VIJF VOORSTELLEN OM DE GEVOLGEN VAN DE VERGRIJZING OP TE VANGEN
De vergrijzing van de bevolking stelt de overheid voor een grote uitdaging. Binnen een smalle budgettaire marge komt het er op aan het inkomen van de oudere bevolking veilig te stellen en de kosten voor toenemende zorgbehoevendheid betaalbaar te houden. De verzekeringssector wil hieraan volop meewerken met vijf voorstellen.
AANVULLENDE PENSIOENEN VAST EN ZEKER MAKEN Alle werknemers die aangesloten zijn bij een aanvullend pensioenplan hebben bij pensionering of uitdiensttreding recht op een minimumrendement op de gestorte bijdragen. De inrichter (werkgever of sector) moet dat recht waarborgen, maar kan sedert een tweetal jaar niet meer terugvallen op een verzekeraar voor de dekking van het volledig rendement. De Wet op de Aanvullende Pensioenen (WAP) van 28 april 2003 heeft het minimumrendement inderdaad vastgelegd op 3,25% voor de werkgeversbijdragen en op 3,75% voor de werknemersbijdragen, zonder rekening te houden met de evolutie van de rente op de financiële markten. Sindsdien is de OLO-rente (obligaties op 10 jaar) gedaald tot amper 1,6%. Meer dan 95% van de werkgevers hebben ervoor gekozen om hun pensioenplan onder te brengen bij een verzekeraar (groepsverzekering) met de bedoeling zich voor deze garantie in te dekken. Maar de huidige financiële omgeving laat verzekeraars niet meer toe om het in 2003 opgelegd minimumrendement voor nieuwe gestorte bijdragen op zo’n hoog niveau te verzekeren. Dit bekoelt dan ook de wil van de werkgevers om aanvullende pensioenplannen aan te bieden of te verbeteren (verhoging financieringsbijdrage ten gunste van de werknemers). Dit is bijzonder spijtig voor KMO’s waar nog een deel van de werknemers van een aanvullend pensioen verstoken blijft. Het huidige minimumrendement in België ligt een stuk hoger dan in de weinige andere Europese landen die een minimumrendement voor hun aanvullende pensioenen opleggen. Dit rendement varieert van 0% in Duitsland, Tsjechië en Slovakije tot 1,5% in Zwitserland. Het handhaven van het minimumrendement in de aanvullende pensioenen op een onwaarschijnlijk hoog niveau dreigt de verdere uitbouw en democratisering van de tweede pensioenpijler in het gedrang te brengen. Dit staat haaks op wat de ambitie was van de wet van 2003. Evolueren met tijd en realiteit Assuralia stelt voor om het wettelijk opgelegd minimumrendement in aanvullende pensioenen af te stemmen op de evolutie van OLO’s binnen de Europese realiteit:
1
periodieke berekening (bv. maandelijks) van het gemiddelde rendement over de afgelopen 12 maanden van de OLO’s op 10 jaar. Het rendement dat levensverzekeraars mogen waarborgen mag conform de Europese Richtlijn Leven niet hoger zijn dan 60% van die berekening. Deze marge op de OLOrendementen dient om rekening te houden met het aan te leggen solvabiliteitskapitaal en de kost van de lange termijn garantie. van zodra het resultaat van bovenstaande berekening minstens 50 basispunten (0,50%) afwijkt van de op dat ogenblik geldende minimumwaarborg verspringt het percentage naar het nieuwe gemiddelde rendement, zowel naar boven als naar beneden naargelang het geval. de nieuwe minimumwaarborg is van toepassing op de bijdragen die vanaf dat ogenblik betaald worden. De reeds betaalde bijdragen blijven genieten van de WAP-rendementsgarantie die van toepassing was op het ogenblik van de storting van deze bijdragen. Bovenstaande invulling van de minimumwaarborg is afgestemd op de evolutie van het vastrentende rendement van OLO’s dat op de financiële markten bekomen kan worden; is transparant voor werkgevers en aangeslotenen; zorgt voor een stabiel minimumrendement dat enkel wijzigt bij een significante wijziging van de financiële marktomgeving (zowel aanpassingen naar boven als naar onder zijn mogelijk). is compatibel met het beleggingsbeleid van verzekeraars dat voor een belangrijk deel (ongeveer 80%) op (overheids)obligaties afgestemd is omwille van de zekerheid. Verzekeraars kunnen alsdan opnieuw het door werkgevers te garanderen minimumrendement voor hun rekening nemen.
EEN VRIJ AANVULLEND PENSIOEN VOOR ALLE LOONTREKKENDEN Een Belgische loontrekkende houdt bruto gemiddeld 32% van zijn laatste loon of een kleine 1.000 euro per maand over aan wettelijk pensioen. Erg weinig voor wie niet van een aanvullend pensioenplan genieten. Zowel de vergrijzing van de bevolking, die de druk op dat wettelijk pensioen nog opvoert, als de omzeggens onbestaande budgettaire ruimte maken het feitelijk onmogelijk om nog uitsluitend via het repartitiestelsel (actieven betalen voor gepensioneerden) een volwaardig pensioen te financieren. Aanvullende pensioenen maken het mogelijk dat elke gepensioneerde alsnog zijn levensstandaard op een fatsoenlijk peil behoudt. Vandaag bouwt ongeveer 70% van de Belgische werknemers via zijn werkgever/sector een aanvullend pensioen op. De invoering van een Vrij Aanvullend Pensioen voor Loontrekkenden (VAPL) kan de 30% loontrekkenden die nog niet in zo’n systeem zitten alsnog de mogelijkheid geven om een aanvullend pensioen op te bouwen. Dit is perfect mogelijk door werkgevers, die geen aanvullend pensioenplan voor hun werknemers hebben, te verplichten een eenvoudige structuur op te zetten (niet financieren!) die elke werknemer de mogelijkheid geeft om op vrijwillige basis stortingen te doen voor de opbouw van hun aanvullend pensioen. Praktisch zou de werkgever die stortingen inhouden op het nettoloon van de werknemer en overmaken aan de pensioeninstelling (groepsverzekeraar of pensioenfonds). Deze stortingen zouden ingepast worden in het
2
huidige fiscale kader voor groepsverzekeringen (premietaks van 4,4%, geplafonneerde aftrekbaarheid). Het voorstel is analoog aan het succesvolle Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen (VAPZ) en aan de zogenaamde individuele verderzetting (artikel 33 van de Wet op de Aanvullende Pensioenen) voor ex-werknemers die in dienst treden bij een nieuwe werkgever en die zelf op vrijwillige basis een aanvullend pensioen kunnen financieren wanneer deze werkgever geen pensioenplan heeft. Een vrij aanvullend pensioen voor alle loontrekkenden heeft verschillende voordelen: werknemers die nog geen aanvullend pensioenplan (groepsverzekering of pensioenfonds) hebben, kunnen toch op eigen initiatief een beroepspensioen opbouwen; aangezien enkel actieve loontrekkenden het initiatief kunnen nemen, kan de overheid dit gebruiken in haar activeringsbeleid; dergelijke stelsels bestaan in het buitenland en zorgen voor een domino-effect: werknemers zetten elkaar aan om bijkomende pensioenstortingen te doen en voeren zo de druk op bij werkgevers om een aanvullend pensioenplan op te starten.
VRIJE BIJKOMENDE STORTINGEN IN AANVULLEND PENSIOEN LOONTREKKENDEN Sinds de Wet op de Aanvullende Pensioenen (WAP) van 2003 is het aantal werknemers, dat een aanvullend pensioen opbouwt via de werkgever, gegroeid tot ongeveer 70%. Ondanks deze gunstige evolutie blijft het niveau van de bijdragen soms te laag om een toereikend aanvullend pensioen samen te stellen. Meer flexibiliteit in de wetgeving moet bijkomende pensioenstortingen mogelijk maken. Daarom vraagt Assuralia dat de wetgever ook aan werknemers, die al aangesloten zijn bij een aanvullend pensioenplan, toelaat om op vrijwillige basis hogere persoonlijke bijdragen te storten dan hun pensioenplan voorziet, onder hetzelfde fiscale regime als de bijdragen die “verplicht” gestort worden volgens het pensioenplan (premietaks van 4,4%, geplafonneerde aftrekbaarheid). Deze bijdragen worden door de werkgever ingehouden op het nettoloon van de werknemer. Oudere werknemers hebben deze bijkomende flexibiliteit het meest nodig. Zij zijn immers in de praktijk vaak verlost van een aantal vaste kosten, zoals de aflossing van een hypothecair krediet en studiekosten voor hun kinderen. In die situatie kan de wens of behoefte om een bijkomend pensioen op te bouwen groter zijn dan onmiddellijk bijkomende koopkracht. Assuralia stelt daarom voor om de mogelijkheid te creëren om vanaf een bepaalde leeftijd (bv. 50 jaar) een percentage van het brutoloon om te kunnen zetten in een bijdrage voor het aanvullend pensioen. Wie bijvoorbeeld vanaf de leeftijd van 50 jaar 10% van zijn brutoloon zou kunnen aanwenden voor zijn aanvullend pensioen, verhoogt op die manier zijn bruto aanvullend pensioen met 10% van zijn laatste loon op 65 jaar. In overleg tussen werkgever en vakbonden kan men er bijvoorbeeld voor kiezen om voor elke 100 euro brutoloon 10 euro toe te wijzen aan aanvullende pensioenopbouw
3
en de overige 90 euro - na afhouding van sociale lasten en belastingen - als nettoloon uit te betalen. Bij zo’n situatie winnen zowel de werknemer, de werkgever als de overheid : de aanwending van een deel van het loon als bijdrage aanvullend pensioen verlaagt de totale werkgeverskost; het activeren van oudere werknemers via deze weg betekent voor de overheid minder sociale uitkeringen (bv. werkloosheidsuitkering, vervroegd pensioen,…) en meer sociale inkomsten (sociale bijdragen op loon). de werknemer houdt er via de opbouw van een extra aanvullend pensioenglobaal netto meer aan over. Bovendien stelt dit oudere werknemers, die slechts gedurende een deel van hun loopbaan aangesloten waren bij een aanvullend pensioenplan, in staat om zelf de nodige bijstortingen te doen voor de opbouw van een volwaardig aanvullend pensioen.
AANVULLENDE PENSIOENEN VOOR ZELFSTANDIGEN VERDER UITBOUWEN
De nood om een aanvullend pensioen op te bouwen is bijzonder hoog bij de zelfstandigen, omdat zij vandaag nog steeds op een lager wettelijk pensioen (gemiddeld 700 euro bruto) terugvallen dan werknemers. Met uitzondering van zelfstandigen met een vennootschap, die een individuele pensioentoezegging (IPT) of groepsverzekering kunnen onderschrijven, moeten zelfstandigen zich voor een aanvullende pensioenopbouw richten tot het Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen (VAPZ). Het bedrag dat zij jaarlijks in dat VAPZ kunnen storten is echter begrensd tot 8,17% van het geherwaardeerd jaarinkomen met een absoluut maximum van 37.051 euro. Dergelijke begrenzing confronteert zelfstandigen met een aanzienlijke inkomensval bij pensionering. Om hen uitzicht te geven op een behoorlijke levensstandaard na pensionering, zouden zelfstandigen bovenop het huidige VAPZ-maximum op vrijwillige basis bijkomende pensioenstortingen moeten kunnen doen. Dit geldt in het bijzonder voor oudere zelfstandigen, die slechts gedurende korte tijd nog aan aanvullende pensioenopbouw kunnen doen en vandaag geen kans krijgen om voldoende pensioeninkomen via het VAPZ op te bouwen. Daarom stelt Assuralia voor om de bovengrens, waarop de maximaal aftrekbare VAPZbijdrage berekend wordt (37.051 euro voor het jaar 2014), te verhogen tot het maximale inkomstenplafond waarop zelfstandigen sociale zekerheidsbijdragen moeten betalen voor de financiering van het wettelijk zelfstandigenpensioen (81.903 euro voor het jaar 2014). Zo worden de wettelijke en aanvullende pensioenopbouw op elkaar afgestemd en analoog behandeld.
4
DE AANVULLENDE ZORGVERZEKERING AANMOEDIGEN De vergrijzing zet niet alleen het pensioenstelsel onder druk. Ook medische en nietmedische kosten stijgen omdat het aantal zorgbehoevende mensen groeit. De aanvullende zorgverzekering maakt het mogelijk om deze kosten voor niet-medische zorg betaalbaar te houden voor de zorgbehoevende mensen in de eerste plaats, maar ook voor de overheid. Bovenop de tussenkomst van de sociale zekerheid zijn meer dan 5 miljoen Belgen via een verzekeringsonderneming beschermd tegen de medische kosten (hospitalisatieverzekering) en meer dan 3,5 miljoen via maatschappijen van onderlinge bijstand (ziekenfondsen). Maar zorgbehoevende mensen moeten ook hoge niet-medische kosten dragen: het besef daarvan dringt nog veel te weinig door. Vaak volstaat het wettelijk pensioen niet om de maandelijkse kostprijs van een rusthuis (gemiddeld 2.100 euro per maand, ziektekosten inbegrepen) te vergoeden. Maar ook de thuiszorg kost gemiddeld 680 euro per maand. Een aanvullende zorgverzekering biedt hiervoor een oplossing doordat deze verzekering (een deel van) de niet-medische kosten ten laste neemt. Deze verzekering helpt ouderen – aangezien zij bijgestaan worden voor hun zorgbehoevendheid – om zolang mogelijk in hun vertrouwde omgeving te blijven wonen, wat de wens van velen is en tegelijk een oplossing biedt voor het ontoereikende aantal aangepaste zorgcentra. Maar wie denkt er aan om zich in te dekken tegen mogelijk hoge kosten die je pas op tegenkomt hoge leeftijd? Om er voor te zorgen dat de kost van de vergrijzing ook voor de overheid betaalbaar blijft, kan zij bijdragen tot de bewustmaking van de bevolking en die stimuleren om zich in te dekken tegen niet-medische kosten. Er zijn verschillende mogelijkheden: 1. het wettelijke kader creëren om de dekking van niet-medische kosten via de groepsverzekering te kunnen aanbieden aan het personeel. De groepsverzekering is een efficiënt middel om: - zoveel mogelijk mensen bewust te maken van de problematiek en aan te zetten tot het dekken van dergelijke risico’s, zoals de ervaring met de hospitalisatiedekking leerde; - de zorgdekking reeds vanaf jonge leeftijd af te sluiten waardoor de jaarpremie beperkt kan blijven. Assuralia stelt voor om, naar analogie met de andere dekkingen (hospitalisatie, aanvullende pensioenen, overlijden), die via een groepsverzekering aangeboden worden, geen of verminderde sociale zekerheidsbijdragen te heffen op de premies die de werkgever daartoe voor zijn werknemers betaalt. 2. De mogelijkheid creëren om (een deel van) het aanvullend pensioen bij pensionering op een fiscaal gunstige wijze aan te wenden voor het aangaan van een zorgverzekering. Vandaag heeft men bij pensionering de keuze om zijn aanvullende pensioenkapitaal onder de vorm van een rente op te nemen. Waarom niet de mogelijkheid om het pensioenkapitaal gedeeltelijk aan te wenden voor de financiering van een zorgverzekering en dat deel van het pensioenkapitaal aan een verminderde taxatie te onderwerpen.
3. De premie van een aanvullende zorgverzekering kan voor sommige oudere personen
te duur uitvallen, zeker wanneer ze zorgbehoevend zijn. Naar analogie met het
5
onderhoudsgeld, kan de overheid de kinderen of kleinkinderen aanmoedigen om deze premie ten laste te nemen voor hun ouders of grootouders door de premies ten belope van 80% fiscaal aftrekbaar te maken.
6
