Verslag van de lezing: ‘Hoe gezond is je mond?’ d.d. 22 april 2015 De relatie tussen mondzorg en diabetes mellitus (DM). Samenvatting van de lezing door Mw. Anja Eijsvoogel-van Meeuwen. Zij is als mondhygiënist verbonden aan de afdeling Kaakchirurgie van het Elkerliekziekenhuis te Helmond. De voordracht is op woensdag 22 april 2013 in De Fonkel in Helmond gehouden voor Diabetesvereniging Nederland, Regio Peel & Kempen. door Ferry Elings
Inleiding De voordracht gaat over het belang van goede mondzorg en in het bijzonder bij mensen met diabetes. Er zal ingegaan worden op risicofactoren, anatomie van het gebit, DM en mondproblemen. Er zal uitleg gegeven worden over wat goede mondzorg is, welke hulpmiddelen er zijn en er wordt advies gegeven over goede mondzorg. Zo komen uitgebreid het ontstaan van cariës en tandsteen aan de orde. Het feit dat mensen met diabetes extra risico lopen en welke risico’s dat zijn. De adviezen zullen zich beperken tot algemene adviezen doordat de adviezen voor iedereen specifiek van aard kunnen zijn. Iedereen is zich ervan bewust dat een bezoek aan de tandarts toch minimaal eens per 6-9 maanden moet plaats vinden. Een probleem voor een regelmatige gang naar de tandarts is dat een leek vaak geen onvolkomenheden kan waarnemen, totdat het ‘te laat’ is. Als men een gat in de knie valt is bezoek aan een arts een logisch gevolg. Een gaatje in een tand of kies zie je niet. Ook parodontitis (ontsteking van het tandvlees, bloedend tandvlees) wordt niet vaak als probleem onderkend. Het belang mondgezondheid Het gebit moet goed worden schoongehouden, hierop wordt bij hulpmiddelen en adviezen terug gekomen. Maar waarom moeten we hier iedere keer meerdere malen per dag aandacht aan besteden. In de mond is een grote hoeveelheid bacteriën en schimmels (mondflora) actief. Deze komen in de mond via de omgeving, te weten voedsel, lichamelijke contacten e.d.. Het begint al als baby door overdracht van de moeder. De mondflora moet in balans zijn. Een goede mondhygiëne bevordert de spijsvertering, voorkomt ontstekingen en cariës. Een verstoorde balans in de mondflora door slecht poetsen veroorzaakt halitose (slechte adem, malodeur), en ontstekingen. Bovendien kan het kauwvermogen worden aangetast door het los gaan zitten van tanden en kiezen of het verlies daar van. Het kauwen van voedsel, samen met speeksel in de mond, is het eerste begin van de spijsvertering. Bovendien bevordert goed kauwen het cognitieve vermogen en het belemmert de vorming van cariës door meer speekselproductie. Er bestaan diverse risico’s die bijdragen aan een slechte mondgezondheid. Zo hebben hormonen hierop invloed, iedereen kent nog wel het oude gezegde: ieder kind kost een tand. Zeker in de zwangerschap bestaat er een grote kans op problemen door de hormonale schommelingen, de grotere doorbloeding van het lichaam en het slapper
worden van de collagene weefsels die de tanden in de tandkas vast houden. Er is verder een geringere weerstand wat bacteriën de kans biedt toe te slaan. Roken kan bijdragen tot een minder goed gebit door vernauwing van de kleine bloedvaten, door het roken is de kans op ontstekingen groter. Bovendien krijgen de tanden en kiezen minder voedingsstoffen aangevoerd. Diverse ziektebeelden, medicijnen maar ook gebrek aan vitamines en mineralen kunnen bijdragen aan een slechte mondgezondheid. Te denken valt bijvoorbeeld bij kankerbestrijding de chemotherapie en radiotherapie (bestralingen). Vaak gaat het ook gepaard met een droge mond omdat de speekselklieren aangetast worden. Diverse antidepressiva en andere medicijnen dragen bij aan de achteruitgang van kwaliteit door een droge mond. Een gebrek aan vitamine C veroorzaakte vroeger onder zeelui de beruchte scheurbuik dat leidde tot verlies van tanden en kiezen. De opbouw van het gebit en de daarmee samenhangende problemen. De tanden en kiezen (de gebitselementen) zijn bekleed met glazuur (tandemail), dit is het hardste deel van het menselijk lichaam. Hieronder zitten het tandbeen en de tandholte. Het gebit zit met de tandwortels vast in de kaak. De tanden en kiezen worden bij de kaak omgeven door tandvlees. Bij het nuttigen van voedsel en drank worden de voedingsmiddelen door bacteriën omgezet in een zurig deel. Dat wordt een zuurstoot genoemd. Dit gebeurt in zeer belangrijke mate bij zoete voedingsmiddelen: hoe zoeter, hoe zuurder. Door de bacteriën wordt er tandplaque gevormd, een laagje eiwitten rondom de tanden en kiezen en welke dezelfde heeft kleur als het gebit. Tandsteen is een verharding van tandplaque door speekselzouten en bloedresten en is bruin of gelig van kleur. Het ontstaan van tandsteen is géén gevolg van hard drinkwater. Enzymen in het speeksel brengen de zuurgraad weer terug naar het normale, neutrale niveau. 6 tot 8 zuurstoten per dag kan het speeksel aan. Bij het veelvuldig iets tussendoor blijven eten krijgen deze enzymen onvoldoende tijd hun werk te doen. Het zuur tast het glazuur aan, en kunnen zo gaatjes (cariës) veroorzaken. Vaak is het zichtbare gaatje een groter gat in het onderliggende, zachtere tandbeen. Parodontitis is een ontsteking aan het tandvlees. Normaal zit er een ruimte (pocket) tot maximaal 3mm diep tussen het tandvlees en het gebit. Bij ontstekingen ontstaat er een grotere doorbloeding om de toevoer van witte bloedlichaampjes mogelijk te maken. Hierdoor ontstaan vaak de tandvlees bloedingen. Wijkend tandvlees is een broeinest voor zuurstof-mijdende bacteriën. Deze parodontitis kan voorkomen worden of tot stilstand worden gebracht door goed poetsen. Door de ontstekingen kan het tandvlees nog meer gaan wijken en kunnen de gebitsdelen loskomen te staan. Verhoogde systemische ontstekingswaarden. Door ontstekingen in het lichaam (het systeem), waaronder die in de mond, kunnen ontstekingswaarden in het bloed gemeten worden. Als de ontsteking een gevolg van parodontitis is kunnen er gevaarlijke gezondheidsrisico’s optreden. Deze kunnen bijvoorbeeld cardiovasculair van aard zijn, denk aan ontstekingen e.d. van de hartklep. Ook kunnen er zwangerschapscomplicaties (vroeggeboorten), complicaties bij transplantaties optreden en het kauwvermogen kan beperkt worden.
Bij diabetes speelt ernstige parodontitis een belangrijke rol bij het niet goed kunnen instellen van de diabetes. Bovendien verlopen ontstekingen en herstel van verwondingen langzamer. Mondhygiëne en diabetes Diabetes kan grote gevolgen hebben voor problemen in de mond. Een van de verschijnselen van een te hoge bloedglucosewaarde is het hebben van een droge mond. Dit ontstaat door dat door de nieren vocht aan het lichaam wordt onttrokken. Door gebrek aan speeksel komt de enzymwerking van het speeksel niet goed op gang. Bovendien is het nog aanwezige speeksel, van mindere kwaliteit. Er ontstaat een ideale voedingsbodem voor bacteriële infecties. De aanwezigheid van infecties werkt ook weer bloedglucoseverhogend, waardoor men in een vicieuze cirkel terecht komt. Een ander aspect bij diabetes is dat de kleine bloedvaten aangetast worden, waardoor een slechte doorbloeding van het tandvlees en het tandbeen ontstaat en deze daardoor extra kwetsbaar zijn. Ontstekingen blijven aanwezig, maar de waarschuwingen ontbreken dan vaak. Advies: drink veel en vaak, maar geen limonades en vruchtensappen. Door de aanwezigheid van ontstekingen is de diabetes moeilijk instelbaar, er is een hogere ontstekingswaarde en meer parodontitis en de cirkel is weer rond. Parodontale behandeling (geen vergoeding basisverzekering) leidt vaak tot een beteren DM-instelling. Goede mondhygiëne Wat houdt goede mondhygiëne eigenlijk in? Uiteraard het tweemaal daags poetsen, waarvan een poetsbeurt eigenlijk perfect uitgevoerd moet worden. Poetsen gebeurt met een zachte borstel in een hoek van 45° ten opzichte van het tandvlees. Niet teveel druk zetten met de borstel levert het beste resultaat. Interdentaal reinigen gebeurt bij voorkeur vóór het slapen, tijdens de slaap wordt er geen speeksel gevormd, de antibacteriële werking blijft dan achterwege. Gebruik flosdraad en tandenstokers, geen cocktailprikkers, maar trapezium vormige houten of kunststof tandenstokers. Vraag persoonlijk advies aan de tandarts of mondhygiëniste. Er bestaan ook plaqueverklikkers, de nieuwste uitvoeringen maken zelfs verschil tussen oude en nieuwe plaque. De tongschraper wordt gebruikt om de tong te ontdoen van ongerechtigheden. Vooral achter op de tong ontstaat door de aanwezigheid van langere papillen vaak een ophoping van voedselresten en bacteriën. Sommige bacteriën zijn de bron van een zwavelachtige lucht en veroorzaken daarmee een slechte adem. Door tongschrapen, in combinatie met een bacteriedodend spoelmiddel, kan je vrij vlot van deze slechte adem afkomen. Beperk ook het aantal zuurstoten, niet de hoeveelheid maar de frequentie is van belang. Het is bijvoorbeeld beter veel snoepgoed in eens te eten dan de hele dag door te blijven snoepen. Niet snoepen is natuurlijk nog beter. Bovendien geldt hoe zoeter, hoe zuurder en weer een extra aanval op het glazuur. Van de alternatieve suikers heeft alleen Xylitol een gunstige werking bij het tegengaan van cariës.
En bedenk: iedere keer dat je melk of (vruchten)suikerhoudende drank drinkt dat dit gevolgd wordt door een zuurstoot. Goede raad hoeft niet duur te zijn: Check op ruiken uit je mond, vraag je naaste hiernaar Gebruik ook eens plaque-kleuring Alert zijn op tandvleesbloedingen Beperk tussendoortjes Bezoek regelmatig tandarts/mondhygiënist En vraag ze om raad en advies De mondhygiënist is zonder tussenkomst van een tandarts te benaderen, een verwijzing is niet nodig.
Enkele vragen: Bestaan er middelen tegen een droge mond? Die bestaan zeker, vaak zijn deze ontwikkeld vanuit de oncologische hoek. Door bestraling en/of chemokuren zijn de speeksel klieren vaak aangetast, waardoor er geen speeksel meer kan worden aangemaakt. Dit verhinderd ook vaak het kunnen kauwen. Kan een droge mond ook veroorzaakt worden door medicijnen? Er zijn inderdaad medicijnen die een droge mond veroorzaken, maar bij mensen met diabetes speelt veel vaker een te hoog bloedglucose gehalte een rol. Slecht passend gebit bij een droge mond Speeksel vult de ruimte tussen kaak en gehemelteplaat op en zorgt zo voor een vacuüm. En dit kan eventueel worden opgelost door een kunstspeeksel of kleefpasta te gebruiken. Kunnen kronen ook aangetast worden? Kronen zijn metalen of kunststof kapjes op een gebitselement en worden op zich niet aangetast. De aansluitende rand met bijvoorbeeld de onderliggende kies is wel een bron van zorg, hier kunnen bacteriën zich goed huisvesten. De levensduur van een kroon is meer afhankelijk van de pasvorm en goede verzorging van de aansluitende rand. Parodontitis en voedingssupplementen Het gebruik van supplementen is niet strikt noodzakelijk als er een gezonde voedingspatroon bestaat. Van Q10 is de verbeterende invloed niet bevestigd door onderzoeksresultaten.
Wat is acute parodontitis? Parodontitis is een sluimerende, vaak pijnloze, aandoening met een vaak chronisch verloop. Bij acute parodontitis is er sprake van een plotselinge uitgroei van bacterien, eventueel gepaard gaande met hoge koorts. Vaak zijn er meerdere factoren aanwezig als oorzaak zoals stress, slechte weerstand, ongeregelde leefstijl of onderliggend lijden. De afbraak en het uiteindelijk afsterven van weefsel gaat heel snel en is zeer pijnlijk. Het maakt eten vaak niet meer mogelijk. De behandeling bestaat globaal uit een plaatselijke reiniging door bijvoorbeeld tamponneren met waterstofperoxide, in combinatie met een antibioticum, alvorens de eigenlijke tandheelkundige behandeling plaats kan vinden. Vaak gaan er gebitsdelen verloren. Vroeger kwam het meer voor door een gebrek aan vitamine C maar tegenwoordig komt dit nog maar zelden voor. Mening over elektrisch poetsen Het gebruik van een elektrische tandenborstel wordt warm aanbevolen, het merk en prijs doen er eigenlijk niet veel toe. Belangrijker is dat het goed gebruikt wordt: je moet het apparaat zijn werk laten doen en niet zelf mee poetsen. Dus langzaam, niet te snel en vooral niet hard duwen. Een waterpik (waterflosser) heeft een masserende werking, het verwijderd niet alle plaque, poetsen blijft noodzakelijk. Controleer regelmatig op aanwezigheid van tandplaque doormiddel van een plaqueverklikker en spoel ook eventueel met een spoelmiddel. Een spoelmiddel is eenvoudig zelf te maken door een theelepeltje keukenzout en medicinale soda te mengen in een liter water. Gebruik liever geen spoelmiddel op basis van alcohol.
***************
