Verslag van de tweede vervolgmeting overlast- en veiligheidsbeleving rond het project “Nieuwe Energie”
Dr. Gabry N.G.Vanderveen Marre Lammers MSc Dr. Hendrien L. Kaal Met medewerking van Jurgen Duringhof, Marieke van Kempen, Charlie van Velzen, Suzan Verweij, Simone Wishaupt en Josiene van der Woude Universiteit Leiden Instituut voor Strafrecht & Criminologie Steenschuur 25 Postbus 9520 2300 RA Leiden
Inhoudsopgave Lijst met tabellen....................................................................................................................3 Lijst met figuren .....................................................................................................................4 Samenvatting: de 2e vervolgmeting in een notendop ...............................................................7 Hoofdstuk 1 Inleiding.............................................................................................................9 1.1 Achtergrond..................................................................................................................9 1.2 Onderzoeksvragen ......................................................................................................10 1.3 Omvang en locatie van het onderzoek .........................................................................11 1.4 Opzet rapport ..............................................................................................................12 Hoofdstuk 2 Methodologie ...................................................................................................13 2.1 Vragenlijsten ..............................................................................................................13 2.2 Diepte-interviews........................................................................................................14 2.3 Steekproeftrekking: procedure ....................................................................................14 2.3.1 Omwonenden en ondernemers .............................................................................14 2.3.2 Passanten .............................................................................................................15 2.3.3 Cliënten ...............................................................................................................15 2.4 Representativiteit ........................................................................................................16 2.4.1 Omwonenden.......................................................................................................16 2.4.2 Ondernemers........................................................................................................21 2.4.3 Passanten .............................................................................................................24 Hoofdstuk 3 Buurt ................................................................................................................27 3.1 Sociale cohesie en waardering voor de buurt...............................................................27 3.2 Ontwikkeling buurt afgelopen jaar ..............................................................................28 3.3 Ontwikkeling waarde woning/bedrijfspand .................................................................30 3.4 Toekomstige ontwikkeling buurt.................................................................................32 Hoofdstuk 4 Veiligheidsbeleving..........................................................................................35 4.1 Uitleg van nut en samenstelling schaal........................................................................35 4.1.1 Achtergrond basisvragenlijst: meten van veiligheidsbeleving ...............................35 4.2 Veiligheidsbeleving in gebied I en II...........................................................................35 4.3 Onveilige plekken.......................................................................................................37 Hoofdstuk 5 Overlastervaring...............................................................................................41 5.1 Meldingen van overlast...............................................................................................41 5.2 Het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven in de buurt..........................44 5.3 Slachtofferschap van vervelende voorvallen en misdrijven..........................................51 5.4 Wat moet als eerst aangepakt worden? ........................................................................52 Hoofdstuk 6 Zorginstelling ...................................................................................................55 6.1 Houding ten aanzien van dak- en thuislozen................................................................55 6.2 Houding ten aanzien van de zorglocatie ......................................................................58 6.3 Voor- en nadelen ........................................................................................................60 Hoofdstuk 7 Bewoners en cliënten over overlast...................................................................65 7.1 Diepte- interviews: topiclijst en foto’s.........................................................................65 7.2 Buurtbewoners en cliënten over overlast .....................................................................65 7.2.1 Verkopen van de straatkrant .................................................................................65 7.2.2 Mensen bij bankje in park ....................................................................................68 7.2.3 Slaapspullen.........................................................................................................71 7.2.4 Behandeling daklozen door politie .......................................................................72 7.2.5 Boetes muziek maken ..........................................................................................74 7.3 Buurtbewoners en cliënten over daklozen ...................................................................75
-1-
7.3.1 Het beeld van buurtbewoners betreffende daklozen ..............................................75 7.3.2 Het beeld van cliënten betreffende daklozen.........................................................76 7.4 Alternatieven voor (overlastgevend) gedrag ................................................................77 7.4.1 Leden cliëntenraad: begrip voor daklozen èn bewoners ........................................78 7.5 Kanttekeningen...........................................................................................................79 Hoofdstuk 8 Conclusies........................................................................................................81 8.1 Beleving van buurt in gebied I en II ............................................................................81 8.2 Veiligheidsbeleving ....................................................................................................82 8.3 Overlast ......................................................................................................................83 8.4 Houding ten aanzien van (gebruikers) zorglocatie .......................................................84 8.5 Cliënten en bewoners over foto’s van mogelijke overlast ............................................85 8.6 Indicaties voor beleid..................................................................................................85 Bibliografie ..........................................................................................................................87 Bijlage A. Vragenlijst omwonenden .....................................................................................88 Bijlage B. Interview cliënten ..............................................................................................102 Bijlage C. Interview bewoners............................................................................................103 Bijlage D. Interview leden cliëntenraad ..............................................................................105
-2-
Lijst met tabellen Tabel 1. Opzet steekproeftrekking respondentgroepen 2-meting ...........................................11 Tabel 2. Overzicht van geïnterviewde buurtbewoners ...........................................................14 Tabel 3. Overzicht van geïnterviewde cliënten......................................................................15 Tabel 4. Responspercentages omwonenden ..........................................................................16 Tabel 5. Redenen voor niet-participatie bij bereikte omwonenden ........................................17 Tabel 6. Vergelijking van de respondentgroep 2-meting met gegevens uit de GBA ..............18 Tabel 7. Hoofdbezigheid overdag van de geïnterviewde omwonenden..................................19 Tabel 8. Uren betaald werk verricht door de geïnterviewde omwonenden.............................19 Tabel 9. Responspercentages voor ondernemers ...................................................................21 Tabel 10. Redenen voor non-participatie bij bereikte ondernemers .......................................21 Tabel 11. Brancheverdeling in populatie, steekproef en geïnterviewde ondernemers ten tijde van de 2-meting ............................................................................................................22 Tabel 12. Achtergrondvariabelen van de geïnterviewde ondernemers ...................................23 Tabel 13. Grootte van het personeelsbestand, geïnterviewde niet meegerekend.....................23 Tabel 14. Woonplaats van de geïnterviewde ondernemers ....................................................24 Tabel 15. Behaalde respons bij passanteninterviews per blok................................................25 Tabel 16. Frequentie van aanwezigheid rond de interviewlocatie..........................................26 Tabel 17. Doel van bezoek aan gebied rond interviewlocatie ................................................26 Tabel 18 Sociale cohesie en waardering van de eigen buurt ..................................................28 Tabel 19. Overzicht van operationaliseringen .......................................................................35 Tabel 20. Gemiddelde scores op somschalen voor aspecten van veiligheidsbeleving ...........36 Tabel 21. Indicatoren van veiligheidsbeleving van klanten/bezoekers van ondernemers .......37 Tabel 22. Instanties waar meldingen van overlast gedaan worden door omwonenden ...........42 Tabel 23. Instanties waar meldingen van overlast gedaan worden door ondernemers ............43 Tabel 24. Inhoud van de door omwonenden genoemde meldingen van overlast in de wijk....43 Tabel 25. Inhoud van de door ondernemers genoemde meldingen van overlast in de wijk ....44 Tabel 26. Gemiddelde scores op de vier overlastschalen per respondentgroep .....................50 Tabel 27. Belangrijkste problemen die met voorrang moeten worden aangepakt volgens de omwonenden ...............................................................................................................52 Tabel 28. Belangrijkste problemen die met voorrang moeten worden aangepakt volgens de ondernemers .................................................................................................................53
-3-
Lijst met figuren Figuur 1. Buitengrenzen gebied I (binnenste lijn) en gebied II (buitenste lijn).......................11 Figuur 2. Netto inkomen van de geïnterviewde omwonenden per gebied in de 2-meting.......20 Figuur 3. Hoogst voltooide opleiding van de geïnterviewde omwonenden per gebied in de 2meting ..........................................................................................................................20 Figuur 4. Hoogst voltooide opleiding van de geïnterviewde ondernemers per gebied in de 2meting ..........................................................................................................................24 Figuur 5. Sociale cohesie zoals ervaren door omwonenden ..................................................27 Figuur 6. Gepercipieerde ontwikkeling buurt afgelopen jaar (omwonenden)........................ 29 Figuur 7. Gepercipieerde ontwikkeling buurt afgelopen jaar (ondernemers) .........................29 Figuur 8. Gepercipieerde ontwikkeling waarde woning afgelopen jaar .................................31 Figuur 9. Gepercipieerde ontwikkeling waarde bedrijfspand afgelopen jaar .........................32 Figuur 10. Verwachte ontwikkeling buurt komende jaren (omwonenden) ............................33 Figuur 11. Verwachte ontwikkeling buurt komende jaren (ondernemers) .............................34 Figuur 12. Aantal onveilige plekken binnen onderzoeksgebied genoemd per omwonende ...38 Figuur 13. Onveilige plekken aangegeven door respondenten...............................................40 Figuur 14. Onveilige plekken als gevolg van aanwezigheid daklozen ...................................40 Figuur 15. Aantal omwonenden dat rapporteert wel eens melding te hebben gedaan van overlast in de wijk.........................................................................................................41 Figuur 16. Aantal ondernemers dat rapporteert wel eens melding te hebben gedaan van overlast in de wijk.........................................................................................................42 Figuur 17. Het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de omwonenden, ondernemers en passanten in de 2-meting ..........................................45 Figuur 18. Verschillen tussen 0-meting, 1-meting en 2-meting in vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven waargenomen door omwonenden in gebied I .........................45 Figuur 19. Verschillen tussen dussen 0-meting, 1-meting en 2-meting in vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven waargenomen door omwonenden in gebied II .....46 Figuur 20. Verschillen tussen 0-meting, 1-meting en 2-meting in vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven waargenomen door ondernemers in gebied I..........................47 Figuur 21. Verschillen tussen 0-meting, 1-meting en 2-meting in vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven waargenomen door ondernemers in gebied II ........................48 Figuur 22. Verschillen tussen 0-meting, 1-meting en 2-meting in vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven waargenomen door passanten bij de Digros ...........................49 Figuur 23. erschillen tussen 0-meting, 1-meting en 2-meting in vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven waargenomen door passanten bij de Heen-en-weer brug .......49 Figuur 24. Percentage omwonenden dat de afgelopen maand slachtoffer is geworden...........51 Figuur 25. Houding van omwonenden t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen ..........................................................................................55 Figuur 26. Houding van ondernemers t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen ..........................................................................................56 Figuur 27. Houding van omwonenden t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen ..........................................................................................57 Figuur 28. Houding van ondernemers t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen ..........................................................................................57 Figuur 29. Houding ten aanzien van de zorglocatie 2- meting ...............................................59 Figuur 30. Verklaringen gegeven voor houding tegenover zorgvoorziening door respondenten met positieve, neutrale en negatieve houding ................................................................60 Figuur 31. Genoemde nadelen van komst zorglocatie in de buurt .........................................61
-4-
Figuur 32. Genoemde nadelen van komst zorglocatie in de buurt .........................................61 Figuur 33. Genoemde voordelen van komst zorglocatie in de buurt .....................................62 Figuur 34. Genoemde voordelen van komst zorglocatie in de buurt .....................................63 Figuur 35. Foto van het verkopen van de straatkrant .............................................................66 Figuur 36. Foto van mensen bij bankje in park......................................................................68 Figuur 37. Foto van slaapspullen ..........................................................................................71 Figuur 38. Foto van politie en dakloze..................................................................................73 Figuur 39. Foto van boetes voor muziek maken....................................................................74
-5-
-6-
Samenvatting: de 2e vervolgmeting in een notendop In dit rapport wordt verslag gedaan van de tweede vervolgmeting 2009 die de eventuele gevolgen van de komst van de zorgvoorziening Nieuwe Energie over een langere periode in kaart brengt. De bevindingen uit deze tweede vervolgmeting zijn vergeleken met de resultaten van de 0-meting en de 1- meting. In Hoofdstuk 8 wordt een puntsgewijs overzicht gegeven van de bevindingen. Hier beperken we ons tot de meest essentiële bevindingen aan de hand van de eerste drie onderzoeksvragen.
In hoeverre heeft de vestiging van de zorglocatie invloed op de veiligheidsbeleving van de mensen die wonen en werken in de buurt? De beleving van de buurt en de veiligheidsbeleving door ondernemers en omwonenden verschilt nauwelijks tussen de gebieden I en II en zijn weinig veranderd ten opzichte van de vorige metingen. Respondenten in gebied II zijn positiever over de toekomst van hun buurt; net als in vorige metingen wordt de ontwikkeling van de buurt over het afgelopen jaar in gebied I ook wat negatiever beoordeeld dan in gebied II. Het aantal onveilige plekken dat genoemd wordt is niet gestegen sinds de vestiging van de zorglocatie, wel noemen bewoners van gebied II significant minder onveilige plekken dan de bewoners van gebied I. Deze bevindingen wijzen er op dat de vestiging van de zorglocatie gemiddeld geen grote invloed lijkt te hebben gehad op de veiligheidsbeleving en de beleving van de eigen buurt.
In hoeverre heeft de vestiging van de zorglocatie invloed op de overlast ervaren door de mensen die wonen en werken in de buurt? Overlast door aanwezigheid van daklozen, drank en drugsgebruikers lijkt zich te concentreren in gebied I. In gebied II is deze overlast afgenomen. Er wordt minder overlast door daklozen ervaren, maar deze daling lijkt vooral plaatsgevonden te hebben in gebied II. Hoewel er wel wat verschillen zijn tussen de drie onderzoeksgroepen en de drie metingen is het algemene beeld wat betreft het vóórkomen van vervelende zaken in de eigen buurt sterk overeenkomstig. Vergeleken met de 1-meting zijn de bevindingen van deze 2- meting minder positief en meer vergelijkbaar met het niveau van de 0-meting. Ten opzichte van de 0-meting zijn er bijvoorbeeld nog steeds minder meldingen gedaan van overlast door daklozen en drank- en drugsgebruikers, maar dit aantal is toegenomen ten opzichte van de 1-meting.
Welke houding heeft men ten aanzien van de gebruikers van de zorglocatie en hoe ervaart men de aanwezigheid van de zorglocatie? De houding van omwonenden in beide gebieden en ondernemers (gebied I) ten aanzien van daklozen en verslaafden is een stuk positiever dan in eerdere metingen. Ook staan omwonenden en ondernemers positiever tegenover een opvang voor daklozen en verslaafden (in de wijk). De genoemde voor- en nadelen van een zorglocatie zijn vergelijkbaar met de eerdere metingen. Ondernemers en bewoners vinden het belangrijk en goed dat er opvang is voor daklozen.
-7-
-8-
Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Het project Nieuwe Energie opende officieel op 28 mei 2008. Tijdens de opening werd al duidelijk dat deze combinatie van zorg-, bedrijf- en buurtvoorziening niet had kunnen bestaan zonder de samenwerking tussen buurt, gemeente en diverse bedrijven en maatschappelijke instanties. In het kader van het binnen dit samenwerkingsverband geformuleerde convenant zijn afspraken vastgelegd over de openbare orde en veiligheid, het woon- en werkklimaat, de zorgketen en een overlegstructuur. Wat betreft het onderdeel “Onderhoud, openbare orde en veiligheid” van het convenant is door de gemeente onder andere de volgende concrete actie toegezegd: Het laten uitvoeren van een 0-meting en later vervolgmetingen naar de ‘subjectieve veiligheid’ (veiligheidsbeleving van omwonenden, ondernemers, betrokkenen bij de opvang en passanten) in de openbare ruimte van het beheergebied. Er werd gevraagd om een onderzoek dat inzicht kan bieden in de invloed van de vestiging van de zorglocatie op de veiligheidsbeleving van de mensen die wonen en werken in de buurt, maar waarbij ook specifieke vragen worden gesteld over hoe men de aanwezigheid van de zorglocatie ervaart. Het gaat bijvoorbeeld om vragen over gevoelens van (on)veiligheid, het ervaren van verschillende vormen van overlast, buurtproblemen, eventueel slachtofferschap en de leefbaarheid en waardering van de buurt. Daarnaast werd gedacht aan meer open vragen over bijvoorbeeld welke problemen volgens buurtbewoners als eerste aangepakt zouden moeten worden. De 0-meting van het onderhavige onderzoek heeft in 2006 plaatsgevonden.1 De belangrijkste bevindingen waren dat voor de onderzoekspopulatie als geheel zaken als rommel, overlast, verminderde veiligheid en criminaliteit in elkaars verlengde lagen. Een schone straat bleek een belangrijke indicator te zijn voor veiligheid en welzijn en mensen hechtten veel waarde aan een mooie leefomgeving (bijvoorbeeld door het snoeien van begroeiing, het opknappen van huizen, en het onderhoud en de inrichting van de openbare ruimte). Voorts leken mensen van mening te zijn dat ondanks hun verwachting dat de overlast zou toenemen, het bieden van hulp en opvang goed was en ook nodig. Hoewel de veiligheidsbeleving in de onderzochte gebieden nauwelijks van elkaar verschilde, werd er in het gebied rondom het NUON-complex (aangeduid als gebied I) beduidend meer overlast ervaren dan in het perifere gebied daaromheen (aangeduid als gebied II) en is de door de respondenten verwachte ontwikkeling van de buurt negatiever.2 De 1- meting vond plaats in 2008, niet lang nadat Nieuwe Energie feitelijk functioneerde als zorgvoorziening. De periode tussen de confrontatie van de buurt met de zorgvoorziening en de uitvoering van de 1-meting was dus relatief kort. Uit een vergelijking tussen de 0- en de 1meting bleek dat respondenten in de 1- meting positiever waren over de toekomst van hun buurt. De verschillende aspecten van veiligheidsbeleving van alle groepen bleken gelijk gebleven, net als het aantal onveilige plekken. Wel bleek het verschil in ervaren overlast door bewoners van gebied I en gebied II wat groter geworden in de 1- meting: in gebied II werd in 1 2
Kaal & Vanderveen, 2006 Voor nadere duiding van het onderzoeksgebied zie paragraaf 1.3
-9-
vergelijking met de 0- meting minder overlast van de aanwezigheid van daklozen, drank en drugsgebruikers ervaren dan in gebied I. Het rondhangen van daklozen/gebruikers bleek voor omwonenden en ondernemers in beide onderzoeksgebieden aanzienlijk minder te zijn geworden. Opvallend was dat in de 1- meting een meerderheid van de respondenten neutraal of positief tegenover de (komst van) een opvangplek in de wijk stond; vooral in gebied I was het aantal mensen dat negatief tegenover de locatiekeuze stond aanzienlijk geslonken. In dit rapport bespreken we de bevindingen uit de 2- meting. Deze meting brengt de gevolgen van de komst van de zorgvoorziening over een langere periode in kaart.
1.2 Onderzoeksvragen De gemeente stelt dat het niet de bedoeling is dat overlast zich gaat concentreren rond de opvangvoorziening: “De komst van de opvangvoorziening mag geen toename van overlast voor omwonenden tot gevolg hebben, en dient bij voorkeur bij te dragen aan het verminderen van bestaande overlast” (RV 06/0003). Er wordt door de gemeente dan ook een grote nadruk gelegd op goed omgevingsbeheer3 om de overlast voor betrokkenen zoveel mogelijk tegen te gaan en te verminderen. Door zowel voor als na de vestiging van de zorglocatie metingen uit te voeren kan worden vastgesteld of zij daar met deze opzet in slaagt. Bij het onderzoek waarover hier gerapporteerd wordt gaat het om de veiligheidsbeleving. De centrale doelstelling van het onderhavige onderzoek kan dan ook als volgt verwoord worden: Het signaleren en identificeren van veranderingen in de aard en mate van ervaren overlast en veiligheidsbeleving door betrokkenen (omwonenden, ondernemers, werknemers en passanten) na vestiging van de nieuwe zorglocatie op het Nuon-B terrein. Gezien de doelstelling van de gemeente de overlast in de omgeving van de zorglocatie te verminderen worden de metingen zodanig uitgevoerd dat goed zicht verkregen kan worden op de ontwikkelingen in de buurt en dat de resultaten zonodig aanknopingspunten kunnen bieden voor gerichte aanvullende maatregelen. Op basis van de centrale doelstelling zijn dan ook de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: A. In hoeverre heeft de vestiging van de zorglocatie invloed op de veiligheidsbeleving van de mensen die wonen en werken in de buurt? B. In hoeverre heeft de vestiging van de zorglocatie invloed op de overlast ervaren door de mensen die wonen en werken in de buurt? C. Welke houding heeft men ten aanzien van de gebruikers van de zorglocatie en hoe ervaart men de aanwezigheid van de zorglocatie? D. Waardoor zijn de ontwikkelingen in overlastervaring en veiligheidsbeleving mogelijk te verklaren en welke aanwijzingen worden er gevonden voor maatregelen die eventuele negatieve ontwikkelingen zouden kunnen tegengaan? Voor een goede evaluatie is het van belang dat gegevens worden verkregen over de situatie voorafgaande aan de opening (nulmeting c.q. voormeting) en na de opening (nameting) van de zorgvoorziening. Het voor u liggende rapport is een verslag van de resultaten van de 2meting, en zal dus in combinatie met de in mei 2006 verrichte 0-meting en de 1- meting van 3
Hieronder wordt verstaan: fysieke maatregelen ter bevordering van veiligheid en leefbaarheid zoals goede verlichting, onderhoud, bestrating, groenvoorzieningen, het schoonhouden van de omgeving; een effectieve klachtenregeling met 24-uurs bereikbaarheid; en afspraken met de politie in geval van overlast (Convenant zorglocatie, 2006).
- 10 -
mei 2008 een antwoord kunnen geven op de gestelde onderzoeksvragen. Waar mogelijk en zinvol zullen indicaties worden gegeven die kunnen helpen richting geven aan de verdere invulling van het beleid van de bij de zorginstelling betrokken organisaties.
Figuur 1. Buitengrenzen gebied I (binnenste lijn) en gebied II (buitenste lijn)
1.3 Omvang en locatie van het onderzoek Voor de bepaling van de te onderzoeken groepen is het relevant te weten dat er rondom het NUON-gebouw door de gemeente drie gebieden zijn onderscheiden: gebied I is klein van omvang (ca. 2228 inwoners), gebied II is een wat ruimer gebied met 6452 inwoners dat gebied I omvat (zie Figuur 1).4 Het onderhavige onderzoek is uitgevoerd in gebieden I en II; in dit rapport wordt met gebied II bedoeld het gebied II exclusief gebied I om vergelijkingen mogelijk te maken. De te onderzoeken groepen waren in het convenant vastgelegd, namelijk de omwonenden, de ondernemers, en de passanten in gebied I/II (Tabel 1). In alle metingen zijn aanvullende diepte-interviews gehouden met een klein aantal bewoners. Deze interviews passen binnen de ook voor de nulmeting gehouden “diepte-interviews” die een kwalitatieve aanvulling op de onderzoeksresultaten geven. De toegevoegde interviews met daklozen geven een heel andere aanvulling op de onderzoeksresultaten; hierbij is zoveel mogelijk geprobeerd een afspiegeling te krijgen van de uiteenlopende gebruikers van de nieuwe voorziening. Tabel 1. Opzet steekproeftrekking respondentgroepen 2-meting DOELGROEPEN STEEKPROEF Omwonenden Steekproef getrokken uit GBA; beoogde respons: 150 interviews in gebied I en 120 interviews in gebied II (exclusief gebied I). Aanvullend: selecte steekproef van tien respondenten voor diepte-interview. Ondernemers Steekproef getrokken uit overzicht ondernemingen Kamer van Koophandel; Beoogde respons: 50 ondernemers per gebied Passanten Beschikbaarheidsteekproef op 2 locaties binnen gebied I; Beoogde respons 150-200 interviews Daklozen Selecte steekproef cliënten Nieuwe Energie; Beoogde respons ruim tien interviews 4
Bevolkingsomvang is gebaseerd op de GBA van 16 maart 2009.
- 11 -
1.4 Opzet rapport Het onderhavige onderzoek kent grotendeels dezelfde opzet als de 0-meting en de 1- meting. Aangezien de gehanteerde methode van onderzoek in deze meting grotendeels hetzelfde is gebleven, verwijzen we daarvoor naar de rapportage van de 0-meting. In hoofdstuk 2 gaan we kort in op de methode en de representativiteit van de onderzochte groepen. Het rapport is verder thematisch georganiseerd. Dat wil zeggen dat niet per respondentgroep wordt gerapporteerd, maar dat de resultaten van het omwonenden-, het ondernemers-, en het passantenonderzoek zullen worden gebruikt om per thema een beeld te schetsen van de situatie in de twee deelgebieden. Alleen de diepte-interviews met cliënten en bewoners zijn vanwege de afwijkende opzet in een apart hoofdstuk opgenomen. Bij de thematische beschrijving van de resultaten worden de in paragraaf 1.2 genoemde onderzoeksvragen gevolgd. De uitkomsten van de 2- meting zijn vergeleken met zowel de 0- meting als de 1meting, waar mogelijk met behulp van statistische toetsen. Wanneer verschillen significant zijn, wordt dit vermeld. Om tabellen en figuren overzichtelijk en leesbaar te houden, worden niet altijd de gegevens van de 0- meting en 1- meting weergegeven. Hoofdstuk 3 gaat in op het (sociale) klimaat binnen de twee beheersgebieden en de door respondenten waargenomen ontwikkelingen binnen de buurt. Hoofdstuk 4 beschrijft allereerst wat er onder veiligheidsbeleving wordt verstaan om vervolgens een beeld te schetsen van de onveiligheidsbeleving binnen het onderzoeksgebied. Daarnaast wordt er beschreven welke plaatsen binnen het onderzoeksgebied door de respondenten als onveilig worden ervaren. Hoofdstuk 5 richt zich op de frequentie waarmee vervelende voorvallen en incidenten volgens de respondenten voorkomen binnen het onderzoeksgebied. Ook wordt beschreven welke vormen van overlast volgens de respondenten actief aangepakt dienen te worden. Hoofdstuk 6 beschrijft de houding van de respondenten ten opzichte van de komst van de nieuwe zorginstelling en de doelgroep. Hoofdstuk 7 geeft de resultaten weer van de kwalitatieve interviews met de gebruikers van de zorginstelling en met omwonenden. In hoofdstuk 8 ten slotte wordt een kort overzicht gegeven van de bevindingen.
- 12 -
Hoofdstuk 2 Methodologie De onderzoekers hechten net als in de vorige metingen veel waarde aan de methodologische verantwoording van het onderzoek. Uit het oogpunt van vergelijkbaarheid zijn de vragenlijsten dan ook hetzelfde gebleven. In paragraaf 2.1 geven we alleen een korte toelichting op de gebruikte onderzoeksinstrumenten. Voor een uitgebreide toelichting wordt verwezen naar hoofdstuk 2 van de rapportage van de 0- meting. Voor een analytische vergelijking tussen de 0-, 1- en 2- meting is het van belang om de representativiteit van de steekproeven te waarborgen. Met andere woorden, je wilt dat de bevraagde respondenten een juiste afspiegeling vormen van alle mensen uit gebied I en II. Zo kan worden voorkomen dat mensen wiens opvattingen niet door de meerderheid gedeeld wordt kritiek kunnen uiten op het feit dat hun mening of die van medestanders onvoldoende zijn weergegeven in het onderzoek. Idealiter bereikt een (2e) vervolgmeting dezelfde mate van representativiteit als een nulmeting. In de praktijk is enige afwijking echter vaak moeilijk te voorkomen. Er zijn immers allerlei factoren die van invloed kunnen zijn op de representativiteit van de steekproefrespons, zoals de samenstelling van de onderzoekspopulatie, interviewmoeheid, en zelfs het weer. Kortom, ook in deze vervolgmeting is er de onderzoekers alles aan gelegen geweest om een zo representatief mogelijke afspiegeling van de onderzoekspopulatie te verkrijgen. De resultaten hiervan zullen in paragraaf 2.2 en 2.3 worden besproken.
2.1 Vragenlijsten De in de nulmeting gehanteerde instrumenten zijn in dit onderzoek integraal overgenomen.5 De vragenlijst voor omwonenden, werkgevers en passanten zijn elk gebaseerd op de zelfde basisvragenlijst. In Bijlage A is daarom alleen de vragenlijst van omwonenden opgenomen. De basisvragenlijst bestond uit diverse indicatoren voor de verschillende aspecten van onveiligheidsbeleving en uit vragen over concrete ervaringen met overlastgevende situaties of personen. Daarnaast zijn er specifieke vragen toegevoegd die betrekking hebben op de houding van respondenten ten aanzien van gebruikers van de zorglocatie en de komst dan wel aanwezigheid van de zorglocatie. De keuze voor één basisvragenlijst maakt het mogelijk de verschillende groepen met elkaar te vergelijken, zowel binnen het huidige onderzoek als tussen de 0-, 1- en 2-meting. Deze vergelijkbaarheid is voorts ook gewaarborgd door het gestandaardiseerde en gestructureerde karakter van de vragenlijsten. De basisvragenlijst bestaat uit vragen met betrekking tot: − sociaaldemografische kenmerken (e.g. leeftijd; samenstelling huishouden; inkomen; opleiding; geboorteland); − vervelende voorvallen en misdrijven die in de buurt kunnen voorkomen (e.g. inbraak, tasjesroof, bedelen, vernieling, drugsoverlast); − de kwaliteit van de buurt (belangrijkste problemen die opgelost moet worden; voor/achteruitgang; leefbaarheid; onveilige plekken); en − de komst van de zorglocatie en daklozen. De ontwikkelde instrumenten hebben dus een gemeenschappelijke basis. De aard en de structuur van de vragenlijsten komen dan ook in grote mate met elkaar overeen. De kwalitatieve diepte-interviews met omwonenden en cliënten van de zorginstelling wijken hier overigens wel vanaf. Dit heeft te maken met het aanvullende karakter van deze interviews. 5
De omwonenden vragenlijst is opgenomen in de bijlagen; de overige vragenlijsten – die reeds integraal in de bijlagen van de 0-rapportage zijn te vinden – zijn hieruit af te leiden.
- 13 -
2.2 Diepte-interviews De kwalitatieve diepte-interviews zijn vooral gebruikt om meer verdieping aan te brengen in de analyses en de thema’s die in de basisvragenlijst ook al aan de orde zijn gekomen. Hiernaast geven zij de mogelijkheid bepaalde begrippen beter te duiden. De cliënten van zorginstelling Nieuwe Energie zijn geïnterviewd aan de hand van een topiclist (Bijlage B), evenals de bewoners (Bijlage C) en de twee leden van de cliëntenraad Nieuwe Energie (Bijlage D). Voor de diepte-interviews met cliënten van de voorziening is net als vorig jaar gebruik gemaakt van PEI of Photo Elicitation Interview. Dit jaar hebben we ook van deze methode gebruik gemaakt in de diepte-interviews met elf bewoners. In dit type interviews worden foto’s aangedragen door de onderzoeker of de geïnterviewde zelf. Deze foto’s kunnen dan gebruikt worden om interviews uit te diepen op bepaalde thema’s, en de respondenten kunnen dimensies uit hun eigen leven op een unieke manier communiceren naar de onderzoeker zelf (Clark-Ibanez, 2004). Hoofdstuk 7 gaat verder in op de gebruikte methode en de bevindingen.
2.3 Steekproeftrekking: procedure 2.3.1 Omwonenden en ondernemers Met behulp van de Gemeentelijke Basis Administratie van 16 maart 2009, en een overzicht van de Kamer van Koophandel van januari 2008, is voor de bewoners respectievelijk de ondernemers van gebied I en II een aselecte steekproef getrokken door de computer. De procedure die gevolgd is na deze selectie wijkt marginaal af van de genomen stappen bij de 0en 1- meting. De representativiteit van beide steekproeven staat beschreven in paragraaf 2.3. Aan het einde van de gestructureerde vragenlijst die bij buurtbewoners is afgenomen, is gevraagd of zij zouden willen meewerken aan een verdiepend interview. Hierop heeft 37% van de geïnterviewde personen positief gereageerd. Uit deze groep zijn elf mensen geselecteerd voor een diepte-interview op basis van de resultaten uit de gestructureerde afgenomen vragenlijst en variatie in leeftijd, geslacht en woonadres. In totaal zijn acht vrouwelijke en drie mannelijke buurtbewoners geïnterviewd. De leeftijd van deze respondenten varieert van 26 tot en met 63 jaar, waarbij de gemiddelde leeftijd 43 jaar is. De respondenten zijn redelijk gelijk verdeeld over de gebieden I en II. In Tabel 2 zijn enkele kenmerken van de respondent weergegeven. Net als bij de cliënten zijn de interviews die gemiddeld 37 minuten duurden, opgenomen, uitgewerkt in een letterlijk transcript en geanalyseerd met Atlas-Ti (zie verder Hoofdstuk 7). Tabel 2. Overzicht van geïnterviewde buurtbewoners AANTAL JAREN WOONACHTIG IN RESP GESL LFT BETREFFENDE BUURT 1 Vrouw 63 22 2 Vrouw 45 23 3 Vrouw 21 1,5 4 Vrouw 55 26 5 Man 55 34 6 Vrouw 27 1,5 7 Vrouw 55 1,5 8 Man 26 5 9 Man 31 5 10 Vrouw 47 17 11 Vrouw 44 10
- 14 -
GEBIED I II I I II I II II I I II
Naast de diepte-interviews met bewoners is ook dit jaar met verschillende key-informanten gesproken, maar de vergelijkbaarheid met voorgaande metingen stond daarbij minder centraal. Zo is tijdens een rondleiding in het gebouw gesproken met medewerkers van de Binnenvest en de Zaak en is deelgenomen aan een overleg van de Beheergroep Veiligheid Openbare Ruimte (BVOR). 2.3.2 Passanten Passanten zijn geënquêteerd met behulp van een korte vragenlijst op basis van een beschikbaarheidsteekproef. Op drie dagdelen per dag (8:00-11:00; 15:00-18:00; en 20:0023:00) zijn gedurende een opeenvolgende dinsdag en zaterdag in mei passanten op twee verschillende locaties gevraagd om hun medewerking. Bij de 0- en de 1- meting is op drie locaties geïnterviewd, namelijk voor de Digros op de Langegracht, op de Heen en Weerbrug aan het eind van de Korte Mare, en in het Huigpark. Door de bodemsanering en herinrichting van het Huigpark is dit jaar besloten deze interviewlocatie te laten vervallen. Het gebruik van het Huigpark is dit jaar niet vergelijkbaar met de metingen van voorgaande jaren, zo bleek na observaties en enkele gesprekken met mensen die de onderzoekers in de buurt van het Huigpark tegenkwamen. Door de spreiding in tijdstippen, dagen en locaties is wel net als bij de vorige metingen getracht een brede afspiegeling te krijgen van de verschillende groepen passanten in het gebied. Voor een overzicht van de gerealiseerde interviews zie Tabel 15. 2.3.3 Cliënten De interviews met cliënten van Nieuwe Energie zijn eind maart/begin april 2009 afgenomen in een periode van twee weken. Op de twee verschillende instellingen binnen Nieuwe Energie, namelijk De Zaak en De Binnenvest, zijn inschrijflijsten voor deelname aan het onderzoek opgehangen. Cliënten konden zich vrijwillig opgeven. In de praktijk bleek het praktischer te zijn naar de zorginstelling te gaan en cliënten om medewerking te vragen. Uiteindelijk zijn 12 interviews met cliënten gehouden, welke allen in De Binnenvest hebben plaatsgevonden. De respondenten kregen als dank voor hun deelname na afloop van het interview 10 euro. De interviews zijn opgenomen met audioapparatuur en uitgewerkt in een letterlijk transcript. De gemiddelde duur van de interviews was 27 minuten. Tabel 3. Overzicht van geïnterviewde cliënten RESP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
GESL M M M M V M M M M M V
LFT 34 39 54 51 50 52 28 41 35 50
12
M
42
PROBLEMATIEK Financiële problemen Alcohol/drugs, crimineel verleden Drugs Schulden, drugs Schulden, drugs Alcohol Drugs, crimineel verleden Crimineel verleden Ex-verslaafde Financiële problemen Drugs Drugs, crimineel verleden, psychische problemen
GEBRUIKTE INSTELLINGEN De Binnenvest, De Zaak De Binnenvest, De Zaak De Binnenvest De Binnenvest, De Zaak De Binnenvest De Binnenvest De Binnenvest, De Zaak De Binnenvest De Binnenvest De Binnenvest, De Zaak De Binnenvest, De Zaak De Binnenvest, De Zaak
In totaal is met twaalf cliënten van Nieuwe Energie een diepte-interview gehouden in de zorginstelling (Tabel 3). Onder de cliënten waarbij een diepte-interview is afgenomen waren tien mannen en twee vrouwen. Zij hadden een gemiddelde leeftijd van 43 jaar, - 15 -
variërend van 28 tot 54 jaar. Daarnaast zijn twee leden van de cliëntenraad van Nieuwe Energie geïnterviewd. Dit waren twee mannen, hun leeftijd en problematiek is onbekend. In de cliëntenraad van Nieuwe Energie zitten verschillende cliënten die de belangen van de gebruikers van Nieuwe Energie vertegenwoordigen. Tevens nemen zij deel aan gesprekken met bewoners.
2.4 Representativiteit 2.4.1 Omwonenden
Respons percentages omwonenden Net als bij de 0-meting en de 1-meting zijn in totaal 560 brieven verstuurd naar omwonenden, 300 in gebied I en 260 in gebied II. Uiteindelijk zijn er 216 interviews gerealiseerd, dit is minder dan bij de 0-meting (N= 278) en iets minder dan bij de 1-meting (N= 237). Er lijkt dus een dalende lijn te zitten in het responspercentage. Van de non-respons groep is van een deel bekend dat zij ten onrechte in de steekproef zaten, bijvoorbeeld doordat zij ten tijde van het onderzoek verhuisd waren. Ook bleken enkele mensen geestelijk gehandicapt te zijn of te oud om deel te nemen. Bij deze zogenoemde kaderfouten ging het in de 0-meting om 55 en in de 1-meting om 49 gevallen en in deze 2-meting om 38 gevallen. Het uiteindelijke steekproefkader bestond, voor zover bekend, dus uit respectievelijk 505, 511 en 522 omwonenden. De gemiddelde behaalde responspercentages waren dus respectievelijk 55%, 46% en 41%. Tabel 4 geeft een overzicht van de responspercentages van de 2- meting, voor de gegevens van de 0- en de 1-meting verwijzen we naar het rapport van de eerste vervolgmeting. Tabel 4. Responspercentages omwonenden
115 166
41% 59%
2-METING Gebied II 101 42% 140 58%
281
100%
241
Gebied I Respons Non-respons Totaal kader (=steekproef-kaderfouten)
100%
Totaal 216 306
41% 59%
522
100%
Eén van de verklaringen die een rol kunnen spelen bij het dalende responspercentage is dat de urgentie om mee te werken minder lijkt te worden. Hoewel bijvoorbeeld verwacht werd dat de respons in gebied I hoger zou zijn dan in gebied II door een meer directe betrokkenheid van de bewoners aldaar, was dit bij deze meting niet het geval. Overigens was het net als bij de 1- meting gedurende de gehele onderzoeksperiode mooi weer, waardoor veel mensen ook buitenshuis waren in de avonduren en de weekenden. Over de non-respons groep is doorgaans niet veel bekend: zij zijn immers niet geïnterviewd. In 127 gevallen uit de non-respons groep bij de 0-meting, 118 gevallen bij de 1-meting en 187 gevallen bij de 2- meting is totaal geen contact geweest met de betrokken omwonende. Deze mensen zijn aangeschreven, zijn minstens drie keer op verschillende dagen en tijdstippen benaderd, en zijn nogmaals met een briefje gevraagd om contact op te nemen maar zijn nimmer thuis aangetroffen en hebben geen contact opgenomen.6 Hier weten we dus niets van: deze mensen kunnen verhuisd zijn, met vakantie zijn geweest, geen interesse hebben in deelname, of gewoon door toeval steeds misgelopen zijn. Bij de 2-meting is in 119 gevallen is 6
Omdat niet duidelijk is in hoeverre deze mensen wel bereikt zijn, maar geen zin/tijd hadden te reageren, is het in deze onderzoeksopzet niet mogelijk eenduidig onderscheid te maken tussen de bruto en netto respons.
- 16 -
wel contact gelegd met de omwonenden maar heeft er geen interview plaatsgevonden. Bij bijna 80% van deze gevallen hadden mensen geen zin of geen tijd of beide. In andere gevallen was een interview onmogelijk door bijvoorbeeld ziekte of vakantie. Ook zijn afspraken soms niet nagekomen (zie Tabel 5). De dalende responspercentages over de drie metingen heen en de toename van het percentage mensen dat zegt geen zin of tijd te hebben om mee te werken, samen met de indrukken van de interviewers, geven aan dat de beide gebieden lijken te lijden onder een bepaalde mate van interviewmoeheid. Tabel 5. Redenen voor niet-participatie bij bereikte omwonenden 0-METING 1-METING Geen tijd/zin 54 54% 109 70% Slecht Nederlands 16 16% 13 8% Ziekte 10 10% 3 2% Gaat verhuizen 8 8% 3 2% Afspraak niet nagekomen 8 8% 10 6% Vakantie 4 4% 18 12% Totaal 100 100% 156 100%
2-METING 93 78,2% 8 6,7% 3 2,5% 0 0,0% 13 10,9% 2 1,7% 119 100%
Vergelijking steekproef omwonenden met demografische gegevens buurt Om te kijken of de gekozen steekproefmethode inderdaad geleid heeft tot een respondentgroep die representatief is voor de bevolking van gebied I en II kan de respondentgroep op enkele achtergrondvariabelen vergeleken worden met gegevens over de bevolking zoals die bekend zijn uit de Gemeentelijke Basis Administratie. De resultaten van deze vergelijking zijn weergegeven in Tabel 6. Uit de tabel is af te lezen dat de respondentgroep in beide gebieden verhoudingsgewijs meer vrouwen bevat dan de bevolking als geheel. Dit is wel vaker het geval in surveyonderzoek, waarbij de verklaring is dat vrouwen vaker thuis zijn, waardoor er een grotere kans is op contact. De verschillen zijn echter klein, en mannen zijn zeker niet ondervertegenwoordigd. De gemiddelde leeftijd van de steekproef ligt in beide gebieden dicht tegen de gemiddelde leeftijd van de bevolking aan, evenals de standaarddeviatie. Zoals ook bij de eerdere metingen is een (klein) deel van de geselecteerde omwonenden uitgevallen door gebrekkige kennis van de Nederlandse taal. Dit is ook terug te vinden in de gegevens over het geboorteland van de respondenten: hierin zijn in Nederland geborenen oververtegenwoordigd. Het was echter in verband met de relatief kleine groep niet in Nederland geborenen en de grote diversiteit binnen deze groep niet haalbaar om te werken met vertaalde vragenlijsten.7
7
In tegenstelling tot voorgaande jaren bleek het niet goed mogelijk de samenstelling van het huishouden van de respondentgroep te vergelijken met de samenstelling van het huishouden van de gehele bevolking binnen beide gebieden. Het bleek dat studenten in studentenhuizen zich soms wel als meerpersoonhuishoudens aan te merken, en soms juist als alleenstaand. Ook bleken de categorieën van de GBA niet overeen te komen met de antwoordcategorieën van de survey. In een eventuele vervolgmeting is het aan te bevelen hier wel bij aan te sluiten en een aparte categorie voor studenten aan te maken.
- 17 -
Tabel 6. Vergelijking van de respondentgroep 2-meting met gegevens uit de GBA (GBA 16 maart 2009)
Inwoners Sekse Man Vrouw Leeftijd Gemiddelde Standaard deviatie Minimum Maximum Geboorteland Nederland Niet-westerse landen Marokko Turkije Suriname Aruba/Nederlandse Antillen Overig Westerse landen
Bevolking Gebied I Gebied II 2228 6452
Respondentgroep Gebied I Gebied II 115 101
55,9% 44,1%
48,6% 51,4%
42,6% 57,4%
37,6% 62,4%
38,1 15,2 18 94
35,5 14,9 18 96
39,2 15,2 19 88
39,5 18,2 15 86
66,4% 18,4% 4,8% 0,6% 2,8% 2,5% 7,6% 15,3%
70,7% 11,7% 1,6% 0,9% 1,2% 1,7% 6,3% 17,5%
86,1% 7,0% 0,9% 0,9% 1,7% 0,0% 3,5% 7,0%
89,1% 7,9% 1,0% 0,0% 0,0% 1,0% 5,9% 3,0%
Beschrijving respondentgroep omwonenden Voor de verdere interpretatie van de verschillen tussen de 0- en de 2-meting en de 1- en de 2meting is het belangrijk te bezien in hoeverre deze twee respondentgroepen verschillen in samenstelling. Zo kan het zijn dat sommige verschillen in veiligheidsbeleving die gevonden worden tussen de twee gebieden het gevolg zijn van een afwijkende samenstelling van de populatie. Daardoor kan het belangrijk zijn om te controleren of de invloed van dergelijke achtergrondvariabelen gelijk is tussen de 0- meting en de vervolgmetingen: als de populatie van een buurt verandert over tijd kan het zijn dat de veiligheidsbeleving van de gehele populatie als gevolg van de veranderde samenstelling verandert, maar dat de veiligheidsbeleving van bepaalde subgroepen hetzelfde is gebleven. Door genoemde achtergrondgegevens te verzamelen is het, indien daar aanleiding toe is, mogelijk om hiervoor te corrigeren. Dit blijkt in deze meting niet nodig, zoals hieronder wordt toegelicht. Voor gebied I en gebied II zijn nauwelijks significante verschillen in samenstelling tussen de drie metingen gevonden. Het percentage mannen is in de 2-meting lager dan in de 0- en de 1meting, maar deze verschillen zijn niet significant, net als het aantal niet-Nederlanders. Voor wat betreft leeftijd is het enige significante verschil tussen de 0- en de 2-meting in gebied II; de gemiddelde leeftijd blijkt iets hoger te liggen in de 2e meting.8 In de 2-meting blijken meer studenten te hebben deelgenomen aan het onderzoek (Tabel 7); voor gebied I is voor wat betreft de hoofdbezigheid overdag geen verschil gevonden tussen de 8
De gemiddelde leeftijd van respondenten van de 0- meting is 35, de gemiddelde leeftijd van respondenten an de 2- meting is 39, 5 (t(181)= -2,06; p= 0,04).
- 18 -
1- en de 2- meting, maar wel tussen de 0- en de 2- meting. Het percentage werkenden is gedaald van 72,8% bij de 0-meting naar 64,2% in de 2-meting. Tevens is het percentage student/scholier gestegen van 10,9% in de 0-meting naar 22,6% in de 2-meting.9 Gebied II verschilt niet significant tussen de 0- en de 2- meting, maar wel tussen de 1- en de 2- meting. Het percentage student/scholier is gestegen van 16,8% bij de 1-meting naar 31,5% in de 2meting en het percentage mensen dat thuis blijft is gedaald van 22,8% bij de 1-meting naar 13,0%.10 Het aantal uren betaald werk verschilt niet significant met de andere metingen (Tabel 8); het netto inkomen van bewoners in gebied II is alleen significant gestegen in de 2meting ten opzicht van de 0-meting. De mensen in gebied II zijn dus iets meer gaan verdienen (Figuur 2). In de hoogst voltooide opleiding van de bewoners van beide gebieden zijn geen significante veranderingen opgetreden ten opzicht van de 0- en de 1-meting (Figuur 3). Tabel 7. Hoofdbezigheid overdag van de geïnterviewde omwonenden Gebied I Hoofdbezigheid overdag Werkende Student/scholier Thuis - huisvrouw/man - werkloos - arbeidsongeschikt - gepensioneerd/VUT Anders Totaal
68 24 14 5 2 4 3 8 114
Gebied II 59,6% 21,1% 12,3% 4,4% 1,8% 3,5% 2,6% 7% 100,0%
51 29 12 1 2 0 9 8 100
51,0% 29,0% 12% 1,0% 2,0% 0,0% 9,0% 8,0% 100,0%
Tabel 8. Uren betaald werk verricht door de geïnterviewde omwonenden Verricht u betaalde werkzaamheden? Nee Ja, tot 12 uur per week Ja, meer dan 12 uur per week Totaal
9
Gebied I 27 16 72 115
Gebied II 23,5% 13,9% 62,6% 100,0%
26 18 57 101
25,7% 17,8% 56,4% 100,0%
χ²(2)=6,55; p=0,04), over een kruistabel met de drie hoofdcategorieën werkend, student en thuis. (χ²(2)=7.08; p=0,03), over een kruistabel met de drie hoofdcategorieën werkend, student en thuis.
10
- 19 -
20
15
% 10
5
€4 00 1
-€ 40 00
-€ 35 00
>
Gebied II
€3 50 1
Gebied I
€3 00 1
-€ 30 00 €2 50 1
-€ 25 00 €2 00 1
-€ 20 00 €1 60 1
€1 60 0 €1 35 1-
€1 35 0 €1 13 1-
-€ 11 30 €8 01
<
€8 00
0
Figuur 2. Netto inkomen van de geïnterviewde omwonenden per gebied in de 2-meting
45 40 35 30 25 % 20 15 10 5 0 Lager onderwijs
LBO
Mavo
MBO
Gebied I
Havo/VWO
HBO
Gebied II
Figuur 3. Hoogst voltooide opleiding van de geïnterviewde omwonenden per gebied in de 2-meting
- 20 -
WO
2.4.2 Ondernemers
Beschrijving steekproef In totaal zijn er bij de 2-meting 200 brieven verstuurd naar ondernemers, 100 naar ondernemers in gebied I en 100 naar ondernemers in gebied II. Een deel van de ondernemingen bleek niet (meer) te bestaan ten tijde van het onderzoek en ook waren er een paar gezinsvervangende tehuizen in de steekproef terecht gekomen. Bij deze zogenoemde kaderfouten ging het in totaal om 38 gevallen. Het uiteindelijke steekproefkader bestond, voor zover bekend, dus uit 162 ondernemingen. Het gemiddelde behaalde responspercentage bij deze 2-meting (54%, zie Tabel 9) ligt beduidend lager dan bij de eerdere metingen (respectievelijk 67% bij de 0-meting en 72% bij de 1-meting). Dit responspercentage is wel hoger dan bij de omwonenden, wat mede te verklaren is uit het feit dat de ondernemers doorgaans beter te vinden zijn: een bedrijf moet immers bereikbaar zijn. Tabel 9. Responspercentages voor ondernemers Gebied I Respons Non-respons Totaal kader
39 39 78
50% 50% 100%
2-METING Gebied II 49 58% 36 42% 85 100%
Totaal 88 75 162
54% 46% 100%
Van de ondernemingen die uitvielen had het merendeel geen tijd of behoefte om mee te werken (Tabel 10). Een klein aantal potentiële respondenten was al geïnterviewd voor het omwonendenonderzoek en vond het onnodig de grotendeels identieke vragenlijst nogmaals door te nemen. Ook zijn een aantal ondernemers hun afspraak met de interviewer niet nagekomen. Tabel 10. Redenen voor non-participatie bij bereikte ondernemers 2-METING Geen tijd/zin Reeds als omwonende geïnterviewd Afspraak niet doorgegaan Slecht Nederlands Langdurig afwezig Locatie zonder personeel Vakantie Totaal
42 3 4 1 0 0 1 51
82,4% 5,9% 7,8% 2% 0,0% 0,0% 2% 100,0%11
Beschrijving non-respons In Tabel 11 is weergegeven hoe verschillende soorten ondernemingen verdeeld zijn over de twee gebieden, in de populatie, in de getrokken steekproef en in de uiteindelijke respondentgroep. In grote lijnen komt de verdeling in de uiteindelijke respondentgroep overeen met die in de populatie. Alleen is de branche ‘financiële dienstverlening’ sterker vertegenwoordigd in de respondentgroep dan in de populatie (vooral in gebied I). Dit kan een aantal oorzaken hebben. Zo is het GBA- bestand waaruit de gegevens over de populatie zijn verkregen meer dan 14 maanden oud (van 1 januari 2008), en het aantal bedrijven wat in deze branche valt, kan sindsdien gestegen zijn. Wat ook een rol kan hebben gespeeld is dat de 11
Eigenlijk 100,1 %: afrondingsfout
- 21 -
respondenten zelf aan moeten geven tot welke branche hun onderneming behoort. Dit kan verschillen van de criteria die voor het GBA- bestand gebruikt worden. Tabel 11. Brancheverdeling in populatie, steekproef en geïnterviewde ondernemers ten tijde van de 2-meting
Aantal ondernemingen Branches Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Financiële dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Cultuur & recreatie Gezondheidszorg Horeca
Populatie Gebied I Gebied II 117 537
4% 19% 0% 0% 2% 2% 5% 13% 14%
6% 40% 2% 1% 1% 2% 3% 6% 11%
Steekproef Gebied I Gebied II 77 85
4% 17% 0% 0% 0% 0% 5% 12% 9%
7% 38% 0% 1% 1% 4% 7% 6% 13%
Respondenten Gebied I Gebied II 39 49
3% 15% 0% 15% 0% 0% 10% 20% 15%
0% 51% 0% 6% 2% 2% 4% 8% 16%
Beschrijving responsgroep Er is gevraagd de dagelijks leidinggevende van de aangeschreven onderneming te kunnen interviewen. In een aanzienlijk deel van de gevallen is het interview daadwerkelijk met deze dagelijks leidinggevende gevoerd. Daarnaast zijn er verschillende gevallen waarin is gesproken met een respondent die vanuit een andere functie kennis had van zaken die voor het interview van belang waren. In de 0-meting was hiervan in ongeveer 9% van de gevallen sprake. Het gaat om interviews met assistent-managers, een senior medewerker, enkele verkoopsters en een directiesecretaresse. In de 1-meting lag dit percentage iets hoger (15%). Deze respondenten bekleden bijvoorbeeld de functie van adviseur, assistent-manager, secretaresse of conciërge, maar waren altijd mensen die door hun functie zo goed mogelijk zicht hadden op de relatie tussen het bedrijf en de buurt. In de 2-meting heeft ruim 38% van de respondenten een andere functie dan dagelijks begeleider. Een mogelijke verklaring is dat het percentage eenmansbedrijven ook hoger ligt dan bij de eerdere metingen (in de 2-meting heeft ruim 33% van de geïnterviewde ondernemers een eenmansbedrijf, tegenover 23% in de 0-meting en 25% in de 1-meting). Deze respondenten hebben meerdere malen als functie bijvoorbeeld ‘psycholoog’ of ‘fysiotherapeut’ aangegeven en niet dagelijks leidinggevende. In de 2-meting zijn verder onder andere interviews gehouden met assistent bedrijfsleiders, receptionisten en een hoofd van de beveiliging. Net als in de eerdere metingen waren de bedrijven doorgaans klein: in meer dan 80% van de gevallen was het personeelsbestand naast de leidinggevende niet groter dan tien mensen (Tabel 13). In beide gebieden was dit beeld hetzelfde. De geïnterviewde ondernemers zijn in de 2-meting overwegend mannen (Tabel 12). Dit was ook in de eerdere metingen het geval. De gemiddelde leeftijd van de ondernemers is vergelijkbaar met die van de geïnterviewde omwonenden. Net als bij de 0-meting is er een significant verschil tussen gebied I en II.12 Het opleidingsniveau van de ondernemers is in beide gebieden sterk overeenkomstig (Figuur 4). In de eerdere metingen hadden de ondernemers in verhouding met de omwonenden relatief vaak een MBO- of HBO- opleiding. In de 2-meting heeft echter een hoger percentage omwonenden een HBO- opleiding. Dit kan verklaard worden uit het feit dat in de steekproef 12
0-meting: t=2,78, p<.05, 2-meting: t=2,43, p<.05
- 22 -
van de 2-meting meer studenten zitten dan in de steekproeven van de eerdere metingen. Ruim een derde van de ondervraagde ondernemers woont in de buurt van de onderneming (Tabel 14). Nog eens ruim een derde woont buiten Leiden. Het merendeel van de ondernemers kent de omgeving van de onderneming echter al geruime tijd, gezien de tijd dat de onderneming in de buurt gevestigd is: gemiddeld wel 12,5 jaar (Tabel 13). Al met al kan geconcludeerd worden dat er bij de ondernemers nauwelijks verschillen zijn tussen de 0-, de 1- en de 2-meting; de verschillen die gevonden zijn, zijn niet significant. De resultaten van de drie metingen kunnen dan ook probleemloos met elkaar vergeleken worden. Tabel 12. Achtergrondvariabelen van de geïnterviewde ondernemers Gebied I Geslacht Man Vrouw Leeftijd Gemiddelde (std. dev) Lengte vestiging Gemiddelde (std. dev)
Gebied II
25 14
64,1% 35,9%
29 20
59,2% 40,8%
44,7
13,5
38,0
12,3
12,5
9,6
8,8
7,6
Tabel 13. Grootte van het personeelsbestand, geïnterviewde niet meegerekend Gebied I 0 (eenmansbedrijf) 1-5 personen 6-10 personen 11-20 personen 21-50 personen 50+ personen Totaal
13 14 6 3 1 2 39
- 23 -
33,3% 35,9% 15,4% 7,7% 5,5% 5,1% 100,0%
Gebied II 8 16,7% 21 43,8% 9 18,8% 5 10,4% 3 6,2% 2 4,2% 48 100,0%
18 16 14 12 10 % 8 6 4 2 0 Lager onderwijs
LBO
Mavo
MBO
Gebied I
Havo/VWO
HBO
WO
Gebied II
Figuur 4. Hoogst voltooide opleiding van de geïnterviewde ondernemers per gebied in de 2-meting
Tabel 14. Woonplaats van de geïnterviewde ondernemers Gebied I Waar woont u? Boven/naast bedrijfspand Hier in de buurt Overig Leiden Buiten Leiden Totaal
11 5 12 11 39
Gebied II 28,2% 12,8% 30,8% 28,2% 100,0%
10 9 3 27 49
20,4% 18,4% 6,1% 55,1% 100,0%
2.4.3 Passanten Zoals eerder beschreven is één interviewlocatie bij de 2-meting weggevallen (het Huigpark, in verband met bodemsanering). In plaats van 18 blokken van drie uur zijn daarom in de 2meting interviews uitgevoerd in 12 blokken van drie uur. Bij de 0-meting zijn in totaal 319 passanten geïnterviewd, bij de 1-meting 295. Bij de 2-meting zijn, ondanks het vervallen van één van de interviewlocaties, in totaal 285 passanten geïnterviewd.13 De 150-200 interviews die we ons tot doel gesteld hadden zijn dus wederom ruimschoots gehaald. De wat lagere respons op zaterdag kan het gevolg zijn van het slechte weer, het heeft vooral zaterdagavond hard geregend. Sommige locaties waren drukker bezocht dan andere, ook afhankelijk van tijdstip en dag, maar alle blokken zijn goed vertegenwoordigd (Tabel 15).
13
Ter vergelijking: bij de 0-meting zijn in totaal bij de Digros en de Heen-en-weer brug 194 passanten geïnterviewd, bij de 1-meting 180.
- 24 -
Tabel 15. Behaalde respons bij passanteninterviews per blok DATUM Dinsdag 12 mei
Zaterdag 16 mei
TOTAAL
8:00 – 11:00 15:00 – 18:00 20:00 – 23:00 Totaal 8:00 – 11:00 15:00 – 18:00 20:00 – 23:00 Totaal
TOEGEWEZEN LOCATIE Digros Langegracht Heen-en-weer brug 30 27 31 24 26 25 87 76 20 25 22 32 12 11 54 68 141 144
TOTAAL 57 55 51 163 45 54 23 122 285
Over de representativiteit is het moeilijk uitspraken te doen bij gelegenheidssteekproeven als deze. De onderzoeker is immers afhankelijk van wie toevallig langs komen lopen en heeft er geen zicht op in hoeverre degenen die snel doorlopen verschillen van diegenen die wel bereid zijn mee te werken. Zelfs cijfers over het aantal duidelijke weigeringen zeggen niet veel. Niet duidelijk is immers welke invloed mogelijke zelfselectie van de respondenten heeft op de onderzoeksresultaten. De gebruikte methode (verschillende tijdsblokken op verschillende dagen) draagt er echter zorg voor dat verschillende doelgroepen bereikt zijn. Ook zijn de interviewers duidelijk geïnstrueerd om selectiviteit door de onderzoeker tegen te gaan. De interviewers hadden doorgaans het idee dat de bereidwilligheid van mensen om mee te werken groot was (mede doordat een groot deel in de wijk woonde en dus de aankondigingsbrief van de gemeente over het omwonendenonderzoek had ontvangen). Hoewel over de representativiteit van de steekproef geen uitspraken gedaan kunnen worden, kan wel bekeken worden of de steekproef van de 2-meting overeenkomt met die van de 0- en de 1-meting. Dit blijkt grotendeels het geval. Bij de 0-meting was 57% van de respondenten man, bij de 1-meting was dit 55% en bij de 2-meting 52%; een marginaal verschil. Ook de gemiddelde leeftijd van de steekproeven komt sterk overeen, namelijk 39 jaar bij de 0-meting, 41 jaar bij de 1-meting en 39 jaar bij de 2-meting. Net als in de eerdere steekproeven komt het overgrote merendeel van de respondenten met grote regelmaat in het gebied rond de interviewlocatie (Tabel 16). De belangrijkste reden voor de aanwezigheid in het gebied die werd opgegeven bij de 0-meting was dan ook dat men zelf in de buurt woont (Tabel 17). Ook bij de 1- en de 2-meting was dit de belangrijkste reden voor aanwezigheid rond de interviewlocatie, maar bij deze metingen was het bezoeken van winkels en andere dienstverlening in de buurt ook prominent. Het is zelfs zo dat er een significant verschil bestaat tussen zowel de 0-meting en de 2-meting als tussen de 1-meting en de 2-meting in het doel van het bezoek van de respondenten.14
14
0-meting en 2-meting: χ²(5)=12,21 significant (p=.03) Horeca/uitgaan: 0-meting 72,2%, 2-meting 27,8% Familie/vrienden: 0-meting 29,2%, 2-meting 70,8% Geen specifiek doel: 0-meting 66,7%, 2-meting 33,3% 1-meting en 2-meting: χ²(5)=20,92 significant (p=.001) Horeca/uitgaan: 0-meting 73,7%, 2-meting 26,3% Woont in de buurt: 0-meting 32,2%, 2-meting 67,8% Geen specifiek doel: 0-meting 66,7%, 2-meting 33,3%
- 25 -
Tabel 16. Frequentie van aanwezigheid rond de interviewlocatie Hoe vaak komt u doorgaans hier? (bijna) dagelijks 1 tot paar keer per week 1 tot paar keer per maand 1 tot paar keer per jaar Zelden Totaal
2-METING 166 94 17 4 4 285
58,2% 33,0% 6,0% 1,4% 1,4% 100%
Tabel 17. Doel van bezoek aan gebied rond interviewlocatie Met welk doel bent u in dit gebied? Winkels/markt/dienstverlening Horeca/uitgaan Werk Familie/vrienden Woont hier in de buurt Geen specifiek doel Totaal
2-METING 96 5 32 17 116 4 270
- 26 -
35,6% 1,9% 11,9% 6,3% 43,0% 1,5% 100,0%
Hoofdstuk 3 Buurt 3.1 Sociale cohesie en waardering voor de buurt De omwonenden zijn zes stellingen voorgelegd die betrekking hebben op de gepercipieerde sociale cohesie van de eigen buurt. De items zijn gemeten op een 5-puntsschaal met de antwoordcategorieën variërend van “helemaal mee eens” (1) tot “helemaal mee oneens” (5). Figuur 5 geeft een overzicht van de gemiddelde scores per gebied op de verschillende items. De bewoners van beide gebieden zijn doorgaans tevreden over de bevolkingssamenstelling van de buurt, voelen zich er thuis en vinden dat men er op een prettige manier met elkaar om gaat. Net als in de vorige metingen is men minder stellig over de mate waarin men elkaar in de buurt kent. In overeenstemming daarmee wordt ook aangegeven dat de mate waarin er saamhorigheid en contact met buurtbewoners is niet erg groot is. Dit hoeft door de respondenten overigens niet als negatief ervaren te worden. Tussen de drie metingen zijn de verschillen klein. In gebied II zeggen mensen in de 2- meting zich meer thuis te voelen bij de mensen in de buurt ten opzichte van de 0-meting. Ook zeggen mensen zowel gebied I als gebied II meer contact te hebben met andere buurtbewoners ten opzichte van de 0-meting.
Ik ben tevreden over de bevolkingssamenstelling in deze buurt Ik heb veel contact met andere buurtbew oners**
Ik voel me thuis bij de mensen in deze buurt*
Ik w oon in een gezellige buurt w aar veel saamhorigheid is De mensen in deze buurt gaan op een prettige manier met elkaar om De mensen in deze buurt kennen elkaar nauw elijks
1
2
3
Gebied I
4
5
Gebied II
Figuur 5. Sociale cohesie zoals ervaren door omwonenden (1 = lage cohesie, 5 = hoge cohesie; * = significant verschil tussen de 0-meting en de 2-meting in gebied II (p <,05); ** = significant verschil tussen de 0-meting en de 2-meting in zowel gebied I als gebied II.
In voorgaande metingen verschilden de twee gebieden niet van elkaar op de sociale cohesie schaal die op basis van bovenbeschreven zes items kan worden samengesteld. In de 2- meting blijken de gebieden wel te verschillen: in gebied II is de sociale cohesie iets hoger dan in gebied I (Tabel 18). Het rapportcijfer dat de omwonenden en de ondernemers voor hun buurt gaven is in de twee metingen nagenoeg gelijk gebleven en suggereert aanhoudende
- 27 -
tevredenheid met de buurt. De ondernemers zijn op basis van het gegeven rapportcijfer minder tevreden dan de omwonenden, maar dit is niet significant verschillend van de voorgaande metingen. Ook verschillen ondernemers in de beide gebieden niet significant op het rapportcijfer dat zij geven aan de buurt. De sociale cohesie schaal en de waardering voor de buurt zijn positief gecorreleerd.15 Dit houdt in dat mensen die een hogere sociale cohesie ervaren doorgaans ook een hoger rapportcijfer aan hun buurt toekennen. Tabel 18 Sociale cohesie en waardering van de eigen buurt Sociale cohesie schaal omwonenden (1 = lage cohesie. 5 = hoge cohesie) Rapportcijfer buurt omwonenden (schaal 1-10) Rapportcijfer buurt ondernemers (schaal 1-10)
Gebied I 3,3 7,3 6,8
Gebied II 3,4 7,5 6,6
3.2 Ontwikkeling buurt afgelopen jaar Wanneer de respondenten gevraagd wordt naar de ontwikkeling van de buurt in het afgelopen jaar blijkt een meerderheid van de bewoners te vinden dat de eigen buurt het afgelopen jaar voor- noch achteruit is gegaan (Figuur 6). Dit percentage is voor omwonenden in gebied I wel afgenomen; in gebied I is het percentage omwonenden dat denkt dat de buurt is achteruitgegaan het afgelopen jaar wat toegenomen, maar dit is niet significant. Ook andere verschuivingen bij de omwonenden in gebied I en II zijn niet significant. In de figuur is duidelijk te zien dat net als bij de vorige metingen bewoners in gebied II positiever zijn over de ontwikkeling van de buurt het afgelopen jaar dan bewoners van gebied I. Bij de ondernemers in gebied I is echter wel een significant verschil (Figuur 7). Bij de vorige meting bleek al dat er bij de 1-meting beduidend meer ondernemers waren die vinden dat de buurt vooruit is gegaan dan bij de 0-meting en deze trend heeft zich voortgezet.16
15 16
0-meting: r = .36, p < .000; 1-meting: r = .40, p < .000; 2- meting: r = .43, p < .000. χ²(4)=12,35; p = .015.
- 28 -
100%
80%
60%
Vooruit Gelijk Achteruit
40%
20%
0% 0-meting
1- meting
2-meting
0-meting
Omwonenden Gebied I
1- meting
2-meting
Omwonenden Gebied II**
Figuur 6. Gepercipieerde ontwikkeling buurt afgelopen jaar (omwonenden) (*significant verschil tussen de 0meting en de 2-meting, **significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting)
100%
80%
60% Vooruit Gelijk Achteruit
40%
20%
0% 0-meting
1- meting
2-meting
0-meting
Ondernemers Gebied I
1- meting
2-meting
Ondernemers Gebied II
Figuur 7. Gepercipieerde ontwikkeling buurt afgelopen jaar (ondernemers) (*significant verschil tussen de 0meting en de 2-meting, **significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting)
- 29 -
Redenen voor achteruitgang buurt De respondenten is gevraagd om een toelichting te geven op hun antwoord indien zij van mening waren dat de buurt voor- dan wel achteruit was gegaan. De redenen die werden opgegeven waren net als bij de eerdere metingen zeer divers. Voor de omwonenden in gebied I was de belangrijkste reden dat de buurt achteruit was gegaan de toename van (overlast van) daklozen en drank- en drugsgebruikers; 9% van alle omwonenden in gebied I noemde dit als reden waarom volgens hen de buurt achteruit is gegaan. Dit is een stijging ten opzichte van de vorige meting, toen vond slechts 2% dit. Het percentage omwonenden dat dit als reden voor achteruitgang van de buurt noemde in de 0-meting ligt ongeveer gelijk; 8%. Ook vindt 8% van de omwonenden in gebied I de toename van rommel en afval op straat een reden waarom de buurt het afgelopen jaar achteruit is gegaan. Bij de ondernemers in gebied I is het percentage dat de achteruitgang van de buurt wijt aan de toename van (overlast van) daklozen en drank- en drugsgebruikers gedaald ten opzichte van de vorige metingen; 5% in deze meting ten opzichte van 7% in de 0-meting en 10% in de 1-meting. In gebied II vindt slechts een klein percentage omwonenden dat de buurt achteruit is gegaan (zo’n 6%). Slechts 1% noemt als oorzaak de toename van (de overlast van) daklozen en drank- en drugsgebruikers. Dit speelt dus net als in de vorige metingen slechts een kleine rol. Bij de ondernemers in gebied II is de reden die het vaakst genoemd wordt de toename van (overlast van) daklozen en drank- en drugsgebruikers. Bij de 0-meting was het percentage ondernemers in gebied II dat deze reden noemde 9%, bij de 1-meting was dat gedaald naar 2%, bij deze meting is het weer iets gestegen naar 4%. Het is overigens niet de meest genoemde reden door ondernemers in gebied II, dat is namelijk de toename van rondhangende jongeren; 8% van de ondernemers noemt dat als reden voor de achteruitgang van de buurt. Redenen voor vooruitgang van de buurt Waar de toename van daklozen en drank- en drugsgebruikers een belangrijke reden was voor een waargenomen achteruitgang van de buurt, is opmerkelijk genoeg een afname van deze zelfde groep een belangrijke reden waar de buurt vooruit is gegaan. Dit geldt voor omwonenden uit beide gebieden. Respectievelijk 4% van de omwonenden in gebied I en 10% van de omwonenden in gebied II noemen dit als reden. In beide gebieden is er een enkele andere reden die vaker genoemd wordt: onderhoud aan en inrichting van de openbare ruimte. Deze reden voor vooruitgang van de buurt wordt door 9% van de omwonenden in gebied I genoemd en door 14% van de omwonenden in gebied II. Ook in de eerdere metingen was dit de reden voor vooruitgang van de buurt die het vaakst werd genoemd in beide gebieden. Ook bij de ondernemers uit gebied I zijn bovengenoemde redenen de belangrijkste redenen waarom volgens hen de buurt vooruit is gegaan. 8% noemt het onderhoud aan en inrichting van de openbare ruimte en 10% noemt de afname van (overlast van) daklozen en drank- en drugsgebruikers. Deze percentages liggen dicht bij die van de 1-meting. Ook daar waren dit de meest genoemde redenen door de ondernemers in gebied I. De ondernemers in gebied II noemen ook de afname van daklozen het meest al reden voor vooruitgang van de buurt; 13%. Een andere reden die voor de ondernemers in dit gebied belangrijk is, is de toename van de aanwezigheid van de politie (10% noemt dit). Daarna volgt ook bij deze ondernemers het onderhoud van de openbare ruimte; 8% noemt dit als reden voor vooruitgang van de buurt.
3.3 Ontwikkeling waarde woning/bedrijfspand Het merendeel van de respondenten is van mening dat de waarde van de woning of het bedrijfspand in het afgelopen jaar niet veranderd is (Figuur 8 en Figuur 9). De verschillen die
- 30 -
te zien zijn tussen gebied I en gebied II komen, net als bij de eerder metingen, overeen met het patroon bij de ontwikkeling van de buurt over het afgelopen jaar: omwonenden in gebied II hebben een positiever beeld van de ontwikkeling van de buurt en hebben dan ook vaker het gevoel dat de woning in waarde is gestegen. In eerdere metingen was deze ontwikkeling ook te zien bij de ondernemers, maar bij deze meting ligt het aantal ondernemers dat vindt dat hun bedrijfspand in het afgelopen jaar gestegen, gedaald of gelijk gebleven is, ongeveer gelijk in beide gebieden. Ten opzicht van eerdere metingen is het aantal respondenten dat denkt dat de waarde van hun woning gedaald is, behoorlijk toegenomen terwijl het aantal respondenten dat denkt dat de waarde van hun woning gestegen is, afgenomen (dit geldt voor zowel de omwonenden als de ondernemers uit beide gebieden). Dit kan heel goed te maken hebben met de economische crisis waar veel aandacht voor is in media en politiek. Dit beeld wordt bevestigd als gekeken wordt naar de redenen die respondenten opgeven voor de daling van de waarde van hun woning of bedrijfspand. Bij zowel de ondernemers als de omwonenden uit beide gebieden is ‘marktwerking’ de meest genoemde reden voor de daling (als respondenten de crisis als reden noemden is dit geschaard onder deze categorie). Andere redenen die genoemd worden zijn achterstalling onderhoud (door 7% van de omwonenden in gebied II) en komst zorgcentrum (5% van de ondernemers in gebied I). De omwonenden in beide gebieden die aangeven dat naar hun mening de waarde van hun woning gestegen is, noemen twee redenen het meest: marktwerking (13% in gebied I en 12% is gebied II) en het onderhoud van het huis (8% in gebied I en 10% in gebied II). Deze redenen werden ook in de eerdere metingen al genoemd. De ondernemers in gebied I noemden als belangrijkste reden voor de stijging van de waarde van hun bedrijfspand het onderhoud van het pand (8%). In gebied II werd marktwerking het meest genoemd (10%). 100%
80%
60%
Vooruit Gelijk Achteruit
40%
20%
0% 0-meting
1- meting
2-meting
0-meting
Omwonenden Gebied I*
1- meting
2-meting
Omwonenden Gebied II* **
Figuur 8. Gepercipieerde ontwikkeling waarde woning afgelopen jaar (*significant verschil tussen de 0-meting en de 2-meting, **significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting)
- 31 -
100%
80%
60%
Vooruit Gelijk Achteruit
40%
20%
0% 0-meting
1- meting
2-meting
0-meting
Ondernemers Gebied I
1- meting
2-meting
Ondernemers Gebied II* **
Figuur 9. Gepercipieerde ontwikkeling waarde bedrijfspand afgelopen jaar (*significant verschil tussen de 0meting en de 2-meting, **significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting)
3.4 Toekomstige ontwikkeling buurt Naast de vraag of de buurt in het afgelopen jaar is veranderd is de omwonenden en ondernemers ook gevraagd naar hun verwachting betreffende een eventuele toekomstige verandering van de buurt. Uit Figuur 10 en Figuur 11 valt af te lezen dat de respondenten uit gebied II positiever gestemd zijn dan de respondenten uit gebied I. Dit geldt voor zowel de omwonenden als de ondernemers. Ten opzichte van de 1-meting denken zowel meer ondernemers als meer omwonenden uit gebied I dat de buurt de komende jaren achteruit zal gaan, terwijl in gebied II er juist meer respondenten uit beide groepen denken dat de buurt vooruit zal gaan. De meest genoemde redenen door bewoners van gebied I waarom ze denken dat de buurt de komende jaren achteruit zal gaan zijn de toename van (overlast van) daklozen en drank- en drugsgebruikers (3%), de toename van het aantal rondhangende jongeren (3%) en de aanwezigheid van het zorgcentrum. Ook bij de ondernemers uit gebied I is de toename van (overlast van) daklozen en drank- en drugsgebruikers de meest genoemde reden waarom men denkt dat de buurt de komende jaren achteruit zal gaan. Ook in de eerdere metingen had het merendeel van de genoemde redenen waarom de respondenten dachten dat de buurt de komende jaren achteruit zal gaan betrekking op Nieuwe Energie en de (daarmee samenhangende) aanwezigheid van daklozen en drank- en drugsgebruikers. De omwonenden uit gebied II die denken dat de buurt de komende jaren vooruit zal gaan noemen als redenen daarvoor het meest het onderhoud aan en de inrichting van de openbare ruimte (5%) en de komst van de nieuwe wijk (Nieuw Leyden; 7%). De ondernemers uit gebied II denken dat de - 32 -
buurt vooruit zal gaan door het onderhoud aan de panden (6%). Ook dit komt overeen met de resultaten uit de eerdere metingen. Opvallend is dat net als bij de eerdere metingen en zowel in gebied I als gebied II de komst van de zorglocatie en de daarmee gepaard gaande aandacht voor de buurt door ongeveer 4% van de omwonenden ook genoemd wordt als factor die ervoor zal zorgen dat de buurt er op vooruit zal gaan. De komst van Nieuwe Energie wordt dus niet alléén als risicofactor voor de buurt ervaren. Daarbij is het belangrijk om op te merken dat een grote meerderheid van de respondenten de zorglocatie helemaal niet noemt als onderliggende reden voor verwachtingen ten aanzien van de ontwikkeling in de buurt.
100% 90% 80% 70% 60%
Vooruit
50%
Gelijk Achteruit
40% 30% 20% 10% 0% 0-meting
1- meting
2-meting
0-meting
Omwonenden Gebied I*
1- meting
2-meting
Omwonenden Gebied II
Figuur 10. Verwachte ontwikkeling buurt komende jaren (omwonenden) (*significant verschil tussen de 0meting en de 2-meting, **significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting)
- 33 -
100% 90% 80% 70% 60%
Vooruit
50%
Gelijk Achteruit
40% 30% 20% 10% 0% 0-meting
1- meting
2-meting
0-meting
Ondernemers Gebied I*
1- meting
2-meting
Ondernemers Gebied II**
Figuur 11. Verwachte ontwikkeling buurt komende jaren (ondernemers) (*significant verschil tussen de 0meting en de 2-meting, **significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting)
- 34 -
Hoofdstuk 4 Veiligheidsbeleving 4.1 Uitleg van nut en samenstelling schaal 4.1.1 Achtergrond basisvragenlijst: meten van veiligheidsbeleving17 In de in dit onderzoek gebruikte vragenlijst zijn verschillende vragen opgenomen om de veiligheidsbeleving van de respondenten te meten. Dit zijn er meer dan in veiligheidsonderzoek doorgaans het geval is. In het rapport van de 0-meting is uitgebreid beschreven waarom hiervoor gekozen is. Dat zal hier niet in zijn totaliteit herhaald worden. In het kort gezegd komt het er op neer dat de veiligheidsbeleving niet uitgedrukt kan worden in één enkel percentage, bijvoorbeeld het percentage mensen dat zich ’s avonds onveilig voelt op straat. Dit doet geen recht aan de complexiteit van het fenomeen. Bovendien geeft dit enkele percentage, in onderzoek vaak gebaseerd op slechts één vraag, nauwelijks inzicht in de onderliggende mechanismen, processen en beïnvloedende factoren van onveiligheidsbeleving. Het meetinstrument dat hier gebruikt is, is gebaseerd op het werk van Vanderveen (2006) en heeft oog voor het feit dat veiligheidsbeleving meerdimensionaal is. Binnen deze strategie is veiligheidsbeleving een paraplubegrip, dat bestaat uit meerdere aspecten. De vijf belangrijkste aspecten die dan onderscheiden kunnen worden, zijn: de angst dat intimi (bijvoorbeeld partner of kinderen) iets naars overkomen; de angst dat iemand zèlf iets naars overkomt; de inschatting van ernst of omvang van mogelijke gevolgen; de inschatting van de kans dat er echt iets naars gebeurt; en (on)veiligheidsgevoelens ’s nachts (zie Tabel 19). Voor een verdere motivatie van de gemaakt keuze wordt verwezen naar het rapport van de 0-meting. Tabel 19. Overzicht van operationaliseringen
Relevant aspect
Operationaliseringen
Angst voor andermans slachtofferschap
Angst dat naaste (geliefde, partner, kinderen) slachtoffer wordt van bedreiging, mishandeling, diefstal op straat, vandalisme, vechtpartij, ongewenste intimiteiten, inbraak Angst zelf slachtoffer te worden van bedreiging, mishandeling, diefstal op straat, een vechtpartij, ongewenste intimiteiten, inbraak Inschatting ernst van de gevolgen /wanneer bij slachtofferschap van geweld, mishandeling, bedreiging, seksueel misdrijf, ongewenste intimiteiten, inbraak Inschatting kans slachtoffer te worden van bedreiging, mishandeling, diefstal op straat, vandalisme, inbraak Diffuse nachtelijke onveiligheidsgevoelens; veilig voelen bij 's avonds alleen op straat lopen, op gemak voelen als 's avonds alleen thuis, op gemak voelen bij 's avonds alleen op straat lopen, veilig voelen als 's avonds alleen thuis, op gemak voelen als 's avond met iemand op straat lopen
Angst voor eigen slachtofferschap Ernst gevolgen van slachtofferschap Risicoperceptie slachtofferschap Onveiligheidsgevoelens ’s nachts
4.2 Veiligheidsbeleving in gebied I en II Zoals in Tabel 20 te zien is, is er slechts op één aspect van veiligheidsbeleving een significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting. De veiligheidsgevoelens van alle geïnterviewde groepen zijn dus zo goed als allemaal gelijk gebleven gedurende de metingen. De scores op de deelaspecten van veiligheidsbeleving hangen sterk samen met het geslacht van de respondent, zoals ook in andere onderzoeken vaak wordt gevonden. Voor alle acht in Tabel 20 getoonde scores voor omwonenden geldt dat mannen zich veiliger voelen dan vrouwen. Er 17
Dit gedeelte is gebaseerd op Vanderveen (2006).
- 35 -
is echter geen significante correlatie tussen geslacht en de kans die iemand denkt te lopen slachtoffer te worden. Leeftijd vertoont een significante samenhang met de nadelige gevolgen die men denkt te hebben als men slachtoffer wordt en veiligheidsgevoelens ’s avonds: hoe hoger de leeftijd, des te kleiner men de gevolgen van slachtofferschap inschat en des te minder veilig men zich ’s avonds voelt. Het ingeschatte risico en de angst slachtoffer te worden, hangen dus niet samen met leeftijd. Tabel 20. Gemiddelde scores op somschalen voor aspecten van veiligheidsbeleving (1=veilig; 5=onveilig) Gebied I In hoeverre bent u bang dat u zelf slachtoffer wordt van … ? [1=helemaal niet; 5=heel erg]
Hoe groot denkt u dat de kans is om in de loop van het jaar zelf slachtoffer te worden van … ? [1=heel klein; 5=heel groot] Wanneer u onverhoopt toch slachtoffer wordt, hoe groot denkt u dat voor u de nadelige gevolgen zijn als u zelf slachtoffer wordt van …? [1=heel klein; 5=heel groot] Ik voel me veilig/op mijn gemak als ik ’s avonds … [1=helemaal mee eens; 5=helemaal mee oneens] (NB: individuele items zijn aangepast aan de respondentgroep dus somscores zijn niet vergelijkbaar tussen de groepen!)
Gebied II
Omwonenden
2,3
2,1
Ondernemers
2,2
2,1
Omwonenden
2,2
1,9
Ondernemers
2,0
2,2
Omwonenden
3,8
3,7
Omwonenden
2,1*
2,0
Ondernemers
2,5
2,5
Passanten
2,1
-
* Significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting (gemiddelde score 1-meting: 1,9)
Ondernemers is, behalve naar hun eigen veiligheidsbeleving, ook gevraagd naar een aantal mogelijke indicatoren van de veiligheidsbeleving van hun klanten of bezoekers (Tabel 21). Op geen enkele schaal van de eigen veiligheidsbeleving van de ondernemers zijn tussen de metingen significante verschillen gevonden. Bij de veiligheidsbeleving van klanten zijn wel een aantal significante verschillen gevonden: ondernemers in deze meting zijn wat negatiever over de veiligheidsbeleving van hun klanten. Net als bij de eerdere metingen hangen de scores van ondernemers op de somschaal van de ingeschatte veiligheidsbeleving van klanten significant samen met hun score op alle drie de bevraagde aspecten van veiligheidsbeleving: hoe hoger de eigen angstgevoelens, hoe groter de ingeschatte kans op slachtofferschap en hoe groter het onveiligheidsgevoel ’s avonds, des te groter schat men de onveiligheidsbeleving van de klanten.18 Mannelijke ondernemers maken echter geen andere inschatting dan vrouwelijke ondernemers: er wordt hier een inschatting gemaakt van veiligheidsbeleving van klanten en daarbij werkt de invloed die het eigen geslacht heeft op de eigen veiligheidsbeleving kennelijk niet meer door.
18
Samenhang van veiligheidsbeleving klanten met eigen angst: r=-.289, p=.01; met risico: r=.501, p=,000; en met veiligheidsgevoelens: r=-.659, p=,000.
- 36 -
Tabel 21. Indicatoren van veiligheidsbeleving van klanten/bezoekers van ondernemers (1=onveilig; 5=veilig) Klanten/bezoekers vinden de buurt waarin de onderneming gevestigd is veilig Klanten/bezoekers ondervinden overlast in de buurt waarin de onderneming gevestigd is We zijn het afgelopen jaar klanten/bezoekers kwijt geraakt vanwege de onveiligheid in deze buurt Een zorglocatie voor daklozen en drank –en drugsgebruikers heeft een negatieve invloed op de klandizie van mijn onderneming Klanten/bezoekers voelen zich veilig wanneer ze op weg zijn van of naar de onderneming Ingeschatte veiligheidsbeleving klanten (somschaal; 1 = onveilig, 5 = veilig)
Gebied I 3,6
Gebied II 3,7
3,5
3,5
3,9
3,8*
3,6
3,2**
3,7
3,7
3,7
3,6***
* Significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting (p=.03). Gemiddelde score 1-meting: 4,13; gemiddelde score 2-meting: 3,82. ** Significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting (p=.004). Gemiddelde score 1-meting: 3,79; gemiddelde score 2-meting: 3,17. *** Significant verschil tussen de 1-meting en de 2-meting (p=.02). Gemiddelde score 1-meting: 3,85; gemiddelde score 2-meting: 3,58.
4.3 Onveilige plekken19 Toen mensen werd gevraagd om onveilige plekken in het onderzoeksgebied aan te geven werden ze vrij gelaten in hoeveel plekken ze wilden noemen. De hoeveelheid onveilige plaatsen die door elk van de respondenten werd genoemd is al een gegeven op zich. In Figuur 12 is te zien dat in de 2-meting 17, 9%% van de omwonenden vond dat er helemaal geen onveilige plekken in het onderzoeksgebied waren. Anders dan in de eerdere metingen is er in deze 2-meting wel een significant verschil tussen de gebieden. De bewoners van gebied II noemen significant minder onveilige plekken dan de bewoners van gebied I. Tussen de metingen zijn geen significante verschillen in het aantal onveilige plekken dat omwonenden noemen. Tussen mannen en vrouwen is geen significant verschil en ook met leeftijd is er geen verband. Het aantal onveilige plekken dat werd genoemd hangt wèl significant samen met twee somschalen van de veiligheidsbeleving van de respondent: hoe groter de angst en het risico wat men denkt te lopen, hoe meer onveilige plekken men noemt.20 De verwachte gevolgen van een misdrijf hangen (net als bij de eerder metingen) het minst sterk samen met het aantal genoemde onveilige plekken, wat niet verwonderlijk is. Dit heeft immers minder te maken met het ingeschatte vóórkomen van criminaliteit (de gevolgen van hondenpoep zijn niet zo groot, ondanks het vele voorkomen hiervan).
19
In de vragenlijst (Bijlage A) valt te zien dat respondenten is gevraagd de onveilige plekken in een plattegrond in te tekenen. In deze analyse is alleen gebruik gemaakt van de plekken zoals ze benoemd zijn, en is geen gebruik gemaakt van de rijkere grafische mogelijkheden van de gemerkte kaarten. 20 Samenhang van aantal onveilige plekken met eigen angst: r=.25, p=.000; met risico: r=-.23, p=.001.
- 37 -
40 35 30 25 0-meting 20
%
1-meting 2-meting
15 10 5
ek ke n pl
en ge
pl ek ke n Ze ve n
en ge
pl ek ke n Ze s
ek ke n Vi
jf en ge
pl
er en ge
pl ek ke n Vi
en ge
pl ek ke n Dr ie
pl
en ge
Tw ee
en ge Eé n
G
ee n
en ke le
en ge
pl e
ek
k
0
Figuur 12. Aantal onveilige plekken binnen het onderzoeksgebied genoemd per omwonende (% omwonenden)
De eerste conclusie die we kunnen trekken is dat het aantal onveilige plekken dat genoemd wordt niet gestegen is sinds de vestiging van de zorglocatie. Ten tijde van de 0-meting was het gemiddelde aantal genoemde onveilige plekken 1,7 (SD 1,4), bij de 1-meting was dit 1,8 (SD 1,3) en bij de 2-meting 1,7 (SD 1,4). Dit verschil is geenszins significant. De volgende vraag die we ons willen stellen is of er verschuivingen zijn in het beeld van de locaties die genoemd zijn. Figuur 13 en Figuur 14 geven een grafische weergave van de bij de 2-meting aangegeven onveilige gebieden. De plekken genoemd door de respondenten varieerden in omvang van “het portiek van flat A in straat B” tot “heel Leiden”. Het is belangrijk vooraf te concluderen dat mensen onveilige plekken vaak dicht bij huis ervaren. In gebied I noemen relatief meer mensen Molen de Valk of de Langegracht (beide gelegen in gebied I) dan in gebied II, terwijl in gebied II relatief vaak verwezen wordt naar het station, het gebied tussen de Haarlemmerstraat en de Oude Vest en de omgeving van de Willem de Zwijgerlaan (allemaal gelegen in gebied II). Dit is niet alleen een belangrijke vaststelling an sich, maar is ook belangrijk voor de gebruikte methode van weergave: omdat er relatief meer respondenten zijn uit gebied I, zou dit kunnen leiden tot een overschatting van het aantal onveilige plekken in de buurt van dit gebied. Om dit voorkomen zijn de onveilige plekken bij het maken van de kaarten zo gewogen dat het relatieve verschil in aantal tussen de respondenten uit gebied I en uit gebied II gecompenseerd is. Figuur 13 laat een grotendeels overeenkomstig beeld zien met de kaart van de vorige metingen. Met als in de 0- en de 1-meting is het gebied rondom de Beestenmarkt het meest genoemd als onveilige plek. Ook de redenen hiervoor zijn grotendeels ongewijzigd: respondenten hebben het vooral over (dronken) uitgaanspubliek, rondhangende jongeren, een agressieve sfeer, geweldsdelicten, maar ook wel (zij het minder vaak) over drugs, dealers en - 38 -
daklozen. Voor sommige respondenten is de reden zeer concreet: zij hebben zelf vervelende dingen meegemaakt op deze locatie. Andere respondenten geven aan dat ze slechts een onveilig gevoel hebben bij dit gebied, of dat hun beeldvorming van horen zeggen of uit de media komt. Ook het gebied rond de Haarlemmerstraat en de Haven worden relatief vaak genoemd, dit was ook bij de eerdere metingen het geval. Wat opvalt, is dat bij deze metingen de steegjes rond de Haarlemmerstraat vaker genoemd worden dan bij de eerdere metingen. Het rondhangen van jongeren (en in mindere mate van verslaafden) is de voornaamste bedreigende factor. Het gebrek aan bewoning op de begane grond in de Haarlemmerstraat zelf en de slechte verlichting in de steegjes dragen bij aan het onveiligheidsgevoel, evenals slechte verhalen over het gebied. In de eerdere metingen was een derde veel genoemde plek het Huigpark. Zoals al eerder beschreven was het Huigpark ten tijde van de 2-meting niet toegankelijk wegens bodemsanering. In de 2-meting is het Huigpark ook minder genoemd als onveilige plek. Dit kan te maken hebben met deze sanering. Ook het station wordt in vergelijking met de eerdere metingen minder genoemd. In een diepte-interview kwam dit ook naar voren: Ik zie duidelijk dat ze bij het station weg zijn, dus dat is heel fijn. Dat was gewoon een heel naar gezicht. En vies ook, want ik zette daar mijn fiets en het stonk naar pis, smerig, verschrikkelijk gewoon. En als je ze ziet zitten ´s nachts, dat is gewoon niet fijn. Het was niet beangstigend, ze deden nooit wat, maar het was gewoon een heel naar gezicht. En dat gebedel inderdaad, dat is verminderd. Die groep is helemaal weg, die zie je ook niet meer… ja soms hangen er een paar voor het station, maar ik merk vooral een verschil sinds ze bij het station weg zijn (vrouw, 44 jaar)
Deze respondent noemt dus de afwezigheid van daklozen als reden dat het station veiliger is geworden. Dit lijkt de tweede kaart ook aan te tonen. Op deze kaart is weergeven welke plekken onveilig worden gevonden als gevolg van de aanwezigheid van daklozen. Ook op deze tweede kaart is het station minder vaak aangegeven als onveilige plek dan in de eerdere metingen. Verder is bij deze kaart opvallend dat wederom het Huigpark minder genoemd is dan in de eerdere metingen. Molen De Valk en het parkje daar omheen is juist meer genoemd als onveilige plek als gevolg van de aanwezigheid van daklozen dan in eerdere metingen. Het zou kunnen zijn dat als gevolg van de sanering in het Huigpark een verplaatsingseffect heeft plaatsgevonden en dat daklozen nu meer rondom de molen zitten. Waar bij de 0-meting nog ongeveer 40% van de keren dat een respondent een onveilige plek noemde de bijbehorende reden dat deze plek als onveilig werd ervaren (mede) iets met daklozen en drank- of drugsgebruik(ers) te maken had, was dit bij de 1-meting nog maar 24% van de keren het geval. Bij de 2-meting is het percentage weer iets gestegen naar zo’n 35%. Het gemiddeld aantal enge plekken als gevolg van de aanwezigheid van daklozen is ook gestegen: bij de 0-meting was het 0,63 per respondent, bij de 1-meting 0,39 en nu 0,66. Het gaat hierbij overigens niet om plekken waarbij dit de enige reden is: regelmatig wordt door respondenten meer dan één reden voor één als onveilig ervaren plek aangegeven. Zoals beschreven is vooral opvallend dat het Huigpark (veel) minder vaak is aangegeven dan in eerdere metingen en Molen De Valk meer. Net als in de eerdere metingen is ook de Langegracht een plek die veel genoemd wordt als onveilig als gevolg van de aanwezigheid van daklozen.
- 39 -
Figuur 13. Onveilige plekken aangegeven door respondenten
Figuur 14. Onveilige plekken als gevolg van aanwezigheid daklozen
- 40 -
Hoofdstuk 5 Overlastervaring 5.1 Meldingen van overlast Respondenten hebben aangegeven of ze wel eens melding hebben gedaan van overlast (Figuur 15). In deze paragraaf valt eerst te lezen hoeveel respondenten melding hebben gedaan en bij wie. Daarna wordt ingegaan op de aard van deze meldingen. Het aantal omwonenden dat wel eens melding heeft gedaan van overlast in de wijk is in gebied I met ruim 10% gestegen ten opzichte van de 1-meting. Dit is een significante stijging.21 De overige verschillen tussen het aantal gerapporteerde meldingen van overlast door omwonenden zijn niet significant. Net als bij de eerdere metingen is het aantal ondernemers dat rapporteert melding te hebben gedaan van overlast in gebied II groter dat in gebied I, dit verschil is significant (Figuur 16).22 In gebied I is het percentage ondernemers dat melding heeft gemaakt gedaan gedaald ten opzichte van de eerder metingen terwijl het in gebied II licht is gestegen. Er zitten echter geen significante verschillen tussen zowel de 0-meting en de 2-meting als tussen de 1-meting en de 2-meting. 70 60 50 40
Ja
%
Nee
30 20 10 0 0-meting
1-meting
2-meting
0-meting
Gebied I
1-meting
2-meting
Gebied II Omwonenden
Figuur 15. Aantal omwonenden dat rapporteert wel eens melding te hebben gedaan van overlast in de wijk
21 22
χ²(1)=4,04, p=.04 χ²(1)=8,07, p=.004
- 41 -
80 70 60 50 Ja
% 40
Nee
30 20 10 0 0-meting
1-meting
2-meting
0-meting
Gebied I
1-meting
2-meting
Gebied II Ondernemers
Figuur 16. Aantal ondernemers dat rapporteert wel eens melding te hebben gedaan van overlast in de wijk
Het overgrote deel van de gerapporteerde meldingen gaat om meldingen bij de politie (Tabel 22 en Tabel 23).23 Het aantal omwonenden dat in gebied I melding heeft gedaan bij de gemeente is ten opzichte van de 1-meting gestegen, toen had 6,4% van de respondenten weleens melding gedaan van overlast bij de gemeente. In datzelfde gebied is het aantal meldingen bij de politie ten opzicht van de 1-meting gedaald, toen was het 85,1%. In gebied II is alleen bij de omwonenden die overlast gemeld hebben bij de gemeente een verandering te zien: bij de 1-meting meldde nog 22,2% van de omwonenden overlast bij de gemeente, bij de 2-meting is dat 10,8%. Bij de ondernemers is er maar één opvallend verschil, namelijk dat in gebied I bij de 2-meting geen enkele ondernemer aangeeft melding van overlast gemaakt te hebben bij de gemeente.24 Tabel 22. Instanties waar meldingen van overlast gedaan worden door omwonenden Gebied I Politie Gemeente Woningbouw Totaal
72,2% 18,5% 9,3% 100,0%
Gebied II 39 10 5 54
23
81,1% 10,8% 8,1% 100,0%
30 4 3 37
Het aantal respondenten (zowel bij de omwonenden als bij de ondernemers) ligt bij deze vraag (behoorlijk) lager dan het totale aantal respondenten doordat maar een klein deel van alle respondenten wel eens melding van overlast heeft gedaan. 24 Doordat het bij deze vraag in eerdere metingen mogelijk was om meer dan één antwoord te geven, is het helaas niet mogelijk om uit te rekenen of de verschillen tussen de metingen significant zijn.
- 42 -
Tabel 23. Instanties waar meldingen van overlast gedaan worden door ondernemers Gebied I Politie Gemeente Anders Totaal
93,3% 0,0% 6,7% 100,0%
Gebied II 14 0 1 15
89,7% 10,3% 0,0% 100,0%
26 3 0 29
Overigens laten de diepte-interviews net als in de 1-meting de verschillende ideeën, verwachtingen en ervaringen met betrekking tot meldingen aan de politie goed zien: (…) maar het is wel een paar keer gebeurd voor de deur dat er hier inderdaad daklozen zaten en ja, een beetje rumoerig, en toen hadden de buren gebeld en ja dan komt de politie wel. Die zeggen ‘jongens kom op’, die waren heel vriendelijk hoor. (vrouw, 47 jaar) Ik vind gewoon dat er te weinig loopt of op fiets, maar niet rennen of vliegen, maar surveillance. Want parkeerwachters, nou die zie je om de haverklap hier en een politieagent niet hoor. (vrouw, 59) Naar de politie stappen is denk ik voor heel veel mensen wel een grote stap om te doen, misschien dat je je dan toch weer een soort van verrader voelt. (…) Ik denk dat het bij mij wel heel erg, dat er wel iets heel ergs moet gebeuren wil ik naar de politie gaan. (man, 26 jaar) Ik denk dat de politie er op zichzelf wel goed mee bezig is. Want ik zie ze regelmatig daar. Dat is goed voor de omgeving, want die gaat dan zelf wat minder opletten en zich eraan irriteren. Ik denk dat je als politie zijnde het enige eraan kan doen. En goede afspraken maken met Nieuwe Energie over overlast en dat daar ook melden. (man, 31 jaar) Tabel 24. Inhoud van de door omwonenden genoemde meldingen van overlast in de wijk25 Daklozen/drank/drugs Geluidsoverlast Jongeren Schade/inbraak auto Woning/winkel inbraak/schade Fietsendiefstal Geweld/bedreiging Afval/vuil Overig Totaal
Gebied I 26,4% 32,1% 5,7% 3,8% 9,4% 1,9% 7,5% 13,2% 22,6% 122,6%
14 17 3 2 5 1 4 7 12 65
Gebied II 16,7% 6 38,9% 14 8,3% 3 13,9% 5 2,8% 1 8,3% 3 13,9% 5 13,9% 5 11,1% 4 127,8% 46
De inhoud van de melding staan samengevat in Tabel 24 en Tabel 25. In de vorige meting waren zowel bij de omwonenden als bij de ondernemers het aantal meldingen van overlast door daklozen en drank- en drugsgebruikers sterk afgenomen ten opzichte van de 0-meting. In deze meting zijn voor beide groepen respondenten in beide gebieden het aantal meldingen over dit onderwerp weer toegenomen. Wel zijn er nog steeds behoorlijk minder meldingen dan in de 0-meting. Verder is het bij de omwonenden opvallend dat er een stijgende lijn te zien is in het aantal meldingen van geluidsoverlast in beide gebieden. In de 1-meting was het 25 De percentages in Tabel 24 tellen niet op tot 100 %, aangezien een aantal mensen aangaf van meer dan één incident melding te hebben gemaakt van overlast. In gebied I hebben 53 omwonenden 65 meldingen gedaan, in gebied II hebben 36 omwonenden 46 meldingen gedaan.
- 43 -
aantal omwonenden dat hier melding van deed al gestegen ten opzichte van de 0-meting en nu is het percentage wederom hoger geworden. Bij de melding over overlast door jongeren is het tegenovergestelde zichtbaar; sinds de 0-meting daalt het aantal meldingen hierover. Bij de ondernemers is vooral opvallend dat in beide gebieden het aantal meldingen over geweld en bedreiging sterk is gestegen ten opzichte van de eerdere metingen. Tabel 25. Inhoud van de door ondernemers genoemde meldingen van overlast in de wijk26 Daklozen/drank/drugs Geluidsoverlast Jongeren Schade/inbraak auto Woning/winkel inbraak/schade Fietsendiefstal Geweld/bedreiging Afval/vuil Overig Totaal
Gebied I 46,7% 7 13,3% 2 0,0% 0 6,7% 1 6,7% 1 0,0% 0 33,3% 5 0,0% 0 5,9% 1 113,3% 17
Gebied II 25,8% 8 6,5% 2 3,2% 1 0,0% 0 16,1% 5 0,0% 0 19,4% 6 9,7% 3 25,8% 8 106,5% 33
5.2 Het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven in de buurt Respondenten werd gevraagd op een vijfpuntsschaal aan te geven in hoeverre ze dachten dat verschillende voorvallen en misdrijven voorkwamen in hun buurt. Later in het interview werd de omwonenden gevraagd om aan te geven hoe groot de buurt is die ze in gedachten hadden bij het beantwoorden bij de vragen over vervelende voorvallen en misdrijven. Hoewel enkele respondenten aangaven dat hierin verschil was afhankelijk van het soort voorval (bij serieuzere voorvallen wordt vaak een groter gebied in overweging genomen) en er zeker variatie was tussen de respondenten in de grootte van het gebied, viel hierbij vooral op dat de meeste mensen een relatief klein gebied in gedachten namen bij het beantwoorden van de vragen over voorvallen en misdrijven. Doorgaans gaat het om 5 tot 10 straten rond het eigen huis, slechts een enkeling denkt aan een gebied ter grootte van het onderzoeksgebied (zie Kaal, Vanderveen & McConnell, 2008). Figuur 17 geeft een samenvatting van de antwoorden van de drie respondentgroepen op de vragen naar vervelende voorvallen en misdrijven in de 2-meting. Hierin valt te zien welke voorvallen volgens de respondenten het minste voorkomen (wildpoepen, overlast door dealers, vervuiling als gevolg van het buitenslapen) en welke voorvallen het meest (rommel en afval op straat, hondenpoep en fietsendiefstal). Hoewel er wel verschillen zijn tussen de drie onderzoeksgroepen en de drie metingen is het algemene beeld sterk overeenkomstig. Overigens bleken bij eerdere metingen passanten het moeilijk te vinden een antwoord te geven op de overlastvragen. In deze meting is dit minder het geval. De percentages mensen die geen antwoord konden of wilden geven varieert van 0,4% bij bedelen, tot 17,5% bij diefstal uit auto’s.
26
De percentages in Tabel 25 tellen niet op tot 100 %, aangezien een aantal mensen aangaf van meer dan één incident melding te hebben gemaakt van overlast. In gebied I hebben 15 ondernemers 17 meldingen gedaan, in gebied II hebben 31 ondernemers 33 meldingen gedaan.
- 44 -
Ve rv W ui ild l in O ve po g Sl rla ep ap ag en s v en bu t d ea in it le op e n rs sl en ba ap e re n (I ru im *) te In Ta ( tim sje I*) id er sr e o Be Be of nd G dr t re /a ei an ew di g e ng st o o lds ing /g de eb t li D ge v ru en cte n ikm ief st d Ve ak al g rn e ui en ie t a dra lin st g ut ee g o 's O stra gje (I* s/ ve at ) p m rla eu orti st ek bi do e l ai n or O r p om (I* st ,I ra w * *) on at en la st In de R ig b n es ra Sa ak ge v t m Be ma al in en l te e k w sc ri la on n ho Be ddi a al ng le dr i ng sc n/ en a h m n ro nd adi g ure k/d ru n/ ha in gs ge g/ ng bo e n ver uw Sa d a nie en m li kl en oz ng au sc en ho to /g 's le eb n/ ru ro W i k nd er ild ha s p ng las se en n Be j on d e ge re le n n Fi (I* et , I ** s e H ) n o R om nd dief m enp sta el l oe /a p fv (I* al * op ) st ra at
W ild O ve po ui l in rla ep g en Sl st Be a p ag de dr v en al bu ei e gi in i rs ng op te n s en (o nd ba lap e er re n ne ru m In Ta i mt er tim e s IN sje id er b e sro en Be o d f d/ G ri j t re aa e f di n s we s pa ng l n d t o /g d) sd ot eb el ge ru ve icte ikm nd n D ie ak en f sta g ed r l s a Ve u t g rn ee g it au ie O to lin je s/ ve ' s rla g s p or tr ti e st ke do a at m n or O p om eub st ila ra w ir on at en la st In de i R n es bra g g Sa ev ak m Be tma al i n en l t e kl er w sc a i on n ho Be d di a al ng le dr inge s c n/ a ha m n ro ur n k/d di nd ru ha gin en / g ge g/ ng bo s e n ver uw Sa d a nie e li m kl en oz n g a n sc en ut ho o' /g s le eb n/ ro W ru ik nd i er s ha ldpl as ng se en n jo ng er Be en Fi d et se ele n nd R ie om H on fs ta m l de el /a np fv oe al p op st ra at Ve rv
5
4
3
2
1
Omwonenden
Gebied I 0-meting
Ondernemers
Gebied I 1-meting
- 45 Passanten
Figuur 17. Het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de omwonenden, ondernemers en passanten in de 2-meting (1 = nooit, 5 = heel vaak) 5
4
3
2
1
Gebied I 2-meting
Figuur 18. Verschillen tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting in het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de omwonenden in gebied I (1 = nooit, 5 = heel vaak)27
27 I* = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 0 en 2, I** = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 1 en 2.
In Figuur 17 is te zien dat de omwonenden in hun antwoord nauwelijks afweken van de andere groepen. In de 1-meting werd nog een opvallend verschil gevonden bij de ‘overlast door omwonenden’. De omwonenden zullen immers meer (overlast) ervaren van het gedrag van hun buren dan passanten en de ondernemers. In deze meting is te zien dat de omwonenden wel meer overlast van hun buren ervaren dan ondernemers, maar dat de passanten even hoog scoren. Dit kan verklaard worden uit het feit dat een aanzienlijk aandeel van de geïnterviewde passanten in de buurt bleek te wonen. De perceptie van vervelende voorvallen en misdrijven door omwonenden in gebied I staat weergeven in Figuur 18. De verschillende kleuren laten de resultaten van de verschillende metingen zien. Er zijn een aantal significante verschillen met de eerdere metingen. Vervuiling als gevolg van het buiten slapen, slapen in de openbare ruimte en bedelen zijn significant toegenomen in verhouding met de 0-meting. Diefstal uit auto’s en vernieling straatmeubilair zijn significant afgenomen ten opzichte van de 0-meting. Ook in verhouding met de 1-meting is bedelen significant toegenomen. De gepercipieerde omvang van de vernieling van het straatmeubilair en hondenpoep zijn juist afgenomen in de 2-meting ten opzichte van de 0meting. 5
4
3
2
W Ve i ld rv po ui ep lin O en v g er Sl a (II la ap gv s *) en td bu ea in ite l er n op s s en l ba ape n re (I I ru *) im te (II In Ta *) tim Be sjes id Be er ro dr en Ge o t re e f w ig d/ di in aa eld ng g sd ns (II /g e * to eb li c ) ot ru ge te n ikm D ve (II ie ak *) nd fs en ta ge lu st dr it ee a a g gj ut Ve es o' rn s /p ie (II O o l rti in *) ve ek rla g s en tra st O ( a d I tm I *) p oo st eu ro ra bi m at l a w la ir on st e ig R ge nde es In Sa n tm br va aa lle at m en n Be eria k in (II sc al kl *) w ho ad on dr le an di in Be n/ ng ge k/ ro sc dr n nd m ha u ur ha di en gs gi ng ( I / n I ge en * g bo ) d a /v e uw rn kl ie Sa oz e n m en lin g en /g sc eb a uto ho ru ' le ike s n/ rs ro W (I I ild nd *) p ha ng l ass en en jo ng er en Fi Be et se de nd le ie n fs R ta om l( H o I I m nd * el en ) /a po fv al ep op st ra at
1
Gebied II 0-meting
Gebied II 1-meting
Gebied II 2-meting
Figuur 19. Verschillen tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting in het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de omwonenden in gebied II (1 = nooit, 5 = heel vaak)28
In Figuur 19 zijn de gepercipieerde voorvallen en misdrijven van de bewoners van gebied II weergegeven. Hier zijn de voorvallen die samenhangen met de aanwezigheid van dak- en thuislozen juist significant afgenomen sinds ten opzichte van de 0-meting. Voorbeelden hiervan zijn wildpoepen, vervuiling als gevolg van het buiten slapen, slapen in de openbare ruimte, betreding/gebruikmaking van steegjes en portieken, restmateriaal drank- en drugsgebruik en het samenscholen/rondhangen van daklozen/gebruikers. Ook de gepercipieerde bedreiging is significant afgenomen ten opzicht van de 0-meting. Ten opzicht 28
II* = Significant verschil in gebied II, tussen metingen 0 en 2, II** = Significant verschil in gebied II, tussen metingen 1 en 2.
- 46 -
van de 1-meting zijn er geen significante verschillen gevonden. Het lijkt dus alsof de vervelende voorvallen die samen kunnen hangen met de aanwezigheid van dak- en thuislozen zich concentreert in gebied I. Daar ervaren de omwonenden immers significant meer overlast van vervuiling als gevolg van het buiten slapen, slapen in de openbare ruimte en bedelen. Dit was ook in eerder metingen het geval, bij de 1-meting werd gerapporteerd dat men in gebied I meer overlast van de aanwezigheid van daklozen, drank en drugsgebruikers ervaart dan in gebied II. Bij de ondernemers in gebied I is alleen een significante toename in bedelen sinds de 0meting (zie Figuur 20). In gebied II zijn meer significante verschillen in het voorkomen van vervelende voorvallen en misdrijven (Figuur 21). Deze verschillen zijn voornamelijk significant ten opzichte van de 0-meting en geven aan dat minder overlast ervaren wordt. Zo rapporteren de ondernemers, net als de omwonenden uit gebied II, significant minder slapen in de openbare ruimte, vervuiling als gevolg van het buiten slapen en samenscholen/rondhangen van daklozen en gebruikers. Ook fietsendiefstal en bedreiging buiten het bedrijfspand worden significant minder gerapporteerd. Ten opzichte van de 1meting is er één vorm van overlast die significant meer plaatsvindt volgens de ondernemers, en dat is bekladding van muren en/of gebouwen. 5
4
3
2
Ve rv
W i ui Ov ldpo lin er g la epe Sl a p ag st n d v en bu ea l in e i op te n rs In en s tim ba lap en id re er Be r en u Ta im t re d/ G te aa s di ng ns ewe je sr /g o to l eb ot d sd o f ge ru e ikm ve lict ak Die n d e n f ge en st Ve s t a l u dra it g rn ee a g O i ve el in je s u to / g ' rla st p or s st do ra a tiek t O o r o m e en p s u Be tra mw b il on a ir dr at la ei e nd s gi ng tig Be e dr IN ge v n ei In a b g l in bra e dr len W g in a i ke BU k i jf sp n a ld ie ITE wo nd fs N ni t a n R b Sa e d ge es l o f m Be tma p o rijf s n en te gin pa kl sc a ho Be d d ria a g d nd le sc in g l d aa n/ ra rt h ro nd adi mur n k o e ha gin en /d r ug /g g ng s e n /v e eb Sa d a rnie ouw m lin en kl en oz g sc a en ho /g uto le eb 's n/ ro r nd Wil u ik ha dp e rs ng las e n se jo n n Be ge d e ren Fi et le n se ( R nd I*) om ie H on fs t m el a /a d en l fv al p oe op p st ra at
1
Gebied I 0-meting
Gebied I 1-meting
Gebied I 2-meting
Figuur 20. Verschillen tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting in het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de ondernemers in gebied I (1 = nooit, 5 = heel vaak)27
- 47 -
5
4
3
2
Ve rv
ui W l ild O Sl ing a p ag ve po en v rlas epe n in bui t d op ten ea en sl lers ba ap In tim e re id ru n (I e im I*) Be re te nd t re ( /a G Ta di an ew sje II*) ng sr st el /g o o d eb o ot s ru ge de f ikm ve lict D e n ak i n e ef s d g Ve n s tal edr t u a e r O nie e g i t a g je ut ve li s/ o' rla ng st str por s do a a ti e O t or m ken p e o Be stra mw ub dr a t on ilair Be ei la e gi s dr ng tig nde ei gi IN ge n ng In be val b W B l i n UI raa drij en ke TE k f in spa ld N ie Sa be wo nd f m Be R stal dr nin en ij e g o k sc la stm f p f sp en ho a dd o le in a te gin nd r n/ g ( ro B e m ia a g d II*) l u nd sc a ha h a ren dra arto ng dig /ge nk e en in bo /d r uw ug da g/v Sa s e e kl m oz rnie n ( en e n lin II* sc *) g / ge ho br a ut le o' ui n/ ke s ro rs nd Wi ha ldp (I I ng la *) en sse jo n ng Fi er et se Be en nd d e i e le n R fs om t m Hon al ( II* el d /a e n ) fv al p o op ep st ra at
1
Gebied II 0-meting
Gebied II 1-meting
Gebied II 2-meting
Figuur 21. Verschillen tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting in het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de ondernemers in gebied II (1 = nooit, 5 = heel vaak)28
Zoals al eerder is aangegeven was het bij deze 2-meting niet mogelijk om passanten te interviewen in het Huigpark. Er kan dus alleen een vergelijking met eerdere metingen gemaakt worden tussen de geïnterviewde passanten op de Heen-en-weer brug en bij de Digros. In Figuur 22 en Figuur 23 zijn de resultaten van alle drie de metingen per locatie weergegeven. Bij de Digros zijn een aantal significante verschillen gevonden ten opzichte van de 0-meting. Volgens de passanten op deze locatie wordt er minder geslapen in de openbare ruimte en vindt er minder wildpoepen en woninginbraak plaats (Figuur 22). Bij de Heen-enweer brug zijn er voornamelijk significante verschillen tussen de 1-meting de 2-meting. De passanten bij deze locatie geven aan dat er volgens hen significant minder tasjesroof, bedreiging, diefstal uit auto’s, wildplassen, samenscholen/rondhangen jongeren, bedelen en fietsendiefstal plaatsvindt. Ten opzicht van de 1-meting is alleen de afname van fietsendiefstal significant (Figuur 23).
- 48 -
W i ld O ve poe ui l in rla pe g s Sl n ap agv t de en al bu e in it rs op e n sl en ba ape n Ta re sje rui m In sr tim t e Be oo id f( er dr II* en ei Be *) gi d/ G n t re ew aa g di ( n e I st ng I oo ld sd **) /g tg eb D e v eli c ie ru te en ikm fst n al d ak ge ui en ta dr ag ut st Ve o' s rn eeg ( i j I e es O I** l in ve / ) rla g s p or ti e tra st ke at do m n or O p om eub st ila ra w ir on at en la st de In i R g es bra ge n Sa ak t va m Be ma in l le t en er kl n w sc ad ia o n al ho Be di i n ng dr ge le s an ch n/ n ro ad m u k/ dr nd re i n/ ug ha gin ge g/ s ng Sa bo e n v er m uw ni en d e en ak sc lin lo ho ze g a le ut n/ n/ o' ge ro W nd br s i ui ha ldpl k a ng er ss s en e j o n (I I** ng ) er e Fi Be n (I et se I* nd d ele *) ie n fs ( II* ta ) l( R II* om H , I I* on m *) de el /a np fv oe al p op st ra at Ve rv
W i ld Ve po rv O Sl uil ve epe a p ing rla n en (I* s a in gv t de ) b a op u l e e n ite r ba n s s re la ru p e im n In tim Ta te ( id sje I*) er Be en sr o B t re d/ aa Ge ed o f di r ng n s we ei g /g to l eb ot d sd ing ge ru el i ve ikm ct D ie nd en ak ge en f st Ve st al u dra e i r g O nie egj t au l in e s ve t /p o's rla g or st str do aa ti ek tm O e o ro p eu n st ra m w bil on a ir In at la b en R raa sti Sa de es g k n m g t i Be ma n w ev en a sc kl te o l l n a e ria ho i d n le Bes din al nge n/ ro cha g m dra n (I n *) nd d u ha i gin ren k/d r ug ng /g g/ s e n ve eb Sa d a rnie ouw m en kl lin e oz n g sc en au ho /g to le eb 's n/ ro r nd Wi l uike d ha r p ng l as s se en n jo ng er en Fi Be de et se l R nd e n om ie H m on fst a el /a d en l fv al p oe op p st ra at
5
4
3
2
1
Digros 0-meting
Heen-en-weer brug 0-meting
29
30
Digros 1-meting
- 49 Digros 2-meting
Figuur 22. Verschillen tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting in het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de passanten bij de Digros (1 = nooit, 5 = heel vaak)29 5
4
3
2
1
Heen-en-weer brug 1-meting Heen-en-weer brug 2-meting
Figuur 23. Verschillen tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting in het vóórkomen van vervelende voorvallen en misdrijven zoals waargenomen door de passanten bij de Heen-en-weer brug (1 = nooit, 5 = heel vaak)30
I* = Significant tussen metingen 0 en 2, I** = Significant verschil tussen metingen 1 en 2. II* = Significant tussen metingen 0 en 2, II** = Significant verschil tussen metingen 1 en 2.
De vervelende voorvallen en misdrijven zijn samen te vatten met behulp van vier schalen. Deze schalen zijn precies hetzelfde als in de eerdere metingen en zijn samengesteld uit de volgende items: -
-
-
“overlast door daklozen”: vervuiling als gevolg van buitenslapen; slapen in de openbare ruimte; samenscholen/rondhangen daklozen/gebruikers; betreding/gebruikmaking steegjes/portieken; restmateriaal drank/drugsgebruik; overlast dealers; wildpoepen; bedelen; en wildplassen. “fysieke dreiging”: intimiderend/aanstootgevend gedrag; geweldsdelicten; bedreiging; samenscholen/rondhangen jongeren; op straat lastig gevallen; en overlast door omwonenden. “bedreiging van bezit”: diefstal uit auto’s; beschadiging/vernieling van auto’s; inbraak in woningen; fietsendiefstal; en tasjesroof. “fysieke onbetamelijkheden”: hondenpoep; rommel of afval op straat; vernieling straatmeubilair; en beklading van muren/gebouwen.
De bevindingen uit Figuur 17 tot en met Figuur 23 staan met behulp van deze schalen samengevat in Tabel 26. Wat opvalt, is dat zowel de omwonenden als de ondernemers significant lager scoren op de schaalvariabele ‘overlast door daklozen’ ten opzichte van de 0meting. Deze daling blijkt ook bij zowel de ondernemers als bij de omwonenden vooral plaats te hebben gevonden in gebied II. Dit komt overeen met de eerder besproken concentratie van overlast in het gebied direct rondom Nieuwe Energie, waardoor de overlast veroorzaakt door daklozen in gebied II gedaald is. Verder is het van belang te vermelden dat alle overige significante verschillen die gevonden zijn (zowel ten opzichte van de 0-meting als ten opzicht van de 1-meting, of beide) significante dalingen zijn. Tabel 26. Gemiddelde scores op de vier overlastschalen per respondentgroep (1 = laag, 5 = hoog) Overlast van daklozen
Fysieke dreiging
Bedreiging van bezit
Fysieke onbetamelijkheden
Respondenttypen Omwonenden Ondernemers Passanten
2,1* 2,3* 2,3
2,3 2,3 2,5
2,4* 2,5 2,6**
2,9*** 3,2 3,3
Omwonenden Gebied I Gebied II
2,4 1,8*
2,4 2,1
2,4 2,4*
3,0** 2,9
Ondernemers Gebied I Gebied II
2,4 2,2*
2,4 2,3
2,4 2,6
3,2 3,3
Passanten Digros 2,6 2,7 2,8 Heen-en-weer 2,1 2,3** 2,4*** *p<.05 tussen de 0-meting en de 2-meting **p<.05 tussen de 1-meting en de 2-meting ***p<.05 tussen zowel de 0-meting en de 2-meting als tussen de 1-meting en de 2-meting
- 50 -
3,4 3,1
De mate waarin voorvallen en misdrijven volgens de respondenten voorkomen, hangt niet één op één samen met de ernst van die voorvallen. Iets wat vaak voorkomt hoeft niet een heel ernstig probleem te zijn. Vergelijkbaar met de diepte-interviews van de eerdere metingen, werd ook dit keer door de respondenten een nuance aangebracht in hun beschrijvingen van de overlast in de buurt. (…) maar ze lopen hier toch langs en ze schreeuwen (…) ’s Nachts schrik je soms een keer wakker, maar dat is al zo lang als ik hier woon. Als je dat niet wilt, dan moet je op het platteland gaan wonen. (vrouw, 55 jaar) Maar in de stad worden vuilniszakken ook open gescheurd, zo overal rommel. Dus ja, daar heb je de stadsreiniging voor, dus ik vind niet dat zij extreem veel rotzooi veroorzaken. (vrouw, 21 jaar)
Ook nu spraken mensen van ‘minder prettig’ of ‘het hoort bij de stad’. De meeste respondenten gaven aan dat het met de ernst van de voorvallen wel mee valt, ook al zorgen deze soms wel voor overlast.
5.3 Slachtofferschap van vervelende voorvallen en misdrijven Respondenten werd niet alleen gevraagd hoe vaak zij dachten dat bepaalde voorvallen en misdrijven plaatsvonden in hun buurt, maar ook of henzelf wel eens iets vervelends overkomen was. De antwoorden zijn weergegeven in Figuur 24. De verschillende voorvallen zijn op dezelfde volgorde geplaatst als in de eerdere figuren. Als de ingeschatte omvang van bepaalde voorvallen zou samenvallen met de persoonlijke ervaring dan zou deze figuur dus een consequent stijgende lijn vertonen. Dit is slechts enigszins het geval. Zo valt te zien dat hoewel fietsendiefstal in de waarneming van de mensen frequenter voorkomt dan rondhangende daklozen en gebruikers, maar meer mensen hebben last gehad van rondhangende daklozen dan dat er feitelijk slachtoffer zijn geworden van fietsendiefstal. 60 50 40 %
30 20 10
Sl
Ve W rv O ild u ap ilin ver p o en g a las ep en t in gv de b u de a l i er op te en n s s ba lap In e re tim ru n im id T Be as er t tre en je e s di d/ ng a a Ge Bed r oo /g ns w e r e f eb i to ru o t ldsd ging ikm ge el ak D ve ict in ie f nd en g s Ve st ta l ged ee u r r O n ie g je it a ag ve lin ut s / o rla g p st str or ti 's O do aatm eke p o st r o eu n ra m b at wo ila Sa In las n e ir R e s br tig n m en Be tm a ak ge de n sc a k in va ho la te le Be dd riaa wo llen n/ i s ro ch ng l dr n in g n d ad m a ha ig ure nk/ en n g ing n/ dr u Sa en /ve ge gs m da rni bo u en el k w l sc oz ing en ho en le /g au to n/ eb 's ro n d W r ui ha ild ke r n g p la s en ss jo en ng er Fi Be en et d se ele Ro nd n m m Ho iefs e l nd ta /a fv en p l al op oep st ra at
0
Gebied I
Gebied II
Figuur 24. Percentage omwonenden dat de afgelopen maand slachtoffer is geworden.
- 51 -
5.4 Wat moet als eerst aangepakt worden? Respondenten werd door middel van een open vraag gevraagd welke twee problemen zij het liefste aangepakt wilden zien, dit staat weergegeven in Tabel 27 en Tabel 28. Net als in de eerdere metingen zijn veruit de belangrijkste problemen waar de respondenten wat aan gedaan zouden willen zien rommel en afval op straat, samenscholen en rondhangen van daklozen en jongeren en (in mindere mate) hondenpoep. Voor omwonenden en ondernemers is het patroon niet heel erg verschillend: omwonenden leggen iets meer de nadruk op rommel en het rondhangen van jongeren terwijl ondernemers het relatief vaker over daklozen en drank- en drugsgebruikers hebben. Opvallend is dat het aantal omwonenden (uit beide gebieden) dat vindt dat het samenscholen en rondhangen van daklozen en gebruikers met voorrang moeten worden aangepakt is gedaald ten opzichte van de eerdere metingen, terwijl het aantal ondernemers uit gebied II dat dit vindt is gestegen (alleen ten opzichte van de 1-meting). Bij de omwonenden is het aantal respondenten dat vindt dat geluidsoverlast moeten worden aangepakt ook aanzienlijk gestegen, vooral in gebied I. Dit komt overeen met het gestegen aantal meldingen over geluidsoverlast (zoals beschreven in paragraaf 5.1). Tabel 27. De belangrijkste problemen die met voorrang moeten worden aangepakt volgens de omwonenden (% van totaal aantal respondenten) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Rommel/afval op straat Samenscholen/rondhangen daklozen/gebruikers Samenscholen/rondhangen jongeren Hondenpoep Fietsendiefstal Intimiderend/aanstootgevend gedrag Geluidsoverlast Verkeer Winkeldiefstal of poging Vandalisme/vernieling Bedelen Beschadiging/vernieling auto’s Slapen in openbare ruimte Restmateriaal drank/drugsgebruik Betreding/gebruikmaking steegjes/portieken Overlast dealers Parkeren Inbraak in woningen Bekladding muren/gebouwen Wildplassen Overige problemen Geen problemen Geen 2e probleem Totaal aantal respondenten
- 52 -
Gebied I 35,7% 24,3% 17,4% 10,4% 6,1% 0,0% 13,0% 6,1% 0,0% 2,6% 10,4% 1,7% 1,7% 2,6% 0,9% 2,6% 1,7% 0,9% 0,9% 1,7% 11,2% 12,2% 37,4% 115
Gebied II 33,7% 6,9% 16,8% 10,9% 7,9% 0,0% 10,9% 4,0% 0,0% 3,0% 4,0% 4,0% 0,0% 1,0% 1,0% 3,0% 11,9% 1,0% 3,0% 2,0% 11,9% 17,8% 45,2% 101
Tabel 28. De belangrijkste problemen die met voorrang moeten worden aangepakt volgens de ondernemers (% van totaal aantal respondenten) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Rommel/afval op straat Samenscholen/rondhangen daklozen/gebruikers Samenscholen/rondhangen jongeren Hondenpoep Fietsendiefstal Intimiderend/aanstootgevend gedrag Geluidsoverlast Verkeer Winkeldiefstal of poging Vandalisme/vernieling Bedelen Beschadiging/vernieling auto’s Slapen in openbare ruimte Restmateriaal drank/drugsgebruik Betreding/gebruikmaking steegjes/portieken Overlast dealers Parkeren Inbraak in woningen Bekladding muren/gebouwen Wildplassen Overige problemen Geen problemen Geen 2e probleem Totaal aantal respondenten
Gebied I 17,9% 35,9% 5,1% 10,3% 2,6% 2,6% 0,0% 2,6% 5,1% 0,0% 10,3% 2,6% 0,0% 5,1% 0,0% 5,1% 0,0% 0,0% 0,0% 7,7% 15,4% 25,6% 51,3% 39
Gebied II 32,7% 32,7% 16,3% 4,1% 0,0% 0,0% 4,1% 6,1% 8,2% 2,0% 4,1% 0,0% 0,0% 2,0% 0,0% 0,0% 10,2% 0,0% 8,2% 0,0% 40,8% 8,2% 26,5% 49
Aangezien respondenten maar twee problemen mochten noemen kan het zo zijn dat het verminderen van bepaalde problemen er toe leidt dat andere problemen relatief meer in het voetlicht treden zonder dat ze daadwerkelijk een groter probleem zijn geworden. Overigens wisten niet alle respondenten twee problemen te noemen waarvan ze vonden dat die aangepakt moesten worden.
- 53 -
- 54 -
Hoofdstuk 6 Zorginstelling 6.1 Houding ten aanzien van dak- en thuislozen De omwonenden en de ondernemers werd een zestal stellingen voorgelegd met betrekking tot daklozen, verslaafden en opvang. Zij konden aangeven in hoeverre ze het met de betreffende stelling eens of oneens waren. De antwoorden werden gemeten op een 5-puntsschaal met antwoordcategorieën variërend van helemaal mee eens (1) tot helemaal mee oneens (5). De eerste drie stellingen gaan over de houding van de respondenten over de overlast veroorzaakt door daklozen en verslaafden en de laatste drie stellingen betreffen hun houding tegenover opvang van daklozen en verslaafden.
Er zijn teveel daklozen en verslaafden in Leiden (I*, II*, II**)
Daklozen en verslaafden vergoten de onveiligheid in de buurt (I*, II*)
Daklozen en verslaafden veroorzaken vervuiling (I*, II*, II**) 1
2
3
Omw onenden Gebied I
4
5
Omw onenden Gebied II
Figuur 25. Houding van omwonenden t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen (1 = helemaal mee oneens, 5 = helemaal mee eens)31
De houding ten aanzien van daklozen en verslaafden is een stuk positiever dan in eerdere metingen. In Figuur 25 is te zien dat bij alle drie de stellingen een significant verschil is met de 0-meting, zowel in gebied I als in gebied II. Dit is alle drie de gevallen een significante daling. Dit betekent dat omwonenden uit beide gebieden gemiddeld een positievere houding ten aanzien van daklozen en verslaafden hebben aangenomen. Bij twee van de drie stellingen (‘er zijn teveel daklozen en verslaafden in Leiden’ en ‘daklozen en verslaafden veroorzaken vervuiling’) is er ook een significante daling in gebied II ten opzichte van de 1-meting. In Figuur 26 zijn de gemiddelde score van de ondernemers op dezelfde stellingen weergegeven. Ook hier zijn de scores op alle stellingen significant lager dan bij de 0-meting, hoewel het hier alleen in gebied I het geval is. Ook de ondernemers lijken dus een positievere houding gekregen te hebben ten aanzien van daklozen en verslaafden. Het is echter zo dat als men kijkt naar het percentage mensen dat het eens dan wel oneens is met de stellingen zoals weergegeven in Figuur 25 en Figuur 26 (wat dus duidt op een positieve houding ten aanzien van daklozen), dat een kleine tot grote meerderheid van zowel de omwonenden als de 31
I* = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 0 en 2, I** = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 1 en 2, II* = Significant verschil in gebied II, tussen metingen 0 en 2, II** = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 1 en 2.
- 55 -
ondernemers in beide gebieden het eens is met de stellingen. Het lijkt dus alsof mensen wat gematigder hebben geantwoord op de stellingen (‘mee eens’ in plaats van ‘geheel mee eens’) dan in eerdere metingen, waardoor het gemiddelde wel significant lager ligt.
Er zijn teveel daklozen en verslaafden in Leiden (I*)
Daklozen en verslaafden vergoten de onveiligheid in de buurt (I*)
Daklozen en verslaafden veroorzaken vervuiling (I*, I**) 0
1
2
Ondernemers Gebied I
3
4
5
Ondernemers Gebied II
Figuur 26. Houding van ondernemers t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen (1 = helemaal mee oneens, 5 = helemaal mee eens)31
In Figuur 27 en Figuur 28 zijn drie andere stellingen weergegeven waar omwonenden en ondernemers op moesten reageren. Bij deze stellingen geldt: hoe hoger de score, hoe positiever de respondent staat tegenover een daklozenopvang. Bij de omwonenden in gebied I is bij twee van de drie stellingen de gemiddelde score significant gestegen ten opzichte van de 0-meting. In gebied II is ook bij twee van de drie stellingen (‘opvangplek’ en ‘niet meer op straat’) de gemiddelde score significant gestegen ten opzichte van de 0-meting. Tussen de 1meting en de 2-meting bestaat alleen een significant verschil in gebied II. Bij twee van de drie stellingen is de gemiddelde score significant gestegen. Het algemene beeld lijkt dus te zijn dat de omwonenden positiever tegenover een opvang voor daklozen en verslaafden (in de wijk) staan dan bij de 0-meting. In tegenstelling tot de vorige drie stellingen wordt dit positieve beeld bevestigd door het percentage omwonenden dat het met de drie stellingen eens is. In gebied I vindt 57% dat daklozen en verslaafden een opvang plek in de wijk moet krijgen (hieronder vallen zowel de mensen die ‘helemaal mee eens’ als ‘mee eens’ hebben aangegeven) en 43% dat daklozen en verslaafden niet meer op straat rond hangen als zij opgevangen worden. Hoewel de gemiddelde scores niet zo duidelijk als bij de omwonenden een significante stijging laten zien, zijn ook de gemiddelde scores van de ondernemers op de stellingen over een opvang voor daklozen en verslaafden wat positiever geworden ten opzichte van de 0meting. Alleen op de laatste stelling (‘taak van de gemeente’) scoren de ondernemers uit gebied II significant lager dan in de 1-meting. Ook hier bevestigt het percentage ondernemers dat het (helemaal) met de stelling eens is het positieve beeld wat spreekt uit de gemiddelde scores.
- 56 -
Als daklozen en verslaaf den opgevangen w orden hangen zij niet meer rond op straat (I*, II*, II**)
Daklozen en verslaaf den moeten een opvangplek in de w ijk krijgen (I*, II*, II**)
Het is de taak van de gemeente om daklozen en verslaaf den opvang te bieden
1
2
3
Omw onenden Gebied I
4
5
Omw onenden Gebied II
Figuur 27. Houding van omwonenden t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen (1 = helemaal mee oneens, 5 = helemaal mee eens)32
Als daklozen en verslaaf den opgevangen w orden hangen zij niet meer rond op straat (II*)
Daklozen en verslaaf den moeten een opvangplek in de w ijk krijgen (I*)
Het is de taak van de gemeente om daklozen en verslaaf den opvang te bieden (II**)
1
2
3
Ondernemers Gebied I
4
5
Ondernemers Gebied II
Figuur 28. Houding van ondernemers t.a.v. de aanwezigheid van daklozen en verslaafden gemeten met drie stellingen (1 = helemaal mee oneens, 5 = helemaal mee eens)32
32 I* = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 0 en 2, I** = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 1 en 2, II* = Significant verschil in gebied II, tussen metingen 0 en 2, II** = Significant verschil in gebied I, tussen metingen 1 en 2.
- 57 -
6.2 Houding ten aanzien van de zorglocatie Ongeveer een derde van de bewoners van gebied I stond ten tijde van de 0-meting negatief tegenover de komst van de zorglocatie Nieuwe Energie. In gebied II was de houding aanzienlijk positiever: hoe verder men van de zorglocatie afwoonde, des te minder problemen men had met de komst van de nieuwe voorziening. Tijdens de 1-meting, toen de zorglocatie er eenmaal was, was de houding aanmerkelijk verbeterd: nog slechts 10% van de omwonenden van gebied I staat dan negatief tegenover de zorglocatie. De ondernemers waren ten tijde van de 0-meting wat negatiever dan de omwonenden, vooral in gebied II; ook zij waren tijdens de 1-meting positiever gestemd hoewel het verschil in gebied I minder groot was dan bij de bewoners. Figuur 29 laat de houding van de omwonenden en de ondernemers in de 2-meting zien. Het valt op dat vooral veel meer respondenten (zowel omwonenden als ondernemers) positief staan tegenover de zorginstelling. Het percentage omwonenden in gebied I dat negatief tegenover de zorglocatie staat is vrijwel gelijk aan het percentage in de 1-meting, namelijk zo’n 10%. Toch verschilt de score significant van beide vorige metingen. Dat komt dus voornamelijk door het percentage omwonenden dat positief tegenover de zorginstelling staat. In de 1-meting was dat ongeveer 30%, nu is het bijna 80%. Dit geldt ook voor de omwonenden in gebied II. Alleen in gebied II is ook het percentage omwonenden dat negatief tegenover de zorginstelling staat behoorlijk gedaald: van ongeveer 12% in de 0-meting, naar zo’n 4% in de 1-meting en nu tot slechts 1%. Iets vergelijkbaars is te zien bij de ondernemers uit gebied I: het percentage ondernemers in gebied I dat negatief tegenover de zorginstelling staat was in de 1-meting nog ongeveer 25%, nu is het 10%, terwijl het percentage ondernemers in gebied I dat positief tegenover de zorginstelling staat is gestegen van ruim 35% in de 0-meting, naar 40% in de 1meting en nu naar bijna 80%. Bij de ondernemers in gebied II ligt het iets anders. Daar is het percentage ondernemers dat negatief tegenover de zorglocatie staat iets gestegen ten opzichte van de 1-meting. Toen was dat percentage ongeveer 6%, nu is het ongeveer 10%. Maar wederom is het percentage ondernemers dat een positieve houding heeft ten aanzien van de zorglocatie gestegen: van 45% in de 0-meting, naar 65% in de 1-meting naar bijna 80% in de 2-meting. De kwantitatieve bevindingen worden bevestigd door verschillende geïnterviewde omwonenden. In diverse diepte-interviews lieten de geïnterviewde bewoners zich positief uit over zorgvoorzieningen voor daklozen, zoals blijkt uit onderstaande citaten. Ik vind dat een prima project, want ik vind dat als je zelf in de stad woont dan heb je ook te maken met iedereen die bij de stad hoort. En dat is iets wat niet altijd even leuk is, maar ik denk dat het heel erg helpt als je ze huisvesting geeft en de opvang goed verzorgd. (vrouw, 55 jaar) Ik vind het heel goed dat het er is. Maakt mij niet zo heel erg uit dat het tegenover mijn huis is. Kijk daar bij de schutting. (vrouw, 27 jaar) Ik vind het goed dat het er is. Ik vind het ook niet zo’n punt dat het hier zo dichtbij is, hoewel het soms wel wat overlast heeft gegeven. (vrouw, 47 jaar)
Ook het gebouw kreeg complimenten van de geïnterviewde omwonenden: Niet in ouwe gebouwen ergens, maar zoals dit. Ik vind het zo mooi, het is licht, het is ruim, gecombineerd met bedrijfjes. (vrouw, 55 jaar)
- 58 -
Ik vind het een ontzettend mooi gebouw en met een goede bestemming, ik bedoel het doel waar het voor bestemd is… prima. (man, 55 jaar) En natuurlijk een prachtlocatie. Het ziet er echt geweldig uit zo, van de buitenkant. (vrouw, 55 jaar) Dat is een heel mooi pand, daar mogen ze blij mee zijn (vrouw, 44 jaar) 100% 90% 80% 70% 60%
Positief Neutraal
50%
Negatief
40% 30% 20% 10% 0% Gebied I**
Gebied II**
Omwonenden
Gebied I**
Gebied II*
Ondernemers
Figuur 29. Houding ten aanzien van de zorglocatie 2- meting33
Omwonenden en ondernemers gaven net als in de voorgaande metingen veel verschillende redenen waarom zij positief dan wel negatief ten aanzien van de zorglocatie staan. Figuur 30 geeft een overzicht van de redenen die omwonenden en ondernemers noemden. Net als in de vorige meting is de meest genoemde reden of overweging dat men vindt dat opvang simpelweg nodig of goed is: ongeveer de helft van de geïnterviewden noemt als reden voor zijn of haar houding dat er iets voor de daklozen, drank- en drugsgebruikers in Leiden gedaan moest worden en dat deze mensen recht hebben op hulp, bijvoorbeeld in de vorm van zorg, eten, werkgelegenheid en een plek om te slapen. De plek waarop de zorgvoorziening gevestigd zal worden wordt zowel genoemd als reden voor een positieve, maar ook voor een negatieve houding. Ongeveer 6% van de omwonenden en 6% van de ondernemers vindt dat de gekozen locatie een geschikte plek is. Aan de andere kant vond 11% van de ondervraagden het Nuon-terrein geen geschikte plek, vooral ondernemers met een negatieve houding ten aanzien van de zorgvoorziening. Bijna 6% van de ondervraagden noemen meer overlast als reden voor hun (veelal negatieve) houding terwijl ruim 16% van de ondervraagden met een voornamelijk positieve houding als reden geeft mìnder overlast, zoals ook een geïnterviewde omwonende zegt:
33 * = significant verschil tussen de 0-meting en de 2-meting, ** = significant verschil tussen zowel de 0-meting en de 2-meting als tussen de 1-meting en de 2-meting.
- 59 -
Kijk ik denk dat gewoon het belangrijkste is dat zij ook overdag wel een plek hebben waar zij terecht kunnen. Want het is voor hen, maar ook voor ons als omwonenden is het heel fijn als zij ook gewoon overdag ergens een plek hebben en ook ’s avonds hier niet op de bankjes voor ons huis gaan liggen (vrouw, 21 jaar)
Opvang nodig Opvang goed Geschikte plek Minder overlast Controle Centralisatie positief Hulp Overheidstaak Situatie hetzelfde Ovnveilig/onprettig gevoel Centralisatie negatief Geen geschikte plek Niet in de directe buurt Overlast 0
5
10
15
20
25
30
35
40
Omwonenden Positieve houding
Omwonenden Neutraal/onverschillig
Omwonenden Negatieve houding
Ondernemers Positieve houding
Ondernemers Neutraal/onverschillig
Ondernemers Negatieve houding
45
Figuur 30. Verklaringen gegeven voor houding tegenover zorgvoorziening door respondenten met positieve, neutrale en negatieve houding (% van totaal aantal respondenten)
6.3 Voor- en nadelen Behalve dat naar de redenen voor de houding van de respondent gevraagd werd, werd gevraagd aan zowel omwonenden als ondernemers of zij nadelen (Figuur 31 en Figuur 32) en voordelen (Figuur 33 en Figuur 34) konden noemen van een zorglocatie in de buurt. Een aanzienlijk deel van de respondenten kon geen voordelen bedenken. Dit percentage was hoger in gebied I (28% van de omwonenden en 44% van de ondernemers) dan in gebied II (respectievelijk 20% en 25%). Er was echter ook een groep respondenten die geen nadelen
- 60 -
kon noemen. Deze groep was bij de omwonenden in gebied II groter (respectievelijk 27% in gebied I en 28% in gebied II), terwijl bij de ondernemers de groep die geen nadeel kon bedenken groter was in gebied I (36%) dan in gebied II (18%). 50
40
30 % 20
10
0 Overlast
Onveilig/niet prettig gevoel
Geen geschikte plek
Overig
Omwonenden gebied I
Aantrekken personen
Centralisatie negatief
Waardedaling
Omwonenden gebied II
Figuur 31. Genoemde nadelen van komst zorglocatie in de buurt (% van totaal aan omwonenden)
50
40
30 % 20
10
0 Overlast
Onveilig/niet prettig gevoel
Geen geschikte plek
Overig
Ondernemers gebied I
Aantrekken personen
Centralisatie negatief
Waardedaling
Ondernemers gebied II
Figuur 32. Genoemde nadelen van komst zorglocatie in de buurt (% van totaal aan ondernemers)
Opvallend is de grote overeenkomst tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting wat betreft de inhoud van de genoemde nadelen van de zorglocatie. Figuur 31 en Figuur 32 laten de genoemde nadelen van de zorglocatie zien. Een toename van de overlast blijft, dus net als bij de eerdere metingen, veruit het meest genoemde nadeel. Voor de ondernemers in gebied I speelt dit een iets minder grote rol dan bij de omwonenden uit gebied I. Verder noemen de omwonenden wat vaker dan ondernemers een onveilig of niet prettig gevoel als nadeel van de zorglocatie en valt op dat het idee dat het Nuon-terrein een ongeschikte plek zou zijn relatief
- 61 -
vaak wordt genoemd door ondernemers uit gebied II, minder dan door ondernemers uit het dichterbij gelegen gebied I. De overeenkomsten tussen de omwonenden en ondernemers zijn hier echter het meest in het oog springend. Ook uit enkele diepte-interviews blijkt dat sommige omwonenden zowel meer onveiligheidsgevoelens als meer overlast ervaren: Minder, ik voel me wel minder veilig. In het begin was ik wat nonchalanter met mijn deur en liet ik deze ook gewoon openstaan, als ik bijvoorbeeld eventjes naar de overkant liep of... dat durf ik ook niet meer (vrouw, 59 jaar) Sinds de opvang er zit, zijn er wel meer daklozen hier in de buurt. Ja, dat merk je wel, en dat is ook de grote reden waarom dat mensen er tegen waren. Want daar is natuurlijk dat gebouw en meestal hangen ze overdag, zwerven ze buiten in de stad en dan zitten ze hier ook heel vaak, en dan lopen ze hier. Bij sommige geeft dat overlast, en bij de andere weer niet. Heel vaak worden die bankjes hiervoor gebruikt. (vrouw, 47 jaar)
Bij de voordelen van de zorglocatie (Figuur 33 en Figuur 34) noemen zowel de omwonenden als de ondernemers het meest dat de zorgvoorziening de overlast vermindert en dat het goed is dat er een dergelijke opvang is. In de eerdere metingen werd vooral als voordeel genoemd dat de plek waar de opvang gevestigd is, geschikt is (zowel door de omwonenden als door de ondernemers), gevolgd door het verminderen van de overlast en dat het goed is dat er een opvang is. Opvallend in deze meting is dat het verminderen van overlast het meest genoemd wordt als voordeel van de zorglocatie, terwijl het meest genoemde nadeel de toename van overlast is. Iets vergelijkbaars was ook te zien bij het in 3.2 genoemde vooruitgang en achteruitgang van de buurt. Daar werd de toename van overlast door daklozen als meest genoemde reden door respondenten die vonden dat de buurt het afgelopen jaar achteruit was gegaan, terwijl de afname van overlast de meest genoemde reden was waarom de buurt vooruit was gegaan. 30
25
20
% 15
10
5
0 Minder overlast
Opvang goed
Geschikte plek
Opvang nodig
Hulp
Omwonenden gebied I
Overig
Controle
Centralisatie positief
Integratie
Omwonenden gebied II
Figuur 33. Genoemde voordelen van komst zorglocatie in de buurt (% van totaal aan omwonenden)
- 62 -
Extra aandacht buurt
30
25
20
% 15
10
5
0 Minder overlast
Opvang goed
Geschikte plek
Opvang nodig
Hulp
Ondernemers gebied I
Overig
Controle
Centralisatie positief
Integratie
Extra aandacht buurt
Ondernemers gebied II
Figuur 34. Genoemde voordelen van komst zorglocatie in de buurt (% van totaal aan ondernemers)
In de diepte-interviews komt soms naar voren dat er minder overlast is sinds de komst van de zorgvoorziening Nieuwe Energie: Ik heb het idee dat je de mensen minder ziet; je ziet ze op straat, overdag op de bankjes hier en ze lopen af en toe door je buurt maar de overlast is gewoon veel minder geworden. (vrouw, 55 jaar) Er werd daar [in het Huigpark] ’s zomers gekampeerd en als je daar liep, dan zaten ze daar allemaal in van die plukken bij elkaar. Hoe later op de avond, hoe dronkener volk. Ze maken d’r een zooitje van en dan staken ze de boel weer in de fik en logeerden ze in die struiken daar. Kleine tentjes hadden ze enzo. Kijk toen mijn kinderen klein waren en hier speelden toen lagen de spuiten hier op straat. Nou dat zie ik allemaal niet meer. (vrouw, 55 jaar ) Bij mij in de straat is nu eenmaal een doorgangsroute, heel aantrekkelijk om daar ´s nachts te lallen en…maar dat ik ze nou meer zie ofzo, nee! (vrouw, 44 jaar) Er liggen hier heel veel bootjes… en in het verleden is het regelmatig zo geweest dat daklozen daar in sliepen ’s nachts. Dat is nu niet meer. Misschien in die zin, als je van overlast zou spreken, dan is dat in ieder geval minder geworden. (man, 55 jaar)
Anderen hebben nauwelijks iets gemerkt van de ingebruikname: Ik heb hier nog helemaal niks van gemerkt, dus wat dat betreft valt het mij 100% mee (man, 31 jaar). Nou, ik heb niet veel verschil gemerkt en dat is natuurlijk op zich is dat goed. Want er was een angst dat er enorme overlast zou zijn voor deze wijk en, nou eerlijk gezegd was ik daar zelf niet zo heel erg bang voor, maar ik kan ook niet zeggen dat die mensen nu dus wel deze kant op komen. Dus, ik merk geen verschil en ik denk dat dat dus positief is. (vrouw, 45 jaar)
- 63 -
Ik weet wel er was een openingsfeestje toen, maar ik heb verder geen veranderingen gemerkt. Dat verbaast me wel, want inderdaad je merkt ook niet dat er mensen heen gaan ofzo. Het is niet dat je een hele toestroom van mensen erheen ziet; het valt niet op zeg maar. (man, 26 jaar) Ik ben toen niet naar die voorlichtingsavonden toegegaan omdat ik dacht, voor mij moet er een plek zijn voor mensen waar ze opgevangen moeten kunnen worden, en dat is nu toevallig bij mij in de buurt en ik zie wel hoe het uitpakt. Ik had zelf zoiets van, ik zie wel wat er gebeurd. En eigenlijk moet ik zeggen, heb ik weinig verandering gezien en heb ik er weinig overlast van. (vrouw, 55 jaar)
- 64 -
Hoofdstuk 7 Bewoners en cliënten over overlast34 In het kader van de 2-meting zijn zowel omwonenden als cliënten van de zorginstelling Nieuwe Energie geïnterviewd met behulp van dezelfde foto’s. De achterliggende vraag bij deze interviews is of en hoe bewoners en cliënten verschillen in hun ideeën over overlast. Overlast is immers bij uitstek een begrip is dat wordt gekleurd door individuele percepties en attitudes. Wat voor de ene persoon een vorm van overlast is, ervaart de ander helemaal niet als hinderlijk.
7.1 Diepte- interviews: topiclijst en foto’s De cliënten van zorginstelling Nieuwe Energie zijn geïnterviewd aan de hand van een topiclist (Bijlage B), evenals de bewoners (Bijlage C) en de twee leden van de cliëntenraad Nieuwe Energie (Bijlage D). Het gebruik van een topiclist heeft als voordeel dat een interview de vorm krijgt van een enigszins gestructureerd gesprek, waarin de respondent veel ruimte krijgt om zijn verhaal te doen over een aantal vaststaande thema’s. Naast vragen over persoonlijke gegevens en iemands achtergrond is ook gesproken over de zorgvoorziening en verschillende vormen van overlast en bejegening van daklozen door de politie. Om duidelijkheid te krijgen over wat bewoners en cliënten onder overlast verstaan, is in de interviews gebruik gemaakt van foto’s. De toevoeging van foto’s aan een interview maken een interviewsituatie concreet en helpen een goede aansluiting te maken bij de onderzoeksvraag (Vanderveen, 2008). Deze foto’s betroffen een vorm van mogelijke overlast, zoals achtergelaten dekens, het verkopen van de straatkrant en het samenkomen van daklozen in de openbare ruimte. De basisvragen zijn telkens hoe de respondent tegen de afgebeelde situatie aankijk, of dit al dan niet overlast is en waarom en hoe anderen er tegen aan zouden kunnen kijken. Aan de hand van de foto’s is ook gevraagd naar situaties die gerelateerd zijn aan de foto. Bij de foto van een verkoper van de straatkrant is bijvoorbeeld ook gevraagd “Wat als deze persoon geen straatkrant verkoopt, maar aan het bedelen is?”. Voor het interview waaraan twee sleutelfiguren uit de cliëntenraad van Nieuwe Energie tegelijkertijd deelnamen, is een nieuwe topiclist gemaakt (Bijlage D). Allereerst is hun mening over de situatie op de foto gevraagd. Daarna is gevraagd wat volgens hen de meningen van cliënten en bewoners inhouden. Tenslotte zijn de eerste bevindingen uit dit onderzoek voorgelegd en is gevraagd of zij zich hier in kunnen vinden. Alle interviews zijn letterlijk getranscribeerd. De 24 letterlijke transcripten zijn systematisch geanalyseerd met behulp van het computerprogramma Atlas-Ti; een verwerkingsprogramma voor kwalitatieve data. Het programma maakt een systematische vergelijking tussen de interviews met bewoners en met cliënten mogelijk. In dit hoofdstuk worden de bevindingen uit de diepte-interviews per foto besproken.
7.2
Buurtbewoners en cliënten over overlast
7.2.1 Verkopen van de straatkrant Op de foto die aan de bewoners en cliënten getoond werd, is een verkoper van de straatkrant te zien (Figuur 35). Bij deze foto zijn verschillende vormen van mogelijke overlast aan bod gekomen; naast het verkopen van de straatkrant is bijvoorbeeld ook gesproken over bedelen. 34 Dit stuk is gebaseerd op de bachelorscriptie van de studenten Jurgen Duringhof, Marieke van Kempen, Charlie van Velzen, Suzan Verweij, Simone Wishaupt en Josiene van der Woude van de Opleiding Criminologie, Universiteit Leiden.
- 65 -
Figuur 35. Foto van het verkopen van de straatkrant
Bewoners Alle bewoners gaven hun mening over het verkopen van de straatkrant. De meeste bewoners vinden dit geen vorm van overlast. Hierbij is de manier waarop de straatkrantverkoper mensen benadert echter een belangrijk aspect. Gebeurt dit op een actieve manier, of zelfs aandringend, dan vinden acht bewoners dit meer richting overlast neigen. Het onderstaande citaat illustreert dit. Ik vind het vervelend als ze actief benaderen…Dat is voor mij het grote verschil. (vrouw, 63 jaar)
Enkele bewoners gaven aan dat ze de achterliggende organisatie van de straatkrant belangrijk vinden; dit geeft hen meer zekerheid betreffende de bestemming van het geld. Dit geeft voor hen de doorslag om het verkopen van de straatkrant als niet overlastgevend te zien. Ik heb ook het gevoel dat er wel, met name bij die straatkrant wel een organisatie achter zit, die het een beetje begeleidt en een beetje helpt. Vandaar dat ik het ook wel goed vind om te doen. (vrouw, 55 jaar)
Naast het waarderen van de achterliggende organisatie zijn ook enkele bewoners van mening dat het verkopen van de straatkrant niet overlastgevend is, omdat het een geaccepteerde vorm van inkomstenwerving betreft. Het onderstaande citaat maakt duidelijk dat, behalve de meerwaarde van de organisatie, ook de ontwikkeling van de dakloze waardevol is. - 66 -
Kijk, zo wordt hun natuurlijk ook geleerd om met geld om te gaan en zelf geld te verdienen. Maar het is meer dat ik denk van, vanuit een project wordt het meer begeleidt en er is ook, duidelijkere ondersteuning. (vrouw, 21 jaar)
Twee bewoners vinden de aanblik van een straatkrantverkoper armoedig en voor één van hen is dit de reden om deze gedraging als overlast te bestempelen. Daarnaast spelen voor een aantal bewoners de locatie en het product dat wordt verkocht een rol bij het bestempelen van een gedraging als overlast. Zo zei een respondent: Nou ja, dit [de straatkrant] gaat tenminste ergens over, ik bedoel mij interesseert het niet zo heel erg veel wat er instaat, maar het gaat ergens over. En die koeken of die kaarten…of die nou met hun tenen geschilderd of zo…nee, ik vind het gewoon stom. (man, 55 jaar)
Bedelen is een andere mogelijke vorm van overlast die is besproken bij de foto van de straatkrant. De meeste bewoners gaven aan dit overlast te vinden, terwijl een aantal bewoners hier het tegenovergestelde van denkt. Zeven bewoners gaven aan dat bedelen een armoedige uitstraling heeft en een slechte invloed op het straatbeeld heeft. Een aantal bewoners vindt dat daklozen de keuze hebben om al dan niet te bedelen en leggen de verantwoordelijkheid bij daklozen zelf. Deze vier bewoners vinden dat het in Nederland niet noodzakelijk is om te bedelen. In Nederland is bedelen niet nodig, dus als jij wel bedelt dan heb je zelf iets te doen volgens mij, dan heb je iets niet genoeg gedaan en dan klopt er iets niet. Dan heb je het aan jezelf te wijten, je hoeft in Nederland niet te bedelen. (man, 55 jaar)
Cliënten Bijna alle cliënten vinden het verkopen van de straatkrant geen vorm van overlast. De belangrijkste beweegreden voor dit standpunt is dat de dakloze door het verkopen van de straatkrant in zijn eigen onderhoud voorziet. Voor hen is dit een manier om onafhankelijkheid te verwerven. Een tweede reden die vaak genoemd werd door respondenten, is dat het verkopen van de straatkrant legaal is. Dit illustreert een bepaalde waarde die onder cliënten leeft. Bij het al dan niet bestempelen van een gedraging als overlast weegt voor hen mee of die gedraging volgens hen legaal is of niet. Dat is toch geen overlast als iemand probeert te voorzien in zijn onderhoud…een bepaalde vorm van onderhoud. En de straatkrant…dat mag toch? (man, 54 jaar) Deze man is uitgekozen door degenen van de Straatkrant en die krijgt er een pasje bij en die is zeg maar legaal straatverkoper of krantjesverkoper. (man, 28 jaar)
Daarnaast is voor een aantal cliënten van belang of de verkoper mensen op straat actief benadert. Ze geven aan dat wanneer straatkrantverkopers voorbijgangers aanspreken of zelfs aandringen tot kopen, dit wèl een vorm van overlast wordt. Hier is duidelijk overeenstemming met de bewoners. De tweede vorm van overlast die besproken is bij de foto van Figuur 35 is bedelen. Alle cliënten die hun mening hebben gegeven vinden bedelen een vorm van overlast. Drie cliënten vinden het respectloos tegenover voorbijgangers om te vragen om geld. En ik vind dat gewoon respectloos, sta je daar voor die 50 eurocent voor je karretje. Ga daar maar lekker voor werken. (man, 41 jaar)
Bovenstaand citaat schetst dat de respondent van mening is dat iemand die bedelt een alternatief heeft, hij zou kunnen gaan werken in plaats van bedelen. De meest voorkomende reden om bedelen niet als overlast te bestempelen, is dat bedelen volgens de cliënten een beter
- 67 -
alternatief is dan stelen. Zij geven aan bij dit standpunt te blijven, ook als de persoon die bedelt, liegt over de bestemming van het geld, zoals duidelijk wordt in onderstaand citaat: Ik moet toch roken. Stelen doe ik niet…en als je verslaafd bent je moet toch aan centjes komen. Dus doe ik het maar op zo’n manier… Ik vind het niet eerlijk. Ik zeg toch tegen die mensen dan “kunt u mij een kleinigheidje geven om het slaaphuis te betalen?”… terwijl, dat is helemaal niet zo. (vrouw, 50 jaar)
Opnieuw is te zien dat de respondent waarde hecht aan het legale karakter van de gedraging. De respondent maakt een afweging tussen stelen en liegen en tussen stelen en bedelen, waarbij legaal handelen de beslissende factor is; volgens haar is stelen erger dan liegen en bedelen. 7.2.2 Mensen bij bankje in park Bij onderstaande foto, waarop enkele mensen zittend op een bankje in een park staan afgebeeld, zijn vijf verschillende vormen van overlast ter sprake gekomen (Figuur 36). Allereerst is gesproken over de aanwezigheid van daklozen in een park, dus zonder bijkomende mogelijke vormen van overlast.
Figuur 36. Foto van mensen bij bankje in park
Bewoners Bijna alle bewoners gaven aan het aanwezig zijn van daklozen geen vorm van overlast te vinden. In de overweging van de bewoners die deze gedraging wel als overlast bestempelen spelen een aantal aspecten een rol; zoals locatie, duur en uiterlijk van de daklozen. Een tweetal bewoners zegt het tafereel op de foto juist gezellig te vinden, hierbij dient opgemerkt te worden dat één van hen bij meerdere thema’s binnen het interview een afwijkende mening van de overige bewoners lijkt te hebben. - 68 -
Waarom zou je je hier aan storen? Nee, echt helemaal niet. Misschien omdat die ene meneer op de leuning zit en met zijn schoenen op het bankje… Nee, kom op zeg! Dit is toch gewoon leuk, een leuk tafereeltje in een parkje ergens. (man, 55 jaar)
Toch kan één bewoner zich voorstellen dat andere mensen het rondhangen bij een bankje als intimiderend ervaren; de onderstaande uitspraak geeft dit weer. Een soort van intimidatie indirect, terwijl die mensen dat misschien zelf ook helemaal niet zo bedoelen. […] Dat komt ook door een negatief beeld dat er omheen gecreëerd is. (man, 26 jaar)
Een tweede vorm van overlast die is besproken bij deze foto betreft het gebruiken van drank in het openbaar. Drie bewoners hebben aangegeven zich hier aan te storen terwijl de rest hier geen last van heeft. Opnieuw is de locatie waar drank gebruikt wordt van invloed, meerdere bewoners hebben dit genoemd. Over drugsgebruik hebben de meeste bewoners zich niet uitgelaten, de volgende bewoner is hier een uitzondering op: Kijk, als zij daar bijvoorbeeld echt een onwijze bierwalm en met een jointje voor een basisschool zitten, dan zeg ik van: “ja, jongens ga even weg!”. (vrouw, 21 jaar)
Door vier bewoners is aangegeven dat alcoholgebruik in de openbare ruimte geen probleem is, mits de gebruiker zich blijft gedragen en niet gaat lallen. Drankgebruik lijkt in de openbare ruimte sociaal geaccepteerd zolang drinkende mensen zich correct blijven gedragen, zoals het volgende citaat laat zien: Het wordt wat lawaaieriger…ja, dan wordt het overlast. Ja, gewoon openbare dronkenschap…je kunt òf rustig lopen naar huis òf mensen lastig. (man, 31 jaar)
Vervolgens is het achterlaten van afval besproken. Vrijwel alle bewoners vinden dit overlast, zo ook deze bewoner: Och, vreselijk is dat. En dat gaat dan meestal gepaard met allemaal blikjes om zich heen en die ruimen ze dan ook niet op. (vrouw, 63 jaar)
Een andere van overlast die is besproken aan de hand van deze foto is geluidsoverlast. De meeste bewoners vinden dit vervelend en zien het als overlast. Hierbij zijn het tijdstip en de locatie voor een aantal bewoners van belang. Tenslotte noemen twee bewoners ruziënde mensen als mogelijke vorm van overlast. Er zijn soms ruzies eromheen, ze staan tegen elkaar te schreeuwen. Nou is dat niet hier in de buurt, maar als dat in de buurt is, dan geeft dat gedoe. (vrouw, 55 jaar)
Cliënten Op de foto in Figuur 36 staat een groep mensen rond een bankje in een park. Bij deze foto zijn verschillende vormen van mogelijke overlast ter sprake gekomen: aanwezigheid van daklozen, drank- en drugsgebruik in het openbaar, afval, geluidsoverlast en ruziënde mensen. Allereerst is gesproken over enkel de aanwezigheid van daklozen. De meeste cliënten die hun - 69 -
mening hierover hebben gegeven, vinden de aanwezigheid van daklozen geen overlast. Volgens hen doen de daklozen op de foto niets fout. Net als twee bewoners vindt één cliënt het een gezellig tafereeltje. Zodra er andere gedragingen bij komen kijken, kan het wel als overlast worden ervaren volgens deze cliënt. Ja, je kan met een man of vier op een bankje gaan zitten en je zit rustig met elkaar te praten, vind ik dat geen overlast. Maar zodra je ruzie gaat lopen schoppen en wild gaat lopen plassen en luidruchtig, dan vind ik het wel overlast. (man, 52 jaar)
Eén cliënt die de aanwezigheid wèl als overlast ziet, gaf als reden het uiterlijk van de dakloze. Hij ervaart dit als storend en het uiterlijk van de dakloze beïnvloedt dus zijn attitude met betrekking tot overlast. Daarnaast is drank- en drugsgebruik in het openbaar besproken. Negen cliënten merkten iets op over gebruiken in het openbaar en zes van hen vonden dit geen vorm van overlast. Deze cliënten gaven daarbij als voorwaarde dat het openbaar dranken drugsgebruik uit het zicht moet blijven van kinderen. Hier is wederom overeenstemming met bewoners. Ja, je kunt toch niet bij een school…waar kinderen…jonge kinderen vertoeven alcohol gaan zitten nuttigen. Dat vind ik dan wel storend, ja. (man, 54 jaar) Het is goed dat er een hek staat want anders dan hadden die kinderen alles kunnen zien…hoe we roken en alles. (vrouw, 50 jaar)
Twee cliënten noemden bij dit onderwerp het feit dat er een gebruikersruimte is in De Binnenvest, daarom vinden zij het onnodig om buiten alcohol te gebruiken. De mensen die in de openbare ruimte alcohol drinken hebben immers een alternatief, ze kunnen naar de gebruikersruimte. Vier cliënten refereerden aan een andere vorm van overlast aan de hand van deze foto, namelijk de rommel die achtergelaten zou kunnen worden door de personen op de foto. Zij vonden dat het laten liggen van allerlei soorten afval, de voornaamste reden was waarom de scène op de foto door hen als overlastgevend wordt beschouwd. Soms is het heel erg. Dat er gewoon zo ontiegelijk veel rotzooi blijft liggen en viezigheid. Dat je natuurlijk wel begrijpt waarom zwervers overlast zijn. (man, 41 jaar)
De meeste cliënten die iets zeiden over lawaai, wat gemaakt zou kunnen worden door de mensen op het bankje, vinden dit een vorm van overlast. Voor twee van de cliënten was het tijdstip waarop het geluid plaatsvindt van invloed. Tenslotte noemden vijf cliënten bij deze foto de mogelijkheid van overlast door ruziënde mensen. Ze vinden dit allen storend. Ze zitten bier te drinken, dus dat wordt rotzooi achterlaten en ruzie...dat escaleert. Het kan 10, 15 minuten wel gezellig zijn, maar dan escaleert het. (man, 35 jaar)
- 70 -
7.2.3 Slaapspullen
Figuur 37. Foto van slaapspullen
Twee mogelijke vormen van overlast zijn behandeld bij het tonen van de foto met achtergelaten slaapspullen: slapen in de openbare ruimte en de rommel die daarna wordt achtergelaten. De foto laat een plek zien waar enkele dekens en kranten zijn achtergelaten (Figuur 37).
Bewoners De meningen van de bewoners over het slapen in de openbare ruimte als vorm van overlast zijn verdeeld. Zes van hen vinden dit wel overlast en vijf van hen vinden dit geen vorm van overlast. Enkele bewoners vinden het in Nederland niet noodzakelijk om buiten te slapen; de helft van de bewoners lijkt zich te kunnen inleven in daklozen. Ik vind het sneu en zielig en dan denk ik ook van Jezus, hoe ver kan je zakken? Ik denk dan ook van… ik bedoel in dit provinciestadje, zoveel zwervers hebben we toch niet en we hebben toch opvang daarvoor? (man, 55 jaar)
Vier bewoners gaven aan dat het zien van iemand die slaapt in de openbare ruimte hen een armoedig en soms zelfs onveilig gevoel geeft. Maar als je dat ook tegenkomt, ja, ik vind het gewoon een smerig gezicht. Het zegt gelijk, het geeft een negatief beeld over je stad en ja, daarom is het natuurlijk zo gek nog niet, dat…Nieuwe Energie. Nee, hier irriteer ik me wel aan. (man, 31 jaar)
- 71 -
Afval en rotzooi als gevolg van slapen in de openbare ruimte is voor bijna alle bewoners een vorm van overlast. Enkele bewoners gaven aan dat de locatie waar de spullen liggen meeweegt in het oordeel. Dus het ligt ook weer aan de plek eigenlijk… maar verder zie ik het niet als directe overlast. Ja, tenzij ze daar weer plassen en hun biertjes achterlaten. Het ligt dus ook eraan hoe ze het achterlaten. (vrouw, 44 jaar)
Cliënten Acht cliënten gaven hun mening over het wel of niet overlast geven van buiten slapen. Bijna alle cliënten vinden buiten slapen geen vorm van overlast, omdat de persoon die op straat moet slapen blijkbaar geen andere mogelijkheid heeft. Als hij de mogelijkheid zou hebben om binnen te slapen zou hij dit volgens hen wel doen: Nou, ik beschouw het niet als overlast. Ze moeten toch ergens slapen? (man, 35 jaar)
De cliënt die van mening is dat dit wel een vorm van overlast betreft, geeft als reden dat de persoon die buiten slaapt wèl een andere keuze heeft. Diegene zou eerder bij de loting voor het verdelen van slaapplekken in De Binnenvest aanwezig moeten zijn, de dakloze is zelf verantwoordelijk om een slaapplek bij de Nieuwe Energie te regelen. Bijna alle cliënten die een reactie gaven op het achterlaten van spullen, vinden dit een vorm van overlast. Zij gaven aan dat deze persoon de verantwoordelijkheid had om zijn eigen rommel op te ruimen of in ieder geval zijn dekens netjes op te vouwen. In tegenstelling tot de bevinding bij het vorige onderdeel ‘slaapspullen’ wordt hier dus wel de verantwoordelijkheid bij de dakloze gelegd. Uit onderstaand citaat blijkt dat deze cliënt weet hoeveel geld een dakloze te besteden heeft en daarom zelf verantwoordelijk is voor het opruimen van zijn spullen. Omdat de dakloze alternatieven heeft, ziet de cliënt het achterlaten van spullen als overlast. Ruim je spullen op, je ziet daar ook weer een krant liggen. Ja, ik heb dan zoiets van, vriend, je slaapt daar, neem een kluis in het station of zo, doe daar je spullen in en dat is mogelijk. Je hebt 500 euro in de maand over, dit hoeft helemaal niet. (man, 41 jaar)
7.2.4 Behandeling daklozen door politie Bij het tonen van deze foto, waarop te zien is dat twee politieagenten bij een dakloze staan, is gevraagd naar bejegening van daklozen door de politie (Figuur 38). Bij deze foto is aan cliënten gevraagd hoe zij zelf worden behandeld door de politie. Aan bewoners is gevraagd hoe zij denken dat de politie daklozen behandelt.
- 72 -
Figuur 38. Foto van politie en dakloze
Bewoners Drie bewoners gaven aan dat ze denken dat er wel eens negatieve bejegening plaatsvindt door de politie ten opzichte van daklozen. Hierbij dient opgemerkt te worden dat een aantal bewoners dit naar aanleiding van de foto vindt; sommige respondenten weten niets van bejegening van daklozen door de politie of vinden de foto niet in overeenstemming met hun eigen ervaringen. Een bewoner zei het volgende over deze foto: Dat vind ik een beetje veel overmacht hier hoor. Wat ik normaal vind, is gewoon onze straatsurveillance, dat is dan ook wat ik wel zie; die lopen meestal met zijn tweetjes en dat die gewoon iemand aanspreken. Ik bedoel je moet niet doen alsof het zulke criminelen zijn. (vrouw, 55 jaar)
De grote meerderheid van de bewoners denkt dat daklozen op een positieve manier worden behandeld door de politie. Met deze positieve manier van behandelen wordt een correcte, beleefde en weloverwogen behandeling bedoeld. Ik neem aan dat een agent toch eerst een gesprek aan moet gaan met die man, zodat die man ook zijn situatie kan uitleggen. Wat ik hieruit op kan maken is niet zo heel veel, maar ja… ik neem aan dat het wel netjes gaat. (man, 26 jaar)
- 73 -
Cliënten Bijna alle cliënten gaven aan dat ze vaak te maken hebben met negatieve bejegening door de politie. Dit bestaat volgens de cliënten uit bijvoorbeeld het regelmatig uitvoeren van steekproefsgewijze controles en het onterecht uitschrijven van boetes. Ik bedoel, ik loop daar gewoon en ik val niemand lastig en ik word elke keer gepakt en gecontroleerd en mensen zien dat dus ja, je staat toch een beetje voor schut dan zeg maar elke keer. (man, 28 jaar)
Acht cliënten gaven zelfs aan dat sprake is van discriminatie van de politie ten opzichte van cliënten. Dit gebeurt op basis van uiterlijk of bijvoorbeeld omdat de politie de wetenschap heeft dat een persoon gebruik maakt van Nieuwe Energie. Cliënten hebben het gevoel eerder als overlastgevend te worden gezien dan iemand anders vanwege hun uiterlijke verschijning. Ik vind het vreselijk. Want als iemand anders hier zou zitten…weet je wel…zou geen boete krijgen, maar…dus iemand die er verzorgd uitziet. (man, 31 jaar)
7.2.5 Boetes muziek maken Op de foto is een aantal boetes te zien die een dakloze heeft gekregen voor het maken van muziek in de openbare ruimte (Figuur 39).
Figuur 39. Foto van boetes voor muziek maken
- 74 -
Bewoners Op één na vinden alle bewoners muziek maken geen vorm van overlast. Ook hier is voor een aantal bewoners het tijdstip en de locatie van het muziek maken van belang. Als het nou ’s avonds laat is, er wonen ook mensen in het centrum, maar overdag vind ik dat je wat meer moet accepteren hier…in het centrum van de stad. (man, 31 jaar)
Het soort muziek dat gemaakt wordt en de kwaliteit van de muziek wordt door enkele bewoners als belangrijk gezien. Sommige bewoners gaven aan dat ze het juist als heel gezellig ervaren als ze een straatmuzikant zien. Ja, daar geef ik dus wel geld aan, aan mensen die doen er dan nog iets voor. Dat vind ik wèl leuk, dus wat dat betreft vrolijkt dat wel het straatbeeld op. (vrouw, 44 jaar)
Cliënten Tien cliënten gaven een reactie op deze foto. Bijna allen vinden het bekeuren van straatmuzikanten onterecht en vinden muziek maken op straat geen overlast. Slechts één geïnterviewde cliënt vindt het maken van muziek wel overlast. Ik bedoel, dat moet iedereen zelf weten of ze muziek maken op straat. Ik heb er geen last van als iemand een gitaar pakt en op de Haarlemmerstraat gaat lopen spelen of zo. (man, 28 jaar)
Bij hun mening nemen de cliënten enkele aspecten in overweging, zoals het talent van de muzikant, de locatie, het tijdstip en het opfleuren van het straatbeeld. Als hij een beetje kan spelen vind ik het zonde. Ja, dan vind ik er niets op tegen. (man, 34 jaar)
7.3 Buurtbewoners en cliënten over daklozen 7.3.1 Het beeld van buurtbewoners betreffende daklozen Door het hele diepte-interview heen is meerdere malen gesproken over de houding van bewoners ten opzichte van daklozen. Een aantal bewoners is zich bewust van een mogelijke bevooroordeelde houding ten opzichte van daklozen, blijkend uit bijvoorbeeld onderstaande citaten. Het is denk ik toch omdat je die groep al een beetje als overlastgevend bestempeld van tevoren. (vrouw, 27 jaar) Ja, maar dat komt ook door een negatief beeld dat er omheen gecreëerd is. Het gaat 10 keer goed en als het één keer fout gaat, dan vindt iedereen het fout. (man, 26 jaar)
Ja, waarschijnlijk als je die daklozen in een net pak zou steken en hij zou ook een drankje op hebben, dat dat inderdaad minder erg overkomt. (vrouw, 63 jaar)
- 75 -
Over het algemeen lijken bewoners ‘daklozen’ te zien als één geheel, bewoners maken nauwelijks onderscheid in subgroepen. Een aantal bewoners denkt dat daklozen in normen en waarden van hen verschillen en dus een andere kijk hebben op overlast. Dus het wordt meegegeven en dat missen die mensen, ze hebben het vroeger wel geleerd, maar later… Ze zijn dus aan lager wal geraakt en hebben gewoon maling aan alles wat met... normen en waarden. (vrouw, 63 jaar)
Eén bewoner is het hier niet mee eens. Deze respondent heeft in haar verleden financiële problemen gekend met onder andere werkloosheid, waardoor zij mogelijk meer begrip kan opbrengen voor de situatie van daklozen. Een andere bewoner geeft aan dat daklozen onderling verschillen in de mate waarin ze zelf voor hun situatie hebben gekozen, maar lijkt in die vrijwillige keuze niet echt te geloven: als daklozen hun problemen hadden kunnen oplossen, waren ze niet dakloos geweest. Want het zijn mensen die vaak niet opgewassen waren tegen de situatie waarin ze terecht kwamen. En ze zijn dus meer slachtoffer dan dat ze een dader zijn van overlast. (vrouw, 45 jaar) Ze zijn allemaal zo verschillend.… Sommige kiezen ervoor, voor sommigen is het zo gegaan in het leven. Maar het zijn natuurlijk wel vaak mensen met allerlei problemen achter zich…. het is niet voor niks dat ze zo zijn, ze zijn zoals ze zijn. Er zijn dingen misgegaan en ze hebben er blijk van gegeven dat ze niet met hun eigen problemen om kunnen gaan, want anders waren ze niet op straat gekomen. (vrouw, 55 jaar)
7.3.2 Het beeld van cliënten betreffende daklozen Cliënten zien zichzelf niet als homogene groep, zij maken bijvoorbeeld onderscheid tussen alcohol- en drugsgebruikers. Uit de diepte-interviews komt duidelijk naar voren dat cliënten zelf meer onderscheid maken binnen de groep ‘daklozen’; niet alle cliënten vinden zichzelf onder benamingen als daklozen en alcoholisten vallen. In sommige situaties zien de cliënten zichzelf wèl als één groep en spreken dan bijvoorbeeld over ‘wij daklozen’. In andere situaties distantieert de geïnterviewde cliënt zich duidelijk van ‘daklozen’ in het algemeen of spreekt over andere groepen en in termen van ‘zij’. Ze hebben een alcoholprobleem, of een drugsprobleem, en ze houden voor de rest geen rekening met andere mensen. En ja dat, dat baart me gewoon zorgen. (man, 41 jaar)
Sommige cliënten hebben het gevoel allemaal in hetzelfde hokje te worden geduwd. Cliënten hebben ook vaak het idee dat bewoners en de politie vooroordelen hebben met betrekking tot daklozen.
Soms worden we wel allemaal over één kam geschoren. Dat is wel zo. Dat vind ik…soms vind ik dat niet kunnen. (man, 34 jaar)
- 76 -
Nou, mensen kennen ons. Wij hebben die naam gewoon, het is onze naam. Ook de politie, ze moeten ons echt hebben, ze zoeken ons eruit. Want als daar nou een stelletje zitten die niet gebruiken, hebben ze daar een heel ander beeld over (…) Ja, dat oordeel krijg je niet weg. Ik krijg genoeg te slikken op straat… Vaak zijn het Marokkanen, “pijpen” zegt ie, “wil jij effe pijpen meid?”… Ja, heel erg! (vrouw, 50 jaar)
Aan de andere kant zijn er ook cliënten die begrip kunnen opbrengen voor de vooroordelen. Eén cliënt gaf aan dat het de schuld van ‘de daklozen zelf’ is dat er een negatieve houding bestaat tegenover daklozen. Tevens zullen er volgens sommige cliënten altijd mensen negatief zijn over een zorginstelling in de buurt: Die negativiteit, doen ze natuurlijk meestal wel zelf, omdat ze niet… zo verzorgd zijn. En dat ze het eigenlijk niet interesseren, ze hebben een alcoholprobleem of drugsprobleem en ze houden voor de rest geen rekening met andere mensen. (man, 41 jaar) Er zijn mensen die het overlast vinden, er zijn mensen die er tegen zijn, dat zal je altijd hebben en niemand is blij met een opvang bij hun huis, net als een asielzoekerscentrum, dat willen ze ook niet graag. (man, 51 jaar)
7.4 Alternatieven voor (overlastgevend) gedrag Uit de diepte-interviews blijkt duidelijk dat bewoners en cliënten overeenkomsten vertonen wat betreft hun ideeën over overlast, maar de achterliggende motivaties en gedragsalternatieven verschillen. Zowel bewoners als cliënten zien bijvoorbeeld het verkopen van de straatkrant over het algemeen niet als overlast, maar geven hiervoor verschillende verklaringen. Cliënten zien het verkopen van de straatkrant niet als overlast omdat dit voor hen een manier is om in onderhoud te voorzien en op een legale manier inkomsten te verkrijgen. Bewoners vinden vooral belangrijk dat er een organisatie achter de straatkrant zit. Hierdoor zien zij het niet alleen als een gestructureerde en georganiseerde manier van inkomstenwerving, maar ook als een betrouwbare manier om daklozen te steunen. Daarom denken bewoners dat het geld op een goede manier gebruikt wordt en niet enkel op gaat aan verslaving. Beide groepen geven aan dat het verkopen van de straatkrant overlastgevend kan worden wanneer de verkoper mensen actief benaderd. Buurtbewoners en cliënten zien vaak verschillende andere alternatieven voor mogelijk (overlastgevend) gedrag. Bedelen wordt bijvoorbeeld door zowel cliënten als bewoners vaak als overlast gezien, of als respectloos. Bewoners zien vooral werken als alternatief voor bedelen, cliënten noemen als gedragsmogelijkheid ook stelen. Ook wat betreft slapen in de openbare ruimte hebben cliënten en bewoners verschillende meningen. Bijna alle cliënten vinden buiten slapen geen overlast, omdat zij menen dat er geen andere mogelijkheid is. De meningen van bewoners zijn meer verdeeld. Een aantal bewoners vindt slapen in de openbare ruimte niet nodig, anderen zeggen dat mensen die in de openbare ruimte slapen een onveilig gevoel geven en vinden het armoedig staan. Meer in het algemeen lijken bewoners de verantwoordelijkheid voor de ontstane situatie, zoals het dakloos zijn, het buiten slapen of het bedelen, bij de persoon van de dakloze zelf te leggen. De bewoner lijkt te vinden dat de dakloze zelf actie dient te ondernemen om zijn situatie te veranderen. De dakloze heeft een keuze, andere mogelijkheden, en zijn/haar gedrag is daarom aan hem/haar toe te rekenen. Cliënten lijken meer ogen te hebben voor de omstandigheden; zij benadrukken dat er geen alternatieven zijn, of zien ook andere illegale alternatieven. - 77 -
7.4.1 Leden cliëntenraad: begrip voor daklozen èn bewoners De leden van de cliëntenraad kunnen zich inleven in de standpunten van zowel cliënten als bewoners. Zij zien in dat er voor cliënten weinig legale alternatieven zijn voor bijvoorbeeld buiten slapen. De alternatieven die de leden van de cliëntenraad noemen zijn door bewoners niet als opties genoemd. Weinig mensen liggen voor de lol buiten […] Ja, als hij geen andere opties heeft […] En wij hebben toen ook gepleit dat er… meer bedden bij moeten komen. Zestig bedden waarvan 10 specifiek voor vrouwen. En ja, het zijn er uiteindelijk 40 geworden. (man, lid cliëntenraad) Als je een tentje hebt kun je die in een natuurgebied stiekem neerzetten. Een paar blaadjes erover zodat het niet opvalt. […] Ik ken mensen die heel lang in tuinhuizen complexen gewoond hebben. […] Er is zelfs iemand die onder de grond een huisje gegraven heeft in Haarlem. (man, lid cliëntenraad)
Daarentegen lijken de leden van de cliëntenraad zich beter dan cliënten te kunnen voorstellen dat het buiten slapen overlastgevend is voor bewoners. Ik kan me heel goed voorstellen dat als je ’s morgens, als je je voordeur opendoet en je wilt naar buiten lopen, en je weet dat mensen hier in die plekjes wonen in die hokjes. Dat je bij wijze van spreken je nek breekt over iemand die de nacht bij… daar ligt te pitten. (man, lid cliëntenraad)
Ook wat betreft het contact met de politie kunnen de leden van de cliëntenraad begrip opbrengen voor zowel het perspectief van de cliënten als van de bewoners. Cliënten menen dat zij over het algemeen negatief bejegend worden door de politie, bewoners denken dat daklozen correct door de politie behandeld worden. Ja, ik kan me dat wel een beetje voorstellen vanuit de visies van de cliënten, die willen gewoon doen waar ze zin in hebben. Kijk, als je je auto fout parkeert en je krijgt een bon, dan zeg jij ook “ga gauw boeven vangen!”. Dus dat is logisch. Het is nooit leuk om aangesproken te worden op jouw handelen, om er op aangewezen te worden. (man, lid cliëntenraad) En daarbij moet ik eerlijk zeggen dat ik zelf ook in de loop van de afgelopen jaren dat ik nou hier mee te doen heb, ontzettend veel waardering voor het optreden van de wijkagenten hier heb gekregen. Die kunnen heel goed zó (doet hand voor gezicht) doen op een of andere manier, waar nodig, en resoluut optreden, daar waar het ook nodig is. Maar die hebben daar wel een balans in gevonden. (man, lid cliëntenraad)
De leden van de cliëntenraad hebben begrip voor zowel cliënten als bewoners. Zij benadrukken dat cliënten en bewoners andere prioriteiten en perspectieven hebben. Voor cliënten is overleven het belangrijkste. Bewoners hebben geen ervaring met leven op straat, vanuit hun perspectief hebben zij daarom dan ook vaak een ander standpunt: Dat ligt ook aan hun positie. Het is natuurlijk maar net vanuit welke blik je kijkt. Natuurlijk. Kijk je vanuit een blik met je warme huisje met CV en alles en waar alles het doet en alles is, of kijk je vanuit een blik, en ik ben wel ervaringsdeskundige, dan wel dat je dat allemaal niet hebt. (man, lid cliëntenraad)
- 78 -
7.5 Kanttekeningen Uit dit onderzoek blijkt dat de bronnen van overlast gerapporteerd door buurtbewoners en cliënten van de zorginstelling Nieuwe Energie in grote lijnen overeenkomen. Beide groepen zien echter verschillende alternatieve gedragingen voor bepaalde vormen van overlast. Dit hoofdstuk is gebaseerd op diepte-interviews met cliënten en bewoners die zich daar vrijwillig voor hebben aangemeld. Het kan zijn dat juist mensen die zich vrijwillig opgeven voor medewerking aan het onderzoek een specifieke kijk op overlast willen delen met de onderzoekers. Een gevolg van deze selectie is bijvoorbeeld dat de geselecteerde bewoners een hoger dan gemiddeld opleidingsniveau hadden en mogelijk ontstaat hierdoor een genuanceerder beeld. Opgemerkt dient ook te worden dat de antwoorden van cliënten en bewoners beïnvloed worden door een zekere mate van sociale wenselijkheid. Dit hoeft niet alleen sociale wenselijkheid ten opzichte van de interviewer te zijn, maar antwoorden kunnen ook (onderbewust) dusdanig geformuleerd zijn dat zij voldoen aan een gewenst zelfbeeld. Bewoners willen misschien niet toegeven dat ze daklozen beoordelen op hun uiterlijk, ze willen mogelijk voor zichzelf en voor de interviewer een beeld scheppen van een nietdiscriminerend, ruimdenkend persoon. Cliënten willen misschien niet toegeven dat ze zelf overlast veroorzaken of dat ze eigenlijk geen begrip kunnen opbrengen voor bewoners. In de interviews is sociaal wenselijk antwoorden geprobeerd tegen te gaan door kritisch door te vragen en door situaties te vergelijken met bijvoorbeeld daklozen en studenten.
- 79 -
- 80 -
Hoofdstuk 8 Conclusies De centrale doelstelling van dit onderzoeksproject is het signaleren en identificeren van veranderingen in de aard en mate van ervaren overlast en veiligheidsbeleving door betrokkenen (omwonenden, ondernemers, werknemers en passanten) na vestiging van de nieuwe zorglocatie op het Nuon-B terrein. De resultaten van de huidige tweede vervolgmeting, de 2-meting, kunnen vergeleken worden met de 0-meting en de eerste vervolgmeting (1- meting) waar eerder verslag van is gedaan (Kaal & Vanderveen 2006; Kaal, Vanderveen & De Boer 2008). Zowel de 0-meting als de 1- meting worden gebruikt als maatstaf voor veranderingen in de aard en mate van ervaren overlast en veiligheidsbeleving. In dit hoofdstuk zullen thematisch en puntsgewijs de belangrijkste bevindingen en conclusies van het onderzoek beschreven worden. Het hoofdstuk besluit met enkele meer concrete aanknopingspunten voor beleid.
8.1 Beleving van buurt in gebied I en II De gebieden I en II verschillen over het algemeen niet tot nauwelijks van elkaar op de ervaren sociale cohesie in de buurt, en zijn ook weinig veranderd ten opzichte van de vorige metingen. Het rapportcijfer dat omwonenden en ondernemers aan hun buurt geven verschilt tussen deze en de vorige metingen nauwelijks. Respondenten in gebied II zijn wel positiever over de toekomst van hun buurt. Verdere bevindingen met betrekking tot de beleving van de buurt kunnen samenvattend als volgt worden opgesomd: •
• • •
Gebied I en II verschillen nauwelijks van elkaar op sociale cohesie en de waardering van de buurt; ook tussen de drie metingen zijn de verschillen klein. Alleen in gebied II is in deze 2- meting de sociale cohesie iets hoger dan in gebied I. o Bewoners in beide gebieden zijn doorgaans tevreden over de bevolkingssamenstelling van de buurt, voelen zich er thuis en vinden dat men er op een prettige manier met elkaar om gaat. Men is minder stellig over de mate waarin men elkaar in de buurt ken en de mate waarin er saamhorigheid en contact met buurtbewoners is volgens bewoners niet erg groot. Het rapportcijfer dat omwonenden en de ondernemers voor hun buurt geven is in de metingen nagenoeg gelijk gebleven en suggereert aanhoudende tevredenheid met de buurt Ondernemers zijn net als in de vorige metingen wat negatiever dan omwonenden over de buurt: zij geven weer een lager rapportcijfer dan omwonenden. Een meerderheid van de bewoners vindt dat de buurt het afgelopen jaar niet voor- of achteruit is gegaan. Net als in de vorige metingen wordt de ontwikkeling van de buurt over het afgelopen jaar in gebied I wat negatiever beoordeeld dan in gebied II. Meer ondernemers dan in de vorige metingen vinden dat de buurt vooruit is gegaan. o Omwonenden in gebied I die vinden dat de buurt wel is achteruit gegaan noemen vaker dan in de vorige metingen en dan bewoners van gebied II de toename in het aantal daklozen, drank- en drugsgebruikers. o Ondernemers in gebied I die vinden dat de buurt wel is achteruit gegaan noemen dit juist minder vaak als reden, maar wijten de achteruitgang vooral aan rondhangende jongeren. o De meest voorkomende reden die omwonenden (gebied I en II) noemen in deze meting als reden waarom de buurt vooruit is gegaan, is net als bij de vorige meting het onderhoud en de inrichting van de buurt of openbare ruimte. Daarnaast noemen bewoners die vinden dat de buurt vooruit is gegaan (in beide gebieden) de afname van (overlast van) daklozen, drank- en
- 81 -
•
•
drugsgebruikers. Bewoners in gebied II noemden dit nog vaker dan bewoners in gebied I. o De meest voorkomende reden die ondernemers in beide gebieden noemden in deze meting als reden waarom de buurt vooruit is gegaan, is de afname van (overlast van) daklozen, drank- en drugsgebruikers. Ook het onderhoud en de inrichting van de buurt of openbare ruimte wordt veel genoemd. Ondernemers in gebied II noemden daarnaast ook de toename van de aanwezigheid van de politie. Net als in de vorige metingen denken de meeste respondenten niet dat de waarde van de woning of bedrijfspand in het afgelopen jaar veranderd is. Ook nu zijn bewoners in gebied II positiever en denken dat de waarde van woning of bedrijfspand is gestegen. Bij de ondernemers is in deze meting dit verschil tussen de gebieden niet meer te zien. o Ten opzicht van eerdere metingen is het aantal omwonenden als de ondernemers uit beide gebieden dat denkt dat de waarde van hun woning gedaald is, toegenomen terwijl het aantal respondenten dat denkt dat de waarde van hun woning gestegen is, afgenomen. Dit kan verklaard worden door de economische crisis. Een klein percentage ondernemers in gebied I noemt als reden de komst van het zorgcentrum. Ondernemers en bewoners uit gebied II zijn positiever gestemd over de toekomst van hun buurt zijn dan de respondenten uit gebied I. o Net als bij de eerdere metingen en zowel in gebied I als gebied II wordt de komst van de zorglocatie en de daarmee gepaard gaande aandacht voor de buurt soms ook genoemd als reden dat de buurt er op vooruit zal gaan. o Het merendeel van de genoemde redenen waarom de respondenten dachten dat de buurt de komende jaren achteruit zal gaan hebben betrekking op Nieuwe Energie en de (daarmee samenhangende) aanwezigheid van daklozen en dranken drugsgebruikers. o Net als in de vorige meting refereert een grote meerderheid van de respondenten niet aan de zorglocatie als onderliggende reden voor verwachtingen ten aanzien van de ontwikkelingen in de buurt
8.2 Veiligheidsbeleving De verschillende aspecten van veiligheidsbeleving zijn van alle groepen nagenoeg gelijk gebleven: er is nauwelijks verschil tussen de drie metingen. Wel zijn ondernemers in deze meting wat negatiever over de veiligheidsbeleving van hun klanten. Overige bevindingen zijn hieronder puntsgewijs opgesomd. • Gebied I en II verschillen nauwelijks van elkaar op veiligheidsbeleving. Ook ondernemers en omwonenden verschillen nauwelijks op de gemeten aspecten van onveiligheidsbeleving. • Tussen de metingen zijn geen significante verschillen in het aantal onveilige plekken dat omwonenden noemen: het aantal onveilige plekken dat genoemd wordt is niet gestegen sinds de vestiging van de zorglocatie. o Anders dan in de eerdere metingen is er in deze 2-meting wel een significant verschil tussen het aantal onveilige plekken in beide gebieden. De bewoners van gebied II noemen significant minder onveilige plekken dan de bewoners van gebied I. o Mensen noemen vaak onveilige plekken die dicht bij hun huis liggen. o Net als in de vorige metingen is ook in deze 2-meting het gebied rondom de Beestenmarkt het meest genoemd, met grotendeels dezelfde redenen (uitgaanspubliek, rondhangende jongeren, een agressieve sfeer, et cetera). - 82 -
•
•
•
o Net als in de eerdere metingen is ook het gebied rond de Haarlemmerstraat en de steegjes daarvan, evenals de Haven veel genoemd. o Het station en het Huigpark zijn in deze 2-meting minder vaak genoemd als onveilige plek. Het station en het Huigpark worden minder vaak genoemd als onveilige plekken door de aanwezigheid van daklozen, Molen De Valk en het parkje daar omheen zijn vaker genoemd. De daling van de 1-meting ten opzichte van de 0-meting in het aantal keren dat een respondent een onveilige plek noemde vanwege daklozen en drank- of drugsgebruik(ers) heeft zich niet doorgezet: het percentage in deze 2- meting ligt weer bijna op het niveau van de 0-meting. Ook de daling van de 1-meting ten opzichte van de 0-meting in het aantal genoemde enge plekken heeft zich niet doorgezet: het aantal in deze 2- meting ligt iets hoger dan het aantal van de 0-meting.
8.3 Overlast Mensen maken geen onderscheid tussen dagelijkse ergernissen, overlast en ‘echte’ criminaliteit; voor mensen is dit veel meer één overlappend geheel. Omwonenden, ondernemers en passanten denken net als in de vorige metingen vergelijkbaar over het vóórkomen van dergelijke vervelende zaken in de eigen buurt. Hoewel er wel wat verschillen zijn tussen de drie onderzoeksgroepen en de drie metingen is het algemene beeld sterk overeenkomstig. Wildpoepen, overlast door dealers, vervuiling als gevolg van buiten slapen komen volgens de respondenten het minst voor; rommel en afval op straat, hondenpoep en fietsendiefstal het meest. Kort samenvattend zijn de belangrijkste bevindingen hieronder puntsgewijs opgesomd. •
•
•
Het overgrote deel van de gerapporteerde meldingen gaat om meldingen bij de politie. o Het aantal omwonenden dat wel eens melding heeft gedaan van overlast in de wijk is in gebied I met ruim 10% gestegen ten opzichte van de 1-meting. De overige verschillen tussen het aantal gerapporteerde meldingen van overlast door omwonenden zijn niet significant. o Net als bij de eerdere metingen is het aantal ondernemers dat rapporteert melding te hebben gedaan van overlast in gebied II groter dat in gebied I. o In gebied I is het percentage ondernemers dat melding heeft gemaakt gedaan gedaald ten opzichte van de eerder metingen terwijl het in gebied II licht is gestegen. Ten opzichte van de 0-meting zijn er nog steeds minder meldingen gedaan van overlast door daklozen en drank- en drugsgebruikers, maar dit aantal is toegenomen ten opzichte van de 1-meting. o Omwonenden melden in toenemende mate geluidsoverlast in beide gebieden. o Het aantal meldingen door ondernemers van geweld en bedreiging is gestegen. Net als in eerdere metingen lijkt overlast door aanwezigheid van daklozen, drank en drugsgebruikers (volgens omwonenden) zich te concentreren in gebied I. o In gebied I is toegenomen ten opzichte van de 0-meting volgens omwonenden zijn vervuiling als gevolg van het buiten slapen, slapen in de openbare ruimte en bedelen. Significant afgenomen zijn diefstal uit auto’s en vernieling straatmeubilair zijn significant afgenomen ten opzichte van de 0-meting. Ook in verhouding met de 1-meting is bedelen significant toegenomen. o In gebied II zijn de voorvallen die samenhangen met de aanwezigheid van daken thuislozen juist significant afgenomen ten opzichte van de 0-meting. - 83 -
•
• •
•
•
o Er wordt minder overlast door daklozen ervaren, deze daling lijkt vooral plaatsgevonden te hebben in gebied II. Ook volgens de ondernemers ervaart men in gebied I meer overlast door aanwezigheid van daklozen, drank en drugsgebruikers. o Ondernemers in gebied I ervaren ten opzichte van de 0- meting meer overlast door bedelen. o Ondernemers in gebied II rapporteren ten opzichte van de 0- meting minder overlast door daklozen, drank en drugsgebruikers. Passanten rapporteren ten aanzien van de vorige metingen minder overlast. Net als in eerdere metingen zijn veruit de belangrijkste problemen waar de respondenten wat aan gedaan zouden willen zien rommel en afval op straat, samenscholen en rondhangen van daklozen en jongeren en (in mindere mate) hondenpoep. Het aantal omwonenden (uit beide gebieden) dat vindt dat het samenscholen en rondhangen van daklozen en gebruikers met voorrang moeten worden aangepakt is gedaald ten opzichte van de eerdere metingen. Bij de omwonenden is het aantal respondenten dat vindt dat geluidsoverlast moeten worden aangepakt ook aanzienlijk gestegen, vooral in gebied I. Dit komt overeen met het gestegen aantal meldingen over geluidsoverlast.
8.4 Houding ten aanzien van (gebruikers) zorglocatie De houding van omwonenden in beide gebieden en ondernemers (gebied I) ten aanzien van daklozen en verslaafden is een stuk positiever dan in eerdere metingen: mensen hebben wat gematigder geantwoord. Ook staan omwonenden en ondernemers positiever tegenover een opvang voor daklozen en verslaafden (in de wijk). Hieronder vatten we een aantal belangrijke bevindingen puntsgewijs samen. •
•
•
•
Een grote meerderheid van de respondenten staat neutraal of positief tegenover de zorglocatie. Veel meer respondenten (zowel omwonenden als ondernemers) staan positief tegenover de zorginstelling o Het percentage omwonenden in gebied I dat negatief tegenover de zorglocatie staat is vrijwel gelijk aan het percentage in de 1-meting (ongeveer 10%) o Alleen in gebied II is ook het percentage omwonenden dat negatief tegenover de zorginstelling staat behoorlijk gedaald. Net als in de vorige meting is de meest genoemde reden of overweging dat men positief (of neutraal) tegenover de zorginstelling staat is dat men vindt dat opvang simpelweg nodig of goed is. o De plek waarop de zorgvoorziening gevestigd zal worden wordt zowel genoemd als reden voor een positieve, maar ook voor een negatieve houding. Er is een grote overeenkomst tussen de 0-meting, de 1-meting en de 2-meting wat betreft de inhoud van de genoemde nadelen van de zorglocatie: toename van de overlast is veruit het meest genoemde nadeel. Bij de voordelen van de zorglocatie noemen zowel de omwonenden als de ondernemers het meest dat de zorgvoorziening de overlast vermindert en dat het goed is dat er een dergelijke opvang is. o Het verminderen van overlast wordt aan de ene kant het meest genoemd als voordeel van de zorglocatie, aan de andere kant is het meest genoemde nadeel de toename van overlast.
- 84 -
8.5 Cliënten en bewoners over foto’s van mogelijke overlast In de diepte-interviews met cliënten, bewoners en leden van de cliëntenraad is uitvoerig gesproken over overlast. Hieronder vatten we de belangrijkste bevindingen samen. •
• • • •
Bewoners en cliënten overeenkomsten vertonen wat betreft hun ideeën over overlast, maar de achterliggende motivaties en gedragsalternatieven verschillen: buurtbewoners en cliënten zien vaak verschillende andere alternatieven voor mogelijk (overlastgevend) gedrag. Cliënten begrijpen dat zij of hun gedrag als overlastgevend wordt beschouwd, maar zien vaak geen alternatief of een nog minder sociaal gewenst alternatief. Leden van de cliëntenraad zich beter dan cliënten kunnen zich goed verplaatsen in de opvattingen van zowel cliënten als bewoners. De ervaring met en mening over de politie is over het algemeen negatief. Dit bleek ook uit de interviews met cliënten bij de vorige meting. Boetes hebben (bijna) geen enkel afschrikeffect. Ook lijkt weinig draagvlak hiervoor te zijn bij de respondenten (zowel cliënten als bewoners).
8.6 Indicaties voor beleid Deze tweede vervolgmeting geeft aanknopingspunten voor beleid. Uit de drie metingen blijkt dat voor alle groepen rommel, overlast, verminderde veiligheid en criminaliteit in elkaars verlengde te liggen. Voor mensen blijkt een schone straat een belangrijke indicator te zijn van veiligheid en welzijn. Voor bewoners en ondernemers is onderhoud en de inrichting van de buurt of openbare ruimte van groot belang. Inspanningen op het gebied van groenonderhoud, speelgelegenheid, schoonmaak, menselijk toezicht en dergelijke lijken zich dan ook te vertalen in verwachtingen ten aanzien van de ontwikkelingen van de buurt, en de waardeverandering van woning en bedrijfspand. In de diepte-interviews zeiden enkele respondenten expliciet (zonder dat daar naar gevraagd was) de aanpak van de gemeente omtrent de zorglocatie te waarderen: Je zet zo’n opvang niet zomaar midden in een buurt neer. Want het zijn gewoon wel mensen die voor overlast zorgen op een bepaalde manier vaak. Maar ik vind wel dat de gemeente het zo goed gedaan heeft, goede maatregelen eromheen, en met de manier waarop er met inspraak is gebeurd. Dat vind ik alles bij elkaar een goede aanpak. (vrouw, 55 jaar) Ik hoop dat er echt voldoende opvang blijft. En wat ik ook heel erg hoop is dat ze gewoon ook de maatregelen erom heen ook houden zoals het is, van het schoon blijven maken. Ik ben er heel tevreden over hoe ze dat nu doen. Ik hoop alleen maar dat dat volgehouden wordt. Dat het niet een tijdelijk iets is. (vrouw, 55 jaar)
Een andere opvallende bevinding die relevant is voor beleid is de veegploeg. Bewoners waren hier zeer positief over: Geef ze maar dingen te doen. Wie wat kan, probeer ze werk te geven. Dat vond ik al zo goed met die daklozenkrant toen, dat ooit kwam weet je (vrouw, 55 jaar) Ik zou zeggen hou ze bezig en laat ze vooral wat doen voor de stad en ik denk dat het voor hen ook heel fijn is om iets te doen in plaats van de hele dag maar te zitten. Daar word je ook volgens mij alleen maar gek van, dus ja ik vind het wel iets heel goeds. En misschien kunnen ze wel werkervaring opdoen en dan zelf eventueel wat gaan zoeken. (vrouw, 21 jaar)
- 85 -
Dat is een uitstekende dagvulling, dat vind ik heel goed. Ik moet wel altijd om ze lachen want ze lopen altijd op een kluitje en de voorsten hebben nog wat te prikken, maar die erachter die hebben niks meer te doen. (man, 55 jaar) Ze worden ingezet om iets zinvols te doen, als is het dan papiertjes oprapen. Dit heb ik liever dat ze hier met six-packs bier hier voor gaan zitten en vervelend gaan lopen doen. (vrouw, 47 jaar) Ik denk ook dat het positief is als je mensen de ruimte geeft om mee te doen in de maatschappij, want ik denk dat de meeste mensen het niet prettig vinden om buiten de maatschappij te staan. (…) Iedereen heeft een plek in de maatschappij nodig, denk ik. En ook vegers doen heel nuttig werk, dus je komt collega’s tegen, je bent onder de mensen. (vrouw, 55 jaar) De gracht wordt wat schoner en volgens mij vinden ze het niet vervelend om te doen. Ze hebben onderling lol en dat is dan toch een stukje dagindeling. Je houdt ze even bezig, en ze zijn toch graag buiten. Je combineert het een met het ander; ik vind het een mooi initiatief en als zij zich daar prettig bij voelen, vooral zou houden. (man, 31 jaar)
Concrete aanknopingspunten, deels overeenkomend met de suggesties in eerdere rapportages, voor beleid zijn dan ook: • Blijven investeren in de buurt wat betreft onderhoud en de inrichting van de buurt of openbare ruimte; dit blijkt zeker gewaardeerd te worden. • Veel aandacht (blijven) geven aan het regelmatig vegen, afval verwijderen et cetera. • Communicatie onderhouden vanuit gemeente, instelling en politie naar buurtbewoners toe, waarbij de ‘menselijke’ kant van opvang zeker belicht moet worden. • Cliënten tegen vergoeding op verschillende manieren inzetten in en voor de buurt.
- 86 -
Bibliografie RV 06.0003 Beantwoording inspraakreacties voornemen gebouw B Nuon terrein als zorglocatie, http://www.leiden.nl/gvisapi/dsplug.dll?c=getobject&s=obj&sessionid= 1DYXp1K78Ld!ziQ!, 17 januari 2006 Clark-Ibanez, M. (2004). Framing the Social World with Photo-Elicitation Interviews. American Behavioral Scientist, 47, 1507-1527. Vanderveen, G. N. G. (2006). Interpreting Fear, Crime, Risk and Unsafety; Conceptualisation and measurement. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Vanderveen, G. (2008). Laat het zien! Het gebruik van foto’s in interviews. Tijdschrift voor Criminologie, 50(4), 384-393. Kaal, H.L., & Vanderveen, G.N.G. (2006). Verslag van de nul-meting overlast- en veiligheidsbeleving rond het project ‘’nieuwe energie’’. Leiden: Universiteit Leiden. Kaal, H.L., Vanderveen, G.N.G., & De Boer, M. (2008). Verslag van de eerste vervolgmeting overlast- en veiligheidsbeleving rond het project “Nieuwe Energie”. Leiden: Universiteit Leiden. Kaal, H., Vanderveen, G., & McConnell, W. (2008 ). Een postcodegebied is de buurt niet — Het gebruik van buurtvragen in (criminologisch) surveyonderzoek. Sociologie, 4(4), 371-394.
- 87 -
Bijlage A. Vragenlijst omwonenden Naam interviewer:…….………………………………………………………... Datum: …………………………………………………………………………. Straat & huisnummer respondent: ………………………………………………………………………………….. Type woning: Eengezinswoning, niet vrijstaand twee onder 1 kap Vrijstaande woning/ bungalow Etagewoning, bovenwoning, maisonnette, benedenwoning Flat, minder dan 5 woonlagen Begane grond Eerste etage Tweede etage Derde etage Vierde etage Flat, 5 of meer woonlagen Bejaardenhuis, bejaardenoord Seniorenwoning, bejaardenwoning, aanleunwoning Verzorgingshuis Woonboot/ woonwagen Anders, namelijk …………………………………………………. Begintijd interview: ……………………………………….................................................................. Eindtijd interview: …………………………………………………………………………………..
- 88 -
Introductie INT: Goedendag, ik ben …………..[naam interviewer] en in opdracht van de Gemeente en Universiteit Leiden interview ik mensen over de veiligheid in hun buurt. Ik wil u daar graag wat vragen over stellen. Wilt u hieraan meewerken? [INT: Bij nee of onzekerheid respondent; toelichting afhankelijk van motivatie respondent] •
• • • • •
Ik heb een brief van de Gemeente Leiden en van Universiteit Leiden bij ons, met daarin ook de telefoonnummers van mensen die u eventueel kunt bellen voor meer informatie. Wilt u die misschien eerst zien? Dit onderzoek wordt mede uitgevoerd op initiatief van een groep buurtbewoners. Het duurt maar ongeveer 30 minuten. Als u wel wilt meewerken, maar het komt nu niet uit, dan kunnen we ook een afspraak maken? [INT: afspraak maken] De gegevens worden anoniem verwerkt. Als u wilt dan kunt u uw naam en adres noteren, dan krijgt u over een poosje een brief met daarin resultaten van alle interviews.
[INT: noteer weigeringen]
Deel 1. Achtergrond INT: In dit interview vragen we op verschillende manieren naar veiligheid in uw buurt. Het interview bestaat uit verschillende delen. Ik wil graag beginnen met wat vragen stellen over uw persoonlijke situatie. Uiteraard zullen alle gegevens vertrouwelijk behandeld worden, en anoniem verwerkt worden. Ze zullen alleen gebruikt worden voor dit onderzoek. [INT: kruis geslacht respondent aan]
Man Vrouw
1.1
Wat is uw leeftijd? ………… jaar
1.2
Uit hoeveel personen bestaat uw huishouden, uzelf meegerekend? …………………………… personen (<2, ga door naar vraag 1.3)
1.2a. Zijn dat uw familieleden? Uw partner en/of kinderen? Ja, partner ga door naar vraag 1.3 Ja, partner en kinderen ga door naar vraag 1.2b Ja, kinderen ga door naar vraag 1.2b Ja, anders namelijk………………………………………………… Nee, huisgenoten ga door naar vraag 1.3 Nee, anders namelijk……………………………………………….
- 89 -
1.2b. Hoe oud zijn uw kinderen? [specificeer: jongen / meisje] Kind 1 jongen/meisje……………..jaar Kind 2 jongen/meisje………..……jaar Kind 3 jongen/meisje……….…….jaar Kind 4 jongen/meisje……….…….jaar
1.3 In welke klasse valt het gezamenlijk netto (=schoon) inkomen van uw huishouden? Uitkeringen, pensioengelden, alimentatie en dergelijke zijn ook inkomen. Niet meegerekend worden: vakantiegeld, kinderbijslag en huursubsidie.
< Euro 800 801 – 1.130 Euro 1.131 – 1.350 Euro 1.351 – 1.600 Euro 1.601 – 2000 Euro 2.001 – 2.500 Euro 2.501 – 3000 Euro 3001 – 3500 Euro 3501 – 4000 Euro 4001 Euro Geen antwoord
1.4 Wat is uw hoogstgenoten schoolopleiding die u met een diploma heeft afgerond?
Lager onderwijs (inclusief LAVO en VGLO) Lager beroepsonderwijs (VBO, LBO) Mavo Middelbaar beroepsonderwijs (MTS, MEAO) Havo/ VWO HBO WO Anders, namelijk ………………………………………….
- 90 -
1.5
Verricht u betaalde werkzaamheden?
1.6
Waar werkt u, indien u buitenshuis werkt?
1.7
Werkende Student/ scholier Huisvrouw of huisman Werkloos Arbeidsongeschikt Gepensioneerd/ VUT Anders, namelijk ………………………………………………
In welk land bent u geboren?
1.9
Elders, in de buurt waar ik woon Elders, in Leiden Buiten Leiden Geen vast werkadres Ik werk niet buitenshuis/ ik werk thuis
Wat is uw hoofdbezigheid overdag?
1.8
Nee ga door naar vraag 1.7 Ja, tot 12 uur per week Ja, meer dan 12 uur per week
Nederland Turkije Marokko Nederlandse Antillen Suriname Anders, namelijk …………………………………………. Wil niet zeggen Onbekend
In welk land is uw moeder geboren?
Nederland Turkije Marokko Nederlandse Antillen Suriname Anders, namelijk ……………………………. Wil niet zeggen Onbekend
- 91 -
1.10 In welk land is uw vader geboren?
Nederland Turkije Marokko Nederlandse Antillen Suriname Anders, namelijk ……………………………. Wil niet zeggen Onbekend
Deel 2. Buurt INT: Het volgende deel van dit interview gaat over de veiligheid in uw buurt. Ik noem u nu een aantal vervelende voorvallen en misdrijven, die in uw buurt voor kunnen komen. Ik zou graag willen weten of deze voorvallen en misdrijven naar uw eigen idee vaak, soms of bijna nooit voorkomen in uw buurt. [INT dus bijvoorbeeld: Fietsdiefstal; komt dat heel vaak, vaak, soms, nooit of bijna nooit voor in uw buurt?] Responstabel 2.1 Fietsdiefstal Diefstal uit auto’s Beschadiging of vernieling aan auto’s en diefstal vanaf auto’s, bijvoorbeeld wieldoppen etc. Inbraak in woningen Tasjesroof Bedreiging Geweldsdelicten Vrouwen en mannen die op straat worden lastig gevallen Bedelen Bekladding van muren en/of gebouwen Hondenpoep op straat Rommel of afval op straat
Heel vaak
Vaak
Soms
Bijna nooit
Nooit
Weet niet/ wil niet zeggen
- 92 -
Responstabel 2.1-vervolg Vernieling van straatmeubilair, zoals telefooncellen, banken, bushokjes vuilnisbakken, speeltoestellen etc. Overlast door omwonenden (andere buurtbewoners, buren) Wildplassen Wildpoepen Samenscholen/ rondhangen van jongeren Intimiderend of aanstootgevend gedrag Samenscholen/ rondhangen van daklozen, drank- en drugsgebruikers Betreding en gebruikmaking van steegjes, portieken, speelhuisjes door drank- en drugsgebruikers Mensen die slapen in de openbare ruimte Vervuiling als gevolg van buiten slapen/ kamperen Restmateriaal op straat van drank of drugsgebruik, zoals spuiten, flessen, verpakkingen e.d. Drugsoverlast dealers Andere drugsoverlast/ algemeen
Namelijk: (specificeer)
Heel vaak
Vaak
Soms
Bijna nooit
Nooit
Weet niet/ wil niet zeggen
………………………….…………………………………...
2.2 Wat zijn volgens u de twee belangrijkste problemen in uw buurt, waarvan u vindt dat die met voorrang moeten worden aangepakt? (INT: Ga bij het invullen uit van de hiervoor genoemde lijst met voorvallen/misdrijven in uw buurt. ) 1.
2.
- 93 -
Melden overlast INT: Soms melden mensen de dingen, de vervelende voorvallen en misdrijven, die ik u net noemde. 2.3
Heeft u wel eens melding gedaan van overlast in uw wijk?
Nee ga door naar vraag 2.4. Ja
2.3b. Bij wie heeft u deze melding gedaan?
Politie Gemeente Anders, namelijk ………………………………….. Wil niet zeggen
2.3c. Welke vorm van overlast betrof het?………………………….. 2.4.
Hoe lang woont u in deze buurt? ……….jaar/ …….. maanden.
2.5. Vindt u dat de buurt waarin u woont, het afgelopen jaar vooruit of achteruit is gegaan?
Vooruit gegaan Achteruit gegaan Gelijk gebleven ga door naar vraag 2.7.
2.6. Waaruit blijkt dat uw buurt vooruit of achteruit is gegaan? Kunt u dat toelichten? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………
2.7.
Denkt u dat de buurt waarin u woont, de komende jaren vooruit zal gaan, achteruit zal gaan of gelijk zal blijven?
Zal vooruit gaan Zal achteruit gaan Zal gelijk blijven ga door naar vraag 2.9.
2.8. Waarom denkt u dat uw buurt vooruit/ achteruit zal gaan? Kunt u dat toelichten? ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………
- 94 -
2.9. Is de waarde van uw woning naar uw mening veranderd in het afgelopen jaar? Nee ga door naar vraag 2.10 Ja, gestegen Ja, gedaald
2.9b. Waar wijt u deze stijging/ daling aan? ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………
2.10. Dan volgen nu enkele stellingen over de leefbaarheid in uw buurt. Kunt u aangeven in hoeverre u het met de betreffende stelling eens of oneens bent? Responstabel 2.10
Helemaal Mee eens mee eens
Neutraal
Mee oneens
Helemaal Weet niet/ mee wil niet oneens zeggen
De mensen in deze buurt kennen elkaars nauwelijks
De mensen in deze buurt gaan op een prettige manier met elkaar om.
Ik woon in een gezellige buurt, waar veel saamhorigheid is.
Ik voel me thuis bij de mensen die in deze buurt wonen.
Ik heb veel contact met andere buurtbewoners.
Ik ben tevreden over de bevolkingssamenstelling in deze buurt.
2.11. We hebben u een aantal vragen gesteld over de buurt waarin u woont. Kunt u ter afsluiting van dit gedeelte van het onderzoek een rapportcijfer (tussen 1 en 10) geven voor uw buurt? 1 2
3 4
5 6
7 8
- 95 -
9 10
Deel 3. Vragen onveiligheid INT: Nu wil ik u graag wat vragen stellen over uw ideeën over veiligheid en criminaliteit. Het gaat om het antwoord dat het eerste in u opkomt. 3.1. In hoeverre bent u bang dat u zelf slachtoffer wordt van…. [INT: noem delict en dan: Bent u daar helemaal niet bang voor, een beetje bang voor of heel erg bang voor? Aankruisen wat meest van toepassing is]
Responstabel 3.1 …..bedreiging? .…een seksueel misdrijf? .…een inbraak? .… mishandeling?
3.2.
Helemaal Niet bang niet bang
Beetje bang
Bang
Heel erg Weet niet/ bang wil niet zeggen
Hoe groot denkt u dat de kans is om in de loop van dit jaar zelf slachtoffer te worden van…
[INT: noem delict en dan: Denkt u dat die kans heel groot is, niet echt groot, klein of heel klein is? Aankruisen wat meest van toepassing is] Niet groot, Heel Weet niet/ Heel groot Groot Klein Responstabel 3.2 niet klein klein wil niet zeggen …..bedreiging? .…een seksueel misdrijf? .…een inbraak? .… mishandeling?
3.3.
Wanneer u onverhoopt toch slachtoffer wordt, hoe groot denkt u dat voor u de nadelige gevolgen zijn als u zelf slachtoffer wordt van…
[INT: noem delict en dan: Denkt u dat de gevolgen dan heel groot zijn, niet echt groot, klein of heel klein zijn? Aankruisen wat meest van toepassing is] Niet groot, Heel Weet niet/ Heel groot Groot Klein Responstabel 3.3 niet klein klein wil niet zeggen …..bedreiging? .…een seksueel misdrijf? .…een inbraak? .… mishandeling?
- 96 -
3.4.
Nu volgen enkele stellingen waar u het helemaal mee eens tot helemaal mee oneens mee kunt zijn.
[INT: eventueel specificeren: helemaal mee eens, mee eens, niet mee eens/niet mee oneens, oneens, helemaal mee oneens. Aankruisen wat van toepassing is]. Helemaal Weet niet/ Mee Helemaal Mee eens Neutraal mee wil niet mee eens oneens Responstabel 3.4 oneens zeggen Ik voel me veilig als ik ’s avonds alleen over straat loop Ik voel me op mijn gemak als ik ’s avonds alleen thuis ben Ik voel me op mijn gemak als ik ’s avonds alleen over straat loop Ik voel me veilig als ik ’s avonds alleen thuis ben
3.5
Ik noemde u daarstraks dingen die in uw buurt voor kunnen komen, zoals fietsdiefstal, rommel op straat, rondhangen en dergelijke. Waar heeft u zelf wel eens last van in uw buurt? [INT: Laat respondent ZELF dingen noemen en kruis dan aan. Eventuele doorvraag: heeft u wel eens last van rommel op straat, of mensen die slapen in de openbare ruimte?]. [Bij elk voorval:] Hoe lang geleden was de laatste keer dat u daar last van had? Responstabel 3.5
Hoe lang geleden was de laatste keer? Ja, heeft respondent Afgelopen Afgelopen Afgelopen 3 Afgelopen last van Gisteren week
Fietsdiefstal Diefstal uit auto’s Beschadiging of vernieling aan auto’s en diefstal vanaf auto’s, bijvoorbeeld wieldoppen etc. Inbraak in woningen Tasjesroof Bedreiging Geweldsdelicten
Vrouwen en mannen die op straat worden lastig gevallen Bedelen
Bekladding van muren en/of gebouwen Hondenpoep op straat
Rommel of afval op straat
- 97 -
maand
maanden
half jaar
Langer geleden
Responstabel 3.5 vervolg Vernieling van straatmeubilair, zoals telefooncellen, banken, bushokjes vuilnisbakken, speeltoestellen etc. Overlast door omwonenden (andere buurtbewoners, buren) Wildplassen
Hoe lang geleden was de laatste keer? Ja, heeft respondent Afgelopen Afgelopen Afgelopen Afgelopen Langer last van Gisteren week
Samenscholen/ rondhangen van jongeren Intimiderend of aanstootgevend gedrag Samenscholen/ rondhangen van daklozen, drank- en drugsgebruikers Betreding en gebruikmaking van steegjes, portieken, speelhuisjes door drank- en drugsgebruikers Mensen die slapen in de openbare ruimte Vervuiling als gevolg van buiten slapen/ kamperen Restmateriaal op straat van drank of drugsgebruik, zoals spuiten, flessen, verpakkingen e.d. Drugsoverlast dealers
Andere drugsoverlast/ algemeen
Anders, namelijk Nee, nergens last van Weet niet/kan niet zeggen
geleden
Wildpoepen
Namelijk: (specificeer)
maand 3 maanden half jaar
………………………….…………………………………... ……………………………………………………………………….
- 98 -
Deel 4. Plekken [INT: stiften en plattegrond pakken].
INT: voor de volgende vragen hebben we een plattegrond van uw wijk nodig. [INT: laat plattegrond zien aan respondent]
INT: Dit is een kaart van uw wijk erop. [[INT: wijk van respondent aanwijzen].
INT: We zijn nu ongeveer hier [[INT: huis van respondent op kaart aanwijzen EN AANGEVEN op plattegrond met ‘H’ van huis respondent].
4.1 Ik heb u daarstraks vragen gesteld over de veiligheid in uw buurt en heb toen vervelende dingen genoemd die in uw buurt voor kunnen komen, zoals fietsendiefstal en vernielingen. Kunt u op deze plattegrond aangeven wat u onder ‘uw buurt’ verstaat? Welke straten vallen daar ongeveer onder? [INT: gele arceerstift geven en laten inkleuren of omcirkelen op plattegrond].
4.2
In uw eigen buurt en in uw wijk kunnen er plekken zijn die u niet veilig vindt. Kunt u die plekken aangeven op de plattegrond met deze roze stift?
[INT: wijs gehele gebied aan]. [INT: geef roze arceerstift en laat respondent aangeven op de plattegrond]. [INT: benoem plekken in kolom 1 van de tabel; zet corresponderende nummer ook bij roze plekken op plattegrond]
[Doorvraaginstructie] Wanneer respondent geen enkele plek kan noemen die zij/hij niet veilig vindt:
4.2b Dit kunnen plekken zijn die u voor u zelf niet veilig vindt, of bijvoorbeeld voor kinderen niet. [INT: specificeer in tabel wanneer respondent aangeeft plekken niet veilig te vinden voor andere personen als (eigen) kinderen/ partner of meer in algemeen voor ‘vrouwen’, ‘kinderen’] [INT: kruis aan in tabel wanneer respondent ook na doorvraag geen enge plek kan noemen].
4.3 [INT: Behandel alle verschillende plekken die respondent heeft aangegeven niet veilig te vinden en/of aantekent op plattegrond. Per plek 4.3a, 4.3b en 4.3c]. 4.3a Er kunnen verschillende redenen zijn waarom mensen een bepaalde plek niet veilig vinden. Kunt u per plek aangeven waarom u die plek niet veilig vindt? [INT: noem plek uit kolom 1 van tabel en vraag naar reden. Omschrijf kort in kolom 2 van de tabel].
4.3b Zijn dit plekken die u wel eens mijdt omdat u ze niet veilig vindt? [INT: terug naar genoemde plekken in tabel, noem plek en vraag of respondent deze plek vaak, soms, of bijna nooit mijdt. Kruis aan in kolom 3 van de tabel].
- 99 -
4.3c Mijdt u deze plek vooral overdag of ’s avonds? [INT: vermeld in laatste kolom D als overdag, A als vooral ’s avonds, D+A als overdag en ’s avonds]
1. PLEK (benoem geografische locatie, bijv. straatnaam)
2. Reden
3. Mijden
Reden niet veilig
D en/of A Vaak Soms (Bijna) nooit Vaak Soms (Bijna) nooit Vaak Soms (Bijna) nooit Vaak Soms (Bijna) nooit Vaak Soms (Bijna) nooit
1
2
3
4
5
4. wanneer
Respondent noemt GEEN onveilige plekken, ook niet na doorvraag 4.2b
Deel 5. Zorglocatie Nu wil ik u graag wat vragen stellen over dak- en thuislozen. 5.1. Ik leg u nu een aantal stellingen voor. Kunt u aangeven in hoeverre u het eens of oneens bent met deze stellingen? Responstabel 5.1 Het is de taak van de gemeente om daklozen en verslaafden opvang te bieden. Daklozen en verslaafden veroorzaken vervuiling. Er zijn teveel daklozen en verslaafden in Leiden. Daklozen en verslaafden moeten een opvangplek in de wijk krijgen. Daklozen en verslaafden vergroten de onveiligheid in de buurt. Als daklozen en verslaafden opgevangen worden hangen zij niet meer op straat rond.
Helemaal Weet niet/ mee wil niet oneens zeggen
Helemaal mee eens
Mee eens
Neutraal
Mee oneens
- 100 -
5.2. Bent u op de hoogte van de zorglocatie voor daklozen en alcohol- en drugsverslaafden in gebouw B van het Nuon-complex aan de Langegracht? Ja Nee ga door naar vraag 5.3
5.2b. Op welke wijze bent u hiervan op de hoogte geraakt? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………..
5.3.
Hoe staat u tegenover een dergelijke zorglocatie? Positief, omdat ……………………………………………………………… Negatief, omdat …………………………………………………………….. Onverschillig/ neutraal, omdat ………………………………………………………..
5.4. Kunt u enkele voor- en nadelen noemen van een dergelijke zorglocatie in uw buurt? Voordelen
Nadelen
Deel 6. Afronding INT: We zijn bijna aan het einde gekomen van dit interview. We zijn op zoek naar mensen die willen meewerken aan verder onderzoek naar veiligheid en overlast in deze buurt, bijvoorbeeld in de vorm van een uitgebreider gesprek. Zou u hieraan willen meewerken? Nee Ja naam en telefoonnummer noteren Naam:……………………………………………… Telefoonnummer: ………………………………….
INT: Dit is het einde van het interview. Heel erg bedankt voor uw medewerking. Als u dat wilt, dan kunt u uw naam en adres noteren, dan krijgt u een brief met daarin de resultaten van alle interviews. [INT: Laat eventueel naam en adres noteren].
- 101 -
Bijlage B. Interview cliënten Setting interview………………………………………… Datum……………………………………………………. Interviewlocatie………………………………………….. Tijd en duur van het interview…………………………... Vind je het goed dat we het gesprek opnemen? We gebruiken foto’s tijdens de interviews om dingen te verduidelijken. We willen graag je mening over de (situaties op de) foto’s. Personalia Naam respondent……………………………………… Geslacht respondent………………………………….. Leeftijd respondent……………………………………. Van welke voorzieningen maakt de respondent gebruik? Achtergrondvragen Wanneer en hoe in de opvang terecht gekomen? Hoe is dat gegaan? Hoe ziet je toekomst eruit? Met wie ga je om? Hoe ziet je dag er uit? [foto] Met wie heb je in het dagelijks leven te maken? Hoe verlopen die interacties? Wat vind je van de zorginstelling? [foto ] Aan welke voorwaarden moet een zorginstelling voldoen? Wat is daarbij het belangrijkst? Wat vind je belangrijk binnen een zorginstelling qua voorzieningen? Grijp je de zorgvoorziening ook aan om je eigen situatie te verbeteren? Perceptie van overlast: [foto’s] Vaak wordt negatief gesproken over daklozen: daklozen bedelen, maken rotzooi, zijn eng, altijd dronken. Kortom, veel mensen vinden de aanwezigheid van daklozen (of een daklozenopvang) een probleem. Wat vind je daarvan? Wat zie je zelf als overlast? Wanneer veroorzaakt een dakloze overlast? Volgens wie is dat dan overlast? Bejegening door de politie: [foto’s] Wat vind je van de behandeling van daklozen door de politie? Ben je wel eens met de politie in aanraking geweest? Zo ja, hoe werd je behandeld? Hoe komt dat denk je?
- 102 -
Bijlage C. Interview bewoners INT: Goedendag, ik ben ………….. en we hebben een afspraak met u gemaakt voor een aanvullend interview. De informatie uit dit interview gebruiken we voor het onderzoek dat doen naar de veiligheid en overlast in uw buurt, in opdracht van de gemeente en Universiteit Leiden. Fijn dat u hieraan wilt meewerken; vindt u het goed dat we dit gesprek opnemen? Ik wil wat vragen stellen en dan vooral ú aan het woord laten over uw buurt. Ik wil u daarbij een aantal foto’s laten zien waar we ook over kunnen praten. Setting interview:…………………………………………………………….. Datum:………………………………………………………………………... Interviewlocatie:……………………………………………………………… Begintijd interview:………………………………………………………….. Eindtijd interview:……………………………………………………………. Duur van het interview:………………………………………………………. 1. Personalia: Naam respondent:…………………………………………………………….. Geslacht respondent:………………………………………………………… Leeftijd respondent:………………………………………………………….. Hoe lang woont u hier al?................................................................................. Gebied I of II?................................................................................................... 2. Nieuwe Energie Afstand woning – zorglocatie (ongeveer) Wat vindt u van de zorginstelling? [Foto] Aan welke voorwaarden moet een zorginstelling voldoen? Wat vindt u daarbij het belangrijkst? Wat voor voorzieningen vindt u belangrijk in een dergelijke zorginstelling? Wat werkt goed aan Nieuwe Energie? Wat kan beter? Wat merkt u in uw buurt van de zorginstelling? Hebt u verschil gemerkt sinds de plaatsing van het centrum? Wanneer merkte u dat verschil? (weet de respondent wanneer de zorginstelling open is gegaan?) Sommige omwonenden hadden verwacht dat door de komst van de zorglocatie er meer overlast en criminaliteit zou komen, andere omwonenden dachten juist dat de overlast beter in de hand te houden zou zijn. Hoe denkt u hierover? Heeft u weleens contact met de daklozen/ enige vorm van omgang met hen? Hoe verlopen die interacties? 3. Overlast Soms wordt negatief gesproken over daklozen: ze bedelen, maken rotzooi, zijn eng, altijd dronken. Kortom, sommige mensen vinden de aanwezigheid van daklozen of een daklozenopvang een probleem. Wat vindt u daarvan? Wat vindt u overlast? [foto’s] Concrete vragen bij de foto’s: Foto : straatkrantverkoper Wat als deze persoon geen straatkrant maar kaarten verkoopt? En als deze persoon aan het bedelen is? Maakt het verschil als ze actief worden benaderd of als de verkoper er gewoon maar staat? Kunt u zich voorstellen dat de dakloze dit doet? (zowel verkopen als bedelen)
- 103 -
Foto : bankje Wat is precies de overlast? Het lawaai, de rommel die achtergelaten wordt of de pure aanwezigheid? Wat als dit studenten waren? Maakt de locatie nog uit? Bij een school of in een groot park? Foto: slaapspullen Maakt de locatie uit? Als het niet zichtbaar is? Of als het bij respondent voor de deur ligt? Wat als het netjes opgevouwen zou zijn? Begrijpt u dat de dakloze zijn spullen hier laat liggen? (of dat hij op straat moet slapen) Wanneer veroorzaakt een dakloze overlast? Volgens wie is dat dan overlast? Hoe denkt u dat de daklozen hier zelf over denken? Kunt u begrijpen dat sommige daklozen alle op de foto afgebeelde vormen van overlast geen overlast vinden? 4. Politie Heeft u weleens overlast gemeld bij de politie? Zo ja, waar ging het over? Heeft u weleens overlast van daklozen/het daklozencentrum gemeld bij de politie? Zo ja, waar ging dat over? Wat vindt u van de behandeling van de politie met daklozen? [foto’s] Concrete vragen bij de foto’s (je kunt hierbij terugverwijzen naar wat de daklozen zelf zeiden): Foto: verwijderen dakloze? Maakt het nog verschil wat de locatie is? Station vs. school? Wat als de persoon aan het drinken is? Wat als de persoon alleen weg wordt gehaald omdat hij bekend is als dakloze? Foto: boetes Maakt het nog uit wanneer de muziek gemaakt wordt? En waar? Wat vindt u van boetes van drinken in het openbaar? Studenten krijgen die vaak niet, terwijl die ook met flessen drank over straat lopen, wat vindt u daarvan? Daklozen kunnen vaak boetes niet betalen, dus belanden ze in de gevangenis. Dit kost de maatschappij geld. Beïnvloedt dat uw mening over deze boetes? 5. Suggesties/advies aan gemeente Welke maatregelen zou de politie/gemeente/andere instantie volgens u kunnen nemen om mogelijke problemen in de buurt te voorkomen of tegen te gaan? Heeft u ideeën voor deze mogelijke maatregelen? Bedanken & afronden
- 104 -
Bijlage D. Interview leden cliëntenraad 1. Personalia Naam respondent: Geslacht respondent: Leeftijd respondent: Hoe lang bent u al in deze functie? 2. Nieuwe Energie - Wat vindt u van de zorginstelling? - Aan welke voorwaarden moet een zorginstelling voldoen? - Wat vindt u daarbij het belangrijkst? - Wat voor voorzieningen vindt u belangrijk in een dergelijke zorginstelling? - Wat werkt goed aan Nieuwe Energie? Wat kan beter? - In hoeverre denkt u dat de buurtbewoners een verschil gemerkt hebben, gericht op overlast en criminaliteit, sinds de plaatsing van de zorglocatie Nieuwe Energie? - De functie die u uitvoert, wat houdt die precies in? - Heeft u door uw functie veel contact met de buurtbewoners rond Nieuwe Energie? - Hoe gaat de samenwerking tussen de verschillende partijen, bv. bewoners en politie, rond Nieuwe Energie? - Dit contact, leidt dat tot goede resultaten? - Wat is uw algemene beeld van de relatie tussen daklozen en buurtbewoners? - Wat zijn uw eigen ervaringen hiermee? 3. Overlast
[foto veegploeg] -
Wat vindt u van het initiatief van het bestaan van de veegploeg? Kan dit een vorm van overlast zijn volgens u?
[foto verkoper straatkrant] Vindt u het verkopen van de straatkrant een vorm van overlast? - Denkt u dat er verschil is tussen de visie van buurtbewoners en cliënten met betrekking tot het verkopen van de straatkrant? - Uit de bewonersinterviews bleek dat bewoners een straatkrantverkoper over het algemeen niet als overlastgevend zien. Acht bewoners gaven echter wel aan dat wanneer straatkrantverkopers een actievere houding aannemen het meer naar overlast neigt. Uit de interviews met de cliënten bleek dat zij geen van allen het verkopen van de straatkrant als overlast zien. Vijf van de elf cliënten gaven echter wel aan dat het uitmaakt hoe actief de verkoper de mensen op straat benaderd. Dit komt dus wel/niet overeen met uw visie. (Zo niet, kunt u hier een verklaring voor geven?) Bedelen: - Vindt u bedelen een vorm van overlast? - Denkt u dat er verschil is tussen de visie van buurtbewoners en cliënten met betrekking tot bedelen? - Uit de bewonersinterviews bleek dat het merendeel van de respondenten bedelen als overlast zag, met name omdat het armoedig is en een slechte uitstraling van het straatbeeld geeft. Uit de interviews met de cliënten bleek dat degene die hun mening over dit onderwerp hebben gegeven dit allemaal als overlast zagen. Dit komt dus wel/niet overeen met uw visie. (Zo niet, kunt u hier een verklaring voor geven?)
- 105 -
[foto bankje park] -
-
Vindt u dit een vorm van overlast? Denkt u dat deze situatie, puur de aanwezigheid van daklozen, anders wordt ervaren qua overlast door bewoners en cliënten? Uit de bewonersinterviews bleek dat negen bewoners dit niet als overlast zagen en twee bewoners wel. Uit de interviews met de cliënten bleek ook dat vier van de vijf deelnemende daklozen dit niet als overlast zagen. De reden die ze hiervoor gaven was dat de daklozen niets fout doen. Dit komt dus wel/niet overeen met uw visie. (Zo niet, kunt u hier een verklaring voor geven?) Wat verwacht u dat de bewoners en de cliënten hier als overlast zien? Bijv. lawaai, de rommel die wordt achtergelaten of puur de aanwezigheid.
[foto slaapspullen] -
Vindt u dit overlast? Denkt u dat er verschillen zijn tussen het ervaren van overlast door bewoners en cliënten met betrekking tot deze slaapspullen? Uit de bewonersinterviews bleek dat de meningen zeer verspreid waren, de helft vond het wel overlast en de andere helft niet. Daarentegen uit de interviews met de cliënten bleek dat op één na iedereen dit niet als overlast zag, de reden die het meest genoemd wordt is dat de persoon nergens anders kan slapen. Dit komt dus wel/niet overeen met uw visie. (Zo niet, kunt u hier een verklaring voor geven?)
Begrip: - Kunt u begrijpen dat sommige daklozen alle op de foto´s afgebeelde vormen van overlast géén overlast vinden? - In hoeverre denkt u dat een dakloze begrip heeft voor wat buurtbewoners als overlast ervaren? (deelvraag E!) 4. Politie [foto verwijderen dakloze] - Wat vindt u hiervan? - Denkt u dat er verschillen zijn tussen het ervaren van overlast door bewoners en cliënten met betrekking tot deze situatie? Behandeling: - Hoe denkt u dat buurtbewoners en cliënten tegen de behandeling van daklozen door de politie aankijken? - Uit de bewonersinterviews bleek dat enkele buurtbewoners positief zijn wat betreft bejegening door de politie. Daarentegen uit de interviews met de cliënten bleek dat er maar één cliënt over een positieve bejegening sprak. Dit komt dus wel/niet overeen met uw visie. (Zo niet, kunt u hier een verklaring voor geven?) [foto boetes] - Denkt u dat er verschillen zijn tussen het ervaren van overlast door bewoners en cliënten met betrekking tot het maken van muziek in het openbaar? - Uit de bewonersinterviews bleek dat op één respondent na iedereen muziek maken in het openbaar geen vorm van overlast vond, dit zelfde bleek uit de interviews met de cliënten. Dit komt dus wel/niet overeen met uw visie. (Zo niet, kunt u hier een verklaring voor geven?) Ter afsluiting: - In hoeverre zijn de antwoorden die de cliënten hebben gegeven betrouwbaar volgens u? - Is de houding van omwonenden veranderd sinds de opening van Nieuwe Energie? - Zijn er ook ‘klagers’?
- 106 -
