om een volledig dagje Leiden te beleven; ’s ochtends shoppen, daarna wandelen of naar een toeristische attractie op de singels. Het langste park van Nederland biedt een wandeling van bijna 6 kilometer langs recreatieve, cultuurhistorische en natuurlijke plekken. Uitzonderlijk bouwwerk binnen de singels is de nieuwe Meelfabriek, voor dit complex van de internationaal befaamde architect Peter Zumtor komen internationale toeristen speciaal naar Leiden. Langs de singels zijn in de huidige situatie al veel functies te vinden. De gebruiksmogelijkheden van de verschillende ruimtes is enorm. In de toekomst zijn de mogelijkheden nog veel ruimer. Op basis van het Programma Binnenstad en vanuit het wensbeeld voor de Leidse Singels zijn verschillende functies voor de toekomst toegevoegd. De route is primair ingericht op voetgangers, maar daarnaast kunnen ook hardlopers, fietsers en skaters gebruik maken van (delen van) de route. Voor cultureel geïnteresseerden zijn er verschillende mogelijkheden, variërend van het bezoek aan een museum, het bezoeken en aanraken van resten van stadsmuur en – poort of molen en zal de route ook worden voorzien van achtergrondinformatie. Met een kano of sloep kan het hele rondje rondom de binnenstad worden gevaren en eventueel een dagtocht naar ‘buiten’ worden ondernomen vanaf elk punt op de singelgracht. Eventueel kan gebruik gemaakt worden van de watertaxi die op verschillende plekken zal aanmeren. De verschillende ruimtes kunnen worden gebruikt als zonneweide, speelgelegenheid, hangplek of barbecueplek. Meer specifiek heeft de Singelrand drie hoofdsferen waar extra nadruk op wordt gelegd. Het noordelijke en oostelijke deel van de singels kenmerkt zich door haar innovatieve karakter, voornamelijk gevormd door het Meelfabriek-complex en de NUON-locatie. De (industriële) historie van 19e en 20e eeuw spreekt hier. Het zuidelijke deel van de singels, vanaf begraafplaats Groenesteeg via het Plantsoen naar de Jan van Houtkade heeft de klassieke parksfeer met veel oude natuurlijke elementen. Op dit deel is veel historie te beleven uit de 17e, 18e en 19e eeuw. Het westelijk deel valt onder de universitaire sfeer met als eyecatchers de Sterrewacht, Hortus botanicus, Universiteitsgebouw en de Morspoort.

21

horeca

horeca

cultuur

cultuur

stedelijke cultuur

stedelijke cultuur

cultuurhistorie

cultuurhistorie

water recreatie

water recreatie

spelen

spelen

Recreatie nu

Recreatie toekomst

ONTWERP

22

Zoeterwoudsesingel

Sterrenwacht

23

Zijlpoort

ONTWERPAANPAK Bij het vormgeven van de visie is een aantal (ruimtelijke) basisuitgangspunten geformuleerd. Allereerst zijn de toekomstige singels te vergelijken met een bedelketting. De buitenrand van de singel, de singelweg, is eenduidig van karakter: rondom de gehele binnenstad ligt een herkenbaar profiel. Samen met het water van de singelgracht en de Singelroute vormt dit het ‘snoer’ van de ketting. Hieraan hangen bedels die weliswaar verschillend van karakter zijn, maar toch een bepaalde vorm van samenhang en hoge kwaliteit uitstralen. Samen vormen de bedels, de parken en plekken aan de binnenstadszijde, het Singelpark. Door deze afwisseling ontstaat een aantrekkelijk, samenhangend geheel: de Leidse Singels

24

De parken en gebieden aan de binnenstadszijde krijgen ieder hun eigen identiteit en thema. Het is dus niet de bedoeling om alle deelgebieden hetzelfde karakter te geven. Juist de gelaagdheid van de geschiedenis van het gebied wordt meer ervaarbaar in de toekomst. De samenhang wordt bereikt door een eenduidige Singelroute inclusief markering. In het volgende hoofdstuk is het karakter van het Singelpark uitgewerkt in tien verschillende deelgebieden. Deze deelgebieden volgen met de klok mee de route langs de singels. Het geheel is uitgewerkt alsof het één lange wandelroute rondom de binnenstad betreft: de Singelroute. De route kan natuurlijk ook op meerdere en andere manieren worden gebruikt , maar dat is voor de helderheid hier buiten beschouwing gelaten. De hoofdroute (voor zowel de huidige als de toekomstige situatie) is in de tekeningen weergegeven met een rode doorgetrokken lijn. De gestippelde lijn duidt op een onduidelijke of alternatieve route. Per deelgebied is iedere keer op de linkerpagina de huidige situatie in beeld gebracht met een aantal negatieve en positieve beelden. De beelden worden ondersteund door tekst. Daarnaast is er een kaart waarop de huidige situatie is weergegeven. Op de rechterpagina is de toekomstige situatie in beeld gebracht. De tekst is in de tegenwoordige tijd geformuleerd. Voor de toekomstige situatie zijn referentie- en sfeerbeelden gezocht. Een verdere uitwerking per deelgebied is noodzakelijk.

De ontwerpaanpak is samen te vatten als ‘verbinden en verbeteren’. De ruimtelijke samenhang en continuïteit tussen de verschillende (groen-)gebieden wordt verbeterd. De impact van de verkeersfunctie wordt teruggedrongen. De singelrand zal op minder plaatsen resoluut worden doorbroken. Voor parkeerplaatsen die op veel plekken het beeld en de beleving verstoren, zal een alternatieve locatie worden gezocht in de directe omgeving en de ruimte die de auto’s innamen zal worden teruggegeven aan de voetganger. Goed beheer en onderhoud van de singels is vanzelfsprekend en er zullen op veel locaties functies worden toegevoegd.

bestaande brug nieuwe brug suggestie voor klein rondje route naar het buitengebied

DEELGEBIEDEN

02 01

03 Deelgebied 1: Volkenkunde | Molen de Valk Deelgebied 2: Energiecentrale e.o.

10

Deelgebied 3: Huigpark | Blekerspark

04

Deelgebied 4: Ankerpark | Meelfabriek

25 Deelgebied 5: Katoenpark | Groenesteeg

09

Deelgebied 6: Plantsoen

05 Deelgebied 7: Jan van Houtkade | Boisotkade Deelgebied 8: Sterrenwacht | Hortus Botanicus

08

Deelgebied 9: Witte Singel

07

06 Deelgebied 10: Rembrandtpark | De Put

Parkachtige strook langs Singel.

Morspoort, historisch waardevolle entree binnenstad

Aantrekkelijke ruimte, buiten en binnen.

Groene zone Molen de Valk.

Volgende punt al zichtbaar.

Aantrekkelijke ruimte, buiten en binnen.

P O S I T I E F DEELGEBIED 1: Volkenkunde | Molen de Valk

HUIDIGE SITUATIE De Morspoort is één van de overgebleven stadspoorten. Dit maakt deze entree van de stad bijzonder. De auto’s rijden om het gebouw heen en er liggen parkeerplaatsen op het plein. Hierdoor ontstaat een soort indifferente verkeersruimte met geringe verblijfskwaliteit. Vanaf de poort is de route naar Molen de Put niet heel goed zichtbaar. Ook is vanaf de Morspoort de route langs het Museum Volkenkunde gevoelsmatig de toegang tot het museum en ontstaat de neiging om de 1e Binnenvestgracht te nemen (vanaf beide zijden) in plaats van de route langs de singelgracht. Dit is overigens ook het enige alternatief buiten de openingstijden van het museum. Na de oversteek over de Stationsweg vervolgt de route over het Kiekpad. Dit is een prima route. Aan de route bevinden zich verschillende horecagelegenheden. De Lammermarkt is in gebruik als parkeerplein; het is een onaantrekkelijke omgeving. Daarnaast doorsnijdt het verkeer ook nog de singelrand. De kwaliteit van molen de Valk wordt hierdoor sterk gereduceerd.

26

N E G A T I E F Groene zone langs Singel wordt gedomineerd door verkeer.

Groene zone langs Singel moeilijk vindbaar/zichtbaar.

Groenstrook is kaal (3 oktober en parkeren).

Vervolg niet direct duidelijk.

Moeilijk zichtbaar en beperkt toegankelijk.

Parkeervlak Lammermarkt

Bomen te dicht langs rand trottoir, waardoor te weinig ruimte.

DEELGEBIED 1: TOEKOMST

Route open en gevoelsmatig openbaar . RGL is ingepast in het plein.

05

STRUCTUURVISIE 01 Ter plaatse van de Morspoort worden ‘buiten en binnen de stad’ meer van elkaar gescheiden en is de ruimtelijke opbouw helder. Het plein heeft meer verblijfskwaliteit (zoals bij ‘de Bijlen’, zonder parkeerplaatsen). 02 De route naar Molen de Put en naar het Museum Volkenkunde is gemakkelijk te vinden en is door middel van een herinrichting fraai vormgegeven. 03 De route buiten langs het museum Volkenkunde is 24 uur per dag open en gevoelsmatig openbaar. De entree naar het buitenterrein van Volkunde is opener en uitnodigend. De alternatieve route over de 1e Binnenvestgracht laat de oorspronkelijke loop van de binnenvestgracht (water) zien. 04 De oversteek over de Stationsweg is qua vormgeving en detaillering afgestemd op de voetganger en fietser. Ook is de vervolgroute duidelijk. 05 Dit deel van de stad, van Stationsstraat tot en met Lammermarkt, is de voornaamste entree voor bezoekers van de stad. Het ontwerp en de inrichting zal hier van een uitzonderlijke kwaliteit moeten zijn. De Lammermarkt is heringericht als eigentijds groen plein met Molen de Valk als centraal punt. Onder het plein bevindt zich een parkeergarage als bronpunt voor de binnenstad. De locatie is het brandpunt van het stationsgebeid en het in ontwikkeling zijnde Cultuurkwartier. Het neemt een voorname plaats in binnen de singelrand en biedt plaats aan hoogstaande evenementen. Het verkeer is aan de randen van het plein ingepast in het groen. 06 De RijnGouweLijn is ingepast in het plein en rijdt over de huidige Valkbrug. De auto’s steken het water van de singel over via een nieuwe brug en rijden aan de noordzijde langs de singelgracht . Hierdoor is de singelroute aan de zuidzijde direct langs het water beloopbaar en vormt de Molenwerf geen barrière meer.

03

04

06

Lammermarkt: groen plein met ondergronds parkeren.

03

01 02 Schetsontwerp Khandekar architecten.

27

Nieuwe verbinding; ‘heen en weer’ naar de binnenstad.

Industriële architectuur in groene zone langs Singel.

Industrieel en hedendaags in parkachtige setting.

Route slecht vindbaar, Singel niet te beleven.

P O S I T I E F

Geen doorgang bij Nuon, ook geen doorvaart.

Geen doorgang bij Nuon, ook geen doorvaart.

Route slecht vindbaar, Singel niet te beleven.

N E G A T I E F

HUIDIGE SITUATIE

DEELGEBIED 2: Energiecentrale e.o.

Door de diffuse, rommelige ruimtelijke opbouw en verloop van de route over de Lammermarkt is het vervolg van de route, zowel de ene als de andere kant op, niet duidelijk. De Marepoortkade is stenig van karakter en wordt gedomineerd door de bebouwing die relatief dicht op het water staat. De route over de Vestwal / 3e Binnenvestgracht loopt niet direct langs het water; is slecht vindbaar en niet groen. Ter plaatse van het gebouw Nieuwe Energie loopt de route dood op het afgesloten terrein van de Energiecentrale. Het vervolg loopt via de Lange Gracht / Tweelingstraat. Hier wordt de route erg onaantrekkelijk. De singel is hier niet voelbaar. Een alternatieve route is om buitenom via de Maresingel te lopen. De dam in de singelgracht ter hoogte van de Energiecentrale vormt een barrière (de enige!) voor een volledige doorvaart rondom de binnenstad.

28

N E G A T I E F Route slecht vindbaar, Singel niet te beleven.

Ruimte niet aantrekkelijk.

Berm te krap op de bomen.

Matige kwaliteit door lelijke bebouwing.

Vervolg niet duidelijk.

Singelrand niet toegankelijk.

Singel niet doorvaarbaar.

DEELGEBIED 2: TOEKOMST

Dam vervangen door een brug.

Industreel park | Evenemententerrein.

STRUCTUURVISIE

04

01 02

Park met industrieel karakter.

Park met industrieel karakter.

03

Park met industrieel karakter.

01 Een heldere padenstructuur over de Lammermarkt maakt het vervolg van de route duidelijk. 02 De Marepoortkade, de Vestwal en de 3e Binnenvestgracht zijn zoveel mogelijk groen ingericht. Het pleintje aan de Vestwal heeft een duidelijke relatie met – en biedt uitzicht over – het water. Vanuit de 3e Binnenvestgracht is duidelijk het vervolg van de route over het terrein van de Energiecentrale richting het Huigpark zichtbaar. 03 Het terrein van de energiecentrale is vormgegeven als een park waarin de voormalige industrie het karakter bepaalt en waar (binnen veiligheidsnormen) eventuele evenementen plaats kunnen vinden. Afhankelijk van de ontwikkelingen rond de stadsverwarming zal hier op de lange termijn eventueel bebouwing kunnen worden toegevoegd. Langs het water en over het terrein lopen paden. Het is een plaats waar de 19e eeuwse industriële historie voelbaar aanwezig is en waar tegelijkertijd de bruisende levendigheid van de 21e eeuw een plek heeft gekregen. 04 De dam in de singelgracht is vervangen door een brug waardoor het mogelijk is om een ‘Rondje Singels’ te varen en het voor de inwoners van Nieuw Leyden en Groenoord nog gemakkelijker wordt om met de boot de binnenstad te bereiken. Door het openen van de dam ontstaat er 15% meer vaarwater, waardoor het ’filevaren’ op drukke zomerse dagen wordt verlicht. Door de brug is het mogelijk om in één lijn vanuit het centrum door Nieuw Leyden, de Tuin van Noord en Park Merenwijk naar het regionale groen te fietsen en wandelen en wordt het Singelpark op deze plek een regionaal knooppunt. Ook het park op het voormalige slachthuisterrein, met grand-café, wordt hierdoor verbonden met het Singelpark. De energiecentrale is nog steeds in gebruik en maakt onderdeel uit van de singels.

29

Ruimtes en functies zoals spelen goed ingepast.

Goed gebruikte brede dwarse verbindingsroute.

Singel incl. buitenrand goed beleefbaar.

Parkweg.

Singel incl. buitenrand goed beleefbaar.

Verrassende doorsteek dmv bruggetje naar begraafplaats.

Begraafplaats Zijlpoort.

Speelvoorziening met onvriendelijk hek.

Aanlegplaats, ontoegankelijk en onaantrekkelijk.

P O S I T I E F DEELGEBIED 3: Huigpark | Blekerspark HUIDIGE SITUATIE

30

HUIDIGE SITUATIE Het Huigpark is recent gesaneerd en op sobere wijze heringericht. Het park zelf is door haar directe ligging aan het water duidelijk onderdeel van de singels. De parkeerplaats en fietsenstalling bij het Stadsbouwhuis ligt grotendeels in het park en verstoort het parkgevoel. Richting het Blekerspark is de oversteek over de Oude Herengracht naar twee zijden een belemmering. De zichtbaarheid van het Blekerspark, en daarmee de logica van de route, is gering. Het Blekerspark zelf is in de huidige situatie een optelsom van een hangplek, een speeltuin (met hieromheen onaantrekkelijke hekken), gras en een aanlegsteiger. De verblijfskwaliteit en gebruiktsmogelijkheden zijn gering. Het is een grote lege ruimte zonder duidelijke betekenis. De doorgang richting begraafplaats Zijlpoort is verrassend leuk. Er bestaat de mogelijkheid om – zonder de begraafplaats zelf op te gaan – toch iets van de verborgen, intieme sfeer te proeven. In de avonduren wordt de hoofdroute richting de Zijlpoort zelf afgesloten en is er een alternatieve route die erg onaantrekkelijk is

N E G A T I E F Parkeerplaats prominent aanwezig in het park.

Fietsparkeren in het park.

Rommel.

Doorgangsroute onvriendelijk/ onduidelijk.

Woonboten onttrekken het water aan het zicht.

DEELGEBIED 3: TOEKOMST STRUCTUURVISIE 01 Het Huigpark is een echt stadspark met verschillende gebruiksfuncties voor de buurt en voor de stad geworden: het heeft een duidelijk thema gekregen binnen het Singelpark. De parkeerplaatsen en de fietsenstalling bij het Stadsbouwhuis zijn elders gecompenseerd en geïntegreerd in het park. 02 Een brug over de Oude Herengracht zorgt voor een directe verbinding tussen het Huigpark en het Blekerspark. De entrees van beide parken zijn duidelijk aangegeven. 03 Het Blekerspark heeft veel gebruikswaarde en een hoge verblijfskwaliteit. De speelplek is op een logische, aantrekkelijke manier in het park ingepast. 04 De begraafplaats Zijlpoort is te allen tijde toegankelijk en Kapel Zijlpoort vormt een rustmoment in de wandeling. De route naar de Zijlpoort is duidelijk en loopt langs de open gegraven Binnenvestgracht.

Ontwerp Huigpark 2009

Speeltuin in Blekerspark.

01

02 31 03

04

Impressie nieuwe brug over Oude Herengracht

Impressie herontwikkeld Blekerspark

Impressie nieuwe Binnenvestgracht

Vanaf Zijlpoort vervolgroute goed te zien.

Raakpunt Singel duidelijk beleefbaar.

Entree naar park.

Ankerpark: ruimte voor sport en spel

Katoenpark, mooi zicht vanaf buitenrand.

Ankerpark met lommerrijke wandelroute langs het water.

P O S I T I E F DEELGEBIED 4: Ankerpark | Meelfabriek HUIDIGE SITUATIE

Achterkant Meelfabriek, onneembare hindernis.

NEGATIEF

HUIDIGE SITUATIE De route van de Zijlpoort naar het Ankerpark loopt helemaal om de haven heen. Dit is geen onaantrekkelijke route, maar wel een lange omweg die niets van doen heeft met de singelroute. Gekomen bij het Ankerpark is er één entree. De route vanaf deze entree loopt niet door het eigenlijke park heen, maar voert richting het onaantrekkelijke deel van het park aan de zijde van de Meelfabriek. Het hele terrein van de Meelfabriek is ontoegankelijk en omlopen is dus noodzakelijk. De route er omheen is onaantrekkelijk. Dit heeft te maken met de impact van de Meelfabriek, maar ook met de inrichting van de openbare ruimte er omheen.

32

N E G A T I E F Doorgangsroute wel aantrekkelijk maar niet duidelijk.

Totaal onduidelijke doorgangsroute.

Doorgang donker, onvriendelijk en ontoegankelijk.

Hondenuitlaatplek lelijk of onvindbaar.

Speelplek slecht onderhouden.

Haven: barrière Singelroute.

Onaantrekkelijke route, geen zicht op het park.

DEELGEBIED 4: TOEKOMST

STRUCTUURVISIE 01 Vanaf de Zijlpoort (waar aan zowel de noord- als de zuidzijde een horecagelegenheid met terras is) maakt een ranke voetgangersbrug de oversteek over de Haven naar het nieuwe Ankerpark. De brug fungeert duidelijk als entreemoment van de binnenstad voor passantenschepen. De brug heeft een bijzonder, eigentijds ontwerp en past tegelijkertijd in het ensemble van de bestaande bruggen en de historische Zijlpoort. 02 Door het strak vormgegeven Ankerpark voert de route naar het multifunctionele en internationaal befaamde complex de Meelfabriek. Toeristen en architectuurbeminners komen speciaal naar deze plek in Leiden voor het bijzondere ontwerp van zowel dit deel van het Singelpark als voor het ontwerp van Peter Zumtor voor de Meelfabriek. Het Anker- en Katoenpark hebben een nieuw, mondain ontwerp gekregen dat past bij het bolwerk en de nieuwe Meelfabriek. 03 De Meelfabriek is met het Ankerpark verbonden via een brug. 04 Door het stedelijk-culturele complex loopt een wandelroute naar het Katoenpark. Het Meelfabriekcomplex is een bebouwde uitzondering op de groene singelrand, maar is er door middel van routes en zichtlijnen onderdeel van geworden. Mede door de Meelfabriek worden de omliggende parken veel intensiever en door een meer gemengd publiek gebruikt. De ruimtelijke kwaliteit is hoog en er hangt een innovatieve en moderne sfeer. Er vinden kleinschalige, innovatieve evenementen plaats. Bij de Meelfabriek is een extra aanleghaven gekomen en binnen de grenzen van de Meelfabriek is in samenwerking met de Hortus botanicus een groene omgeving ontstaan die perfect aansluit op het Singelpark.

01

Ranke voetgangersbrug over haven.

02 33 Nieuwe brug sprong naar Meelfabriekcomplex

03

04

Wandelroute Route door Ankerpark naar Meelfabriek

door stedelijk-culturele

complex

Monumentale bebouwing op Groenesteeg

Groenesteeg, unieke oase in de stad.

Groenesteeg, unieke oase in de stad.

Groenesteeg, unieke oase in de stad.

Speeltuin voorziet in een behoefte.

Zone wordt beëindigd door mooi hofje.

P O S I T I E F DEELGEBIED 5: Katoenpark | Groenesteeg HUIDIGE SITUATIE

34

HUIDIGE SITUATIE De oversteek vanuit het Ankerpark via de Meelfabriek naar het Katoenpark is onduidelijk en de entree van het Katoenpark is rommelig. In het park zelf wordt een groot deel van de ruimte ingenomen door een speeltuin die beheerd wordt door de speeltuinvereniging. Er staat een groot, onvriendelijk hek omheen. De speeltuin is doordeweeks en in het weekend geopend tussen 10.00 en 17.30 en is een populaire locatie voor kinderfeestjes en partijtjes. Tussen de speeltuin en het water loopt een smalle strook groen met een wandelpad en een fraaie rij bomen. Het is niet mogelijk om direct vanuit hier naar begraafplaats Groenesteeg door te lopen. Hiervoor is het noodzakelijk om te lopen via de parkeerplaats Lakenplein. De begraafplaats is beperkt toegankelijk en de entree is weinig uitnodigend. De plek zelf heeft een uniek karakter en is van ongekende kwaliteit; het is een oase in de drukke stad, zoals nergens anders te vinden is. Op de begraafplaats hebben vele beroemde Leidenaren hun laatste rustplaats gevonden. Op het terrein staat een enigszins sleetse aula. Ook de bebording op de begraafplaats is niet fraai. Om de route verder te volgen vanuit de begraafplaats is lastig en onaantrekkelijk. Zij loopt langs het Kaarsenmakersplein (voornamelijk in gebruik als parkeerplein). Vervolgens moet er worden omgelopen naar de eerste brug over de Nieuwe Rijn. Het zicht op de vervolgroute wordt weggenomen door de woonboten die langs de Rijn liggen.

N E G A T I E F Onduidelijke route langs trieste omgeving.

Katoenpark slecht toegankelijk of slechts voor betalende groep.

Toegang Groenesteeg, beperkt en niet vriendelijk.

Toegang Katoenpark zeer onuitnodigend.

Singel niet beleefbaar t.h.v. Groenesteeg.

Meelfabriek ontoegankelijk.

Hofjes nabij Kaarsenmakersplein.

DEELGEBIED 5: TOEKOMST

STRUCTUURVISIE 01 De oversteek van de Meelfabriek naar het Katoenpark is helder: er is een brug over het nieuw aangelegde water. Het Katoenpark is van een uitzonderlijke hoge kwaliteit qua vormgeving. 02 De speeltuin is opgenomen in het ontwerp van het openbaar toegankelijke park en heeft absoluut geen hekken eromheen. Tevens is er een theehuis en meer interactie met het water van de singel. 03 Vanuit het Katoenpark loopt een ligt hellend pad die je direct voert naar begraafplaats Groenesteeg. 04 De voormalige aula is een trefpunt voor bezoekers en heeft een culturele functie. Via de bestaande brug voert de route naar het Kaarsenmakersplein. (Door de route niet helemaal door de begraafplaats zelf te laten lopen blijft het unieke intieme karakter ervan behouden.) 05 Het Kaarsenmakersplein is vormgegeven als groen plein. Het straalt kwaliteit uit en heeft meerdere functies. 06 In het verlengde van de Kaarsenmakersstraat is een brug over de Nieuwe Rijn aangelegd, zodat meteen duidelijk wordt waar de route heen voert. Het aan de overkant gelegen Veerplein is opgeknapt en heeft een groen karakter.

01 Directe verbinding park - begraafplaats.

02

Bruggetje over water naar Katoenpark.

03 35

04 05

Speeltuin onderdeel ontwerp park. Kaarsenmakers- /Veerplein worden ‘groene pleinen’.

Brug over de Nieuwe Rijn.

06

Aula trefpunt voor bezoekers.

Plantsoen, monumentaal park en voorname gevels.

Groene aansluiting op buitengebeid

Singel van buiten en binnen goed beleefbaar.

Parkachtige wandeling.

Goed uitzicht vanuit Plantsoen.

Plantage, groene plek met volwassen, grote bomen.

P O S I T I E F

HUIDIGE SITUATIE

DEELGEBIED 6: Plantsoen HUIDIGE SITUATIE

De route vanaf het Veerplein loopt door de Veerstraat naar de Plantage. Oorspronkelijk maakte de Plantage deel uit van het Plantsoen, maar het Levendaal scheidt deze twee van elkaar. De bomen op de Plantage zijn prachtig, maar de impact van auto’s en verkeer is groot. De oversteek naar het Plantsoen is dan ook niet de meest fraaie. Het Plantsoen zelf is qua maat en kwaliteit een hoogstandje in de singelrand. De bebouwing, het groen, het water en de overkant vormen een prachtig geheel. Er is geen duidelijke beëindiging van het park bij de Jan van Houtbrug. De oversteek naar de Jan van Houtkade wordt gedomineerd door verkeer.

36

N E G A T I E F Groengebied opgedeeld door brede, drukke weg.

Reusachtige verkeersbarrière.

Doorsteekpunt richting Groenesteeg onzichtbaar.

Doorgangsroute onduidelijk.

Pleintje Utrechtse Veer, stenig i.p.v. groen.

Tijdelijke school: wordt park!

DEELGEBIED 6: TOEKOMST

STRUCTUURVISIE 01 De verkeersader Levendaal is in de vormgeving ondergeschikt gemaakt aan het groen. 02 De Plantage en het Plantsoen horen weer bij elkaar. Ook is de oversteek duidelijk en veilig. Het Plantsoen heeft weer een fontein op de oorspronkelijke plaats. 03 Vanuit het Plantsoen is het mogelijk om de route naar het groen in de regio op te pakken. Via het nieuwe Trigonpark lopen groene, recreatieve routes naar de parken Matilo en Polderpark Cronesteyn en vervolgens naar het Groene Hart. Het begin van het Plantsoen aan de zijde van de Jan van Houtbrug is gemarkeerd met een duidelijke entree. 04 De oversteek naar de Jan van Houtkade is helder vormgegeven. De oversteek wordt niet meer gedomineerd door auto’s.

Huidig ontwerp Plantsoen. Plantage hoort erbij.

37

01 Entree Plantsoen.

Plantsoen

04

Plantsoen.

03

02

Wateraansluiting Vliet duidelijk.

Waltoren Oostenrijk.

Mooi beeld langs buitenrand.

Buitenrand Boisotkade is mooi groen.

Vriendelijke, rustige route met groene uitstraling, grote bomen.

P O S I T I E F DEELGEBIED 7: De Kades HUIDIGE SITUATIE

HUIDIGE SITUATIE Ter plaatse van de Jan van Houtkade en de Boissotkade is de groene singelrand gereduceerd tot het feitelijke wegprofiel. Er is geen sprake van een groene ‘ruimte’, wel liggen er privé-tuinen direct aan de straat. Het smalle profiel maakt het oorspronkelijke profiel van de middeleeuwse stadsmuur voelbaar; ook zijn er nog enkele restanten van de middeleeuwse stadsmuur te vinden. Op de Jan van Houtkade domineert de verkeersfunctie boven het groen. De oversteek over de Doezastraat is vanuit de wandelroute gezien een grote steenachtige vlakte. Het profiel van de Boissotkade is smal. Geparkeerde auto’s verkleinen de ruimte nog verder. De Boissotkade wordt in twee delen gedeeld door de Vliet. Dit is duidelijk merkbaar door de hoge brug en de zichtbaarheid van het water.

38

N E G A T I E F Lelijk kruispunt naar Jan van Houtkade.

Groene omgeving onzichtbaar door geparkeerde auto’s.

Mooie brede berm, maar bomen te veel op de rand.

Mooie brede berm, maar bomen te veel op de rand.

Vriendelijke, rustige route met groene uitstraling, grote bomen.

DEELGEBIED 7: TOEKOMST

39

STRUCTUURVISIE 01 Het talud langs de Jan van Houtkade is aanzienlijk verbreed ten koste van de overbodige verkeersruimte. Deze mogelijkheid doet zich voor als er voor de parkeerplaatsen aan de zuidzijde compensatie in de buurt is gevonden. De weg heeft een 30 km/u regime gekregen. In het groene gebied is een wandelpad aangelegd en zijn extra bomen geplant. Hierdoor wordt een promenadeachtige situatie gecreëerd en de relatie met het water van de singelgracht nog sterker. 02 Restanten van de middeleeuwse stadsmuur en aanduidingen van de oorspronkelijke ligging zijn in het ontwerp geïntegreerd. 03 Bij de oversteek van de Doezastraat is de verbinding tussen de Jan van Houtkade en de Boissotkade gelegd en domineert het verkeer en de verharding niet meer. Op de Boissotkade zijn de parkeerplaatsen verplaatst naar elders in de buurt en is de groene zone verbreed. Door de verbreding en vergroening van de taluds zijn de kades onderdeel geworden van de singels en heeft de omgeving een hogere kwaliteit gekregen. Ook is de middeleeuwse historie goed afleesbaar.

03 02

01

Toegang Hortus duidelijk en aantrekkelijk.

Doorgangsroute met leuke verrassingen.

5e Binnenvestgracht: aantrekkelijk groen en bebouwing

Fraai zicht op Hortus en Sterrenwacht vanaf buitenrand.

Aantrekkelijke binnenruimte Hortus.

Leuk uitzichtje op Sterrenwacht.

P O S I T I E F

HUIDIGE SITUATIE

DEELGEBIED 8: Sterrenwacht/Hortus Botanicus HUIDIGE SITUATIE

Vanaf de Boissotkade is het vanwege het Van der Klauw-laboratorium, de afgesloten Sterrewacht en Hortus botanicus niet mogelijk om langs het water van de singel te blijven lopen. Door de onaantrekkelijke, doodlopende Sterrewachtlaan is het wel mogelijk om vlakbij de oude gebouwen van de Sterrewacht te komen. Het fraaie gebied er direct omheen is echter altijd afgesloten. Om de route te vervolgen zo dicht mogelijk langs het water is omlopen via de Kaiserstraat en de onaantrekkelijke Zegersteeg noodzakelijk. De route loopt verder langs de mooie, besloten 5e Binnenvestgracht. De Hortus botanicus vormt (buiten de openingstijden) een barrière op de route. Gedurende de openingstijden van de Hortus is het wel mogelijk om een leuke route door het voorgedeelte van de Hortus te nemen. De vindbaarheid van de beide routes is echter niet optimaal (via Nonnensteeg, Rapenburg en Doelensteeg).

40

N E G A T I E F Onduidelijke achterlangsroute Nonnensteeg.

Achterlangsroute: hortus zichtbaar maar niet toegankelijk.

Doodlopend stuk 5e Binnenvestgracht.

Onduidelijke route.

Straatbeeld rommelig en ‘vervuild’ door parkeren.

Sterrenwacht niet toegankelijk.

Onvriendelijke doorgang en onduidelijke route.

DEELGEBIED 8: TOEKOMST STRUCTUURVISIE 05

04

01 Vanaf de Boissotkade kan tussen het water en de nieuwe singelwoningen door de openbare groenzone worden gelopen. 02 Vanaf hier zijn de gebouwen van de in oude staat herstelde Sterrewacht zichtbaar. Het gebied rondom de Sterrewacht is opgenomen in de Hortus botanicus die tegen betaling toegankelijk is. Vanaf de Sterrewachtlaan is het mogelijk de Hortus botanicus en Sterrewacht in te gaan. Ook is het mogelijk om zonder entreebewijs van de horecagelegenheid bij de Sterrewacht gebruik te maken. Vanaf de Sterrewachtlaan is het mogelijk om direct naar de 5e Binnenvestgracht door te lopen. 03 Dit wordt ruimtelijk nog eens benadrukt door het verbinden van het water van de 5e Binnenvestgracht met de singelgracht. 04 Al lopende langs de 5e Binnenvestgracht is de sfeer van de Hortus ook vanaf de buitenzijde beleefbaar. Met het water van de Binnenvestgracht mee onder de gebouwen van de Universiteit door loopt de route via een ranke vlonderbrug naar het voorgebied van de Hortus botanicus. De vlonderbrug is één van de iconen van de singelroute. Langs de Clusiustuin op het voorterrein en de mooi besloten gelegen horecagelegenheid van de Hortus loopt de route verder naar de Doelengracht. 05 De vindbaarheid van de route en de zichtbaarheid en aantrekkelijkheid van de Hortus zijn sterk vergroot.

03 02 01

41

Vanaf bruggen ‘groen’ uitzicht.

Gedeelte route langs Singel wel bereikbaar.

Arsenaalplein fijne ligging aan water, goed bereikbaar (boten).

Prettig stadsbeeld nabij Hortus.

Luchtfoto groene rand Witte Singel.

P O S I T I E F

HUIDIGE SITUATIE

DEELGEBIED 9: Witte Singel HUIDIGE SITUATIE

Vanaf de Doelengracht is de route naar de singelgracht slecht te vinden. Deze loopt via het Paterstraatje. Vanaf hier moet er tussen de verschillende universiteitsgebouwen (Lipsius, Reuvensplaats) door een weg worden gevonden. De meeste straten en paden zijn onaantrekkelijk doordat er sprake is van een ‘dode plint’. Ook staat de bebouwing (Lipsius) zo dicht op het water van de singelgracht dat er nagenoeg geen ruimte meer is voor groen of een pad. Uitgekomen op het Arsenaalplein is de route richting Rembrandtpark niet duidelijk. Zowel de oversteek over de Groenhazengracht als de doorloop naar het park liggen niet logisch in de route. Het Arsenaalplein heeft een stenig uiterlijk met uitzonderlijk veel straatmeubilair, waaronder enkele schreeuwerige speelobjecten.

42

N E G A T I E F Arsenaalplein, stenig en rommelig.

Trieste bebouwing, route zeer onduidelijk.

Trieste bebouwing, route zeer onduidelijk.

Mooi beeld op Hortus, maar onbereikbaar.

Kwaliteit waterkant teniet gedaan door gebouwen.

Buitenprofiel smal, bomen op rand, berm te smal.

DEELGEBIED 9: TOEKOMST STRUCTUURVISIE 03 02

01

01 Met het doortrekken van de route via het voorterrein van de Hortus botanicus is het vervolg richting singelgracht veel logischer geworden. De route langs het Lipsius gebouw is een aantrekkelijke route met horeca in de plint. 02 De route loopt ofwel via de openbare binnenplaats van het universiteitsgebouw Reuvensplaats of via een vlonderpad direct langs de singel. Het Arsenaalplein wordt heringericht tot een aantrekkelijke groenstedelijke ruimte. 03 Bij de inrichting van dit plein is rekening gehouden met de historie en het (koninklijke) gebruik van de locatie. De speelfunctie wordt integraal opgenomen in het nieuwe ontwerp. De oversteek naar het park achter de woningen aan de Rembrandtstraat over de Groenhazengracht wordt gemaakt door een nieuw bruggetje over het water.

43

Rijn goed zichtbaar.

Overgang Rembrandtpark 1 -> 2, zichtbaar waar men heen moet.

Singel goed beleefbaar.

Zicht vanuit Rembrandtpark op De Put.

Rembrandtpark 1: prettige ruimte.

Rembrandtpark 2: prettige ruimte.

Vanaf terras goede bereikbaarheid water.

Rembrandtpark 2: slechte doorgang bij de Grote Beer.

Rembrandtpark 2: slechte doorgang bij de Grote Beer.

P O S I T I E F DEELGEBIED 10: Rembrandtpark | De Put HUIDIGE SITUATIE

44

HUIDIGE SITUATIE Het Rembrandtpark is een prettige ruimte. Het beheer van deze ruimte zou zorgvuldiger kunnen. De toegangen tot dit park zijn echter slecht. Vanaf het Arsenaalplein ontstaat het gevoel dat het niet mogelijk is om door te lopen. Dit gevoel ontstaat door de privatisering van de openbare ruimte door de horecagelegenheid De Grote Beer. Ook de onderdoorgang naar het Noordeinde is niet aantrekkelijk. De oversteek naar het Rembrandtpark (over het Noordeinde) wordt gedomineerd door de verkeersfunctie. Ook hier is de entree niet echt aantrekkelijk. Het park zelf is een prettige ruimte die direct contact maakt met het water. Een deel van het park wordt bepaald door geparkeerde auto’s en de relatie met het noordoostelijk gelegen, meer pleinachtige deel van het park vormt geen eenheid met de rest van het park. Het vervolg van de route loopt over de brug over de Rijn. Dit vormt (ook vanaf het water) samen met Molen de Put een prachtig entreemoment van de stad. De route loopt verder door of langs het park bij de molen. Ook in dit park ontbreekt samenhang: de molen vormt een te zelfstandig element, los van de rest van de ruimte. De ruimte zelf is niet echt als park vormgegeven maar meer als een speelpleintje.

N E G A T I E F Matige uitstraling bij De Put.

Rommelig bij bootverhuur.

Ruimte ‘verrommeld’ door electrahuisje...

... bushalte.

Doorgang van Rembrandtpark 1 naar 2 onduidelijk.

DEELGEBIED 10: TOEKOMST STRUCTUURVISIE

04

03 02

01

01 Het nieuwe bruggetje over de Groenhazengracht zorgt voor een directe verbinding tussen het Arsenaalplein en het park. Het park zelf is zorgvuldig opgeknapt en de overgangen naar de tuinen van de woningen zijn mede-vormgegeven. 02 De onderdoorgang naar het Noordeinde, de oversteek en de entree van het Rembrandtpark vormen een prachtig aantrekkelijk geheel, waardoor de parken naadloos in elkaar over lopen. In het Rembrandtpark zijn de parkeerplaatsen verplaatst in de wijk en is er ruimtelijke samenhang tussen de verschillende delen van het park. 03 De historie van deze plek (en de stad) is duidelijk voelbaar en zichtbaar: de fundamenten van de Witte Poort, restanten van de oude middeleeuwse stadsmuur en de rol van de omgeving in het leven van Rembrandt zijn prominent aanwezig. Het is een plek waar juist toeristen deze historie willen beleven. 04 In het park bij Molen de Put neemt de molen de centrale plek in. De rest van de ruimte is vormgegeven als een park met een doorgaande route naar de Morspoort.

45

BUITENRAND | SINGELWEG Heden In de huidige situatie fungeert de buitenrand van de singels op de meeste plaatsen als een binnenring voor het stadsverkeer. Enkele plaatsen uitgezonderd (Morssingel (westelijk deel), Rijnsburgersingel) wordt het groene singelkarakter overstemd door de verkeersfunctie. Dit manifesteert zich vooral in de verhouding tussen groen en asfalt enerzijds en door de intensiteit van het autoverkeer anderzijds. De verhouding tussen genoemde aspecten verschilt per deel van de buitenrand . Het zicht vanaf de buitenrand op het water wordt op een aantal plekken volledig weggenomen door de langs de rand liggende woonboten. Soms liggen deze woonboten te dicht op elkaar waardoor er geen zicht meer mogelijk is tussen de boten door. Meestal bestaat het probleem ook uit het feit dat de oevers tussen de boot en de weg zijn geprivatiseerd. Hierdoor worden de singelgracht en de binnenstad aan het zicht ontnomen.

46

De bebouwing langs de buitenrand heeft op veel plaatsen het karakter van singelbebouwing. Individuele in de rooilijn staande woonhuizen met een behoorlijke hoogte zijn er langs nagenoeg de hele singel te vinden. Aan de zuidzijde van de stad zijn dit – in tegenstelling tot de noordrand - wat grotere panden, meestal met een voortuin. Aan de oostzijde (Zijlsingel) is de bebouwing bescheidener en aan de westzijde (delen van de Witte Singel en de Morssingel) staan enkele grotere individuele panden met een nietwoonfunctie. Hier wordt de rooilijn losgelaten en is ook de oriëntatie van de gebouwen niet specifiek op de singel gericht. De begrenzing van de singelruimte wordt hierdoor enigszins diffuus. Op enkele plaatsen ligt er een park direct langs de weg (Nieuw Leyden, Oud Hortuszicht). Verleden Tot aan de uitbreidingen buiten de singels (rond 1900) was de weg rondom de stad het beste te karakteriseren als een ‘laan met bomen’ . Een relatief smalle klinkerweg met aan weerszijden bomen en aan de landzijde een sloot kenmerkte de overgang tussen stad en land. Vanaf de weg was er op de meeste plaatsen vrij uitzicht op het omliggende land en op de binnenstad. Aan de binnenstadszijde lagen de verdedigingswerken. Op de buitenrand was er sprake van continuïteit en het was goed mogelijk om je te oriënteren. Toekomst Om de buitenrand van de singel echt deel uit te laten maken van de gewenste groene singelrand en om de recreatieve functie ervan te vergroten is het randvoorwaarde dat de verkeersfunctie van de buitenrand van de singels sterk wordt verminderd. Hiervoor zijn maatregelen op hoger schaalniveau noodzakelijk.

Ook zal ter plaatse van de ‘verkeerskundige raakpunten’ (radialen) de inrichting moeten worden aangepast ten gunste van de ruimtelijke continuïteit van de singelrand. De verkeersknopen zorgen voor desoriëntatie en een verstoring in het ruimtelijk beeld. Op enkele plaatsen is het van belang om bij ontwikkelingen de rooilijn en oriëntatie van de bebouwing langs de singel te verhelderen (westelijke delen van de Witte Singel en Morssingel). Herinrichting van de buitenrand zal meer ruimte moeten geven aan de groene oever ten koste van de hoeveelheid asfalt en ten gunste van het groene beeld en de groeiomstandigheden van de bomen. Daarnaast dient zo mogelijk een tweede bomenrij en groenstrook te worden geïntroduceerd aan de bebouwingszijde en het aantal parkeerplaatsen verminderd te worden. (Voorwaarde hiervoor is dat deze parkeerplaatsen in de buurt worden gecompenseerd ). De continuïteit en herkenbaarheid van de buitensingelrand zal door deze ingrepen sterk worden vergroot. Samen met het water zal de buitenrand het herkenbare snoer worden dat de verschillende kralen (parken aan de stadszijde) bij elkaar houdt. Bovenstaand wensbeeld is voor een aantal locaties langs de singelweg uitgewerkt in een montage ). Hierbij is geprobeerd een reëel beeld van de mogelijkheden te scheppen. Er is bijvoorbeeld ook onderzocht of een eenrichtingsvariant mogelijk is. Dit is echter verkeerskundig zodanig ingrijpend dat de haalbaarheid hiervan niet erg hoog wordt ingeschat. De montages gaan uit van het verbreden van de berm langs het water, ten koste van de rijbaan. De rijbaanbreedte wordt geoptimaliseerden zal breed genoeg blijven voor tweerichtingsverkeer. Indien er woonboten aaneengesloten langs de oever lagen is een royale onderlinge afstand gecreëerd (uitgaande van verplaatsing) en zijn de geprivatiseerde oevers vrijgemaakt van bebouwing en bosschages waardoor doorzicht over het water mogelijk blijft. De parkeerstrook langs de huizen is waar mogelijk voor een deel vervangen door een groenstrook. Voorwaarde hiervoor is dat de parkeerplaatsen elders in de buurt een plek hebben gevonden. Tussen de geparkeerde auto’s komen bomen. Door deze maatregelen ontstaat een veel beter en aangenamer beeld en gaat de singelweg meer bij de binnenstad horen. Uitgangspunt voor realisatie is het terugdringen van het (doorgaande) verkeer op de singelweg en het instellen van een maximumsnelheid van 30 km/h. Hiervoor zijn aanvullende maatregelen op de hogere schaalniveaus nodig. Bij uitwerking van de nieuwe verkeerscirculatie Binnenstad moet dit verder onderzocht worden .Het eindbeeld hoeft niet in één keer te worden gerealiseerd, maar zodra het mogelijk is om een gedeelte van de singelweg te wijzigen, moet de gelegenheid worden aangegrepen. Opvallend is dat reeds in de huidige situatie grote delen van de singelweg kunnen worden aangepakt en omgevormd tot een prachtige groene zoom om de binnenstad. . In volgorde van belangrijkheid is het terugdringen van de snelheid en de intensiteit de belangrijkste. Daarna volgt het verbreden van de berm ten koste van het asfalt. Tot slot zal het verminderen van de parkeerplaatsen een belangrijke bijdrage leveren

BUITENRAND Fotomontages

SCHUTTERSVELD STATIONSWEG zeer positief positief gemiddeld

OUDE HERENGRACHT KOOILAAN

PLESMANLAAN

negatief

huidige situatie; wensbeeld bereikt wensbeeld nu mogelijk niet mogelijk te wijzigen

zeer negatief

wensbeeld mogelijk na verandering verkeerscirculatie

HAAGWEG

47

HOGE RIJNDIJK

LAMMENSCHANSWEG

Beleving huidige situatie

Wensbeeld

Morssingel huidig

Zoeterwoudsesingel huidig

Morssingel toekomstig

Zoeterwoudsesingel toekomstig

48

Herensingel huidig

Herensingel huidig

49

Herensingel toekomstig

Herensingel toekomstig

ROUTEMARKERING

50

Het volgen van de route dient zo vanzelfsprekend mogelijk te zijn. Zowel voor bewoners als voor bezoekers. Het verloop van de paden en de aansluiting van de paden op de onderlinge verbindingen is helder. Oversteken over kruispunten en watergangen zijn zo vorm gegeven dat de wandelroute niet ondergeschikt is aan asfalt of andere infrastructuur, maar een integrale plaats in het ontwerp inneemt. Het verloop van de route wordt versterkt door gebruik te maken van zichtlijnen of het strategisch planten van bomen en kunst. Het gebruik van speciale aanduidingen is met een natuurlijke, logische route in principe overbodig. De route is echter voorlopig nog niet vanzelfsprekend te volgen. Dit komt doordat verschillende gebieden op korte termijn nog niet ontsloten zijn of bepaalde verbindingen nog niet zijn aangelegd. Daarom zullen er – ook in de toekomst - altijd enkele plaatsen blijven waar een zekere vorm van routemarkering noodzakelijk blijft. Om als bezoeker in de huidige situatie toch al gebruik te kunnen maken van de wandelroute is het maken van een routemarkering een middel. Hiermee kan de route ook al ‘op de kaart’ gezet worden. Markering kan tezamen met de fysieke ingrepen meer bekendheid geven aan de singelroute. De vorm waarin of het middel waarmee de route zal worden gemarkeerd zal nog worden uitgewerkt. De markering zal enerzijds moeten passen binnen de historische context en materialisering van de openbare ruimte in Leiden. Daarnaast zal het een eigenheid moeten geven aan de singelroute.

PRIORITERING | UITVOERING

Leiden heeft de kans om het langste park van Nederland, zoals beschreven in deze visie, te realiseren op korte termijn. De basisstructuur is namelijk aanwezig en hoeft niet te worden aangelegd. Alle ingrepen zijn een verbetering van de bestaande situatie en aanhechting. Op basis van de voorliggende visie is een globale raming gemaakt. Alle ingrepen (groot en klein) zijn hierin opgenomen. Dit dient als aanzet voor het Uitvoeringsplan Leidse Singels. Projecten die in de huidige situatie reeds als een project zijn gedefinieerd en een eigen financieringsstroom kennen, zijn hier buiten beschouwing gelaten. Deze structuurvisie dient als overkoepelend kader voor deze projecten. Dat wil zeggen dat in deze projecten de ambitie voor de singelrand moet worden gerealiseerd. Het slagen van het uitvoeringsplan is niet gelegen in de uitvoering van het geheel in één keer. De ingrepen zijn namelijk bijna niet afhankelijk van elkaar: het is een optelsom van kleinere en grotere ingrepen die aansluiten bij bestaande of reeds te starten projecten als bijvoorbeeld de herontwikkeling van de Meelfabriek. De uitvoering van de Visie Leidse Singels zal een enorme groene en recreatieve impuls aan het gebied geven. Er mag dan ook verwacht worden dat stadspartners met een belang in de buurt zullen zorgen voor extra externe financiering. Samen met het college van Burgemeester en wethouders zal een prioritering worden opgesteld voor de eerste fase. Het college heeft reeds aangegeven de route zelf, een vorm van samenhang en het communicatietraject op korte termijn (2012) te willen starten en de realisatie van enkele eyecatchers zo snel mogelijk aan te vangen. De Gemeenteraad zal de Visie Leidse Singels als Uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Leiden 2025 vaststellen als ruimtelijk ontwikkelingskader voor het mooiste en meest kansrijke gebied van Leiden.

Financieringsmogelijkheden Gemeentelijk • NUON-middelen • ISV-3 middelen • IP-Groenrenovatie gelden Gemeentelijk indirect • Parkeerfonds • Programma Binnenstad cultuur (ontsluiting en uitbreiding Sterrewacht - Hortus botanicus, bezoekerscentrum Sterre wacht) Mogelijke partners • Universiteit Leiden • Rijksmuseum voor Volkenkunde • E.On • Woningbouworganisaties Portaal, Ons Doel • Meelfabriek C.V. Mogelijke subsidie/ medefinanciering • Provinciaal Wandelroutenetwerk • Regionaal Groenfonds Holland Rijnland

51

COLOFON Gemeente Leiden Afdeling Realisatie/ Team Stadsruimte & Afdeling Ruimte- en Milieubeleid Samengesteld door: Alwin Kaashoek Karen Jansen Marcel Belt Layout: Mike van der Geest Beeldmateriaal: Cor Smit, Bert de Jonge, de Visualisatiekoning Universiteit Leiden november 2011