visie en inrichtingsschets openbare ruimte kernwinkelgebied Rhenen

visie en inrichtingsschets openbare ruimte kernwinkelgebied Rhenen

inhoud 1 inleiding

5

2 huidige situatie

9

3 structuurschets

15

4 inrichtingsschets

21

5 beeldkwaliteit

35

6 reclamebeleid

38

7 beheer en onderhoud

39

40

colofon

openbare ruimte Rhenen

1

Inleiding Voorliggende rapportage betreft een visie en inrichtingsschets voor de

De openbare ruimte is in het rapport van Seinpost een onderdeel

openbare ruimte van het centrumgebied van Rhenen.

van deze brede en integrale ruimtelijke-economische visie. De nu

MTD landschapsarchitecten heeft hiertoe in april 2011 opdracht

voorliggende rapportage : “Visie en inrichtingsschets openbare ruimte

gekregen van het Centrummanagement Rhenen.

centrumgebied Rhenen”, is een verdere uitwerking van de in de visie

Het doel van deze visie en inrichtingsschets is tweeledig.

van Seinpost beoogde doelen met betrekking tot verbeteren van het

Enerzijds komt de vraag en behoefte voort uit de recent opgestarte

verblijfsklimaat in het centrum, door middel van:

ontwikkeling in binnenstad-oost, het zogenaamde ‘Rhenense Hof’,

Rhenen aan het uiteinde van de Utrechtse Heuvelrug

waarbij een aantal keuzes is te maken inzake materialiseringen van

-een (her-)inrichtingsschets voor de openbare ruimte (met eventueel

verhardingen, meubilair en ontwerpprincipes. Om te voorkomen dat

enkele varianten)

hierbij keuzes worden gemaakt die de (toekomstige) samenhang en

-voorstellen voor verbetering van de “aankleding” van het centrum

relatie met het totale (winkel-)centrumgebied gaan belemmeren is het

(groen, meubilair e.d.),

van belang vanuit een integrale en overkoepelende visie deze keuzes

-een beoogd kwaliteitsniveau voor beheer en onderhoud van de

gezamenlijk op korte termijn te bepalen, waarbij ook aspecten als

openbare ruimte,

financiële haalbaarheid en ambitie- c.q. kwaliteitsniveau aan de orde

-aanpak van de kwaliteit en uitstraling van de gevels en reclame

zullen zijn.

uitingen aan gevels,

Anderzijds is vanuit onderzoek (Visie Centrumgebied Rhenen, Seinpost

-uitspraken en voorstellen voor gebruik van de openbare ruimte, zoals

Adviesbureau BV, 2009) gebleken dat een kwalitatieve verbetering

terrassen, expeditie, fietsen (-stallingen), (reclame-) uitstallingen,

van de openbare ruimte noodzakelijk is voor het behouden en

kunst en dergelijke,

versterken van de economische positie en aantrekkingskracht van het

-voorstellen voor toe te passen verhardingsmaterialen en

kernwinkelgebied van Rhenen. In deze visie is daarnaast gesteld dat

straatmeubilair (kleurstelling, kwaliteitsniveau, “stijl” ,etc.).

de potenties en kansen voor een aantrekkelijk en goed functionerend centrumgebied liggen in de synergie tussen winkelen, cultuur (-historie), horeca en toerisme. Ook zijn aspecten als routing, parkeren/bereikbaarheid en een gevarieerd en evenwichtig winkelaanbod van belang voor het realiseren van de uitgesproken doelstellingen en ambities.

de huidige situatie met zichtlijnen richting oosten, westen en zuiden openbare ruimte Rhenen

Anthony Jansz van der Croos

Jan van Goyen

Rembrandt van Rhijn

Jan van Goyen

Hercules Seghers

Jan van Goyen

onbekend

Albert Cuyp

Jan van Goyen

historische kaart van Rhenen in 1600

In de voorliggende rapportage wordt eerst een visie gegeven op de

De nu voorliggende rapportage is tot stand gekomen in samenwerking

specifieke kwaliteiten en knelpunten van Rhenen en het centrumgebied

met een projectgroep (met daarin zitting enkele vertegenwoordigers

in het bijzonder. Vanuit een inventarisatie en analyse wordt een

van de winkeliers, het centrummanagement Rhenen en enkele

overkoepelende visie op structuurniveau opgesteld (structuurschets),

ambtenaren van de gemeente Rhenen.) Tevens is de concept visie

dat als een “kapstok” dient voor de verdere keuzes en uitwerking

en inrichtingsschets gepresenteerd in een informatieavond (13

van de inrichtingsschets voor de openbare ruimte van het (winkel-)

september j.l.) voor winkeliers en bewoners in het centrum, en heeft

centrumgebied. Aspecten en thema’s die hierbij aan de orde komen

er een thema-avond voor de Raad plaatsgevonden op 27 september j.l.

zijn: de identiteit van Rhenen ; samenhang winkelgebied met andere

Belangrijke opmerkingen en aanvullingen uit deze terugkoppelingen en

(deel-)gebieden zoals “onderstad” (museumkwartier) en relatie met de

afstemmingen zijn inmiddels meegenomen in deze rapportage.

rivier; (cultuur-) historie en bereikbaarheid/parkeren.

Het einddoel van deze rapportage is het verkrijgen van een zo breed

Vervolgens wordt de visie “vertaald” naar een inrichtingsschets,

mogelijk “gedragen” en realistische/haalbare visie op de (her-

voorzien van enkele varianten en visualisaties door middel van

)inrichting van de openbare ruimte van het centrumgebied, waarmee

doorsneden en perspectieven.

zowel op korte als lange-(re) termijn besluiten genomen kunnen

Deze inrichtingsschets betreft de openbare ruimte van het

worden en verdere uitwerkingen kunnen plaatsvinden ten behoeve van

winkelgebied, bestaande uit :

de voorbereidingen van de (her-) inrichting van de openbare ruimte van

- Utrechtsestraatweg (tot aan de “Westpoort”)

het centrumgebied.

- Frederik van de Paltshof

Deze rapportage kan daarbij als basisdocument dienen voor verdere

- Herenstraat (tot aan de “Bergpoort”)

communicatie-, besluitvormings- en uitwerkingstrajecten.

- Molenstraat - Plantsoenstraat (in aansluiting op nieuwe ontwikkeling “Rhenense Hof”) De inrichtingsschets wordt tevens voorzien van de beoogde (beeld-)kwaliteit van verhardingen, straatmeubilair en dergelijke door middel van referenties en richtbeelden van vergelijkbare herinrichtingsprojecten van andere stads- en dorpscentra.

de vorm van de binnenstad laat duidelijk zien waar de oude stadsmuur heeft gelopen • Het unieke zicht op Rhenen inspireerde vele landschapsschilders


zicht op Frederik van de Palshof vanuit Kruistraat 1909

Frederik van de Palshof 1911

Herenstraat 1955

Frederik van de Palshof 1956

2

Huidige situatie

Frederick van de Palshof/Herenstraat 1940

Voor het begrijpen en doorgronden van de huidige situatie is het

historie Rhenen

noodzakelijk een onderzoek te doen naar de ontstaansgeschiedenis

Het stadscentrum is ontstaan op de grens tussen het (lage) natte

en stedenbouwkundige opbouw van Rhenen. In de hierna volgende

rivierengebied en de (hoge) droge (Utrechtse) Heuvelrug. Omstreeks

toelichtingen wordt op een beknopte wijze verslag gedaan van

1250 na christus kreeg Rhenen stadsrechten en in de veertiende eeuw

de hoofdzaken uit dit (cultuur-)historisch en stedenbouwkundig

werd een stadsmuur gebouwd. De bebouwing van Rhenen heeft zich

onderzoek.

eerst binnen deze muren ontwikkeld. Het is altijd een gebied met

Vervolgens wordt door middel van een (beeld-) inventarisatie de

woon- en voorzieningfunctie geweest. Hoewel in de loop der tijden

kwaliteiten en knelpunten van de huidige inrichting, verschijningsvorm

veel structuren en elementen uit het verleden verloren zijn gegaan

en gebruik van de openbare ruimte van het centrum van Rhenen, en

is de compacte structuur van de “vestingstad” nog goed voelbaar

het winkelgebied in het bijzonder, in beeld gebracht.

en zichtbaar, zoals delen van de stadsmuur, de “droge”gracht (nu

Het onderzoek en de (beeld-) inventarisatie vormt een “kenschets” van

stadspark) aan de noordzijde, en vooral de wegen en padenstructuren

het centrum van Rhenen, dat als onderlegger wordt gebruikt voor de in

in het centrum zijn herinneringen aan de ontstaansgeschiedenis.

hoofdstuk 3 opgestelde “Structuurschets”, dat weer als kapstok dient

Hoewel de drie stadspoorten (Westpoort, Bergpoort en Rijnpoort)

voor de “Inrichtingsschets openbare ruimte centrumgebied” (hoofdstuk

niet meer letterlijk zichtbaar zijn, is er nog sprake van ruimtelijke

4).

overgangen tussen de “oude stad” en zijn omgeving. Beeldbepalend is de Cunerakerk in de onderstad van Rhenen. Door de hoogte van de kerktoren (ruim 80 meter), vormt het een landmark en herkenning van de stad Rhenen, reeds op grote afstand ervaarbaar, maar vooral markant aanwezig, gezien vanuit het zuiden en de rivier. Tezamen met de geografisch-landschappelijk unieke overgang tussen de rivier en de stuwwal (Utrechtse Heuvelrug/Grebbeberg) vormt de kerktoren en haar omringende gebouwen een uniek beeld, dat in het verleden door vele schilders is vastgelegd. Naast de Cunerakerk kent Rhenen nog een paar markante gebouwen uit het verleden, zoals het Oude Raadhuis aan de Markt , de zogenaamde “Binnenmolen” aan de noordzijde van de oude stadsmuur en het oude Postkantoor aan de Frederik van de Paltshof. In de tweede wereldoorlog zijn veel panden verwoest. Op grote schaal zijn deze bebouwingen herbouwd met bebouwing in historiserende stijl (Delftse school: individuele kleinschalige bebouwing met traditionele materialen als baksteen en dakpannen, verticale gevelindeling, bijzondere hoekoplossingen en poortgebouwen). Opvallend daarbij is dat de zuidelijke rooilijn van de bebouwing naar het zuiden is

Frederick van de Palshof/Herenstraat 1946 • historische foto’s Frederik van de Palshof/Herenstraat


verschoven, waarmee een breder wegprofiel is ontstaan (nu Frederik van de Paltshof), het een en andere ten behoeve van meer ruimte voor verkeer en gebruiksmogelijkheden van de openbare ruimte. Verder is het hoogteverloop van de straten (van zuid naar noord), als gevolg van de ligging op de zuidhelling van de Utrechtse Heuvelrug, zeer karakteristiek voor de beleving en de identiteit van Rhenen. Naast fraaie doorzichten in straten en over daken komt het hoogteverschil in het centrum tot uiting door trappen, muurtjes en kleine hellingen. Met betrekking tot het “groen”in het centrum zijn vooral de leilinden aan de noordzijde in het trottoir aan de doorgaande provinciale weg karakteristiek, en meerdere monumentale bomen in het KE plantsoen (“stadswal-park noordzijde”). Andere, meer recent aangeplante, bomen zoals de grote platanen aan het Frederik van der Paltshof, vormen pleksgewijs groene accenten in het centrum, maar hebben geen Cunerakerk

Binnenmolen

voormalig postkantoor

Rijnstraat

• Frederik van de Palshof/Herenstraat anno 2011

bijzondere historische betekenis.


11

een oplossing zoeken voor expeditie

niet onderhouden verhardingselementen

onlogisch geplaatste fietsenstallingen en muurtjes

gevaarlijke situaties bij het parkeren langs de provinciale weg

onlogische plaatsing van glasbakken

niet onderhouden private ruimte

muren en beplanting blokeren het zicht op het terras

de kiosk heeft geen relatie tot de openbare ruimte

ongereguleerde uitsallingen creeren een onrustig beeld

inventarisatie openbare ruimte

looproutes. Ook de inrichting van deze oversteken laat te wensen over:

Het unieke historische karakter van Rhenen, oftewel de identiteit van

veelal sterk vanuit de verkeerskunde ontworpen, en geen bijdrage aan

Rhenen, is nog steeds goed voelbaar en deels zichtbaar, maar wordt

de beleving of beeldkwaliteit van het centrumgebied. De provinciale

vooral bepaald door een paar sterke “imago dragers” zoals de kerk, en

weg zelf heeft een sterk verkeerskundige uitstraling als gevolg van de

de stedenbouwkundige structuur van wegen en bebouwingen en de

asfalt-verharding en het functionele karakter van straatmeubilair en

landschappelijk unieke ligging. De inrichting en het gebruik van de

verhardingsdetails (lichtmasten, molgoten, afzetpaaltjes, opsluitbanden

openbare ruimte biedt echter een geheel andere beleving en uitstraling

etc)

van het stadscentrum. Dit geldt vooral voor het winkelgebied. Er is

Met andere woorden: de provinciale weg is een autonome doorsnijding

sprake van een sterk verrommelt beeld als gevolg van een overdaad

door het centrum en biedt geen meerwaarde/bijdrage aan de beleving

aan inrichtingselementen en diverse bestratingsmaterialen. Ook de

van het centrum en vormt vanuit verkeerkundig oogpunt op sommige

commerciële uitingen van winkeliers, zowel aan de gevels als op straat,

oversteken een onveilige situatie, waardoor de samenhang tussen

geven de openbare ruimte een rommelige en eenzijdige uitstraling.

beide straatzijden niet optimaal is. Tevens zijn de parkeervoorzieningen

Het werkelijke gezicht van Rhenen is niet meer beleefbaar en

gebruiksonvriendelijk of zelfs onveilig als gevolg van de krappe ruimte.

herkenbaar, het zou elk ander winkelgebied in Nederland kunnen zijn.

Hoewel de aanwezigheid van relatief veel horeca een waardevolle

Daarnaast zijn de toegepaste materialen, zowel van verhardingen als

bijdrage is aan de kwaliteit van het centrumgebied, vormen

straatmeubilair (verlichting, banken, fietsenstallingen, afzetpaaltjes,

de terrassen in de openbare ruimte op sommige plaatsen een

glascontainers, muurtjes, boomroosters etc.) veelal in slechte staat

belemmering voor overige functies (doorgang voor winkelend publiek,

(verouderd, versleten, kapot) en niet vanuit één “familie” of stijl

beeldkwaliteit).

bedacht.

Met andere woorden: het ontbreekt aan een integrale visie op het

Ook het gebruik van de openbare ruimte levert een rommelig beeld en

gebruik en de inrichting van de openbare ruimte.

soms onveilige situaties op, zoals het parkeren langs de provinciale weg, en het parkeren op het Frederik van der Paltshof. De ruimte voor voetgangers, verblijfsmogelijkheden en de toegangen naar winkels zijn veelal ondergeschikt aan andere functies, zoals verkeer en reclameuitingen. Met andere woorden: het ontbreekt aan een eenduidige en samenbindende beeldkwaliteit van de openbare ruimte, en het ontbreekt aan aantrekkelijke verblijfsmogelijkheden (buiten de horeca terrassen). De doorsnijding van het winkelgebied door de provinciale weg vormt een obstakel in de samenhang tussen het gebied ten noorden en ten zuiden van deze weg. De oversteken voelen onveilig aan, en liggen niet altijd op de juiste plek, gezien vanuit de gewenste verbindingen/ de inventarisatie van knelpunten in het winkegebied in het centrum • de huidige staat van het winkelgebied in het centrum


13

3

Structuurschets Vanuit het historisch en stedenbouwkundig onderzoek, en de

2. Stadswalzone

aanvullende inventarisatie en analyse van het centrumgebied, is een

De stadswalzone ligt in potentie als een “groene gordel” rondom het

aantal conclusies te trekken met betrekking tot de structuur, opbouw,

centrum. Aan de zuidzijde sterk voelbaar door de omringende dijk, de

verschijningsvorm en gebruik van het centrumgebied van Rhenen.

volkstuinen en het overige groen in deze zone. Aan de noordzijde als relict van de “droge gracht” in de vorm van een stadspark met bomen

Ondanks dat er in de loop der tijd, en vooral als gevolg van de tweede

en wandelpaden.

wereld oorlog, veel is veranderd of verdwenen, is de hoofdstructuur van

Toekomstige ontwikkelingen in deze zone dienen het groene karakter

Rhenen nog redelijk goed afleesbaar.

zoveel mogelijk te versterken, en tevens de mogelijkheden voor verblijf

In de op bladzijde 14 weergegeven structuurschetstekening worden

en recreatie moeten verbeteren. Speciaal aandachtspunt hierbij is het

deze “lagen” weergegeven en benoemd.

gebied bij het in ontwikkeling zijnde Rhenense Hof (Plantsoenstraat). In dit gebied komt een aantal structuren (stadswalzone, stadsmuur en

De opbouw van Rhenen van “buiten naar binnen”:

winkelgebied) bij elkaar (zie ook vervolg van structuurschets), waarmee in het ontwerp van de openbare ruimte rekening gehouden dient te

1. Landschappelijke ligging: rivier en stuwwal

worden.

Op het hoogste schaalniveau is de ligging van stad Rhenen uniek als gevolg van de ligging op de overgang van de rivier naar de stuwwal. De door het hoogteverschil is de stad herkenbaar uit meerdere richtingen

contouren van de stad, met de kerk als oriëntatiepunt, vooral vanuit het oosten,westen en zuiden sterk herkenbaar. De openheid van de rivier en haar uiterwaarden staat daarbij in contrast met de dichte bebossing en bebouwing op de stuwwal. Behoud en versterking van deze unieke landschappelijke situatie en beleving dient uitgangspunt te zijn bij ontwikkelingen in en rond de binnenstad. Een bijzonder aandachtspunt daarbij is de relatie van het historisch centrum met de rivier. Via de Rijnstraat en de overgang waar in het verleden de Rijnpoort heeft gestaan is er op korte afstand een verbinding tussen het centrumgebied en de Rijn. Aan het eind van de fraaie bomenlaan van de Rijnstraat , op de plek waar nu nog een loswal ligt, liggen kansen voor het ontwikkelen van een recreatief aantrekkelijke verblijfsplek aan de rivier. Vanuit hier kunnen ook meerdere wandelroutes aangesloten worden, bijvoorbeeld via “tante Loes” naar de passantenhaven, of via de west of oostzijde langs de stadswalzone weer terug naar het centrum. Ook regionale fietsen wandelroutes kunnen via dit “knooppunt” aangesloten worden op het stadscentrum.

de stadswalzone is in potentie een groene gordel om het stadscentrum •structuurschets


15

3. Stadsmuur en poorten In het verleden is de stad Rhenen omsloten geweest met een stadsmuur en drie stadspoorten (Westpoort, Bergpoort en Rijnpoort). Op een aantal plaatsen is delen van de stadsmuur nog zichtbaar, soms in gerestaureerde vorm, soms in originele staat (bijvoorbeeld bij opgraving Rhenense Hof). Hoewel het compleet terugbrengen van de stadsmuur geen uitgangspunt moet zijn, en zelfs onrealistisch is, kan gestreefd worden het “geheugen” van de stadsmuur op verschillende wijzen voelbaar of zichtbaar te maken. Een goed voorbeeld is het opnemen van een deel van de oude stadsmuur in de parkeergarage van het Rhenense Hof. In cultuur-historisch en recreatief opzicht kan een stadswandeling met herkenningspunten van de loop van de oude stadsmuur een bijdrage leveren aan het uitdragen van de identiteit van Rhenen. Bijzondere aandachtspunten vormen de drie stadspoorten. In de huidige situatie is het “binnengaan” van het historische centrum slecht voelbaar en beleefbaar. Bij de (her-) inrichting van de openbare ruimte de voormalige loop van de stadsmuren en ligging van de poorten

kunnen door middel van ruimtelijke en visuele inrichtingsvoorstellen deze “poorten” weer herkenbaar gemaakt worden. 4. Historisch centrum: onderstad Binnen het centrumgebied, in de onderstad, bevind zich een karakteristieke en historisch waardevolle clustering van gebouwen en openbare ruimten. Deze clustering wordt gevormd door de Cunerakerk, het oude Raadhuis en gebouwen met bijzondere functies als het museum en de VVV. Tezamen met een bijzondere openbare ruimte (markt met pomp, omgeving kerk, driesprong Kerkstraat-Rijnstraat) en de fraaie kleinschalige woonbebouwingen vormt dit een toeristischrecreatief aantrekkelijk gebied. Ontwikkelingen in dit gebied dienen het historische karakter te respecteren en te versterken. De inrichting van de openbare ruimte (verhardingsmaterialen, straatmeubilair en ontwerpprincipes) dienen het beoogde karakter van dit gebied te versterken. Verkeersfuncties (routingen en en parkeren) dienen nader bekeken te worden zodat de ruimtelijke en functionele samenhang van dit gebied met enerzijds het winkelgebied (via poort naar Frederik van

het historisch centrum rondom de Cunerakerk en de verbinding naar de Nederrijn

de Paltshof) en anderzijds de verbinding naar de rivier, wordt verbeterd. openbare ruimte Rhenen

17

5. Woonstraten in onderstad en bovenstad

de openbare ruimte van het Kernwinkelgebied te wensen overlaat.

Naast de genoemde hoofdstructuren wordt het centrumgebied

Tevens zijn de verblijfsmogelijkheden beperkt en overheersen de

gekenmerkt door meerdere woonstraten. Door middel van een integrale

verkeerskundige functies.

visie op zowel stedenbouwkundig niveau als op de inrichting van de

Door middel van een herinrichting van de openbare ruimte dient

openbare ruimte, dient de samenhang en kwaliteit van deze gebieden

de samenhang en kwaliteit van het Kernwinkelgebied verbeterd

verbeterd te worden. Een voorzet hierin is al gedaan in het rapport

te worden, waarbij rekening gehouden dient te worden met de

“Visie Bovenstad Rhenen” (Pouderoyen, oktober 2006).

stedenbouwkundige verschillen en karakteristieken van de deelgebieden binnen het Kernwinkelgebied. Als thema voor de herinrichting zou kunnen gelden : respect voor de

woonstraten in onderstad en bovenstad

6. Het Kernwinkelgebied

historische identiteit maar tevens een sfeervol, goed toegankelijk en

Centraal binnen de oude binnenstad van Rhenen, als scheiding tussen

eigentijds winkelgebied.

de bovenstad en de onderstad, ligt het “kernwinkelgebied”. Dit gebied

Bijkomend aandachtspunt voor het permanent funktioneren van

wordt gevormd door de provinciale weg en de openbare ruimten

het kernwinkelgebied is de bereikbaarheid voor auto’s en de

ter weerszijde daarvan, tussen de twee stadspoorten (Westpoort en

parkeervoorzieningenen (=parkeersbeleid). Een voldoende en

Bergpoort), bestaande uit de Utrechtsestraatweg, Frederik van de

evenwichtige verdeling van de parkeerplaatsen kan er voor zorgen

Paltshof en de Herenstraat. Deze structuur vormt van oudsher de

dat de toeloop in zowel het oostelijk als westelijk gedeelte van het

belangrijkste oost-west verbinding door de binnenstad en tevens

kernwinkelgebied gegarandeerd is.

het gebied waar de meeste winkels en voorzieningen gesitueerd zijn. Tijdens de wederopbouw na de tweede wereldoorlog is het profiel ter plaatse van de Frederik van de Paltshof verbreed waardoor er een pleinachtige ruimte is ontstaan. Door de verkeerkundige hoofdfunctie van de provinciale weg wordt de samenhang binnen het winkelgebied verstoord. Daarentegen vormt de provinciale weg een belangrijke ‘levensader’ voor de bereikbaarheid van en het contact met het centrumgebied. Kenmerkend voor het oplossen van de hoogteverschillen langs de provinciale weg zijn de muren en trappen. Verder bestaat het Kernwinkelgebied uit de Molenstraat en de Plantsoenstraat (Rhenense Hof). Deze gebieden behoren stedenbouwkundig enerzijds tot het stratenpatroon van de bovenstad (Molenstraat) en anderzijds tot het gebied van de stadsmuur/stadswal. Functioneel gezien horen deze gebieden echter tot het winkelgebied en zullen daar als zodanig onderdeel van uit moeten maken. Een bijkomende ontwikkeling is dat door het Rhenense Hof er een rondje Molenstraat-Plantsoenstraat-Herenstraat-Frederik van de Paltshof/Utrechtsestraat ontstaat waarmee het kernwinkelgebied een substantiële uitbreiding verkrijgt. Uit de inventarisatie is gebleken dat de samenhang en kwaliteit van

het kernwinkelgebied met (potentiële) perkeergelenheid openbare ruimte Rhenen

19

Inrichtingsschets

n

4

openbare ruimte Kernwinkelgebied De opdracht voor het vervaardigen van een inrichtingsschets beperkt

Frederik van de Paltshof

zich tot het het Kernwinkelgebied.

Een tweede belangrijke ingreep betreft de herinrichting van de Frederik

In bijgaande schets wordt getoond hoe het winkelgebied, inclusief de

van de Paltshof.

doorsnijding van de provinciale weg, er uit kan gaan zien. Hoewel

Voorgesteld wordt om het plein auto- en parkeervrij te maken en op

in de tekening ook een gedeelte van de bovenstad en de noordelijke

bepaalde tijden eventueel open te stellen voor verkeer. Het ontwerp

stadswalzone is getekend, behoort dat niet tot de opgave en wordt ook

voorziet daarom in een pleinachtige inrichting, waarop parkeren en

niet verder toegelicht. Daarnaast zijn er enkele varianten gemaakt, deze

rijden door ruimtelijke middelen kan worden gestuurd, zonder dat het

worden later toegelicht.

op een parkeerterrein lijkt. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor de voetganger en verblijfskwaliteiten.

het kernwinkelgebied

Herenstraat-Utrechtsestraat

Het ommuurde terras van de kiosk wordt “open” gemaakt door middel

Als eerste ingreep dient de openbare ruimte opgeschoond te worden

van traptreden. Het ontwerp is zodanig gemaakt dat de bestaande

van alle overbodige inrichtingselementen, obstakels, etc. Vanuit een

kiosk ingepast blijft in het nieuwe ontwerp, maar dat op termijn, als de

relatief blanco situatie wordt de openbare ruimte opnieuw bekeken.

mogelijkheid zich voordoet, een nieuwe architectonisch beter passende

De ligging van de provinciale weg is daarbij echter een gegeven. Wel

kiosk naadloos in het ontwerp opgenomen kan worden.

wordt voorgesteld om in overleg te treden met de provincie, om te

Op het pleintje dat hierdoor ontstaat kan een waterelement ,in de

bekijken of op termijn de provinciale weg heringericht kan worden. In

vorm van een vlak in de bestrating opgenomen fontein, de sfeer

dat geval dienen de oversteken te verbeterd en deels verschoven te

van het gebied vergroten, maar in de winterperiode of ten tijde van

worden en dient de materialisering van verhardingen en straatmeubilair

evenementen vormt het geen obstakel.

aangepast te worden aan het totale centrum. Tevens wordt voorgesteld

Straatmeubilair wordt beperkt tot het noodzakelijke: lichtmasten,

om de overgangen van de twee “poorten “ (Westpoort en Bergpoort)

zitbanken, fietsenbeugels staan gestructureerd in de ruimte, en

mee te nemen in de aanpassing, waarbij voorgesteld wordt om door

leveren een bijdrage aan de sfeer en uitstraling van het centrum.

middel van een poort van een of twee bomen en/of ruimtelijke

Hoogteverschillen wordt consequent opgelost door middel van

objecten, de poortwerking te versterken. Tezamen met een verschil

natuurstenen randen/muurtjes en maken onderdeel uit van de nieuwe

tussen de verhardingsmaterialen “binnen en buiten” de poort (binnen

materialisering van het centrum (zie verdere toelichting materialen).

de poort: gebakken klinkers en natuursteen, buiten de poort: asfalt en betonklinkers/tegels) kan hiermee het in- en uitgaan van het historische centrum voelbaar gemaakt worden.

referentie fontein ten behoeve van Frederik van de Palshof openbare ruimte Rhenen

21

n

centrum-west

p. 26/27

centrum-oost

p. 24/25

p. 32/33 openbare ruimte Rhenen

23

zicht op nieuwe situatie Frederik van de Paltshof


25

zicht op nieuwe situatie richting Molenstraat/Herenstraat

hoofdstuk Hasdrubal Mors Hamilcaris peropportuna et pueritia Hannibalis distulerunt

cum laceraretur, eo fuit habitu oris ut superante laetitia dolores

bellum. Medius Hasdrubal inter patrem ac filium octo ferme annos

ridentis etiam speciem praebuerit. Cum hoc Hasdrubale, quia mirae

imperium obtinuit, flore aetatis, uti ferunt, primo Hamilcari conciliatus,

artis in sollicitandis gentibus imperioque suo iungendis fuerat, foedus

gener inde ob aliam indolem profecto animi adscitus et, quia gener

renouauerat populus Romanus ut finis utriusque imperii esset amnis

erat, factionis Barcinae opibus, quae apud milites plebemque plus

Hiberus Saguntinisque mediis inter imperia duorum populorum libertas

quam modicae erant, haud sane uoluntate principum, in imperio

seruaretur.

positus. Is plura consilio quam ui gerens, hospitiis magis regulorum

Cum hoc Hasdrubale, quia mirae artis in sollicitandis gentibus

conciliandisque per amicitiam principum nouis gentibus quam bello

imperioque suo iungendis fuerat, foedus renouauerat populus Romanus

aut armis rem Carthaginiensem auxit. Ceterum nihilo ei pax tutior

ut finis utriusque imperii esset amnis Hiberus Saguntinisque mediis

fuit; barbarus eum quidam palam ob iram interfecti ab eo domini

inter imperia duorum populorum libertas seruaretur.ob aliam indolem

obtruncauit; comprensusque ab circumstantibus haud alio quam si

profecto animi adscitus et, quia gener erat, factionis Barcinae opibus,

euasisset uoltu, tormentis quoque cum laceraretur, eo fuit habitu oris

quae apud milites plebemque plus quam modicae erant, haud sane

ut superante laetitia dolores ridentis etiam speciem praebuerit. Cum

uoluntate principum, in imperio positus. Is plura consilio quam ui

hoc Hasdrubale, quia mirae artis in sollicitandis gentibus imperioque

gerens, hospitiis magis regulorum conciliandisque per amicitiam

suo iungendis fuerat, foedus renouauerat populus Romanus ut finis

principum nouis gentibus quam bello aut armis rem Carthaginiensem

utriusque imperii esset amnis Hiberus Saguntinisque mediis inter

auxit. Ceterum nihilo ei pax tutior fuit; barbarus eum quidam palam

imperia duorum populorum libertas seruaretur. Mors Hamilcaris

ob iram interfecti ab eo domini obtruncauit; comprensusque ab

peropportuna et pueritia Hannibalis distulerunt bellum. Medius

circumstantibus haud alio quam si euasisset uoltu, tormentis quoque

Hasdrubal inter patrem ac filium octo ferme annos imperium obtinuit,

cum laceraretur, eo fuit habitu oris ut superante laetitia dolores

flore aetatis, uti ferunt, primo Hamilcari conciliatus, gener inde ob

ridentis etiam speciem praebuerit. Cum hoc Hasdrubale, quia mirae

aliam indolem profecto animi adscitus et, quia gener erat, factionis

artis in sollicitandis gentibus imperioque suo iungendis fuerat, foedus

Barcinae opibus, quae apud milites plebemque plus quam modicae

renouauerat populus Romanus ut finis utriusque imperii esset amnis

erant, haud sane uoluntate principum, in imperio positus. Is plura

Hiberus Saguntinisque mediis inter imperia duorum populorum libertas

consilio quam ui gerens, hospitiis magis regulorum conciliandisque

seruaretur.

per amicitiam principum nouis gentibus quam bello aut armis rem Carthaginiensem auxit. Ceterum nihilo ei pax tutior fuit; barbarus eum quidam palam ob iram interfecti ab eo domini obtruncauit; comprensusque ab circumstantibus haud alio quam si euasisset uoltu, tormentis quoque


27

Profiel varianten

De keuze voor de varianten is afhankelijk van de financiële

Bijzondere aandacht vragen de winkelzones gelegen tussen de

mogelijkheden en het gewenste resultaat. Financieel is variant 1 het

provinciale weg en de gevels.

meest voordelig en kunnen tevens de parkeerplaatsen gehandhaafd

Er spelen hier meerdere problemen: enerzijds dient er op een aantal

blijven, terwijl variant 2 de kracht van de doorgaande muurlijn kan

plaatsen een flink hoogteverschil opgelost te worden en anderzijds is er

herstellen en tevens meer ruimte voor winkelen/horeca overlaat.

op een aantal plaatsen beperkte ruimte voor alle functies in het profiel

Variant 3 levert een compleet nieuwe beleving op, waarbij vermeld

(rijden, parkeren, fietsen, wandelen).

moet worden dat de veiligheid in relatie tot de doorgaande weg te

Met betrekking tot het oplossen van de hoogteverschillen worden 3

wensen over laat.

varianten voorgesteld:

behoud van bestaande muren

1. Handhaven bestaande muren

Molenstraat

De eerste variant gaat uit van het handhaven van de bestaande muren,

De Molenstraat is een relatief smalle winkelstraat. De herinrichting

en alleen de trottoirs herinrichten met de nieuwe bestrating, meubilair

richt zich hier vooral op een éénduidige bestrating en een goede

etc. Hierdoor ontstaat er fysiek niet meer ruimte maar kan er wel een

oplossing voor de afwatering. Voorgesteld wordt daarom om in het

kwaliteitsslag gemaakt worden. In deze variant kan het parkeren langs

midden een molgoot of lijngoot op te nemen, waardoor een vlakke

de provinciale weg, ondanks de beperkte ruimte hiervoor, gehandhaafd

en goed beloopbare verharding is te realiseren. Grote aandacht

blijven, of eventueel (deels) ingezet worden voor het stallen van

vragen de individuele toegangen van de winkels als gevolg van het

fietsen.

hoogteverloop. Vanuit één ontwerpprincipe dienen de hoogteverschillen

Aan- en toevoegingen op de muur (windschermen ed) dienen

bij elke winkel zo veel mogelijk op de zelfde wijze opgelost te worden

wel aangepast te worden aan de stijl en kleurstelling van het

bijvoorbeeld door het toepassen van speciaal ontworpen elementen

centrumgebied.

in natuursteen. Gezien het smalle profiel wordt voorgesteld om de

Daarnaast wordt voorgesteld om de posities en kwaliteit van de

verlichting aan de gevels te hangen. Tezamen met het terugdringen van

fietsenstallingen langs de muren te verbeteren, en de boomspiegels

reclameuitstallingen op straat en reclameborden aan de gevel kan de

rondom de leilinden te vervangen door overloopbare boomroosters.

Molenstraat beter toegankelijk gemaakt worden en tevens een betere uitstraling en sfeer verkrijgen.

2. Verplaasten van de muren aanpassing van de muren in de originele staat uit de jaren 50

Deze variant gaat uit van het verplaatsen van de muren richting de provinciale weg. Hierdoor ontstaat er meer ruimte voor de winkels/horeca, en worden de verbredingen cq verplaatsingen van de muur die inmiddels waren gemaakt ter plaatse van horeca terrassen, in één lijn doorgetrokken. In deze variant vervallen de parkeerplaatsen. Overige verbeteringen van de openbare ruimte conform variant 1. 3. Vervangen van de muren door traptreden In deze variant wordt het hoogteverschil overbrugd door traptreden, waarmee er een meer open situatie ontstaat. ( meer visueel contact tussen de winkelzone en de doorgaande weg. Ook hier geldt dat de overige verbeteringen uitgevoerd worden conform variant 1.

voorbeeld van treden openbare ruimte Rhenen

29

n

p. 32/33

bestaande bomen

de omrandingen van het groen als positieve bijdrage

Plantsoenstraat / Rhenense Hof

kernwinkelgebied. Qua materialisering van de randen wordt natuursteen

Het Rhenense Hof gaat in de toekomst een nieuw onderdeel van het

(grijs graniet) voorgesteld, enerzijds omdat het daarmee aansluit

winkelgebied vormen. Hoewel de architectuur van het nieuwe woon-

bij de beoogde toepassing van graniet in de rest van het centrum

en winkelcomplex qua schaal aansluiting zoekt bij het bestaande

(voor trappen, belijningen in verhardingen, afwateringsgoten etc)

winkelcentrum, is er sprake van een grote verandering van functie en

en anderzijds omdat dit materiaal bij uitstek geschikt is om een vrije

betekenis van dit gebied. Daarnaast ligt deze nieuwe ontwikkeling

vormgeving mee te realiseren.

op de grens van de “oude stad” en ontwikkelingen daarbuiten. Dit

Overige grote hoogteverschillen als gevolg van de verschillende

komt ondermeer tot uiting door de opgraving van de oude stadsmuur,

vloerpeilen tussen winkelniveau’s kunnen opgelost worden door

gelegen in de parkeerkelder onder het complex.

(gemetselde)muren en trappen in aansluiting op de belendende

Tevens is een aantal grote bestaande bomen en het hoogteverschil van

architectuur.

noord naar zuid kenmerkend voor dit gebied. De monumentale bomen

Grote aandacht dient de afwatering te krijgen. Voorgesteld wordt om

vormen een onderdeel van de “groene gordel” rondom het centrum, als

de verhardingsvlakken zo veel mogelijk af te wateren in de richting

onderdeel van de hoofdstructuur van Rhenen (zie structuurschets). Het

van de randen van de boomeilanden en daar het water op te vangen in

inpassen, behouden en versterken van de waardevolle bomen in dit

kolken die in natuurstenen “plinten” liggen langs deze randen. Op deze

gebied is daarom uitgangspunt.

wijze sluit het aan bij de beoogde afwateringsprincipes van de rest van

Het gebied zal echter ook volwaardig moeten functioneren en ingericht

het centrum, waarbij natuurstenen gootlijnen, met daarin straatkolken

moeten worden als winkelgebied. Dit betekent dat het inpassen van de

geïntegreerd, worden voorgesteld.

bomen in de bestrating een goed evenwicht moet zijn tussen enerzijds

Met betrekking tot de verlichting wordt voorgesteld om het bijzondere

het garanderen van een goede groeiplaats (wortels, hoogteverschillen

karakter van dit gebied (overgang tussen “oud” en “nieuw”) te

etc) en anderzijds een aantrekkelijk, overzichtelijk en goed beloopbaar

bevestigen door het gebruik van masten met spots. Deze masten

wandelgebied, met ruimte voor verblijf, zowel informeel (zitelementen)

kunnen op een “random”wijze in de openbare ruimte geplaatst worden,

als formeel (horeca).

waarmee ingespeeld kan worden op behoefte en noodzaak van de

De inrichtingsschets voorziet in twee varianten voor dit gebied. Deze

verlichting van de openbare ruimte. Aanvullend kunnen grondspots

varianten verschillen niet zoveel qua principe, maar meer in het zoeken

onder de bestaande en nieuw aan te planten bomen gebruikt worden,

naar het evenwicht tussen verharding en “groen”. Er lijkt een voorkeur

waarmee ook in de avonduren de bomen een bijdrage leveren aan de

te zijn voor de variant met zoveel mogelijk ruimte voor winkelen en

sfeer van het winkelgebied. Onder de bomen wordt een bodembedekker

verblijf, maar bij verdere (technische-) uitwerking en detaillering zal

(klimop o.g.) voorgesteld, zodat de openheid van het gebied

bekeken moeten worden of dat mogelijk is in relatie tot het behoud van

gegarandeerd blijft en het qua onderhoud eenvoudig te beheren is.

de bomen.

Hoewel het gebied door zijn ligging, de nieuwe ontwikkeling van

Daarnaast geldt in beide varianten dat de “omrandingen” van de groene

het Rhenense Hof en de aanwezigheid van de bestaande bomen, een

eilanden een positieve bijdrage moeten leveren aan het gebruik en de

bijzondere positie inneemt zal het toch ook onderdeel moeten uitmaken

beleving van de openbare ruimte.

van het totale winkelgebied, zodat de samenhang en relatie met het

Dit betekent dat de randen rondom de eilanden niet hoger mogen

bestaande winkelgebied versterkt wordt. Daarom wordt voorgesteld om

worden dan 60 cm. Op deze wijze is de visuele openheid van het

de gekozen gebakken klinkers (zie toelichting “materialen”) ook in dit

gebied gegarandeerd en kunnen de randen tevens als informele

gebied door te trekken zodat de “vloer” van de openbare ruimte in alle

zitranden gebruikt worden (gemiddelde hoogte van de randen is 40 à

gebieden het zelfde is.

50 cm.).

Het ontwerp dient nog nader getoetst te worden aan verkeerskundige

Voorgesteld wordt om de eilanden van een “zachte” vormgeving

aspecten, zoals expeditieverkeer en laad- en losplekken.

te voorzien door middel van afgeronde vormen. Hiermee krijgt het gebied een vriendelijke uitstraling en sluit het aan bij de vormentaal van het beoogde ontwerp voor de openbare ruimte van het totale opgegraven restanten van de oude stadsmuur • variant Rhenense Hof: zo veel mogelijk verharding


31

zicht op nieuwe situatie richting Rhenense Hof


33

parkeerdetail

natuurstenen goot

geïntegreerde kolken in natuursteen

zichtbare afwatering

5

Beeldkwaliteit materialen De keuze van de materialen voor verhardingen, straatmeubilair en

overige onderdelen van de openbare ruimte is bepalend voor de sfeer en uitstraling. Daarnaast bepalen deze keuzes de consequenties voor beheer en onderhoud, en de duurzaamheid. In onderstaande toelichting worden de keuzes nader toegelicht: verharding Gezien het historische karakter van Rhenen wordt voorgesteld om de

basis van verharding uit te voeren in gebakken klinkers. In de huidige situatie ligt er een lappendeken aan verhardingen, deels gebakken klinkers en deels andere materialen. De aanwezige gebakken klinkers vormen een te kleine hoeveelheid om te hergebruiken in het totale winkelgebied. Daarom wordt voorgesteld om een nieuwe (combinatie van )klinkers(-s) toe te passen. Qua kleurstelling wordt gedacht aan een menging van bruinige tinten, waarmee aangesloten wordt op de overheersende kleurstelling van de architectuur in het historische bruin genuanceerde gebakken klinkers dikformaat

centrum. De beoogde uitstraling kan verkregen worden door de menging van twee à drie tinten gebakken klinkers, of een genuanceerde bruine klinker, bijvoorbeeld de type ‘nostalgie’ van Wienerberger. Voorgesteld worden dikformaat klinkers, in grote vlakken in elleboog/keperverband en in smallere stroken in een halfsteensverband. Naast de gebakken klinkers, die ongeveer 90 % van de verharding zullen uitmaken, wordt voor bijzondere onderdelen van de verharding (afwateringsstroken, trappen, constructies ingangen winkels, lage muurtjes en banden etc) grijze graniet voorgesteld. Graniet is een zeer duurzame en sterke natuursteen, en heeft tevens een uitstraling die past bij het historische karakter van Rhenen. afwatering Voorgesteld wordt om de afwatering in lijnstroken, uitgevoerd in natuurstenen “strippen” met daarin geïntegreerd straatkolken, uit te voeren. Hiermee kan een zo vlak en strak mogelijke verharding gerealiseerd worden, en krijgen deze elementen tevens een

combinatie gebakken klinkers en natuursteen

bijzondere betekenis in de openbare ruimte. In situaties waar (grote) hoogteverschillen aanwezig zijn wordt voorgesteld het water zichtbaar in de “goot” af te laten stromen en vervolgens in de kolken af te voeren. openbare ruimte Rhenen

35

referentie verlichting: bestaand klassiek armatuur

referentie fietsenbeugel: Grijssen type ‘Nietje’

referentie verlichting Rhenense Hof: Iguzzini type ‘Woody’

referentie zitmeubilair: Erdi type ‘Canapé’

verlichting Voorgesteld wordt de bestaande klassieke lichtarmatuur te introduceren die op verschillende wijzes toegepast kan worden, zoals een paaltop, een gevelarmatuur en een uithangarmatuur. Met betrekking tot het Rhenense hof wordt aanvullend gedacht aan enkele masten van ongeveer 6 meter, referentie type Woody van Iguzzini, ten behoeve van het aanlichten van de grotere pleinvlakken. Qua kleurstelling wordt gedacht aan een antraciete kleur voor zowel de masten als de armaturen. Overig straatmeubilair Onder overig straatmeubilair wordt verstaan: zitbanken, fietsenbeugels, afvalbakken, afzetpalen, leuningen etc. Met betrekking tot zitbanken wordt gedacht aan comfortabele banken met houten zittingen, referentie: Canapé van Erdi (zowel enkelzijdige als dubbelzijdige uitvoering, afhankelijk van de situatie). Voor het stallen van fietsen worden zogenaamde roestvrij stalen “nietjes” voorgesteld. De afzetpalen, indien nodig, worden ook uitgevoerd in roestvrij staal of gietijzer, zie referentie. Met betrekking tot afvalbakken wordt het type Capitole van Bammens. referentie overloopbare stalen boomrooster i.c.m natuursteen Groen De toepassing van groen in de openbare ruimte zal voornamelijk bestaan uit bomen. In het centrum staan al meerdere grote bomen, die ingepast zullen worden in het ontwerp, zoals de platanen op het Frederik van de Paltshof, de leilinden langs de provinciale weg en de bomen in de Plantsoenstraat (Rhenense Hof). De visie op het toepassen van nieuwe bomen (bijvoorbeeld als aanvulling in de Plantsoenstraat) is dat deze voldoende ruimte moeten krijgen, zowel ondergronds al bovengronds, zodat de bomen op een duurzame wijze kunnen volgroeien. Het toepassen van plantenbakken en haagblokken en dergelijke wordt niet als gewenst gezien, zowel vanuit onderhoud als het duurzaam toepassen van groen in de openbare ruimte. In de eilanden van de bomen bij het Rhenense Hof wordt een bodembedekker, als klimop voorgesteld. referentie afvalbak: bammens type ‘capitole’

referentie afzetpaal: bestaande paal donkergroen


37

6

Reclamebeleid De kwaliteit en uitstraling van de openbare ruimte wordt mede bepaald door reclame aan gevels en uitstallingen in de straat. Zoals gebleken is in de inventarisatie is er in de bestaande situatie een overdaad aan reclame, zowel in de straat als aan de gevels. Tegelijkertijd met een eventuele herinrichting zal in nauw overleg met de winkeliers en pandeigenaren het reclamebeleid aangescherpt moeten worden, zodat er weer een evenwicht ontstaat tussen de commerciële functie en het algemene belang. In het ontwerp kan rekening gehouden worden met bijvoorbeeld een uitstalstrook van ongeveer 90 cm voor de gevel door een minimale aanduiding in de vorm van een nop in de bestrating t.b.v. de handhaving.

winkelstraat Venray voor uitvoering reclamebeleid

winkelstraat Venray na uitvoering reclamebeleid

7

Beheer en onderhoud Het beoogde ontwerp voorziet in een eenvoudig en efficient te beheren openbare ruimte. Enerzijds door de openbare ruimte op te schonen van overbodige elementen, anderzijds door het toepassen van robuuste en technisch duurzame oplossingen en details voor aspecten als afwatering, boomroosters, muren, trappen, straatmeubilair etc. Dit betekent echter niet dat de openbare ruimte geen onderhoud zou behoeven. Een opgeknapt centrum vraagt om een passend onderhoudsniveau, waarmee de kwaliteit en uitstraling tevens gewaarborgd is.

onderhoudssituatie voor herinrichting

onderhoudssituatie na herinrichting

onderhoudssituatie voor herinrichting

onderhoudssituatie na herinrichting openbare ruimte Rhenen

39

colofon opdrachtgever: centrummanagement Rhenen

visie en ontwerp: MTD landschapsarchitecten Postbus 5225 5201 GE ‘s-HERTOGENBOSCH T 073 6125033 F 073 6136665 E [email protected]

projectteam: Ruud Dubbeld Joep Meijer Niels van den Hoogen

MTD Landschapsarchitecten MTD landschapsarchitecten MTD landschapsarchitecten

projectnummer: 2699 19 december 2011

PROJECTOMSCHRIJVING

41

visie en inrichtingsschets openbare ruimte kernwinkelgebied Rhenen

Recommend Documents