VISI E. Nederland als internationaal tuinbouwcentrum. Denkrichting voor de toekomst

VISI E

Nederland als internationaal tuinbouwcentrum

Denkrichting voor de toekomst

van de Nederlandse tuinbouwsector

en de rol van het Productschap Tuinbouw

1

Voorwoord De ontwikkelingen in en rond de tuinbouw vragen om een nieuwe

strategische visie. De tuinbouw is een sector die er toe doet in Nederland en daarbuiten. Maar ook een sector die de druk van de markt aan alle

kanten voelt toenemen en daar een passend antwoord op moet vinden.

Daarnaast maken de voortdurende discussies over het nut en het voort

bestaan van de PT-organisatie een resolute aanpak nodig. Het PT heeft veel kennis en een wijd vertakt netwerk binnen en buiten de sector.

De organisatie heeft medewerkers die zich met overgave inzetten voor de

tuinbouw. Desondanks zijn we er de afgelopen jaren niet in geslaagd onze waarde voldoende duidelijk te maken aan onze achterban.

Het productschap in stand houden is overigens nooit een doel op zich. Alleen als onze achterban vindt dat we voldoende te bieden hebben, hebben we bestaansrecht.

Er is beslist toekomst, voor de sector én voor het productschap, maar wel op een andere manier dan tot nu toe. Een manier die past bij het heden

daagse en toekomstig ondernemen in de sector en die aansluit bij ontwik kelingen waarmee de tuinbouw te maken krijgt.

Dat betekent in elk geval alleen publiek doen wat publiek moet en privaat

wat privaat kan. En het betekent ook: efficiency voorop én lagere heffingen. Nieuwe afspraken over de taakverdeling, verantwoordelijkheden en finan ciering zijn nodig. In feite een nieuw contract tussen het productschap en het tuinbouwbedrijfsleven. Het PT-bestuur heeft daarin een cruciale

strategische rol. Deze toekomstvisie voor de tuinbouw - inclusief het

Productschap Tuinbouw - is daarvoor de denkrichting, die we graag met u bespreken.

T.H.J. Joustra


Voorzitter Productschap Tuinbouw

1

Inhoudsopgave 1 Inleiding

5

1.1 De tuinbouwsector

5

1.3 Doel

5

1.2 Het Productschap Tuinbouw

2 Internationale trends en

5

7

ontwikkelingen

2.1 Ontwikkeling van de welvaart: oude economieën blijven het rijkst

2.2 Ontwikkelingen in valutaverhoudingen: harde euro drukt export

2.3 Korte termijneffecten van de kredietcrisis: sierteelt krijgt klappen

7

8

2.6 Ontwikkelingen in duurzaamheid

8

2.7 Ontwikkelingen bij de overheid: internationalisering en terugtreding

8 8

2.8 Gevolgen voor de Nederlandse tuinbouw

9

3 Ontwikkelingen in productie en handel

11

3.1 Ontwikkeling in de export: export blijft drijvende kracht

3.2 Ontwikkeling van de import: import groeit harder dan export

3.3 Ontwikkeling van de productiewaarde: importwaarde overstijgt


7

2.4 Demografische ontwikkelingen in de EU: geen groei, andere huishoudens 2.5 Ontwikkelingen bij de consument: daling bestedingen voor voedsel

2

7

productiewaarde

11

12 13


13

4 Kenmerken van de Nederlandse

15

tuinbouwsector

4.1 Rentabiliteit en financiering: zorgelijke situatie bij primaire productie

15

4.3 Arbeid en imago: onbekend maakt onbemind

16

4.5 Kennis en innovatie: open kennisuitwisseling

16

4.2 Internationalisering: veredeling en handel internationaliseren 4.4 Energie: van grootverbruiker naar kas als energiebron 4.6 Gevolgen voor de Nederlandse tuinbouw

Bij de totstandkoming van deze visie zijn bronnen geraadpleegd van de volgende organisaties: AVAG, Capgemini, EFMI, ING, LEI, LNV, Productschap Tuinbouw, Rabobank

15

16 17

5 Ontwikkelingen in de keten

19

5.1 Schaalvergroting, vooral in de retail

19

5.3 Nieuwe groeimarkten

20

5.5 Ontwikkelingen in veredeling en opkweek

21

5.2 Concentratie handel

5.4 Ontwikkelingen in de teelt

5.6 Ontwikkelingen in toeleverende industrie 5.7 Gevolgen voor de Nederlandse tuinbouw

6 Speerpunten voor de toekomst

19

20 21 21

23

van de tuinbouw

6.1 Competenties

25

Speerpunt 1: Primaire sector in Nederland versterken

26

6.2 Speerpunten

Speerpunt 2: Import en export versterken

Speerpunt 3: Duurzame (internationale) ketens versterken en ontwikkelen Speerpunt 4: Vestigingsklimaat versterken en verbeteren

25 27

28

29

Speerpunt 5: Kennisontwikkeling en innovatie versterken en stimuleren

30

7 Netwerken, programmaontwikkeling en

31

de rol van het Productschap Tuinbouw 7.1 Organisatie van de sector: meer samenhang nodig

31

7.3 Organisatie van het productschap:centrale rol PT-bestuur

32

7.2 Programmaontwikkeling: meerjarenprogramma per speerpunt

31

7.4 Financiering: met minder heffingen meer investeren

34

Nawoord

36

7.5 Besparingen: samenwerking leidt tot synergie

35


3

1

Inleiding 1.1 De tuinbouwsector

Het productschap draagt alleen indirect bij aan het

kop. De sector levert aantoonbaar een substantiële

Daardoor kunnen ondernemingen meer zelf uitvoeren wat

bijdrage aan het bruto nationaal product, de werkgelegen heid en de gezondheid en het welzijn van Nederlanders. De kracht van de tuinbouw in Nederland zit in de

samenhang tussen primaire productie, veredeling en

tuinbouwbedrijven en de professionaliteit in de tuinbouw.

voorheen collectief gebeurde. De kritiek op de toegevoegde waarde van het Productschap Tuinbouw neemt daardoor toe.

handel en de samenwerking met bijvoorbeeld onderzoek

Dit is, samen met de ontwikkelingen in de tuinbouw,

bestond dat het afliep met de tuinbouwproductie in

overwegen. Dat het momenteel economisch niet goed

en toeleveranciers. Er zijn momenten geweest dat er vrees Nederland. Toen tomaten en aardbeien uit Spanje

kwamen. Toen de stroom importbloemen uit Afrika aanzwol. Elke keer als de Europese Unie uitbreidde.

Telkens blijkt het vakmanschap en de samenwerking

tussen de verschillende facetten van de tuinbouwsector oplossingen te bieden.

aanleiding de strategische rol van het PT opnieuw te

gaat met onze ‘multinational’ tuinbouw, maakt een aan passing van het Productschap Tuinbouw nog urgenter. Juist nu moet er een sterke organisatie staan, die dát marktonderzoek doet, dát samenwerkingsverband

aangaat of díe innovaties financiert die nodig zijn om het tuinbouwcluster een zekere toekomst te bieden.

opnieuw toe. De sector moet een passend antwoord

1.3 Doel

machten en de omslag van Nederland als productieland

Daarom is deze visie niet gesplitst in verschillende deel

De koppositie is nog altijd onbetwist, maar de druk neemt vinden op nieuwe concurrenten, de vraag van retailgroot naar Nederland als handelsland. De sector individualiseert, onder meer doordat bedrijven steeds groter worden. En de

sector is bestuurlijk overgeorganiseerd, wat ten koste gaat van de efficiëntie.

Deze ontwikkelingen zijn aanleiding om een nieuwe

strategie voor de Nederlandse tuinbouw op te stellen.

1.2 Het Productschap Tuinbouw

Het Productschap Tuinbouw (PT) is een samenwerkings

verband tussen werkgevers en werknemers. Het PT komt

op voor de tuinbouwbelangen van hoveniers, telers, groot

De buitenwereld ziet het tuinbouwcluster als één geheel. sectoren of schakels uit de keten. Doel van deze visie is:

• De contouren schetsen van de Nederlandse tuinbouw

in de toekomst en van de ontwikkelingen waarmee de tuinbouw komende jaren rekening moet houden.

• Conclusies trekken over de richting die de tuinbouw sector het best kan inslaan.

• De rol van het PT in de toekomstige tuinbouwsector schetsen.

handel, veilingen/afzetorganisaties, detailhandel, im- en

Het uiteindelijke doel is een gemeenschappelijke strategie

producenten van uitgangsmaterialen uit de bomen-,

van een goede toekomst.

exporteurs, groente- en fruitverwerkende industrie en

bollen-, bloemen- en planten- en groente- en fruitsector.

Vrijwel alle brancheorganisaties uit de tuinbouwketen overleggen binnen het PT, met als doel de tuinbouw

sterker te maken. Als we de Nederlandse tuinbouw als een ‘multinational’ zien, is het PT de afdeling Research & Development.

neer te zetten, waarmee de tuinbouw zich kan verzekeren


De Nederlandse tuinbouw staat internationaal al jaren aan

rendement van de sector. Bovendien groeit de omvang van

5

2

Internationale trends en ontwikkelingen De Nederlandse tuinbouw heeft een exportwaarde van circa € 16 miljard en een import waarde van bijna € 8 miljard. Daarmee levert de tuinbouw een bijdrage aan het nationale inkomen vergelijkbaar met die van de horecasector of Schiphol. De inter nationale positie maakt de sector in Nederland sterk afhankelijk van ontwikkelingen die buiten Nederland plaatsvinden. Dit hoofdstuk schetst de belangrijkste algemene mondiale economische trends en - aan het slot - de gevolgen voor de Nederlandse tuinbouw.

1,2

consumptie. Het Bruto Binnenlands Product (BBP) per

hoofd van de bevolking en de consumptie-uitgaven per Staten (VS) en dat zal de komende jaren zo blijven.

Na de VS komt Japan, met de Europese Unie (EU) op een

derde plaats. Het BBP in Oost-Europa blijft achter bij de EU. Wel is daar sprake van een welvarende en koopkrachtige bovenlaag.

2.2 Ontwikkelingen in valutaverhoudingen: harde euro drukt export

De VS, het Verenigd Koninkrijk (UK) en Rusland zijn belang

1,1

dollarkoers in euro

hoofd van de bevolking zijn het hoogst in de Verenigde

500 450

1,0

400

0,9 0,8

350

0,7

300

0,6

250

0,5 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Amerikaanse dollar Tuinbouwexport, inclusief re-export

rijke afzetmarkten buiten de eurozone. De koers van de

Bron: eurostat

is het afgelopen decennium sterk gedaald ten opzichte van parallel hieraan ingezakt. De export naar Rusland steeg,

2.3 Korte termijneffecten van de kredietcrisis: sierteelt krijgt klappen

roebel. Naar verwachting daalt de koers van de dollar en de

krimpt op korte termijn de wereldhandel. In de Europese

Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Russische roebel de euro. De export naar de VS en het Verenigd Koninkrijk is ondanks de ongunstige verhouding tussen de euro en de

roebel de komende jaren nog verder en herstelt het pond zich licht. De euro blijft voorlopig een harde valuta.

Door de wereldwijde kredietcrisis en economische recessie Unie is de economische krimp door de recessie al ingezet. In opkomende markten en Oost-Europese overgangs

economieën komt de crisis nog harder aan dan in WestEuropa. Maar er zijn uitzonderingen. In China en India

groeit de economie nog door in 2009 (respectievelijk +8% en +7%). Herstel van de wereldeconomie wordt op zijn vroegst pas in 2010/2011 verwacht. Voor de meeste

opkomende economieën zal het groeitempo dan duidelijk lager zijn dan in de periode 2004-2007.


Stijging van welvaart heeft een positief effect op

Figuur 1 Verloop van de dollarkoers en de Nederlandse tuinbouwexport (inclusief re-export) naar de VS

miljoen euro

2.1 Ontwikkeling van de welvaart: oude economieën blijven het rijkst

7

2.4 Demografische ontwikkelingen in de EU: geen groei, andere huishoudens

2.6 Ontwikkelingen in duurzaamheid

fractioneel toenemen. Kroatië, Macedonië en Turkije willen

zeker niet vanaf. Binnen het klimaatbeleid zijn de vermin

De bevolking van de EU zal de komende vijf jaar slechts

graag toetreden tot de EU, maar die aanvragen lopen nog. In enkele landen is sprake van stagnatie of krimp van de bevolking.

De belangrijkste ontwikkeling de komende jaren is de

toenemende vergrijzing. Daarnaast zal het aantal een

persoonshuishoudens groeien, neemt het aandeel niet-

westerse allochtonen in de bevolking toe en zullen meer vrouwen gaan werken.

2.5 Ontwikkelingen bij de consument: daling bestedingen voor voedsel

dering van de CO2-emissie en andere broeikasgassen en

verantwoord waterbeheer belangrijk. Energiebeleid richt

zich op duurzaamheid, beschikbaarheid en betaalbaarheid. Onder maatschappelijk verantwoord en duurzaam onder nemen valt ook nog afvalmanagement (cradle to cradle), de ecologische voetafdruk, biodiversiteit en duurzame arbeid (eerlijke beloning, geen kinderarbeid).

Retail besteedt, naast de gebruikelijke eisen, steeds meer aandacht aan de CO2-footprint van producten.

In de afgelopen vijf jaar zijn Nederlandse huishoudens 6% Maar relatief gaven consumenten minder uit aan eten.

landse en de Europese overheid. De invloed van Brussel

De bestedingen aan voedsel daalden tussen 1995 en 2005 van 17 naar 14% van de totale besteding. Die daling zet naar verwachting door.

Ontwikkelingen bij de consument de komende 15 jaar zijn:

individualisering, volle agenda’s, alleen in het weekend tijd

om ‘echt’ te koken, zorgen over de toekomst, aandacht voor gezondheid en duurzaamheid en belangstelling voor regionale en seizoensproducten.

De belangrijkste foodtrends voor de komende 10 jaar

blijven de 5 G’s. Gezondheid (vitamines, inhoudsstoffen

die gunstig zijn voor de gezondheid en weinig calorieën),

gemak (gesneden, kant-en-klaar, snackfruit en -groenten),

genieten (smaak, exclusiviteit), goed gedrag (veilig voedsel, biologisch, zonder genetische modificatie, fair trade), geld (betaalbaar). De keuzemogelijkheden voor de consument Nederland als internationaal tuinbouwcentrum

publiek op de agenda en komt daar de komende jaren

2.7 Ontwikkelingen bij de overheid: internationalisering en terugtreding

meer verse groenten en fruit gaan kopen.

8

Duurzaamheid staat mondiaal bij de politiek en het

in het foodschap in de supermarkt ontwikkelen razendsnel. Huis en tuin krijgen veel aandacht; consumenten besteden

geld aan een plezierige leef- en woonomgeving. Investeren in een groene omgeving wint langzaam terrein.

Regelgeving voor de tuinbouw is afkomstig van de Neder wordt groter en die van Den Haag kleiner. De overheid

treedt daarnaast terug en laat meer over aan het bedrijfs

leven en het maatschappelijk middenveld. Deze beweging

zet zich voorlopig door. Toch blijft de nationale overheid de komende jaren een cruciale partner voor de sector, omdat de overheid grip wil houden op de milieuwetgeving, het klimaatbeleid, de volksgezondheid (etiketterings

voorschriften, obesitas, allergieën, vergrijzing) en het

welbevinden van de bevolking (groenvoorziening in steden en werkomgeving). Ook wil de nationale en Europese

overheid controle blijven houden op fytosanitaire regule ringen, registratieverplichtingen, zoals controle op im- en export, concurrentieverhoudingen (NMa), belastingen, subsidies en staatssteun.

De mondiale economische ontwikkelingen beïnvloeden het ondernemersklimaat. De gevolgen waarmee de

• De consument besteedt in de toekomst een steeds kleiner deel van zijn uitgaven aan voedsel. In de consumentenvoorkeuren

verandert niet

veel. Gezonde, gemakkelijk klaar te maken, gunstig

Nederlandse tuinbouw rekening moet houden:

geprijsde en eerlijk geproduceerde tuinbouwproducten

• Stijging van welvaart heeft een positief effect op de

te investeren in hun leef-

consumptie van (Nederlandse) tuinbouwproducten,

vooral van sierteeltproducten. De koopkracht blijft op peil in de traditionele

afzetgebieden. economieën ontstaat meer koop kracht. Hierdoor ontstaat ruimte voor exportgroei

In opkomende naar die landen.

• Bij een harde euro zijn Nederlandse producten rela

tief duur. Doordat de koers van de euro voorlopig relatief hoog blijft, kan de tuinbouw profiteren van de relatief goedkope import van grondstoffen als gas. De export, ook naar EU-lidstaten die geen deel uitmaken van de

eurozone, blijft voorlopig onder druk staan.

Marktpositie behouden is nu van belang, ook

als (tijdelijke) valutaschommelingen dit niet rendabel maken. Dit kan door regionale productie (niet euro

zone) in het assortiment te betrekken en - voor de korte

termijn - door valutamutaties af te dekken.

• De economische crisis treft exportlanden zoals

Nederland. De vraag naar sierteeltproducten daalt fors.

Het gevolg is dat de inkomens in de sierteelt zullen

verslechteren. Het kan zeker tot 2011/2012 duren voordat de sierteeltexport zich weer herstelt. De afzet van

voedingstuinbouwproducten is relatief minder gevoelig voor de recessie. Ze zijn minder kwetsbaar, omdat het primaire levensbehoeften zijn.

Per saldo dalen

de inkomens in de gehele primaire sector, wat leidt tot minder investeringen

in vernieuwing en duurzaamheid.

• De demografische veranderingen in de Europese Unie zorgen voor een verandering in de vraag naar tuinbouwproducten. Door de vergrijzing, meer een persoonshuishoudens, meer niet-westerse allochtonen

en meer werkende vrouwen stijgt de vraag naar andere producten, kleinere verpakkingen en gemaksvoeding.

Dit zijn lange-termijntrends waarop de sector moet inspelen met productontwikkeling.

hebben een goede toekomst. Consumenten zijn bereid

en woonomgeving.

Dat biedt kansen voor de siergewassensector en de hoveniers.

• De consument wordt geconfronteerd met een groeiend aanbod van voeding- en genotmiddelen. De concurrentie hiervan voor groenten en fruit neemt toe. Om positie te houden in het retailschap én een

plek te behouden in het eetgedrag van de consument is consumentgestuurde cruciaal voor de sector.

productinnovatie

• Duurzaamheid wordt steeds meer een o nverbiddelijke eis. Het is een randvoorwaarde om te kunnen ondernemen, te kunnen produceren én te

kunnen leveren. Investeren in duurzaamheid is daarmee

onontkoombaar. Voor de sector liggen daarnaast kansen in het etaleren van haar duurzaamheid. Dit biedt

enerzijds onderscheidend vermogen ten opzichte van de

buitenlandse concurrentie. Anderzijds behoudt de sector hiermee haar vestigingspositie in Nederland.

• Doordat de overheid terugtreedt, wordt van de sector meer zelforganiserend vermogen gevergd om investeringen in onderzoek en kennisontwikkeling op peil te houden. Dit biedt mogelijkheden om samen

met overheid innovatie

te stimuleren, door

overheidsgeld aan sectorgeld te koppelen.

De Europese

overheid wordt voor de tuinbouw

belangrijker, de Nederlandse overheid minder

belangrijk. Dat betekent dat de sector meer moet

investeren in verbindingen met de E uropese politiek.

Beleidsbeïnvloeding op Europees niveau wordt steeds

belangrijker. De overheid blijft in elk geval een belang

rijke partij voor de tuinbouw als het gaat over de maat

schappelijke rol van de tuinbouw, duurzaamheid en het vestigingsklimaat.



9

Tabel 1 Kerngetallen Nederlandse tuinbouw

Aantal bedrijven (teelt, handel, veilingen, hoveniers, tuincentra en fabrikanten)


Totale werkgelegenheid (inclusief uitzendarbeid) direct en indirect

10

2000

2008

36.700

31.500

520.000

560.000

Productiewaarde (€)

6,6 miljard

7,6 miljard

Exportwaarde (€)

9,8 miljard

15,7 miljard

Importwaarde (€)

5,2 miljard

7,8 miljard

3

Ontwikkelingen in productie en handel Ruim 20% van het Nederlandse handelsoverschot komt voor rekening van de tuinbouw. Bijna 4% van de totale oppervlakte van Nederland wordt ingenomen door tuinbouw (150.000 hectare). Het aandeel tuinbouwproducten in de totaleNederlandse export bedraagt ruim 4%. De sterke economische positie van de tuinbouw is een goede basis voor verdere groei. Dit hoofdstuk schetst de ontwikkelingen van de im- en export, productie en aan het eind van het hoofdstuk de gevolgen daarvan voor de Nederlandse tuinbouw. 3.1 Ontwikkeling in de export: export blijft drijvende kracht

De Nederlandse tuinbouw is sterk afhankelijk van export.

Een kleine daling van de vraag uit exportlanden leidt al tot sterk dalende prijzen.

Figuur 2 Uitvoer van tuinbouwproducten totaal

1995

2007

Tien landen zijn samen goed voor 80% van de Nederlandse tatie van de Nederlandse tuinbouw is vooral een Europese; 8 van de 10 liggen in de Europese Unie. Voorlopig blijft Europa de belangrijkste afzetregio.

Duitsland Verenigd Koninkrijk Frankrijk

Het aandeel van de traditioneel grootste afzetmarkt,

België

32%. De export naar Polen, Rusland en het

Rusland

Duitsland, nam tussen 1995 en 2007 af van 44 naar

Verenigd Koninkrijk groeide relatief sterk; de exportgroei naar Duitsland en de VS was relatief beperkt.

Italië Zweden

Tien opkomende afzetmarkten (zoals Oekraïne en

Verenigde Staten

totale Nederlandse export. Deze landen blijven wel groeien

Denemarken

Kazachstan) zijn nu samen goed voor slechts 5% van de

als exportland, maar het aandeel in de export zal beperkt blijven.

Polen Overige landen

Importaandeel Nederlands product

0

Alleen in het Verenigd Koninkrijk is ons importaandeel

gegroeid, namelijk van 18% naar 23%. Het Nederlandse aandeel in de import van de overige vijf belangrijkste afzetlanden blijft stabiel.

1000

miljoen euro

Bron: Eurostat

2000

3000

4000

5000


tuinbouwexportwaarde (figuur 2). De internationale oriën

11

Nederlandse siergewassen aanzienlijk hoger dan dat van

Figuur 3 Invoer van tuinbouwproducten in Nederland

Duitsland concurrentie van Spanje, Italië, België, Frankrijk,

teeltsector zijn Denemarken, Italië, Kenia en België.

Top 5 Volume

In elk van de 10 landen is het importaandeel van

voedingstuinbouw. De voedingstuinbouw ondervindt in Turkije en China. Opkomende concurrenten voor de sier Ecuador en Ethiopië groeien hard. Maar op de voor ons

1995

2007

belangrijke Duitse markt hebben zij ieder slechts een aan-

Spanje

van Nederland stabiel en hoog blijft op 31%.

België

deel van 1% in de siergewassenimport, terwijl het aandeel

Binnen de Nederlandse tuinbouwexport nemen de bloem bollen een bijzondere plaats in. Voor de bloembollen zijn de Verenigde Staten, Japan, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland de vier belangrijkste afzetlanden. Mede

Duitsland Zuid Afrika Brazilië

beïnvloed door ongunstige valutaverhoudingen is de export naar deze landen sinds 2000 gedaald.

3.2 Ontwikkeling van de import: import groeit harder dan export

0

Zuid Afrika

bouwproducten in Nederland ruim verdubbeld (figuur 3).

Ecuador

Die groei illustreert de logistieke functie van Nederland als toegangspoort voor Europa.

Ongeveer 20 landen zijn samen goed voor 80% van de Nederlandse import. De import vanuit Spanje is het

400

600

800

1000

Top 5 Groeiers

Nederland is niet alleen exportland voor tuinbouwproduc

ten, maar ook importland. Sinds 1995 is de import van tuin

200

miljoen euro

Kenia China Costa Rica

grootst. Dit zijn vooral voedingstuinbouwproducten.

Het aandeel van de import vanuit Spanje stijgt nauwelijks.

0

Ruim 6% van de waarde van onze totale import aan tuin bouwproducten komt voor rekening van ongeveer 20

‘opkomende landen’, die de laatste 12 jaar hun export naar Nederland minstens hebben vervijfvoudigd. Nieuwe

100

200

300

400

500

600

miljoen euro

Bron:Eurostat


opkomende markten de komende jaren zijn Panama,

12

Oekraïne, Ethiopië en Vietnam (nu gezamenlijk 2,5% van de totale Nederlandse import).

Nederland is een internationaal knooppunt voor import

stromen. In tegenstelling tot de export vanuit Nederland,

De geografisch spreiding van landen waaruit Nederland

zakelijk uit de Europese Unie, maar vanuit alle delen van de

Deze ontwikkeling zet de komende jaren door. De import

die grotendeels in Europa blijft, komt de import niet hoofd wereld.

Nederland is daardoor een tuinbouwhandelscentrum voor een zeer groot en toenemend aantal landen.

tuinbouwproducten importeert wordt steeds breder. waarde is de laatste 12 jaar naar verhouding harder

gegroeid dan de exportwaarde. De verwachting is dat de importwaarde blijft groeien.


Figuur 4 Productiewaarde van de tuinbouw ten opzichte van de importwaarde

De import van tuinbouwproducten overstijgt de eigen productie. De import groeit ook harder dan de export.

9

De gevolgen waarmee de Nederlandse tuinbouw rekening moet houden:

7

• Bijna de helft van de export vanuit Nederland gaat naar

6

Duitsland (32%) en het Verenigd Koninkrijk (15%).

5

De 10 kleine, snel groeiende landen zijn samen goed voor

4

5% van de Nederlandse export. Behoud

3

van onze marktpositie op onze thuismarkt

2

Duitsland is essentieel. Ter illustratie: 1% exportgroei

1 0

en uitbouw

naar Duitsland levert al 50 miljoen euro groei aan

1995

2000

2005

2008

Productiewaarde Importwaarde

3.3 Ontwikkeling van de productiewaarde: importwaarde overstijgt productiewaarde De productiewaarde van in Nederland geteelde tuinbouw producten is sinds 1995 met ongeveer 40% gegroeid.

Dat is vooral te danken aan de hogere productiewaarde in de sierteelt (+ 55%). De productiewaarde in de voedings tuinbouw groeide ook, maar met 13% minder sterk.

De groei van de productiewaarde in Nederland bleef de laatste 12 jaar achter bij de groei van de importwaarde. In 2008 overvleugelde de importwaarde de productie waarde.

exportwaarde. Dat is vergelijkbaar met de totale ex

portwaarde naar Kazachstan en Roemenië samen. Focus op Duitsland en Verenigd Koninkrijk in marketing en promotie is daarbij logisch.

• Europa blijft de belangrijkste exportregio voor Nederland, met Duitsland en het Verenigd Koninkrijk ruimschoots aan kop. Het importaandeel van

Nederlandse producten in

Duitsland dreigt te

krimpen. De export vanuit Nederland naar de 8 overige

belangrijkste exportmarkten groeide aanzienlijk sterker dan de export naar Duitsland.

De export van Nederland naar Duitsland (maar ook naar andere exportlanden) is een mix van eigen Nederlandse productie en importproducten, waarbij het aandeel van

de importproducten groeit. Import en dus re-export van producten is cruciaal voor Nederland om onze sterke

marktpositie te houden. Immers, als wij de producten vanuit andere landen niet importeren en vervolgens

re-exporteren naar onder meer Duitsland, dan zullen

deze landen dat rechtstreeks doen. En dat betekent een dalend marktaandeel voor Nederland.

• Nederland is een logistiek knooppunt voor

tuinbouwproducten vanuit de hele wereld. De import

waarde van tuinbouwproducten is nu al ruim 50% van

de exportwaarde van Nederlandse tuinbouwproducten.

Nederlandse tuinbouwproducten ervaren steeds

meer concurrentie van import uit andere landen.

Het aantal landen dat tuinbouwproducten produceert voor de Nederlandse markt en voor markten die be langrijk zijn voor de Nederlandse export neemt toe,

de geografische spreiding wordt groter en het volume stijgt. Import

is noodzakelijk voor het behouden

van onze sterke exportpositie.


miljard euro

8

13

4

Kenmerken van de Nederlandse tuinbouwsector De Nederlandse tuinbouw neemt al jaren een internationale koppositie in. Om die positie vast te houden, is het goed te analyseren wat de kenmerken van de tuinbouw zijn die leiden tot het succes. De koppositie vasthouden vergt steeds meer inspanning. De concurrentie neemt toe en wordt sterker. Daarom is het goed ook de zwakke kanten te bekijken en na te gaan hoe de sector die kan versterken. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de sterke kanten van de Nederlandse tuinbouw en van de zwakke kanten die een bedreiging vormen voor een gezonde toekomst. Aan het slot volgen conclusies over de gewenste verbeteringen. 4.1 Rentabiliteit en financiering: zorgelijke situatie bij primaire productie

4.2 Internationalisering: veredeling en handel internationaliseren

De rentabiliteit in bijna de volledige primaire sector is

tuinbouw manifesteert zich vooral in de handel.

sinds 2004 negatief. In de vollegrondsgroenten- en bloem bollensector zien we de sterkste daling in rentabiliteit. Met name in de glasgroente-, bloembollen- en snij

bloementeelt zijn grote verliezen geleden. Over de situatie bij de handel zijn nagenoeg geen cijfers beschikbaar.

Het inkomen voor de primaire sector ligt gemiddeld tussen de € 40.000 en € 60.000 per bedrijf, maar er zijn grote ver schillen in inkomen tussen de bedrijven.

De sterke internationale oriëntatie van de Nederlandse Nederlandse exporteurs boren nieuwe markten aan

(hoofdstuk 3). Nederlandse importeurs halen product uit

steeds meer verschillende landen. De internationalisering

uit zich ook in fusies met en overnames door buitenlandse bedrijven. Behalve im- en exporteurs, breiden ook verede

lingsbedrijven hun werkterrein mondiaal uit, vooral in Azië, Zuid-Afrika en Midden- en Zuid-Amerika. Ook hier spelen internationale fusies en overnames.

De solvabiliteit neemt af, het sterkst bij de vollegronds

De Nederlandse primaire sector produceert slechts beperkt

zorgelijk. Daar is de solvabiliteit naar nul gedaald.

schatting enkele tientallen bedrijven die in het buitenland

groenten. De situatie voor glastuinbouwbedrijven is

Een positieve uitzondering vormt de fruitteelt, met een stabiele solvabiliteit van rond de 70%.

Het rendement op eigen vermogen ligt in de primaire

productie beduidend lager dan in andere schakels van de

keten. Voor de groothandel in de voedingstuinbouw speelt vooral de rentegevoeligheid. Er is een verschuiving

zichtbaar van langlopende naar kortlopende financiering.

De overwegende korte financiering in combinatie met een lage solvabiliteit en een lage winstgevendheid maakt de groothandel kwetsbaar.

buiten Nederland (semigratie). In 2006 waren er naar

produceerden. Dit aantal is sindsdien verder gegroeid. Het betreft vooral sierteeltproductie in Oost-Afrika en

Midden-Amerika, voedingstuinbouw in Spanje en sinds kort ook in het Verenigd Koninkrijk (dichter bij grote klanten).


In de hele sector is het netto bedrijfsresultaat zorgelijk.

15

4.3 Arbeid en imago: onbekend maakt onbemind

4.4 Energie: van grootverbruiker naar kas als energiebron

560.000 mensen. Dat is vergelijkbaar met de werkgelegen

aardgasverbruik. Deze sector is dus sterk afhankelijk van

De tuinbouwsector biedt direct en indirect werk aan circa heid van bijna drie keer de metaalindustrie. De afgelopen jaren is de inzet van uitzendkrachten sterk gegroeid.

Schaalvergroting, kennisintensivering en complexere aan sturing zorgen voor een grotere vraag naar goed opgeleid

personeel. Momenteel functioneert 10% van het personeel op hbo-niveau of hoger en 20% op mbo-niveau.

Nederland kent de tuinbouwsector vooral via de

producten. De gemiddelde Nederlander vindt de tuin

bouwsector innovatief, belangrijk voor Nederland, is trots

op de Nederlandse tuinbouw en vindt dat de tuinbouw bij Nederland hoort. Ongeveer de helft van de burgers vindt

dat de tuinbouw bijdraagt aan een gezonde leefomgeving. De tuinbouw wordt niet als milieubewust of als goede werkgever gezien.

De sector zet zich in om een aantrekkelijk werkgever te zijn door onder meer goed werkgeverschap met markt

conforme beloning en arbeidsvoorwaarden, investeert in

onderwijs en scholing en biedt de combinatie van leren en werken.

De glastuinbouw is goed voor bijna 10% van het nationale de beschikbaarheid en gevoelig voor de prijs van fossiele energie.

Met het programma Kas als Energiebron streeft de sector naar rendabele, klimaatneutrale kassen bij nieuwbouw

vanaf 2020. Ambitie van de glastuinbouw is onder meer

dat de CO2-emissie in 2020 met bijna de helft is gedaald

ten opzichte van 1990, dat 20% van het energiegebruik dan uit duurzame bronnen komt en dat de sector leverancier is van duurzame warmte en elektriciteit. De sector commit

teerde zich in 2008 aan de klimaatdoelen van het kabinet, met de ondertekening van het convenant ‘Schone en zuinige agrosectoren’.

De ambitie van de handel is dat handelsbedrijven in 2040 voor het vervoer van tuinbouwproducten alleen nog

duurzame energiebronnen gebruiken. In 2040 moet een co-modaal kwaliteitsnetwerk (combinatie van vervoer

middelen) voor goederenvervoer in gebruik zijn, dat 25% van al het vervoer voor zijn rekening neemt.

4.5 Kennis en innovatie: open kennis uitwisseling

Er bestaat een goede dialoog tussen het tuinbouwbedrijfs leven en de overheid. Ook heeft de sector vraaggestuurde kennisontwikkeling en innovatie opgezet. Er is een goede interactie tussen de sector (inclusief toelevering) en

belangrijke onderzoeksinstellingen als WUR, TNO, Kema, DLV en Proeftuin Zwaagdijk, deels ondersteund door het

ministerie van LNV. Kennis is niet gebonden aan grenzen. Nederland als internationaal tuinbouwcentrum

Nederlandse kennis gaat naar het buitenland en andersom

16

wordt kennis uit het buitenland gehaald en benut.

De opgebouwde kennis stroomt goed door naar de sector en er is een open kennisuitwisseling, met name tussen

ondernemers in de primaire sector. Brancheorganisaties en veel private, vaak gespecialiseerde adviesbureaus ver sterken deze belangrijke kwaliteit van de sector.

4.6 Gevolgen voor de Nederlandse tuinbouw • Er is sprake van zorgelijke bedrijfsresultaten bij vaak

goede bedrijven in alle schakels van de keten.

Structurele samenwerking in de keten is

essentieel voor versterking van de (lange termijn)

concurrentiepositie van de Nederlandse tuinbouw.

• Internationalisering is vooral zichtbaar in handel en

veredeling. Deze ketenpartners vervullen een voortrek

kersrol in internationaal ondernemerschap. De primaire sector legt nog in beperkte mate verbindingen met

internationale teeltcentra. Nederlandse topbedrijven

op het gebied van veredeling en handel komen meer en

meer in buitenlandse handen. Nederland kan een

belangrijke vestigingslocatie voor de

veredelingssector blijven, mits de innovatieve hoog

staande primaire productie aanwezig blijft, Nederland

de functie van kenniscentrum en wereldwijd

handelscentrum blijft vervullen en de overheid

een stimulerend ondernemers- en investeringsklimaat schept.

• In de primaire sector is er goede samenwerking op het terrein van kennisontwikkeling en kennisdeling. Er is

goede co-innovatie met kennisinstellingen en de toele

verende industrie. De Nederlandse primaire sector wordt (van oudsher) internationaal gezien als voorloper en voorbeeld. Dit door de combinatie van hoog

kennisniveau, inventiviteit, rijke traditie, lef en

‘doe-mentaliteit’. Dit biedt een kans voor de sector. Het onderscheidend

vermogen van Nederland

ligt in kennis en innovatie. Het is zaak het kennis

niveau in eigen land op peil te houden. Ook het

importeren en exporteren van kennis levert

toegevoegde waarde voor Nederland.


17

5

Ontwikkelingen in de keten Ontwikkelingen in en om de tuinbouw hebben invloed op de onderlinge verhoudingen binnen de tuinbouwketen. Dit hoofdstuk geeft inzicht in die veranderende verhoudingen.

In alle schakels van de tuinbouwketen is sprake van

concentratie en schaalvergroting. In het retailkanaal speelt

Tabel 2 Top Retailers in Europa Omzet in Europa 2007 in miljard euro Positie

Retailer

Omzet

Hoofdkantoor

1

Carrefour

68

Frankrijk

2

Metro

62

Duitsland

supermarkten in West-Europa een marktaandeel van rond

3

Tesco

55

UK

zijn daar wel in opkomst. Voor siergewassen is de verkoop

4

Schwarz (lidl)

48

Duitsland

via supermarkten in Nederland de laatste 5 jaar gestegen

5

Rewe

43

Duitsland

op hetzelfde niveau, maar in het Verenigd Koninkrijk

6

Edeka

37

Duitsland

7

Aldi

37

Duitsland

8

Auchan

31

Frankrijk

9

ITM

29

Frankrijk

10

Leclerc

29

Frankrijk

deze concentratie bijzonder sterk. Retail bestaat uit groot

winkelbedrijven (waaronder supermarkten, bouwmarkten en grootschalige tuincentra) die producten verkopen aan

consumenten. Voor voedingstuinbouwproducten hebben de 70%. In Oost-Europa ligt dit lager, maar supermarkten

van 11 naar 17%. In Duitsland ligt het supermarktaandeel

verkopen supermarkten al ongeveer de helft van de sier

gewassen. De 3 grootste supermarkten (Carrefour, Metro, Tesco) in West-Europa hebben een omzet van circa

€ 200 miljard (tabel 2). 10% daarvan is omzet van aard appelen, groenten en fruit. Voor bloemen is dit niet bekend.

De verwachting is dat het marktaandeel van supermarkten in de verkoop van tuinbouwproducten blijft stijgen.

De macht en de controle in de keten zullen zich verder

Bron: www.retail-index.com

zullen de margerijke sierteeltversgroep in het assortiment opnemen.

5.2 Concentratie handel

leveranciers categoryplannen en verwachten dat ook de

reactie op de schaalvergroting in het retailkanaal. In de

richting de grote supermarkten bewegen. Foodretailers

Retailers ontwikkelen in toenemende mate met hun tuinbouwsector inspeelt op deze behoefte.

Verdergaande concentratie bij de handel lijkt een passende sierteelt is een grote concentratie in de handel gaande.

Bij de bloemen- en plantenexporteurs nemen 34 bedrijven (4%) 50% van de exportwaarde voor hun rekening.

De andere 50% wordt geleverd door bijna 900 bedrijven.

In de handel in groenten en fruit is de concentratie nog

sterker. M inder dan 3% van de exporteurs in de voedings tuinbouw (10 bedrijven) is goed voor 50% van de totale

uitvoer. Ruim 400 groente- en fruitexporteurs zijn goed voor de andere 50%. De verwachting is dat deze concentratie doorzet.


5.1 Schaalvergroting, vooral in de retail

19

5.3 Nieuwe groeimarkten

5.4 Ontwikkelingen in de teelt

Tuincentra & bouwmarkten

bedrijven. Het aantal teeltbedrijven neemt in alle sectoren

De verkoop van sierteeltproducten (met name perkplanten, potplanten, bloembollen, boomkwekerijproducten) zal

steeds meer via de grote ketens van tuincentra en bouw markten in Europa lopen. In Nederland is het marktaan

deel van tuincentra voor planten 43%. Voor boomkwekerij

producten is dat ruim 70%. Het aandeel van bouwmarkten in de afzetkanalen voor planten en boomkwekerij

producten is in Nederland nog beperkt (3%), maar het

neemt jaarlijks toe. In onze buurlanden is dat aandeel

voedingstuinbouw (met name glasgroenten) is de laatste

jaren een aantal zeer grote bedrijven ontstaan. In 2007 was 9% van de bedrijven in de fruit-, vollegronds- en glas

groentensector goed voor 50% van de productiewaarde.

Dit laat onverlet dat voor belevering van grote supermark

ten de productie van tientallen telers moet worden samen gevoegd.

Met name door de hoge arbeidskosten en in de glastuin

in Duitsland en Engeland is de laatste 8 jaar verdubbeld.

jaren een negatief rendement. GMO-subsidies hebben de

E-business

Gemiddeld 20% van de consumenten in West-Europa en de Verenigde Staten geeft aan wel eens sierteeltproducten te

bouw ook de hoge energiekosten boeken teeltbedrijven al voedingstuinbouw tijdelijk ondersteuning gegeven, maar de economische perspectieven zijn niet onverdeeld gunstig.

kopen via internet. De frequentie van aankoop en het

Collectief investeert de teeltsector via het PT jaarlijks

komende jaren.

de productiewaarde. Als teeltbedrijven innoveren dan ligt

10.000

8 19 9

Overheden en projectontwikkelaars

Overheden, projectontwikkelaars, architecten en woning

Aantal productie bedrijven Productiewaarde (miljoen euro)

corporaties kennen en erkennen steeds meer de voordelen van een groene leefomgeving. Groen wordt geïntegreerd in ontwerpen. Bij nieuwe woon- en werkgebieden en in stedelijke omgevingen komen naar verwachting meer groenvoorzieningen.

Bron: PT

06

0

Nederland nog ver weg.

20

de verdeling foodservice/detailhandel 50/50. Dit lijkt voor

05

dit in 2015 tegen de 40% zal zijn. In de Verenigde Staten is

20.000

04

totale foodomzet voor zijn rekening. De verwachting is dat

30.000

20

tot catering en horeca) neemt momenteel 33% van de

40.000

03

Het foodservicekanaal (eten buitenshuis, van automaten

20

Eten en drinken buitenshuis

2

sierteeltproducten en fruit.

Figuur 5 Afname aantal productiebedrijven

20

bouwproducten. Een kleine groei is te verwachten voor

Energiebron.

20 0

Benzinestations hebben een klein marktaandeel voor tuin

op de trend naar duurzame productie zoals in Kas als

1

Benzinestations

werking, is beperkt. Individuele bedrijven spelen wel in

0

etaleren.

gestuurde productinnovatie, mede door ketensamen

20 0

centen van tuinbouwproducten hun aanbod kunnen

sierteelt ook op variëteitenvernieuwing. Consument

9

digitale business-to-business marktplaatsen waar produ

de focus op kostprijsverlaging en teelttechniek en in de

20 0

Daarnaast is er een spectaculaire groei van het aanbod via

€ 24 miljoen in onderzoek en ontwikkeling. Dit is 0,3% van

19 9

marktaandeel is nog wel laag. E-business zal groeien de


af en de gemiddelde bedrijfsgrootte neemt toe. In de

hoger, 18% in Duitsland, 14% in het Verenigd Koninkrijk.

De export van boomkwekerijproducten naar bouwmarkten

20

Concentratie is een algemene en brede trend bij teelt-

5.5 Ontwikkelingen in veredeling en opkweek


plantaardig uitgangsmateriaal. Van de totale wereld

De trends in de tuinbouwketen wijzen in elk geval op verdere

Nederlandse bodem. Nederland heeft in de totale Europese

gevolgen waar de tuinbouw rekening mee moet houden:

exportwaarde van veredelingsmateriaal komt 24% van

export van plantaardig uitgangsmateriaal een aandeel van

schaalvergroting in de hele keten. De ontwikkelingen en

is ten opzichte van 1988 meer dan verdubbeld. De groei is

• Het marktaandeel van retail in de verkoop van tuin bouwproducten blijft stijgen. De macht en de controle

beworteld stek. Groeimarkten binnen Europa zijn Spanje,

- Dit noodzaakt alle schakels in de keten tot

47%. De exportwaarde van Nederlands uitgangsmateriaal met name veroorzaakt door groentezaden en -planten en

Italië, Turkije, Polen en Hongarije. Buiten Europa zijn dat de VS en China. De veredeling zoekt hier en daar samen

werking met retail op het gebied van productontwikkeling. De sector wordt al sinds eind jaren 80 gekenmerkt door overnames door grote multinationals.

in de keten zal zich verder richting de retail bewegen.

kostenreductie in de logistiek. Efficiënte

logistiek

is een duidelijk aandachtsveld voor de sector.

- Foodretailers zullen de margerijke siergewassen-

versgroep in het assortiment opnemen.

Dit leidt mogelijk tot vraag naar ‘geïntegreerde‘

versexporteurs (sierteelt en AGF) en strategische

5.6 Ontwikkelingen in toeleverende industrie

- De behoefte aan meer specifieke kennis over

de tuinbouwketen tussen veredeling en consument vervult

Hoewel de toeleverende industrie geen deel uitmaakt van deze wel een belangrijke rol in de Nederlandse tuinbouw. Deze sector omvat bijvoorbeeld kassenbouwers, instal

lateurs, leveranciers van teeltbenodigdheden als meststof

fen en gewasbeschermingsmiddelen, turn-keyleveranciers, projectadviseurs en projectontwikkelaars. De branche wordt gekenmerkt door een grote hoeveelheid kleine bedrijven en enkele grote.

Hun markt is vooral Nederland, maar de export groeit sterk. Groeimarkt is Oost-Europa. Van de 64 leden van brancheorganisatie AVAG exporteert 84% en 60% is

structureel internationaal actief. Het exportaandeel in de

omzet van AVAG-leden groeit sterk. In 2004 was het 28%.

16% van de AVAG-leden heeft een buitenlandse vestiging. Gelet op de toenemende teelt in andere landen is een verdere groei van deze export logisch.

allianties tussen siergewassenexporteurs en AGF- exporteurs.

consumentengedrag groeit. Het ontwikkelen van

consumentgestuurde productinnovaties en de introductie van categorymanagement is nog beperkt. Exporteurs zullen moeten voldoen aan de

verwachtingen van de retail (categoryplannen) en

daarvoor meer met de primaire sector moeten samenwerken en co-innoveren.

• Handelaren krijgen een cruciale rol in het vormen en onderhouden van ketens. Investeren in verbinding en samenwerking met ketenpartners is essentieel om partner te blijven voor de retail.

• De komende 5 tot 10 jaar bieden nieuwe afzet markten, zoals het foodservicesegment een groei

potentie. Het brede en fijnmazige netwerk van exporteurs speelt goed in op alle marktkansen bij de detailhandel en de nieuwe groeimarkten. Daardoor kan de handel

van deze groeipotentie optimaal gebruik maken. Voor

de primaire productie is het noodzaak nauw samen te werken met deze exporteurs en hun klanten en hun

productontwikkeling hierop af te stemmen.

• De Nederlandse veredelingsindustrie is een speler van wereldformaat (behalve voor fruit en bomen).

De veredeling initieert ketensamenwerking en is daarmee een waardevolle partner in het realiseren van consument gestuurde productinnovatie, in slimme samenwerking met handel en teelt. Om deze industrie in Nederland

gevestigd te houden zijn een sterke primaire sector en

een goed kennissysteem noodzakelijk.


Nederland is wereldwijd de grootste exporteur van

21

6

Speerpunten voor de toekomst van de tuinbouw In voorgaande hoofdstukken schetsten we de ontwikkelingen in en rond de tuinbouw sector. Dit hoofdstuk schetst samenvattend de belangrijkste ontwikkelingen in de wereld, in de markt en in de keten van Nederlandse tuinbouwproducten en de daaruit volgende conclusies. Op basis van deze ontwikkelingen zal de sector aan 5 speerpunten moeten werken, die verderop in het hoofdstuk worden geschetst.

Dit is gunstig voor de vraag naar tuinbouwproducten, deskundigheid en uitgangsmaterialen.

• Nederland ondervindt meer internationale concurren-

tie. Het aandeel in de wereldhandel van producten die in Nederland zijn geteeld neemt af. De primaire sector

staat onder druk. De exporthandel behoudt positie door meer te importeren. Er is nu al meer import dan eigen productie.

• Schommelingen in valutaverhoudingen hebben een

grote invloed op export en import en daarmee op het behoud van marktaandeel.

• Een goed vestigings- en investeringsklimaat is belang-

rijk voor de internationale marktpositie van Nederland. Fysieke infrastructuur, een gunstig belastingklimaat,

goed onderwijs, een goede arbeidsmarkt en een deugdelijk rechtssysteem geven hieraan inhoud.

• In de keten tussen consument en veredeling zijn internationale retailconcerns dominant. Het proces van schaal-

vergroting en internationale fusies bij de grote retailers is nog niet afgerond, maar ook nu al is de inkoopmacht geconcentreerd bij enkele zeer grote inkoopcentrales.

Steeds minder beslissers dirigeren de keten: zij bepalen het assortiment voor de consument en wie dit mag leveren (figuur 7).

• Om positie te houden in het retailschap is consument gestuurde productinnovatie essentieel voor de tuin-

bouwsector.

• Handelaren krijgen een cruciale rol in het vormen en

onderhouden van ketens. Investeren in verbinding en samenwerking met ketenpartners is essentieel om partner te blijven voor de retail.

• Duitsland is goed voor bijna een derde van de totale

exportwaarde van Nederlandse tuinbouwproducten;

het is onze thuismarkt. Na een jarenlang stabiel marktaandeel, dreigt ons aandeel in de Duitse markt

te krimpen. Om het verlies aan marktaandeel in

Duitsland te compenseren, moet veel meer naar andere landen worden geëxporteerd.

• Eisen van politiek en publiek voor duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen worden randvoorwaarden voor de tuinbouwketens.

• Minder dan 2.000 ondernemingen in de teelt en h andel zijn goed voor 50% van de economische activiteit in de tuinbouw.

• Nederland kan zich onderscheiden met kennis en

innovatie. Het is zaak het kennisniveau in eigen land op

peil te houden en het innovatievermogen te versterken.


• De wereldbevolking en de welvaart blijven groeien.

23

Figuur 6 Concentratie binnen sectoren (2007)

Aantal bedrijven verantwoordelijk voor 50% van de economische activiteit

Totaal aantal bedrijven

Fruit

12%

Volle grondsgroenten

6%

Glasgroenten

12%

Bloemkwekerij

6%

Boomkwekerij

11%

Bloembollen

7%

Exporteurs bloemen en planten

4%

Exporteurs groenten en fruit

2%

0 0

2000 2000

4000 4000


Totaal aantal bedrijven

24

6000 6000

8000 8000

10000 10000

Verantwoordelijk voor de helft van de economische activiteit

6.1 Competenties

6.2 Speerpunten

verbindingen hebben met alle belangrijke productie- en

tuinbouw te behouden, moet er gericht worden

consumptiecentra in de wereld maakt dat de inter

nationale positie van de Nederlandse tuinbouw sterk is. Deze positie is ook te danken aan de competenties van de tuinbouw.

Competenties tuinbouw:

• Vakmanschap

De Nederlandse primaire sector is internationaal voorlo per en voorbeeld. Teeltbedrijven combineren een

hoog kennisniveau met een rijke traditie, lef en een ‘doe-mentaliteit’. Ook in andere schakels zijn deze elementen te vinden.

• Internationaal ondernemerschap

Handel en veredeling vervullen internationaal een voor

trekkersrol. De primaire sector legt nog in beperkte mate verbindingen met internationale teeltcentra

• Aanpassingsvermogen

De bedrijven in de sector spelen slagvaardig in op

(korte termijn) kansen die zich voordoen; de sector is vernieuwend en inventief

• Samenwerking

De primaire sector werkt behoorlijk samen op het terrein van kennisontwikkeling en - kennisdeling. Co-innovatie

met kennisinstellingen en de toeleverende industrie is een bewezen succesformule. Er is nog te beperkte

samenwerking tussen ondernemingen in opeenvolgen de schakels in de keten. Ook horizontale samenwerking blijft een punt van aandacht.

Door de bewezen kwaliteiten van de sector optimaal te

Om Nederland als internationaal centrum voor de geïnvesteerd. Het kernwoord hierbij is versterken.

Op basis van de belangrijkste ontwikkelingen in de

omgeving moet de sector werken aan 5 speerpunten:

Speerpunt 1

• De primaire sector in Nederland versterken Speerpunt 2

• Import en export versterken Speerpunt 3

• Duurzame (internationale) ketens versterken en ontwikkelen Speerpunt 4

• Het vestigingsklimaat versterken en verbeteren Speerpunt 5

• Kennisontwikkeling en innovatie versterken en stimuleren Figuur 7 De zandloper van de voedingstuinbouwketen Voedingstuinbouw met afzet in Nederland 11.000 telers 1243 handelsbedrijven

benutten, kan de tuinbouw ook in de toekomst een belangrijke economische bijdrage blijven leveren.

Om (op lange termijn) de concurrentiepositie van de

Nederlandse tuinbouw te behouden is samenwerking

cruciaal. Meer en slimmer samenwerken over de hele keten

6 inkooporganisaties

is een competentie die de sector verder moet ontwikkelen. Uiteraard moeten ook alle omringende partijen, zoals Glami, Greenports, Productschap Tuinbouw, branche

organisaties en rijksoverheid samenwerken. Voor handel

en teelt geldt dat zij moeten investeren in samenwerking met de retail, op het gebied van schappenplannen en consumentgestuurde productinnovatie.

27 formules 4.900 supermarkten 7 miljoen shoppers


Een fijnmazig netwerk van import- en exportbedrijven die

25

Speerpunt 1

Primaire sector in Nederland versterken De concurrentiepositie van een land hangt af van factoren

als een kritische thuismarkt, bereidheid tot samenwerking

in clusters, de beschikbare productiefactoren en het econo mische regime. Het is de samenhang in het totale complex die de uiteindelijke concurrentiekracht bepaalt. Anders

gezegd: de Nederlandse centrumfunctie voor de tuinbouw blijft op lange termijn alleen behouden als het cluster

bestaat uit volwaardige partijen die elkaar versterken.

De primaire sector is één van die partijen. Het is van belang voor de totale keten dat de primaire productie een vol

waardige, sterke bedrijfstak blijft. De zorgelijke positie van de primaire sector vraagt om versterking.

Versterking van de primaire sector betekent onder meer de verhouding tussen kostprijs en kwaliteit verbeteren en de inspanningen voor productinnovatie, maatschappelijk

verantwoord ondernemen en duurzaamheid versterken. De primaire sector heeft te maken met duurzaamheids eisen vanuit de keten en vanuit de maatschappij.

Speerpunten voor duurzaamheid in de primaire sector zijn vooral voldoen aan maatschappelijke eisen om CO2-emissie, lichtemissie en emissie van gewas

beschermingsmiddelen en voedingsstoffen naar lucht en water te verminderen. De tuinbouw moet ondernemen binnen ecologische randvoorwaarden zoals behoud en


duurzaam gebruik van biodiversiteit.

26

Speerpunt 2

Import en export versterken Een sterke positie als importland is nodig om een belang

rijke speler te blijven in de internationale handel. De recht streekse import op de markten die Nederland als thuis

markt beschouwt, neemt toe. Om die handelsstromen via

Nederland te laten lopen moeten de transactiekosten laag blijven. Transactiekosten zijn onder meer de transport

kosten, belastingtarieven, invoerheffingen, informatie

kosten en administratiekosten. Ook moet de sector zich inspannen om ervoor te zorgen dat de niet-financiële handelsbelemmeringen zoals fytosanitaire zaken de

handel niet verstoren. Verder kan de sector zich richten op logistieke efficiencyverbetering en versterking van de

infrastructuur. Zo kan Nederland fungeren als import knooppunt voor het noordwesten van de EU.

Op onze voornaamste markten, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, moet de exporthandel zijn positie vasthouden en een groter deel van de toenemende import in die landen zien te nemen. Uiteraard is er daarnaast ook aandacht nodig voor de ‘nieuwe landen’.

Logistieke dienstverlening is de onderscheidende factor in de toekomst: het juiste product op de gewenste tijd met de juiste informatie leveren. Aspecten waarop het tuin

bouwcluster zich moet toeleggen zijn: dynamische route planning, multimodaal transport inclusief cross docking,

handelsknooppunten in het buitenland en retourvrachten. Een belangrijke volgende stap is ook ICT- standaarden

ontwikkelen voor efficiëntieverbetering en voor tracking & tracing. Sectorbreed is er nog onvoldoende gerichte


aandacht voor deze onderwerpen.

27

Speerpunt 3

Duurzame (internationale) ketens versterken en ontwikkelen Het Nederlandse productenpakket is breed en van goede kwaliteit. De kracht van dit productenpakket kunnen

producenten alleen samen met de handel op de winkel

vloer tot waarde brengen. Ondernemers uit alle schakels moeten vaardigheden ontwikkelen om in ketenverband samen te werken en in te spelen op de eisen vanuit de

retail. Goede kennis over de (dynamische) eisen van de retailers is daarbij essentieel. In het verwerven van die

kennis moet de sector investeren en de verworven markt

kennis moeten de schakels samen actief benutten. Zonder samenwerking tussen de verschillende schakels in de keten lukt dit niet.

Duurzaamheid is een belangrijke eis van veel retailers.

De sector zal onder meer moeten kunnen aantonen wat de CO2-uitstoot in de hele keten is, zal de voedselveiligheid en

gezondheid moeten kunnen borgen en zal verantwoording

moeten kunnen afleggen over internationaal maatschap


pelijk verantwoord ondernemen.

28

Speerpunt 4

Vestigingsklimaat versterken en verbeteren Nederland moet voor internationale veredelings- en

handelsbedrijven aantrekkelijk zijn om te blijven en zich te gaan vestigen. En de primaire sector dient voldoende ruimte te hebben om te ondernemen.

Wat is hiervoor nodig? Een goede fysieke infrastructuur,

een gunstig belastingsklimaat, toegankelijke, slimme, ver

antwoorde financieringsmogelijkheden, goed onderwijs en een goede arbeidsmarkt. En verder alles wat een land aan trekkelijk maakt, zoals goede gezondheidszorg, veiligheid en een deugdelijk rechtssysteem.

Een aantal zaken heeft de tuinbouwsector in eigen hand of kan ze beïnvloeden. Een goede arbeidsmarkt is daarvan de voornaamste. Omdat de tuinbouw niet als een goede

werkgever wordt gezien, is een verbetering van het imago nodig. Deze imagoverbetering moet hand in hand gaan

met een verbetering van arbeidsomstandigheden en goed

werkgeverschap om zo het vestigingsklimaat te versterken. Het bedrijfsleven en het onderwijs moeten meer samen werken. Initiatieven hiervoor moeten gestimuleerd en gesteund worden.

Het beleid voor vestiging van bedrijven wordt voor een

groot deel regionaal ingevuld door lokale overheden en

bedrijfsleven. Netwerkorganisatie Greenport(s) Nederland, sinds 2006 actief, slaagt erin de verbinding tussen

overheden en bedrijfsleven te verstevigen. Voor bepaalde sectoren wordt op landelijk niveau besloten waar

bedrijven zich kunnen vestigen, bijvoorbeeld voor de glas tuinbouw. De brancheorganisaties beheren deze dossiers meestal. Ook wordt steeds vaker ruimte voor groene

door regionale samenwerking van overheden en bedrijfs

leven: bijvoorbeeld TradePark Westland, Klavertje Vier in de regio Venlo, Agriport A7 in de Wieringermeer.

Ondanks alle succesvolle lokale en regionale initiatieven, is er onvoldoende scherp beeld over wat de knelpunten zijn

en wat de langetermijnstrategie zou moeten zijn om in de

toekomst een goed vestigingsklimaat te garanderen. Meer centrale coördinatie is nodig.


clusters van handelsbedrijven of toeleveranciers gecreëerd

29

Speerpunt 5

Kennisontwikkeling en innovatie versterken en stimuleren De Nederlandse tuinbouwsector onderscheidt zich door vakmanschap, waarvan kennis een belangrijk deel is.

De sector zal veel moeten blijven investeren in kennis

ontwikkeling en innovatie, wil het ook in de toekomst een toonaangevende internationale wereldspeler blijven.

Kennisontwikkeling en innovatie zijn belangrijk bij alle hier voor genoemde speerpunten.

Als verschillende bedrijven uit de tuinbouwketen samen kennis ontwikkelen of innoveren, versterken ze elkaar. Dit komt zowel de kennisinfrastructuur als de keten ontwikkeling ten goede.

Innovatie ontstaat als koplopers uit bedrijven, overheid en

kennisinstellingen samen werken en de ruimte krijgen om te investeren in nieuwe producten, diensten, processen,

technieken en systemen. In zo’n netwerk kunnen onder nemingen en onderzoeksinstellingen gericht samen

research en development programma’s opzetten. Kennis

ontwikkeling is geen innovatie. De combinatie van kennis of de toepassing ervan leidt tot nieuwe resultaten en


innovatie.

30

7

Netwerken, programmaontwikkeling en de rol van het Productschap Tuinbouw Hoe moet de sector aan de slag met de 5 speerpunten die beschreven staan in hoofdstuk 6? Wie zijn hier de spelers in en hoe gaan we het organiseren en financiëren? Dit hoofdstuk bevat denkrichtingen die logisch voortvloeien uit de voorgaande conclusies. Deze denkrichtingen bediscussiëren we graag met de sector. 7.1 Organisatie van de sector: meer samenhang nodig

Het Productschap Tuinbouw zet zich volledig in om de

den ondernemingen en intermediairen zoals branche

behouden.

organisaties, kennisinstellingen, toeleveringsbedrijven, adviesbureaus, financiële instellingen en NGO’s.

Het Productschap Tuinbouw maakt hier deel van uit. Alle partijen spelen een rol in het versterken van de

5 genoemde speerpunten en dragen daarmee bij aan Nederland als het internationale tuinbouwcentrum.

Verschillende (deel)sectoren hebben goede visies ontwik keld op hun eigen terrein. Maar een gedeelde visie en

Nederlandse tuinbouw als internationaal centrum duurzaam te ontwikkelen, te ondersteunen en te

Het productschap stimuleert en ondersteunt innovatie en kennis- en ketenontwikkeling. Dat gebeurt altijd vanuit een algemeen én een sectoraal belang. Zo draagt het schap bij aan de toekomst van tuinbouw en groen.

Het productschap biedt de sector gezamenlijkheid.

Programma’s ontwikkelen gebaseerd op de speerpunten is de kernfunctie van het productschap.

geleide bedrijven als Friesland Campina of Philips.

7.2 Programmaontwikkeling: meerjarenprogramma per speerpunt

van activiteiten en inzet van middelen en mensen bij

samen met ondernemers en organisaties een meerjaren

helder geformuleerde strategie voor de hele tuinbouw sector ontbreekt, zoals er wel is bij grote, hiërarchisch

De gevolgen zijn ad-hoc beslissingen en een versnippering zaken die de hele tuinbouw aangaan. Gerichte lange

termijn programma’s komen lastig of niet van de grond waardoor de tuinbouwsector als geheel onvoldoende

gebruik kan maken van de aanwezige kracht en potentie. Het Productschap Tuinbouw ziet geen hiërarchische rol

voor zichzelf weggelegd, maar wil wel bijdragen aan een

effectievere en efficiëntere inzet van mensen en middelen.

Voor elk speerpunt formuleert het Productschap Tuinbouw programma. Deze meerjarenprogramma’s zijn de basis

voor meer gestructureerde en samenhangende investerin gen in de sector, die bovenal een hoog rendement hebben. Binnen de programma’s werken alle betrokken (keten)

partijen samen. De programma’s zorgen daarmee voor ver sterking van samenwerking en afstemming tussen de partijen in de keten.

Het productschap investeert meer dan € 75 miljoen euro

Het productschap gaat ondernemingen direct betrekken

heffingen. De vraag is of deze middelen wel voldoende

innovatieve ondernemingen en experts zitten mede aan

per jaar, opgebracht door de sector zelf via de collectieve strategisch worden ingezet als we de tuinbouwsector als

geheel (als ‘concern’) bekijken. Als we redeneren vanuit de 5 speerpunten lijkt dit momenteel niet het geval.

Het Productschap Tuinbouw ziet het daarom als haar taak voor de toekomst om de investeringen actiever af te

stemmen op de speerpunten en de bijbehorende program ma’s, en de betrokkenheid van de bedrijven te vergroten.

bij de programmaontwikkeling en uitvoering. Koplopers,

het stuur bij programmaontwikkeling. Naast de beproefde traditionele manieren ontwikkelt het productschap

moderne manieren van interactie met ondernemers, zoals het digitale Tuinbouw Inspraak Panel (TIP).


De tuinbouwsector en -omgeving bestaat uit tienduizen

31

Het Productschap Tuinbouw werkt de meerjarenprogram ma’s voor de 5 speerpunten uit naar beleid- en innovatie

programma’s voor de tuinbouwsector. Dit doen we samen met brancheorganisaties en overheden. In de gemeen

Tabel 3 Activiteiten van het PT en de Tuinbouw Promotieorganisaties per speerpunt

schappelijke innovatieprogramma’s staan de doelen,

Speerpunt

partners. Een speerpunt kan één of meer innovatie

Primaire sector in Nederland versterken

• Energie en klimaat • Water (en biodiversiteit) • Plantgezondheid

Import en export versterken

• Logistiek en Distributie • Standaardisering informatie-uitwisseling • Handelsbelemmeringen (o.a. fyto)

Duurzame (internationale) ketens versterken en ontwikkelen

• Marktonderzoek en -informatie • Promotie • Voeding en Gezondheid • Groen en welbevinden

Het vestigingsklimaat versterken en verbeteren

• Ruimtelijke ordening en infrastructuur • Arbeid/scholing en imago

Kennisontwikkeling en innovatie versterken en stimuleren

• Onderdeel van alle thema’s

doelstellingen, termijnen, budgetten en samenwerkings programma(‘s) omvatten. In de innovatieprogramma’s wordt helder omschreven wat de netwerkpartners

inbrengen aan menskracht en middelen om de beoogde

resultaten te bereiken. De actualiteit en de relevantie van de programma’s toetsen we aan de jaarlijks door het

productschap uit te brengen ‘foto van de sector’, waarin we de laatste trends en ontwikkelingen inzichtelijk maken.

Als voorbeeld voor zo’n co-innovatieprogramma geldt het

programma Kas als Energiebron. Hierin werken PT, het

ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en

LTO Glaskracht Nederland samen, met ieder zijn specifieke rol en verantwoordelijkheid. Er is ook een innovatie

programma gemaakt voor Arbeid. Aan programma’s voor Voeding, Groen & Welbevinden, ICT en standaardisatie,

Water en Plantgezondheid wordt gewerkt. Op deze onder

werpen ontbreekt het op dit moment nog aan strategische doelen en focus. Relatief nieuwe issues als biobased

economy, biodiversiteit en adaptatie klimaatverandering verkent het PT samen met partners.

De winst van het werken met programma’s ligt onder

jaren neemt het belang van internationaal overleg toe.

De kennis, kunde en gegevens die het productschap over de

• Effectievere en efficiëntere besteding van middelen

organisatie voor monitoring van de sector.

• Meer projecten met rendement voor de hele sector

• Grotere betrokkenheid van innovatieve ondernemers • Sterke programma’s trekken nieuw geld aan Nederland als internationaal tuinbouwcentrum

ming voor het tuinbouwcluster noodzakelijk. De komende

meer in:

• Een grotere samenhang tussen de projecten

32

Huidige thema’s

sector in huis heeft maken het productschap een logische Het productschap monitort de sector samen met

brancheorganisaties en het ministerie van LNV onder andere door het jaarlijks uitbrengen van energie- en

gewasbeschermingsmonitoren voor verschillende sectoren

Rollen en taken Productschap Tuinbouw

en het uitbrengen van MVO-jaarverslagen.

de strategische doelen van de nieuwe programma’s. Zo is

zijn belangrijk voor de tuinbouw en dit zijn taken die door

sinds jaren een belangrijke taak voor organisaties binnen

organisaties (TPO’s) worden uitgevoerd.

De sector organiseert al veel activiteiten die aansluiten bij beïnvloeding van (inter)nationaal beleid en regelgeving de tuinbouw, ook voor het Productschap Tuinbouw.

Marktinformatie, Marktonderzoek en Collectieve Promotie

het Productschap Tuinbouw en de 5 Tuinbouwpromotie

productschap deze taak in. Het productschap heeft uit

7.3 Organisatie van het productschap: centrale rol PT-bestuur

betrokken bij de totstandkoming van Europees beleid.

geheel ziet, is de tuinbouw intern nog te veel gericht op

Door bijvoorbeeld impactstudies, haalbaarheidsstudies en het ondersteunen van juridische procedures vult het

gebreide netwerken bij de Europese Commissie en is actief

Grensoverschrijdende onderwerpen, bijvoorbeeld op het

gebied van duurzaamheid, maken internationale afstem-

Terwijl de buitenwereld de sector als samenhangend

de (deel)sectoren. Dat geldt ook voor het Productschap Tuinbouw. Door programma’s op thema’s centraal te

stellen, verlegt het productschap de focus naar sector

overstijgende activiteiten en draagt het productschap bij

Het productschap financiert per jaar honderden projecten.

efficiënt en effectief is georganiseerd. Daar past een andere

het bestuur beslist. De projecten zijn transparant en resul

aan een sterke en concurrerende tuinbouwketen, die bestuurlijke organisatie bij.

De programmacommissies adviseren over alle projecten, taatgericht. Vanuit de projecten wordt verantwoording afgelegd over de behaalde resultaten.

Het PT-bestuur: centrale regie

Het bestuur van het productschap moet een belangrijke en

Deze nieuwe rol van sectoroverstijgende programma

zich richten op deelsectoren, staat het bestuur van het PT

bestuur maakt dat sectorcommissies geen plek meer

strategische rol gaan spelen. Waar de brancheorganisaties voor de tuinbouwsector als geheel. Vanuit die positie stelt het bestuur de programma’s op hoofdlijnen vast.

Het bestuur weegt als dat nodig is de belangen van de ver

schillende deelsectoren en ketenschakels af. Ook definieert het bestuur de ambitie van de programma’s, monitort de voortgang en beoordeelt de resultaten. Daarom wordt

commissies, in combinatie met de nieuwe rol van het hebben binnen de organisatie van het productschap.

Figuur 8 toont de p rogrammaorganisatie. De begrotingen worden samen opgesteld door begrotingscommissies,

bestaande uit bestuurders van organisaties uit de (deel) sectoren.

altijd aan het bestuur gerapporteerd over de effecten van

Wetgeving en uitvoering medebewind

actievere rol van het bestuur binnen het productschap. In

uit in medebewind, onder andere de regelgeving Gemeen

de activiteiten uit de programma’s. Dit alles betekent een het PT-bestuur hebben de brancheorganisaties en de

vakbonden zitting. Voor de zittingstermijnen geldt de code Tabaksblat.

In opdracht van ministeries voert het productschap taken schappelijke Marktordening (GMO) Groente & Fruit. De uitvoering en het toezicht dat dit medebewind

meebrengt, passen niet goed bij de belangrijkste rol van het productschap; het stimuleren en ondersteunen van

Programmacommissies

Omdat de speerpunten en programma’s sectoroverstijgend zijn en zij de toekomstige kernactiviteit van het product

schap vormen, is een sectoraal ingerichte bestuurlijke orga nisatie van het PT niet langer vanzelfsprekend. Meer

adequaat is een inrichting rondom de speerpunten, in de vorm van programmacommissies en gelieerde onderne mersplatforms. De programmacommissies worden

sectoraal samengesteld door het bestuur, en staan onder voorzitterschap van een PT-bestuurder. De samenstelling

innovatie, kennis en ketens. Het productschap blijft

daarom alleen medebewindstaken uitvoeren als de

overheid en de sector dat willen. Draagvlak hiervoor moet nadrukkelijk worden aangetoond. Ook moeten de finan

ciële risico’s en de verantwoordelijkheden van het mede

bewind acceptabel zijn. Het productschap ziet het maken en handhaven van regels niet langer als een kerntaak.

Waar mogelijk zullen we regelgeving verder terugdringen. Die trend is overigens al ingezet.

van de commissies vindt plaats op basis van kwaliteit, com brancheorganisaties en anderen kunnen deel uitmaken van een programmacommissie.

Figuur 8 Programma-organisatie Productschap Tuinbouw

Bestuur PT Programmacie Programma Ondernemersplatform

Project Project

Ondernemersplatform

Project Project

Programmacommissie Programma

Programma

Project Project

Project

Project Project

Project

Project

Project

Programmacie Programma Project Project Project

Project


petenties en expertise van de leden. Ondernemers, experts,

33

7.4 Financiering: met minder heffingen meer investeren

En bij alle speerpunten zijn er maatschappelijke belangen:

in kennisontwikkeling en innovatie. De middelen kunnen

projecten minder risicovol zijn en de directe toepasbaar

overheid. De huidige en toekomstige ontwikkelingen in de

een grotere bijdrage van de sector zelf. Het productschap

Voor een krachtige sector is het nodig te blijven investeren komen uit heffingen van private financiers of van de

sector en in de maatschappij rechtvaardigen een kritische houding tegenover collectieve financiering. Wat privaat gefinancierd kan worden, moet niet met verplichte heffingen in stand worden gehouden.

In de uitvoering van de huidige programma’s investeert de

efficiënter grondstoffengebruik, energiebesparing, minder afhankelijk worden van fossiele brandstoffen, betere

menselijke gezondheid en minder files. Zodra (onderzoeks)

heid van de resultaten groter wordt verwacht de overheid financiert die trajecten die zowel een maatschappelijk

belang als een sectoraal belang hebben vanuit collectieve middelen. Daarnaast verbindt het productschap privaat geld aan publiek geld via de innovatieprogramma’s.

sector momenteel circa € 75 miljoen uit de collectieve

Momenteel wordt al een derde van projecten die het

ren is over de afgelopen jaren de heffingshoogte in alle

gedekt. De aanpak met thematische programma’s moet

heffingen. Om de druk op de ondernemingen te verminde sectoren teruggebracht. Daarnaast is de verwachting dat ook de uitgaven van de overheid voor de tuinbouwsector lager zullen worden. Tijd dus om de schaarse middelen

slimmer in te zetten. Tijd voor innovatie via co-financiering. Innovatieprogramma’s vanuit speerpunten bieden veel

meer mogelijkheden voor cofinanciering dan de huidige sectorale aanpak. De overheid, zowel nationaal als in de EU, blijft een grote rol spelen bij het financieren van

fundamenteel onderzoek voor maatschappelijk belangrijke onderwerpen.

productschap financiert via co-financiering door anderen het mogelijke maken geld aan te trekken door cofinancie ring van overheid en bedrijven. Het beschikbare bedrag voor projecten stijgt dan, terwijl de heffingen dalen.

Op grond van ontwikkelingen de laatste jaren lijkt dat een realistische ambitie. Het Productschap Tuinbouw wil

binnen 4 jaar het aandeel van de heffingen in de totale

investeringen verminderen van twee derde nu naar 50%.

Hierdoor kan de sector via het productschap meer investe ren en kan de heffing verder worden verminderd.

Figuur 9 Dalingen heffingen

Percentage daling heffing per (deel)sector 2002- 2009

Bloemen Bloembollen Bomen


Hoveniers

34

Glasgroenteteelt Fruitteelt Vollegrondsgroente teelt Groentehandel Fruithandel Groente- en fruitindustrie Champignonteelt Champignonindustrie Champignonhandel

0 0

10 10

Percentage daling

20 20

30 30

40 40

50 50

60 60

70 70

80 80

Figuur 10 Koers naar vermindering heffing en verhoging co-financiering 160

150

Middelen (miljoenen euro)

140 120

130

112

100

60 40

75

De huidige bestuurlijke aandacht en organisatorische inzet werk van de tuinbouw promotie-instellingen, Greenports, Stichting Flowers&Food, coördinatoren gewasbescher

ming, uitvoeringsorganisaties van sectorconvenanten als

65

Schoon en Zuinig, Stichting Innovatie Glastuinbouw,

50

65

37

Kosten organisaties sectorbreed omlaag

voor de speerpunten is groot maar ook verbrokkeld. Het

100 80

7.5 Besparingen: samenwerking leidt tot synergie

GLAMI en het PT overlapt elkaar organisatorisch en inhou delijk gedeeltelijk. Het gevolg is dat middelen en mensen

20

inefficiënt worden ingezet, inclusief het inhuren van dure

0

2009

2012

2016

Heffingen Overheid & privaat Totaal te besteden voor programma’s

externe krachten. De ambitie is om beter samen te werken. Concentratie van ondersteunende inzet voor projecten en programma-activiteiten leidt tot synergie, kosten

besparing, concentreert kennis en behoudt deskundigheid voor de sector. Bovendien versterkt dit het organiserend vermogen en de slagkracht van de sector. Een besparing

van 10% op de organisatiekosten sectorbreed lijkt haalbaar.

Begroting

Inningskosten en heffingopbrengst in verhouding

begroting. Zij adviseren welk deel van de heffing uit een

minimumheffing vast te stellen, waarbij de netto-

(deel)sector in welke (projecten binnen de) 5 speerpunten zal worden gestoken. Begrotingscommissies bestaan uit

bestuurders van in Productschap Tuinbouw vertegenwoor digde organisaties uit de (deel)sectoren, omdat zij weten waaraan hun sector behoefte heeft. De begroting wordt

Sterk overwogen moet worden om voor alle sectoren een opbrengst (heffing min inningskosten) tenminste 50 euro per bedrijf bedraagt. In dat geval zullen zo’n 6000

bedrijven geen nota opgelegd krijgen. Dit betekent een aanzienlijke verlichting van de administratieve lasten.

gebaseerd op de meerjarenprogramma’s. Het PT-bestuur

Wat doen we niet?

Net als nu het geval is zal met gedetailleerde jaarrekenin

sommige activiteiten niet meer wil of kan uitvoeren.

stelt de begroting jaarlijks vast.

gen en jaarverslagen duidelijk gemaakt worden wat de

heffingsinkomsten zijn en welke sector hoeveel geld inzet voor de speerpunten. De resultaten van de programma’s

terugvertalen naar de deelsectoren van de tuinbouw is en blijft een cruciaal onderdeel van de programma’s.

Geld voor snelle en urgente besluitvorming per sector De ervaring leert dat er ieder jaar geld nodig is voor

projecten die urgente besluitvorming vereisen. Het gaat

meestal om (deel)sectorspecifieke knelpunten waar snel geld voor beschikbaar moet komen. Voorgesteld wordt hiervoor 5% van de voor die deelsector beschikbare middelen te reserveren. De verantwoordelijke

PT-bestuurders kunnen samen met de secretaris van het PT dit budget toewijzen. Uiteraard gelden ook hier de

beleidsregels en moet achteraf verantwoording worden afgelegd in het bestuur.

Een nieuwe aanpak betekent ook dat het productschap In de toekomst zal het productschap geen heffingsgeld besteden aan zaken die ook privaat kunnen worden

gefinancierd. Ook gaat het productschap geen exploitatie

subsidies meer verstrekken. Het productschap investeert in vernieuwing, niet in continuering. Activiteiten als certifice ring en kwaliteitscontrole worden niet uit heffingen

gefinancierd. En ten slotte gaat het productschap geen

heffingen meer innen voor zaken waarvoor het bestuur

niet zelf verantwoordelijk is. Uiteraard vergt dit voorzienin gen zoals voor het innen van heffing voor het HBAG.


Begrotingscommissies zullen jaarlijks adviseren over de

35

Nawoord Zelfs wie nuchter en realistisch naar de tuinbouwsector kijkt, ziet veel mooie voorbeelden van (internationaal) ondernemerschap, innovatie,

vakmanschap en samenwerking. Maar de sector staat ook onder druk.

Internationalisering biedt kansen, maar tegelijkertijd ook bedreigingen.

Om ook in de toekomst internationaal toonaangevend te blijven is het nu tijd om te investeren. Het versterken van Nederland als internationaal tuinbouwcentrum is daarbij prioriteit nummer één. In deze visie zijn 5

speerpunten voor die versterking geformuleerd. Door te focussen op deze speerpunten en een nieuw samenwerkingscontract af te spreken tussen het productschap en alle actoren in de tuinbouwsector wil het product schap zijn rol ook in de toekomst blijven vervullen.

De visie op de toekomst van de tuinbouw vraagt een andere rol van het productschap. Het productschap gaat werken vanuit thematische

programma’s in plaats van projecten per (deel)sector. Deze programma’s maakt het PT samen met de ondernemers en met partnerorganisaties. Het productschap gaat netwerken actief opzetten en ondersteunen.

Duidelijke en open communicatie met de sector en de ondernemingen en inzicht geven in effect en resultaten van de investeringen is cruciaal in deze aanpak.

Deze opgave stelt hoge eisen aan de organisatie zelf. Het productschap

gaat daarom het programmamanagement binnen de eigen organisatie

versterken. Relatiemanagement invoeren is een belangrijke tweede stap.

De medewerkers worden op hun competenties uitgedaagd zich verder te

ontwikkelen en te ontplooien. Hiervoor worden opleidingsmogelijkheden aangeboden. De mensen, de systemen en de processen worden ontwik keld en versterkt waar nodig.

Het productschap in stand houden is geen doel op zich. Alleen als onze achterban vindt dat we voldoende te bieden hebben, hebben we

bestaansrecht. Met onze achterban bekijken we steeds wat privaat kan en

wat vanuit collectieve middelen gefinancieerd moet worden. Wanneer het Nederland als internationaal tuinbouwcentrum

productschap zijn toegevoegde waarde naar een (deel)sector niet duidelijk

36

kan maken, dan moet er ruimte zijn voor de deelsector om zich terug te trekken uit het productschap.

Publiek doen wat publiek moet en privaat wat privaat kan. Efficiency

voorop én lagere heffingen. (Samen) werken vanuit bovensectorale speer punten en meerjarenprogramma’s, met het PT-bestuur aan het roer.

Dat zijn de kernpunten uit deze denkrichting. En dat alles om Nederland als internationaal tuinbouwcentrum te behouden en te versterken.

Lijst dragende organisaties Productschap Tuinbouw

LTO Nederland

Groenten en Fruit Handelsplatform Frugi Venta

Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur/LTO Nederland

Nederlandse Fruittelers Organisatie/LTO Nederland

Nederlandse Bond van Boomkwekers/LTO Nederland

Vereniging van Bloemenveilingen in Nederland

Anthos Koninklijke Handelsbond voor Boomkwekerij- en Bolproducten

Koninklijke Handelsbond voor Boomkwekerij- en Bolproducten Anthos

Vereniging van de Nederlandse Groentenen Fruitverwerkende Industrie

Centraal Bureau voor de Levensmiddelenhandel

Branche vereniging VHG

CNVBedrijvenBond Dutch Produce Association

FNV Bondgenoten Vereniging van Groothandelaren in Bloemkwekerijproducten

Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel/ Vereniging Bloemist Winkeliers/AGF Detailhandel Nederland

De Unie


Plantum NL

CNV Dienstenbond

37

VISI E. Nederland als internationaal tuinbouwcentrum. Denkrichting voor de toekomst

Recommend Documents