VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Verslag VVN wijnstudiereis naar Sicilië Maandag 28 september 2015 t/m zaterdag 3 oktober 2015.
Organisatie Verslag Reis
: Anne Kok : Iteke van de Vlugt (dag 1 + 2), Yvonne Zohar(dag 3), Jan Vegter (dag 4) en Danny van Lamoen (dag 5), Jolande Vos overall verslag. : met Ryanair naar Catania en terug vanaf Trapani. Ter plaatse rondreizend met een busje.
1
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Maandag 28 september Vertrek vanuit Eindhoven naar Catania Op maandag, 28 september , vertrekken we met 22 vinologen, alwéér onder de bezielende leiding van Anne Kok, met luchtvaartmaatschappij Ryanair naar Sicilië. De vlucht neemt 2 ½ uur in beslag. Boven dit mooie eiland aangekomen moesten we bij de landing door een dik, onheilspellend wolkendek heen. Een slecht voorteken? We hopen van niet. Na een busreis van een half uur komen we aan in Hotel Lachea, waar we voor het eerst met deze gezellige groep wijnfanaten dineren. Vis in de hoofdrol, dus kiezen we voor witte wijn van de huizen Rallo en La Planeta. Over het algemeen zijn de wijnen van het laatstgenoemde huis de beste combi met de gerechten. Dinsdag 29 september
Winery Aglaea: Zweedse wijnmaakster op de Etna door Iteke van der Vlugt
We vertrekken we om half 9 in de stromende regen! Het valt werkelijk met bakken uit de … Ons eerste proefadres is Winery Aglaea waar de jonge Zweedse Anna-Louise Mikkelsen de wijnen maakt. Ze leaset de 2-3 ha grote wijngaard. We zien de rijpe, goed gezonde druiven, vlak voor de oogst die half oktober plaats gaat vinden. Het suikergehalte kan nog net iets hoger en de pitjes nog net wat bruiner. Ook groeien er olijven in de wijngaard, die maar af en toe worden geoogst. We zien zelfs vijgen en amandelen. De druiven staan als “ kleine boompjes “ (albarello) aangeplant. Ook groeit er gras tussen de stokken. Anna-Louise verbouwt de witte rassen catarratto en carricante. De hoofdmoot en kwalitatief beste druif is echter de blauwe nerello mascalese, geflankeerd door de nerello cappucio. De laatstgenoemde druif is zoeter, heeft meer body en is een beetje te vergelijken met de merlot. De nerello mascalese echter is meer verfijnd en eleganter. Dat kunnen we zelfs in de wijngaard al proeven als we van de wijnmaakster de druifjes na elkaar in onze mond stoppen. De stokken, vaak op terrassen, staan op zeer vruchtbare lavagrond die, na een Etna-uitbarsting, één, vijf of tien meter dik kan worden. De stokken, die op hun eigen onderstammen staan, zijn 60-100 jaar
2
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
oud. Als er op tijd geoogst wordt, is er weinig interventie nodig. Heel af en toe wordt er met Bordeause pap gespoten. Je zou dus zeker kunnen zeggen dat Anna-Louise biologisch werkt. Door de koele nachten ontstaan mooie aroma’s in de wijn. Plantdichtheid: 5000 tot 6000 stokken per ha. In de wijngaard gebeurt alles met de hand door 3 mensen. Er wordt op kleine schaal groene oogst toegepast. (men ent nerello mascalese op cappuccio-onderstokken!) Productie? De wijnmaakster vindt: té weinig…, 20.000 flessen per jaar, 60-80 hl/ha. Tijdens onze wandeling in de wijngaard is het gelukkig helemaal droog met een goede temperatuur!
Lunch: deze gebruiken we in Restaurant Parco Statella. Men serveert ons 14 (!!!) antipasti, in vrij snel tempo. Heerlijke, veelal mediterrane gerechtjes waar we van smullen! De ingezette wijnen waren: -2013 IGP Nerello Mascalese/Aglaea/Terre Siciliana. 12 %, bio, niet gecertificeerd. Mooi fruit, zeer elegant, met wat kruidnagel en steranijs in de neus. -Daarna de 2010 DOC Etna Nanticchia, een gekaraffeerde magnum. 13,5 % . Een mooie, robijnrode wijn met een klein bruin tintje, complexe neus waarin je eucalyptus, leer en tabak bespeurde, maar ook bloemen (rozen), choco en rozebottel. Deze wijn, van 100 % nerello mascalese, rijpte 18 maanden op eiken vaten, waarvan 50 % nieuw. Deze wijn had zelfs méér potentie dan de 2011, die we daarna proefden. -Maar de 2008 spande de kroon deze middag met een nóg mooiere neus, wel iets veroudering, weinig fruit, rozen, maar mooi ontwikkeld en met veel lengte.
3
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Dinsdag 29 september
Winery Girolamo Russo: witte en rode rassen op één perceel door Iteke van der Vlugt
Na deze copieuze maaltijd vertrekken we voor ons tweede bezoek naar Girulamo Russo. Hier worden minder dan 500 flessen gemaakt, vertelt Giuseppe ons. De 15 ha grote wijngaarden liggen in diverse gebieden. De verkochte wijnen van dit domein zijn meestal een blend van druiven uit de verschillende percelen. Russo heeft 3 Single Vineyard. De rode wijnen worden alle gemaakt van nerello mascalese, de witte van het ras carricante. Sommigen ook van de nerello cappuccio, waarvan het blad, zien we in de wijngaard, al meer verkleurd is. De fermentatie vindt plaats in rvs; daarna slaat men de wijnen op in betonnen cuves onder de grond. Ze vergisten sommige wijnen ook op grote houten vaten; daarna kan dan de rijping volgen op gebruikte barriques. Men plant blauwe en witte rassen door elkaar aan, volgens de albarello-methode. Dat wordt gedaan omdat vroeger veel wijngaarden op terrassen aangelegd werden en zo’n wijngaard dan makkelijker te bewerken was. Wat proeven we hier? Bij de proeverij kregen we eerst de 2014 Nerina in het glas, van 70 % carricante en 30 % aglianico; een mooie, volle complexe wijn met veel fruit, bloemen, mest en mineraliteit in de neus. De prijs, € 25,- vonden we wél hoog! De 2011 Etna Rosato, met 13,5 % alcohol, verkregen door zachte persing van 100 % nerello mascalese vonden we een topper!!! Hij is de € 18,- méér dan waard, met zijn frisse kruidigheid, elegantie, mooie structuur en lange afdronk (kaliber “ mes en vork “ wijn)!
4
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Vermeldenswaardig is ook zeker de 2013 à Rina, van 90 % nerello mascalese en 10 % nerello cappuccio, SV (heet in Italië contrada), 14 %. Een lichtgekleurde, ronde wijn met veel sap, rijpe tannines en een mooie structuur. De stokken zijn tussen de 80 en 100 jaar oud! De wijngaard (1 ha) ligt op 650 m hoogte. Uit het vat, 1 ½ maand na de malo, mogen we de 2014 proeven. Heel veel primair fruit, rijp en rond, veel structuur, veel power en een lange afdronk. Grote belofte voor de toekomst…….! Het sluitstuk is de 2013 Feudo, SV (70-100 jarige stokken), 14 %, 100 % nerello mascalese. De wijn fermenteerde 15 dagen en rijpte daarna 18 maanden in gebruikte eiken vaten. Opbrengst 35 hl/ha. Deze complexe, zeer elegante wijn met veel kracht, veel potentie en een zeer lange afdronk is óók een topper! De wijnmaker denkt dat de phylloxera hier nooit is geweest (opa vertelde er nooit over). Zou dat door de vulkanische bodem komen? Er mag hier niet geïrrigeerd worden omdat er al vocht ontstaat door de stijgende wolken bij de Etna en ook omdat de lage bewolking vocht afgeeft. Een goed microklimaat dus! Traditiegetrouw mag de oogst maar tot 2/11 binnengebracht worden, daarna niet meer (dag van de doden).
Diner in Villa del Casale Bongiardo In dit prachtige, romantisch aangeklede restaurant worden we ontvangen met een glas Prosecco. Daarna volgen nog 3 witte wijnen, omdat ons diner voornamelijk bestaat uit vis, schaal- en schelpdieren en wat kaas (Parmezaan en pecorino). De wijnen: 2014 Ciuri / Blanc de Noirs/Terrasse del Volcano, 100 % nerello mascalese; 2014 Etna Bianco, van carricante en catarratto; 2014 Resignolo Kados/Duca di Salaparuta, van 100 % grillo. De gerechten: Risotto with prawns, pear and chopped pistachios, fresh pasta with swordfish, tomatoes and eggplant; daarna fish breaded on chlorofilla of basil leaves, golden prawns and a muffin of potato; afsluiting met een lemon sorbet. Wat hadden we een prachtige, leerzame dag!
5
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Woensdag 30 september 2015
Winery Cos: specialist in natuurlijke wijn door Yvonne Zohar
Met het uitzicht van de cyclopische eilanden van Aci Trezza nog vers op het netvlies vertrekken we naar de zuidoost hoek van het Sicilië, naar Vittoria, de thuisbasis van de enige Siciliaanse DOCG, Cerasuaolo di Vittoria. We gaan op weg naar Azienda Agricola Cos, een van de beste wijnbedrijven voor natuurlijke wijnen in Italië (sommigen zeggen zelfs in de wereld). Tijdens de busreis wordt onze kennis van de Siciliaanse wijn aangevuld door MV Jan Vegter met een exposé over de geografie, het klimaat, de druivenrassen, denominaties en bijzondere wijnen van dit 25.700 km2 (ter vergelijking: Nederland heeft 41.543 km2)grote eiland in de Middellandse zee.
Dat op Azienda Agricola Cos de fermentatie van wijn voor een deel in terracotta Giare of amfora van 250 en 400 liter uitgevoerd is bekend en maakt nieuwsgierig. Zo nieuwsgierig dat Ruud Winkels en ik bij aankomst meteen maar een kijkje gaan nemen in de amfora kelder aangetrokken door de geur die uit de 150 amfora's ontsnapt. “Buongiorno e benvenuti a COS”, horen we verderop, terwijl een gebruinde man met grijzend haar en twinkelende ogen op ons af komt lopen. “Zijn jullie de groep uit Nederland? Oh, spreek je Italiaans, dat maakt het leven gemakkelijker.” Ik word benoemd tot
6
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
vertaler, wat zowel voordelen, de informatie extra’s, als nadelen heeft, ik kan zelf geen aantekeningen maken. Dit verslag is dan ook mijn herinnering aan wat wijnmaker Giusto Occhipinti, de man die ons daar op de zonnige binnenplaats tussen de lege druivenkratten begroette, vertelde.
Jongste wijnmakers van Italië De naam COS is ontstaan uit een anagram van de familienamen van drie vrienden, Giambattista (Titta) Cilia, Giusto Occhipinti en Cirino (Rino) Strano, die samen aan de universiteit studeerden. Cos is het resultaat van een weddenschap, waarbij de vrienden aan elkaar wilden bewijzen dat ze wijn konden maken. Toen ze in 1980 de kans kregen om Jozef Cilia's oude familiebedrijf (ja, familie van Titta) in het historische stadje Bastonaca te kopen behoorde het trio tot de jongste wijnmakers van Italië. Ze betaalden een bedrag van (omgerekend) ongeveer 250 euro voor 3 ha. Dit alles onder voorwaarde dat ze hun studies zouden afmaken. In 1985, na hun afstuderen, besloten Giambattista en Giusto beroep van architect in te ruilen voor die van wijnmaker. Giusto: “Was ik net klaar met studeren, moest weer naar school en deze keer om te leren hoe wijn te maken.” Cirino Strano, inmiddels arts, trouwde en besloot zijn aandelen aan zijn zuster Giuseppina (Pinuccia) te verkopen. In 1995 verkocht Pinuccia haar aandelen weer door aan Titta en Giusto. Ondanks het vertrek van de familie Strano bleef COS COS en werd de S van Strano (na veel debat en met toestemming) niet verwijderd. Tegenvallende start Gedwongen door hun beperkte budget vinifieerden ze in de begintijd de druiven met hulp van bevriende wijnmakers en gebruikten oude en daardoor goedkope eikenhouten vaten (later las ik bij Jancis Robinson: “They even bought Angelo Gaja's used French barrels back in 1983.”) om de wijn te ouderen. Aan het eind van de jaren 80, begin jaren 90, werden (onder invloed van de Californische Napa Valley stijl) nieuwe barriques aangeschaft met het doel om daar wijnen in de internationale stijl mee te maken. In die tijd waren er in het gebied rond Vittoria vele wijngaarden die overrijpe Nero d'Avola druiven verkochten, maar niet gericht waren op kwaliteit. Van die druiven werd dan door de coöperatie of bulk bedrijven een saaie, vaak geoxideerde wijn geproduceerd. “Wij wilden het anders doen”, vertelt Giusto Occhipinti.
Dat anders doen bleek geen doorslaand succes. Internationale rassen als Merlot en Cabernet kunnen het eikenhout wel aan, maar voor druiven variëteiten zoals Frappatto en Nero d'Avola ligt dat
7
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
anders. Ze zijn sterk verbonden met de grond waarin ze groeien en daardoor uniek in hun aroma’s. Om vooruit te gaan moet je soms een stap terug doen, en Cos deed een stap terug.
Omschakeling naar natuurlijk “We probeerden een aantal van onze vroegste bottelingen in gebruikte barriques en vergeleken die met wijnen die gerijpt waren in nieuw eiken. Met zijn mineraliteit en aardse aroma’s waren de eerste bottelingen zo veel interessanter dan de latere jaargangen. Door het gebruik van nieuw eikenhout (met dominante tonen van vanille en toast ) verloor de wijn een deel van het karakter van de druiven.” Na deze flirt met nieuwe barriques drong bij COS het besef door dat de terroirs rond Vittoria iets bijzonders te vertellen hebben, en de druiven ook. Giusto en Titta kwamen tot de conclusie dat de druiven zo natuurlijk mogelijk moesten worden behandeld in de kelder. Biodynamisch Op zoek naar de juiste interpretatie van het unieke terroir van Vittoria besloot COS de principes van biodynamische wijnbouw te introduceren in de wijngaard, om zo het karakter van de bodem beter te kunnen uitdrukken. .”We waren geïnteresseerd in het begrijpen van de mineraliteit van de bodem en de invloed daarvan op de wijnstok.” Identiteit daar gaat het hen om, ambachtelijke wijnen die zo representatief mogelijk hun identiteit (bepaalt door herkomst en vintage) weer geven. COS bleef groeien en de COS’ filosofie evolueerde mee door zich verder te concentreren op het maken van natuurlijke wijnen.
Gefascineerd door oude kelder praktijken van de Grieken kwam Occhipinti in Georgië in aanraking met amforen en besloot daar ter plekke om de ingegraven kleikruiken ook te gaan gebruiken om zijn wijnen te fermenteren en te rijpen. In 2000 kwam de eerste zending terracotta amforen uit Spanje naar Sicilië en het was in dat jaar dat Pithos voor het eerst geproduceerd werd, wat de identiteit van Azienda COS voorgoed veranderde. Gisting en rijping in amforen Klei is zoals eik, klei laat de wijn ademen, maar het voordeel met klei is dat het geen smaak afgeeft aan de wijn. Cos gebruikt de amfora zowel voor de gisting als rijping. In de amfora ontstaat er een spontane gisting van de druif eigen, autochtone gisten. Door het lange schilcontact (tot zes maanden) hoeft er geen zwavel aan de wijn toe gevoegd te worden; lang contact met de schil werkt namelijk als een antioxidant. De Pithos cuvée wordt gefermenteerd en gerijpt in amforen waardoor de druiven zich natuurlijk kunnen uiten in hun evolutie naar wijn. Er wordt in principe geen sulfiet gebruikt. Alleen bij het bottelen wordt een minimale dosis sulfiet (4 -6 gram) toegevoegd. 8
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Het werken met amfora is een proces van vallen en opstaan met elk jaar een onbekend resultaat. Per jaar gaat de inhoud van ongeveer 2 tot 6 amfora verloren. Het houdt je scherp zegt Occhipinti, elke keer wanneer dat gebeurt probeer ik te onderzoeken en begrijpen wat er mis is gegaan. Naast amfora maakt Cos ook gebruik van betonnen tanks en botte, de grote eiken vaten. De stalen tanks in de wijnmakerij worden alleen gebruikt voor het mengen.
Andere wijnmakers in het gebied waren onder de indruk van de resultaten van Cos (na eerst sceptisch te zijn geweest) en begonnen ook betere wijnen te produceren van de twee lokale variëteiten Frappato (ook wel Frappato di Vittoria genoemd) en Nero d’Avola onder de DOC Cerasuolo di Vittoria regels. De Cerasuolo blend wordt gemaakt van 50-70% Nero d'Avola en 30-50% Frappato. Deze wijn is specifiek voor de provincie Ragusa, evenals delen van Caltanisetta en Catania. Om een onderscheid te maken tussen het oorspronkelijke gebied en latere uitbreidingen is de term Classico ingevoerd in 1991. Cerasuolo di Vittoria is DOC sinds 1973 en werd DOCG vanaf de oogst van 2005. Cerasuolo di Vittoria DOCG mag niet eerder op de markt worden gebracht dan op 1 juni van het jaar na de oogst, Cerasuolo DOCG Classico niet vóór 31 maart van het tweede jaar na de oogst. Het verplichte minimum alcoholgehalte is 13 %.
Het jaar 2005 is ook het eerste oogstjaar van de Cos Cerasuolo di Vittoria met de DOCG aanduiding. Met deze wijn heeft COS de oude weddenschap afgesloten. Giusto: “Wij wilden een wijn maken zoals ik die vroeger dronk, aan de tafel bij mijn grootouders, en dit was zo’n wijn. In mijn ogen wijst deze
9
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Cerasuolo terug naar eeuwen van tradities in het wijnmaken, naar een wijngeschiedenis die zo’n 3000 jaar oud is.
Zo min mogelijk ingrijpen Het land rond Vittoria ligt, net als in Mesopotamië (waarvan men aanneemt dat daar de wijnbouw ontstaan is), tussen de zee en twee rivieren. Giusto kent klaarblijkelijk zijn klassiekers, want later las ik in een artikel dat er twee amforen waren ontdekt in Pompei met de initialen ME en MES. Dit komt overeen met een gebied tussen twee rivieren dat lang gebruikt werd voor de wijnproductie van de nederzettingen Kamarina en Syracuse. Dit is hetzelfde gebied als waar nu de moderne Cerasuolo di Vittoria wordt geproduceerd. COS ligt op met zijn 250-350 meter op een van de bergketens in Sicilië ten zuiden van Vittoria, ongeveer op dezelfde breedtegraad als Tunesië. Cos bezit iets minder dan 30 hectare wijngaarden en 18 hectare olijfbomen. Het droge klimaat en de wind maakt dat ze bij COS geen chemische producten hoeven te gebruiken. Het enige wat ze doen is in lichte mate irrigeren tijdens erg hete zomers.
Een bijkomend voordeel is de grote laag kalksteen in de bodem (het gebied rond Vittoria was vroeger een zee) dat werkt als een spons en houdt de grond lang vochtig. De wortels van de wijnstok vinden de kalksteen laag meestal op 30-60 centimeter diepte in de grond, onder een toplaag van rode klei (terra rossa). Hoewel de grond weinig voedingstoffen bevat voegt Occhipinti niets aan de bodem toe, zelfs geen organische meststoffen. Wanneer je dat doet verander je de identiteit van de bodem, van het terroir. Op een bepaalde manier is dit niet interveniëren het resultaat van onze onwetendheid (ignoranza). Onwetendheid leidde ons uiteindelijk naar een biologisch-dynamische route, waarbij we zo min mogelijk ingrijpen in de wijnproductie. Beperkte productie Cos produceert per jaar slechts 200.000 flessen en exporteert 60% daarvan naar 52 landen over de hele wereld, waaronder Amerika, Noord-Europa, Australië en Nieuw-Zeeland. In principe zou elke fles die Cos produceert geëxporteerd kunnen worden, er is 30% meer vraag naar dan aanbod, maar ook daar zit een filosofie achter. De Italiaanse thuismarkt (de andere 40%) is voor Cos belangrijk en ook wil COS de prijs van de wijn niet te hoog maken, iedere student zich moet ook een goed glas wijn kunnen veroorloven aldus Giusto Occhipinti.
10
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Na een kort bezoek aan de ondergrondse wijnkelder, waar 24/7 muziek is te horen, lopen we met enige haast naar buiten, langs de RVS tanks, de grote houten vaten, de wijnbibliotheek en de ruimte waar de 8 cement tanks staan die op het principe van zwaartekracht werken.
Een paar honderd meter wordt afgelegd naar de oude wijnmakerij uit 1880 (nu B&B), waar voor de deur de olijven geoogst worden. Hoe Siciliaans wil je het hebben? Er is wat verwarring over de te proeven wijnen, vanwege de tijdsdruk. We moeten op tijd bij het 2-sterren restaurant La Madia in Licata zijn. We beginnen met 3 en eindigen uiteindelijk met geproefde 6 wijnen. De vorm van de flessen van Cos is bijzonder. Het zijn kopieën van flessen (gemaakt rond 1880) die ze in de kelder van de oude wijnmakerij gevonden hebben.
Geproefde COS wijnen: 1. FRAPPATO IGP 2014 Deze wijn is 100% Frappato. Het komt uit het zuidoosten gelegen wijngaarden op 250 meter. De wijnstokken zijn jong, 6-8 jaar. Het wordt gefermenteerd in temperatuur gecontroleerde betonnen tanks. In de neus fris, frambozen en rode bessen met florale tonen. In de mond is er rood, sappig fruit, cranberries en frambozen. 2. NERO DI LUPO IGP 2014 Nero d’Avola 100%. Giusto Occhipinti gebruikt temperatuurgestuurde cementen vaten om de Nero d'Avola te fermenteren en er is een lange periode van schilcontact. Daarna gaat de wijn meestal in grote (smaak neutrale) houten vaten. Deze Lupo is robijnrood met paarse reflecties, delicaat, fris en subtiel met minerale tonen en een bite, een soort vlezigheid. Fruit van zwarte bessen, kersen, aardbeien en pruim. De textuur is rond, maar niet zwaar, fijne tannines en behoorlijke zuurgraad. Kruidig ook, medium body en maar 12% alcohol.
11
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
3. PITHOS ROSSO DOC 2013 Frappato 40%, Nero d’Avola 60%. Spontane gisting in klei amforen, na 6-8 maanden verder op de fles. De neus is medium intens, elegant, met fruit van rode vruchten en zwarte zoals kersen, bosbessen, bramen, pruimen, kruidige tonen van peper, aards en geuren van leer. Goede structuur, mineraal, rood fruit, kersen, kruidig (kaneel, gember), zwarte drop (liquorice) en aardetonen, medium complexiteit, sappige tannines. 4. CERASUOLO DI VITTORIA CLASSICO DOCG 2013 Frappato 40%, Nero d’Avola 60%. Medium-bodied, robijnrood met neus van rode vruchten, kersen, maar ook bramen. Floraal en hints van mokka en kruiden. In de smaak is de wijn droog en heeft een soort hartige (savoury), aardse complexiteit, weer rood fruit, kersen, goede balans. 5. CERASUOLO DI VITTORIA CLASSICO DOCG 2000 Frappato 40%, Nero d’Avola 60% nog uit een eerdere Bordeaux fles. Heb helaas niet veel opgeschreven: granaat rode kleur. De neus rijp rood fruit kersenjam, kersen bonbons, mineraal, drop, nootmuskaat en kruidnagel. Medium-body, medium+ afdronk. 6. PITHOS BIANCO IGP 2013 Grecanico 100%. Verrassend. Complexe neus van gedroogd gras, amandel, gedroogd geel fruit. Zacht en fris in de mond, iets zoutig. Ingetogen frisheid met een aardse ondergrond. Het heeft iets samentrekkerigs in de mond, tanninen?, zeker ook structuur. Intrigerende wijn.
12
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Tweesterren lunch bij La Madia Na de proeverij was het racen naar Licata, naar La Madia (2 sterren Michelin en 3 vorken Gambero Rosso), waar we gelukkig precies op tijd aankwamen (we moesten voor 2 uur binnen zijn) om van de kookkunsten van chef Pino Cuttaia te genieten. Pino Cuttaia maakt gebruik van traditionele Siciliaanse ingrediënten met een twist, zoals de “pizza finta” gezouten kabeljauw gerookt boven dennenappels. De "gesmolten kaas” was in werkelijkheid een aardappelmousse en de korst was slechts in zeer dunne ronde van krokant deeg. De wijnen werden door iedere tafel zelf besteld. La Madia wordt door velen beschouwd als het beste restaurant op het eiland.
Vallei van de tempels Nog moe van de overvloedige maaltijd en de wijn bleef er maar weinig tijd over om na te genieten in La Madia. Indien we nog een wandeling langs de vallei van de tempels wilden maken konden we niet te laat aankomen in Agrigento. Rond zes uur betraden we het architectonisch erfgoed van de oude stad van Akragas. Gesticht rond 582 voor Christus door kolonisten uit Gela en Rhodos was Akragas lang één van de belangrijkste Griekse kolonies in Sicilië. In 1997 uitgeroepen door de UNESCO tot "World Heritage site" is de stad van de Griekse tempels nog steeds één van de belangrijkste archeologische gebieden in de Middellandse Zee. Na een bezoek aan de tempel van Juno en de nog bijna intacte tempel van Concordia was de zonsondergang bij de tempel van Herakles bijzonder genoeg om op te wachten. ’s Avonds werd er nog gegeten (al geloof ik niet dat er iemand honger had) en door enkelen na geborreld op het terras van het Colleverde Park Hotel met uitzicht op de tempels, maar voor anderen zat de dag er op. Een bijzondere dag, dat wel.
13
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Donderdag 1 oktober 2015: Planeta en Marco de Bartoli
Winery La Planeta: voor elk terroir een andere winery door Jan Vegter
Vandaag bezoeken we het grote bedrijf Planeta en wel de Ulmo Winery vlak bij Sambuca. De oorspronkelijk Spaanse familie vestigde zich lang geleden in Sicilië. Via erfenissen kreeg de familie veel land en wijngaarden in bezit o.a. in Partanna en in Sambuca, beide in het binnenland ten N.W. en N.O. van Menfi. Het huidige bedrijf werd in 1995 door de 17e generatie opgericht. Planeta bezit nu 6 wijngaarden in Sicilië, met in totaal 380 ha en veel terroirverschillen. De andere wineries zijn Dispensa in Menfi, Dorilli in Vittoria, Buonvini in Noto, Feudo di Mezzo bij de Etna en La Baronia in Capo di Mazzo. Bij Planeta gebruiken ze uitsluitend eigen druiven en dus geen inkoop en verkoop van andere druiven. De Ulmo Winery, nu 83 ha, is altijd in het bezit geweest van de familie. De wijnmaak kelders liggen vlakbij het oorspronkelijke gebouw, de ‘Baglio’, een 16e -eeuwse boerderij, waar later ook de lunch wordt geserveerd. Internationale en lokale druivenrassen In de Planeta wijngaarden staan zeer veel verschillende druivenrassen aangeplant o.a. carricante, chardonnay, fiano, grecanico, moscato bianco, sauvignon blanc, riesling, viognier, cabernet sauvignon, cabernet franc, frappato, merlot, nerello mascale, nero d’avola, nocera, syrah. In het beginjaren van het bedrijf lag de focus op internationale rassen, maar tegenwoordig verschuift die steeds meer naar de lokale rassen. Zo is recent weer grillo aangeplant en zelfs vergeten rassen als vitraruolo, lucignolo en catanese. Het is de bedoeling hiervan de historische mamertino wijn te maken, het hoogtepunt van de Siciliaanse wijn in de Romeinse tijd. In Sambuca heeft Planeta 2 wijngaarden. In de Ulmo wijngaard van 51 hectare staan chardonnay, grecanico, sauvignon blanc, viognier, merlot en nero d’avola aangeplant en in de Maroccoli wijngaard
14
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
van 42 ha chardonnay, cabernet franc, merlot petit verdot en syrah. De Maroccoli wijngaard ligt op 400 m hoogte en heeft hierdoor een bijzonder microklimaat. Uit deze wijngaarden komen ook de druiven voor de ‘super cru’ chardonnay en de single vineyard crus Sito dell’Ulmo merlot en Maroccoli syrah. Naast wit, rood en rosé wordt er sinds 2012 ook mousserende wijn gemaakt van carricante uit de wijngaarden op de Etna. De productie hiervan is 10.000 flessen volgens de traditionele methode met 15-18 maanden sur-lie. Er wordt alleen Brut gemaakt.
Ontvangst en lunch in de Baglio We worden ontvangen in de schitterende zaal van de voormalige Baglio door export manager Penny Murray. Ze vertelt ons over productie en export: jaarlijks 2.2 mln. flessen en export naar 72 landen. Vervolgens iets over de geschiedenis van Planeta, in het bijzonder over Diego Planeta, de visionaire figuur achter zowel Planeta als ook de indrukwekkende Settesoli coöperatie, waarvan hij voorzitter is. Hij is ook een drijvende kracht achter de vernieuwing van de Siciliaanse wijnindustrie. We proeven hierna 4 wijnen: Fiano Cometa 2014. Lage opbrengst, RVS en 6 mnd sur-lie. Lichtrijp wit fruit, peer, steenfruit, ook iets floraal. Komt een beetje viognier-achtig over. In de mond steenfruit en wat citrus. Dik, vol mondgevoel en iets branderig alcohol (13,5%). Gemiddelde lengte en lichte bitter in de afdronk. Chardonnay 2013. Geen MLF, fermentatie op barrique daarna 11 mnd barrique van Frans eiken. Zowel in de neus als in de mond houttoets, rijp, tropisch fruit. Fris zuur, veel body, alcohol iets branderig (13,5%). Vrij veel lengte met lichte bitter in de afdronk. Een wijn met ouderingspotentieel. Etna 2014 van 100% Nerello Mascalese. Vergisting op open vaten. Lage kleurintensiteit. Iets gesloten, kers, enigszins beaujolais-achtig, beetje kruidigheid. Fris zuur en veel tannine met fijne structuur, kers, kruidig, strak mondgevoel, veel alcohol (14%) maar goed geïntegreerd. Mooie lengte. Santa Sicilia 2010 van 100% Nero d’Avola. Herkomst Noto in het Z.O. (de plek waar nero d’avola oorspronkelijk vandaan komt) met sterk kalkhoudende bodem. Oudering op 12 mnd barriques van 2 en 3 jaar. Veel kleur, robijnrrood. In de neus donkerrood fruit, braam. In de mond fris zuur, donkerrood fruit, iets jammy, drop, laurier, vrij veel alc (13,5%). Redelijk wat lengte, iets rustiek in de afdronk. Na de proeverij als aperitief de heerlijk frisse Brut Methode Classico van 100% carricante gevolgd door de lunch, ook in de Baglio.
15
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Winery Marco de Bartoli: specialist in Marsala door Jan Vegter
Na de lunch bij Planeta stappen we weer in de bus richting Marsala waar ons gaan verdiepen in de wijnen van producent Marco de Bortoli. Meer dan 200 jaar geleden hebben de Britten Marsala op de kaart gezet, maar later werd deze wijn meer een ingrediënt om mee te koken. Marco De Bartoli heeft eigenhandig de goede naam van Marsala weten te herstellen. Op het 20 ha-grote familiale wijndomein maakt de Bartoli-familie vandaag de dag naast Marsala ook schitterende zoete Passito en enkele verfijnde droge witte wijnen. Als telg van twee industriële producenten, Pellegrino en Mirabella, koos Marco De Bartoli in 1978 de eenzame weg naar kwaliteit. Hij besloot dat de industriële manier van werken ver weg stond van hoe hij vond dat echte Marsala was en hij nam afstand nam van het consortium. Hij wilde oude traditie nieuw leven in blazen, maar ging ook duidelijk met de tijd mee en zo worden er sinds enkele jaren ook droge witte wijn gemaakt. De wijngaarden liggen slechts enkele kilometers van zee op een bodem van kalksteen. Er wordt zo natuurlijk mogelijk gewerkt, weinig bestrijdingsmiddelen, geen kunstmest en weinig sulfiet.
Verschil tussen Perpetuum en Marsala Voor de productie van Marsala wordt de basiswijn versterkt tot ongeveer 16%. Hier wordt mistella aan toegevoegd, een mengsel van most en brandy, waardoor het alcoholgehalte op ongeveer 18% uitkomt. De zoetheid van de wijn (secco, semisecco en sweet) wordt bepaald door de hoeveelheid most en de kleur door de kleur van de most. Daarna volgt oudering op vaten gedurende 2, 4, 5, 10, 15 of 20 jaar. De vaten worden voor ¾ gevuld en dit leidt tot oxidatie en evaporatie (5%/jaar). Ze rijpen in warme ruimten. Voor de ‘Vergine’ wijnen wordt alleen alcohol toegevoegd en geen mistella waardoor de wijnen in deze categorie droog zijn. Een speciale categorie is de ‘In Perpetuum’ die niet versterkt wordt. Op deze manier werd Marsala in het verleden gemaakt. Door lange rijping in een solera, een soortgelijk systeem als bij sherry, verdampt vocht waardoor het alcoholgehalte toeneemt en uitkomt op ca.
16
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
17,5%. In Perpetuum mag nu geen Marsala meer heten omdat de wijn hiervoor versterkt moet zijn en dat is hier niet het geval.
Proeverij van vier wijnen Bij de rondleiding in de kelders zien we de solera, maar ook de kleinschaligheid van Marsala productie in vergelijking met de gigantische hallen bij de sherry producenten. Hierna proeven we 4 wijnen in de sfeervolle proefruimte: Grillo Vignaverde 2014, gemaakt van zeer vroeg geoogste druiven. Vrij gesloten in de neus, peer en wat kruidigheid. In de mond verassend hoge zuurgraad, citrus, peer. Strak mondgevoel. Veel lengte met aan het einde van de afdronk toch iets rondeur, waarschijnlijk door geruime tijd sur-lie. Vecchio Semperi Ventennale. Deze wijn in de In Perpetuum categorie, is het vlagschip van De Bartoli. Hij is gemaakt van 100% grillo. Het alcoholgehalte is 17% en de wijn heeft 10 g/l restsuiker. In de neus veel intensiteit en aroma-complexiteit w.o. noten. In de mond hoog zuur en soortgelijke complexiteit. Veel lengte. Marsala Oro Riserva Superiore 10 years van 100% grillo en 50 g/l restsuiker. Deze wijn met een 18,5% alc. heeft een diepgouden kleur en ook weer een hoog zuurgehalte dat gecompenseerd wordt door de zoetheid en een mooie balans geeft. Zeer complex en zeer veel lengte. Bukkuram di Pantelleria 2012. Deze Passito (gemaakt van ingedroogde zibbibo= moscato di Alessandria- druiven) heeft 150 g/l restsuiker, maar is absoluut niet plakkerig. Door het hoge alcoholgehalte (14,5%) prikt hij iets in de neus, waarin rozijnen, sinaasappelmarmelade en karamel. Door de hoge zuurgraad een mooie zoet-zuur balans. Veel lengte.
17
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Vrijdag 2 oktober 2015: Rallo en Donna Fugata
Winery Rallo: mooie proeverij met buitenlunch door Danny van Lamoen
Na een welverdiende nachtrust staan we weer vroeg op om aan onze laatste dag op Sicilië te beginnen. Hotel & Resort Villa Favorita is de locatie en tot ieders opluchting zijn onze iglo’s niet gesmolten tijdens de regenachtige nacht. Zoals gebruikelijk in Italië krijgen we een ontbijt met veel zoetigheden en diegenen die daar niet van houden, neem datgene waar de minste bijen op zitten. Na dit, in de openlucht, genuttigde ontbijt vertrekken we stipt op tijd richting wijnbedrijf Rallo. Daar worden we op zo’n 600 meter boven zeeniveau zeer hartelijk ontvangen door de zelfbenoemde “walvis” Irene en Fabricio de zeer gepassioneerde wijnmaker. Een rij bij zowel het toilet en de koffiemachine is het gevolg, waarna we de prachtige wijngaarden inlopen die volgens Fabricio volledig organisch worden bestierd. Biodiversiteit moet het gebruik van allerlei doods bevattende kannen en flessen terugdringen en de wijnen een zo natuurlijk mogelijke eigenschap verschaffen. Dit zien we ook terug in de prachtige moestuin waar alle ingrediënten voor de plaatselijke specialiteit “caponata” groeien en de fantastische eigen olijfolie.
18
VVN reis: Sicilië
28 september 2015
Uiteraard proeven we dit terug in de fantastische wijnen tijdens de proeverij en de heerlijke lunch. Waarbij voor mij persoonlijk de Marsala Vergine Riserva de kroon spant qua spanning, lengte en complexiteit. Zeker zo complex als de manier waarop we enkele momenten later de bus weten te draaien en weer op weg gaan naar onze volgende bestemming.
Winery Donna Fugata: groots en imponerend door Danny van Lamoen
We arriveren na een voorspoedige reis bij het ogenschijnlijk toeristisch ingestelde bedrijf Donna Fugata, waar we een zakje om de hals gehangen krijgen om ons glas in te kunnen vervoeren (welke ik met carnaval zeker ga gebruiken). Dit is uiterst handig om toch de nodige notities te kunnen maken. De dame in kwestie leidt ons op prachtige wijze rond in dit enorme bedrijf. Instapwijnen tot zeer grote wijnen worden hier met zorg gemaakt. Gelukkig krijgen wij van de laatste categorie nog wat te proeven onder leiding van de oenoloog waarvan de naam mij helaas ontschoten is. Zijn uitleg en de wijnen die werden gepresenteerd waren fantastisch. Het was zeer boeiend en leerzaam om van zowel de Tancredi als de Passito di Patelleria Ben Ryé drie verschillende jaargangen te proeven. Als liefhebber van gerijpte wijnen blijft de levendigheid en de elegantie van de Tancredi 1998 mij het meest bij, zonder de andere wijnen tekort te doen.
Helaas was dit ons laatste wijnbedrijf van deze onvergetelijke reis en wacht ons alleen nog de nodige antipasti en de nodige gangen Siciliaanse lekkernijen in het prachtige restaurant van chefkok Alessio Pipitone “Rosso Vermiglio”, alvorens we na de nodige ophef over een glaasje Grappa weer in ons mandje kruipen in de iglo voor onze laatste nacht op Sicilië.
Met dank aan: Anfors : Sauter : Verkerk Wijnimport : Anne Kok:
Hans Bijvoets www.anfors.nl Merijn Corsten www.sauterwijnen.nl Mattijs Koornneef www.verkerk-wijnimport.nl Organisator van deze VVN-reis naar Sicilië
19
