Excursie Passief Huizen - verslag Op zaterdag 10 november 2012 vond een excursie plaats naar een viertal passiefhuisrenovaties in onzeBrabant. Organisatie was in handen van de coalitie ‘Energieneutraal wonen in Wageningen’. De bezochte adressen zijn geselecteerd door Erik Franke, architect en voorzitter van de Stichting Passief Bouwen Nederland, in overleg met Wim Haver van Energiek Milieu Advies.
Passiefhuis Korenstraat 3B Oijen Nieuwbouwwoning van Jos Rademakers, rivierecoloog (06-22447461 of 53256729). Zie voor zijn ervaringen http://www.onspassiefhuis.nl/bouwblog.html.
Project Molenstraat Vught Passiefhuis-renovatie Franke Architekten. Zie foto impressie. Woonhuis Dolomietenlaan 32 Tilburg Passiefhuis-renovatie door de TBV Wonen Tilburg, huis van de familie Lempens. Woonhuis De Molenbeemd 10 Waalre Passiefhuis-renovatie woonhuis van Christiaan Neeleman en Ursula Haase.
Wat is passief bouwen – toelichting Silke Elsässer, medewerker Erik Franke architecten Met passief bouwen bereik je een energiezuinig woonconcept met een energierekening die 10 % is van de rekening van een gemiddeld nederlands huis. Dit heeft een energiegebruik van 220 kWh /m2. Het bouwbesluit 2015 zit op 65 kWh/m2. Een Passiefhuis zit op 15 kWh per m2. Verwarming kost nu gemiddeld 1600 m3 gas per woning, Passiefhuis van ca. 100 m2 vraagt 150 m3. Bouwen volgens het passiefhuisprincipe betekent zeer energie efficiënt bouwen met zeer weinig CO2 uitstoot en is de opmaat naar energieneutraal.
Kenmerken Passief Bouwen 1. Compact ontwerp Voorkom transmissieverliezen. Beperk warmteverlies door blokvorm, zonder uitbouwtjes en kappelletjes 2. Goed isoleren Dikke schil tot wel minimaal 30 cm EPS, drievoudig isolatie glas, geïsoleerde kozijnen,ramen en deuren, inbouw kozijnen in de schil. Radiatoren hoeven met drievoudig glas niet meer onder het raam te staan. 3. Gebruik de gratis zon 4. Vermijd koudebruggen Vooral tussen vloer en wand, dakaanhechting, kozijnen, tegels van binnen naar buiten. Kou van buiten leidt tot condensvorming bij contact met warmte binnen, denk aan ademen in de vrieskou. Door fouten in de detailering kan condensvorming binnen op de muren maar ook in de constructie optreden. Dit kan bouwschade veroorzaken, zoals rotten van constructieonderdelen. 5. Zorg voor kierdichting Gebruik goede tapes (zoals Sigatape) tussen isolatieplaten en op naden. 6. Warmteterugwinning uit ventilatielucht Goed ventileren is het hart van het Passiefhuis. Met een hoogwardig gebalanceerd ventilatiesysteem met hoogrendement warmteterugwinning wordt de bewoner altijd voorzien van voldoende verse lucht een heeft hierdoor een goede binnenluchtkwaliteit. Met warmteterugwinning (WTW) kan je lucht via warmtewisseling van 10˚c naar 19˚c brengen. Bij vorst is vorstbeveiliging van de WTW nodig omdat zulke kou leidt tot vocht bij de wisseling dat meteen bevriest. De lucht kan elektrisch worden voorverwarmd (gloeispiraal) of eerst 10 – 20 meter door een grondbuis op > 1 meter diepte worden geleid, waarin het ook bij vorst altijd 0 tot 5˚c is. Filters van F7 of F8. Eens per maand stofzuigen of onder de douche schoonspoelen. 7. Actief opwekken van duurzame energie
8. Zorg voor goede voorlichting en monitoring Houdt de ramen en deuren in de winter dicht. Ramen open zetten mag wel, maar kost energie en is door voldoende ventilatie niet echt nodig. Zorg voor goed beheer van de ventilatie. Wanneer de kamer koud is, zorg dan voor voorverwarming ventilatielucht. Let ook op dat je dat weer uit zet. Monitor het energiegebruik, dat stimuleert goed onderhoud. En is goed voor de promotie van Passief Bouwen.
Passiefhuis Korenstraat 3B Oijen Nieuwbouwwoning van Jos Rademakers Het huis ligt prachtig op het zuiden en is compact ontworpen zonder dakkapel. Er is zuid een groot overstek, dat grotendeels is opengehouden. Met regen wordt je nat op het terras, maar de zon komt ruim binnen en daar gaat het om. In de zomer zijn er buitenzonweringen, ingebouwd in de gevel. Het huis is houtskelet op beton. Het beton zweeft op een isolatiepakket. De grijze buitentegels lijken door te lopen naar binnen maanden dat is schijn. Er ligt een dik isolatiepakket tussen. De temperatuur op de vloer bij de ramen is 0,1 ºc kouder dan binnen. De wanden zijn geïsoleerd met cellulose, een oud papier mengsel. RC 7. Er is driedubbelglas met geïsoleerde kozijnen, die in de gevel zijn ingebouwd. Het glas is extra wit geproduceerd om de zoninstraling optimaal te kunnen benutten. Er is geen gasaansluiting. Een pelletkachel als haard, zonder CV leidingen, verwarmt de woonkamer bij. De warmte gaat door het hele huis. Er is geen vloerverwarming. De zon levert 70% van de warmte, de mensen 15% en de pelletkachel 15%. 2 Er is 17 m zonnepanelen aangebracht (leveren 3500 kwh per jaar op) en een zonnecollector. Het jaargebruik aan elektriciteit is 6.500 kWh (netto 3000 na aftrek opbrengst zonnepanelen). De ventilatielucht wordt met een luchtwarmtepomp voorverwarmd. De ventilatoren mag 2 je niet horen. De filters in de warmteterugwinning (100 m contact oppervlak) moeten eens 3-maanden worden gestofzuigd en om het half jaar vervangen. De WTW zelf kan desgewenst gespoeld 3 onder de douche (eens per 2 jaar). 250 m lucht per uur wordt rondgepompt. De luchtwarmtepomp zorgt voor aanvulling van opwarming van het boilervat. Dit moet eens per dag op minstens 65 ºc worden opgewarmd om legionella te voorkomen. Voor de vorstbescherming is niet gekozen voor een elektrisch verwarmingselement, maar voor een
bodemvoorverwarming via een bodemcollector met t-gereguleerde pomp-unit. Werkt onder de 5 ˚c als vorstbeschermimg en boven de 25 ˚c voor koeling. Het huis is gebouwd door Van der Maazenbouwgroep, Theo van der Maazen,
[email protected] in Lith. Ontwerp is van Henk Ariens, Ariens Architecten Oss. Houtskelet is geleverd door Bruggeman.
Project Molenstraat Vught
Hans van Mourik,
projectleider Woonwijze Vught Woonwijze wil een duurzame woningcorporatie zijn. In 2050 klimaatneutraal. Dat wil ze voor haar 3000 huurwoningen, maar ook voor haar kantoor. Hiervan is een voetafdruk gemaakt, dat wordt gebenchmarkt met andere woningcorporaties. Zowel medewerkers als huurders moeten betrokken worden bij duurzaamheid, zodat ze het begrijpen en steunen. Er is nu 100 % groene stroom van Greenchoice, kantoor maakt gebruik van Warmte-koude-opslag met een warmtepomp, er is geen reclamepost meer. Voor de renovatie van 8 huurwoningen aan de Molenstraat (2 verdiepingen, 2 x4 appartementen) is gekozen voor Passiefhuisrenovatie door Franke Architecten. De buitenwanden zijn inmiddels gestript. De binnenpandse trap buiten het volume geplaatst zonder directe verbindingen, dus geen koudebruggen. De buitengevelisolatie wordt aangebracht tegen de oude muren. Hierdoor is geen binnenoppervlakte verloren gegaan. De huur is omhoog naar € 570, verwarming zit op € 30. Elektriciteit is niet meegeteld, hangt erg van keus van bewoners af. Voor huurders met een jaarinkomen onder de € 34.000. Voor de verwarming wordt gebruik gemaakt van een collectieve pelletkachel en een decentrale WTW installatie voor iedere woning. De huurders worden meegenomen naar andere Passiefhuizen om te zien wat ze kunnen verwachten en wat ze aan extra onderhoud van de ventilatie moeten doen.
Woonhuis Dolomietenlaan 32 Tilburg, bewoners familie Lempens
Door TBV Wonen Tilburg zijn 10 woningen (bouwjaar 1976) in de Dolomietenstraat met Passief Bouw gerenoveerd. Architect was Erik Franke. De overige woningen in de straat komen ook nog aan de beurt als de bewoners dat willen. De Dolomietenlaan is een pilot voor TBV maar ook voor de rest van Nederland. De familie Lempens, beide rokers, zijn erg tevreden over het resultaat en de lagere gasrekening. De huur ging met € 50 per maand omhoog, maar ze kregen al € 500 terug van de gasrekening voor 6 maanden. Het
is ook lekker warm in huis. De radiator hoefde niet meer onder het raam, wat weer ruimte scheelt in de kleine woonkamer. Met stand 3 van de ventilatie kan extra (210 m3 per uur) warme lucht worden ingeblazen. Ook van belang na het douchen. Niet vergeten weer uit te zetten naar stand 2 (160 m3) of 1, de nachtstand (90 m3 ). Nadeel van de ventilatielucht is dat deze in de winter droog is. De gehele gevel is vervangen door een prefab voorzetmuur (in 2 delen) van houtskeletbouwer Gump en Maier. Deze werden samen met het nieuwe dak in één dag aangebracht. De bewoners hoefden maar drie nachten naar een hotel, maar er was veel overlast drie maanden lang van werkvolk over de vloer. Ook konden ze langere tijd vanwege de isolatie bij de funderingen voor en achter niet goed het huis in of uit. Om de kierdichtheid te testen zijn rooktest gedaan. Dit bleek prima in orde te zijn. De zolder lijkt op één wand nu wel een machinekamer met alle luchtbuizen en de warmteterugwinning. Erik Franke Bij het dakraam (met afstandsbediening) kan je goed zien hoe dik de isolatie van het nieuwe dak is. Op het dak liggen zonnecollectoren voor warmtapwater.
Woonhuis De Molenbeemd 10
Waalre, Christiaan Neeleman en Ursula Haase
Het huis is een renovatie van een bestaande woning, in 8 maanden gerealiseerd in onbewoonde staat. Keuze was eerst een nieuwe keuken, betere aanbouw van woonkamer, gestucte buitenmuren en een renovatie met ambitie energiezuinig. Toen is voor Passief Bouwen gekozen. De renovatie was niet goedkoop, € 228.000. Maar Christiaan heeft er geen spijt van.
De renovatie is getekend door een Duitse architect en uitgevoerd door een Nederlandse bouwbegeleiding, met 13 vooral duitse onderaannemers. Op zich prima, maar bij Passief Bouwen moet je bij alle detailleringen rond kieren en koudebruggen meekijken of de onderaannemers het doen zoals het bedoeld is. Dat was lastig met een architect op een uur rijden afstand. Ook de communicatie tussen alle onderaannemers en leveranciers was een hele klus.
Christiaan, werktuigbouwkundige met interesse in energie, heeft een aantal zaken zelf gedaan, zoals het tapen van kieren en isolatie. De blower door test bewees dat hij het goed gedaan had.
Om het huis is een nieuwe schil gebouwd. Er is nu 20 - 22 kWh per m2 per jaar aan energie nodig. Resterende gasrekening 700 m3 per jaar. Woning is A + +. De balansventilatie gebruikt 20 watt. Het afzuigen hoor je een beetje, vooral bij de hoge stand. De afzuigkap in de keuken maakt echt lawaai. De lucht wordt nu met een pollenfilter gefilterd, wat prettig is, want Christiaan en Ursula zijn beiden allergisch voor stuifmeel. Er is geen koudeval meer bij de ramen en de temperatuur is constant. Het huis is ook geluiddicht. Nadeel is dat je binnen de contactgeluiden en een klapperdeur extra goed hoort. Op de ventilatielucht warmteterugwinning is een elektrische gloeidraad vorst beveiliging aangebracht. Er ligt lage-temperatuur-verwarming in de houten vloer en tegels in de keuken. Bevalt goed. Er is een zonnecollector aangebracht waarvan Christiaan wat spijt heeft. Het levert in de zomer te veel warmwater en in de winter te weinig. Zonnepanelen leveren meer bruikbare energie per m2 dakoppervlak en zijn minder onderhoudsgevoelig. De slaapkamers zijn onverwarmd een of twee graden koeler dan de woonkamer. Alleen de buitenkamer boven de garage heeft meer buitenoppervlak en is het minst geïsoleerd wat je meteen aan de warmte voelde. Gebruik voor kieren Sigatape, geen kit. Kit isoleert niet goed na enkele jaren. Het laat los en wordt poreus. Het volgende huis van Christiaan wordt nieuwbouw, dan kan hij de passiefhuis gedachte het perfect uitvoeren.
Organisatie excursie Opdrachtgever: Gemeente Wageningen, Experimentprogramma Energieneutraal wonen Sanne Meelker, telefoon 0317 492922. Erik Franke, Stichting Passief Bouwen, Franke Architecten, Sliedrecht. Locaties en toelichting. Telefoon 0184 420170, 06 5160 9842 Wim Haver, Energiek Milieu Advies Wageningen, organisatie en verslag, 06 1648 4728.
