VIDEOREFLECTIE IN ZORG EN ONDERWIJS

VIDEOREFLECTIE IN ZORG EN ONDERWIJS

In opdracht van de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht stimuleert het Programma Onderwijs ICT ‘Onbegrensd Leren’ (OL) het gebruik van ICT in het onderwijs van het UMC Utrecht. Project Video­ reflectie is één van de zes inhoudelijke projecten van het programma. Prof.dr. Harold van Rijen, voorzitter Onbegrensd Leren Drs. Cécile Cappetti, programmamanager Onbegrensd Leren Dr. Liesbeth van Rensen, projectleider Videoreflectie Drs. Eveline Booij, projectmedewerker Videoreflectie www.onbegrensdleren.nl www.beeldenaanbed.nl

VOORWOORD Het project Videoreflectie van het programma Onderwijs ICT ‘Onbegrensd Leren’ begon in september 2012 met een UMC Utrecht-brede inventarisatie naar het gebruik van videoreflectie binnen zorg en onderwijs. Waar lagen nog kansen en nieuwe mogelijkheden? Uit deze inventarisatie bleek dat video­ reflectie door veel opleiders, docenten, trainers en zorgprofessionals (in opleiding) wordt ervaren als een uniek middel waarmee je het ongrijpbare aan mensen en situaties concreet en bespreekbaar kunt maken. Er heersten echter ook nog vragen en onduidelijkheden die een drempel opwierpen om met het middel aan de slag te gaan – hoe bijvoorbeeld ieders privacy te waarborgen? Het inventarisatieonderzoek vormde voor project Videoreflectie een grote inspiratiebron en in de jaren erna heeft het project op verschillende plekken in huis mooie videoreflectie-trajecten mogen trekken. Hier voor u ligt het boekje waarin de vele ervaringen met videoreflectie zijn gebundeld. Het markeert enerzijds een succesvol einde van het project. Anderzijds willen we hiermee het begin inluiden van nog meer en betere uitwisseling van kennis en ervaring op dit terrein.

Liesbeth van Rensen, senior onderzoeker directie Kwaliteit en Patiëntveiligheid, projectleider Videoreflectie programma Onbegrensd Leren Eveline Booij, onderwijskundige, projectmedewerker Videoreflectie programma Onbegrensd Leren 28 april 2015

1

INHOUD 1. Experts aan het woord

5

2. Wie doet wat?

21

3. ‘Video-observatie protocol UMC Utrecht’

31

4. Slotwoord 33

3

1.

EXPERTS AAN HET WOORD

ZORGPROFESSIONALS AAN ZET Bas de Vries, trainer en stafadviseur patiëntveiligheid, over Beelden aan Bed

“Wanneer je zorgprocessen en gedrag wilt verbeteren is de verleiding groot dit te doen door het opstellen van regels en richtlijnen in een protocol. Echter, dit leidt niet automatisch tot gedrags­ verandering. Vaak gaat het voorbij aan wat er voor medewerkers op de werkvloer daadwerkelijk toe doet. In onze zoektocht naar een manier om de kwaliteit van de postoperatieve overdrachten in het UMC Utrecht te verhogen, raakten wij geïnspireerd door prof. Rick Iedema uit Sydney. Met zijn hulp ontwikkelden wij in het UMC Utrecht de videoreflectieve methode Beelden aan Bed. De kracht ervan hebben wij mogen ervaren tijdens verschillende projecten in huis en in andere Nederlandse ziekenhuizen. Bij Beelden aan Bed is de zorgprofessional in de lead. Het is geschikt voor complexe vraagstukken, waar niet gemakkelijk een kant en klaar antwoord voor bestaat. Denk aan het verbeteren van overdrachts- ­en stopmomenten in en om de OK. Naar aanleiding van een hulpvraag van een zorgteam komen wij filmen op de werkvloer. Het terugkijken van de beelden gebeurt in eerste instantie één op één, want ­vertrouwelijkheid is van groot belang. Video is uitnodigend, maar ook confronterend. Mensen zijn geneigd alleen naar zichzelf te kijken en de ander te beoordelen, maar daar ligt de focus niet. Integendeel. Het gaat om bewustwording van gedrag, procedures en gewoontes; de dagelijkse gang van zaken. Mensen ontdekken gaandeweg hoe belangrijk het is om samen te werken. Na de individuele terugkijkmomenten gaat een team tijdens multidisciplinaire sessies over de beelden in gesprek. Omdat de verbetersuggesties dan van de professionals uit het werkveld zelf komen, leidt dit tot breed gedragen en vaak duurzame verbeteringen in de praktijk.” Meer over Beelden aan Bed is te lezen op www.beeldenaanbed.nl.

7

HET DIEPERE LEREN Marleen Horsting, anesthesioloog en Crew Resource Management trainer over video-simulatieoefeningen op de OK

“Technische vaardigheden, als intuberen en lijnen prikken, zijn te leren binnen de opleiding tot medisch specialist. Het trainen van niet-technische vaardigheden is daarentegen ingewikkelder, want er bestaat simpelweg geen ‘goed’ of ‘fout’ voor communicatie en gedrag. Er hangt te veel af van de context. Wat in de ene situatie werkt, kan in de andere een averechts effect hebben. Goede communicatie- en samenwerkingsvaardigheden zijn van groot belang voor de patiëntveiligheid. Onderzoeken wijzen uit dat als het mis gaat, de oorzaak van de onveilige zorg vaak gevonden kan worden in het falen in deze complexe niet-technische vaardigheden. Binnen de anesthesiologie in het UMC Utrecht wordt twee keer per maand een Crew Resource Managementtraining gegeven aan een team van AIOS (arts in opleiding tot specialist) en anesthesie­ medewerkers, waarbij gebruik wordt gemaakt van videoreflectie. Wij gebruiken de videobeelden in de debriefing van de casus. Beelden zeggen soms meer dan woorden. Tijdens deze trainingen oefent het team in de eigen vertrouwde omgeving op de OK of Spoedeisende Hulp. Wij gaan dan uit van een waar gebeurde casus. In een fictieve situatie bestaat immers het risico dat het scenario niet reëel of invoelbaar is. Als trainer begeleid ik het scenario en de debriefing van het team. Mijn rol daarin is níet het aandragen van antwoorden en oplossingen, maar het faciliteren van het denkproces bij de teamleden. Het gaat erom dat we inzicht krijgen in de wijze waarop de deelnemer reageert in een stressvolle situatie. Wanneer mensen zelf ontdekken waarom een samenwerking stroef of juist vlot verloopt, bereik je het diepere leren. Medewerkers leren elkaar en zichzelf kennen. Video maakt het mogelijk op een objectieve manier, en in rust, terug te kijken op een hectische situatie en te bekijken wat je anders zou doen mocht je opnieuw in zo’n situatie terecht komen.”

9

MET GROOT VERTROUWEN IN ONZE INTEGRITEIT Joost Frenkel, kinderarts en opleider, over video-observatie in de polikliniek

“Het idee om spreekkamers op de polikliniek uit te rusten met een video-observatiesysteem ontstond bij mij toen ik langs de bewaking liep. Ik zag hoe de beveiligingsmedewerkers met behulp van ­bewakingscamera’s op één beeld een ruimte vanuit verschillende hoeken konden observeren. Nu wordt video structureel in de AIOS-opleiding kindergeneeskunde ingezet, ter verbetering van de ­communicatie tussen arts en patiënt in poliklinische setting. Aan het begin van de dag spreekt de opleider met zijn assistent over het doel van video-observatie. Voorbeeld van een doel is effectieve gespreksvoering en tijdsbewaking. Wanneer vervolgens de patiënt en zijn ouder(s) de spreekkamer binnenkomen, worden zij meteen met een bord op de deur erop geattendeerd dat in de kamer video-opnames gemaakt kunnen worden. De assistent licht de patiënt en de ouder(s) in over het gebruik van de beelden, de doeleinden van het filmen en vraagt toestemming. Wanneer deze gegeven is, zet de assistent met een korte druk op de knop het systeem aan. Aan het einde van het consult wordt nogmaals om toestemming gevraagd. Dit geeft de betrokkenen de gelegenheid terug te komen op hun beslissing, bijvoorbeeld doordat zij zich er toch ongemakkelijk bij voelen. In de praktijk wordt zeer zelden van deze mogelijkheid gebruik gemaakt. Patiënten blijken een groot vertrouwen in onze integriteit te hebben en dragen graag bij aan kwaliteitsverbetering. Met een korte aantekening in het patiëntdossier wordt de verleende toestemming formeel vastgelegd. Een groot voordeel van video is dat je geen drukke agenda’s hoeft te combineren. Je kiest samen een geschikt moment waarop je het materiaal nabespreekt. Nog een voordeel is dat je als opleider niet meer lijfelijk bij een consult aanwezig hoeft te zijn, want dit verstoort toch de natuurlijke gang van zaken. Dit ongemak wordt nu met een goed werkbare procedure ondervangen. Ten slotte zijn ook veilige opslag en (tijdige) vernietiging van beelden onderdeel van deze procedure.” De werkwijze van de opleiding kindergeneeskunde was een belangrijke inspiratie bij het opstellen van UMC Utrecht-brede ‘Video-observatie protocol UMC Utrecht’. Hierin staan regels voor het waarborgen van de privacy bij video-observaties door medewerkers en studenten van het UMC Utrecht. (zie hoofdstuk 3). 11

NIET FILMEN MOET EEN UITZONDERING ZIJN Dorien Zwart, huisarts, plaatsvervangend opleider, hoofd studentenonderwijs Huisartsgeneeskunde, senior-onderzoeker patiëntveiligheid, over videoreflectie in de huisartsenopleiding

“Het is leerzaam jezelf terug te zien op beeld. Van de huisartsenopleiding maakt videoreflectie al decennialang deel uit. Onze opleiders krijgen de middelen om hun praktijk van apparatuur te voorzien. Wij adviseren AIOS er een gewoonte van te maken wél te filmen; niet filmen moet een uitzondering zijn. Door standaard te filmen krijg je een representatief beeld en beschik je over authentieke ‘gouden’ momenten. Dit representatieve beeld is voor onze opleiding van extra belang, omdat wij filmopnames uit de praktijk ook gebruiken voor de toetsing van de communicatievaardigheden van onze AIOS. Aan het einde van het eerste jaar leveren alle AIOS de opnames van zes consulten in bij de opleiding. Deze worden aan de hand van een gevalideerde communicatiechecklist (de MAAS-Globaal) door onze docenten beoordeeld. De AIOS mag meerdere consulten inleveren, want het is niet de bedoeling dat hij, uit vrees voor een lagere beoordeling, alle punten van de checklist op onnatuurlijke wijze tijdens een consult door­loopt. Soms is een item op de checklist tijdens een gesprek met de patiënt immers helemaal niet relevant. Door meerdere fragmenten aan te leveren kun je toch aantonen dat je alle punten goed beheerst. Ongeveer vijf keer per jaar wisselen alle opleiders hun ervaringen uit tijdens een zogeheten terug­ komdag. Ook videoreflectie komt dan aan bod. Zo wordt dan bekeken waarom het filmen en reflecteren met AIOS bij de ene opleider goed verloopt en bij de ander nog niet. Uniek is dat de opleiders ook eigen opnames van supervisiegesprekken met hun AIOS kritisch bekijken. Puur om hiervan te willen leren. Daarnaast worden de opleiders getraind in het geven van constructieve feedback tijdens hun video­ reflectie-gesprekken met AIOS en in het valide gebruik van de beoordelingsformulieren.”

13

AUTHENTIEKE CONTEXT IS UITGANGSPUNT Frans Grosfeld, psycholoog, docent klinisch vaardigheidsonderwijs en trainer docentprofessionalisering, over videoreflectie bij docentprofessionalisering

“Concreet met docenten naar lessen kijken en samen diep op onderwijssituaties in gaan; dat was onze wens. Simulaties zijn slechts een benadering van de werkelijkheid en blijven vaak een spel. ‘In het echt zou ik dat natuurlijk wel zo en zo gedaan hebben’, luidt vaak de opmerking. Videoreflectie biedt ons de mogelijkheid om de authentieke context als uitgangspunt te nemen. Docenten nemen zichzelf op en kijken eerst zelf, later in groepsverband, naar de dingen die goed gaan en waar ze tegenaan lopen, de knelpunten. Tijdens intervisiemomenten nemen we de onderwijssituaties die de docenten inbrengen in beschouwing. Dit gebeurt in klein groepsverband, wat een duidelijke meerwaarde biedt. Het is namelijk opvallend hoe persoonlijk en verdiepend deze kleinschalige vorm van feedback naar elkaar is. Elke keer komen momenten of beschouwingen onverwachts bovendrijven die inzicht geven en waarmee iemand weer verder aan de slag kan. Eigenlijk zou iedere docent een keer zo’n training moeten doorlopen, omdat dan goed en op maat de manier waarop hij onderwijs geeft wordt bekeken. Videoreflectie is niet iets nieuws, maar we merken dat het nog een vrij onbekend fenomeen is voor veel docenten. Door het gewoon eens te doen en te ervaren gaat het onwennige er snel van af. Wat dan overblijft is een krachtige leerervaring met gelijkgestemden.”

15

ILLUSTRATIEVE ONDERWIJSBRON Janjaap van der Net, hoofd Kinderbewegingscentrum en docent, over videoreflectie in de kliniek

“Graag wilde ik een video-observatiesysteem in de bewegingsruimte van het Kinderbewegingscentrum plaatsen. Maar niet zonder mij eerst goed voor te bereiden: door zelf eens te ervaren wat de meer­ waarde is van jezelf op beeld terug zien. Ik moest daarvan nog overtuigd worden, want het maken van filmopnames is niet geheel kosten- en moeitevrij. Dus schreef ik mij in voor een docenttraining, waarin ik met enkele mededocenten eigen beeldmateriaal van een recente onderwijssituatie besprak. Dit leerde mij dat een gesprek, met beeldmateriaal als uitgangspunt, tot veel concretere en persoonlijkere vragen en feedback leidt, dan wanneer je praat in herinneringen en beschrijvingen. Ook technisch is het maken van filmopnames tegenwoordig geen grote uitdaging meer. Tot slot geeft het ‘Video-observatie protocol UMC Utrecht’ duidelijke regels en richtlijnen omtrent de waarborging van ieders privacy. Het systeem hangt nu in de oefenruimte met een drieledig doel. Allereerst in het kader van patiëntenzorg; beeldmateriaal kan helpen bij het analyseren en diagnosticeren van een probleem. Hoe beweegt dit kind? Gaat het vooruit? In tweede instantie als illustratieve onderwijsbron bij het geneeskunde­ onderwijs over de motorische ontwikkeling van kinderen. Ten derde wil ik het gebruiken voor de training van degenen die in opleiding zijn. Hoe benader je het kind? En hoe is de communicatie met de ouders? Wat is het effect van jouw gedrag op de motorische gedragingen van het kind en hoe speel je daarop in? Kortom, het is een prachtig systeem. Met één puntje van aandacht: in de praktijk blijkt dat het geluid niet altijd even goed is, want helaas registreert de microfoon de frequentie van andere apparatuur in de omgeving, waardoor deze stoort. Daar moet nog aan gesleuteld worden, voor ik het systeem echt goed kan gaan gebruiken.”

17

STUDENTEN EEN SPIEGEL VOORHOUDEN Pauline Hodiamont, anesthesiemedewerker, operatieassistent en praktijkopleider, over videoreflectie op de OK

“Als praktijkopleiders van anesthesiemedewerkers merkten wij dat feedback op gedrag voor studenten vaak moeilijk te vertalen is in daadwerkelijke verbetering van dat gedrag. Dit is meestal geen kwestie van onwil, maar eerder van niet begrijpen wat de praktijkopleider ziet en bedoelt. Ik heb toch een open houding? Ik maak toch contact? Ik reageer toch duidelijk? Ik werk toch efficiënt? Met video hebben wij nu een middel in handen waarmee we studenten een spiegel voor kunnen houden. We kunnen nu dat wat eerst moeilijk te bespreken was met videoreflectie voor de student zichtbaar maken. De kracht van video betekent onder andere dat de student zelf-ontdekkend kan leren. Zelf actief tot inzichten komen, is een veel krachtigere manier van leren dan opmerkingen van iemand horen. Het gaat om bewustwording van je verbeterpunten, maar zeker ook om bewustwording van je sterke kanten. Vice versa levert het de praktijkopleiders ook veel informatie op. Doordat je in gesprek gaat over de situatie kom je er achter welke gedachtes en gevoelens een student had tijdens de werkzaamheden. Mijn collega wilde bijvoorbeeld snel aan een fragment voorbij gaan en merkte op dat het prima is gegaan. Waarop de student reageerde: “Wacht even, daar had ik juist mijn twijfels”. Zo leer je elkaar kennen, het houdt je als begeleider scherp. Het filmen in de praktijk is voor studenten spannend. Wij benadrukken daarom dat we hen enkel filmen om er van te kunnen leren. Wat we bespreken hoeft niet verder uitgewerkt te worden in een verslag en wordt niet meegenomen in een beoordeling. Na het terugkijken wissen we de beelden direct van de iPad. De iPad roept trouwens sowieso veel leuke reacties op bij collega’s. Omdat het middel nog niet veel in de opleidingspraktijk wordt gebruikt, leidt het tot leuke gesprekken. Ook recent nog met collega’s van de Spoedeisende Hulp en IC. De opleiding tot operatieassistent is inmiddels ook met videoreflectie begonnen.”

19

2.

WIE DOET WAT?

BEELDEN AAN BED Beelden aan Bed is een videoreflectieve methode voor het evalueren en optimaliseren van complexe zorgprocessen. De methode is in 2008 ontwikkeld als instrument voor kwaliteitsverbetering voor multidisciplinaire zorgteams. Tijdens een Beelden aan Bed-traject vormen videobeelden uit de eigen dagelijkse beroepspraktijk van zorgprofessionals het uitganspunt voor reflectie en verbetering. De hulpvraag van een zorgteam bepaalt op welke momenten op de werkvloer gefilmd gaat worden. De focus kan bijvoorbeeld liggen bij het verbeteren van de overdracht van OK naar recovery. De ‘live’ videobeelden stellen artsen, verpleegkundigen en anesthesiemedewerkers in staat om zichzelf en anderen te zien functioneren in hun vertrouwde dagelijkse werkomgeving. Ze worden zowel begeleid bij het individueel reflecteren als bij het gezamenlijk bespreken van het beeldmateriaal. In de multidisciplinaire nabespreking worden gezamenlijk verbetervoorstellen geformuleerd die de zorg­ professionals vervolgens zelf invoeren. De methode kent vijf stappen.

i

Meer weten? Dr. Liesbeth van Rensen, senior-onderzoeker directie Kwaliteit en Patiëntveiligheid, tel 088 755 9757, [email protected] Bas de Vries, stafadviseur directie Kwaliteit en Patiëntveiligheid, tel 088 755 0063 / 06 27744406, [email protected] Meer over Beelden aan Bed is te lezen op www.beeldenaanbed.nl

CREW RESOURCE MANAGEMENT (CRM)-TRAININGEN Het anesthesieteam organiseert met grote regelmaat (multidisciplinaire) video-simulatietrainingen. Doel is het verbeteren van de onderlinge samenwerking tijdens acute situaties. Videobeelden van de simulatieoefening worden tijdens de debriefing gebruikt voor reflectie.

i

Meer weten? Dr. Marleen Horsting, anesthesioloog en CRM-trainer, [email protected]

22

KINDERGENEESKUNDE Bij de opleiding kindergeneeskunde heeft de videotraining voor AIOS een formatief karakter; beeld­ materiaal van arts-patiënt-gesprekken in de polikliniek is het uitgangspunt voor leergesprekken. Daarnaast zijn de assistenten van de opleiding verplicht om ook enkele feedbackverslagen van de video-­observaties in het e-portfolio te zetten. Behalve in de opleiding wordt videoreflectie in het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) ook op de verpleegafdelingen ingezet tijdens reanimatieoefeningen. De oefening wordt op de afdeling zelf gefilmd, zodat alles, behalve de patiënt, levensecht is. De beelden worden direct na de oefening met het team dat aan de noodoproep deelnam bekeken. Dit duurt niet lang: drie tips, drie tops en dan weer door.

i

Meer weten? Dr. Joost Frenkel, kinderarts en opleider, [email protected]

MEDISCH ONDERSTEUNENDE OPLEIDINGEN In het AZU en het WKZ worden studenten van de opleidingen anesthesiemedewerker en operatieassistent tijdens hun werkzaamheden gefilmd. Beeldmateriaal wordt met de praktijkopleider bekeken en nabesproken. Daarbij wordt gekeken naar technische handelingen en de professionele houding.

i

Meer weten? Werner Visser, opleider/adviseur bij de opleiding anesthesiemedewerker, [email protected] Monique Orlemans, opleider/adviseur bij de opleiding operatieassistent, [email protected]

23

SPOEDEISENDE HULP Op de traumakamer van de spoedeisende hulp wordt al ruim twintig jaar in het kader van kwaliteits­ verbetering gefilmd bij grote trauma’s. Bij het nabespreken van de beelden leren medewerkers van hun eigen handelen in stressvolle situaties. Om ieders privacy te waarborgen heeft de spoedeisende hulp een eigen specificatie gemaakt op het UMC Utrecht-brede video-observatie protocol.

i

Meer weten? Prof. dr. Loek Leenen, chirurg-traumatoloog, [email protected]

DOCENTPROFESSIONALISERING Voor docentprofessionalisering wordt intervisie met videoreflectie ingezet als methode waarmee docenten onderling hun wijze van doceren en lastige onderwijssituaties bespreken. Docenten maken een opname van een onderwijssituatie waarin zij zelf centraal staan. Bewustwording van eigen gedrag en de invloed daarvan op de omgeving staan centraal, evenals het onderzoeken van verbetermogelijkheden.

i

Meer weten? Drs. Lisette van Bruggen, coördinator docentprofessionalisering, [email protected]

24

GENEESKUNDE Voordat geneeskundestudenten tijdens coschappen de praktijk ingaan, oefenen zij veelvuldig gespreksvoering met simulatiepatiënten. Met regelmaat worden deze gesprekken gefilmd en vervolgens nabesproken met een medestudent en de simulatiepatiënt. Tijdens de coschappen wordt deze lijn voortgezet; studenten maken een filmopname van een consult met een echte patiënt. Reflectie op deze beelden vindt in dit leerjaar individueel plaats tussen de student en een communicatiedocent.

i

Meer weten? Drs. Jacqueline van Wijngaarden, hoofd klinisch vaardigheidsonderwijs, [email protected]

ONDERWIJSSTAGE Sinds 2007 maakt videoreflectie vast deel uit van de onderwijsstage van de geneeskundeopleiding. Studenten filmen een door henzelf gegeven werkvorm en reflecteren eerst zelfstandig op de beelden. Vervolgens selecteren zij enkele fragmenten die zij tijdens een bijeenkomst willen bespreken met hun medestudenten en de begeleider. Tijdens de bijeenkomst ontvangt de student (peer) feedback.

i

Meer weten? Ben Steltman (MSc), senior onderwijskundig staflid Expertisecentrum, [email protected]

25

PSYCHIATRIE In het UMC Utrecht zijn verschillende ruimtes op de afdeling psychiatrie voorzien van video-­ observatiesystemen. Deze opnames worden zowel voor onderzoeks- als voor onderwijsdoeleinden gebruikt. Opleiders kunnen opnames onder andere gebruiken om situaties met (co)assistenten na te bespreken. Vanachter een spiegelwand kan live worden meegekeken en is het mogelijk de camera’s en het geluid te bedienen.

i

Meer weten? Dr. Floor Scheepers, medisch afdelingshoofd Psychiatrie, [email protected]

HUISARTSENOPLEIDING De huisartsenopleiding gebruikt beeldmateriaal uit de praktijk zowel formatief (om van te leren) als summatief (om te toetsen). Huisartsen in opleiding worden bij reflectie begeleid door de opleider in de praktijk en door docenten op de opleiding.

i

Meer weten? Prof. dr. Roger Damoiseaux, huisarts, opleider en hoofd huisartsopleiding, [email protected]; Dr. Dorien Zwart, huisarts en plaatsvervangend opleider, [email protected]

26

KINDERFYSIOTHERAPIE De bewegingsruimte van het Kinderbewegingscentrum WKZ is voorzien van een video-observatie- en regiesysteem, zodat beeldmateriaal gebruikt kan worden voor patiëntenzorg en onderwijsdoeleinden.

i

Meer weten? Dr. Janjaap van der Net, hoofd Kinderbewegingscentrum, [email protected]

VIDEOTRAININGSRUIMTE In het Hijmans van den Berghgebouw is ruimte HB.3.25 voorzien van een video-observatiesysteem. Alle medewerkers en studenten van het UMC Utrecht kunnen deze ruimte reserveren wanneer zij gebruik willen maken van videoreflectie voor onderwijs- en onderzoeksdoeleinden. Bij de afdeling Faciliteiten van het Onderwijscentrum zijn ook losse camera’s en iPad’s voor videoreflectie te leen.

i

Meer weten? Jacqueline Vernooy, hoofd faciliteiten Onderwijscentrum, [email protected] Monique van Helten, roosteraar, [email protected]

27

VIDEOTRAINING ON THE JOB Zo’n twintig jaar geleden is door de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht Videotraining-on-the-Job (VoJ) voor medisch specialisten (in opleiding) ingesteld. Deze training richt zich op het vergroten van de effectiviteit van de één-op-één-communicatie tussen arts en patiënt. De videotraining is destijds samen met het Gezondheidsinstituut NIGZ ontwikkeld en wordt nu onafhankelijk via het Expertisecentrum door een communicatiedocent aangeboden. De videotraining is vraag gestuurd. Artsen (in opleiding) kunnen zich individueel of in groepen aanmelden.

i

Meer weten? Drs. Marian Wolters, communicatie trainer, [email protected]

RADIOTHERAPIE Bij de opleiding Radiotherapie hebben AIOS het initiatief genomen om poliklinieken uit te rusten met een video-observatiesysteem  voor opleidingsdoeleinden.

i

Meer weten? Dr. Martijn Intven, AIOS radiotherapie, [email protected]

28

REUMATOLOGIE De opleiding reumatologie is betrokken bij de ontwikkeling van een app die veilige opslag van beeldmateriaal voor videoreflectie mogelijk maakt. De app maakt het de (para-)medicus in opleiding mogelijk om patiëntcontact met een tablet te filmen, waarna het beeldmateriaal op de lokale UMC Utrecht-server wacht op een korte praktijkbeoordeling (KPB) door de supervisor. Die krijgt de vrijheid deze KPB op een gelegen moment in te vullen. Na de beoordeling wordt het materiaal automatisch gewist.

i

Meer weten? Dr. Jos Hoes, AIOS reumatologie, [email protected]

TEACH THE TEACHERS Bij de afdeling Medische Vervolgopleidingen loopt een pilot met videoreflectie voor opleiders. Doel is het stimuleren van reflectie op en het vergroten van communicatievaardigheden van (plaatsvervangende) opleiders bij feedback- , voortgangs- en beoordelingsgesprekken met AIOS. Het gaat om inzicht in eigen gedrag en het formuleren van verbetermogelijkheden.

i

Meer weten? Manon Sakkers, coördinator docent- en opleiderprofessionalisering Onderwijscentrum, [email protected]

29

3.

VIDEO-OBSERVATIE PROTOCOL UMC UTRECHT

Om de privacy van medewerkers en patiënten bij videoreflectie te waarborgen, worden de regels van het ‘Video-observatie protocol UMC Utrecht’ nageleefd. Dit protocol is in december 2013 UMC breed vastgesteld door de Raad van Bestuur. Belangrijke uitgangspunten bij het waarborgen van de rechten van medewerkers en patiënten zijn: 1. het zorgvuldig informeren van alle betrokkenen 2. het vragen van toestemming Zowel het informeren als het vragen om toestemming kan mondeling gebeuren. Wel dient bij patiënten een schriftelijke aantekening van de verleende toestemming in het patiëntdossier te komen. Lees meer over het protocol op www.beeldenaanbed.nl. Medewerkers van het UMC Utrecht kunnen het protocol vinden op MijnUMC, de directe link is: https://richtlijn.mijnumc.nl/Onderwijs/Divisies/ MedischeOpleidingen/Paginas/video-observatie-protocol.aspx.

31

4.

SLOTWOORD

Protocollen, richtlijnen en checklists; er zijn tal van systemen waarmee we onze kwaliteit en veiligheid van zorg, onderzoek en onderwijs kunnen duiden en verbeteren. Maar uiteindelijk bepalen het gedrag en de vaardigheden van medewerkers het welslagen ervan. Videoreflectie laat als een spiegel de vertaling van systeem naar de dagelijkse praktijk zien. Alle medewerkers, studenten en docenten van het UMC Utrecht kunnen inmiddels gebruik maken van videoreflectie en ermee hun eigen communicatievaardigheden en gedrag observeren, bespreken, trainen, verbeteren en evalueren. ‘Zelf-ontdekkend’, ‘leren in context’, ‘uitnodigend’ en ‘actueel’. Zoals ook uit de verhalen in dit boekje blijkt, zijn dit enkele kenmerken die goed van toepassing zijn op videoreflectie. Maar ook passen hier kenmerken als ‘confronterend’ en ‘waarborgen van privacy’. Het motto van videoreflectie is ‘filmen, kijken, wissen’. Je filmt en bekijkt vervolgens het beeldmateriaal, puur om er van te leren. Wanneer dit doel is bereikt, wordt het beeld gewist. Met nieuwe inzichten gaan betrokkenen verder aan de slag. Bent u geïnspireerd? Ga dan zelf in de praktijk aan de slag en zoek vooral contact met de mensen uit dit boekje. Begin klein, vanuit een eigen wens of vanuit een groepje gelijkgestemden. Zorg voor een veilige omgeving, houd het tegelijkertijd prikkelend, uitnodigend en stimulerend. Besef dat het welslagen van videoreflectie steevast in iedere situatie afhankelijk is van een aantal overkoepelende factoren: commitment, vertrouwen en respect, waarborging van privacy en een open houding. In de hectiek en dynamiek van de dagelijkse praktijk zeilen we vaak op de routine van eigen kennis en kunde. Videoreflectie houdt een spiegel voor en maakt het mogelijk even stil te staan bij eigen vaardigheden, zelfbewust te zijn van de uitvoering in de praktijk… om vervolgens beter te worden. 33

COLOFON Uitgever UMC Utrecht, Programma Onderwijs ICT ‘Onbegrensd Leren’ Eindredactie Lonneke Homfeld Lay-out UMC Utrecht, Multimedia, Barbara Hagoort Druk Revon drukkerij Uitgave April 2015

35