VISIE LANDGOEDERENZONE

VISIE LANDGOEDERENZONE ZUID- EN NOORD-HOLLAND

CULTUURHISTORIE ALS INSPIRATIEBRON VOOR RUIMTELIJKE ONTWIKKELING

COLOFON Dit rapport is opgesteld in het kader van het Belvedereproject Landgoederen Verbinden. Dit Belvedereproject is mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van het Stimuleringsfonds voor de Architectuur. Het project is uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van een projectgroep bestaande uit: Willemiijne Moes/Claudia de Kort, Holland Rijnland Enno Schimmel, Provincie Zuid-Holland Tessa van Duijn, Stadsgewest Haaglanden Joke Lenten, Provincie Noord-Holland De samenstelling van het rapport is verzorgd door Vista landscape and urban design in samenwerking met de Faculteit der Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft: Pieter Veen (Vista) , eindredactie Peter van Baaren (Vista), onderzoek en planvorming Maart Zondervan (Vista), onderzoek en planvorming Gerdy Verschuure (TU Delft), landgoedtypologie en bijdrage planvorming Tevens zijn bijdragen geleverd door door Steffen Nijhuis en Wim van den Bosse (GIS-expertise Vista), Jorryt Braaksma, Linda Rijnboutt en Solene Leray (stagiaires Vista). Kaartondergronden zijn geleverd door de GIS-afdelingen van de Provincies Zuid-Holland en Noord-Holland. Januari 2007

Vormgeving

Vista landscape and urban design

Drukwerk

XXX

Oplage

XXX

VISIE LANDGOEDERENZONE ZUID- EN NOORD-HOLLAND

CULTUURHISTORIE ALS INSPIRATIEBRON VOOR RUIMTELIJKE ONTWIKKELING

LANDGOEDEREN IN ONTWIKKELING

In 2005 hebben de regio’s Haaglanden en Holland Rijnland en de provincies Zuid-Holland en Noord-Holland het initiatief genomen voor het Belvedereproject Landgoederen Verbinden. Doel van dit project is om te bevorderen dat er in de ruimtelijke ordening meer rekening wordt gehouden met de cultuurhistorische waarde van de landgoederen en dat de landschappelijke samenhang tussen de landgoederen wordt versterkt. Het projectgebied omvat de gehele landgoederenzone ‘achter de duinen’, tussen het Westland in het zuiden en de Kennemerzoom in het noorden. In dit gebied liggen meer dan 200 landgoederen. De meeste landgoederen dateren uit de Gouden Eeuw en vertellen veel over de geschiedenis van ons land. De uitzonderlijke cultuurhistorische betekenis is beschreven in de ‘Landgoederengids voor het binnenduinrandgebied van Zuid- en Noord-Holland’. De gids laat ook zien hoe belangrijk de landgoederen zijn voor het huidige landschap: meer dan al het andere groen bepalen de fraaie parkbossen met de statige landhuizen de identiteit van de regio. De landgoederen maken deel uit van de dagelijkse leefomgeving van ruim 2 miljoen mensen. Ze geven de steden Den Haag, Leiden en Haarlem een bijzondere aantrekkingskracht als woon- en werkgebied. Dat is ook internationaal van belang als vestigingsfactor voor buitenlandse bedrijven en instituten. In dit rapport wordt een visie gepresenteerd op de toekomst van de landgoederenzone, volgens het motto ‘behoud door ontwikkeling’ uit de Nota Belvedere. Want duidelijk is dat het gebied niet stilstaat: als onderdeel van de Randstad hebben we hier te maken met een grote economische dynamiek. Diverse plannen zijn in ontwikkeling voor infrastructuur, woningbouw en bedrijventerreinen. Den Haag profileert zich als ‘groene wereldstad’ en de ontwikkeling van het stationsgebied is een sleutelproject uit de Nota Ruimte. De Greenports Westland en Bollenstreek zijn economische kerngebieden voor de landbouw. Rond Haarlem en Beverwijk spelen diverse herstructureringsprojecten. Bij al die ontwikkelingen hoort de opbouw van een robuuste en duurzame groenstructuur. De landgoederen zijn daar bij uitstek de dragers van. Voorwaarde is allereerst dat de bestaande landgoederen duurzaam veiliggesteld worden: de hoge beheerslasten en de grote stedelijke druk zijn nog punten van zorg. Nieuwe financiële dragers voor het beheer zullen ge-

vonden moeten worden, zonder dat het karakter van het landgoed wordt aangetast. Daarnaast is het essentieel dat de landgoederen ingebed zijn in hun omgeving: voorkomen moet worden dat het geïsoleerde eilandjes worden. Goede aansluitingen op de stedelijke gebieden zijn even belangrijk als ecologische en recreatieve verbindingen tussen de landgoederen onderling. In deze visie worden aanbevelingen gedaan voor versterking van de landgoederenstructuur in de verschillende landschapstypen en deelgebieden. Deze aanbevelingen bieden een toetsingskader en een inspiratiebron voor de uitwerking van gebiedsgerichte RO-plannen. We zijn ervan overtuigd dat de landgoederen toekomst hebben in de regio. Al drie eeuwen lang hebben landgoedeigenaren veel creativiteit aan de dag gelegd om hun bezit aan te passen aan de eisen van de tijd. Dat zal niet veranderen. Dat blijkt ook uit de diverse initiatieven die nu worden ontplooid om vervallen landgoederen een nieuw leven in te blazen of zelfs om geheel nieuwe landgoederen te stichten. Het is aan de overheid om dergelijke initiatieven te ondersteunen en te stimuleren. Want alleen als er ruimte is voor vernieuwing kunnen de landgoederen duurzaam worden veiliggesteld. Maar er zal ook geïnvesteerd moeten worden in de omgeving van de landgoederen en in de onderlinge verbindingen. Hiervoor is een meer actieve ontwikkelingsstrategie nodig. Daar worden in dit rapport concrete voorstellen voor gedaan. Elf strategische projecten zijn nader uitgewerkt, in samenwerking met de direct betrokken partijen. Voor de regio’s en de provincies vormt dit rapport een bouwsteen voor de uitwerking van het ruimtelijk beleid. We hopen dat het ook voor gemeenten en landgoedeigenaren een inspiratiebron kan zijn om zelf projecten op te pakken of nieuw beleid te ontwikkelen. Als alle partijen samenwerken kan het unieke historisch ensemble van de landgoederen uitgroeien tot een parkstructuur van nationale of zelfs internationale allure. Erik van Heijningen, Gedeputeerde Cultuur Provincie Zuid-Holland Rinske Kruisinga, Gedeputeerde Cultuur Provincie Noord-Holland Jos Wienen, Portefeuillehouder RO Holland Rijnland Marcel Houtzager, Portefeuillehouder Groen,Recreatie en Toerisme, Haaglanden

INHOUD

DEEL 1: ANALYSE

9

1.1 Landschappelijke basis

11

1.2 Opgaven voor de toekomst

23

1.3 Beheersproblematiek

39

DEEL 2: VISIE

41

2.1 Landschapszonering

43

2.2 Gebiedsprofielen

51

2.3 Regionale parkstructuur

63

DEEL 3: UITVOERING

65

3.1 Planologische doorwerking

67

3.2 Algemene projecten

69

3.3 Gebiedsgerichte projecten

71

BIJLAGEN

81

I. Groslijst projecten II. Verslagen regioworkshops

7

Wat is een landgoed? Een landgoed is een combinatie van bos, natuur, park of tuin met een economische functie als landbouw, wonen, werken of recreatie. Essentieel is dat het landgoed een samenhangende landschappelijke eenheid vormt en als een bedrijf wordt beheerd. Strikt genomen hoeft niet elk landgoed bebouwing te hebben. Dat geldt wel voor een buitenplaats: dat is altijd een (monumentaal) huis, met eventueel bijgebouwen en een tuin of een park. Soms maakt een buitenplaats deel uit van een landgoed, maar er zijn ook buitenplaatsen zonder landerijen, die puur een woonfunctie hebben en niet als een bedrijf worden beheerd. In het spraakgebruik worden de termen buitenplaats en landgoed echter vaak door elkaar heen gebruikt. Bij een landgoed denkt iedereen meteen aan een mooi gebouw met een tuin of een park erbij. Daarom hanteren we in deze visie de term landgoed als overkoepelend begrip, terwijl we soms buitenplaatsen bedoelen.

DEEL 1: ANALYSE De landgoederen achter de duinen kennen een lange historie en liggen op een ingenieuze manier ingebed in het landschap. Bepalend voor het landschap is de opeenvolging van west naar oost, vanaf de duinen via het gebied van de strandwallen en strandvlakten naar de open polders van het Groene Hart. In elk landschapstype is bij de aanleg van de landgoederen op een bijzondere manier gebruik gemaakt van aanwezige hoogteverschillen, zichtlijnen en wegen- en waterstructuren. Dat heeft verschillende typen landgoederen opgeleverd. In hoofdstuk 1.1 worden vier hoofdtypen onderscheiden en van elk type wordt een kenmerkend voorbeeld beschreven met de ontwikkeling in de tijd. De landgoederen liggen in een gebied met grote ruimtelijke dynamiek en zijn sterk verweven met de stedelijke omgeving. In hoofdstuk 1.2 worden de belangrijkste ruimtelijke ontwikkelingen en beleidsopgaven beschreven, die van invloed (kunnen) zijn op de landgoederen. Het gaat hier niet alleen om bedreigingen, maar ook om kansen om de huidige beheersproblematiek aan te pakken. Deze problematiek wordt beschreven in hoofdstuk 1.3.

Amsterdam Haarlem

Leiden

Den Haag

1.1 LANDSCHAPPELIJKE BASIS De landgoederen achter de duinen vertegenwoordigen

de onderlinge samenhang geeft cultuurhistorische en

bijzondere cultuurhistorische en ecologische waarden.

ecologische meerwaarde en biedt een extra garantie

Bijhouwer wijdt in zijn bijdrage aan de Heemschut-

voor een duurzame instandhouding.

serie (deel 18: Nederlandsche tuinen en buitenplaatsen, 1942) een apart hoofdstuk aan het ‘zegepralend

Maar waaruit bestaat die samenhang? Wat maakt het

duingebied’:

geheel meer dan de som der delen? Om die vraag te beantwoorden is een nadere historische en landschap-

“In Kennemerland lagen de buitens der Amsterdamsche

pelijke analyse van de landgoederen uitgevoerd. De re-

en Haarlemsche kooplieden en regenten bijna zij aan zij,

sultaten hiervan zijn te vinden in de ‘Landgoederengids

ten zuiden van Bennebroek vermindert het aantal, een

voor het binnenduinrandgebied van Zuid- en Noord-

grooter percentage wordt gevormd door oude kasteeltjes

Holland’. Dit hoofdstuk bevat een samenvatting van de

met nieuwen parkaanleg, voorbij Leiden echter beginnen

belangrijkste conclusies.

weer aaneenrijingen van buitens in Wassenaar, Voorschoten, rondom Den Haag tot diep in ’t Westland. Van deze tal-

Allereerst is naar voren gekomen dat de landgoederen

looze buitenplaatsen is slechts een gering aantal voor ons

niet willekeurig verspreid door het gebied liggen, maar

bewaard gebleven. Bij het afgraven van de binnenduinen

duidelijk georiënteerd zijn op hoogteverschillen en

tot bollenland zijn er vele gesneuveld, in ’t Westland zijn de

structuurlijnen in het landschap. Er zijn duidelijke con-

groote rijke buitens totaal verdwenen, verdronken in den

centraties te zien op de strandwallen, langs de binnen-

zich steeds uitbreidenden tuinbouw, de zee van glas. Ten

duinrand en aan doorgaande vaarwegen. Bij de aanleg

noorden van Den Haag, nabij Leiden en Haarlem, Velsen en

van landgoederen is zorgvuldig gebruik gemaakt van

Beverwijk zijn woonwijken en villaparken in de plaats geko-

landschappelijke gegevenheden, zoals de aanwezigheid

men van de groote en oude parken. ’t Is ook een ongelijke

van water of van uitzichten op de omgeving. Hoewel

strijd tusschen het buiten, dat jaarlijks groote sommen aan

elke plek en elk landgoed uniek zijn, is toch een aantal

onderhoud kost, en den goed rendeerenden tuinbouw of

gemeenschappelijke kenmerken te benoemen die te

bollenteelt of de grondexploitatie. De grondbezitter kan zijn

maken hebben met de landschappelijke ligging. De land-

terrein alleen intact houden ten koste van groote offers,

goederen in de binnenrand zijn duidelijk anders dan die

verliest hij er de belangstelling voor of bezit hij niet meer

op de strandwallen of aan het water. Op basis hiervan

de noodzakelijke middelen dan is ’t uit.”

is een typologie van landgoederen ontwikkeld.

De door Bijhouwer beschreven problematiek is

Naast de landschappelijke ligging is ook de historische

feitelijk nog steeds hoogst actueel. Aandacht voor een

context van belang om overeenkomsten en verschillen

zorgvuldig beheer en een goede bescherming is onver-

tussen landgoederen te begrijpen. De Gouden Eeuw

minderd noodzakelijk, want nogmaals Bijhouwer: “de

was de bloeiperiode van de Nederlandse tuincultuur.

buitenplaats (is) de bloem van het landschap” en “de har-

Tussen 1600 en 1700 zijn veel buitenplaatsen gesticht

monie, die in onzen tijd vaak ontbreekt, is daar te vinden”.

door rijke kooplieden en regenten uit de steden. Om-

Zeker nu door diverse overheden nieuwe plannen

dat buitenplaatsen over het algemeen ‘binnen een uur

worden gemaakt voor de ruimtelijke ontwikkeling, kan

gaans’ vanaf de woonplaats lagen, zijn duidelijke con-

het belang van een gericht landgoedbeleid niet genoeg

centraties te zien rond Den Haag, Leiden en Haarlem.

worden benadrukt. Het is daarbij onvoldoende om al-

Via de Haarlemmertrekvaart en het IJ was het bin-

leen naar de afzonderlijke landgoederen te kijken, juist

nenduinrandgebied bij Beverwijk en Haarlem ook voor 11

Amsterdamse kooplieden en regenten goed bereikbaar.

ook wat van leren als het gaat om de ontwikkeling van

Vaak werden voor de vestiging van een buitenplaats

nieuwe groengebieden.

oudere kastelen of boerderijen opgekocht, al dan niet met de bijbehorende jacchtbossen en landerijen. De

We beginnen met een korte analyse van van de ver-

kastelen of boerderijen werden verbouwd tot buiten-

schillende typen landgoederen in het landschap. We

huis en daar rondom heen werd een siertuin aangelegd

onderscheiden drie landschapstypen:

in een formele aanleg, maar met een grote variëteit aan

•

het landschap van de duinen en de binnenduinrand

planten en ornamenten. Elementen van de vroegere

•

het landschap van de strandwallen

aanleg, zoals een slotgracht of een kruidentuin, werden

en de strandvlakten

hierin verwerkt. Een goed onderhouden fraaie tuin was

•

het landschap van de polders en de waterwegen.

een belangrijk statussymbool. Het verkrijgen van opbrengsten uit de jacht of uit pachtboerderijen was voor

Onder landgoederen verstaan we zowel kleinere bui-

de rijke kooplieden veelal van ondergeschikt belang,

tenplaatsen (combinatie van landhuis met tuin of park)

maar op de grote adellijke landgoederen bleef dit een

als echte landgoederen (buitenplaats met bijbehorende

integraal onderdeel van de bedrijfsvoering.

landerijen of jachtbossen). Ook wanneer in de loop van de tijd onderdelen zijn omgevormd, afgesplitst of ver-

Toen aan de eind van de Gouden Eeuw de econo-

dwenen (bijvoorbeeld het huis, de tuin of de landerijen)

mie inzakte, zijn veel buitenplaatsen doorverkocht

zijn de landgoederen meegenomen in de analyse.

of verwaarloosd. Veel tuinen zijn in de 18e en 19e aangepast in de Engelse landschapsstijl. Dat was niet

Op de kaart zijn zowel bestaande als verdwenen

alleen goedkoper in onderhoud, maar paste ook beter

landgoederen aangegeven. Van sommige verdwenen

bij de nieuwe natuuropvatting. De tuin werd niet langer

landgoederen zijn nog relicten terug te vinden. Ook

gezien als het toppunt van gecultiveerde natuur, maar

dergelijke relicten vertellen veel over de geschiedenis

als een -even zorgvuldig ontworpen- verbeelding van

van het landschap en kunnen passief of actief sturend

het ongerepte natuurlandschap. Ook veel latere stads-

zijn voor de ruimtelijke ontwikkeling.

parken en recreatiegebieden zijn in deze stijl aangelegd. De lommerrijke parkbossen met grillige vijverpartijen

Op basis van de landschappelijke ligging zijn vier ver-

en slingerende wandelpaden, die we nu direct associë-

schillende typen landgoederen onderscheiden:

ren met oude landgoederen, zijn dus in feite van latere

•

duinlandgoederen

datum dan de Gouden Eeuw. En ook de huizen zijn

•

strandwallandgoederen

later vaak nog grondig verbouwd. Van de oorspron-

•

meerlandgoederen

kelijke aanleg zijn soms nog maar kleine sporen terug

•

trekvaartlandgoederen.

te vinden: een laan, een gracht, een bouwkundig detail. Deze sporen houden de geschiedenis zichtbaar en

Van elk type is een kenmerkend voorbeeld beschreven.

geven extra historische diepte aan het landgoed.

Daarbij wordt ook ingegaan op de ontwikkeling in de tijd. De typologie is opgesteld vanuit een landschaps-

Het is eigenlijk heel bijzonder dat ondanks alle veran-

architectonisch invalshoek met een nadruk op de

deringen zo veel landgoederen door de eeuwen heen

oorspronkelijke aanleg van de buitenplaatsen. Vanuit

als samenhangend bezit in stand zijn gebleven. Dit is

kunsthistorische of geschiedkundig oogpunt zijn andere

te danken aan de inspanningen van de opeenvolgende

typologieën denkbaar. Naast de genoemde typen is er

eigenaren. Daar profiteren we nu nog dagelijks van, in

een kleine ‘restgroep’ met bijvoorbeeld de verspreide

de vorm van aantrekkelijke groengebieden in en om

landgoederen langs de Oude Rijn en in het Westland,

de stad. Dat moeten we koesteren en daar kunnen we 12

Het oorspronkelijke natuurlandschap vóór de ontginning: een brede zone met beboste strandwallen langs de kust en daarachter een groot veenmoeras.

De kustzone in de Gouden Eeuw: hoge stuifduinen langs de kust, landgoederen en landbouw in het strandwallen- en strandvlaktenlandschap, waterrijke veenontginningslandschap.

Huidige situatie: beboste duinen, verstedelijkt strandwallen- en strandvlaktenlandschap, veenpolders en droogmakerijen. 13

DUINLANDGOEDEREN

Over de volle lengte van de binnenduinrand, van Den Haag tot hoog in het Kennemerland, zijn ontginningslandgoederen te vinden. De grond was er goedkoop en dit heeft geresulteerd in grote, reliëfrijke landgoederen. De contour van het landgoed was niet aan een onderliggende kavelmaat gebonden en grijpt zich dan ook als het ware vast in de binnenduinrand. De duinen werden vaak als jachtgronden ingericht en in het park rond de buitenplaats stroomde helder duinwater in de vijverpartijen en fonteinen. Door het unieke duinreliëf konden zichtassen vanuit de duinen door het park naar het achterliggende strandwallenlandschap aangelegd worden. Typerend voor dit type landgoed is het verdwenen buiten Duindigt bij Wassenaar.

14

Landgoed Duinrell te Wassenaar

Een kadastrale kaart uit 1822 laat zien dat de centrale

Het huidige recreatiepark Duinrell heeft een lange

as is dichtgeplant en de laan een slinger heeft gekregen.

voorgeschiedenis. In het verre verleden moet er een

Ook is het begin te zien van de aanleg van waterpartij-

kasteel hebben gestaan. Later werd er een boeren-

en in de weilanden ten noorden van het huis en aan de

hoeve gebouwd met de naam Oudt Duynrell. Het

zuidzijde. Later werd de tuin verder aangepast: in 1894

woord ‘rel’ betekent een klein beekje in de duinen.

werd een oranjerie gebouwd en rond 1900 werden er

De boerenhoeve is samen met 190 ha grond in 1669

vormsnoeibomen gekweekt. Dit is de tweede bloeipe-

aangekocht door Mr. Cornelis de Jonge van Ellemeet,

riode van Duinrell.

ontvanger generaal van de Republiek en een zeer gefortuneerd man. Hij heeft de hoeve vervangen door

Vanaf 1900 neemt het verval toe. Door de waterwin-

een statig zomerverblijf. Tussen 1680 en 1707 werd

ning in de duinen verdrogen de weilanden en verliest

een park in geometrische stijl aangelegd met assen,

de landgoedboerderij zijn functie. De oorlog doet veel

lanenstelsels en sterrebossen.

schade aan het huis. In 1960 besluit de eigenaar om een recreatiepark van het landgoed te maken. Het recre-

In de tuin bevonden zich veel ornamenten, zoals een

atiepark is een groot succes en wordt een landelijke

tempeltje van Diana, een ovale vijver, beelden, vazen,

attractie, met ook allerlei verblijfsvoorzieningen en een

gras- en buxusparterres en een kleine rotsfontein,

tropisch zwemparadijs. Het huis is verder in verval ge-

gevoed door duinwater. De tuin was geordend rond de

raakt en in 1986 afgebroken. Alleen de oranjerie en een

hoofdas, waar het huis middenin stond en die eindigde

van de koetshuizen blijft bestaan en doet nu dienst in

in de duinen. De as werd beëindigd in een gebouwtje.

het attractiepark. Ook de vijvers uit het landschapspark

Aan beide zijden van de hoofdas strekte de tuin zich

zijn gehandhaafd. Inmiddels is het landgoed verkleind

over een grote breedte uit. Dit wijkt af van het meer

tot ca. 110 ha. Een deel is weer toegevoegd aan de

langwerpige schema van bijvoorbeeld Clingendael en

duinen. De herinneringen aan het oorspronkelijke

Hofwijck. Ook was er een weg de duinen in, waardoor

landgoed zijn nog wel zichtbaar, maar het hele karakter

het duinenlandschap werd betrokken in het ontwerp.

is ingrijpend veranderd.

Formele aanleg aan het eind van de 17e eeuw

Aanzet verlandschappelijking uit begin 19e eeuw 15

STRANDWALLANDGOEDEREN

De strandwallen werden van oudsher als eerste geoccupeerd. De grond was er droog en de aansluitende strandvlakten zorgde voor uitstekende weidegrond voor het vee. Over de strandwallen liepen postkoetsroutes tussen de verschillende grote steden als Den Haag, Leiden en Haarlem. Aan deze wegen ontstonden landgoedclusters die hun oorsprong vinden in oude feodale kastelen of pachtboerderijen uit de middeleeuwen. De contour van de landgoederen volgt de kavelpatroon van de strandwal wat geresulteerd heeft in landgoederen -vaak aan één geschakeld- met rechthoekige en vierkante grondvormen. De huizen liggen op of aan de rand van de strandwal met hun ontsluiting haaks op de centrale as van de strandwal en hebben zichtassen parallel lopend met de strandwal of juist dwars over de strandwal uitkijkend over de nattere strandvlakten. Typerend voor dit type landgoed is het buiten Clingendaal bij Den Haag.

16

Buitenplaats Clingendael te Den Haag

hagen rond de ‘tuimkamers’ en de onderbrekingen

Clingendael was oorspronkelijk een boerderij of hof-

van de hoofdas droegen daaraan bij. Hierin verschilde

stede. Tot 1640 bestond de tuin uit een rechthoekig erf

Clingendael van de Franse voorbeelden, die een meer

rond het huis, omringd door een gracht en een laan.

open karakter hadden. Grachten waren gegraven voor de omsluiting en de geleding van de tuin en voor

Na 1640 werd een begin gemaakt met de aanleg van

de ontwatering van de lager gelegen tuindelen in de

een ‘idelae hofstede’, naar Hollands classicistisch model.

strandvlakte. Water werd daarnaast op een architecto-

In deze periode werden een boomgaard en vijver

nische manier gebruikt in fonteinen en vijvers.

toegevoegd. Aan de oostzijde lagen weilanden, aan de westzijde duinen afgezande duinen. Eind 17e eeuw

In de loop van de tijd zijn door opeenvolgende eigena-

vond het ontwerp zijn voltooiing in de eerste Frans

ren aanpassingen doorgevoerd. De huidige aanleg da-

geïnspireerde classicistische tuin van Nederland.

teert grotendeels uit de eerste helft van de 19e eeuw. Rond 1825 werd het huis verbouwd en uitgebreid, met

Het ruimtelijke schema werd bepaald door een

onder meer een klokkentoren. De tuin veranderde in

langwerpige opzet, parallel aan de strandwallen en de

de landschapsstijl. De vijvers kregen landschappelijke

kust. De tuin had 3 hoofdruimten: het voorste deel bij

vormen, net als de grachten. Er werden ook bomen

het huis, met dwars daarop de oude toegangslaan van

bijgeplant en de tuin werd vergroot. Alle grote namen

de boerderij, het middendeel met een parterre en de

van de Nederlandse landschapsstijl hebben een bijdrage

typische hoog opgeschoren hagen van Clingendaal en

geleverd: J.D. Zocher, C.E.A. Petzold en L. Springer, die

het achterste deel met een bosquetterrein. De delen

rentmeester was op Clingendael. De Japanse tuin is

werden gescheiden door waterpartijen. Het geheel

toegevoegd door eigenaresse Marguerite van Brienen.

werd bij elkaar gebracht door de centrale hoofdas. Het huis lag in de hoofdas, een bruggebouw tussen het

De gemeente Den Haag heeft het landgoed in 1954

voorste met het middels deel.

aangekocht en het park opengesteld voor publiek. Het park werd uitgebreid met het aanliggende Bosje

Aan de duinkant lag een beplante dijk tegen het ‘stui-

van Zanen en het voormalige golfterrein. Tussen 1979

ven der clingen en schenden der conijnen’. Hierdoor

en 1982 werd het pand gerestaureerd. Dit wordt nu

kreeg de tuin een omsloten karakter. Ook de hoge

gebruikt door het Instituut voor Vredesvraagstukken.

Ideale hofstede, begin 17e eeuw

Franse tuin, eind 17e eeuw 17

Landschapspark, begin 19e eeuw

MEERLANDGOEDEREN

De oevers van de oude meren als het Wijkermeer en het Haarlemmermeer waren voor de elite van Amsterdam en Haarlem geliefde plekken voor een landgoed. Vanuit de stad waren deze goed bereikbaar met een schip. De buitenplaatsen die ontstonden waren relatief klein van opzet en huis en park waren georiënteerd op het meer waaraan zij lagen, met zichtassen over het water naar bijvoorbeeld de kerktorens van Amsterdam. Voor het perfecte uitzicht volgde de landgoederen de oeverlijn van het meer. Bij het Wijkermeer heeft dit zelfs geresulteerd in een “ tweede rang” met landgoederen die hoger lagen als de eerste en wederom uitkeken over het meer. Typerend voor dit type landgoed is het buiten Beeckestijn bij Velsen.

18

Buitenplaats Beeckestijn te Velsen

van architect J.G. Michael. Het achterpark bestond uit

Beeckestijn is is ontwikkeld vanuit een boerenhofstede,

een korenveld en bosketten met slingerpaden en een

op de plaats waar ooit een Middeleeuwse kasteel heeft

binnen het park omgelegde beek. De as van de formele

gestaan. De buitenplaats is vernoemd naar Jan van

tuin werd doorgetrokken en beëindigd in een colon-

Beeckestijn, schoonzoon van de eigenaar van de hof-

nade. In 1902 heeft L.A.Springer het verwaarloosde

stede in de 15e eeuw. De hoofdopzet van de formele

park opgeknapt.

tuin dateert uit de tweede helft van de 17e eeuw. Toen was het buiten een tijd lang in bezit van Jan Trip, de

In 1952 werd de buitenplaats van de familie Boreel

burgermeester van Amsterdam.

overgekocht door de gemeente Velsen Het huis werd gerestaureerd en omgevormd in een museum met 18e

Het voorhuis lag aan een voorplein dat was afge-

eeuwse stijlkamers. Ook de tuin werd aangepakt. Als

scheiden van de weg door een tuinmuur, met een

leidraad diende het tuinontwerp van J.G. Michael. De

entreepoort en enkele speelhuisjes. Aan weerszijden

structuur van de formele tuinen werd hersteld en aan

van het voorplein stonden koetshuizen. Later werd

weerszijden van het hoofdgebouw werden een krui-

de muur vervangen door hekwerken. De bomen op

dentuin en een baroktuin met berceau aangelegd. De

het voorplein waren zo gesnoeid dat het zicht op het

bijzondere rococo-bloemwaaier, de kersenboomgaard

Wijkermeer niet werd belemmerd. De tuin achter

en de diagonale laan van het sterrenbos zijn gerecon-

het huis kende een vierkante, Hollands classicistische

strueerd. In het landschappelijke gedeelte van het park

aanleg. De basismaat werd gevormd door de diepte van

zijn de padenstructuur, de verschillende grondvormen,

het huis. Deze basismaat is in de maatverhoudingen van

de beplanting en het korenveld opnieuw aangebracht.

muzikale intervallen doorgezet in de tuin. De schuine lanen zijn waarschijnlijk later aangebracht.

Bijzonder is dat op dit buiten twee authentieke tuinstijlen naast elkaar bewaard zijn gebleven, de formele

In 1742 kwam de buitenplaats in het bezit van de

en de landschappelijke stijl. Wat er in de toekomst met

Amsterdamse regent Jacob Boreel, wiens familie twee

Beeckestijn gaat gebeuren is nog niet bekend, omdat de

eeuwen lang eigenaar zou blijven. Na 1755 werd de

gemeente de buitenplaats recent heeft doorverkocht

tuin uitgebreid met een achterpark. Het achterpark is

aan een particuliere investeerder.

aangelegd in de Engelse landschapsstijl, naar ontwerp

Situatie eind18e eeuw met landschappelijk achterpark

Formele aanleg aan het einde van de 17e eeuw 19

TREKVAARTLANDGOEDEREN

Tijdens de Gouden Eeuw werd de trekschuit een steeds belangrijker vervoermiddel. Er werd een netwerk van trekvaarten tussen de grote steden aangelegd, beginnend in 1636 met de Haarlemmertrekvaart. Langs de trekvaarten kwamen buitens te liggen, vlak aan het water met de vaart als belangrijk uitzichtpunt. Toen de Vliet in 1636 gereconstrueerd werd en aantakte op de grotere trekvaarten had dit een explosie van buitens direct aan de oever tot gevolg. De maatvoering voor de buitens was gerelateerd aan de veenverkaveling langs de vaarten. Hierdoor ontstonden kleine, smalle landgoederen direct aan de vaart gelegen met hun huizen en theekoepels uitkijkend op het water. Typerend voor dit type landgoed is het buiten Hofwijk bij Voorburg.

20

Buitenplaats Hofwijck te Voorburg

De structuur van agrarische landschap, met de lange

Aan de Vliet bij Voorburg werd rond 1640 de buiten-

veenkavels en de rechte sloten, werd in het ontwerp

plaats Hofwijck aangelegd, door Constantijn Huygens,

van Hofwijck vertaald met architectonische middelen

dichter en secretaris van stadhouder Frederik Hendrik.

als bomenlanen en waterassen. De tuin was als het ware een kunstzinnige verbeelding van het landschap

Vanaf de weg over de strandwal kon via een zijentree

waar het deel van uitmaakte.

en een bomenlaan naar het voorplein worden gereden. Naast het plein lag het buitenhuis, dat aan drie kanten

Hoe anders is dat landschap nu. De buitenplaats is in

omgeven was door een vijver. Het ontwerp voor de

het stedelijk gebied komen te liggen. Rond 1868 is een

tuin van Hofwijck was gebaseerd op het klassieke

spoorlijn door de tuin heen gelegd. Aan de overzijde

principe van symmetrie en harmonie. De buitenplaats

van de Vliet is het uitzicht vanuit het huis geblokkeerd

is vormgeven als het menselijk lichaam. Het huis

door een bedrijventerrein. Omstreeks 1987 werd het

vormde het hoofd, de boomgaard de romp en de lanen

spoor verder verbreed en verhoogd. Op de plek van

de armen en de benen. Het huis had hetzelfde aantal

de overtuin verrees een nieuw station. Van de oor-

openingen als het menselijk hoofd. De deur ligt in de as

spronkelijke oppervlakte van de tuin van 5,2 ha is nog

van de tuin.

maar 2,0 ha over. De symmetrie van de tuincompositie en de typische langgerekte vorm zijn verloren gegaan.

De lange lanen en de verbreding rond het huis

Voor het resterende deel van de tuin is vanaf 1987 een

versterkten de dieptewerking van de tuin. Dit was

restauratieproject uitgevoerd, waarbij ook nieuwe ele-

geïnspireerd op de Franse baroktuinen. Vanaf de pano-

menten zijn toegevoegd. Het middenpad door de tuin

ramaberg in de overtuin kon men de hele tuin overzien

werd vervangen door een brede sloot, een grand canal.

en verbinden met de landschappelijke context. In de

De eilandjes naast het huis kregen nieuwe bruggetjes.

lengterichting van de veenkavels liep een aantal paral-

Moeraseiken leiden vanaf het station het oog naar

lelle lanen en kanalen vanuit Hofwijck naar het Haagse

Hofwijck. Ook het huis is gerestaureerd en heeft nu

Bos. Waar de langgerekte tuin werd doorsneden door

een museumfunctie. De buitenplaats heeft het karak-

weteringen of wegen zijn architectonische accenten

ter gekregen van een stedelijk plein of park en is een

aangebracht, als een portaal, heuvel of watervlak.

opvallend ‘landmark’ vanuit de trein.

Oorspronkelijk ontwerp 1640

Huidige situatie na restauratie 21

22

1.2 OPGAVEN VOOR DE TOEKOMST De landgoederenzone is onderdeel van de Randstad en wordt gekenmerkt door een grote stedelijke dynamiek. De vele ruimtelijke ontwikkelingen en plannen kunnen een bedreiging vormen, maar ook een kans voor de ontwikkeling van de landgoederen. Het doel van het Belvedereproject Landgoederen Verbinden is niet om vanuit de landgoederen allerlei extra beperkingen en randvoorwaarden te formuleren voor de ruimtelijke ontwikkeling, maar om te zoeken naar kansrijke vormen van ‘synergie’. Daarmee wordt invulling gegeven aan het motto ‘behoud door ontwikkeling’. Feitelijk zijn de landgoederen al van oudsher nauw verbonden met de stedelijke ontwikkeling. Ze zijn de prototypen van landelijk wonen en representeren de ontdekking van het landschap als domein voor aangename verpozing. Tegelijkertijd overstijgen ze door hun verbinding met het agrarisch bedrijf, het grondbezit en het landschapsbeheer de traditionele tegenstelling tussen stad en platteland. Zo bezien lijkt er weinig reden om angstig te zijn over de toekomst van de landgoederen in de regio. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste ruimtelijke ontwikkelingen en beleidsopgaven beschreven, die van invloed (kunnen) zijn op de landgoederen. Telkens wordt expliciet ingegaan op de relatie met de landgoederen. Benadrukt wordt dat het hier niet gaat om een volledige inventarisatie, maar om een selectie van plannen die op regionale schaal van belang zijn voor de ontwikkeling van de landgoederenzone. Zowel vastgestelde formele plannen zijn geïnventariseerd als eerste beleidsverkenningen voor toekomstige planvorming. De planhorizon van het Belvedereproject is opzettelijk niet nauwkeurig bepaald: het project geeft een visie voor de lange termijn, maar doet ook projectvoorstellen voor de korte termijn.

23

WONINGBOUWOPGAVE Zowel vanuit de Noordvleugel als vanuit de Zuidvleugel is voor de toekomst nog een forse woningbouwopgave voorzien. Omdat de mogelijkheden in het Groene Hart beperkt zijn, zal een deel van deze opgave opgevangen moeten worden in het plangebied van de landgoederen. Diverse woningbouwlocaties zijn in beeld (zie bijgaande kaart). Daarbij gaat het zowel om compacte stedelijke uitleglocaties als om zoekgebieden en projectlocaties voor nieuwe landgoederen en landelijk wonen. Inbreidingslocaties zijn niet aangegeven op de kaart, omdat deze voor de landgoederenzone minder relevant zijn. Er ligt niet alleen een kwantitatieve taakstelling, maar ook een kwalitatieve opgave, namelijk een toenemende behoefte aan onderscheidende groene woonmilieus en seniorenwoningen. Juist deze kwalitatieve opgave is prima te combineren met versterking van de landgoederenstructuur. Enerzijds kunnen goed ingepaste woonvormen bijdragen aan een duurzaam beheer van bestaande landgoederen, anderzijds kunnen nieuwe stedelijke uitbreidingen in ‘landgoedsfeer’ worden aangelegd. Dat past ook goed bij de historische functie van buitenplaatsen als woongebied voor stedelingen. Vanuit de kwaliteitszonering kan hier actief sturing aan worden gegeven: een westelijke uitbreiding van Beverwijk in de binnenduinrand zal bijvoorbeeld een ander karakter krijgen dan woningbouw op de oeverwallen van de Oude Rijn of verstedelijking in de Vlietzone.

25

Legenda

26

ECONOMISCHE ONTWIKKELING Ook binnen bedrijventerreinen is toenemende behoef-

Het noordelijk deel van de landgoederenzone is onder-

te aan onderscheidende milieus ‘met allure’. Landgoe-

deel van de Noordvleugel van de Randstad en is recent

deren zijn geliefde vestigingslocaties voor hoogwaardi-

toegevoegd aan de agenda van de ‘Noordvleugelcon-

ge kantoren en instituten. De landgoederenzone tussen

ferentie’. Daarmee zal de betekenis van de landgoede-

Den Haag en Noordwijk kan zich profileren als hét

renzone voor de economie en de leefbaarheid van de

institutenmilieu van de Randstad. Daar hoort dan ook

Noordvleugel sterker in beeld kunnen komen.

een serieuze regionale investeringsstrategie bij, waarbij infrastructuur, stedenbouw, beeldkwaliteit en groenont-

Bijzondere aandacht is nodig voor de ontwikkeling

wikkeling in samenhang worden opgepakt. Bijvoorbeeld

van de Greenports Westland en Bollenstreek. Ruimte

de ontwikkelingen rond Duindigt en Clingendaal en

voor de dynamiek van de glastuinbouw en de bol-

op Vliegveld Valkenburg zouden vanuit dit perspectief

lenteelt moet hier gepaard gaan met de opbouw van

benaderd kunnen worden. Duidelijk is dat dit het lokale

een duurzame groenstructuur, waarin de bestaande

schaalniveau overstijgt en dat het hier nog ontbreekt

landgoederen zijn opgenomen, maar ook verbindingen

aan regionale visie. Hierdoor blijven kansen voor eco-

en stapstenen daartussen. Voor die verbindingen en

nomie en landschap onbenut.

stapstenen kan gebruik worden gemaakt van restanten van verdwenen landgoederen, bijvoorbeeld Honselers-

De Vliet- en Zwethzone langs de A4 is in de Structuur-

dijk en de Ruïne van Teylingen.

visie 2020 van de gemeente Den Haag aangewezen als strategische ‘kansenzone’. Dit centraal gelegen en goed ontsloten gebied moet uitgroeien tot een krachtige economische pool in de Zuidvleugel, met hoogwaardige bedrijvigheid, grootschalige voorzieningen en bijzondere woonmilieus. In de Vlietzone liggen ook veel landgoederen: deze kunnen uitgebouwd en aaneengeschakeld worden tot een duurzame parkstructuur in het nieuwe stedelijke gebied, waarbij de Vliet als een verbindende lijn kan dienen.

27

INFRASTRUCTUURPLANNEN Binnen de landgoederenzone zijn diverse plannen in

vlak langs of zelfs over bestaande landgoederen gepro-

ontwikkeling voor aanleg of verbetering van weg- en

jecteerd. Het spreekt voor zich dat hier een zorgvul-

railinfrastructuur. Voorbeelden zijn: Stedenbaan, Rijn-

dige afweging en goede inpassingsmaatregelen nodig

Gouwelijn, Trekvliettracé Den Haag, Landscheidingsweg

zijn. Maar ook bij nieuwe wegen die op wat grotere

Den Haag, Rijnlandroute, Randweg Beverwijk. Deze zijn

afstand van de landgoederen lopen, is het belangrijk

nodig voor de economische en stedelijke groei van dit

dat verbindende structuren, zoals waterlopen of oude

deel van de Randstad. De stationsomgeving van Den

strandwalroutes zo veel mogelijk ongestoord door-

Haag is een van de grote stedelijke knooppunten van

lopen. De aanleg of verbetering van wegen kan zelfs

Nederland en de verdere ontwikkeling van dit gebied

aanleiding zijn om oude structuren en verbindingen te

is een sleutelproject uit de Nota Ruimte. De stedelijke

herstellen en veilige kruisingen te creëren.

ontwikkeling van de Vlietzone langs de A4 zal gepaard gaan met de aanleg van nieuwe wegen en fietspaden.

Een verbeterde ontsluiting kan ook positief zijn voor

Bij Leiden is het ‘Knooppunt Leiden-West’ aan de A44

de ontwikkeling van de landgoederen: de mogelijkhe-

een belangrijke ontwikkelingslocatie. Mede ten behoeve

den voor nieuwe economische dragers zoals kanto-

van de voorgenomen toekomstige woningbouw op

ren of toeristische attracties nemen toe. De diverse

Vliegveld Valkenburg zijn hier extra investeringen nodig

OV-projecten geven een betere ontsluiting van de hele

in infrastructuur. Wellicht dat op termijn ook de N44

landgoederenzone voor landgoedtoerisme, recreatie

tussen Den Haag en Leiden wordt uitgebouwd tot

en ook voor de aanleg van nieuwe landgoederen of an-

autosnelweg. De Rijn-Gouwelijn en de Stedenbaan

dere vormen van landelijk wonen ‘in landgoedsfeer’. De

bieden een impuls voor de ontwikkeling van bestaande

diverse stationslocaties van de Stedenbaan in de Duin-

en nieuwe stationslocaties. In Beverwijk zijn al plannen

en Bollenstreek kunnen hier een rol in spelen, maar

in ontwikkeling voor de omgeving van het station, in

ook de stations van Leidschendam-Voorburg (Hofwijk),

relatie met de aanleg van de westelijke randweg.

Voorschoten (De Horsten), Santpoort-Noord (Duinen Kuidberg) en Beverwijk (Akerendam) hebben een

De diverse infrastructuurplannen hebben invloed op

directe link met de landgoederenzone. Ook van ouds-

de ontwikkeling van de landgoederen. Nieuwe wegen

her waren de landgoederen overigens al verbonden

geven extra doorsnijdingen en leiden tot verdergaande

met het OV-systeem, namelijk van de dilligencelijnen en

versnippering. In een aantal gevallen zijn nieuwe wegen

de trekvaartdiensten.

29

Legenda

30

GRONDGEBONDEN LANDBOUW Veel landgoederen grenzen aan open landbouwgebieden en zijn hier met zichtassen nauw aan verbonden. Soms maken de landbouwgronden nog deel uit van het landgoed (bijvoorbeeld Duivenvoorde, De Horsten en Zuidwijk), soms zijn de landbouwgronden in de loop van de tijd afgesplitst (bijvoorbeeld Vredenoord en Vogelensang). Veel afgesplitste landbouwgronden zijn later bebouwd en die tendens is zeker nog niet ten einde. Het behoud van de openheid van de aanwezige landbouwgebieden staat sterk onder druk, ook als het pachtboerderijen betreft die nog deel van een landgoed uitmaken. De verdichting en verglazing in de Duivenvoordecorridor is daar een voorbeeld van, maar ook elders rukt de verrommeling op. Ook de bollenvelden in de Duin- en Bollenstreek zijn al lang niet meer zo open. Met een planologische bestemming als agrarisch gebied is de verrommeling niet tegen te houden. Om te voorkomen dat de landgoederen helemaal ingesloten raken door ‘stadsrandfuncties’ is een visie nodig op de ontwikkeling van de open landbouwgebieden. Omdat momenteel slechts weinig natuur- en groenhectares zijn begrensd, zijn extra overheidsbijdragen en/of slimme rood-voor-groenconstructies nodig. De bestaande landgoedregelingen lijken onvoldoende vanwege de hoge grondprijzen en de grote stedelijke druk. Diezelfde stedelijke druk maakt andere vormen van rood-voor-groen zeer kansrijk, maar dan zal wel het ruimtelijk beleid hier mogelijkheden voor moeten creëren. Met een kwaliteitszonering kunnen de kwaliteitskaders worden vastgesteld.

31

Legenda

32

TOERISTISCH-RECREATIEVE PROFILERING De mogelijkheden voor de toeristische-recreatieve ontwikkeling van de landgoederenzone zijn nog lang niet allemaal benut. Zelfs een topattractie als de Keukenhof is maar twee maanden per jaar open. Veel landgoederen zijn helemaal ontoegankelijk of dreigen te verloederen. De museumfunctie van Beekestein staat op de tocht. Ook hier ligt een uitdaging om de juiste combinatie te vinden tussen enerzijds ruimte bieden voor nieuwe commerciële functies en anderzijds de randvoorwaarden stellen aan toegankelijkheid, beeldkwaliteit en groenontwikkeling. De markt voor nieuwe toeristische functies is zeker aanwezig, het is vooral een kwestie van creativiteit. Een aantrekkelijke recreatieve routestructuur is een voorwaarde sine qua non.

33

ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR Voor de realisering van de Ecologische Hoofdstructuur

Gezien de functie van de landgoederen als ‘refugium’

zijn al de nodige plannen gemaakt en lopen diverse

en als ‘brongebied’ voor stadsnatuur, dat wil zeggen

projecten. De duinzone is grotendeels aangewezen als

natuur van kleinere parken en tuinen, zal toenemende

Habitatrichtlijngebied. Dit biedt zekere beperkingen

ecologische isolatie ten koste gaan van de kwaliteit

voor nieuwe functies op landgoederen, maar ook kan-

van de woonomgeving. Daarom zijn extra inspanningen

sen. Het ligt voor de hand om te zoeken naar actieve

nodig voor de realisering van ecologische verbindingen.

combinatiemogelijkheden tussen natuurontwikkeling en versterking van de landgoederenstructuur. De huidige natuurdoeltypologie en beheerspakketten en ook de beschikbare budgetten voor inrichting en beheer lijken hier nog onvoldoende op afgestemd. Op basis van de landgoedtypologie kan landschappelijke meerwaarde worden toegevoegd aan lopende natuurprojecten. Daarnaast kan in beeld komen waar extra middelen noodzakelijk zijn en aanvullende geldbronnen aangeboord moeten worden. Hoewel in verschillende beleidsplannen ecologische verbindingszones zijn opgenomen, komt de uitvoering hiervan moeizaam van de grond. Dit heeft te maken met de grote investeringen die nodig zijn om gronden aan te kopen en om de vele ecologische barrières in het gebied passeerbaar te maken, voor bijvoorbeeld kleine zoogdieren en amfibieën. Mede gezien de nog te verwachten verstedelijking in het gebied is het gevaar groot dat de aanwezige groengebieden nog meer geïsoleerd komen te liggen en dat soortenuitwisseling tussen deze gebieden verder wordt bemoeilijkt. Nu nog aanwezige deelpopulaties van kleine zoogdieren (o.a. vleermuizen), amfibieën, insecten, roofvogels (o.a. uilen) en kleine zangvogels kunnen daardoor wegvallen.

37

1.3 BEHEERSPROBLEMATIEK Het plangebied is over het algemeen sterk verstedelijkt.

ging voor de continuïteit van het landgoed op de lange

Het bebouwde gebied van aangrenzende gemeenten

termijn. De beheersvergoedingen ten behoeve van

loopt op veel plaatsen in elkaar over, waardoor een

natuurbeheer zijn niet afgestemd op het behoud van

min of meer aaneengesloten stedelijk conglomeraat is

bijzondere cultuurelementen. Dit uit zich onder meer

ontstaan, doorsneden door infrastructuur. De land-

in verwildering van parkgedeelten, het dichtgroeien

goederen zijn vaak aan alle zijden ingesloten door

van zichtassen en het verval van lanenstelsels. Sommige

bebouwing, wegen of spoorlijnen en de stedelijke druk

landgoederen zijn gedwongen om nieuwe bronnen van

is groot. Ze zijn daardoor van groot belang als groene

inkomsten aan te boren, bijvoorbeeld woningen, kanto-

oases voor mensen en voor planten en dieren. Maar de

ren of zorgfuncties, maar dit gaat nogal eens ten koste

stedelijke druk levert ook knelpunten op voor de land-

van de openbaarheid en de ruimtelijke samenhang. Om

goederen. Van veel landgoederen is de oorspronkelijke

de landgoederen een echt duurzaam toekomstperspec-

aanleg in de loop van de tijd veranderd of zijn delen

tief te bieden zullen hier oplossingen voor gevonden

afgesplitst. Soms zijn de samenhang en het karakter

moeten worden.

daardoor aangetast. Een terugkerend knelpunt is dat later toegevoegde bebouwing niet aansluit bij de struc-

Diverse landgoederen zijn niet of maar beperkt toegan-

tuur en het karakter van het landgoed. Soms is het

kelijk en dus ook maar beperkt beleefbaar voor buiten-

oorspronkelijke landgoedkarakter vrijwel geheel ver-

staanders. Hoewel buitenplaatsen van oorsprong voor

dwenen door nieuwe functies zoals villawijk, bedrijven-

particuliere bewoning zijn aangelegd en een beperkte

terrein, pretpark of begraafplaats. Op diverse buiten-

toegankelijkheid gunstig kan zijn voor de natuurwaarde,

plaatsen is het bos- of parkgedeelte opengesteld voor

is het uit recreatief oogpunt wel een knelpunt dat zeer

wandelaars, maar hebben het landhuis en/of eventuele

aantrekkelijke groengebieden in een dichtbevolkte,

bijgebouwen een particuliere functie als woonhuis, kan-

stedelijke omgeving verboden toegang zijn. Sommige

toor, onderwijsinstituut, verzorgingstehuis etc. Vaak zijn

landgoederen, zijn feitelijk wel te betreden, maar niet

dan ook de tuinen rondom de gebouwen afgeschermd

ingericht op recreatief gebruik. Een hiermee verbonden

met hekwerken en is de oorspronkelijke samenhang

knelpunt is dat de recreatieve gebruikswaarde van veel

tussen bebouwing en park verloren gegaan.

landgoederen beperkt is, ook van landgoederen die wel zijn opengesteld. Bijzondere voorzieningen, zoals

Sommige landgoederen hebben te kampen met achter-

een theehuis, expositieruimte of een chique landgoed-

stallig onderhoud. Dit betreft onder meer dichtgeslibde

hotel zijn schaars en in vrijwel geen enkel geval heeft

waterpartijen en sloten. Mede omdat nog niet alle

het hoofdgebouw een uitnodigende toeristische of

gebouwen zijn aangesloten op de riolering, maar ook

culturele functie. Buiten de Keukenhof ontbreken echte

door inspoeling van vuil water van elders, zijn sommige

publiekstrekkers, terwijl hier zeker een markt voor is

waterbodems vervuild. Dit brengt hoge kosten voor

en sommige buitenplaatsen zich hier prima voor lenen.

baggeren met zich mee, die vaak niet op te brengen zijn door de eigenaren, veelal stichtingen of particulieren met beperkte financiële armslag. Ook de relatief hoge beheerslasten voor tuinen en parken en de noodzaak van extra toezicht vanwege het vaak intensieve recreatieve gebruik zijn een toenemend probleem voor veel eigenaren. De beheerslasten vormen een bedrei39

DEEL 2 : VISIE Hoe kunnen de geconstateerde ruimtelijke ontwikkelingen bijdragen aan het versterken van de landschappelijke samenhang tussen de landgoederen en hoe kunnen de gesignaleerde knelpunten als gevolg van de stedelijke druk en de toenemende beheerslasten worden opgelost? De visie is bedoeld om een antwoord te kunnen geven op deze vragen. Op basis van de analyse van het landschap en de ruimtelijke opgaven worden een landschappelijke zonering (hoofdstuk 2.1) en regionale gebiedsprofielen (hoofdstuk 2.2) aangegeven. Deze vormen een gebiedsdekkend en ontwikkelingsgericht kader voor de uitwerking van gebiedsgerichte of thematische projecten en voor de beoordeling van nieuwe ontwikkelingen, bijvoorbeeld de aanleg van nieuwe landgoederen of de inpassing van nieuwe stedelijke ontwikkelingen. Uitgangspunt is het uitbouwen en aaneenschakelen van de landgoederen tot een robuuste bovenregionale groenstructuur van internationale allure (hoofdstuk 2.3). Het gaat dus om meer dan het aanleggen van recreatieve of ecologische verbindingen, het gaat om een duurzame inbedding van de landgoederenzone in de grotere ruimtelijke en ecologische structuur en om een krachtige toeristische profilering van het unieke cultuurhistorische erfgoed.

Legenda

Groene Wereldstad

42

2.1 LANDSCHAPSZONERING In het landschap is een duidelijke oost-westzonering te onderscheiden. De opeenvolging van zee - duinen - strandwallen en -vlakten - polders en waterwegen levert een afwisselend landschap op met een heldere structuur en een krachtige identiteit. Die landschappelijke zonering is ook terug te vinden in de landgoederenstructuur. Er is een duidelijk verschil in historie, opzet en onderlinge ligging van landgoederen in de binnenduinrand, op de strandwallen en langs waterwegen en meeroevers. De landschappelijke zonering is een sturende onderlegger voor de ruimtelijke ordening en kan richting geven aan het verbinden van landgoederen: het is laag 1 in de ruimtelijke visie. Het landschap vertoont dus een duidelijke oost-westzonering, maar daarbinnen zijn er in noord-zuidrichting grote verschillen. Er zijn sterkt verstedelijkte, dynamische gebieden en nog relatief groene, rustige gebieden. We onderscheiden zes gebieden met elk een eigen ruimtelijk profiel en eigen ontwikkelingsopgaven. Binnen elk gebied zal op een specifieke manier moeten worden omgegaan met de aanwezige landgoederen en met de kansen die de ondergrond biedt. Waar de landschappelijke zonering vooral de samenhang in de ondergrond laat zien, laten de gebiedsprofielen vooral de verschillen in de beleidscontext zien. De combinatie van deze twee lagen levert een integraal beleidskader op voor de ontwikkeling van een robuuste regionale parkstructuur. We beginnen met een omschrijving en een verbeelding van kansen voor versterking van de landgoederenstructuur per landschappelijke zone.

43

Landschap: Natuurlandschap met bijzonder reliëf. Functies: Zeewering, natuur, recreatie, waterwinning.

Legenda

44

DUINEN De duinen vormen als dominante landschappelijke

duinlandgoederen bij kunnen dragen aan een aantrek-

eenheid een sterke verbindende structuur tussen de

kelijker landschap en het verbinden van de land-

verschillende landgoederen in de binnenduinrand. De

goedclusters ten zuiden en noorden van de Duin- en

functie van de duinen als natuurgebied (Habitatrichtlijn)

Bollenstreek. Door een combinatie van kavelruil en

waarborgt een duurzame inbedding van de landgoede-

schaalvergroting met de overblijvende landbouwgron-

ren in het landschap. Tegelijkertijd hebben de duinen

den zou de ontwikkeling van nieuwe duinlandgoederen

een grote aantrekkingskracht op de vestiging van nieu-

ook bij kunnen dragen aan de versterking van het

we toeristische en recreatieve functies en ligt er in de

bollenareaal.

binnenduinrand een wateropgave voor het vasthouden en benutten van schoon water. Dit biedt mogelijkheden

Voor de binnenduinrand bij Den Haag, Wassenaar en

voor de versterking van bestaande landgoederen met

in de Kennemerzoom biedt de wateropgave kansen

nieuwe toeristische functies en voor de ontwikkeling

voor het herstel van historische waterstructuren en

van nieuwe landgoederen met een functie voor natuur,

voor aanvullende vernatting. Van oudsher werd het

waterberging, toerisme en recreatie.

kwelwater uit de duinen door de landgoederen al benut voor de voeding van slotgrachten of fonteinen.

Met name de binnenduinrand in de Duin- en Bollen-

De landgoederen kunnen misschien een nieuwe functie

streek behoeft versterking: vergeleken met de bin-

krijgen als schoonwaterleverancier voor de aangren-

nenduinrand van Wassenaar en de Kennemerzoom

zende stedelijke en agrarische gebieden. Ze kunnen er

ontbreekt het hier aan landschappelijke kwaliteit. De

in ieder geval aan bijdragen dat minder gebiedsvreemd

aanwezige recreatieve voorzieningen liggen ‘kaal’ in

water hoeft te worden ingelaten. Het ligt voor de hand

het landschap en elders is de overgang tussen duinen

dat landgoedeigenaren dan minder waterschapslasten

en landbouwgebied keihard. Juist hier zouden nieuwe

hoeven te betalen.

45

Landschap: Oud cultuurlandschap met parallelle droge strandwallen en daartussen nattere strandvlakten. Deels vergraven voor zandwinning en bollenteelt. Functies: Wonen, landbouw (bollenteelt, verspreide glastuinbouw, veeteelt op de strandvlakten), stedelijk uitloopgebied

Legenda Strandwallen en strandvlakten Strandwallen

Strandvlakten 46

Strandwallandgoederen

STRANDWALLEN EN STRANDVLAKTEN Het landschap van de strandwallen en strandvlakten

krijgen de clusters een sterkere positie in de regionale

is meer verweven met de stedelijke structuur en de

groenstructuur. Ook de internationale toeristische

landgoederen maken hier meer onderdeel uit van het

profilering van de landgoederenzone kan op deze wijze

stedelijk uitloopgebied. Enerzijds is in een stedelijke

worden verbeterd. Met name de landgoedclusters van

omgeving het belang van de landgoederen als park of

Den Haag en Wassenaar moeten een sterker interna-

groengebied evident, anderzijds liggen juist hier kansen

tionaal profiel krijgen, in relatie met de ontwikkeling

voor nieuwe woonvormen, zorgfuncties, instituten in

van een internationaal institutenmilieu. Daar passen

landgoedsfeer en diverse leisure- en sportvoorzienin-

bijvoorbeeld museale functies en chique landgoedho-

gen.

tels bij. Wellicht dat in deze zone een landgoed uit de Gouden Eeuw helemaal in oude glorie kan worden

Op de strandwallen liggen diverse clusters van land-

hersteld: dat zou een enorme toeristische trekpleister

goederen, die samen robuuste groengebieden vormen:

kunnen worden.

de landgoederenzones van Rijswijk, Den Haag, Wassenaar, Leiden-Oegstgeest-Warmond, Noordwijk-Noord-

Tussen de grotere landgoedclusters liggen op de

wijkerhout en de Kennemerzoom. Soms maken ook

strandwallen verspreide landgoederen die minder zijn

stadsparken, sportvelden en andere groengebieden hier

ingebed in een grotere groenstructuur en daardoor

deel van uit. Versterking van deze clusters is prioriteit

ook kwetsbaarder zijn, namelijk Kasteel Duivenvoorde,

nummer één. Binnen de clusters liggen opgaven om de

de ruïne van Teylingen, ‘t Huys Dever, de Keuken-

toegankelijkheid te verbeteren, aantrekkelijke wandel-

hof en bij Beverwijk. Deze landgoederen kunnen via

routes te creëren, passende publieke functies toe te

groene verbindingen aangehaakt worden op de grotere

voegen en een duurzaam beheer te garanderen. Juist

landgoedclusters of door de toevoeging van nieuwe

door de landgoedclusters beter beleefbaar en her-

landgoederen worden uitgebouwd tot meer robuuste

kenbaar te maken als samenhangende groengebieden

en duurzame groengebieden. Voor de omgeving van

wordt een duurzame veiligstelling gegarandeerd en

Kasteel Duivenvoorde zijn hier al plannen voor.

47

POLDERS EN WATERWEGEN Het landschap van de polders en waterwegen vormt de

en fietsverbindingen langs de oevers zijn nog maar

overgang van de kustzone naar het Groene Hart. Hier

beperkt ontwikkeld. Hier liggen nog veel verbeterings-

liggen veel landgoederen die gekoppeld zijn of waren

mogelijkheden. Doordat het verkeer over water in de

aan het water: de buitenplaatsen langs de Vliet bij

loop van de tijd minder belangrijk is geworden, zijn de

Rijswijk, Leidschendam en Voorschoten, langs de Oude

waterwegen vaak achterkanten in het landschap gewor-

Rijn bij Leiden en Katwijk, aan de Kagerplassen bij War-

den. Veel buitenplaatsen zijn verdwenen of vervallen.

mond, langs de ringvaart van de Haarlemmermeerpol-

Er is duidelijk sprake van verrommeling en versnip-

der bij Bennebroek en Heemstede en langs de oevers

pering. In combinatie met de aanleg van oeverpaden is

van het voormalige Wijkermeer bij Velsen en Beverwijk.

eigenlijk een meer integrale kwaliteitsimpuls nodig. De

Veelal betreft dit kleinere buitenplaatsen. Ook sommige

waterwegen kunnen uitgebouwd worden tot recrea-

landgoederen op de strandwallen hadden uitzicht op

tieve en ecologische zones met bijzondere woon- en

het water en een vaarverbinding met de trekvaart of

recreatiemilieus aan het water. Herstel van vervallen

de aangrenzende plassen. Paleis Honselersdijk is aange-

of verdwenen buitenplaatsen past daarbij, maar ook

legd op een kreekrug in het poldergebied van Westland

de ontwikkeling van nieuwe waterlandgoederen. Deze

en had een eigen vaarverbinding met Huis ten Bosch in

kunnen bijdragen aan de benodigde waterberging. Met

Den Haag.

name langs de ringvaart van de Haarlemmermeer liggen zoekgebieden voor piekberging. De aantakking op

De waterwegen vormen logische verbindende struc-

het landelijke toervaartnet maakt een aantrekkelijke

turen tussen de waterlandgoederen in dit landschap.

waterontsluiting van de nieuwe landgoederen mogelijk,

De trekvaarten en de Oude Rijn zijn opgenomen in

als een eigentijdse variant op het historische trekvaart-

het landelijke toervaartnet, maar recreatieve wandel-

systeem.

49

GREENPORT WESTLAND MODERN GLASTUINBOUWLANDSCHAP MET ROBUUSTE GROENBLAUWE STRUCTUUR

50

2.2 GEBIEDSPROFIELEN Het Westland was oorspronkelijk een getijdenland-

derenzone: Paleis Honselersdijk was het pronkstuk van

schap in het estuarium van de Maas. Geleidelijk is

de Nederlandse tuincultuur en alleen al om die reden

het gebied vanaf de hogere duinen en kreekoevers

verdient het Westland een prominente plaats in deze

ingedijkt. Het oude dijkenpatroon is nog steeds her-

visie. De ontwikkeling van de Greenport biedt een

kenbaar in het landschap. De Gantel en de Lier zijn

unieke kans om het Westland weer aan te haken op de

restanten van oude getijdenkreken. Landgoederen en

grotere landgoederenstructuur. Allereerst moeten de

buitenplaatsen zijn aangelegd op de overgangen van

bestaande landgoederen stevig ingebed worden in de

de zandgronden naar de polders. Op de kreekrug

te ontwikkelen groenblauwe structuur. Kreekrestanten

van Honselersdijk lag ooit het roemruchte paleis van

en oude vaarwegen kunnen daarin als verbindende

Frederik Hendrik, het ‘Versailles van het Noorden’.

structuren worden uitgebouwd, in combinatie met

Hiervan zijn nog maar enkele resten over. De ingedijkte

extra ruimte voor waterberging. Dit moet meegeno-

polders hadden aanvankelijk een open karakter, met

men worden bij de verdere uitwerking van de Green-

weilanden en akkers. In de 20e eeuw is het Westland

portvisie. Ten tweede moet bij de ontwikkeling van het

uitgegroeid tot hét glastuinbouwgebied van Nederland.

voormalig paleisterrein Honselersdijk goed worden

Die positie is bevestigd in de Nota Ruimte: het West-

ingespeeld op de bijzondere betekenis van deze plek.

land is aangewezen als ‘Greenport’, een economisch

Daar wordt een apart project voor voorgesteld.

kerngebied voor de glastuinbouw. De gemeente Westland heeft recent een Greenportvisie opgesteld, waarin de ontwikkelingsperspectieven worden verkend. Forse investeringen zijn nodig in de herstructurering van het kassencomplex, de verbetering van de infrastructuur, waterberging, de groenblauwe structuur en het woonen leefklimaat. Diverse locaties zijn aangewezen voor woningbouw en bedrijfsontwikkeling. De Westlandse Zoom is een gebied voor groen wonen. Dit gebied

Opgaven:

sluit aan op de landgoederen in de binnenduinrand en

•

Schaalvergroting glastuinbouw.

vormt een groene verbinding met het Zwethkanaal.

•

Uitplaatsing en concentratie verspreide kleinschalige bedrijvigheid.

Het Zwethkanaal vormt weer een verbinding met de landgoederenzone langs de Vliet. Het terrein van het

•

Waterberging.

voormalige paleis Honselersdijk, grenzend aan het veil-

•

Aanleg robuuste groenblauwe structuur.

lingterrein van Flora Holland, is deels al in ontwikkeling

•

Verbeteren woonklimaat.

als bedrijventerrein en deels aangewezen als toekom-

Kansen:

stig ‘ontwikkelingsgebied’.

•

Bestaande en nieuwe landgoederen integreren in robuuste groenblauwe structuur.

Hoewel het kassengebied een uniek glaslandschap •

vormt en de veiling toeristen uit de hele wereld trekt,

Herstel voormalig Paleis Honselersdijk tot centraal informatie- en innovatiecentrum

heeft het Westland niet het imago van een aantrekkelijk

voor Greenport Westland.

gebied voor recreatie. De landgoederen en landgoedrestanten liggen geïsoleerd en zijn weinig bekend.

Projecten:

Maar het Westland hoort wel degelijk bij de landgoe-

1. Honselersdijk

51

GROENE WERELDSTAD MULTICULTURELE EN INTERNATIONALE REGIO, EEN MONUMENTALE RESIDENTIESTAD

52

De regio Den Haag is het meest verstedelijkte deel-

king van het landgoedkarakter. De cultuurhistorie van

gebied binnen de landgoederenzone, maar daarbinnen

de landgoederen en buitenplaatsen is een uniek ‘selling

zijn alle landgoedtypen met gave voorbeelden aanwezig.

point’, dat nog veel beter benut kan worden. Maar dat

De landgoederen dragen bij aan het monumentale en

vraagt wel om een zorgvuldig ontwerp. We moeten

groene karakter van de Hofstad en vormen dragers

oppassen dat we niet het kind met het badwater

van de stedelijke groenstructuur. In de wegenstruc-

weggooien. Voor het grensgebied van Den Haag en

tuur binnen het stedelijk weefsel is de landschappelijke

Wassenaar is daarom een apart project voorgesteld,

ondergrond van strandwallen en strandvlakten parallel

waarin de inpassing van nieuwe stedelijke functies in de

aan de kust goed terug te zien. Hoewel de waarde van

landgoederenstructuur van Duindigt centraal staat.

de afzonderlijke landgoederen niet ter discussie staat,

Opgaven:

zijn er wel bedreigingen. Door de aanleg van nieuwe infrastructuur en de diverse uitbreidings- en herstructureringsopgaven, kunnen de bestaande landgoederen nog meer geïsoleerd komen te liggen. Om dat te voorkomen moet tegelijkertijd geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van een robuuste groenblauwe structuur. Belangrijke dragers hiervan zijn de landgoederengordel in de binnenduinrand, van Ockenburg tot Zorgvliet, en de grotere landgoedclusters langs de Vliet, op de strandwal van Rijswijk en op de strandwallen richting Wassenaar. Versterking van deze clusters is prioriteit nummer één. De inrichtingsprincipes van de landgoedtypologie bieden hiervoor goede aanknopingspunten. In de Vlietzone kunnen de waterlandgoederen uitgebouwd worden tot een lineair landschapspark met de Vliet als drager. De duinlandgoederen moeten samen met de aangrenzende duingronden worden veiliggesteld als kerngebieden voor stadsnatuur. De strandwal-

Opgaven:

landgoederen kunnen nieuwe stedelijke parkfuncties in

•

Verbeteren bereikbaarheid.

zich opnemen, binnen de orthogonale assenstructuur.

•

Woningbouw en bedrijfsontwikkeling.

Zo kunnen verschillende landgoedparken worden ont-

•

Robuuste stedelijke groenstructuur: groene oost-west- en noord-zuidverbindingen.

wikkeld met elk een eigen functieprofiel en een eigen ruimtelijke identiteit. Historische strandwalroutes,

Kansen:

vaarwegen en dwarsassen kunnen benut worden om

•

Benutten nieuwe stedelijke functies voor beheer en ontwikkeling landgoederen.

deze met elkaar te verbinden.

Landgoederen integreren in robuuste

Den Haag wil zich sterker profileren als internationale

groenblauwe structuur: o.a. Vliet/Zwethzone

institutenstad. In de Structuurvisie 2020 is de binnen-

en Rijswijkse Landgoederen. •

duinrandzone van Kijkduin tot het Westbroekpark als

Landgoederen als drager van internationaal institutenmilieu Kijkduin-Westbroekpark.

internationaal institutenmilieu benoemd. Deze zone loopt verder door richting Wassnaar en Noordwijk. De

Projecten:

uitbreiding van bestaande en de vestiging van nieuwe

2. Landgoederenzone Rijswijk

instituten kan een krachtige impuls zijn voor verster-

3. Landgoedverbinding Den Haag-Wassenaar 53

DUIN, HORST EN WEIDE ROBUUSTE GROENBLAUWE VERBINDING TUSSEN DUINEN EN GROENE HART, DUURZAME GROENE BUFFER TUSSEN STEDELIJKE GEBIEDEN VAN DEN HAAG EN LEIDEN

54

Het gebied tussen Den Haag en Leiden is het meest

Voor de Wassenaarse landgoederen kan de ontwikke-

gave en gevarieerde landgoedlandschap binnen de

ling van het gewenste internationale institutenmilieu

landgoederenzone. De hele landschapsgradiënt van de

nieuwe economische dragers opleveren. In het kader

duinen naar het Groene Hart met alle bijbehorende

daarvan zou ook de barrièrewerking van de N44 struc-

landgoedtypen is hier nog ongestoord terug te vinden.

tureel aangepakt kunnen worden. Bij de aanleg van de

Uniek is dat de strandvlakte tussen de strandwal-

zuidelijke randweg Leiden zal fors geïnvesteerd moeten

len van Wassenaar en Leidschendam-Voorschoten

worden in compenserende maatregelen. De stations-

als een fraaie open ruimte bewaard is gebleven. Dit

locatie Voorschoten kan een hoogwaardige entree

is een veenweidegebied met deels nog een agarische

worden tot de landgoederenzone, maar dat vraagt om

functie. Veel landbouwgronden maken deel uit van een

een integrale herstructurering van het aanwezige be-

landgoed (Duivenvoorde, De Horsten en Zuidwijk,

drijventerrein. Het veenweidegebied op de strandvlakte

verenigd in de Stichting Horst en Voorde).

kan meer betekenis krijgen voor waterberging, natuur en recreatie. Langs de Vliet liggen kansen voor de

Beleidsmatig is er veel aandacht voor behoud en

ontwikkeling van nieuwe waterlandgoederen, maar ook

versterking van het groene karakter: het gebied was

elders kunnen landgoedconstructies worden ingezet

een van de Rijksbufferzones uit de Vierde Nota over de

als instrument voor landschapsvernieuwing en sanering

Ruimtelijke Ordening Extra (Vinex). In de Nota Ruimte

van storende elementen.

hebben de Rijksbufferzones een nieuwe, meer recreatieve functie gekregen als ‘regionaal park’. Voor de ontwikkeling van Duin, Horst en Weide als duurzame groene buffer en als ecologisch-recreatieve verbinding is in het verleden een gebiedsgerichte aanpak opgezet. Als vervolg daarop is recent het Pact van Duivenvoorde gesloten en is een apart Belvedereproject uitgevoerd om het gebied een ‘cultuurhistorische impuls’ te geven. Op de strandwal tussen Leidschendam en Voorschoten wordt gestreefd naar sanering van de aanwezige kassen middels een integrale rood-groene Opgaven:

herinrichting en de aanleg van nieuwe buitenplaatsen.

•

Aanleg recreatieve en ecologische verbindingen.

Toch zijn er ook bedreigingen voor de ruimtelijke •

samenhang en het beheer van de landgoederen: de

Sanering verspreid glas en herbestemming vrijkomende agrarische bebouwing.

aanleg van de zuidelijke randweg Leiden en de ontwik•

keling van vliegveld Valkenburg, de verkeersdruk op de

Waterberging en beheerslandbouw in strandvlakten.

bestaande doorsnijding van de N44, de toenemende beheerslasten voor de landgoederen en afnemende

Kansen:

opbrengsten uit het agrarisch bedrijf, verromme-

•

Ontwikkeling nieuwe buitenplaatsen.

ling van boerenerven en het oprukken van storende

•

Vergroten recreatieve en ecologische

bedrijfsgebouwen. Om het gebied uit te bouwen tot

waarde en duurzaam beheer van bestaande

een duurzaam ‘regionaal park’ zijn extra investeringen

landgoederen door inpassing nieuwe

nodig in versterking van de cultuurhistorische identi-

economische dragers.

teit. De kwaliteitszonering geeft hiervoor de kaders

Projecten:

aan. Kansen op meekoppeling moeten benut worden.

4. Duivenvoordse en Papenwegse Polder

55

AS LEIDEN-KATWIJK STEDELIJK KNOOPPUNT OP EEN KRUISPUNT VAN LANDSCHAPPEN : OUDE RIJNDELTA, DUINEN, GROENE HART EN LANDGOEDERENZONE. KENNISSTAD

56

De As Leiden-Katwijk is een belangrijke stedelijke ontwikkelingszone tussen de meer groene gebieden van de Duivenvoordecorridor en de Duin- en Bollenstreek. Landschappelijk gaat het hier om de delta van de Oude Rijn, die het landschap van de duinen en de strandwallen onderbreekt. Langs de Oude Rijn liggen enkele (restanten van) landgoederen van het watertype, maar deze zijn minder beeldbepalend voor het landschap. In cultuurhistorisch opzicht is de ligging van de Romeinse Limes langs de Oude Rijn minstens zo belangrijk. Hier is al een apart Belvedereproject voor uitgevoerd. Dat neemt niet weg dat ecologische en recreatieve dwarsverbindingen tussen de landgoederen ten zuiden en ten noorden van de Oude Rijn zeer belangrijk zijn, juist vanwege de grote verstedelijkingsdruk en de diverse infrastructuurplannen. Gekoppeld aan de verschillende landschappelijke zones en landgoedtypen zijn drie verbindingen mogelijk. Aan de oostzijde van Leiden vormt het Rijn-Schiekanaal en de Zijl een verbinding tussen de waterlandgoederen aan de Vliet en die aan de Kagerplassen. Langs de oevers moet een doorgaand fiets- en wandelpad komen met veilige, bij voorkeur ongelijkvloerse kruisingen van wegen en spoorlijnen. In het midden kan via het Valkenburgse Meer en een nieuw te ontwikkelen park langs de Oude Rijn een brug worden geslagen tussen de Wassenaarse strandwallandgoederen en het te versterken landgoedcluster van Oegstgeest-Leiden-

Opgaven:

Warmond. Hier zijn al plannen voor ontwikkeld in het

•

Verbeteren bereikbaarheid, ontwikkeling knooppuntten Leiden-West en -Oost.

kader van het Masterplan Aaneenschakelen Landgoederen (MAL). Aan de westzijde kan via het Eiland van

•

Woningbouw en bedrijfsontwikkeling.

Katwijk een aanvullende verbinding worden gereali-

•

Nieuwe park aan de Oude Rijn.

seerd tussen de binnenduinrand van Rijksdorp-Lente-

•

Aaneenschakelen landgoederen, verbeteren recreatieve en ecologische verbindingen.

vreugd-Persijn en de binnenduinrand van Noordwijk. Het Eiland van Katwijk kan uitgebouwd worden tot

Kansen:

een ‘groene stapsteen’ in het stedelijk gebied en daarbij

•

Benutten nieuwe stedelijke functies voor beheer en ontwikkeling landgoederen.

kan aangesloten worden bij de restanten van een oud •

slot. Voor dit gebied is een apart project voorgesteld.

Nieuwe landgoederen: stadslandgoed aan Oude Rijn, Eiland van Katwijk, waterlandgoed Poelmeer.

Projecten: 5. Eiland van Katwijk 57

GREENPORT BOLLENSTREEK FRONTOFFICE VAN DE BOLLENSECTOR : OPEN BOLLENVELDEN MET FRAAIE GROENE RANDEN

58

De Bollenstreek is in de Nota Ruimte aangewezen als

samenhangende groengebieden ontwikkeld moeten

‘Greenport’, een economisch kerngebied voor de bol-

worden. Bestaande initiatieven zoals voor Dijk en

lenteelt. De bollenteelt is ook uit toeristisch oogpunt

Burg en voor de ruïne van Teylingen kunnen daaraan

van belang: de Keukenhof is de drukst bezochte toeris-

bijdragen, maar die moeten dan wel ingepast worden in

tische attractie van ons land, ook al is deze maar drie

een grotere groen- en routestructuur. Op dit moment

maanden per jaar geopend. In het Pact van Teylingen

ontbreekt het nog aan een visie hierop. Daarom zijn

is vastgelegd dat het bollenareaal gehandhaafd moet

hiervoor twee projecten voorgesteld. Daarnaast is een

blijven en dat grootschalige verstedelijking ongewenst

kwaliteitsimpuls nodig voor de binnenduinrand. In com-

is. Tegelijkertijd is geconstateerd dat het landschap

binatie met waterberging, natte natuurontwikkeling en

verrommelt en dat de open ruimten geleidelijk dicht-

recreatie, zouden hier nieuwe duinlandgoederen aan-

groeien met bedrijfshallen en kassen. De landgoederen

gelegd kunnen worden om de ‘missing link’ tussen de

liggen hier meer verspreid en vormen geen krachtige

Wassenaarse landgoederen en de Kennemerzoom op

groenstructuur. Veel strandwallen zijn afgegraven en

te vullen. Door uitruil en herverkaveling van gronden

geëgaliseerd voor zandwinning en bollenteelt. Recrea-

kan tegelijkertijd het bollenareaal versterkt worden.

tief en ook als woonmilieu is de Bollenstreek duidelijk

In het kader van de uitwerking van de Greenportvisie

minder aantrekkelijk dan Wassenaar of Kennemerland.

voor de Bollenstreek zou dit nader onderzocht moe-

In het kader van het Offensief van Teylingen wordt

ten worden.

daarom extra ingezet op verbetering van de landschapskwaliteit. Onder meer is een project opgestart voor herstel van de ruïne van Teylingen en er is een project voor ‘culturele planologie’ uitgevoerd. In het project ‘revitalisering open ruimten’ is het perspectief geschetst van de Bollenstreek als ‘frontoffice van de bollensector’. Daarin is gesteld dat de Bollenstreek zich niet primair zou moeten richten op grootschalige bulkproductie (dat kan veel goedkoper elders), maar juist op innovatie, promotie en ruimte-

Opgaven:

lijke kwaliteit. Het veiligstellen van open bollenvelden

•

Behoud en versterking openheid bollenvelden, inrichting groene randen.

zou gepaard moeten gaan met de aanleg van duurzame groene randen, waar recreatieve voorzieningen en

•

Beperkte groei van de dorpen.

nieuwe woon- en werkfuncties een plaats in kunnen

•

Ontwikkeling stationsomgevingen stedenbaan.

krijgen. In het kader van de ‘Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer en Bollenstreek’ wordt gekeken naar de

•

mogelijkheden voor landelijk wonen in de Bollenstreek.

Kansen:

Toeristische profilering.

Door de Stedenbaan zal de OV-bereibaarheid toene-

•

Ontwikkeling nieuwe bollenlandgoederen.

men en ontstaan extra ontwikkelingsmogelijkheden

•

Versterking landgoedclusters op strandwallen bij Lisse en Noordwijkerhout.

voor diverse stationslocaties. •

Nieuwe natuur- en recreatielandgroederen in de binnenduinrand.

Om de betekenis van de Bollenstreek als onderdeel van de landgoederenzone te vergroten, zouden in ieder

Projecten:

geval de bestaande landgoedclusters van Noordwijk

6. Dijk en Burg

en de Keukenhof meer allure moeten krijgen en als

7. Driehoek Keukenhof-Dever-Teylingen

59

KENNEMERZOOM WEELDEMOZAÏEK: GROEN WOON- EN ZORGLANDSCHAP EN STEDELIJK UITLOOPGEBIED

60

In Kennemerland gaan de stedelijke gebieden van

ontwikkelingen die vragen om een integrale aanpak. Dit

Heemstede, Haarlem, Velsen en Beverwijk vrijwel

is een tweede projectvoorstel.

naadloos over in het landgoederenlandschap van de binnenduinrand. Luxueuze villawijken worden afgewisseld met zorginstellingen en groene werklocaties. Historische buitenplaatsen hebben een veelheid aan nieuwe functies opgenomen, variërend van museum tot conferentieoord en jeugdherberg. Hier is een aaneengesloten woon-, zorg- en recreatielandschap onstaan van nationale allure. Het Noordzeekanaal en de hoogovens van IJmuiden vormen een serieuze caesuur in het landschap, maar vroeger lagen hier doorgaande landgoederengordels langs de oevers van het Wijkermeer, op de strandwallen en in de binnenduinrand. Deze historische samenhang is nog steeds voelbaar en kan verder versterkt worden. In het verleden is al een plan gemaakt om de cultuurhistorische identiteit van de regio te versterken: het project Kennemerzoom. Dit had niet alleen betrekking op de landgoederen, maar ook op andere cultuurhistorische elementen. Diverse deelprojecten zijn inmiddels uitgevoerd. Voor het gebied bij Velsen, Beverwijk en Heemskerk in de regio IJmond is een apart Groen- en Waterplan opgesteld. In het kader van het Belvedereproject Landgoederen Verbinden kan een vervolg worden gegeven aan de eerdere plannen en een nieuwe uitvoeringsimpuls worden geboden.

Opgaven: •

Ook hier geldt dat diverse stedelijke en infrastructu-

Tegengaan verdere versnippering. Recreatieve ontsluiting, voorzieningen.

rele ontwikkelingen een bedreiging vormen voor de

•

landgoederen, maar ook benut kunnen worden voor

Ecologisch-recreatieve verbindingen DuinenSpaarnwoude en ‘van kust tot kust’.

versterking van de landgoederenstructuur. Bijzondere

•

aandacht is nodig voor de diverse kleine landbouwen-

Stedelijke ontwikkelingen rond Beverwijk: stationsomgeving, randweg, uitbreiding West.

claves in het gebied: deze zijn te klein voor duurzame

Kansen:

grondgebonden landbouw en staan onder grote druk.

•

Om verrommeling en dichtslibbing te voorkomen,

Omvorming landbouwenclaves tot groene schakels tussen de landgoederen.

zullen deze een nieuwe functie moeten krijgen. Om

•

dit te financieren kan gedacht worden aan de inzet van

Natuurlandgoederen in de duinen, stadslandgoederen op de strandwallen en

aanvullende beheerssubsidies en van passende rood-

waterlandgoederen aan waterwegen.

voor-groenconstructies. Hiervoor is een apart project

Projecten:

voorgesteld. Verder spelen rond Beverwijk diverse

8. Landbouwenclaves stadsrand Haarlem 9. Scheybeek-Akerendam-Westerhout 61

Regionale parkstructuur grote landgoedclusters historische vaarweg heerenweg strandwalroute

62

2.3 REGIONALE PARKSTRUCTUUR De landschapszonering en de gebiedsprofielen schep-

Landgoedclusters

pen de randvoorwaarden voor de ontwikkeling van

Bij de grote landgoedclusters gaat het om het ver-

de landgoederenzone tot een robuuste parkstructuur

sterken van de ensemblewaarde. Dat wil zeggen dat

voor de westflank van de Randstad. Met een actief

niet alleen naar de bescherming van de afzonderlijke

beleid kunnen de samenhang en de herkenbaarheid van

landgoederen gekeken moet worden, maar dat de be-

de landgoederen enorm verstrekt worden. De land-

treffende clusters als samenhangend ‘landgoederenland-

goederenzone kan zo een beeldmerk worden voor de

schap’ of ‘regionaal landgoedpark’ ontwikkeld worden.

kustzone, als cultuurlijke evenknie van de duingordel.

Nieuwe functies moeten passen bij het groene en

Op de schaal van de Randstad wordt zo een krachtige

statige karakter van de clusters. Historische structuren,

landschappelijke identiteitsdrager toegevoegd aan het

zoals waterlopen, lanen of zichtassen, moeten actief

rijtje van Groene Hart, Stelling van Amsterdam en

versterkt of hersteld worden. Middelen voor groenaan-

Nieuwe Hollandse Waterlinie.

leg en recreatieve voorzieningen worden met voorrang in deze clusters ingezet. Bijzondere aandacht is nodig voor de regionale differentiatie van de landgoedclus-

De kaart schetst de contouren van die parkstructuur:

ters: op basis van de landschapszonering en gebiedsprofielen krijgt elk cluster een eigen identiteit.

1. de grote landgoedclusters: •

Kijkduin-Ockenburg (duintype)

•

Rijswijkse Landgoederenzone (strandwaltype)

Lange lijnen

•

Den Haag-Wassenaar-Duivenvoorde

De landgoedclusters worden met elkaar verbonden

(duin- en strandwaltype)

via een netwerk van groene en blauwe lijnen, die zo

Vliet- en Zwethzone (trekvaarttype)

veel mogelijk de historische routes volgen. De meeste

•

Leiden-Oegstgeest-Warmond

van deze historische routes zijn nog steeds terug te

(strandwal- en trekvaarttype)

vinden in de huidige wegen- en waterstructuur. Vaak

•

Noordwijk-Noordwijkerhout (strandwaltype)

zijn ze echter niet meer als zodanig herkenbaar of

•

Keukenhof-Dever-Teylingen (strandwaltype)

onderbroken. Gestreefd wordt naar het versterken

•

Heemstede-Bennebroek (strandwal-,

van de herkenbaarheid als historische routes en naar

trekvaart- en meertype)

het vergroten van de continuïteit en de aantrekkelijk-

•

Binnenduinrand Haarlem (duin- en strandwaltype)

heid, ten behoeve van recreatief verkeer. Per type lijn

•

Wijkermeeroever (meertype).

(vaarweg, strandwalweg, heerenweg) en per traject zal

•

onderzocht moeten worden wat de mogelijkheden zijn. 2. de verbindende lange lijnen:

Bij toekomstige reconstructies van wegen of waterlo-

•

trekvaarten en andere historische vaarwegen

pen zullen de genoemde doelen integraal meegenomen

•

doorgaande strandwalwegen met de

moeten worden. Daarnaast is een actief beleid nodig

dilligenceroutes tussen de steden

om grote knelpunten aan te pakken. Hierbij wordt

Middeleeuwse ‘heerenwegen’ tussen

aansluiting gezocht bij bestaande fiets- en wandelpa-

de oudste adellijke bezittingen.

denplannen.

•

63

DEEL 3: UITVOERING De visie is vooral bedoeld als inspiratiebron en stimuleringskader. Het is geen dwingend plan met een formele status en een eigen uitvoeringsprogramma, maar zal wel moeten doorwerken in regionale structuurvisies en bestemmingsplannen en in concrete projecten. In hoofdstuk 3.1 wordt nader ingegaan op de planologische doorwerking en de publiciteit. Voor het uitvoeringsspoor zijn 2 algemene, overkoepelende projecten benoemd (hoofdstuk 3.2) en 9 gebiedsgerichte projecten (hoofdstuk 3.3). De projecten zijn bedoeld als cultuurhistorische impuls voor lopende of voorgenomen projecten of als aanzet voor nieuwe uitvoeringsgerichte projecten. De projecten zijn geselecteerd uit een groslijst die samen met alle inliggende gemeenten is opgesteld. Deze groslijst is opgenomen in bijlage 1. Verslagen van de gehouden workshops met de gemeenten zijn opgenomen in bijlage 2. In de projectomschrijvingen worden doelstellingen geformuleerd en een mogelijke aanpak voorgesteld, maar de projecten zullen door de betrokken partijen zelf verder uitgewerkt moeten worden. Voor de financiering hiervan kan een beroep worden gedaan op diverse bestaande subsidieregelingen. Voor de feitelijke uitvoering van diverse projecten is ook private financiering, middels rood-voor-groen of andere vereveningsconstructies aan de orde. De algemene projecten zijn: 1. Landgoedbiotoop 2. Landgoedtoerisme De gebiedsgerichte projecten zijn: 1. Honselersdijk 2. Landgoederenzone Rijswijk 3. Landgoedverbinding Den Haag-Wassenaar 4. Duivenvoordse en Papenwegse Polder 5. Eiland van Katwijk 6. Landgoedontwikkelingsplan Dijk en Burg 7. Driehoek Keukenhof-Dever-Teylingen 8. Landbouwenclaves landgoederenzone Haarlem 9. Landgoedcluster Scheybeek-AkerendamWesterhout

Kennemerzoom

Greenport Bollenstreek

As Leiden - Katwijk

Duin, Horst en Weide

Groene Wereldstad

Greenport Westland 66

3.1 PLANOLOGIE EN PUBLICITEIT PLANOLOGIE

PUBLICITEIT

De provincies en de regio’s zullen de uitkomsten van

De resultaten van het Belvedereproject zullen gepre-

het Belvedereproject verwerken in nieuwe regionale

senteerd worden op een brede landgoedconferentie in

structuurvisies. Zowel voor Stadsgewest Haaglanden

juni 2007. Daar rondomheen zal de nodige publiciteit

als voor Regio Holland Rijnland zijn momenteel een

worden georganiseerd. Een belangrijk middel voor de

regionaal structuurplan respectievelijk regionale struc-

publiciteit is de opgestelde ‘Landgoederengids voor het

tuurvisie in voorbereiding, waar het Belvedereproject

binnenduinrandgebied van Zuid- en Noord-Holland’. Er

een bouwsteen voor is. Als onderdeel van het regio-

wordt naar gestreefd om deze gids als drukwerk uit te

naal structuurplan voor Haaglanden wordt een regio-

geven en breed te verspreiden, bijvoorbeeld onder alle

naal groenstructuurplan opgesteld. Ook de Provincie

regionale VVV-kantoren.

Noord-Holland is voornemens om een structuurvisie op te stellen als de termijn van het vigerende streek-

De visie zal breed verspreid worde, onder alle partijen

plan afloopt. Het noordelijk deel van de landgoederen-

die betrokken zijn bij de ruimtelijke planontwikkeling

zone maakt tevens deel uit van het plangebied van het

en het beheer. Gemeenten en eigenaren zijn een be-

project Noordvleugel. Daarin is het als een van de 11

langrijke doelgroep. Zij zijn in belangrijke mate verant-

deelgebieden onderscheiden. Omdat regionale ruimte-

woordelijk voor de bescherming en het beheer van de

lijke keuzen over woningbouwlocaties, infrastructuur,

landgoederen. De Provincies Zuid- en Noord-Holland,

bedrijventerreinen, waterbeheer, toeristisch-recre-

Stadsgewest Haaglanden en Regio Holland Rijnland

atieve ontwikkelingen en groenstructuur van grote

willen met de landgoederenvisie vooral handreikingen

invloed zijn op de identiteit en de samenhang van de

en stimulansen bieden. Lokale projecten die passen

landgoederenzone is een goede afstemming met deze

binnen de doelstellingen van de landgoederenvisie

landgoederenvisie essentieel. De landschapszonering

zullen ondersteund worden, maar het intitatief zal ‘van

en de gebiedsprofielen bieden hiervoor concrete aan-

onderaf’ moeten komen. De landgoedconferentie is

bevelingen, die in het kader van de ruimtelijke planont-

mede bedoeld om gemeenten en eigenaren daartoe uit

wikkeling nader afgewogen zullen worden.

te nodigen.

Via de regionale structuurvisies vindt planologische

Om ook voor de langere termijn PR voor de landgoe-

doorwerking plaats naar de gemeentelijke bestem-

derenzone als toeristisch product te kunnen bedrijven

mingsplannen, maar gemeenten kunnen uiteraard

en de voortgang van de recreatieve en toeristische

ook eigen (aanvullend) landgoedbeleid ontwikkelen

ontwikkeling van de landgoederenzone te bewaken is

en daarvoor gebruik maken van de uitkomsten van

een krachtige uitvoeringsorganisatie nodig. Voor het

het Belvedereproject. Uit de gehouden workshops is

opzetten van een dergelijke organisatie is een apart

gebleken dat daarbij behoefte is aan een ‘vertaalslag’

algemeen project ‘landgoedtoerisme’ opgezet.

tussen het abstracte regionale planningsniveau van het Belvedereproject en het concrete lokale planningsniveau van het bestemmingsplan. Hiervoor is een apart algemeen project ‘landgoedbiotoop’ benoemd (hoofdstuk 3.2). 67

LANDGOEDROUTE 1. Met aantakkingen op de duinen

2. Over de strandwallen en door de strandvlakten

3. Langs waterlopen en met uitzicht op open polders

4. Door historische stadscentra en langs de grote attracties

68

3.2 ALGEMENE PROJECTEN 1. LANDGOEDBIOTOOP

Extra promotie van de landgoederenzone is nodig in combinatie met een betere recreatieve en toeristische ontsluiting. Drie onderdelen zijn daarin cruciaal:

Dit project is bedoeld om tot een praktische handlei-

•

ding te komen voor de planologische doorwerking van

de ontwikkeling van een samenhangend wandelpadennetwerk via de landgoederen;

de landgoederenvisie in gemeentelijke bestemmings-

•

plannen. Een belangrijk onderdeel daarvan is onder-

het stimuleren van toeristische trekkers en bijzondere landgoedarrangementen;

zoek naar de mogelijkheden van een nieuwe bestem-

•

mingsplancategorie ‘landgoedbiotoop’, met speciale

het opzetten van een uitvoeringsorganisatie die verantwoordelijk is voor de PR en als aanjager

voorschriften voor de omgeving van landgoederen,

en coördinator van projecten optreedt.

bijvoorbeeld om zichtassen vrij te houden of storende bebouwing tegen te gaan. Bij de Provincie Zuid-Hol-

Voorgesteld wordt om een doorgaande wandelroute

land is al een initiatief om dit verder uit te zoeken.

te ontwikkelen vanaf Honselersdijk in het zuiden naar

Tevens zal naar de mogelijkheden van instrumenten in

Kasteel Marquette in het noorden. Deze wandelroute

de sfeer van ontwikkelingsplanologie worden gekeken,

moet zoveel mogelijk over onverharde wandelpaden

zoals gecombineerde rood-voor-groenbestemmingen,

lopen en een herkenbare ‘huisstijl’ krijgen. Aanwezige

vereveningsconstructies en procedures voor integrale

barrières moeten worden opgeheven. Met landgoed-

landgoedontwikkeling. De planologische inbedding van

eigenaren moet worden overlegd of zij hun landgoed

‘nieuwe landgoederen’ volgens de bestaande regeling

willen openstellen en de route via hun terrein willen

van de Provincie Zuid-Holland wordt hierin meege-

laten lopen. Aantakking op de route kan voor land-

nomen. De Provincie Noord-Holland overweegt om

goedeigenaren voordelen opleveren, bijvoorbeeld als

een vergelijkbare nieuwe regeling te ontwikkelen voor

zij nieuwe functies op hun landgoed willen exploiteren.

nieuwe landgoederen, omdat onder de huidige regeling

De landgoederenroute kan flexibel worden aangevuld

weinig initiatieven tot ontplooiing komen.

en uitgebouwd en kan een rode draad worden voor allerlei nieuwe toeristische en recreatieve ontwikke-

2. LANDGOEDTOERISME

lingen. Meerdaagse arrangementen zijn mogelijk met overnachtingen in landgoedhotels en diners in Gouden

Als representant van de Gouden Eeuw en als land-

Eeuwstijl. Delen van de route kunnen ook per trek-

schappelijk ensemble heeft de landgoederenzone een

schuit worden afgelegd. De economische uitstraling van

internationale uitstraling. De landgoederenzone is

een dergelijke landgoederenroute moet niet onder-

eigenlijk de landschappelijke tegenhanger van de we-

schat worden (zie het succes van het Pieterpad).

reldberoemde Nederlandse grachtensteden. Dat mag wel wat meer bekendheid krijgen. Een vergelijking kan

Omdat we te maken hebben met vele landgoedeigena-

gemaakt worden met de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

ren, gemeenten, regio’s en 2 provincies is de ontwikke-

Dit historisch ensemble is met behulp van een uitge-

ling van de landgoederenroute alleen kansrijk als er een

kiende marketingstrategie stevig op de beleidskaart van

krachtige uitvoeringsorganisatie is die de samenhang

Nederland gezet en zelfs genomineerd voor de We-

en de voortgang kan waarborgen. Nader onderzocht

relderfgoedlijst van UNESCO. De landgoederenzone

moet worden hoe deze organisatie wordt samenge-

verdient zonder meer een plaats op diezelfde beleids-

steld en wat de precieze taken en verantwoordelijkhe-

kaart en is misschien ook wel Werelderfgoed waardig.

den worden. 69

Paleis Honselersdijk ten tijde van Frederik Hendrik

Chrystal Palace: inspiratiebeeld voor de Greenport? 70

3.3 GEBIEDSGERICHTE PROJECTEN 1 HONSELERSDIJK

Doel van dit project is om ervoor te zorgen dat de

mee te nemen in de planontwikkeling voor de groen-

restanten van voormalig Paleis Honselersdijk gerespec-

blauwe structuur in het kader van de uitwerking van

teerd worden en beter zichtbaar worden gemaakt bij

de opgestelde Greenportvisie of in de planontwikkeling

alle nieuwe ontwikkelingen in het gebied (reconstructie

voor het toekomstig waterbeheer in het kader van het

glastuinbouw, uitbreiding veiling, woningbouw, water-

Nationaal Bestuursakkoord Water. Stap 2 is de feitelijke

berging en recreatie). De bijzondere geschiedenis van

herinrichting van het paleisterrein, op basis van de visie

deze plek biedt volop inspiratie voor de toekomstige

uit stap 1. Dit kan worden opgenomen in het uitvoe-

inrichting. Door de centrale ligging nabij de veiling zou

ringsprogramma van de Greenportvisie. Maatregelen

dit zelfs een toeristische attractie van formaat kunnen

voor cultuurhistorie zullen primair uit de opbrengsten

worden, bijvoorbeeld als centraal informatie- en inno-

van projectontwikkeling en uit de waterschapslasten

vatiecentrum voor Greenport Westland. Door herstel

moeten worden gefinancierd. Deze hoeven de overheid

van historische waterassen en de oude toegangslaan

in principe geen extra geld te kosten.

kan het terrein worden aangetakt op de grotere recreatieve routestructuur. Betrokken partijen:

Op dit moment is er nog onvoldoende visie op de

Monumentencommissie Westland, Gemeente

ontwikkeling van het gebied en op de mogelijkheden

Westland, Regio Haaglanden, Erfgoedhuis,

om de geschiedenis van Paleis Honselersdijk weer

Provincie Zuid-Holland, Veiling Westland, Tuinbouworganisatie

tot leven te brengen. Stap 1 is het opstellen van een dergelijke visie. Hiervoor zou bijvoorbeeld een apart

Financiering iplanvorming (stap 1):

Belvedereproject opgestart kunnen worden, samen

Belvederesubsidie, Greenportvisie, NBW/WB21

met alle betrokken partijen. Om Belvederesubsidie van het Rijk te kunnen ontvangen is minimaal 25% mede-

Financiering uitvoering (stap 2):

financiering door de intiatiefnemers nodig. Een andere

Uitvoeringsprogramma Greenportvisie, project-

mogelijkheid is om de ontwikkeling van Honselersdijk

ontwikkeling

71

2 LANDGOEDERENZONE RIJSWIJK

Tussen Den Haag en Rijswijk ligt een groot land-

Er liggen in het gebied nog vele ontwerpvragen

goedcluster op de strandwal van de Vredenburghweg.

waarvoor de bestaande landgoedvisie te globaal en

Behalve een zevental landgoederen liggen hier ook

het bestemmingsplan te concreet is. Doel van het

parken, sportvelden, een school, een verzorgingstehuis

project is om dit ‘gat’ tussen de bestaande visie en het

en een kinderboerderij. Omgeven door stedelijke ge-

uiteindelijke bestemmingsplan op te vullen, in de vorm

bieden is dit een ‘groene long’ van formaat. Het maakt

van een ‘kwaliteitskader’. De inrichtingsprincipes van

deel uit van de regionale groenstructuur en is via een

de kwaliteitszonering en de landgoedtypologie bieden

‘groene schakel’ verbonden met de landgoederen aan

hiervoor goede aanknopingspunten. Door een speci-

de Vliet. Tegelijkertijd wordt het gebied doorsneden

fieke invulling kan het landgoedcluster een sterkere

door infrastructuur en hebben delen te maken met

regionale profilering krijgen als bijzonder groengebied.

verrommeling of achterstallig beheer. De gemeente

Belangrijke elementen zijn het formuleren van rand-

Rijswijk heeft in het verleden al een globale landgoed-

voorwaarden en beeldkwaliteitseisen voor nieuwe

visie opgesteld. Daarnaast is onderzoek uitgevoerd

bebouwing, de functionele zonering, de aanpassing van

naar de mogelijkheden voor inpassing van nieuwe rode

de ontsluitingsstructuur, de vormgeving van recreatieve

functies om de herinrichting en het beheer te finan-

routes en entrees, zichtbaar maken van archeologische

cieren. Diverse eigenaren en exploitanten hebben al

resten, aansluitingen op de stedelijke omgeving, verbin-

in initiatieven voor transformatie van sportvelden of

dingen met omliggende groengebieden. Ook de afstem-

vrijkomende bebouwing. Om hier een kader voor te

ming met het FES-project Waterkader Haaglanden kan

scheppen wordt momenteel een nieuw bestemmings-

plaatsvinden in het ‘kwaliteitskader’.

plan voor de landgoederenzone voorbereid. Betrokken partijen: Gemeente Rijswijk, Gemeente Den Haag, Regio Haaglanden Financiering planvorming: Planvorming: Gemeente, Regio Haaglanden. Provincie Financiering uitvoering: Gemeente Rijswijk, ILG, privaat

72

3 LANDGOEDVERBINDING DEN HAAG-WASSENAAR

Dit project ligt op een zeer strategische locatie tussen

liggen op de strandwal en hebben de typische orthogo-

Wassenaar en Den Haag. Vanuit Wassenaar dringen de

nale structuur met assen dwars op de richting van de

landgoederen door tot in het centrum van Den Haag.

strandwal. De kwaliteiten van het landgoedcluster Clin-

In westelijke richting takken ze aan op het duingebied,

gendael-Oosterbeek-Duindigt lenen zich prima voor

wat grote ecologische en recreatieve potenties met

de verdere ontwikkeling van een hoogwaardig interna-

zich meebrengt. Ook in economisch opzicht is dit een

tionaal institutenmilieu. Daarvoor moeten sportvelden

strategische locatie: het is onderdeel van het ‘interna-

uitgeplaatst worden en bouwwerken gesaneerd.

tionale kustzone’ uit de Structuurvisie Den Haag 2020 en mogelijke vestigingslocatie voor de Amerikaanse

Doel van het project is om aan te geven wat bij alle

ambassade. Tevens wordt gezocht naar een nieuwe be-

voorziene ontwikkelingen randvoorwaarden en kansen

stemming voor Renbaan Duindigt. Ondanks stedelijke

zijn voor versterking van de landgoedstructuur van het

ontwikkelingen is de afwisseling van de strandwallen en

gebied. Voorkomen moet worden dat het gebied een

strandvlakten nog goed zichtbaar in het landschap en is

barrière wordt in de landgoederenzone en dat de zo

hier sprake van een samenhangend landgoederenclus-

markante doorgaande structuur van de strandwallen

ter. Delen van de strandwal zijn in het verleden afgegra-

onderbroken wordt. Ook is het belangrijk dat de lo-

ven (Oostersportpark). De renbaan ligt precies in de

catie, omvang en de beeldkwaliteit van de nieuwbouw

strandvlakte tussen twee strandwallen, in het verlengde

aansluit bij historische typologieën, zonder te vervallen

van de zichtas van Clingendael. Het landgoed Clin-

in klakkeloze kopieën. Resultaat is een overkoepelend

gendaal met zijn waterpartijen ligt grotendeels in de

beeldkwaliteitsplan, dat als bouwsteen dient voor de

strandvlakte. De huizen van Oosterbeek en Duindigt

verdere uitwerking van deelplannen per locatie. Betrokken partijen: Gemeente Wassenaar, Gemeente Den Haag, Regio Haaglanden, Provincie Zuid-Holland Financiering planvorming: Planvorming: Regio Haaglanden Financiering uitvoering: Gemeenten, privaat

73

3 DUIVENVOORDSE EN PAPENWEGSE POLDER

Dit projectidee is een initiatief van Landgoed Duiven-

sche kernkwaliteiten. Gesteld wordt dat de uitvoering

voorde om samen met andere grondeigenaren en het

middels integrale gebiedsontwikkeling moet verlopen.

Pact van Duivenvoorde (gemeenten Leidschendam-

Het projectidee voor de Duivenvoordse en Papen-

Voorburg, Voorschoten en Wassenaar) tot een geza-

wegse Polder geeft uitwerking aan de pilot, vanuit het

menlijke aanpak te komen van het open veenweidege-

perspectief van de terreineigenaren. De Stichting Horst

bied tussen Den Haag en Leiden. Dit gebied, dat voor

en Voorde, waarin de landgoederen samenwerken die

een groot deel eigendom is van de landgoederen, is een

het grootste deel van het gebied beheren, is bereid

waardevolle open ruimte te midden van het stedelijk

als trekker van dit project op te treden, bij voorkeur

gebied. Het gebied is echter beperkt toegankelijk en

samen met Staatsbosbeheer.

langs de randen is plaatselijk sprake van verrommeling. Landgoed Duivenvoorde werkt samen met de landgoe-

Betrokken partijen:

deren De Horsten en Zuidwijk/Santhorst in de Stich-

Stichting Horst en Voorde, Staatsbosbeheer,

ting Horst en Voorde en is van mening dat de betekenis

Pact van Duivenvoorde, Stadsgewest Haaglan-

van het open middengebied voor de extensieve recre-

den, Regio Holland Rijnland, Provincie Zuid-

atie, de natuur en het waterbeheer aanzienlijk vergroot

Holland

kan worden. Meer samenhang in inrichting en beheer is

Financiering planvorming:

gewenst. Bovendien moeten recreatieve en ecologische

Provincie Zuid-Holland, Stadsgewest Haaglan-

verbindingen met de omgeving worden verbeterd. Zo

den, Regio Holland Rijnland, Pact van Duiven-

kan een uniek regionaal landschapspark ontstaan. Een

voorde

gezamenlijke visie en een gezamenlijk plan van aanpak Financiering uitvoering:

kunnen daarin voorzien.

bestaande subsidieregeling natuur, landschap, recreatie (ILG), uitvoeringsprogramma Regio-

In de Cultuurhistorische Impuls Duin, Horst en Weide

naal Structuurplan Haaglanden en Regionale

is een aparte pilot opgenomen voor het weidegebied,

Structuurvisie Holland-Rijnland, waterschaps-

om te komen tot een realistisch en breed gedragen

bijdrage, private partijen in PPS-verband (rood-

toekomstperspectief, uitgaande van de cultuurhistori-

voor-groen)

74

4 EILAND VAN KATWIJK

Het eiland van Katwijk is van oorsprong een zandplaat

Door onder meer de ontwikkeling van vliegveld

in de Rijn. Het kent een rijke geschiedenis die terug

Valkenburg en het knooppunt Leiden-West zal de

gaat tot aan de Romeinse tijd. In de Middeleeuwen is

oppervlakte stedelijk gebied toenemen en zal extra

op de zandplaat een kasteel gebouwd, Huijs ’t Sant,

geïnvesteerd moeten worden in de groenstructuur. In

waarin de ambachtsheren van beide Catwijcken en ’t

de Brede Structuurvisie 2005-2020 van de gemeente

Sant zetelden. Het kasteel en het latere buiten Het Hof

Katwijk heeft het eiland een functie als ‘groene schakel’

te Katwijk zijn altijd nauw verbonden geweest met het

gekregen. Tegelijkertijd worden ook de mogelijkheden

adellijke geslacht Van Wassenaer. Het Middeleeuwse

van extra bebouwing op het eiland onderzocht. Doel

kasteel is bij de Hoekse en Kabeljauwse twisten ver-

van het project is de oude rijkdom van het eiland

woest en in 1740 afgebroken en op het grondgebied

als inspiratiekader te laten dienen voor ruimtelijke

is Het Hof te Katwijk gebouwd. Dit buiten had een

ontwikkelingen op en rondom het eiland. Er lijken

classicistische tuin met verschillende vista’s en lanen

zeker mogelijkheden te liggen voor toevoeging van

en vijverpartijen. In de 19e eeuw heeft er nog een

passende bebouwing op een goed afgewogen locatie,

landschappelijke aanpassing aan de tuin plaatsgevonden.

mits gecombineerd met de herinrichting van de huidige

Ook het huis heeft verschillende transformaties onder-

stadskwekerij tot ecologisch stadspark en de aanleg

gaan. Hier ligt nu een verzorgingstehuis.

van natuuroevers langs de Oude Rijn. Dit vraagt om een zorgvuldig ontwerp ‘op cultuurhistorische basis’. Betrokken partijen: Holland Rijnland, Katwijk Financiering planvroming Planvorming: Regio Holland Rijnland, Gemeente katwijk Financiering uitvoering: ILG, privaat 75

5 DRIEHOEK KEUKENHOF-DEVER-TEYLINGEN

Doel van dit project is de versterking van de recrea-

De aanleg van een aantrekkelijk vrijliggend fietspad

tieve en toeristische samenhang tussen de Keukenhof,

(‘Rondje Keukenhof’), landschappelijke beplantingen

‘t Huys Dever en de Ruïne van Teylingen, door aanleg

en ecologische verbindingen is stap 1. Dit is vooral

van een verbindend fietspad en aanvullend land-

een taak van de overheden. Aan de fietsroute kunnen

schapsherstel. De driehoek moeten een stevig nieuw

nieuwe toeristische voorzieningen en horeca worden

‘landgoedcluster’ worden. Tevens moeten de ecolo-

gevestigd, door particuliere exploitanten. Het landhuis

gische en recreatieve verbindingen met de duinen en

van de Keukenhof zou bijvoorbeeld een chique land-

de dorpen verbeterd worden. Voor de toeristische

goedhotel of conferentieoord kunnen worden. Dat is

ontwikkeling van de Ruïne van Teylingen is in het kader

stap 2. Ook zouden op termijn nieuwe buitenplaatsen

van het Offensief van Teylingen al een project opgezet.

aan de route kunnen worden gekoppeld. Hierdoor kan

De Keukenhof heeft een Masterplan voor de toekomst

de route aantrekkelijker worden gemaakt en via de

opgesteld. Voor ‘t Huys Dever zijn al restauratiewerk-

strandwal een bosverbinding ontstaan tussen de Keu-

zaamheden uitgevoerd en is de slotgracht hersteld.

kenhof en Teylingen. De nieuwe buitenplaatsen kunnen

Door deze ontwikkelingen aan elkaar te koppelen kan

ingezet worden voor sanering van storende bebouwing

een breder toeristisch product in de markt worden

en herverkaling van bollengronden. Tevens kan hiermee

gezet en kan de Bollenstreek een landschappelijke

op een passende wijze tegemoet worden gekomen

kwaliteitsimpuls krijgen. Dat is ook gunstig voor het

aan de woningbouwopgave voor de Bollenstreek, zoals

woon- en werkklimaat in de omliggende dorpen.

opgenomen in de Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek. Betrokken partijen: Holland Rijnland, Gemeenten Lisse en Teylingen, eigenaren, Stichting De Keukenhof Financiering planvorming: Planvorming: Holland Rijnland Financiering uitvoering: recreatiesubsidies, ILG, privaat

76

6 DIJK EN BURG

Het landgoed Dijk en Burg maakt deel uit van het landgoedcluster bij Noordwijkerhout. De eigenaar heeft in overleg met de gemeente Noordwijkerhout een plan gemaakt voor behoud van het historische landhuis, het voormalige Parkhotel, in combinatie met aanvullende nieuwbouw in het landgoedbos. Vanwege de natuurwaarde van het landgoed en de ligging in een ecologische verbindingszone is een zorgvuldige afweging nodig. Het huidig plan lijkt daarin te voorzien. De uitvoering van het landgoedplan kan tevens bijdragen aan de versterking van het landgoedcluster Noordwijkerhout als geheel. Het plan heeft daarmee ook een regionale component. Doel van het project Dijk en Burg is om te bezien of een aanvullende kwaliteitsimpuls mogelijk is voor de inbedding in de regionale

Betrokken partijen:

landgoedstructuur. Hierbij kan gedacht worden aan

Provincie Zuid-Holland, Regio Holland Rijnland,

aanvullende maatregelen voor de recreatieve en ecolo-

Gemeente Noordwijkerhout, Gemeente Noord-

gische infrastructuur. De Provincie Zuid-Holland en de

wijk, eigenaar/initiatiefnemer

Regio Holland Rijnland hebben hierbij een belangrijke

Financiering planvorming:

rol. Ook ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving van

Provincie Zuid-Holland, Regio Holland Rijnland

Dijk en Burg en de duurzaamheid van nieuwe bestemmingen worden in de afweging betrokken. De gemeen-

Financiering uitvoering:

te Noordwijkerhout heeft hierin een belangrijke rol,

Gemeente Noordwijkerhoud, eigenaar/initiatief-

bijvoorbeeld via het planologisch instrumentarium.

nemer

77

7 LANDBOUWENCLAVES STADSRAND HAARLEM

In het landgoederenlandschap ten westen van Haarlem,

bouwenclaves bij kunnen dragen aan de versterking van

tussen Bennebroek en Driehuis, liggen diverse kleine

de samenhang tussen de landgoederen. Nu is er bij de

landbouw- en tuinbouwenclaves. Deze zijn te klein

uitwerking van lokale plannen nog te weinig zicht op de

voor duurzame landbouw en krijgen steeds meer ste-

grotere samenhang. Met name historische waterstruc-

delijke functies. Om tot een duurzame groene inrich-

turen (brouwerskolken, zanderijvaarten, blekerijen)

ting komen is door de gemeenten en de Dienst Lande-

lijken goede aanknopingspunten te bieden voor het

lijk Gebied een apart project opgezet, gefinancierd met

versterken van de samenhang en voor een duurzame

ILG-geld. Dit is een vervolg op het eerdere Provinciale

functie als waterberging. Tweede doel is het aangeven

project Kennemerzoom. Een herinrichting is van belang

van mogelijke instrumenten om de gewenste transfor-

voor de landschappelijke inbedding van de landgoede-

maties uit te voeren. Naast de huidig beschikbare ILG-

ren en om ecologische en recreatieve verbindingen te

middelen is namelijk aanvullende financiering nodig, om

creëren. Er is onder meer een ecologische verbinding

tot structurele verbeteringen te komen. Hierbij wordt

gewenst tussen de duinen en Spaarnwoude. Door de

gedacht aan afgewogen rood-voor-groenconstructies,

vele infrastructuur is het gebied nu sterk versnipperd.

maar ook aan medefinanciering vanuit waterschapslasten.

Eerste doel van dit project is om aan te geven hoe de herbestemming en herinrichting van de diverse landBetrokken partijen: Provincie Noord-Holland, Regio Zuid-Kennemerland, Gemeenten Haarlem, Bloemendaal, Velsen, Heemstede, Bennebroek Financiering planvorming: Regio Zuid-Kennemerland, Provincie NoordHolland Financiering uitvoering: ILG, ISV, waterschapslasten, privaat 78

1. Behoud van openheid door extra inlaat van schoon

2. Gebruik oude zichtassen om de gebieden stevig

duinwater voor vernatting en bijzondere natuurontwik-

te verankeren in het landgoederenlandschap. Oude

keling. Gebruik de oude brouwerijvaarten hierbij als

zichtassen wijzen vaak naar kerktorens. Behoud van

cultuurhistorische onderlegger.

zichtassen betekent soms opruimen van de verrommeling in de open gebieden.

3. Maak meer entrees en meer afwisselende wandel- en

4. Zet programma als ontwerpmiddel in om een afwis-

fietspaden tussen de stad en de duinen. Als de landbou-

selende en boeiende parkzone te creeren.

wenclaves toegankelijker worden dan kan gebied gaan functioneren als landschapspark. 79

8 SCHEYBEEK-AKERENDAM-WESTERHOUT

uitgevoerd kunnen worden

De landgoederen tussen Beverwijk en Velsen zijn •

opgenomen in het Groen- en Waterplan van de Regio

randvoorwaarden en beeldkwaliteits-

IJmond. Dit is een plan voor de ontwikkeling van een

richtlijnen voor externe stedelijke ontwikkelingen,

robuuste groenzone tussen Velsen en Heemskerk via

die misschien pas later uitgevoerd zullen worden

de westrand van Beverwijk. Rond het landgoedclus-

maar wel meegenomen moeten worden bij de

ter Scheybeek-Akerdam-Westerhout spelen diverse

uitwerking van toekomstige bouwplannen.

ruimtelijke ontwikkelingen: nieuwbouw in de stati-

Hiermee kan een inhoudelijke impuls worden gegeven

onsomgeving van Beverwijk, de aanleg van de westelijke

aan de uitvoering van het Groen- en Waterplan en kan

randweg, uitbreiding van het Rode Kruisziekenhuis,

de functie van het landgoedclusters als schakel in de

verplaatsing van het ROC, ontwikkeling van een nieuw

grotere landgoederenzone versterkt worden. Door

landgoed bij Westerhout. Deze ontwikkelingen bieden

actief te zoeken naar synergie met de rode ontwikke-

kansen voor versnelde uitvoering van het Groen- en

lingen kunnen ook extra middelen voor de uitvoering

Waterplan, maar vormen ook bedreigingen voor het

beschikbaar komen.

groengebied. Het Belvedereproject Landgoederen Verbinden heeft nieuwe inzichten opgeleverd in de mogelijkheden voor

Betrokken partijen:

het versterken van de ruimtelijke samenhang en de

Provincie Noord-Holland, Regio IJmond, Ge-

cultuurhistorische identiteit van de landgoederenzone,

meenten Beverwijk en Velsen

waar het landgoedcluster Scheybeek-Akerendam-Wes-

Financiering planvorming:

terhout deel van uitmaakt. Doel van dit project is om

Planvorming: Provincie Noord-Holland, Regio

tot een samenhangend groeninrichtingsplan te komen,

IJmond

met daarin: •

concrete inrichtingsmaatregelen voor

Financiering uitvoering:

water en groen, die op korte termijn

ILG, ISV, privaat (rood-voor-groen)

80

BIJLAGEN

81

����

82

Landgoedverbinding Wassenaar-Den Haag

Honselersdijk

6.

7.

5.

4.

Verbetering recreatieve en ecologische verbindingen (uitwerking verbindingszone 4 uit groene hoofdstructuur Den Haag), opwaardering omgeving landgoederen Clingendaal en Duindigt, inpassing nieuwe functies in 'landgoedsfeer' Beter zichtbaar maken van restanten van voormalig paleis Honselersdijk in nieuwe ontwikkelingen (reconstructie glastuinbouw, uitbreiding veiling, winingbouw, waterberging en recreatie), aansluiting op grotere recreatieve routestructuur

Landgoederen opnemen in lineair landschapspark als drager voor toekomstige verstedelijking in 'strategische kansenzone' langs A4, verbeteren oost-west en noord-zuid routes Rijswijkse Versterken samenhang van landgoederenzone landgoederen, ruimte bieden voor nieuwe stedelijke functies, nieuwe economische dragers vinden voor duurzaam beheer Oost-westverbinding Recreatieve oost-westverbinding Groene Hart-Den tussen Groene Hart en duinen via Haag Vreugd en Rust en Oostduin (uitwerking verbindingszone 2 uit groene hoofdstructuur Den Haag)

���������������� 3. Vliet- en Zwethzone

���������������������������������������������������� 1. Landgoederenroute 1 a: Samenhangend en landgoedtoerisme wandelpadennetwerk via landgoederen, opheffen barrières, herkenbare entrees 1 b: Stimuleren toeristische functies en arrangementen, PR, gekoppeld aan landgoederenroute 2. Planologisch Ontwikkeling planologisch instrumentarium instrumentarium voor implementatie van de visie en betere veiligstelling van landgoederen in bestemmingsplannen: bijv. 'landgoedbiotoop' met externe werking.

��� ����

Projectvoorstel en subsidieaanvraag Belvedereproject

Monumentencommissie Westland, Gemeente Westland, Regio Haaglanden, Erfgoedhuis, Provincie Zuid-Holland, Veiling Westland, Tuinbouworganisatie

+

-

+

+

0

+

+

+ +

+

+

+

0

+

0

+

+

+

-

-

+

+

+

+

+

-

+

+

+++

++++

+

++++

0

++

++++

Zeer kansrijk vanwege combinatie ruimtelijke ontwikkeling en cultuuthistorie en lokaal draagvlak

Zeer kansrijk vanwege bijdrage aan gemeentelijke planvorming en strategische ligging in landgoederenzone

Minder kansrijk vanwege beperkte bijdrage aan Belvederedoelstelling

Zeer kansrijk vanwege bijdrage aan gemeentelijke planvorming en mogelijke uitstraling als 'regionaal landgoedpark'

Minder kansrijk vanwege complexe planomgeving en lopend groenproject voor Vlietzone

Kansrijk omdat er al een initiatief van de Provincie ZuidHolland ligt en omdat dit voor veel gemeenten interessant kan zijn.

Zeer kansrijk vanwege regionale uitstraling en groot draagvkak

��������� ������ ������������ ����� ������� ����������� ���������� ���� ����������� ������ �����

Belvedere+ subsidie Medefinanciering vanuit Greenport-visie

Diverse subsidies Privaat (o.a. rood-voorgroen)

Diverse subsidies Privaat (o.a. rood-voorgroen) Regio Haaglanden RecreatieGemeenten Den Haag, subsidies LeidschendamVoorburg

Gemeente Rijswijk, Gemeente Den Haag, Regio Haaglanden

Bouwsteen voor integrale Gemeente Wassenaar, inrichtingsvisie met Gemeente Den Haag, kwaliteitskaders en Regio Haaglanden inrichtingsperspectieven

Schetsontwerp met plan van aanpak

Opzet voor Masterplan met beeldkwaliteitsrichtlijnen en uitvoeringsstrategie

Provincies

Recreatiesubsidies, Privaat

������������

Regio Haaglanden nvt Gemeenten Den Haag, Rijswijk, LeidschendamVoorburg Eigenaren

Provincies, Regio's, gemeenten, eigenaren

Handleiding voor bestemmingsplannen

Voorbeeldontwerp als cultuurhistorische bouwsteen voor planvorming in RO-kader

Provincies en Regio's Recreatieorganisaties Eigenaren

��������

Plan van aanpak met voorbeelduitwerkingen

�������

BIJLAGE I: GROSLIJST PROJECTEN

83

Nieuw landgoed langs Oude Rijn

centraal stadspark voor Katwijk en groene schakel tussen landgoederen van Wassenaar en van de Duin- en Bollenstreek

ILG Integrale rood-voorgroenstrategie

nvt

ILG Integrale rood-voorgroenstrategie

0

Kwaliteitstoets van bestaand intitiatief en eventueel aanvullende voorstellen voor combinatie cultuurhistorie en ruimtelijke ontwikkeling

Provincie Zuid-Holland Privaat (roodGemeente voor-groen) Noordwijkerhout Eigenaar/initiatiefnemer

0

+

0

0

+

Ontwerp voor wandelpad Regio Holland Rijnland Recreatieen landschapsherstel, Gemeenten Eigenaren subsidies ILG met uitvoeringsstrategie Stichting De Keukenhof Aanvullende rood-voorgroenstrategie

Ontwerp voor een nieuwe Regio Holland Rijnland Regeling buitenplaats inclusief Gemeenten Offensief Nieuwe exploitatieplan van Teylingen Landgoederen Initiatiefnemer voor nieuw landgoed

cultuurhistorische Gemeente Katwijk bouwsteen voor planvorming in RO-kader

Ontwerp voor een nieuwe Regio Holland Rijnland buitenplaats inclusief Gemeenten exploitatieplan LeidschendamVoorburg en Voorschoten, Stichting Duivenvoorde Dienst Ontwikkeling nieuw landgoed langs Voorbeeldontwerp als Regio Holland Rijnland Oude Rijn als stapsteen tussen cultuurhistorische Gemeenten Oegstgeest landgoederen van Wassenaar en bouwsteen voor en Katwijk van Oegstgeest/Leiden en als planvorming in RO-kader contramal voor de toekomstige verstedelijking, verbetering recreatieve noord-zuidverbindingen Ontwikkeling Eiland van Katwijk tot Voorbeeldontwerp als Regio Holland Rijnland

Duurzame inrichting Duivenvoordecorridor als groene buffer en ecologisch-recreatieve verbinding duinen-Groene Hart

11. Nieuw landgoed in de Inzetten 'overhoekjes' voor aanleg Duin- en Bollenstreek van nieuwe landgoederen ter versterking van de groenstructuur op de strandwallen en/of in de binnenduinrand en groene omzooming open ruimten, in combinatie met actieve versterking bollenareaal (bijvoorbeeld door gronduitruil), 12. Driehoek Keukenhof- Versterking recreatieve en Dever-Teylingen toeristische samenhang tussen drie kastelen, door aanleg wandelpad en aanvullend landschapsherstel, plus groene verbindingen met duinen en dorpen 13. LandgoedRestauratie oudbouw en ontwikkelingsplan Dijk aanvullende nieuwbouw in en Burg combinatie met parkherstel en aanleg aangewezen ecologische verbindingszone

10. Eiland van Katwijk

9.

���������������������� 8. Nieuwe buitenplaats Duivenvoordecorridor

+

+

-

+

+

0

+

+

0

+

-

+

+

+

+

+

0

-

+++

+++

+

+++

0

+

Kansrijk vanwege lokaal draagvlak en mogelijke voorbeeldfunctie voor Duin- en Bollenstreek

Kansrijk vanwege draagvlak en kans op landschappelijke kwaliteitsimpuls voor verrommeld gebied

Minder kansrijk vanwege gering draagvlak in verband met mogelijk verlies bollenareaal

Kansrijk vanwege bestaand gemeentelijk initiatief en potentiële groene schakelfunctie in dynamische stedelijke omgeving.

Minder kansrijk vanwege complexe planomgeving en onzekerheden over toekomstige ruimtelijke ontwikkeling

Minder kansrijk vanwege reeds lopend project Duivenvoordecorridor

84

��� ��������������� ���������� ����������� ����������

��� ���������������� ����������

���������������������������������� ���������������������������������� ������������������������������������� ������������������������������� ���������������������

������������������������� ���������������������������� ������������������������������ ������������������������������ �������������������������������� ����������������������������������� ������������������������������� ���������������������������� ������������������� �������������������������� ���������������������������������

��������������������������������� ��� ���������������� ���������������������������������� ���������������� ������������������������� ������� ����������������������������������� ��������������������������������� ��������������������������������� ��������������������������������� ��������������������������������� ���������������������������������� ����������������������� ��������������������������������� ������������������������������ ������������������� ����������� ����������� ������������������� �������������������� ���������� ����������

������������������������ ������������� �������������������������� �������������������� ���������������������� ��������� ���������������������� ����������������������

��������������������������� ����������� ������������������� ����������� �������������������� ��������������� ���������

������������ �������������������������� ������������������������� ����������������������� �������������������� ������������������������� �������������� ���������������������

�

�������� ��������������� ����� ��������������

�

�������������� � �������� ��������������� ����������

�������� ��������������� ����� ��������������

�

�

�

�

�

�

�

�

�

����

��

���

���������������������� �������������������������������� ��������������������������� ����������������

������������������������������ ����������������������� ���������������������������

�������������������������������� �������������������������� ������������������������� ��������������������������� �����������������������������

BIJLAGE II: VERSLAGEN REGIOWORKSHOPS Verslag regioworkshop Holland Rijnland,

omgevormd? Van het vroegere kasteel is niets meer

Belvedereproject Landgoederen Verbinden

over. Geantwoord wordt dat ook verdwenen sporen van kastelen en landgoederen worden meegenomen in

datum: 7 maart 2006, 9.15 u tot 12.00 u

de inventarisatie, omdat die bij kunnen dragen aan het

plaats: Programmabureau As Leiden Katwijk, Bargerlaan

‘verhaal van de plek’ en soms ook inspiratie kunnen

22, Leiden

bieden voor nieuwe ontwikkelingen. Zie bijvoorbeeld Den Ouden Hof in Oegstgeest, waar opgegraven

aanwezig:

sporen van een oud kasteelterrein worden verwerkt in

Willemijne Moes, Regio Holland Rijnland (vz.)

een nieuwbouwwijk. In de visie voor het verbinden van

Merel Leidelmeijer, Progr.bureau As Leiden Katwijk

landgoederen zal wel vooral gekeken worden naar de

Nanda van Beest, Leiden

grotere landgoedclusters, het is niet de bedoeling om

Lisette van der Vossen, Katwijk

‘alles met alles’ te verbinden.

Monique van der Putten, Noordwijkerhout Gerdy Verschuure, Voorschoten

In het algemeen wordt geconstateerd dat hier en daar

Henk van der Kaaden, Lisse

nog landgoederen op de kaart ontbreken of foutieve

Enno Schimmel, Provincie Zuid-Holland

benamingen zijn gebruikt. Correcties zijn of worden

Jan Cevat, Provincie Zuid-Holland

nog doorgegeven aan Vista.

Marc Lamen, Erfgoedhuis Zuid-Holland Pieter Veen, Vista landscape and urban design (versl.)

4. Discussie lopende projecten en nieuwe

Maart Zondervan, Vista landscape and urban design

projecten

Linda Rijnboutt, Vista landscape and urban design Per gemeente worden plannen en projecten geïn1. Opening door Willemijne Moes

ventariseerd die mogelijk een relatie hebben met de doelstelling kan het Belvedereproject. Bedoeling is om

2. Presentatie eerste projectresultaten door

tot een groslijst van projecten te komen, waarvan er

Pieter Veen

één in het Belvedereproject verder uitgewerkt wordt. Voorwaarde is dat het project een regionale uitstra-

3. Discussie over onderzoeksmethode en

ling heeft en uitvoeringsgericht is. Het project zal in

inventarisatie

samenwerking met direct betrokken gemeenten en andere partijen worden uitgewerkt. De definitieve keuze

Opgemerkt wordt dat de ecologische functie van de

moet nog gemaakt worden, door de kerngroep van het

landgoederen niet genoemd wordt. Dit zal meer aan-

Belvedereproject, in overleg met betrokken partijen.

dacht krijgen: aangegeven zal worden welke landgoederen in de EHS liggen en welke landgoederen onder

•

Nieuwe landgoederen: de nieuwe regeling van

de Natuurschoonwet vallen. Jan Cevat stuurt info over

de Provincie biedt meer mogelijkheden voor

NSW-landgoederen op aan Vista.

nieuwe landgoederen in het buitengebied. In stedelijk gebied is de regeling niet van toepassing.

Gevraagd wordt naar de selectiecriteria: waarom staat

Nieuwe landgoederen moeten bijdragen aan de

bijvoorbeeld ’t Zand op de lijst, dat weliswaar een

landschapskwaliteit. Er was een initiatief in de

monument is, maar in de loop van de tijd helemaal is

Duin- en Bollenstreek, maar vanwege het Pact 85

van Teylingen is omvorming van bollengrond in

Belvedereproject extra aandacht aan te besteden.

een landgoed lastig. Toch zouden landgoederen bij

•

•

kunnen dragen aan bijvoorbeeld een duurzame

projecten voor een ecologische verbinding met

groene omzooming van open bollenvelden:

de duinen, een nieuw fietspad, een laarzenpad

wellicht dat er met slimme constructies toch

op de lagere natte gronden en herstel van

mogelijkheden zijn. Zie ook de voorstellen

oude landgoedelementen. Het gebied is mede

uit het openheidsonderzoek in het kader van

door de beperkte ontsluiting en de aanwezige

het Offensief van Teylingen en het lopende

bodemgradiënten ecologisch waardevol. Het

project voor de ruïne van Teylingen. Hierover

expositieterrein van de Keukenhof is maar een klein

zal apart overleg gevoerd worden met Frank

deel van het hele landgoed. Het deel dat grenst aan

Zaalberg van het Pact van Teylingen.

Lisse is opengesteld als wandelbos. De Stichting

Landgoederenroute: het belang van een

Keukenhof wil het gebied meer als jaarrond attractie

samenhangende recreatieve routestructuur via de

ontwikkelen. Ook zijn er ideeën om een relatie te

landgoederen wordt onderkend, met duidelijke

leggen met het project voor de ruïne van Teylingen.

markeringspunten en zonder barrières. In het

En er is een Greenportvisie in ontwikkeling, waar

Masterplan Aaneenschakelen Landgoederen

de Keukenhof ook een belangrijke rol in heeft. In

(MAL) en het Bonte Loperplan voor de Duin- en

overleg met betrokkenen zal onderzocht worden

Bollenstreek zijn hiervoor al ideeën ontwikkeld,

of dit gebied als project opgepakt kan worden in

die weer opgepakt kunnen worden. Ook het

het kader van Landgoederen Verbinden. Beheerder

tegengaan van nieuwe barrières, bijvoorbeeld

van de Keukenhof is Herman de Hollander.

als gevolg van de toekomstige nieuwe zuidelijke

•

• Waterlandgoed Poelmeer: dit nieuwe landgoed op

rondweg Leiden en de ontwikkelingen in de As

een strategische locatie in Oegsgeest is voorgesteld

Leiden Katwijk moet hierin meegenomen worden.

in het MAL, maar niet als zodanig opgenomen

Duivenvoordecorridor: het hele gebied

in de nieuwe structuurvisie van Oegsgeest. Het

inclusief het Wassenaars deel wordt een

gebied wordt genoemd als nieuw sportveld.

‘beschermd landschapsgezicht’ op grond van de

Onduidelijk is wat de precieze stand van zaken is.

Monumentenwet. Tevens zijn er plannen voor

Vista zal dit nagaan bij de gemeente Oegstgeest.

nieuwe verbindingen en sanering van glas, in het

•

Keukenhof: rond en op de Keukenhof lopen

•

Oude Rijnschakel: de Oude Rijn is een scharnier

kader van de Structuurvisie Duivenvoorde. In de

tussen de landgoederen van Leiden, Oegstgeest

Cultuurhistorische Impuls Duin, Horst en Weide

en Teylingen en de Wassenaarse Landgoederen.

is een pilotproject opgenomen ‘ontwerpstudie

Er zijn al plannen voor verbindende routes

nieuwe buitenplaatsen’. Het is onbekend of en hoe

en rood-groene stapstenen. Deze schakel

hier invulling aan wordt gegeven. Mogelijk kan dit in

zou in het Belvedereproject mogelijk verder

het kader van het Belvedereproject Landgoederen

uitgewerkt kunnen worden. Juist omdat hier

Verbinden opgepakt worden. Dit zal in overleg met

nu plannen ontwikkeld worden, is inbreng

betrokken partijen nader onderzocht worden.

vanuit het Belvedereproject zinvol.

’t Zand: in het Bevedereproject voor de Oude Rijnzone en de Brede Structuurvisie Katwijk worden de potenties van dit gebied genoemd als centraal en groen ‘cultuureiland’ voor de nieuwe gemeente. Er zijn al schetsen gemaakt voor de herinrichting. Omdat dit al loopt, lijkt het niet nodig om hier vanuit het 86

Verslag regioworkshop Haaglanden, Belve-

rekening te houden met transformaties in de loop

dereproject Landgoederen Verbinden

van de tijd (bijvoorbeeld van kasteel naar landgoed of buitenplaats) en nuanceringen aan te brengen in de

datum: 16 maart 2006, 13.30 u tot 17.30 u

landschappelijke typologie (bijvoorbeeld buitenplaat-

plaats: kantoor Haaglanden, Grote Marktstraat 43, Den

sen op de strandwal hadden soms ook een verbinding

Haag

met een vaarweg). Deze aanbevelingen zullen worden meegenomen, maar benadrukt wordt dat de typologie

aanwezig:

een noodzakelijk middel is om samenhang te kunnen

Hans van Son, Wassenaar

brengen in de meer dan 300 landgoederen. Juist die

Toine van Wieringen, Leidschendam-Voorburg

samenhang is het onderwerp van het Belvedereproject.

Harry van Bussel, Den Haag

De landschappelijke typologie is ontwikkeld in samen-

Klaas Pors, Den Haag

werking met de TU Delft en moet resulteren in een

Henry Vergouwen, Rijswijk

‘gereedschapskist’ met flexibel in te zetten ontwerp-

Rob de Mooy, Rijswijk

instrumenten waarmee de ruimtelijke kwaliteit van de

Epko Bult, Delft

landgoederenzone versterkt kan worden.

Monique Jutte, Midden-Delfland Kees Boks, Midden-Delfland

Gepleit wordt om ook boerderijen met een herenka-

Geert Reitsma, Westland

mer mee te nemen in de inventarisatie. Met name Mid-

Martina Freese, Westland

den-Delfland heeft weinig landgoederen, maar veel van

Gerdi Verschuure, Voorschoten

dergelijke boerderijen. Opgemerkt wordt dat landgoe-

Hein Krantz, St. tot behoud van particuliere en histori-

deren die hun oorsprong hebben in een boerderij wel

sche buitenplaatsen

zijn meegenomen in de inventarisatie, maar boerde-

Jan Cevat, Provincie Zuid-Holland

rijen niet. Dit is een glijdende schaal en het ontbreekt

Tessa van Duijn, Stadsgewest Haaglanden (vz.)

aan een dekkende inventarisatie. Het verschijnsel zal

Tsveta Velinova, Stadsgewest Haaglanden

beschreven worden in de ‘gids’, maar een volledige

Pieter Veen, Vista landscape and urban design (versl.)

inventarisatie is in het kader van het Belvedereproject

Peter van Baaren, Vista landscape and urban design

niet haalbaar.

Jorryt Braaksma, Vista landscape and urban design In het algemeen wordt geconstateerd dat hier en daar 1. Opening door Tessa van Duijn

nog landgoederen op de kaart ontbreken of foutieve benamingen zijn gebruikt. Correcties zijn of worden

2. Presentatie eerste projectresultaten door

nog doorgegeven aan Vista.

Pieter Veen 4. Discussie lopende projecten en nieuwe 3. Discussie over onderzoeksmethode en

projecten

inventarisatie Per gemeente worden plannen en projecten geïnOpgemerkt wordt dat de gebruikte typologie geen

ventariseerd die mogelijk een relatie hebben met de

keurslijf mag worden. Juist de unieke geschiedenis van

doelstelling kan het Belvedereproject.

elk landgoed bepaalt het karakter. Het onderscheid tussen kasteel, landgoed en lusthof zou arbitrair zijn.

Gemeente Westland:

Aanbevolen wordt om voor buitenplaatsen aan te

•

Greenportvisie in voorbereiding

sluiten bij de definitie uit de Monumentenwet, meer

•

Ruilverkaveling glastuinbouwgebied

87

•

Westlandse Zoom en groenblauwe verbinding

Gemeente Delft:

Poelzone

•

Project Vliet- en Zwethzone (grotendeels

•

Belvedere-initiatief Honselersdijk

buiten grondgebied van Delft, maar

•

Algemeen: bij de gemeente is vooral interesse

wel belangrijk als uitloopgebied).

voor projecten die bijdragen aan versterking van de economische basis, minder voor puur

Gemeente Midden-Delfland:

cultuurhistorische herstelprojecten.

•

Gebiedsvisie Midden-Delfland, als vervolg op aflopende Reconstructie Midden-Delfland

Gemeente Wassenaar: •

•

Omvorming vrijkomende boerderijen en

Gebiedsdifferentiatie bestemmingsplan, met

toepassing (Provinciale) landgoederenregeling:

nadere bepalingen voor nieuwe landgoederen

één initiatief met eendenkooi loopt

of nieuwe functies op bestaande landgoederen:

•

Project Vliet- en Zwethzone.

extra rode functies zijn mogelijk als die • • •

•

bijdragen aan de landschapskwaliteit

Gemeente Leidschendam-Voorburg:

Diverse Landgoedontwikkelingsplannen,

Structuurvisie Duivenvoordecorridor: plan voor 3

o.a. Blankenburg en Beukenhorst

nieuwe buitenplaatsen in combinatie met sanering 80

Discussie over rood-voor-groen transformatie

ha kassengebied, startnotitie voor nieuw bestemmings-

van tuinbouwbedrijf langs N44

plan.

Plan voor fietstunnel onder N44 in verlengde van Horst- en Voordelaan is

Gemeente Rijswijk:

door de gemeenteraad geschrapt

• Toekomstvisie Rijswijkse landgoederenzone, met

Ontwikkelingsvisie voor omgeving Clingendael

vooral aandacht voor versnippering, cultuurhistorie,

en Duindigt is nodig, maar nog niet gestart.

ecologische waarde en recreatief netwerk, nieuw Plan van Aanpak in voorbereiding,Vredenburgweg

Gemeente Den Haag:

en Julianalaantje zijn twee belangrijkste assen,

•

In kader van discussie over Structuurvisie

groene verbindingszone richting Zwethzone,

2020 is groene ambitie verscherpt

voorstel voor inzet rood-voor-groen om

Stedelijke groene hoofdstructuur is

verloedering aan te pakken ligt politiek gevoelig.

•

bestuurlijk vastgesteld, met daarin alle

•

gemeentelijke landgoederen

Sion: discussie over eventuele toekomstige verstedelijking van dit tuinbouwgebied,

• Voor diverse landgoederen is historisch

met tevens voormalige buitenplaats.

onderzoek uitgevoerd en zijn ontwikkelings5. Mogelijk uit te werken projecten

en beheersplannen opgesteld • Vliet- en Zwethzone is een sleutelproject in de Structuurvisie 2020, voor de Vlietzone wordt

Op basis van de inventarisatie van lopende projecten

een uitwerking gemaakt, noord-zuidverbindingen

en plannen is een groslijst gemaakt van mogelijke pro-

onder/over A12 moeten verbeterd

jecten, die in het kader van het Belvedereproject uit-

• Verbetering verbindingen met duingebied,

gewerkt zouden kunnen worden. De definitieve keuze

landgoederenzone in Wassenaar en Groene

moet nog gemaakt worden, door de kerngroep van het

Hart: o.a. reeds aangelegd ecoduct in

Belvedereproject, in overleg met betrokken partijen.

Landscheidingsweg en verbinding tussen Clingendaal, Oostduin en Huis ten Bosch.

•

Landgoederenroute met vrijliggende fietspaden, ongelijkvloerse kruisingen en goede aansluitingen

88

op woongebieden, bijvoorbeeld via het systeem van

Verslag regioworkshop Zuid-Kennemerland

de knooppuntenroute (zijn al ideeën voor bij Regio

en IJmond, Belvedereproject Landgoederen

Haaglanden), aansluiten bij transformatieprocessen

Verbinden

in landelijk gebied (verbreding landbouw,

datum: 21 maart 2006, 9.15 u tot 12.00 u

meer toeristische functies etc.).

plaats: gemeentehuis Velsen, Dudokplein 1, IJmuiden

• Vliet- en Zwethzone: lijkt en kansrijk project vanwege regionaal belang, aanwezige

aanwezig:

landgoederen en ruimtelijke dynamiek.

Joke Groot, Velsen Manon Broekmeulen, Velsen

• Verbinding Haagse en Wassenaarse

•

•

•

landgoederen: rond Clingendaal en Duindigt

Jacques Warmerdam, Velsen

spelen diverse ontwikkelingen, Wassenaar wil

Marja van Leeuwen, Beverwijk

voor dit gebied een aparte visie opstellen,

Rita Springer, Regio IJmond

ook Den Haag is met plannen bezig.

Richard den Blanken, Zandvoort

Recreatieve oost-westverbinding vanaf Vreugd en

Marc van Hes, Bennenbroek

Rust in Leidschendam-Voorburg naar Oostduin in

Saskia van Dijk, Heemstede

Den Haag: nieuw projectidee, vraagt gezamenlijke

Ronald van de Aar, Regio Zuid-Kennemerland

aanpak van Rijswijk, Leidschendam-Voorburg

Carla Meyer, Bloemendaal

en Den Haag (voorstel Toine van Wieringen).

Jetje Siedsma, Provincie Noord-Holland

Duivenvoordecorridor: is belangrijke schakel

Dries van Eerden, Provincie Noord-Holland

in landgoederenzone, maar er lopen al

Joke Lenten, Provincie Noord-Holland (vz.)

projecten voor, vraag is of hier vanuit het

Pieter Veen, Vista landscape and urban design (versl.)

Belvedereproject Landgoederen Verbinden

Maart Zondervan, Vista landscape and urban design

meerwaarde aan gegeven kan worden.

Jorryt Braaksma, Vista landscape and urban design

Honselersdijk: afhankelijk van bestaand Belvedere1. Opening door Joke Lenten

initiatief, lokaal draagvlak en functioneel programma.

2. Presentatie eerste projectresultaten door Pieter Veen 3. Discussie over onderzoeksmethode en inventarisatie Gevraagd wordt naar de definitie van landgoederen: waarom zijn bijvoorbeeld kloosterparken en ziekenhuisterreinen niet meegenomen? Door de nadruk op de 17e eeuw lijken nieuwere landgoederen onderbelicht, terwijl die voor de groenstructuur wel belangrijk zijn, bijvoorbeeld Het Klooster in Bennebroek en Het Oude Slot in Heemstede. Geantwoord wordt dat nieuwe landgoederen nog toegevoegd kunnen worden. Voor de ‘gids’ ligt de nadruk op de historische landgoederen, die cultuurhistorisch en toeristisch het meest interessant zijn, voor de ‘visie’ gaat het om de landgoe89

derenzone als geheel, waar ook andere groengebieden

randvoorwaarden (bijvoorbeeld met voorbeeldont-

en nieuwe landgoederen deel van uit kunnen maken.

werpen)? Moet het vooral gaan om lokale projecten of

De definitie van landgoederen en de motivatie van de

om de regionale samenhang? Sommige landgoederen

selectie zal verduidelijkt worden.

grenzen aan open landbouwgebieden en zijn daar via zichtassen mee verbonden, maar het rendement van de

Opgemerkt wordt dat veel landgoederen in particulier

landbouwfunctie en daarmee de openheid staan onder

eigendom zijn en dat de openstelling hiervan vaak op

druk. Is actieve transformatie van deze landbouwge-

weerstanden stuit. Je moet een ‘voet tussen de deur’

bieden gewenst? Er welke middelen kunnen daarvoor

krijgen om dit bespreekbaar te maken. Openstelling is

ingezet worden? Nieuwe landgoederen lijken vanwege

echter niet het enige doel van het Belvedereproject,

de hoge grondprijzen weinig kansrijk. De meningen

het gaat ook om het vaststellen van kwaliteitskaders

hierover zijn verdeeld. De definitieve keuze van uit te

voor toekomstige ontwikkelingen. Concrete plannen

werken projecten moet nog gemaakt worden, door de

zullen altijd samen met eigenaren uitgewerkt moeten

kerngroep van het Belvedereproject, in overleg met

worden. De landgoederen die in de gids beschreven

betrokken partijen.

zullen worden, moeten wel openbaar toegankelijk zijn.

•

De visie is breder.

Kennemerzoomproject: er is in het verleden een projectenplan gemaakt, dat een doorstart verdiend. Er schijnt ook budget voor

Er bestaat een inventarisatierapport van Alberts over

opgenomen te zijn in het (concept) ILG-

de landgoederen in Zuid-Kennemerland. Vista zal dit bij

programma en het is benoemd als ISV-thema.

het onderzoek betrekken. Id. wat betreft de uitgevoer-

•

Voor ontwikkeling en verbinding van diverse

de knelpuntenanalyse voor wandelpaden door Mars

groengebieden in het westelijk tuinbouwgebied

van Lopende Zaken.

van Haarlem en het kassengebied van Manpad wordt door de regio samen met de gemeente

In het algemeen wordt geconstateerd dat hier en daar

Haarlem een ‘uitvoeringsstrategie’ voorbereid.

nog landgoederen op de kaart ontbreken of foutieve

Naast Haarlem hebben Bloemendaal en Heemstede

benamingen zijn gebruikt. Correcties zijn of worden

al medewerking toegezegd,Velsen wordt nog

nog doorgegeven aan Vista.

benaderd. Ook is er contact geweest met DLG over de inzet van ILG-geld en is SEV-subsidie

4. Discussie lopende projecten en nieuwe

toegekend voor ‘experimentele volkshuisvesting’.

projecten

In een ‘schetsschuit’ zijn al eerste ideeën ontwikkeld, maar er is nog geen samenhangend

Per gemeente worden plannen en projecten geïn-

plan. Contactpersoon is Herman Wals.

ventariseerd die mogelijk een relatie hebben met de

•

In de Structuurvisie Velsen zijn groene buffers

doelstelling van het Belvedereproject. Op basis daarvan

tussen de kernen opgenomen en een ecologische

is gesproken over mogelijke projecten, waar vanuit

verbinding tussen de duinen en Spaarnwoude.

het Belvedereproject een bijdrage aan geleverd zou

Het idee om het tuinbouwgebied bij Driehuis

kunnen worden. De invulling daarvan zal nog bepaald

te herstructureren met nieuwe landgoederen

moeten worden, het is nog niet duidelijk wat de

is geschrapt om ruimte te bieden aan de

meerwaarde van het Belvedereproject kan zijn. Moet

ontwikkeling van de tuinbouwbedrijven. Daarnaast

bijvoorbeeld het accent liggen op het aangeven van

wordt hier gedacht aan een sportfunctie.

mogelijke subsidieregelingen en uitvoeringsinstrumen-

•

Routestructuur: over het algemeen wordt het

ten (zoals de Natuurschoonwet en de regeling voor

belang van een samenhangende recreatieve

nieuwe landgoederen) of op de ruimtelijke kansen en

routestructuur via de landgoederen erkend. Een 90

overkoepelend project ‘landgoederenroute’ kan

landgoedcluster met zijn omgeving ontwikkeld

regionale randvoorwaarden en aanknopingspunten

kunnen worden. In het Kennemerzoomproject

opleveren voor de uitwerking van lokale projecten.

zijn hier al ideeën voor ontwikkeld, bijvoorbeeld

Bijvoorbeeld in Beverwijk spelen diverse projecten

verlegging van de weg bij Beekestein.

die niet tot een verdere versnippering mogen leiden: nieuw landgoed van erven Boreel bij Velserhout, uitbreiding Rode Kruis Ziekenhuis, aanleg westelijke randweg, nieuwe westelijke uitbreiding. Zie ook Groen- en Waterplan van de regio IJmond. Er was ooit het idee voor een recreatief pontje over het Noordzeekanaal, dat misschien weer opgepakt zou kunnen worden. De routestructuur zou ook aan moeten sluiten op de routestructuur van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. •

Bij de reconstructie van de stationsomgeving van Beverwijk zijn ‘landgoederen’ en verwijzingen naar het vroegere Wijkermeer (middels nieuwe waterpartijen) een thema. De Velserweg met Huis te Akredam was een belangrijke landgoederenweg, maar de verkeerssituatie is sterk veranderd.

•

Voor het Oude Slot bij Heemstede is een plan opgesteld, waarbij de groenaanleg is gebaseerd op historische plattegronden. Er wordt ook een verbinding gemaakt met de ringvaart (eendjespad).

•

Er spelen veel ontwikkelingsplannen op bestaande landgoederen: o.a. Hartekamp,Velzerent/PZ-terrein, Ruïne Brederode. Een terugkerend thema voor veel van dergelijke plannen is functieverbreding en de ontwikkeling van nieuwe woonvormen, bijvoorbeeld seniorenwoningen. De marktvraag lijkt te verschuiven van standaard vrijstaande villa’s naar bijzondere woningen of appartementencomplexen in een groene setting. Nieuwe en bestaande landgoederen lenen zich daar goed voor.

•

Landgoed Beekestein wordt verkocht door de gemeente, in principe met behoud van de huidige groenbestemming. Het landgoed maakt deel uit van een groter landgoederencluster. Sommige landgoederen verloederen en in de omgeving is de stedelijke druk groot. Het cluster is ingesnoerd door drukke wegen. Mogelijk zouden in het kader van het Belvedereproject een integrale ontwikkelingsvisie en beheerstrategie voor dit 91

Verslag 2e regioworkshop Belvedereproject

Opening door Willemijne Moes.

Landgoederen Verbinden Datum: 20 juni 2006

Presentatie

Locatie: Landgoed De Paauw te Wassenaar

Toelichting op de stand van zaken, de visie en de projecten, door Pieter Veen.

Aanwezige deelnemers: Holland Rijnland gemeenten:

In de landgoederengids komt de analyse van de land-

Gerdy Verschuure Voorschoten

goederen en hun landschappelijke ligging aan bod. Er

Nanda van Beest Leiden

is een dummy gemaakt en er wordt nu gewerkt aan

Lisette van der Vossen, Katwijk

de invulling. Na de zomer zal een kwaliteitsteam van

Simon Lavrijsse, Oegstgeest

deskundigen gevraagd worden om de gids inhoudelijk te bespreken. Om sturing te geven aan de ruimtelijke

Haaglanden gemeenten:

planontwikkeling is een zogenaamde kwaliteitszonering

Peter van Veelen, Westland

opgesteld, bestaande uit een landschappelijke zonering

Joke Schalk, Zoetermeer

en ontwikkelingsgerichte gebiedsprofielen. Voor ver-

Carla Schefferm Wassenaar

schillende gebieden zijn projecten benoemd, die nader

Hans van Son, Wassenaar

toegelicht worden.

Reinder de Boer, Rijswijk Henri Vergouwen, Rijswijk

Discussie

Moniek Jutte, Midden-Delfland

Worden de wandelroutes en de gids nog afgestemd met betrokken gemeentes?

Overigen:

Reactie: bestaande routes zijn geïnventariseerd, de voor-

Hein Krantz, St. tot behoud van particuliere historische

gestelde routes dienen vooral om de landschappelijke en

buitenplaatsen

historische kennis te versterken bij breder publiek. Een

Marc Laman, Erfgoedhuis Zuid-Holland

concept van de gids met de wandelroutes zal worden rondgestuurd aan de gemeenten.

Provincie Zuid-Holland: Enno Schimmel, bureau Cultuur

Is de kwaliteitszonering niet te restrictief?

Jan Cevat, bureau Groen - Landschap

Reactie: de kwaliteitszonering is ontwikkelingsgericht, de gebiedsprofielen benoemen vooral kansen, niet zozeer

Stadsgewest Haaglanden:

beperkingen. Voor bescherming van landgoederen is al veel

Tessa van Duijn (sector RO – groen)

beleid en regelgeving, maar dit biedt vaak onvoldoende handvat voor de sturing van nieuwe ontwikkelingen. Het

Regio Holland Rijnland

ontwikkelingsgerichte karakter van het project wordt over

Willemijne Moes, projectbureau As Leiden-Katwijk

het algemeen ondersteund.

Vista landscape and urban design:

In de gids zijn de Haagse en Rijswijkse landgoederen

Pieter Veen

onderbelicht. Wassenaarse Weelde is een te beperkte

Peter van Baaren

noemer voor de landgoederenstructuur op de strand-

Linda Rijnboutt

wallen in dit gebied. Reactie: er zal een andere naam gekozen worden voor dit

Afwezig:

deelgebied (bijvoorbeeld verwijzend naar Hofstad) en meer

Joke van Lenten en gemeente Den Haag

aandacht gegeven worden aan de andere landgoederen. Er 92

wordt naar gestreefd om ook een beschrijving en wandel-

gaten vallen, kunnen (beperkt) nieuwe projecten worden

route op te nemen van de Rijswijkse Landgoederen.

toegevoegd.

Het planinitiatief voor Dijkenburg ligt nu ter goedkeu-

Discussie per regiogroep:

ring bij de Provincie Zuid-Holland en lijkt daar op bezwaren te stuiten vanwege strijdigheid met streekplan.

Holland Rijnland:

Wat is speelruimte voor dit project?

Visie: Er bestaat behoefte aan een instrument om de

Reactie: Mogelijk kan in het kader van het project een

ruimtelijke kwaliteiten van een landgoed in relatie met

nadere afweging plaatsvinden. Enno Schimmel zal nagaan

zijn omgeving te waarborgen in bestemmingsplannen.

wat de mogelijkheden binnen de Provincie zijn. Besproken

Bijvoorbeeld aanwijzing van een ‘landgoedbiotoop’ (vgl. ‘molenbiotoop’).

‘Wereldstad aan Zee’ is ongewenst als aanduiding voor

Reactie: het is de bedoeling dat de visie doorwerkt in

het gebiedsprofiel rond Den Haag, omdat de naam

structuurvisies, toekomstige streekplanherzieningen en

overeenkomt met die van de Structuurvisie van Den

bestemmingsplannen. Daarbij zal ook ingegaan worden

Haag, het gebied meer gemeenten omvat en ‘zee’ niet

op mogelijke instrumenten. Hierbij is wel maatwerk nodig,

direct geassocieerd wordt in landgoederenverband.

aanwijzing van ‘landgoedbiotoop’ moet niet extra beperkin-

Reactie: hier zal een andere naam voor worden gekozen,

gen geven.

met behoud van de verwijzing naar de stedelijke beleidsopProjecten: Oude Rijnschakel: er wordt twee nieuw

gaven (bijvoorbeeld: Wereldstad met allure)

projecten voorgesteld: de ontwikkeling van een nieuw Zal de visie ook gebruikt kunnen worden door land-

landgoed op het eiland in de Oude Rijn bij Katwijk

goedeigenaren?

en een voorbeeldontwerp voor een nieuw landgoed

Reactie: primaire doelgroep van de visie zijn de beleidsma-

‘vanuit cultuurhistorisch perspectief’ in de Duivenvoor-

kers, de visie moet handvatten bieden voor structuurvisies,

decorridor.

herziening streekplannen en inzet andere beleidsinstrumen-

Reactie: projectvoorstel voor Oude Rijn wordt nader afgewo-

ten. De visie is geen handleiding voor eigenaren, dat is een

gen, projectvoorstel voor Duivenvoordecorridor lijkt weinig

ander soort product.

meerwaarde te geven en is moeilijk inpasbaar in toch al ingewikkeld gebiedsproces.

Wat wordt de bestuurlijke status van de visie? Reactie: de visie zal in conceptvorm worden voorgelegd aan

Haaglanden:

betrokken bestuurders, maar daarvoor zullen nog wel eerst

Visie: De visie en met name de projecten zijn gericht

de beslispunten eruit gedestilleerd moeten worden. Dit is

op versterking van de bestaande landgoederenstruc-

een taak voor de begeleidingsgroep.

tuur, maar het landgoedmodel kan ook gebruikt worden voor de ontwikkeling van nieuwe groenstructuren.

Hoe is de selectie van de projecten tot stand geko-

Reactie: er is al apart Provinciaal beleid voor de ontwikke-

men? Moet er niet voor elk deelgebied een project

ling van nieuwe landgoederen, de Belvederedoelstelling geldt

komen?

vooral voor versterken van de bestaande landgoederen-

Reactie: de projecten zijn gebaseerd op een inventarisatie

structuur. In de visie komen nieuwe landgoederen wel aan

van bestaande projecten en intiatieven en moeten gedragen

bod als deze bij kunnen dragen aan het verbinden of beter

zijn door gemeenten of lokale partijen. Sommige gebieden

landschappelijk inbedden van landgoederen.

zijn al voldoende belegd met beleid en projecten, zoals de

Projecten: De deelnemers gaan akkoord met de voor-

Duivenvoordecorridor. Wel moeten de projecten samen een

gestelde projecten. Maar waarom is Vliet-Zwethzone

representatief beeld geven van gebieden en kansen. Als hier

niet als project benoemd? 93

Reactie: Vliet-Zwethzone is belangrijk voor de landgoederenstructuur en komt aan bod in de gids en de kwaliteitszonering, maar voor de Vlietzone loopt al een project. In het algemeen zal in de kwaliteitszonering verder worden ingegaan op belangrijke ontwikkelingen en gebieden, ook als deze niet zijn uitgekozen als project. Zuid-Kennemerland/IJmond: Er waren geen vertegenwoordigers uit deze regio aanwezig. Vista heeft nog bilateraal contact over de geselecteerde projecten.

94