2011 Vertrouwensindex landbouw
Inhoud 1.
VOORWOORD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2.
METHODOLOGIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
3.
SAMENSTELLING VAN DE STEEKPROEF. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
4.
VRAGENLIJST. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5.
RESULTATEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
A. VERTROUWENSINDEX PER REGIO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
B.
C. IMPACT VAN DE SPECIALISATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
D. IMPACT VAN DE SPECIALISATIE PER SUBSECTOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
hoofdzakelijk via de verwachtingen en perceptie van de bedrijfsleiders
E.
IMPACT VAN DE OMZET. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
op het terrein. Aan de hand van een uitgebreide steekproef leggen wij
F.
IMPACT VAN DE ACTIVITEITSDUUR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
de voornaamste tendensen en evoluties bloot die de sector momenteel
VERTROUWENSINDEX PER LANDBOUWSTREEK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
G. IMPACT VAN HET JURIDISCH STATUUT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
H. IMPACT VAN DE OPVOLGERSSITUATIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
6.
FACTOREN DIE DE VERTROUWENSINDEX BEÏNVLOEDEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
A. BEOORDELING VAN HET BEROEP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
B.
C. FINANCIEEL RESULTAAT VAN HET BEDRIJF. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
AANBEVELING VAN HET BEROEP EN DE BEROEPSKEUZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Landbouwkrediet publiceerde 5 jaar geleden voor het eerst een vertrouwensindex van de Belgische landbouw. Het was en is nog steeds een originele en innoverende index, want hij meet het vertrouwen in de landbouwsector, niet alleen op basis van economische criteria, maar
beroeren. Na de algemene economische crisis van de voorbije 2 jaar, de crisis in de melkvee- en varkenshouderij en de toenemende prijsvolatiliteit, geniet de sector vandaag van een rustpauze. Het is zo dat het vertrouwen niet
Financieel resultaat 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
meer verder kon dalen op het gevaar af dramatisch te worden voor de
Evolutie van het financieel resultaat tijdens de laatste 5 jaar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
toekomst van de sector. De toekomst kan moeilijk in een sereen klimaat
D. INVESTERINGSPLANNEN OP KORTE EN LANGE TERMIJN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
7.
TRENDS EN EVOLUTIES BINNEN DE LANDBOUWSECTOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
A. FACTOREN DIE HET FINANCIEEL RESULTAAT BEÏNVLOEDEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
beoordeeld worden als het vertrouwen totaal verdwijnt. Het is dus met veel voldoening dat ik vandaag een sterke verbetering van
Invloed van de stijging van de productiekosten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Invloed op het bedrijfsinkomen volgens specialisatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
onze vertrouwensindex vaststel. Wij zijn bijna terug op het vertrouwens
Gedetailleerde analyse van de evolutie van de stijging van de verkoopsprijzen . . . . . 21
niveau van 2008. Het herstel is voornamelijk te danken aan de aanzienlijke
LIQUIDITEITSPROBLEMEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
verbetering van het financieel resultaat, zowel in Vlaanderen als in
Liquiditeitsproblemen per specialisatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Wallonië. Maar dit is niet de enige factor. Daarom raad ik u aan deze
B.
2
1
Voorwoord
8.
INSCHATTING BELANGRIJKSTE RISICO’S EN MATE VAN BESCHERMING TEGEN RISICO’S. . . . . 24
A. WELKE INKOMENSRISICO’S ONDERSCHEIDT MEN IN DE LAND- EN TUINBOUW?. . . . . . . . 24
B.
C. OORZAKEN VAN PRIJSVOLATILITEIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Wij willen er wel op wijzen dat niet alles rozengeur en maneschijn is
9.
ORGANISATIESTRUCTUUR LANDBOUWBEDRIJVEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
vandaag. Een aantal subsectoren, zoals de varkenshouderij, blijven met
A. WERKORGANISATIE OP HET LANDBOUWBEDRIJF. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
aanzienlijke moeilijkheden kampen. Op het ogenblik dat ik deze woorden
B.
C. EVOLUTIE SAMENWERKING BINNEN DE SECTOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
schrijf, maken de landbouwers zich zorgen over de gevolgen van de
10.
TOEKOMSTVOORUITZICHTEN LANDBOUWERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
A. VOORUITZICHTEN BINNEN 5 JAAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
B.
Case melkveehouderij. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
goed gestoffeerde en leerrijke brochure aandachtig te lezen.
BELANG VAN EN BESCHERMING TEGEN INKOMENSRISICO’S. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
SAMENSTELLING GEZINSINKOMEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
GEVOLGEN OVERHEIDSBELEID. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
droogte dit voorjaar en over de schade die de E.coli-bacterie veroorzaakt. In de landbouwsector is niets verworven. Dit beroep blijft geconfronteerd met externe factoren, die onmogelijk te voorspellen zijn.
Case varkenshouderij. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
In de loop der jaren bemerkten wij een aantal wijzigingen in de organisatie
11.
VERWACHTINGEN T.O.V. AANGEPAST GLB NA 2013. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
12.
IMAGO VAN DE LANDBOUWERS BIJ DE CONSUMENT EN BIJ HENZELF. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
van het landbouwbedrijf. Bijna 85% van de landbouwers zijn overtuigd
13.
BESLUITEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
A. VLAANDEREN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
B.
WALLONIË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
coöperatieve karakter terug dat ons dierbaar is en dat Landbouwkrediet
14.
ENKELE AANBEVELINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
steeds heeft aangemoedigd in het Belgische financiële landschap.
dat zij in de toekomst moeten samenwerken om hun belangen beter te verdedigen. Deze zorg verheugt mij, want ik vind hier het sterke
3
Wij denken dat dit coöperatief model het enige is dat in staat is de belangen van al onze stakeholders te verzoenen: onze klanten, onze
2
Methodologie
Voor deze opiniepeiling heeft de Groep Landbouwkrediet opnieuw een beroep gedaan op de firma TNS Dimarso, volgens een methodolo-
medewerkers en onze aandeelhouders.
gie die in 2007 werd op punt gezet en ongewijzigd is gebleven.
Wij willen tevens benadrukken dat wij ter gelegenheid van deze 5de
Bijna 1.200 actieve Belgische landbouwers tussen 18 en 65 jaar hebben
editie onze bevraging hebben uitgebreid met een grote enquête bij de
deelgenomen aan een telefonische enquête (CATI of Computer Assis-
consumenten over het beeld dat zij hebben van het landbouwberoep.
ted Telephone Interviewing), die afgenomen werd tussen 11 april en 4
Het was onze bedoeling de resultaten te vergelijken met het beeld dat de
mei 2011. De gemiddelde duurtijd van de enquête bedroeg 28 minu-
landbouwers zelf van hun beroep hebben. Tot onze grote verbazing
ten. De omvang van de steekproef laat ons toe om representatieve re-
stellen wij een ongelooflijke eensgezindheid vast in de resultaten. Het
sultaten te bekomen per landbouwstreek en per subsector.
bewijs dat de inspanningen voor de opwaardering en de promotie van onze landbouwsector vruchten afwerpen!
Om rekening te houden met het regionale karakter van de landbouwsector, stelden wij een afzonderlijke vertrouwensindex op voor Vlaan-
De Beurs van Libramont stelt ons, zoals elk jaar, in staat in detail in te
deren en Wallonië. 715 Vlaamse landbouwers en 470 Waalse landbou-
gaan op de resultaten van deze belangrijke studie. Ik wens iedereen
wers hebben deelgenomen aan deze omvangrijke bevraging.
een verrijkende lectuur toe. Zoals de vorige jaren maken wij een onderscheid tussen gemengde bedrijven en gespecialiseerde bedrijven. Een gespecialiseerd bedrijf wordt gedefinieerd als een bedrijf dat minstens 2/3 van zijn inkomsten haalt uit één
Luc Versele CEO Landbouwkrediet
welbepaalde specialisatie. Volgens onze benadering baten in Vlaanderen 45% van de bevraagde landbouwers een gemengd bedrijf uit, 25% een gespecialiseerd tuinbouw- en/of akkerbouwbedrijf en 30% een gespecialiseerd veeteeltbedrijf (rundvee, varkens of pluimvee). In Wallonië hebben wij een enigszins andere verdeling. 15% is gespecialiseerd in voornamelijk akkerbouwteelten en 20% betreft een gespecialiseerd veeteeltbedrijf (rundvee, varkens of pluimvee), terwijl 65% van de bevraagde landbouwers in Wallonië een gemengd bedrijf uitbaat.
4
5
3 Vlaanderen
Wallonië
Samenstelling van de steekproef % Totaal
Quota
(Bron: Landbouwkrediet)
60
Ongewogen steekproef 58
Gewogen steekproef
4
Vragenlijst
Deze opiniepeiling is gebaseerd op een vragenlijst met een twintigtal vragen, waarvan zes specifieke vragen gebruikt werden om de vertrouwensindex te berekenen. Deze vragen zijn identiek aan deze van de vorige peilingen
60
Gemengd
45
48
45
zodat jaarlijks de evolutie van het vertrouwen van de landbouwers kan
Gespecialiseerd
55
52
55
gevolgd worden.
Tuin- en akkerbouw
25
22
25
Vee
30
30
30
Totaal
40
42
40
De zes specifieke vragen die de hoekstenen van de vertrouwensindex vormen, zijn:
1. Hoe beoordeelt u uw beroep als landbouwer in België, rekening houdend
Gemengd
65
64
65
Gespecialiseerd
35
36
35
met uw huidige situatie?
2. Hoe groot is de kans dat u dit beroep aanbeveelt aan jongeren uit uw
Tuin- en akkerbouw
15
8
15
Vee
20
26
20
kennissenkring?
3. Hoe groot is de kans dat u opnieuw voor dit beroep kiest, rekening houdend met uw huidige situatie?
5 . Hoe beoordeelt u het financieel resultaat van 2010 in vergelijking met 4. Hoe beoordeelt u het financieel resultaat van uw bedrijf in 2010? dat van 5 jaar geleden?
6. Heeft u op korte en/of middellange termijn investeringsplannen voor uw bedrijf? Bijkomende vragen vullen het referentiekader aan zodat de actualiteit en de meest recente trends binnen de land- en tuinbouwsector in kaart gebracht worden. De berekende vertrouwensindex schommelt tussen 0 en 100 met een gemiddelde waarde van 50.
6
7
5
Resultaten
C. Impact van de specialisatie Vlaanderen
60
54 50
a. Vertrouwensindex per regio
51
Evolutie sinds 2007
40
40
60
47 44
48 37 37
39
53
Gemengd bedrijf NL Gespecialiseerd bedrijf NL
49 48
47 45
48 40
40
37
Vertrouwensindex Vlaanderen
20 2007
Vertrouwensindex Wallonnië 31
2008
2009
2010
2011
Basis: allen
31
20 2007
2008
2009
2010
Basis: allen
2011
De vertrouwensindex van de gemengde bedrijven in Vlaanderen (47, +10) bevindt zich nu op een hoger niveau dan de index van de gespecialiseerde bedrijven (44, +7), dit in tegenstelling tot 2007, toen de gespecialiseerde bedrijven beter scoorden.
Wallonië Sinds de eerste berekening van de vertrouwensindex in 2007 is het vertrouwen dat de landbouwers hebben in de toekomst fel gedaald tot vorig jaar. In 2011 constateerden wij, na 2 zeer moeilijke jaren, voor het eerst een serieuze stijging en dit zowel in Vlaanderen als Wallonië. In Vlaanderen steeg de vertrouwensindex met 8 eenheden van 37 naar 45. In Wallonië nam de vertrouwensindex toe met 16 punten van 31 tot 47. Vlaanderen en Wallonië hebben nu quasi hetzelfde niveau. Voor de eerste maal is het vertrouwen in Wallonië licht hoger dan in Vlaanderen. In Wallonië zijn we hiermee terug aan het vertrouwensniveau van 2007, in Vlaanderen nog niet.
60
48
48
B. Vertrouwensindex per landbouwstreek
52 49 46 46
Gemengd bedrijf FR
40
37
Duinen/Polders (48)
29 Kempen (43)
Zandstreek (44)
2007
Co
(4 treek
4 oz ( nd r
Fa
en
n
30
2008
2009
2010
2011
Basis: allen
8) Weidestreek (39)
8)
m
Gespecialiseerd bedrijf FR
20
Zandleemstreek (47)
s Leem
34
Hoge Ardennen (50)
) 49 e(
In Wallonië blijft de vertrouwensindex van de gespecialiseerde bedrijven (49) hoger dan de index van de gemengde bedrijven (46). De vertrouwensindex van de gespecialiseerde bedrijven stijgt met 15 punten, waardoor bijna het recordniveau van 2008 bereikt wordt. In 2007 was er geen verschil, maar de volgende jaren scoorden de gespecialiseerde bedrijven steeds beter dan de gemengde bedrijven.
Ardennen (45) Jurastreek (41) Weidestreek - Fagne (47)
De vertrouwensindex is het hoogst in de Hoge Ardennen (50) en in de Famenne (49), door een stijging met 19 punten. In de Polders (48), Leemstreek (48), Condroz (48), Fagne (47) en Zandleemstreek (47) werden grote stijgingen vastgesteld. Ook in de Ardennen (45) werd een belangrijke toename van de index vastgesteld. Enkel de Luikse weidestreek met een index van 39 en de Jurastreek met een index van 41 bleven achter. Ook de Kempen (43) en de Zandstreek (44), regio’s met veel varkens en pluimvee scoren relatief lager dan andere streken.
8
9
d. Impact van de specialisatie per subsector
e. Impact van de omzet
Vlaanderen
Vlaanderen
Vertrouwensindex landbouw
Vertrouwensindex landbouw
In Vlaanderen is net als in 2008 en 2010 het vertrouwen het hoogst bij de melkveebedrijven met een index van 53, een toename met 11 eenheden t.o.v. 2010. Ook de groente-, fruit- en sierteeltbedrijven (46, +10) doen het goed. Bedrijven met vleesvee en gemengd rundvee zijn iets minder gestegen (44, +6) en vooral bedrijven gespecialiseerd in varkens hinken achterop (index 38, slechts stijging met 1). Met uitzondering in 2009 vertonen de gespecialiseerde varkensbedrijven steeds de laagste index.
Net zoals de afgelopen jaren, is het vertrouwen in Vlaanderen het laagst bij de kleine bedrijven. Maar bedrijven met een omzet tussen 100 en 250.000 EUR kennen de grootste vertrouwensstijging (52, +11) en komen daarmee op het hoogste niveau, in tegenstelling tot de vorige jaren toen bedrijven met de grootste omzet het best scoorden.
Wallonië
Wallonië Vertrouwensindex landbouw
In Wallonië is er weinig verschil naar specialisatie. De akkerbouw scoort het hoogst met 49 (+18), gevolgd door de melkveebedrijven (47, +17). De vleesvee- en de gemengde rundveebedrijven (45, +14) sluiten de rij. Melkveebedrijven in Wallonië (47) hebben wel een lager vertrouwen dan in Vlaanderen (53), wat waarschijnlijk kan verklaard worden doordat melkveebedrijven in Wallonië doorgaans een kleiner melkquotum hebben en een iets hogere kostenstructuur.
10
Vertrouwensindex landbouw
Ook in Wallonië is het vertrouwen het laagst bij de kleine bedrijven (hoewel iets beter dan in Vlaanderen), en het is al sinds 2007 het hoogst bij de grootste bedrijven. Voor de grootste bedrijven met een omzet van meer dan 250.000 EUR is het vertrouwen in Wallonië (59) opvallend hoger dan in Vlaanderen (47). Middelgrote bedrijven zijn het sterkst gestegen in vertrouwen: +25 voor 50-100.000 EUR en +19 voor 100-250.000 EUR!
11
F. Impact van de activiteitsduur
g. Impact van het juridisch statuut
Vlaanderen
Vlaanderen
Vertrouwensindex landbouw
Vertrouwensindex landbouw
Het vertrouwen is zoals elk jaar het laagst bij de landbouwers die al meer dan 20 jaar actief zijn. Het vertrouwen is met een score van 50 (5 punten boven het gemiddelde), terug het hoogst bij de jongeren (minder dan 10 jaar actief), wat al het geval was van 2007 tot 2009.
Rechtspersonen in Vlaanderen hebben sinds de eerste berekening in 2007 meer vertrouwen dan bedrijven met een statuut van natuurlijke personen. Ook de stagnatie bij rechtspersonen in Vlaanderen (meer varkensbedrijven, pluimvee, groenten en fruit) valt op; het verschil is terug vrij gering met de natuurlijke personen, wat ook al in 2008 en 2009 het geval was.
Wallonië
Wallonië Vertrouwensindex landbouw
Ook in Wallonië, net als in Vlaanderen, is er een iets lager vertrouwen bij de landbouwers die al meer dan 20 jaar actief zijn. De groep die tussen de 10 en 20 jaar actief is, heeft het meeste vertrouwen. De indexen zijn identiek in vergelijking met 2007.
12
Vertrouwensindex landbouw
Rechtspersonen in Wallonië (index 55) hebben duidelijk veel meer vertrouwen dan hun tegenhangers in Vlaanderen (47) of dan bedrijven met een statuut van natuurlijke persoon (46), zodat zij het vertrouwen in de sector opkrikken. Zowel voor rechtspersonen als natuurlijke personen is de stijging substantieel.
13
h. Impact van de opvolgerssituatie Vlaanderen Vertrouwensindex landbouw
6
Factoren die de vertrouwensindex beïnvloeden
a. Beoordeling van het beroep Vlaanderen
Sinds het eerste jaar van onze waarnemingen in 2008 is het vertrouwen het hoogst bij bedrijven met een opvolger. Hiervoor werden de bedrijven die al meer dan 20 jaar actief zijn bevraagd.
Parameters vertrouwensindex landbouw
Wallonië Vertrouwensindex landbouw
Bij de Vlaamse landbouwers zien wij een daling met 8% bij hen die hun beroep als slecht beoordelen en tegelijkertijd een stijging met 8% bij hen die hun beroep als goed beoordelen. In Vlaanderen evalueert 50% van de landbouwers hun beroep nu als goed of zeer goed, t.o.v. 42% in Wallonië.
Wallonië
Ook in Wallonië is sinds 2008 het vertrouwen het hoogst bij bedrijven met een opvolger. Er worden geen opmerkelijke verschillen in de verhoudingen tussen Vlaanderen (index 51) en Wallonië (index 54) vastgesteld.
Parameters vertrouwensindex landbouw
In Wallonië is er een enorme vermindering van bijna 20% van de landbouwers die hun beroep als ‘slecht’ beschouwen, waardoor het aantal bedrijfsleiders dat de situatie als ‘goed’ omschrijft, is gestegen van 22% tot 39%.
14
15
b. Aanbeveling van het beroep en de beroepskeuze
c. Financieel resultaat van het bedrijf
Vlaanderen
Financieel resultaat 2010
Parameters vertrouwensindex landbouw
Parameters vertrouwensindex landbouw: beoordeling financieel resultaat van de afgelopen 12 maanden
In Vlaanderen zou slechts 27% van de landbouwers zijn kinderen en/of kennissen aanraden om het beroep van land bouwer uit te oefenen. Dit cijfer is bijna onveranderd tegenover 2010. 1 op 2 landbouwers zou dit waarschijnlijk of zeker niet doen. 44% zou opnieuw voor het beroep van landbouwer kiezen. Dit resultaat is sinds 2007 met 12% gedaald.
Er worden voor beide regio’s zeer grote verschuivingen in het financieel resultaat vastgesteld. In Vlaanderen is nu 51% van de bedrijfsleiders tevreden met het financieel resultaat (een toename met 28% t.o.v. de vorige 12 maanden). In Wallonië beoordeelt 48% het financieel resultaat van de afgelopen 12 maanden als goed (een stijging van 31%!). Hier valt vooral de spectaculaire daling op met 32% bij de bedrijfsleiders die het financieel resultaat als slecht beschouwen.
Wallonië
Evolutie van het financieel resultaat tijdens de laatste 5 jaar
Parameters vertrouwensindex landbouw
In Wallonië zou 28% nu het beroep (zeker of waarschijnlijk) aanbevelen aan anderen, terwijl het aantal dat het beroep zeker niet zou aanbevelen, gedaald is met 10%. 47% zou het beroep (zeker of waarschijnlijk) opnieuw kiezen; deze laatste parameter ligt iets hoger (3%) dan in Vlaanderen.
16
Parameters vertrouwensindex landbouw: beoordeling financieel resultaat van de afgelopen 12 maanden t.o.v. 5 jaar geleden
Als we verder teruggaan in de tijd en we vergelijken het financieel resultaat in het afgelopen jaar met dat van 5 jaar geleden, zien wij dat de meningen over het behaalde financieel resultaat verdeeld zijn: 50% vond het resultaat vroeger beter, de andere helft vindt dat hij nu minstens even goed presteert. In vergelijking met de 2 vorige jaren, toen het financieel resultaat door meer dan 75% negatief beoordeeld werd, is er nu toch een duidelijke verbetering merkbaar.
17
d. Investeringsplannen op korte en lange termijn
Wallonië
Dit onderzoek peilde ook naar de investeringsplannen van de landbouwers binnen het eerstvolgende jaar (korte termijn) en binnen de periode van 1 tot 5 jaar (lange termijn).
Vlaanderen 50 43
41
37
32
36
26 19
23
16
% ja op basis allen
Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?) % ja op basis allen
Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?)
In Wallonië is er, in tegenstelling tot Vlaanderen, wel een enorme toename van de investeringsplannen, wat maakt dat Wallonië op hetzelfde niveau als Vlaanderen komt. Wij stellen een toename van de investeringsplannen vast van 10% op korte termijn en van 13% op 5 jaar.
Er is weinig evolutie in de investeringsplannen op korte (26%) of lange termijn (33%) in Vlaanderen i.v.m. vorig jaar. Als wij vergelijken met 2008 en 2009 blijft er toch een dalende trend. Deze trend wordt bevestigd door de evolutie van de door de land- en tuinbouwsector ingediende kredietaanvragen bij Landbouwkrediet, waar wij minder maar grotere aanvragen in bedrag vaststellen.
Vlaanderen
Wallonië
47 52
aankoop landbouwmateriaal anders dan tractor
51 55
constructie of herinrichting gebouwen
36
uitbreiding bestaand bedrijf
27
aankoop landbouwmateriaal anders dan tractor
22 18 22
aankoop gebouwen hernieuwbare energieprojecten
21
aankoop grond
14
aankoop tractor
10
aankoop quota, bvb melkquota, suikerquota of aankoop andere overname ander bedrijf diversificatie naar thuisverwerking thuisverkoop hoevetoerisme diversificatie naar andere sectoren of naar andere teelten
9 11 8
5 4 6
42 43
verouderde gebouwe n renoveren/ vervangen
aankoop gebouwen
61
om aan milieuvoorschriften te voldoen
57
om de productie te kunnen vergroten, uitbreiden, groeien
28 36
20
16
52
om aan de reglementering omtrent dierenwe lzij n te voldoen
46
de huidige gebouwe n zijn te klein geworden
46
diversificatie naa r andere sectoren of naar andere teelten
9
Korte termijn (n=187) Lange termijn (n=235)
21
hernieuwbare energieprojecten
aankoop grond
18
aankoop tractor
de huidige gebouwe n zijn te klein geworden
56
40
om aan de reglementering omtrent dierenwe lzij n te voldoen
55
46 37
14 11
diversificatie naar andere sectoren of teelten
diversificatie naar thuisverwerking thuisverkoop hoevetoerisme
57
30
20 25 20
aankoop quota, bvb melkquota, suikerquota of aankoop andere
om aan milieuvoorschriften te voldoen
27
23
7 5
9
19
58
om de productie te kunnen vergroten, uitbreiden, groeien diversificatie naa r andere sectoren of naar andere teel ten
46
23
Korte termijn (n=123) Lange termijn (n=171)
% op basis hebben investeringsplannen
Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?)
% op basis hebben investeringsplannen
Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?)
Als wij deze plannen in detail bekijken, denkt men zowel op korte als op lange termijn in eerste instantie aan de constructie of herinrichting van gebouwen, gevolgd door de uitbreiding van het bestaande bedrijf (veel meer dan in Wallonië). Op 5 jaar komt ook de aankoop landbouwmaterieel en grond naar voor. De hernieuwbare energieprojecten blijven belangrijk en de aankoop van quota is zeer sterk gedaald in de investeringsplannen. Wij hebben voor de eerste maal gepeild naar de redenen waarom massaal geïnvesteerd wordt in de constructie of de herinrichting van gebouwen. Daaruit blijkt dat het een een combinatie van verschillende factoren is: men maakt over het algemeen van de gelegenheid gebruik om onder ‘dwang’ van milieu- en dierenwelzijnverplichtingen verouderde bedrijfsgebouwen aan te passen of te vervangen en de productie uit te breiden.
18
19
uitbreiding bestaand bedrijf
overname ander bedrijf
verouderde gebouwen renoveren / vervangen
51 49
constructie of herinrichting gebouwen
Zowel op korte als op lange termijn denkt men aan de constructie of herinrichting van gebouwen en aankoop landbouwmaterieel (veel meer op korte termijn dan in Vlaanderen). Op 5 jaar komen ook de aankoop van grond, hernieuwbare energieprojecten, en de aankoop van een tractor naar voor, allen meer dan in Vlaanderen. De overname van een ander bedrijf en de aankoop van grond worden meer genoemd dan in Vlaanderen, terwijl de aankoop van gebouwen meer voorkomt. Bij de Waalse landbouwers is er, net als de vorige jaren, een grote investeringsbereidheid in projecten voor hernieuwbare energie. Deze bereidheid is afgenomen maar blijft aanzienlijk groter dan in Vlaanderen. Wij hebben ook in Wallonië gepeild naar de redenen waarom massaal geïnvesteerd wordt in de constructie of de herinrichting van gebouwen, en de redenen zijn, net als in Vlaanderen, een combinatie van verschillende factoren. Men maakt over het algemeen van de gelegenheid gebruik om onder ‘dwang’ van milieu- en vooral dierenwelzijn verplichtingen verouderde bedrijfsgebouwen aan te passen en de productie uit te breiden. Diversificatie als investeringsreden is in Wallonië wel een stuk belangrijker dan in Vlaanderen.
19
7
Trends en evoluties binnen de landbouwsector
In dit onderzoek hebben we de voornaamste evoluties binnen de landbouwsector in kaart gebracht aan de hand van de recente ontwikkelingen op het niveau van de verkoopsprijzen en de productiekosten, het financieel beheer en de gevolgen van de evolutie van de financiële situatie op de bedrijven.
a. Factoren die het financieel resultaat beïnvloeden
Invloed op het bedrijfsinkomen volgens specialisatie Welke van de volgende factoren hadden de afgelopen 12 maanden een grote invloed op uw bedrijfsinkomen? Welke factor had de belangrijkste invloed op uw bedrijfsinkomen? grote invloed
Varkens (n=58)
belangrijkst e invloed
Vleesvee & gemengd (n=108) 93
77
Stijging productiekosten
60
Da ling productiekosten
11
1 9
Stijging verkoopsprijzen
13
5
Daling verkoopsprijzen
16
Stijging productieopbre ngst en Da ling productieopbre ngst en Stijging bewe rk te opper vlakte /uitbreiding aantal diere n Da ling bew er kt e opper vlakte /ver mi nder ing aantal dieren Invloed van sanitaire problemen
77
2
2 9
4
23
9
62
28
64
22
8
22
1
0
20
5
88
56
18 52
14
3
Melkvee (n=106) 95
18
1 4 46
41
Groente, fruit, sier (n=133) 80
35
17
15 43
86 4
11
19
Akkerbouw (n=116)
47
7
32
4
15 31
39
2
21
18
18
27
2 11
7
16
3 11
17
1 3
17
6 13
05
28
10
% op basis allen
De stijging van de productiekosten gebeurt algemeen over alle specialisaties heen, maar minder sterk in de akkerbouw. De stijging van de verkoopsprijzen speelt vooral in de akkerbouw en bij het melkvee. De daling van de verkoopsprijzen weegt vooral door bij de gespecialiseerde varkensbedrijven (bij 77% van de bedrijven), in de groente-, fruit- en sierteelt, maar ook bij het vleesvee en de gemengde rundveebedrijven.
Gedetailleerde analyse van de evolutie van de stijging van de verkoopsprijzen
Zowel in Vlaanderen als in Wallonië is de stijging van de productiekosten duidelijk de belangrijkste factor op het financieel resultaat van de landbouwbedrijven de afgelopen 12 maanden. In Wallonië vermeldt 52% het negatief effect van de stijging van de productiekosten als belangrijkste factor, in Vlaanderen 65%. Voor 1 op de 2 Waalse landbouwers was de stijging van de verkoopsprijzen belangrijk, terwijl dit in Vlaanderen slechts door 1 op 3 landbouwers werd aangeduid, als gevolg van de negatieve prijsvorming in de varkens- en pluimveehouderij. Ook hadden de landbouwers, in tegenstelling tot een paar jaar geleden duidelijk minder last van de gevolgen van sanitaire problemen. Vorig jaar waren er over het algemeen weinig problemen met opbrengstdalingen.
Invloed van de stijging van de productiekosten
energieprijzen
meststoffenprijzen
meststoffenprijzen
energieprijzen
veevoederprijzen
veevoederprijzen
Vooral de stijging van de energieprijzen en meststoffenprijzen worden vermeld als belangrijk voor de stijging van de productiekosten en bijgevolg een negatieve factor voor het inkomen, gevolgd door een stijging van de veevoederprijzen. In Wallonië is het aantal landbouwers, die hierdoor worden getroffen een stuk hoger.
20
Zowel in Vlaanderen als in Wallonië wordt de stijging van de verkoopsprijzen als een belangrijke factor ervaren. In Vlaanderen wordt in afnemend belang de stijging van de prijs voor granen, melk, runderen en aardappelen het meest genoemd. In Wallonië wordt vooral de stijging van de prijzen voor granen en melk genoemd (op respectievelijk 78% en 33% van de bedrijven), gevolgd door de stijging van de prijzen van runderen en aardappelen (28% en 22% van de ondervraagden). Voor varkens, biggen en een aantal tuinbouwproducten had de daling van de verkoopsprijzen een belangrijke invloed op het inkomen bij deze specialisaties. Bij de runderen werden zowel stijgingen als dalingen van de prijs vermeld.
21
b. Liquiditeitsproblemen
Liquiditeitsproblemen per specialisatie
Vlaanderen Heeft de impact van een of meerdere factoren financiële problemen of geldtekorten veroorzaakt in de afgelopen 12 maanden?
73
64
75
74
gebruik van eigen financiële reserves
1
60
bezuinigd op privé- uitgaven
79
Wn - ga Nee Ja
bezuinigd op productiekosten
46
voorziene investeringen uitgesteld
45
aanvraag uitstel betaling bij leveranciers
28
aanvraag van een krediet bij de bank
26
aanvraag uitstel van terugbetaling kapitaal van een lening bij de bank
27
36
24
20
wachten op steun landbouwrampenfonds
11
één of meerdere gezinsleden hebben een extra (bij)job gezocht buiten de landbouw
10
aanvraag van een overbruggingskrediet met geweststeun
2008 2009 2010 2011 (n=670) (n=799) (n=752) (n=717)
14
6
% op basis allen
In hoofdzaak wegens de slechte conjunctuur de vorige jaren ondervonden 20% van de Vlaamse landbouwers liquiditeitsproblemen tijdens het afgelopen jaar. Dit is 16% minder dan 2 jaar geleden, wat betekent dat de geleverde inspanningen om de liquiditeitsproblemen te verhelpen en de betere prijzen voor een aantal bedrijven een oplossing hebben geboden. 46% van alle varkenshouders (op gespecialiseerde en gemengde bedrijven) werden getroffen door liquiditeitsproblemen. Net als de 2 vorige jaren werd in eerste instantie de financiële reserves aangewend en werd er bezuinigd op de privé-uitgaven en dit door 3 op de 5 bedrijfsleiders met financiële problemen. Vervolgens werd gesnoeid in de productiekosten en werden investeringen uitgesteld. De meeste parameters daalden tegenover vorige bevraging. Nog 14% deed beroep op betalingsfaciliteiten bij zijn bank.
Vooral in de varkenssector (gespecialiseerde bedrijven) hadden de landbouwers te kampen met liquiditeits problemen (maar liefst 70%!). De akkerbouw bleef hiervan het meest gespaard, met nog slechts 10% bedrijven met liquiditeitsproblemen. Er werd geen onderscheid vastgesteld tussen gemengde en gespecialiseerde bedrijven.
Wallonië Heeft de impact van een of meerdere factoren financiële problemen of geldtekorten veroorzaakt in de afgelopen 12 maanden? gebruik van eigen financiële reserves
1
57
46
1
55 71
43
53
Wn - ga Nee Ja
72
bezuinigd op privé- uitgaven
66
bezuinigd op productiekosten
66 41
voorziene investeringen uitgesteld aanvraag van een krediet bij de bank
29
aanvraag uitstel betaling bij leveranciers
27
aanvraag uitstel van terugbetaling kapitaal van een lening bij de bank
45 28
2008 2009 2010 2011 (n=335) (n=404) (n=500) (n=470)
20
wachten op steun landbouwrampenfonds
18
één of meerdere gezinsleden hebben een extra (bij)job gezocht buiten de landbouw
18
aanvraag van een overbruggingskrediet met geweststeun
14
% op basis allen
In Wallonië daalt het percentage landbouwers met financiële problemen of geldzorgen met 17%, maar blijft het percentage aanzienlijk op 28%. 1 op de 3 melkveehouders vermeldde nog liquiditeitsproblemen. Om hieraan het hoofd te bieden, werd net als in de vorige jaren door 3 landbouwers op 4 in financiële moeilijkheden een beroep gedaan op de financiële reserves. Daarnaast wordt er gesnoeid in de privé-uitgaven en de productiekosten en worden investeringen uitgesteld, hoewel een stuk minder dan vorig jaar. Andere maatregelen zijn dat een of meerdere gezinsleden een extra inkomen gezocht hebben buiten de landbouw ( dit gebeurde op 18% van de bedrijven, die het financieel moeilijk hadden) of dat aangeklopt werd bij de bank om ofwel een nieuw krediet aan te vragen of om betalingsfaciliteiten voor de bestaande kredieten te vragen.
22
23
8
Inschatting belangrijkste risico’s en mate van bescherming tegen risico’s
Vlaanderen
In welke mate is dit belangrijk als oorzaak van de toename van prijsschommelingen tijdens de laatste jaren?
Zoals elk jaar hebben we aan de landbouwers gevraagd om zich uit te spreken over verschillende thema’s uit de actualiteit. Het leek ons interessant om de verschillende risico’s waarmee een landbouwer geconfronteerd wordt te analyseren, en te overlopen welke maatregelen men neemt om het bedrijf te beschermen tegen deze uiteenlopende bedreigingen. Daarnaast hebben wij ook de organisatiestructuur van het landbouwbedrijf onderzocht.
88
66
80
65
70
62
56
de schommelingen in productiekosten op het eigen bedrijf de invoer van landbouwproducten van buiten Europa op de Europese markt
a. Welke inkomensrisico’s onderscheidt men in de land- en tuinbouw?
85
c. Oorzaken van prijsvolatiliteit
59
46
15
27
13
27
de onvoldoende ondersteuning van de landbouw door het Europese beleid
11
21
natuurrampen (overstroming, storm, hagel, droogte...)
11
19
de daling van de vraag naar landbouwproducten door de economische crisis
10
het toenemend gebruik van landbouwproducten voor de productie van energie
8
Uiterst belangrijk
Zeer belangrijk
47 43
10 2 3
37
14
7 1
24
56
22
15
53
Niet belangrijk
31
14
53
14
Belangrijk
9 2
43
19
Helemaal niet belangrijk
wn - ga
% op basis allen – Vlaanderen( n=717)
Voor 9 op 10 landbouwers is het belangrijkste risico de prijsschommelingen, gevolgd door de productierisico’s zoals oogstmislukkingen, de onduidelijkheid door veranderingen in regelgeving en risico’s bij investeringen. In Wallonië worden alle risicofactoren hoger ingeschat dan in Vlaanderen, doch de verschillen zijn het grootst bij de productierisico’s en het aansprakelijkheidsrisico.
B. Belang van en bescherming tegen inkomensrisico’s Hoe schat u de inkomensrisico's in voor uw bedrijf?
2 7
1 6
Hoe beschermt u zich tegen de risico's die u geïdentificeerd hebt voor uw bedrijf?
Financiële reserves aa nleggen
30
wn - ga
46 36
Onbestaand Laag risico Gemiddeld risico Hoog risico Zeer hoog risico
43
Verzekering tegen natuurrampen
23
Teeltcontracten in de landbouw
Vlaanderen (n=717)
Diversificatie
19
Andere inkomsten buiten de landbouwactiviteiten
15
18
12
Eigen oogst verkopen via de termijnmarkt
Wallonië (n=470)
Vaste integratiecontracten in de veetee lt
94
de schommelingen in productiekosten op het eigen bedrijf
9
30
72
de invoer van landbouwproducten van buiten Europa op de Europese markt
9
29
46
11 2 3
de onvoldoende ondersteuning van de landbouw door het Europese beleid
11
25
48
11 1 4
natuurrampen (overstroming, storm, hagel, droogte...)
9
58
29
23 24
Prijsgarantiecontracten in de veetee lt
13
In welke mate is dit belangrijk als oorzaak van de toename van prijsschommelingen tijdens de laatste jaren?
71 69 61
Spreiding van de investeringen in de tijd
42
Wallonië
85
Brandverzekering
8 7
Vlaanderen (n=717)
24
Wallonië (n=470) 31
pluimvee, rundsvlees
33 akkerbouw
varkens, pluimvee
49% van de Vlaamse landbouwers en 64% van de Waalse schat de inkomensrisico’s als (zeer) hoog in. Men beschermt zich via een brandverzekering, het aanleggen van financiële reserves, spreiding van investeringen in de tijd en een verzekering tegen natuurrampen (meer in Wallonië). Ook het afsluiten van teeltcontracten en prijsgarantiecontracten in de veeteelt of de verkoop van de eigen oogst op de termijnmarkt is een optie die vooral in Wallonië succes kent. Vooral varkenshouders, pluimveehouders en akkerbouwers maken meer en meer gebruik van deze instrumenten om het inkomensrisico te verminderen.
24
De 2 belangrijkste oorzaken van de toename van de prijsschommelingen, zijn de schommelingen in de productie kosten op het eigen bedrijf en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. In Vlaanderen vindt men het toenemend gebruik van landbouwproducten voor de productie van energie een belangrijker criterium van prijsvolatiliteit dan in Wallonië.
de daling van de vraag naar landbouwproducten door de economische crisis het toenemend gebruik van landbouwproducten voor de 2 productie van energie Uiterst belangrijk
Zeer belangrijk
53
24
6
40
22 13
Belangrijk
6 11
21
51 52
Niet belangrijk
13 24
Helemaal niet belangrijk
61 43 5 4 wn - ga
% op basis allen – Wallonië (n=470)
Ook in Wallonië zijn de 2 belangrijkste oorzaken van de toename van de prijsschommelingen, de schommelingen in de productiekosten en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. In Wallonië wordt de onvoldoende ondersteuning van de landbouw door het Europees beleid belangrijker geacht als verklaring van prijsvolatiliteit dan in Vlaanderen.
25
9
Organisatiestructuur landbouwbedrijven
b. Samenstelling gezinsinkomen Vlaanderen Heeft uw gezin nog inkomsten die bijdragen tot het gezinsinkomen, maar die NIET rechtstreeks uit de landbouw komen?
a. Werkorganisatie op het landbouwbedrijf Werkt uw partner ook buiten het landbouwbedrijf?
Wat is het beroep van uw partner?
VLAANDEREN
28
bediende
geen partner 9%
13
arbeider
nee 59%
commercieel beroep
6
specifieke dienste n
5
zelfst andige
WALLONIË
100
29
21-40
16
comm er ciee l beroep
8
kaderlid
7
zelfst andige arbeider
5
specifieke dienste n
3
wn - ga
5 21
61-80
19
Gemiddelde: 75%
100
VLAANDEREN
% op basis allen - Vlaanderen (n=717); Wallonië (n=470)
15
21-40
Gemiddelde: 44%
18
41-60
tuinbouw, planten, bloemen
12
61-80 81-100
het melken
17 12
41-60 4
14
52
de boekhouding en administratie
24
1-20 21-40
66
de verzorging van de dieren
30
Gemiddelde: 31%
34
tuinbouw, planten, bloemen
12
andere activiteiten op de boerderij
11
de verwerking van melk tot boter, kaas, yoghurt
2010: 46% ja 2011: 39% ja
28
35
34
ze zijn niet nodig, maar eerder een extra ze maken het gemakkelijker om rond te komen
9 6 51
53
54
2010 (n=344)
2011 (n=280)
ze zijn absoluut noodz akelijk om rond te komen
58 3 2 2010 (n=752)
% op basis allen
2011 (n=717)
In Vlaanderen zijn er op 39% van de bedrijven andere inkomsten dan uitsluitend klassieke landbouwinkomsten, een daling met 7% t.o.v. 2010. Het is vooral de partner, die buitenshuis werkt (28%), terwijl toch ook 16% van de bedrijfsleiders deeltijds buitenshuis werken. Deze externe inkomsten blijven voor 54% van de Vlaamse landbouwersgezinnen met niet-landbouwinkomsten absoluut noodzakelijk om rond te komen, wat neerkomt op 1 bedrijf op 5.
Wallonië Heeft uw gezin nog inkomsten die bijdragen tot het gezinsinkomen, maar die NIET rechtstreeks uit de landbouw komen? ja, ik werk zelf deeltijds buiten het bedrijf
1 8
16 17 29 37
ja, er zijn andere activiteiten op de boerderij
17
WALLONIË 0
30
ja, mijn partner werkt buiten het bedrijf
35
andere activiteiten op de boerderij
17
81-100
52
het melken
13
61-80
54
de verzorging van de dieren
20
1-20
Welke taken voert uw partner uit binnen het landbouwbedrijf? de boekhouding en administratie
17
0
wn - ga
40
In Vlaanderen heeft 9% van de bedrijfsleiders geen partner; in Wallonië is dit zelfs 18%. Ongeveer één derde heeft een partner die buiten het landbouwbedrijf werkt (32% in Vlaanderen en 37% in Wallonië). Gemiddeld werkt die partner 70-75% van zijn tijd buitenshuis. In Vlaanderen en Wallonië wordt in eerste instantie ‘bediende’ genoemd als uitgeoefend beroep door de partner, gevolgd door een ‘medisch of verplegend beroep’ in Vlaanderen en een baan in het onderwijs in Wallonië. Welke percentage van haar\zijn tijd werkt uw partner binnen het landbouwbedrijf?
1 12
10
81-99
6
16
ja, er zijn andere activiteiten op de boerderij
7
41-60
12
neen, er zijn enkel klassieke landbouwinkomsten
30
0-20
20
me disch of ver plegend beroep
nee 45%
8
81-99
3
onder wi js
ja 37%
19
61-80
bediende
geen partner 18%
Gemiddelde: 69%
27
41-60
11
onder wi js
5
21-40
18
ja, mijn partner werkt buiten het bedrijf
11
0-20
22
medisch of verplegend beroep
ja 32%
Welke percentage van haar\zijn tijd werkt uw partner buiten het landbouwbedrijf?
ja, ik werk zelf deeltijds buiten het bedrijf
32 35
9 6
neen, er zijn enkel klassieke landbouwinkomsten wn - ga
2010: 40% ja 2011: 48% ja
22
53
59 43
50
wn - ga ze zijn niet nodig, maar eerder een extra ze maken het gemakkelijker om rond te komen ze zijn absoluut noodz akelijk om rond te komen
7 2010 (n=202)2
2 2010 (n=500)
2011 (n=470)
2011 (n=225) % op basis allen
5
% op basis hebben partner - Vlaanderen (n=648); Wallonië (n=387)
De grote meerderheid van de partners (83% in Vlaanderen, 70% in Wallonië) werkt professioneel mee in het landbouwbedrijf. In Vlaanderen werkt de partner bijna de helft van de tijd in het landbouwbedrijf, voornamelijk voor de boekhouding en administratie en de verzorging van de dieren. In Wallonië is dit slechts één derde van de tijd, voornamelijk voor het verzorgen van de dieren en boekhouding en administratie. In Wallonië wordt door de partner aanzienlijk meer geholpen bij het melken van de koeien.
26
In Wallonië heeft 48% van de bedrijven andere inkomsten dan klassieke landbouwinkomsten, 8% meer dan in 2010. Ze zijn nu iets meer een extra inkomen geworden. Toch blijven deze andere inkomsten nog voor 43% van de Waalse landbouwers, met niet-landbouwinkomsten absoluut noodzakelijk om rond te komen.
27
10
c. Evolutie samenwerking binnen de sector
Toekomstvooruitzichten landbouwers
a. Vooruitzichten binnen 5 jaar
+ 5 jaar
VLAANDEREN 9 4
11
10
14
12
26
10 4
WALLONIË 16 6
8 14
11 15
31 25
Landbouwers zijn duidelijk overtuigd dat ze in de toekomst moeten samenwerken. In Vlaanderen zijn zelfs 91% van de bedrijfsleiders hiervan overtuigd, terwijl er weinig verschillen worden vastgesteld tussen de verschillende subsectoren. In de groenten- en fruitsector is de behoefte het grootst. In Wallonië zijn 77% van de landbouwers overtuigd dat zij moeten samenwerken, een percentage dat 14% lager is dan in Vlaanderen, doch dit is misschien te verklaren door het feit dat op heden reeds veel meer samengewerkt wordt dan in Vlaanderen, via een groter aantal samenuitbatingen. In de melkveehouderij in Wallonië wordt een lagere behoefte tot samenwerking vastgesteld dan in de akkerbouw of vleesveesector.
39 30
32
24
11
31 3 2009 (n=799)
25 1 2010 (n=752)
30
Betere verwachting voor de toekomst
20
25
6
5
2
5
5
2011 (n=717)
2008 (n=335)
2009 (n=404)
2010 (n=500)
2011 (n=470)
21
Wn - ga Veel slechter Minder goed Gelijk Beter Veel beter
16
21
Minder goede verwachting voor de toekomst
29 21 16
2008 (n=670)
Bestaande samenwerkingsverbanden en aangehaalde redenen
26
25
27
27
27 17
9 3
% op basis allen
Maakt u deel uit van een samenwerkingsverband met 1 of meerdere landbouwers in het kader van uw beroepsactiviteiten? VLAANDEREN
75
63
62
57
Ja 22%
Nee 78%
Toekomst: 10% ja
WALLONIË
Nee 64%
Wat waren voor u de redenen om dit te doen?
Vlaamse landbouwers blijven de toekomst vrij pessimistisch bekijken: 26% denkt dat het binnen 5 jaar beter zal zijn, terwijl 35% denkt dat het slechter gaat zijn. Waalse landbouwers kijken veel optimistischer naar de toekomst: 35% denkt dat het beter gaat zijn (t.o.v. 28% slechter).
voor de schaalvoordelen om de werkdruk te delen om de kosten te delen bij om de producten beter op en om tot een beter en de efficiëntie te investeringen in de markt te brengen en te rendement te komen verhogen belangrijk materiaal onderhandelen over betere voorwaarden
81
76
64 31
Ja 35%
Toekomst: 8% ja
Parameters vertrouwensindex landbouw: verwachting binnen 5 jaar
om de kosten te delen bij om de werkdruk te delen investeringen in en de efficiëntie te belangrijk materiaal verhogen
voor de schaalvoordelen om de producten beter op en om tot een beter de markt te brengen en te rendement te komen onderhandelen over betere voorwaarden
% op basis allen - Vlaanderen (n=717); Wallonië (n=470)
In Wallonië maakt 35% van de landbouwers deel uit van een samenwerkingsverband (vooral in akkerbouw en melkvee), in Vlaanderen is dit slechts 22% (meest bij groenten/fruit). In Wallonië is de motivatie om samen te werken vooral de kosten en werkdruk delen, terwijl men in Vlaanderen vooral denkt aan de schaalvoordelen om tot een verhoogd rendement te komen. 10% van de bedrijfsleiders overweegt om in de nabije toekomst deel te gaan uitmaken van een samenwerkingsverband.
28
29
b. Gevolgen overheidsbeleid In de melkveehouderij wordt het melkquotum afgeschaft vanaf 2015 en in de varkenshouderij wordt de groeps huisvesting van zeugen verplicht vanaf 2013. Wij hebben deze 2 sectoren bevraagd naar hun intenties om zich hieraan aan te passen.
Case melkveehouderij
11
Verwachtingen t.o.v. aangepast GLB na 2013
Wat verwacht u van het Europees landbouwbeleid (GLB) na 2013?
72 80 64 69 61 77 58 71 54 76 51 60
Quasi alle melkveebedrijven (91%) hebben een melkquotum van meer dan 100.000 liter, en de meerderheid (66%) wil zijn melkquotum nog uitbreiden, weliswaar via een verschillende timing: 6% wil niet wachten tot 2015 en is blijkbaar bereid risico’s te nemen door al onmiddellijk uit te breiden en toch het risico te lopen nog superheffing te betalen voor 2015. Van de overige potentiële groeiers wil de helft groeien in lijn met de quota en de andere helft denkt te wachten met groeien tot na 2015. Slechts 12% denkt eraan de melkproductie stop te zetten.
Case varkenshouderij
Vlaanderen (n=717) Wallonië (n=470) % op basis allen
De belangrijkste verwachting in beide regio’s is het veiligstellen van voedselvoorraden volgens hoge standaarden. Daarna zien wij echter een duidelijk andere hiërarchie van verwachtingen. In Vlaanderen volgt op de tweede plaats het veiligstellen van voldoende voorraden, en op de derde plaats de rechtstreekse inkomenssteun. In Wallonië komt op positie 2 de rechtstreekse inkomenssteun (het belang hiervan is met 7% toegenomen t.o.v. vorig jaar) en op de derde plaats wordt het behoud van de productiequota vermeld.
Hoe zal de evolutie van de landbouwsubsidies er na 2013 uitzien volgens u? 12
de premies zullen ongewijzigd blijven
7 45
de premies zullen in beperkte mate dalen
29 15
de premies zullen per hectare bepaald worden
24 13
de premies zullen worden aangepast naar een premie per bedrijf, ongeacht het aantal hectaren
de premies zullen worden aangepast naar een premie op basis van het aantal full-time werknemers
Twee derde van de varkensbedrijven heeft meer dan 50 zeugen. Slechts één derde hiervan is al overgestapt naar groepshuisvesting. Van diegenen die nog niet overgestapt zijn, is slechts 38% van plan dit te doen (30% binnen 2 jaar, 8% daarna). Dit betekent dat meer dan de helft van de nog niet naar groepshuisvesting overgeschakelde bedrijven hoogstwaarschijnlijk zullen (moeten) stoppen met de zeugenhouderij.
30
Zal het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) na 2013 uw gedrag inzake investeringen beïnvloeden? Vlaanderen: 46% JA Wallonië: 52% JA
11 Vlaanderen (n=717) Wallonië (n=470)
4 15
% op basis allen
Landbouwers zijn heel verdeeld in hun opinie of het GLB na 2013 hun investeringen zal beïnvloeden. Ze zijn ook zeer verdeeld in wat er met de premies gaat gebeuren, maar in de beide regio’s denkt men in eerste instantie dat het bedrag van de premies in beperkte mate zal dalen.
31
12
Imago van de landbouwers bij de consument en bij henzelf
Landbouwers …
a. Vlaanderen In Vlaanderen steeg de vertrouwensindex naar 45. Wij stellen een toename vast met 8 punten in vergelijking met vorig jaar. Vlaanderen en Wallonië hebben nu quasi hetzelfde niveau: voor de eerste maal is het vertrouwen in Wallonië lichtjes hoger dan in Vlaanderen. In Wallonië zijn we terug aan het vertrouwensniveau van 2007, in Vlaanderen nog niet. Bij de analyse van de verschillende parameters, waarmee de vertrouwensindex wordt samengesteld, is vooral de belangrijke toename van het financieel resultaat in eerste instantie verantwoordelijk voor de stijging van de index. In Vlaanderen is nu 51% van de bedrijfsleiders tevreden of zeer tevreden met het financieel resultaat. Dit herwonnen optimisme wordt nog niet vertaald in een toename van de investeringsplannen op korte of lange termijn, zoals reeds in Wallonië werd vastgesteld. Op heden evalueert een landbouwer op twee zijn beroep positief, maar slechts 27% is bereid dit aan te raden aan kinderen en kennissen.
GAP
zijn mannen of vrouwen die hard werken
100
96
landbouwe rs (n=1187)
zijn een belangrijke schakel in de voedselproductieketen houden het plattelandsleven in stand
29 16
zijn een bron van overlast in het dorp (stank, lawaai, vuil)
+3%
33
-4%
25
02
04
De vertrouwensindex is het hoogst in de Polders (48) en in de Zandleemstreek (47). Het is trouwens in beide streken dat wij de grootste stijging van de index optekenen met toenames van respectievelijk 10 en 13 punten. Net als in 2008 en 2010 is het vertrouwen het hoogst bij de melkveebedrijven met een index van 53, een toename met 11 eenheden t.o.v. 2010. Ook de groente-, fruit- en sierteeltbedrijven doen het goed met een index van 46. Vooral de bedrijven gespecialiseerd in de varkenshouderij blijven ver achterop hinken met een index van 38, een toename met slechts een punt, waardoor de achterstand op de andere sectoren toeneemt.
+8%
68
65
krijgen te vee l subsidies
+1%
78
70
maken regelmatig gebruik van chemische additieve n
+1%
83
82
zijn betrokken binnen hun gemeente, zetten zich er voor in
+8%
97
96
klagen voortdurend dat hun inkomen te laag is
+1%
97
89
zijn essentieel in onze samenleving
+6%
97
96
publiek (n=1002)
+8%
98
92
zijn erg productief
+4%
98
90
produceren voedsel van hoge kwaliteit
-9%
06
08
01
00
% op basis allen
Landbouwers en consumenten zijn ongelooflijk eensgezind dat landbouwers hard werken, voedsel van een hoge kwaliteit produceren, productief zijn, belangrijk zijn, betrokken zijn in hun gemeente, maar ook dat ze klagen over hun inkomen. Slechts een minderheid vindt dat ze teveel subsidies krijgen of een bron van overlast zijn.
Landbouwers …
GAP
volgen een zeer strenge regelgeving voor milieu- en dierenwelzijn
78
96
+18%
landbouwe rs (n=1187)
dragen bij aan de duurzame ontwikkeling en het onderhoud van landelijke gebieden
81
publiek (n=1002)
95
73
hebben het financieel moeilijk zijn actief bezig met ecologische problemen en milieukwesties
91
66
zijn een waardevolle hulp in het geval van barre winterse omstandigheden krijgen eerlijke prijzen voor hun producten zijn verantwoordelijk voor de stijging van de voedselprijzen 02
88
04
+24%
+13%
-19%
25
6
+18%
-21%
31
10
+14%
90 75
06
08
01
00
% op basis allen
Landbouwers en consumenten vinden dat landbouwers een zeer strenge regelgeving volgen, bijdragen aan de duurzame ontwikkeling en het onderhoud van landelijke gebieden, actief bezig zijn met ecologie en milieu, een waardevolle hulp zijn in de winter en het financieel moeilijk hebben. Landbouwers worden niet gezien als verantwoordelijk voor de stijging van de voedselprijzen, men vindt niet dat ze eerlijke prijzen krijgen voor hun producten.
32
13
Besluiten
De vertrouwensindex van de gemengde bedrijven in Vlaanderen (47) bevindt zich nu op een hoger niveau dan de index van de gespecialiseerde bedrijven (44), net als de bedrijven uitgebaat onder de vorm van een rechtspersoon (47). Bedrijven met een middelgrote omzet tussen 100 en 250.000 EUR vertonen het meeste vertrouwen (52), en liggen zo een stuk boven het regionaal gemiddelde. Het voorbije jaar werd voornamelijk gekenmerkt door de stijging van de productiekosten, met name vooral de energie- en meststoffenprijzen. 46% van de Vlaamse land- en tuinbouwers, waaronder een aanzienlijk aantal varkenshouders, zijn van oordeel dat de daling van de verkoopsprijzen het financieel resultaat negatief heeft beïnvloed. In hoofdzaak wegens de slechte conjunctuur de vorige jaren ondervonden 20% van de Vlaamse landbouwers liquiditeitsproblemen tijdens het afgelopen jaar, wat een stuk gunstiger is dan 2 jaar geleden. Vooral in de varkenssector wordt er aan de alarmbel getrokken: maar liefst 70% van de gespecialiseerde varkensbedrijven hebben te kampen met liquiditeitsproblemen. De Vlaamse landbouwsector moet, net als zijn Waalse sectorgenoot, rekening houden met steeds toenemende prijsvolatiliteit. Het afsluiten van teeltcontracten, integratie- en prijsgarantiecontracten in de veeteelt of de verkoop van de eigen oogst op de termijnmarkt is een optie die vooral in Wallonië succes kent. Vooral varkenshouders, pluimveehouders en akkerbouwers maken meer en meer gebruik van deze instrumenten om het inkomensrisico te verminderen. De twee belangrijkste oorzaken van de toename van de prijs- en inkomensvolatiliteit zijn de schommelingen in de productiekosten op het eigen bedrijf en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. Op een bedrijf op drie werkt de partner buiten het landbouwbedrijf, vooral als bediende, als verpleegster of een baan in het onderwijs en dit voor 70% van de tijdsbesteding. Bovendien werkt 83% van de partners nog professioneel mee in het landbouwbedrijf voor bijna de helft van de tijd, voornamelijk in de boekhouding en administratie en bij de verzorging van de dieren. Landbouwers zijn duidelijk overtuigd dat ze in de toekomst moeten samenwerken, maar slechts 22% maken deel uit van een samenwerkingsverband (meest bij groenten/fruit), met als voornaamste oogmerk een aantal schaalvoordelen met als resultaat een hoger rendement.
33
b. Wallonië De landbouwvertrouwensindex voor de Waalse regio stijgt naar 47, een spectaculaire toename met 16 punten in vergelijking met 2010 en 2009. Wij bereiken nu quasi hetzelfde niveau als van bij de start van de index in 2007. De zeer gunstige evolutie van het financieel resultaat tijdens de laatste 12 maanden is in eerste instantie verantwoordelijk voor de stijging van de index. Een Waalse landbouwer op twee is tevreden over het behaalde inkomen uit zijn landbouwactiviteiten. Dit is een toename met 31% in vergelijking met de vorige periode van 12 maanden. In tegenstelling met Vlaanderen, waar het toegenomen vertrouwen zich nog niet vertaalt in meer investeringsplannen, merken wij in Wallonië een toename van de investeringsplannen op korte (10%) en op lange termijn (13%). Terwijl in 2010 slechts 23% van de landbouwers hun beroep als positief ervaarden, wordt een enorme stijging vastgesteld tot meer dan 40% van de landbouwers die hun beroep als positief ervaren. Ook het aanbevelen van het beroep, net als het opnieuw voor het beroep kiezen zijn in de gunstige zin geëvolueerd. In Wallonië stellen wij de hoogste vertrouwensindex vast in de Hoge Ardennen (50) en de Famenne (49) door een toename met 19 punten in beide landbouwstreken. In de Ardennen is de heropleving eveneens vrij sterk door een toename van de index met 12 punten tot het niveau van 45. Er is weinig verschil naar specialisatie, akkerbouw scoort hoogst met 49, gevolgd door de melkveebedrijven (47), en tot slot vleesvee en gemengde rundveebedrijven (45). Melkveebedrijven in Wallonië hebben wel een lager vertrouwen dan in Vlaanderen (53). In Wallonië blijft de vertrouwensindex van de gespecialiseerde bedrijven (49) hoger dan de index van de gemengde bedrijven (46). Rechtspersonen in Wallonië (55) hebben duidelijk veel meer vertrouwen dan hun tegenhangers in Vlaanderen (47) en het verschil met de bedrijven met een statuut van natuurlijke persoon (46) blijft behouden. Het vertrouwen is het hoogst (59) bij de bedrijven met een omzetcijfer van meer dan 250.000 EUR , wat beduidend hoger is dan dan bij de grootste bedrijven in Vlaanderen (47). Ook in Wallonië wordt de stijging van de productiekosten door 52% van de landbouwers duidelijk als de belangrijkste factor ervaren op het financieel resultaat van de landbouwbedrijven. Tevens vermeldt 23% van de ondervraagden het positief effect van de stijging van de verkoopsprijzen als tweede belangrijkste factor. De stijging van de productiekosten is minder sterk in de akkerbouw, en deze sector heeft volop voordeel gehaald uit de stijging van de verkoopsprijzen, in de eerste plaats de stijging van de graanprijzen.
14
Enkele aanbevelingen
De laatste jaren hebben wij duidelijk de noodzaak voor de landbouwer aangetoond om actie te ondernemen tegen de te sterke toename van de volatiliteit van de prijzen. Stap voor stap zien wij dat een aantal landbouwers maatregelen nemen om dit risico te beheersen. Waar vroeger binnen het landbouwbedrijf de oplossingen voorhanden waren om een leefbaar bedrijf uit te bouwen, zien wij een evolutie naar een sector die meer en meer beroep doet op geavanceerde financiële hulpmiddelen (termijnmarkten, prijsgarantiecontracten…). Indien de landbouwers bovendien hun belangen op een meer efficiënte wijze willen verdedigen, zit er voor hen niets anders op dan in de toekomst nauwer samen te werken. Dit zal hen niet alleen helpen de kosten te drukken, maar ook een aantal schaalvoordelen te genieten. Tevens moet aan iedereen sterk aangeraden worden om een bedrijfseconomische boekhouding, in combinatie met technische kengetallen bij te houden om zowel de dagelijkse als de strategische bedrijfsopvolging op een correcte wijze te realiseren. De Europese landbouwer mag niet aarzelen om de hoge kwaliteit van zijn producten te promoten bij de eindgebruiker. Binnen een strikt regelgevend kader op sanitair-, leefmilieu- en dierenwelzijnsgebied kan de landbouwsector zich verheugen op een positief imago bij de consument. Onze enquête bewijst onomstotelijk dat de Belgische consument volop het intensieve werk erkent van deze hardwerkende mannen en vrouwen, en in ieder geval niet twijfelt aan de hoge kwaliteit van het geproduceerde voedsel. De volgende jaren worden beslissend, zowel voor de toekomst van de melkveehouderij ingevolge het verdwijnen van de quota, als voor de varkenshouderij met de verplichte invoering van groepshuisvesting voor zeugen. Nieuwe regelgeving ligt ook aan de oorsprong van bijkomende risico’s voor de bewuste bedrijven. Indien wij één aanbeveling zouden formuleren aan de beleidsmakers zou deze als volgt luiden: communiceer regelmatig en op transparante wijze over de geplande maatregelen, zodat elke betrokkene zich op tijd kan voorbereiden.
De stijging van de verkoopsprijzen in bijna alle Waalse bedrijven heeft voor een ware ‘boost’ gezorgd in deze bedrijven. Terwijl in 2010 het percentage landbouwers met financiële problemen of geldzorgen nog 45% bedroeg, is dit percentage aanzienlijk gedaald tot 28%. Wij stellen vast dat het Waalse economische landbouwmodel de laatste jaren sterk geëvolueerd is op het gebied van hun inkomensstructuur. Bijna 48% van de bedrijven heeft andere inkomsten dan klassieke landbouwinkomsten. Op 37% van de bedrijven is er een partner die buiten het landbouwbedrijf werkt, vooral als bediende of via een baan in het onderwijs en dit voor 75% van de tijdsbesteding. Daarnaast voert de partner nog belangrijke taken uit voor het bedrijf zelf, zoals in boekhouding en administratie. De Waalse landbouwers beschouwen de toenemende prijsvolatiliteit als belangrijkste risico voor hun bedrijf. Om het inkomensrisico te verminderen doet de Waalse bedrijfsleider meer en meer een beroep op het afsluiten van teeltcontracten en prijsgarantiecontracten in de veeteelt of de verkoop van de eigen oogst op de termijnmarkt. De twee belangrijkste oorzaken van de toename van de prijs- en inkomensvolatiliteit zijn de schommelingen in de productiekosten en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. Teneinde de productiekosten in de hand te houden is de Waalse landbouwer duidelijk overtuigd dat hij in de toekomst moet samenwerken. In Wallonië maakt 35% van de landbouwers deel uit van een samenwerkingsverband (vooral in akkerbouw en melkvee). Als motivatie om samen te werken worden in 80% van de antwoorden het delen van de kosten bij investeringen vermeld, terwijl men in Vlaanderen vooral denkt aan de schaalvoordelen om tot een beter rendement te komen.
34
35
Deze brochure werd gerealiseerd door de Directie Marketing van Landbouwkrediet in samenwerking met het bedrijf TNS Dimarso en de Landbouwbeurs van Libramont. Gedrukt in juli 2011. Bronvermelding is verplicht. Deze brochure is gratis te verkrijgen in elk agentschap van Landbouwkrediet en op www.landbouwkrediet.be.
V.U.: Rik Duyck - Sylvain Dupuislaan 251 • 1070 Brussel • 07/2011
Reproductie voor eigen of intern gebruik is toegestaan.
