Verslag RAVON excursie 24 april Voorveldse Polder en Biltsche Grift (Gemeente De Bilt)

Verslag RAVON excursie 24 april 2010

Voorveldse Polder en Biltsche Grift (Gemeente De Bilt)

Inleiding Op zaterdag 24 april heeft Ravon Utrecht een excursie georganiseerd naar een tweetal gebieden aan de oostzijde van Utrecht, in gemeente De Bilt: de Voorveldse Polder en de Biltsche Grift (Figuur 1). Beide gebieden zijn gedeeltelijk respectievelijk geheel in eigendom en beheer bij Het Utrechts Landschap. In voorliggend verslag worden de resultaten van de excursie beschreven. Elk gebied wordt apart toegelicht. Algemeen doel van de excursie was het verkrijgen van inzicht in de verspreiding van amfibieën, reptielen en vissen in beide gebieden. Voor de Voorveldse Polder betrof dit een 0meting: het gebied wordt dit jaar en volgend jaar door Dienst Landelijk Gebied ingericht als natuurgebied. Hierbij is gebruik gemaakt van de bekende, degelijk uitgevoerde Ravon schepnetten. Vissen en amfibieën zijn zoveel mogelijk in het net gedetermineerd. Aangezien de excursie bestond uit zowel ervaren als onervaren herpetologen, is ruim aandacht besteed aan herkenning en determinatie van de verschillende soorten. Hiervoor is gebruik gemaakt van emmers en glazen en plexiglas cuvetten. De jongste deelnemers (Amando en Casper) kregen

voorafgaand

aan

de

excursie

boekjes,

folders

en

cd-rom

(herkenning

zoetwatervissen) uitgedeeld. Hiermee is de toekomstige aanwas van Ravon Utrecht voorlopig veiliggesteld (hopen we). Naast de bekende Ravon soortgroepen zijn tevens waarnemingen verzameld van andere soortgroepen. Alle (doorgegeven) waarnemingen zijn opgenomen in de Bijlage. Aan deelnemers wordt hierbij verzocht ontbrekende waarnemingen in te voeren (waarneming.nl of telmee) en een export te versturen aan ondergetekende. Alle gegevens worden beschikbaar gesteld aan Het Utrechts Landschap. De excursie is goed bezocht, met in totaal 15 personen: Bert Geerdes, Johan Mees, Roon Bakels, Willie van Emmerik, Brous Ernst, Gitty en Casper Korsuize, Joske Wardenaar en franse vriend, Amando, Anita en Jolanda Minjon, Edwin van der Pouw Kraan, Bart de Knegt en Floris Brekelmans. De meesten zijn afkomstig uit Utrecht en omgeving. De excursie was niet mogelijk zonder toestemming van de gebiedseigenaren. Dank gaat uit naar Het Utrechts Landschap voor het verlenen van een vergunning, specifiek Dick van Beek en Joris Hellevoort. Jochem Groenevelt en Jarno Beijk (DLG) regelden de toestemming voor de percelen van BBL. Hester Hinrichs (Lanschap Erfgoed Utrecht) en Bert Geerdes worden bedankt voor hun waardevolle informatie en gebiedskennis.

Figuur 1. De onderzoeksgebieden (linksboven de Voorveldse Polder). Van de Voorveldse Polder is alleen het meest westelijk gedeelte onderzocht.

Resultaten Voorveldse Polder Inleiding De Voorveldse Polder is een weilandgebied dat ligt ingeklemd tussen de A27, de Biltse Rading en de Utrechtse Weg. Het gebied bestaat uit langgerekte, smalle weilandpercelen, welke worden gescheiden door veelal ondiepe sloten. De bodem is sterk zanderig, met een tamelijk voedselrijke toplaag als gevolg van het agrarisch gebruik. De grondwaterstand staat op enkele decimeters tot vlak onder het maaiveld. Bijzonder aan het gebied is het optreden van kwel, afkomstig van de Utrechtse Heuvelrug. Hierdoor komen in het gebied kwelindicerende soorten voor, waaronder holpijp en waterviolier. De waterkwaliteit van de sloten lijkt van oost naar west toe te nemen. Met name in de noordoostkant van het gebied zijn enkele sloten sterk groen verkleurd door algen. Het gebied is momenteel in eigendom van drie partijen: Het Utrechts Landschap, BBL en Gemeente De Bilt. Vanaf 2010 vindt in het gebied natuurontwikkeling plaats. Het doel is beter gebruik te maken van de kwel, door het verontdiepen van sloten, het vergraven van oevers en verlagen van het maaiveld. Het voorkomen van snelle afstroom van water via de afvoerende sloten is belangrijk om het kwelwater in het gebied te houden. Na afronding van de werkzaamheden komt het gebied in beheer van Het Utrechts Landschap.

Waargenomen soorten De sloten in het gebied zijn goed bemonsterd. De resultaten vallen echter tegen. De tiendoornige stekelbaars (Pungitius pungitius) is veruit de meest voorkomende soort in het gebied. In vrijwel elke bemonsterde sloot werd de soort aangetroffen, overigens in zeer lage dichtheden. Meestal werden slecht 1 tot enkele dieren tegelijkertijd gevangen. In de cuvetten kon prachtig het onderscheid worden bekeken tussen de bruingekleurde, hoog'drachtige' vrouwtjes en de veelal donker tot zwart, met name op buikzijde, gekleurde mannetjes. Vooral de blauwwitte buikstekels van de mannetjes, die fel afsteken tegen de donkere buik, maakten op vele toeschouwers indruk. Overigens werd een vrouwelijk exemplaar gevangen, met witte bultjes op het lichaam, met name op vinnen en boven de ogen (Figuur 2). Het leek ons geen paai-uitslag, mogelijk is het een parasiet. Iemand een idee? De enige andere vissoort betrof de zeelt (Tinca tinca), waarvan in een sloot twee exemplaren (3 cm.) werden gevangen. De zwarte staartvlek was bij beide dieren goed zichtbaar.

Figuur 2. Tiendoornige stekelbaars met parasiet (?) De meest waargenomen amfibie betrof de bruine kikker (Rana arvalis). Verspreid in het gebied werden rond de sloten adulte en onvolwassen/subadulte dieren waargenomen. Aan de hand van de adulte dieren kon goed het onderscheid met de heikikker worden duidelijk gemaakt: de kleine metatarusknobbel, ontbreken van tussen de ogen doorlopende rugstreep en de onderbroken en gestippelde/gevlekte bovenlip. Heikikkers werden (helaas) niet aangetroffen.

Van de kleine watersalamander (Triturus vulgaris) is een vrouwelijk exemplaar gevangen, daarnaast is een eitje aangetroffen op een omgevouwen blad van moerasvergeet-mij-nietje. De bastaardkikker (Rana klepton esculenta) tot slot is in lage aantallen, subadulte exemplaren, waargenomen. Resteert de vraag waarom het gebied zo weinig vissen en amfibieën herbergt. De geringe diepte van de perceelsloten, de vaak dikke laag bagger en de lage temperatuur en voedselrijkdom van het kwelwater zijn daar vooral debet aan zijn. Waarschijnlijk zullen in strenge winters de sloten geheel dichtvriezen, in combinatie met de bagger kan zuurstofarmoede optreden. Hier zijn zeelt en tiendoornige stekelbaars overigens goed tegen bestand, maar veel andere soorten niet. Van de sloten zou overigens ook een rijkere libellenfauna verwacht mogen worden, maar het aantal exemplaren bleef steken op een enkele vuurjuffer en enkele bruine winterjuffer. Overigens niet gek in deze tijd van het jaar, waarschijnlijk nemen zowel aantallen als de soortenrijkdom in de loop van het jaar toe. De laatste soort doet het overigens erg goed in en rond Utrecht en kan momenteel bij veel wateren (poeltjes, sloten) worden aangetroffen. Daar staat tegenover dat de flora zeer rijk is, met onder andere een groot aantal soorten fonteinkruiden. Opvallend genoeg ontbrak het zeggedoorntje in de waarnemingen, een rond Utrecht vaak talrijk voorkomend sprinkhaantje in vochtige graslanden en langs sloten. De ringslang is niet waargenomen, maar de open sloten zonder dekking biedende oevervegetatie en laag aantal prooidieren zijn ongeschikt voor de ringslang. De meer oostelijk gelegen verruigde percelen (inclusief bomenkwekerij) zijn wellicht interessante voor deze soort, die overigens langs de gehele oostzijde van de stad voorkomt. De twee gevangen bloedzuigers zijn gedetermineerd als onechte paardenbloedzuiger. Mochten er suggesties zijn voor een betere determinatie, dan hoor ik dat graag.

Figuur 3. Onechte paardenbloedzuigers

Resultaten Biltsche Grift Inleiding Tussen de Biltsche Grift, de A28 en de Jacobssteeg ligt een weilandgebied, dat in eigendom is van Het Utrechts Landschap. Het kantoor van deze stichting ligt direct aan de overzijde van de snelweg. De weilanden worden beweid met (melk)koeien. De percelen worden gedomineerd door hoogproductieve grassen, maar een enkel perceel is getooid met een roze zweem van duizenden pinksterbloemen (Figuur 4). Ook de sloten in dit gebied zijn voorzien van een dikke baggerlaag, waardoor de ondergedoken aquatische vegetatie zeer slecht ontwikkeld is, met her en der een plukje puntkroos en grof hoornblad. De Biltsche Grift is onlangs aan de zuidzijde voorzien van een brede, natuurvriendelijke oever. Liesgras is in de oevervegetatie de dominerende soort. Het onderwatertalud loopt over enkele meters zeer vlak en ondiep (ongeveer 50 cm.) af, om vervolgens de diepte (>1 m.) in te duiken. Ondergedoken aquatische vegetatie ontbreekt.

Figuur 4. Tussen de pinksterbloemen.

Waargenomen soorten In de bemonsterde sloten was de tiendoornige stekelbaars opnieuw de dominante soort, maar ook hier komt de soort in lage dichtheden voor. Wel kon een nieuwe soort worden vastgesteld, de kleine modderkruiper (Cobitis taenia). Dit slanke bodemvisje is in lage aantallen aangetroffen, zowel in de weilandsloten als in de Biltsche Grift. In de Grift zal de soort ongetwijfeld profiteren van de natuurvriendelijke oever en de opgeschoonde onderwaterbodem. De Biltsche Grift bleek overigens soortenarm en ondanks verwoede pogingen konden in het gedeelte met de natuurvriendelijke oever geen andere soorten worden gevangen. Inzet van andere vangapparatuur (bijvoorbeeld electrisch) zal ongetwijfeld andere soorten aan het licht brengen. Ter hoogte van de oude loskade, waar zich op het schrale zand een vegetatie met struikheide heeft ontwikkeld, konden echter nog tientallen jonge blankvoorns (Rutilus rutilus) en een enkele ruisvoorn (Scardinius erythrophthalmus) worden gevangen. Op dit gedeelte is de oever niet heringericht, kennelijk profiteren de dieren hier van het dieper water langs de rijkelijk begroeide oever. In een sloot werd de kleine watersalamander vastgesteld, dit keer ook een mannetje. In het cuvet kon de prachtige kam worden bekeken. Daarnaast werd hier een forse meerkikker (Rana ridibunda) gevangen. Het exemplaar kon goed worden gedetermineerd aan de hand van de zeer kleine metatarsusknobbel. Het betrof overigens een enkel exemplaar, de dichtheid van groene kikkers lijkt ook in dit gebied laag te zijn. Langs de rand van een geïsoleerd bosje werd een enkele ringslang (Natrix natrix) waargenomen, overigens een joekel van ongeveer 1 meter. Het dier verdween snel in de dichte oevervegetatie en kon niet meer worden opgespoord. Helaas voor de meesten, want het dier werd slechts door een enkeling gezien. Overige in het gebied waargenomen soorten betroffen onder andere bont zandoogje, boomblauwtje, klein koolwitje, klein geaderd witje, kleine vos, bruine winterjuffer en vuurjuffer. Het oranjetipje is helaas niet gezien, al lijkt het gebied met de diverse bosranden en de vele pinksterbloemen en her en der look-zonder-look zeker geschikt te zijn. Wel konden zowel het zanddoorntje (massaal) en zeggedoorntje (enkele) worden vastgesteld op de kale oever van de vergraven Biltsche Grift. Tevens werden enkele rode Amerikaanse rivierkreeften gevangen.

Figuur 5. Tiendoornige stekelbaars, kleine modderkruiper en kleine watersalamander.

Conclusie Met vier soorten amfibieën (bruine kikker, meerkikker, bastaardkikker en kleine watersalamander), één soort reptiel (ringslang) en vijf soorten vissen (tiendoornige stekelbaars, zeelt, kleine modderkruiper, ruisvoorn en blankvoorn) mag gesteld worden dat dit niet de meest soortenrijke excursie van Ravon Utrecht tot nu toe was. Is het resultaat daarmee een goede afspiegeling van het gebied? Waarschijnlijk wel. Natuurlijk hadden we gehoopt op spectaculaire soorten als kamsalamander en poelkikker, maar het is zeer de vraag of deze wel in de onderzochte sloten voorkomen. Waarschijnlijk niet. De visfauna van de bemonsterde sloten is zondermeer arm, met de kanttekening dat de inventarisatie geen goede afspiegeling vormt van de lastig met schepnet te bemonsteren Biltsche Grift. De ringslang zal zeker in het gebied ronde de Biltsche Grift talrijker voorkomen dan op grond van de ene waarneming zou blijken, maar meer zat er kennelijk niet in vandaag. Gelukkig hebben we diverse andere soorten gezien en was de excursie voor velen een bijzonder leerzame, maar vooral leuke ervaring. Voor wie meer soorten wil zien: we kunnen het nooit op voorhand beloven, maar de volgende excursies van Ravon Utrecht zullen ongetwijfeld nieuwe soorten opleveren! Floris Brekelmans

Bijlage Waarnemingen

Wetenschappelijke naam

Naam

Pelophylax kl. esculentus

Bastaardkikker

Pelophylax kl. esculentus

Bastaardkikker

Rutilus rutilus

Blankvoorn

Aantal

X 1

139,485

Y

Gebied

457,42 De Bilt ‐ Voorveldse Polder

1

139,435


25

141,497

456,746 De Bilt ‐ Jacobssteeg / Fortunahoeve

Hirundo rustica

Boerenzwaluw

2

139,302


Pararge aegeria

Bont zandoogje

2

141,386


Pararge aegeria

Bont zandoogje

1

141,758


Pararge aegeria

Bont zandoogje

1

141,48


Celastrina argiolus

Boomblauwtje

1

141,35


Rana temporaria

Bruine Kikker

1

139,547


Rana temporaria

Bruine Kikker

1

139,529


Rana temporaria

Bruine Kikker

1

139,423


Rana temporaria

Bruine Kikker

2

139,399


Rana temporaria

Bruine Kikker

1

139,231


Rana temporaria

Bruine Kikker

1

139,171


Rana temporaria

Bruine Kikker

1

139,202


Rana temporaria

Bruine Kikker

1

141,546


Sympecma fusca

Bruine Winterjuffer

1

139,589


Sympecma fusca

Bruine Winterjuffer

1

141,541


Buteo buteo

Buizerd

1

141,714


Aglais io

Dagpauwoog

1

139,233


Ranunculus flammula

Egelboterbloem

1

139,393


Ranunculus flammula

Egelboterbloem

1

139,329


Pelophylax ridibundus

Europese Meerkikker

1

141,471


Ranunculus aquatilis

Fijne waterranonkel

1

139,398


Dytiscus marginalis

Gewone Geelrand

1

139,474


Bufo bufo

Gewone Pad

2

139,397


Lymnaea stagnalis

Gewone Poelslak

8

139,508


Asellus aquaticus

1

139,469


Chara vulgaris

Gewone Zoetwaterpissebed Gewoon kransblad

1

139,469


Potamogeton lucens

Glanzig fonteinkruid

1

139,537


Lepus europaeus

Haas

3

139,157


Lepus europaeus

Haas

1

139,443


Lepus europaeus

Haas

1

139,517


Lepus europaeus

Haas

3

141,355


Equisetum fluviatile

Holpijp

##

139,474


Equisetum fluviatile

Holpijp

##

139,51


Pieris napi

Klein geaderd witje

1

139,321


Pieris napi

Klein geaderd witje

1

141,846


Pieris napi

Klein geaderd witje

1

141,883


Pieris napi

Klein geaderd witje

1

141,84


Pieris napi

Klein geaderd witje

2

141,789


Pieris rapae

Klein koolwitje

1

141,463


Pieris rapae

Klein koolwitje

1

141,86


Cobitis taenia

Kleine Modderkruiper

1

141,442


Cobitis taenia


1

141,518


Cobitis taenia


1

141,879


Cobitis taenia


1

141,798


Cobitis taenia


1

141,507


Aglais urticae

Kleine vos

1

139,471


Aglais urticae

Kleine vos

1

141,727


Lissotriton vulgaris

Kleine Watersalamander Kleine Watersalamander Kleine Watersalamander Kleine Watersalamander Moerasvergeet‐mij‐ nietje Onechte paardenbloedzuiger Onechte paardenbloedzuiger Onechte paardenbloedzuiger Pijptorkruid

1

139,292


1

139,286


1

141,533


1

141,596


1

139,399


1

139,278


1

139,224


1

141,525


1

139,399


Lissotriton vulgaris Lissotriton vulgaris Lissotriton vulgaris Myosotis scorpioides subsp. scorpioides Haemopis sanguisuga Haemopis sanguisuga Haemopis sanguisuga Oenanthe fistulosa Cardamine pratensis

Pinksterbloem

1

139,473


Cardamine pratensis

Pinksterbloem

1

139,497


Cardamine pratensis

Pinksterbloem

##

141,845


Planorbarius corneus

Posthoornslak

15

139,508


Natrix natrix

Ringslang

1

141,771


Procambarus clarkii

Rode Amerikaanse Rivierkreeft Rode Amerikaanse Rivierkreeft Rode Amerikaanse Rivierkreeft Ruisvoorn

1

141,594


1

141,707


1

141,88


1

141,507


Procambarus clarkii Procambarus clarkii Scardinius erythrophthalmus Ranunculus circinatus Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius Pungitius pungitius

Stijve waterranonkel

1

139,398


Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige Stekelbaars Tiendoornige

7

139,485


3

139,444


3

139,315


1

139,474


5

139,44


1

139,352


1

139,278


1

139,216


8

139,179


5

139,211


4

141,406


1

141,453


1

141,506


1

141,55


1

141,533


Stekelbaars Pungitius pungitius Pyrrhosoma nymphula

Tiendoornige Stekelbaars Vuurjuffer

1

141,718


1

139,636


Pyrrhosoma nymphula

Vuurjuffer

1

141,386


Pyrrhosoma nymphula

Vuurjuffer

10

141,502


Pyrrhosoma nymphula

Vuurjuffer

1

141,577


Argyroneta aquatica

Waterspin

1

139,469


Hottonia palustris

Waterviolier

10

139,553


Hottonia palustris

Waterviolier

1

139,284


Tetrix ceperoi

Zanddoorntje

##

141,779


Tinca tinca

Zeelt

2

139,485

Tetrix subulata

Zeggendoorntje

2

141,789

457,42 De Bilt ‐ Voorveldse Polder 456,526 De Bilt ‐ Jacobssteeg / Fortunahoeve

Verslag RAVON excursie 24 april Voorveldse Polder en Biltsche Grift (Gemeente De Bilt)

Recommend Documents