Nicolle Pronk
Master student ‘Religious Studies’
Universiteit Leiden
Verslag onderzoek in Kenia, In het kader van de master ‘Religious Studies’, Universiteit Leiden Van 22 mei tot en met 13 september 2009 ben ik in Kenia geweest om in Limuru (zo’n 30 km van Nairobi) mijn masterscriptie te schrijven. Na het voltooien van mijn scriptie heb ik de laatste paar weken nog wat rondgereisd om de schoonheid van het land eens goed tot me door te laten dringen. In dit verslag geef ik kort wat informatie over het onderzoek dat ik heb gedaan en over alles wat daarbij komt kijken, evenals wat informatie over de praktische kanten van het wonen en reizen in Kenia. Voorbereiding onderzoek Een aantal maanden voor vertrek heb ik met een professor van St. Paul’s University in Limuru contact gehad over mijn komst en over het onderwerp van mijn scriptie. Ik heb tijdens de voorbereiding ook geprobeerd om al meer informatie te vergaren over het soort bronnen waarover ik zou kunnen beschikken tijdens mijn onderzoek in Kenia. Dit is echter niet echt gelukt doordat communicatie op afstand trager en lastiger is gebleken dan ik had gedacht. Hetzelfde gold voor de communicatie over mijn precieze scriptieonderwerp. Het onderwerp dat ik in eerste instantie in gedachten had, en waarover ik al het een en ander had opgezocht en gelezen, bleek toch niet haalbaar te zijn, omdat het te politiek gevoelig lag en ik daardoor in de relatief korte tijd die ik had niet alle informatie zou kunnen verzamelen die nodig zou zijn voor het schrijven van mijn scriptie. Het feit dat dingen ineens anders uit kunnen pakken wanneer je werkelijk ter plaatse bent is dus zeker iets om rekening mee te houden. Het inlezen over de politieke situatie in Kenia was echter absoluut niet voor niets geweest, want ten eerste ging mijn nieuwe onderwerp nog steeds over de politiek en ten tweede heeft de politieke situatie (zowel de huidige als de vroegere politieke situatie) in Kenia op velerlei aspecten van het dagelijkse leven invloed. Overal spreekt men over de politiek. Zelfs, om een voorbeeld te geven, in de kerkdiensten wordt er wekelijks gebeden voor de leiders van het land en wordt de politieke agenda in de preek betrokken. Primaire en secundaire bronnen De titel van mijn scriptie is uiteindelijk de volgende geworden: “‘Life in Abundance’ - The relationship between the National Council of Churches of Kenya and the Kenyan government from 1963 to 1986 with special attention to development activities”. Voor mijn onderzoek heb ik gebruik gemaakt van boeken uit universiteitsbibliotheken in Leiden, boeken uit de universiteitsbibliotheek in Limuru (zie de foto hiernaast) en van boeken die ik mocht lenen van mijn begeleidende professor in Kenia. Wat betreft de primaire bronnen heb ik gebruik gemaakt van het archief van de NCCK (National Council of Churches of Kenya) dat zich toevallig ook in Limuru bevindt. Bij aankomst in Kenia kon ik helaas nog niet direct in het archief terecht doordat de archivaris op vakantie was. Toen hij terug was heeft hij mij direct heel vriendelijk geholpen en heb ik bijna alles wat ik zocht gevonden. Ik bleek geluk te hebben volgens mijn professor, want toen zij er een aantal jaren geleden was geweest, was het hele archief nog een puinhoop en was er nauwelijks iets gearchiveerd. Gelukkig was dat nu anders. Verder was er nog een kleine bibliotheek bij het archief die een aantal door de NCCK uitgegeven boekjes bleek te hebben die ik graag wilde lezen. Al met al was ik dus erg blij dat bijna alle boeken en archiefstukken die ik nodig had in Limuru aanwezig bleken te zijn. Belangrijk voor mij was dat ik in Nederland alle boeken die ik misschien nodig zou kunnen hebben had opgevraagd, doorgelezen en de belangrijke hoofdstukken en artikelen uit tijdschriften had gekopieerd en meegenomen. De voor mij interessante boeken die aanwezig bleken te zijn in de bibliotheek in Limuru, waren vooral boeken die door Kenianen zijn geschreven. De boeken die ik in Nederland had gekopieerd, waren over het algemeen niet aanwezig in de bibliotheek in Limuru. Het bleek dus een goede beslissing te zijn geweest om al het een en ander van te voren in Nederland te kopiëren.
Verslag geschreven op 13-02-2010
1
Nicolle Pronk
Master student ‘Religious Studies’
Universiteit Leiden
Openbaar vervoer Het vervoersmiddel waarvan ik volop gebruik heb gemaakt in Kenia is de matatu. Matatu’s zijn busjes (zie de foto hiernaast) waar veertien personen in kunnen. Het is een openbaar vervoersmiddel en elke matatu heeft zijn eigen nummer met vaststaande route. Ze hebben een paar vaste open afstapplaatsen (meestal is alleen het begin-/eindpunt een vaste plek) en verder kun je overal langs de route op- en afstappen. Dit laatste aspect vind ik zelf nogal praktisch, want je hoeft dus nooit ver te lopen als je met de matatu wilt reizen. Wat betreft het aantal passagiers: officieel is veertien personen dus het maximum, maar in de praktijk geldt meestal dat er altijd nog wel een passagier bij kan. Dit kun je als vervelend ervaren, omdat je dus in de meeste gevallen behoorlijk opgepropt zit, maar ik kan je vertellen dat als je onderaan de heuvel langs de kant van de weg met twee grote boodschappentassen vol staat te wachten en er al een aantal matatu’s voorbij zijn gereden omdat ze vol zaten, je toch wel heel erg blij bent als jij die avond de achttiende persoon bent die er toch nog bij mag! De matatu’s tref je in allerlei kleuren en staten aan. Sommige zijn relatief nieuw en bezitten zelfs een tv scherm waarop videoclips worden getoond. Andere zijn oud, maar bezitten wel nog een (te) goed werkende stereo-installatie waardoor je soms het idee krijgt dat je in een rijdende discotheek terecht bent gekomen (inclusief kleurrijke verlichting). Waar je dan helaas, ondanks de beat, geen teen in kunt bewegen doordat er naast teveel passagiers ook nog een hele lading aan goederen zoals maïs, houten planken, watertanks, etc. mee is. De matatu’s zijn dus een werkelijke aanrader als je je echt op zijn Keniaans wilt verplaatsen. Bovendien kost het reizen met matatu’s gemiddeld maar iets van dertig tot vijftig eurocent per ritje (afhankelijk van de afstand). Ergens gedurende de reis zal het geld voor de rit aan je gevraagd worden. Het is handig als je van te voren aan iemand vraagt wat de rit moet kosten, want het kan voorkomen dat ze anders meer zullen rekenen dan je eigenlijk zou moeten betalen, omdat ze denken dat je een onwetende toerist bent. Reizen per bus is ook goedkoop en is bovendien comfortabeler, maar de sfeer is minder authentiek vind ik. Verder rijden de bussen minder frequent dan de matatu’s, kennen ze enkel vaste op- en afstapplaatsen en komen ze niet op alle plekken waar de matatu wel komt. Reizen per taxi vond ik erg duur en is wat betreft de kosten bijna vergelijkbaar met Nederland. Bovendien moet je altijd onderhandelen over de prijs. Een groot voordeel is dat de taxi vele malen sneller is dan de bus of de matatu. Zeker voor lange afstanden kan de taxi wel meer dan drie keer zo snel zijn. Ook is de taxi een veiliger vervoersmiddel voor als je in het donker moet reizen. Wonen in Kenia Het wonen in een gemeubileerd, veilig huis met water en licht is behoorlijk prijzig in en om Nairobi. Het gastenverblijf bij de universiteit in Limuru, waar ik de eerste twee maanden ben verbleven, kostte mij meer per maand dan mijn kamer in Leiden. Eigenlijk lag de huur bijna twee keer zo hoog, maar ik heb als student zijnde een korting weten te bedingen. Tegen de tijd dat ik het grootste deel van mijn informatie voor mijn scriptie had verzameld, besloot ik naar Nairobi te verhuizen. Het was erg leuk om een tijdje op een plek te verblijven waar ik geen enkele blanke (mzungu) tegenkwam en waar ik bijna al mijn verse boodschappen altijd op de markt (zie de foto hiernaast) kocht, omdat er in de supermarkt slechts een kleine selectie producten verkrijgbaar was. Maar aangezien er zo goed als niets te doen viel in Limuru en het mij bovendien ook erg leuk leek om het leven in Nairobi (soms ook wel Nairobbery genoemd) mee te maken, besloot ik om na het verzamelen van mijn informatie uit het archief in Limuru, in Nairobi te gaan wonen. In Nairobi valt van alles te beleven en ik ben blij dat ik ook een tijdje in deze stad heb gewoond, waar ik dan ook veel meer meegemaakt heb –buiten de studie om– dan tijdens mijn verblijf in Limuru. Via een website voor mensen die in het buitenland werken en wonen (www.expatexchange.com) heb ik een prachtig huis gevonden in een mooie (en beduidend rijke) buurt in Nairobi. De kamer die ik daar huurde was relatief goedkoop (goedkoper dan in Limuru) en daar heb ik wel heel veel geluk mee gehad gezien de grootte van de kamer en de enorme grootte van het hele huis en de tuin. Ik woonde samen met Italianen, een Schot, een Française, een Amerikaan en een Keniaan. We hebben meermaals feestjes in ons huis gehad aangezien het huis en de locatie zich daar uitermate goed voor leenden. Op deze manier heb ik velerlei internationale mensen ontmoet die voor korte of langere tijd in Kenia woonden. De combinatie van het ontmoeten van internationale mensen tijdens mijn verblijf in Nairobi en het ontmoeten van lokale mensen in Limuru, waarvan ik met sommigen nu nog steeds contact heb,
Verslag geschreven op 13-02-2010
2
Nicolle Pronk
Master student ‘Religious Studies’
Universiteit Leiden
vond ik een erg leuke en interessante ervaring. In Nairobi blijft het overigens opnieuw een nadeel dat taxi’s erg duur zijn (de afstand is nu alleen kleiner), dat het om 19.00 uur al donker is en je niet al te laat nog met matatu’s wilt reizen. Dus uit(eten) gaan, vrienden bezoeken, etc. is een dure aangelegenheid. Ik probeerde voor ’s avonds zoveel mogelijk met huisgenoten samen dingen te ondernemen zodat je dan de taxikosten kunt delen. Het kopen van eten op de markt kost maar heel weinig geld, maar in de supermarkten is alles gelijk een stukje duurder. Dat geldt ook voor de niet-lokale producten, de prijzen komen dan ongeveer overeen met die in Nederland. Hetzelfde geldt voor uit eten gaan: in een lokaal tentje is het helemaal niet duur, maar eten bij een Italiaans restaurant kost net zoveel als in Nederland uit eten gaan bij een gemiddeld restaurant. Op safari Nadat mijn scriptie ingeleverd en met een mooi cijfer beoordeeld was, ben ik nog drie weken op safari gegaan. Het woord safari betekent trouwens ‘reis’ en slaat dan ook niet alleen op de welbekende expeditie door een wildpark, maar ook op het reizen/op vakantie gaan in het algemeen. Als toerist door Kenia reizen is een aardig dure aangelegenheid. Het is daarom goed om tijdens je verblijf in Kenia (voordat je gaat reizen) zoveel mogelijk navraag te doen bij vrienden en kennissen die je hebt opgedaan om te informeren naar goedkope mogelijkheden om te reizen. Het welbekende ‘via via’ werkt het beste als je een goed betaalbare reisorganisatie wilt vinden. Je zult zeer waarschijnlijk bij een kleine, lokale reisorganisatie uitkomen, omdat deze vaak goedkoper zijn dan de grotere, internationale reisbureaus. Zorg ervoor dat je duidelijk naar alle details van de kosten vraagt, zodat er niet achteraf een bedrag bovenop de prijs komt. Ondanks dat het dan niet jouw schuld is dat de prijs niet klopt, zal het toch moeilijk zijn om er achteraf nog onderuit te komen. Bespreek de prijs daarom altijd vooraf (net zoals met taxi’s overigens) en vraag door of dat echt inclusief alles is. Een goedkope, maar wel minder comfortabele en langer durende manier van reizen is opnieuw het reizen per matatu. Ik ben hiermee naar Lake Naivasha gereisd en dat was vanuit Nairobi heel goed te doen. Je reist in dat geval het grootste deel met een matatu waarvoor je eerst een ticket moet kopen bij een loket en waarbij men zich wel aan het maximum aantal personen houdt. Je stopt onderweg niet voor passagiers. Vanuit Naivasha kun je ook weer prima per matatu doorreizen naar Lake Nakuru. Houdt er rekening mee dat je in de parken alleen met een auto wordt toegelaten en daar dus wel een auto en chauffeur/gids voor moet regelen (dit is niet goedkoop en dus kun je de kosten het beste met anderen delen). Verder heb je zonder gids maar weinig kans dat je de meer zeldzame dieren ziet (aangezien alle gidsen elkaar via een intercom op de hoogte houden) dus een chauffeur/gids is wel een aanrader. Er is wel één park, vlakbij Lake Naivasha, waar je zelf doorheen mag lopen en fietsen en dat is het park Hell’s Gate. Dit park is niet zo duur en de grote wilde dieren zul je er niet tegenkomen. Het is wel een heel mooi park en het is bovendien een gave ervaring om zebra’s al fietsend te benaderen. Een van de bekendste parken van Kenia is de Masai Mara. Deze trip is niet goedkoop maar door goed navraag te doen (via via!) kun je aan een redelijk betaalbare reisorganisatie komen (meestal is dat een lokale particulier). De Masai Mara beveel ik iedereen aan, want je hebt er een hele grote kans op het zien van bijna alle dieren die er te zien zijn (alleen neushorens zijn daar wat zeldzamer om te zien) en het is gewoon ook een prachtig weids park. Aan het einde van mijn verblijf in Kenia ben ik nog een paar dagen naar Mombasa geweest om naar het strand te gaan en wat kleur op te doen. Ik was namelijk in de ‘winter’ in Kenia en dan schijnt de zon niet altijd (zeker niet in Limuru waar het best wel koud was zelfs), dus ik wilde nog even genieten van wat zon voordat ik weer in Nederland terug zou komen waar ik de zomer had gemist. Naar Mombasa kun je redelijk goedkoop vliegen, maar je kunt ook met de bus. Heen ben ik met een dagbus gegaan om zo nog het een en ander van het landschap van Kenia te zien en terug ben ik met de nachtbus gegaan om tijd te besparen. Het is best een lange rit, maar ik vond het een erg mooie ervaring. Je zou ook nog met de trein kunnen gaan (voor een koloniaal gevoel), maar dat is duurder en toen ik er was reden er alleen nachttreinen dus dan zie je nog niets. Mocht er wel een dagtrein gaan (en je hebt voldoende tijd, want de trein rijdt heel langzaam) dan is het waarschijnlijk de moeite waard om per trein te reizen. Praktische tips Producten voor de lichamelijke verzorging hoef je in principe niet mee te nemen, want zeker in Nairobi kun je echt alles krijgen. Mocht je speciale medicijnen nodig hebben dan zou je dat na moeten vragen of ze gewoon zelf meenemen. Ook anti-insecten producten, anti-malaria tabletten, klamboes, etc. zijn allemaal in Nairobi (en in andere grotere steden) verkrijgbaar. Ik weet echter niet of de prijs hoger of lager ligt, want ik had het wel allemaal zelf meegenomen. Wat anti-malaria tabletten betreft: dat heb ik helemaal niet geslikt. Nairobi ligt te hoog (± 1800 meter boven zeespiegel) voor de malariamug en Limuru ligt zelfs nog hoger (op ± 3000 meter). Mocht je wel anti-malaria tabletten willen gebruiken, ga dan ruim op tijd naar een travel clinic of huisarts om te
Verslag geschreven op 13-02-2010
3
Nicolle Pronk
Master student ‘Religious Studies’
Universiteit Leiden
informeren welk tablet geschikt zou zijn voor jouw situatie. Ik wilde echter niet vier maanden achter elkaar tabletten slikken en ik heb (zoals ik al had gedacht) gelukkig ook geen mug gezien tijdens mijn verblijf in Limuru en Nairobi. Ik heb me ook nooit ingesmeerd met anti-muggen spray en niet onder een klamboe geslapen (wat overigens niemand in mijn huis in Nairobi deed). Uiteraard zal een medewerker bij een travel clinic je nooit een dergelijk advies geven, maar om je gerust te stellen wat malaria betreft, laat ik gewoon weten hoe ik het gedaan heb. Mocht je gaan reizen kijk dan wel even van te voren of het wordt aangeraden om anti-malaria tabletten te nemen in het gebied waar je dan verblijft. Op de plekken waar ik tijdens het reizen ben geweest werd het soms aangeraden, maar ik heb het niet gebruikt. In Mombasa heb ik wel wat muggen gezien en me daarom wel ingesmeerd ’s avonds. Het meenemen van een kleine hoeveelheid anti-malaria tabletten valt in ieder geval aan te raden voor het geval het nodig mocht zijn. Tijdens het reizen zijn er in hotelletjes e.d. altijd wel klamboes opgehangen dus je hoeft er niet per se een zelf mee te nemen. Vraag er bij de desbetreffende accommodatie van te voren naar als je er niet zeker van bent. Wat je ook doet, maak je niet te druk om ziektes, want wat dat betreft is het wonen in Nairobi echt ideaal: de hygiëne is over het algemeen prima en ook de kwaliteit van het eten in restaurants in Nairobi (ook de kleine lokale tentjes) is mij goed bevallen. Voor de zekerheid is het goed om O.R.S. en een pijnstiller (zoals paracetamol) bij de hand te hebben voor het geval je toch ziek mocht worden. Verder is vloeibare desinfecterende handzeep waarmee je je handen schoon kunt maken zonder water en zeep een echte aanrader om standaard in je tas te hebben zitten. Wat betreft geld: overal betaal je met de Keniaanse shilling. Alleen bij reisbureaus willen ze soms liever dollars hebben, maar ook dollars kun je gewoon pinnen in Nairobi. Zorg ervoor dat je voor de matatu’s, bussen en taxi’s altijd wat klein geld hebt, omdat ze er anders misschien niet van terug hebben. Aangezien ik bij mijn bank kosten betaalde voor elke keer dat ik geld ging pinnen uit de pinautomaat (je kunt overigens in winkels nergens pinnen voor zover ik het heb gezien), probeerde ik altijd honderd euro of meer in een keer te pinnen. Let vervolgens wel goed op je geld (voor de dames: stop het bijvoorbeeld in je BH), want een portemonnee of los geld in je zak ben je zomaar kwijt. Op de markten, bij taxi’s en soms zelfs bij het boeken van een reis, is het zaak om flink af te dingen. Houd er dus rekening mee dat het afrekenen van (met name) souvenirs veel tijd in beslag kan nemen als je een mooie prijs ervoor wilt betalen, en als student wil je dat natuurlijk. Zeg ook vooral bij alles dat je student bent, want daar zijn Kenianen echt wel gevoelig voor heb ik gemerkt. Bovendien hebben ze meestal ook al wel snel door of je een rijke toerist bent of een student die al enige tijd in Kenia verblijft: maak daar gebruik van door wat feller te zijn in het onderhandelen. Mijn Keniaanse professor heeft voor mij een brief geschreven (die ik sowieso ook nodig had voor het aanvragen van beurzen en die je misschien nodig zult hebben om soepel door de douane –met name op de terugweg– te komen) met duidelijk het logo van de universiteit erop en waarin stond dat ik een student bij hun was. Door middel van deze brief heb ik vaak de toegangsprijs mogen betalen die lokale studenten ook betalen wanneer ze een park of museum in willen. Ik heb zelfs bij de Masai Mara de toegangsprijs voor de lokale bevolking betaald dankzij deze brief in plaats van de enorm hoge toeristenprijs. Waar je rekening mee moet houden wanneer je in de droge(re) periode in Kenia bent, is dat er dan regelmatig problemen rondom water en elektriciteit kunnen zijn. Het is ook afhankelijk van waar je woont, maar ik heb in Nairobi meegemaakt dat er standaard drie (en soms vier) dagen in de week geen stroom was gedurende de hele dag. Ook komt er op die dagen maar heel weinig water uit de kraan (en dan alleen koud water, want als er geen elektriciteit is kan het water niet verwarmd worden). Mocht je de keuze hebben, dan zou ik een laptop meenemen waarvan de batterij nog lang meegaat, zodat je op de dagen waarop er geen stroom is wel gewoon door kunt werken. In Kenia heb je een reisstekker nodig (twee stuks is altijd handig), want ze hebben daar 3plugs stopcontacten. Verder zou ik nog extra pasfoto’s meenemen voor het geval je je visum, dat maar drie maanden geldig is, moet verlengen bijvoorbeeld.
Verslag geschreven op 13-02-2010
4
Nicolle Pronk
Master student ‘Religious Studies’
Universiteit Leiden
Karibu Kenia Kenianen zijn uiterst lieve en gastvrije mensen. Een bezoek brengen aan een vriend of vriendin zonder van de kookkunsten van de familie te genieten, zal niet vaak voorkomen. Ook zul je waarschijnlijk nooit te horen krijgen dat de ander geen tijd heeft wanneer je voor zijn/haar deur staat. Theeliefhebbers kunnen hun hart ophalen in Kenia, want waar je ook komt de thermoskannen met thee zullen voor je klaar staan. Ook wordt een maaltijd nimmer afgesloten zonder nog als laatste een lekkere kop thee te drinken. Echter, de manier waarop de thee gedronken wordt, zal misschien heel even wennen zijn in het begin, want er gaat bijna net zoveel warme melk als kokend water in. Ikzelf vond de thee met melk heerlijk en ik heb de Keniaanse manier van thee drinken bij thuiskomst dan ook voortgezet. Ondanks dat er in elk land, en vooral in elke grote stad, wel een aantal (of veel) criminelen rondlopen, en Kenia over het algemeen getypeerd wordt als een zeer corrupt land, heb ik tijdens mijn verblijf in Kenia vooral de mooie kanten van het land en de inwoners ervaren. Gastvrij, behulpzaam en gelovig, zo zou ik de Kenianen die ik ontmoet heb typeren. Ik hoop dat je wat aan dit verslag zal hebben en dat je bovendien een geweldige tijd in Kenia zult beleven: Karibu Kenia (welkom in Kenia)!
Verslag geschreven op 13-02-2010
5
