VERSLAG HOOGE, MIDDELBARE EN MERE SOREN VAN DEN STAAT DER IN HET OVER

VERSLAG VAN DEN STAAT

DER

HOOGE•, MIDDELBARE EN MERE SOREN IN HET

U

OVER

1874 1875.

INLEIDING. 'rot mededeeling van algemeene besehouwingen bij wijze van inleiding , heeft dit verslag geen aanleiding gegeven. Norm en indeeling komen grootendeels met het vorige overeen. Alleen in den vorm van het gedeelte , handelende over middelbaar onderwijs, is eene geringe wijziging gebragt. Het verslag loopt , wat het lager- en de meeste inrigtingen van het middelbaar onderwijs betreft , over het burgerlijk jaar 1874 ; voor zooveel hot hooger onderwijs en de overige inrigtingen aangaat over het studiejaar 1 September 1874 tot 31 Augustus 1875. Kan dus , ten aanzien der bijzonderheden , naar het verslag zelf worden verwezen , ddn feit schijnt afzonderlijk vermelding te verdienen en wel aan het hoofd van dit verslag. Aan de hoogeschool te Leiden viel in den aanvang van 1875 , hot voorregt to beurt , haar 300.jarig bestaan to gedenken ; bij welke gelegenheid haar tali ijke bliiken van belangstelling werden geschonken , zoowel in Nederland als in den vreemde. Geruimen tijd vooruit waren door curatoren en den senaat uitnoodigingen gerigt aan ale universiteiten in Europa , om zich op het feest to doen vertegenwoordigen ; aan welke uitnoodiging in ruime mate gevolg werd gegeven , niettegenstaande het wintersaizoen , waarin het jubilaeum voorviel. Het feest begon op 7 Februarij met eene godsdienstoefening in de Hooglandsche kerk onder leiding van den hoogleeraar J. J. PRINS. Den volgenden morgen had in de senaatskamer eene zeldzame en indrukwekkende plegtigheid plaats. Daar waren de curatoren en hoogleeraren der feestvierende hoogeschool vereenigd met de afgovaardigden van die van Utrecht en Groningen, het athenaeum te Amsterdam de Koninklijke Akademie van Wetenschappen en de 64 gedelegeerdenvan de 36 vertegenwoordigde vreemde universiteiten , die alien , na door den prorector, prof. M. DE VRIES , in eene latijnsche rede verwelkomd to zijn , de gelukwenschen en hulde-adressen van de door hen vertegenwoordigde instellingen aanboden, welke stukken door den prorector in naam van den senaat plegtig werden aanvaard. Des middags verzamelden zich alien , in plegtgewaad, in de Pieterskerk , alwaar eene groote schaar van genoodigden reeds aanwezig was en weldra de leden der Koninklijke Famine de voor hen bestemde plaatsen innamen ; waarna de aftredende rector magnificus , prof. A. HEYNSIUS , de feestrede uitsprak , voorafgegaan en afgewisseld door muziek. Den 9den Februarij werd door den nieuwen rector magnificus , prof. J. T. BUYS , in de Pieterskerk , in bijzijn van een zeer talrijk publiek , na eene korte redevoering , het besluit van den senaat afgekondigd om aan verschillende binnen- en buitenlandsche geleerden den doctorstitel honoris causa toe te kennen , to weten : Voor het doctoraat in de regten aan de beeren P. J. BACHIENE te 's Gravenhage, N. P. VAN DEN BERG to Batavia , N. G. PIERSON te Amsterdam , en D. VEEGENS to 's Gravenhage.

Voor het doctoraat in d godgeleerdheid : aan de heeren A. COQUEREL to Parijs , P. R. HUGENAmsterdam , B. JOWETT to Oxford, J. KNAPPERT to Leiden , J. MARTINEAU to London , H. C. ROGGE te Leiden , C. SEPP to Leiden , G. VOLKMAR te Zurich en W. WEIFFENBACH te Giessen. HOLTZ to

Voor het doctoraat in de wis- en natuurkunde: aan de heeren E. W. Bfluclit to Weenen , A. CAYLEY to Cambridge , A. L. 0. DESCLOIZEAUX to Parijs , F. C. DosDERS to Utrecht , C. GEGENBAUER to Heidelberg , J. H. F. SOLLEWIJN GELPKE to Kediri , E. GRIMAUX to Parijs , P. HARTING to Utrecht , W. HIGGINS to Tulse Hill bij London , J. PRESCOLT JOULF to Manchester , S. NEWCOMB to Washington , W. ODLING to Oxford , C. A. J. A. OUDEMANS to Amsterdam , H. V. REGNAULT to Parijs , C. NI. VAN DE SANDE LA COSTE to Amsterdam , C. T. E. VON SIEBOLD to Munchen , J. SERVAIS STAS to Brussel , T. J. STIELTJES to Rotterdam B. J. TIDEMAN to Amsterdam en L. TRAUBE to Berlijn. ,

Voor het doctoraat in de bespiegelende wijsbegeerte en letteren : aan de heeren M. AMARI to Rome , M. F. A. G. CAMP's Gravenhage , A. B. COIIEN STUABT to Leiden , C. DEFRinIERY to Parijs , .J, E. GOUDSMIT to Leiden , T. T. H. JORISSEN to Amsterdam , E. W. LANE to Worthing in Sussex, E. LITTRA to Parijs en W. PLEYTE to Leiden.

BELL to

Voor het doctoraat in de geneesfrunde: aan de heeren R. W. BUNSEN to Heidelberg , CH. DARWIN to London , H. MILNE EDWARDS to Parijs, D. HUIZINGA to Groningen , H. SLOT to Gravenhaeg en '1'. SPENCER WELLS

to Londen.

Voor zoo veel de gemelde heeren tegenwoordig waren , werden hun vervolgens do doctorale diploma's uitgereikt. Onderscheidene feestelijkheden en bijeenkomsten hidden gedurende de dagen van 7 tot 10 Februarij plaats, welker beschrijving in dit verslag niet to huis behoort , maar waarvan tech mag vermeld worden dat zij ten duidelijkste toonden hoezeer de hoogeschool to Leiden in het buitenland geeerd en gewaardaerd wordt. Het feest van het 300jarig bestaan der hoogeschool werd door de studenten op schitterende wijze in de maand Junij gevierd door het houden van eenen in alle opzigten luisterijken en goedgeslaagden gecostumeerden optogt et, andere festiviteiten. Nog mag to dezer plaatse worden gemeld dat curatoren eene niet in den handel gebragte bronzon medallic hebben doen vervaardigen op het j ubileum, en daarvan onder anderen exemplaren hebben oegeven aan de vertegenwoordigd geweest zijnde universiteiten en hare gedelegeerden ; en dat zij , als feestgeschenk, een groot aantal exemplaren hebben verspreid van het to dezer gelegenheid uitgegeven Aitutia

2 Studiosorum , bevattende de namen van alien , die sedert

de stichting der hoogeschool in hare rollers werden ingeschreven , der hoogleeraren , welke in dat tijdsverloop te Leiden hebben gedoceerd en meer andere bijzonderheden. De hoogeschool ontving bij Naar eeuwfeest , zoo van het Fransche als van het Duitsche Gouverment en van verschillende vreemde universiteiten , zeer belangrijke bezendingen boekwerken ten geschenke.

HOOGER ONDERWIJS. § 1. HOOGESCHOLEN TE LEIDEN , UTRECHT EN GRONINGEN. a. Collegien van curatoren. Het personeel der curatoren aan de hoogescholen to Leiden en Groningen bleef onveranderd. Mr W. J. VAN HOIJTEMA , die de belangen der hoogeschool te Utrecht gedurende vele jaren , eerst als curator, . en sedert 1859 als secretaris van curatoren op uitnemende wijze had behartigd , overleed op 26 November 1874. De werkzaamheden aan het secretariaat verbonden werden tijdelijk waargenomen door den curator mr. H. G. ROmER, tot dat mr. J. F. B. BAERT bij Koninklijk besluit van 19 Januarij 1875 , tot secretaris van curatoren benoemd , op 1 Februarij daaraanvolgende zijne functien aanvaardde. b. Personeel der hoogleeraren. Leiden. Ter vervanging van den hoogleeraar E. SELENKA aan wien, zoo als in het vorig verslag is medegedeeld , eervol ontslag was verleend, werd bij Koninklijk besluit van 3 November 1874 benoemd dr. C. K. HOFFMANN , conservator aan het Rijksmuseum van natuurlijke historie. Daze aanvaardde zijne betrekking op 14 Januarij 1875 , met eene oratie over » de verdeeling van den arbeid by de dieren". Aan den hoogleeraar A. RUTGERS werd , op grond van diens zeventigiarigen ouderdom , het emeritaat toegekend bij Koninklijk besluit van 3 April 1875. Ter zijner vervanging word bij Koninklijk besluit van 4 Augustus 1875 benoemd dr. P. DE JONG , hoogleeraar aan de hoogeschool to Utrecht , die evenwel zwarigheid maakte de betrekking to aanvaarden. Daarop is bij Koninklijk besluit van 27 September 1875 benoemd dr. H. OORT hoogleeraar bij het athenaeum te Amsterdam , van wiens optreden in het volgend verslag melding zal worden gemaakt. Utrecht. De hoogleeraar in de theologische faculteit dr. B. TER HAAR werd op zijn verzoek , bij Koninklijk besluit van 31 October 1874, om redenen van gezondheid , met ingang van 1 Januarij 1875 emeritus verklaard. Door de benoeming van den beer N. BEETS , theologisch doctor eu predikant bij de Ilervormde gemeente te Utrecht , bij Koninklijk besluit van 14 December 1874 , werd de vacature very uld. De nieuwe hoogleeraar aanvaardde zijne betrekking op 16 Maart 1875 , met het houden eener oratie » over karakter , karakterschaarschte , karaktervorming" In het vorig verslag werd medegedeeld het overlijden van den hoogleeraar in de wis- en natuurkundige faculteit M. HOEK. Bij Koninklijk besluit van 24 April 1875 word in zijne plaats tot gewoon hoogleeraar benoemd dr. J. A. C. OUDEMANS , hoofdingenieur bij de geographische dienst in Nederlandsch In die. Groningen. De hoogleeraar in de godgeleerde faculteit dr. G. H. LAMERS , wiens benoerning in het vorig verslag word vermeld aanvaardde zijne betrekking op 30 September 1874 met eene oratie » over de wetenschap van den godsdienst en de christelijke tlieologie" . c. Beschouwingen over het onderwij s.

In de tabel , als lAjlage A achter dit verslag gevoegd

zijn de collegien vermeld , die gedurende den cursus

1874/75 door de verschillende hoogleeraren werden gegeven , alsmede het getal toehoorders. Even als in de vorige verslagen volgen hier eenige bijzonderheden , de verschillende faculteiten betreffende. Faculteit der godgeleerdheid. Leiden. De hoogleeraar SCHOLTEN verwisselde do ten vorigen jars gegeven collegien over Bijbelsche godgeleerdheid , inzonderheid des Nieuwen Testaments on geschiedenis der oude wijsbegeerte , met een collegie over de nederlandsche geloofsbelijdenis , eon!) over dogmatica pars formalis en een over natuurlijke godgeleerdheid , geschiedenis en kritiek der nieuwere wijsbegeerte. De hoogleeraar KUENEN gaf in plaats van de cobeglen over christelijke zedekunde en geschiedenis van de boeken des Ouden Testaments en overzigt der geschiedenis van Israel , een collegie over kritiek en hermeneutiek van het Nieuwe Testament , een ter verklaring van teksten des Nieuwen Testaments , de zedeleer betreffende , on een over de geschiedenis van de Israelitische godsdienst. Het vroeger gegeven avondcollegie voor meergevorderden verviel. De hoogleeraar PRINS gaf dezelfde collegien als vroeger.

Zijn privaatcollegie voor meergevorderden werd evenwel in dezen cursus niet gegeven. De hoogleeraar RAUWENHOFF gaf een collegie over dogmengeschiedenis , in plaats van dat over encyclopaedie en methodologie der godgeleerdheid ; voorts een avondcollegie , waarop verschillende onderwerpen werden behandeld. Alle collegien werden in de nederlandsche taal ge-

geven. Gerespondeerd werd alleen op twee collegien van den hoogleeraar PRINS. Utrecht. De hoogleeraar TER HAAR zette tot ult°. December 1874 de in den vorigen cursus gegeven collegien voort. Na dat tijdstip werden door don hoogleeraar OOSTERZEE

VAN

dat over de Inleiding tot het Nieuwe Testa-

ment , on door den nieuw benoemrden hoogleeraar BEETS , de collegien over kerkgeschiedenis en geschiedenis der christelijke dogmatiek overgenomen. Het collegie over christelijke zedeleer , eveneens door den hoogleeraar TER HAAR gegeven , bleef na zijn aftreden achterwege. Het in den vorigen cursus door den hoogleeraar VAN OOSTERZEE gegeven collegie over het leven van JEZUS naar het Evangelie van JOHANNES , werd niet voortgezet. Door den hoogleeraar BEETS werd van zijnen ambtgenoot VAN OOSTERZEE het collegie over Bijbelsche geschiedenis van het Nieuwe Testament overgenomen. Dit collegie , door laatstgemelderi hoogleeraar aangekondigd , was slechts enkele malen gegeven. De hoogleeraar DOEDES verwisselde zijn collegie over natuurlijke godgeleerdheid en hermeneutiek van het Nieuwe Testament met een collegie over encyclopaedie der christelijke theologie , en een over de leer van God en de geschiedenis der godsdiensten. Het collegie van den hoogleeraar DE JONG over de Inleiding tot het Oude Testament word vervangen door dat over Bijbelsche geschiedenis van het Oude Testament. De hoogleeraar VAN OOSTERZEE hield homiletische oefeningen , en de hoogleeraar DOEDES leidde de oefeningen van het studentengezelschap » Philaletheia". Alle collegien werden in do nederlandsche taal gegeven ; er werd gerespondeerd op die van den hoogleeraar VAN OOSTERZEE en op de exegese van den hoogleeraar DE JONG.

Groningen. De nieuw benoemde hoogleeraar dr. G. H. LAMERS gaf het collegie over Bijbelsche godgeleerdheid van het Nieuwe Testament , vroeger door den hoogleeraar DIEST LORGION gegeven : voorts een collegie over praktische godgeleerdheid , vroeger door den hoogleeraar dr. CIIANTEPIE DE LA SAUSSAYE gegeven , en na diens dood door den hoogleeraar VAN BELL overgenomen ; eindelijk de collegien over christelijke dogmatiek en natuurlijke godgeleerdheid, na den dood van den hoogleeraar CHAN TEPIE DE LA SA.USSAYE tijdelijk gegeven door den emeritus hoogleeraar P. HOFSTEDE DE GROOT. Het door dezen ten vorigen jare gegeven

collegie over het Evangelie van JOHANNES bleef achterwege. De hoogleeraar LAM•RS hield daarenboven katechetische oefeningen in het weeshuis der Hervormde gemeente, en een dispuut- en schetscollegie met de candidaten in de theologie. De nederlandsche taal word bij al de lessen gebruikt; op de meesten dezer werden responsien gehouden.

in praktische oefeningen in physiologie en mieroscopie. Hij hield daarenboven een colloquium ophtbalmologicum. De hoogleeraar LONCQ voegde bij zijn collegie over bijzondere ziektekunde de praktijk. Het collegie door den hoogleeraar VAN GOUDOEVER ten vorigen jare gegeven in oefeningen in het verbinden. en opereren , bepaalde zich ditmaal tot het opereren. Het geven van een geregelden cursus in operatieve chirurgie werd dikwijls zeer bemoeijelijkt door gebrek aan cadavers. Proeven tot het bewaren van lijken zijn aanvankelijk met goeden uitslag genomen. De hoogleeraar HALBERTSMA verwisselde zijn collegie over praktische gynaecologic met een over gynaecologische kliniek. De hoogleeraar ENGELMANN gaf een collegie over physiologie der circulatie en respiratie , in plaats van dat over de voedselleer. In stede van dat over propaedeutische diagnostiek gaf de lector BRONDGEEST een collegie over chemische physiologie. Het eerstgemelde werd wel aangekondigd docli bleef wegens gebrek aan tijd achterwege. De lessen van den hoogleeraar LONCQ over kliniek en polikliniek werden ook door in den omtrek van Utrecht gevestigde doctoren bijgewoond. Onder zijne leiding had-

Faculteit der regtsgeleerdheid. Leiden. In de collegien ontstond geene verandering. Het privaatcollegie van den hoogleeraar MODDERMAN (capita selecta uit het speciale deel van het Strafregt) werd door 28 studenten bijgewoond. De collegien werden in de nederlandsche taal gegeven. Op die van de hoogleeraren VAN BONEVAL FAURE 0313 GOUDSMIT werd gerespondeerd , ook op dat van den hoogleeraar BUYS over staatsregt; nu en dan op de collegien van den hoogleeraar MODDERMAN. De hoogleeraar VISSERING deed. even als vroeger een tentamen aan de afgifte van het testimonium voorafgaan. .

Utrecht. De collegien bleven dezelfde. Na de kersvacantle werden , even als ten vorigen jare , aan het collegie over burgerlijke regtsvordering, door den hoogleeraar FRUIN, praktische oefeningen verbonden. Van tijd tot iijd hadden er onder de leiding van de hoogleeraren DE GEER , FRUIN en QUACK, disputatien plaats over juridische controversen. Op alle collegien werd de nederlandsche taal gebezigd. Responsien werden niet gehouden.

den er dagelijksche oefeningen plaats in het onderzoeken , herkennen en behandelen van, alsmede in het omgaan met zieken. Op de meeste collegien werd gerespondeerd ; bij alien werd de nederlandsche taal gebezigd.

Groningen. De hoogleeraar HUIZINGA verwisselde zijn collegie over physiologische pharmakodynamiek met een

Groningen. In de collegien kwam alleen deze verandering dat de hoogleeraar TELLEGEN zijn collegie over statistiek verwisselde met een over volkenregt. Op alle collegien werd de nederlandsche taal gebruikt ; op de meesten gerespondeerd. De dispuutcollegien van den hoogleeraar GRATAMA. werden wel gehouden, maar niet zoo geregeld als in vorige jaren. Faculteit der geneeskunde. Leiden. In plaats van de vroeger gegeven collegien over de ontleedkunde van den mensch en topographische ontleedkunde gal de hoogleeraar ZAAIJER een collegie over beschrijvende en microscopische ontleedkunde en over de ontwikkelingsgeschiedenis van den mensch. De hoogleeraar HEYNSIUS verwisselde zijn collegie over microscopische oefeningen , met een over histologie. Door den hoogleeraar ROSENSTEIN werden gehouden theoretische lezingen over physische diagnostiek en speciale pathologic in plaats van zijn collegie over algemeene diagnostiek. Klinische lessen aan het ziekbed vervingen het vroeger collegie over geneeskundige kliniek , ter wijl een nieuw collegie in poliklinische oefeningen werd gehouden. De hoogleeraar POLANO verving zijne collegien over praktische heelkunde . en operatien aan het lijk , door een over operatieve chirurgische kliniek. De hoogleeraar DOIJER gaf, in plaats van dat over oogspiegel-onderzoek , een collegie over oorheelkunde. Het o-derwijs in dit • vak was vroeger nooit to Leiden gegeven. De hoogleeraar nam het op zich , na gedurende de groote vacantie van 1874, zich aan eenige Duitsche universiteiten to hebben voorbereid , ook door bet volgen der lessen en klinieken van beroemde specialiteiten in dat yak. Door den hoogleeriar SIMON THOMAS werd een collegie over operatieleer aan de vroeger gegevenen toevvoegd. De hoogleeraar ZAAIJER gaf nog een herhalingscollegie met de studenten van het tweede jaar. Op de meeste collegien werd gerespondeerd; alien werden in de nederlandsche taal gegeven.

Utrecht. Het collegie over ontleedkunde, ten vorigen jare door den adsistent W. H. VAN DER HEYDEN gegeven werd in dezen cursus weder door den hoogleeraar KOSTER voortgezet. De hoogleeraar DONDERS opende een nieuw collegie over a nthropologie en , met zijnen ambtgenoot ENGELMANN een ,

over physiologische chemie. Het collegie van den hoogleeraar JANSEN , over operative heelkunde, werd vervangen door een over heelkundige kunstbewerkingen op het lijk. Aan de ten vorigen jare gegeven collegien word dat over verbandleer toegevoegd. Lime lessen over oogheelkunde zijn niet gegeven op het uur daarvoor oorspronkelijk bestemd, maar op de kliniek zoodra bepaalde gevallen tot behandeling der aangekondigde capita selecta aanleiding gaven. De hoogleeraar SaNGEa gaf een collegie over verloskundige polikliniek, in plaats van het vroeger gegevene over operative verloskunde , en opende een nieuw collegie over medische politie. De hoogleeraar KOOYKER verwisselde zijn collegie over bijzondere geneeskunde met een over speciale ziektekunde ; die over hospitaalkliniek en polikliniek , met een over geneeskundige kliniek en polikliniek ; de hoogleeraar gaf daarenboven een nieuw collegie over geregtelijke geneesktnde. Alle collegien werden in de nederlandsche taal gegeven. Faculteit der wis- en natuurkundige wetenschappen. De hoogleeraar BIERENS DE HAAN verwisselde zijn collegie over differentiaal vergelijkingen met een over onderwerpen van hoogere analyse. Zijn collegie over vlaktemeting en driehoeksmeting bepaalde zich alleen tot de eerstgemelde , bij dat over hoogere stelkunde werd de stelkundige analyse gevoegd. Aan het collegie van den hoogleeraar VAN GEER over analytische meetkunde werd de beschrijvende toegevoegd; dat over theoretische mechanica strekte zich ditmaal uit over mechanica in het algemeen ; privatim werd een collegie gegeven over de methode der kleinste kwadraten. De hoogleeraar VAN DE SANDE BAKHUYZ.EN gaf een collegie over sphmrische astronomic in plaats van dat over popalaire sterrekunde ; elementaire sterrekunde , in stede an de beginselen der wiskundige sterrekunde. Op het afzonderlijk collegie van den hoogleeraar RIJKE werd de warmte in plaats van het licht behandeld. De hoogleeraar VAN BEMMELEN opende een nieuw collegie , waarop met meergevorderden enkele hoofdstukken der chemie werden behandeld. Aan de medici en de philosophen werd , aan beiden gedurende twee uren 's weeks , voor het eerst een collegie over praktische anorganische scheikunde gegeven.

4 hn plaats van dat over organische scheikunde gaf de hoogleeraar FRANCRIMONT een collegie over de koolstof en Lare verbindingen ; voorts een over de methoden ter bepaling der chemische structuur ; een practicum voor medische studenten en een practicum voor philosophen. Om de veertien dagen werd onder leiding van dien hoogleeraar een avond gewijd aan het houden van voor dragten over de hoogere deelen der scheikunde, door de candidaten en doctorandi , die zich speciaal op chemie toeleggen. De hoogleeraar HOFFMANN nam van zijn voorganger SELENKA. het collegie in zoiilogie en vergelijkende anatomie over. De hoogleeraar SURINGAR verwisselde zijn collegie over bijzondere kruidkunde met een over de natuurlijke familien van het plantenrijk. Voorts leidde hij praktische oefeningen in de microscopie , your zoover de toestand van het laboratorium zulks gedoogde. • Alle collegien werden in de nederlandsche taal gegeven. Op die van de hoogleeraren RIJKE, BIERENS DE HAAN en VAN GEER werd geregeld gerespondeerd ; op die van den hoogleeraar SURINGA.R van tijd tot tijd ; op enkelen van de hoogleeraren VAN BEMMELEN on FRANCHIMONT. Utrecht. De hoogleeraar GRINWIS voegde aan zijn collegie over integraalrekening het onderwijs in differentiaalrekening toe. I n plaats van de collegien over de analytische geometric , lijkheidsrekening gaf populaire sterrekunde en waarschijn de hoogleeraar BUYS BALLOT lessen over het licht, theoretische wochanica en theoretische en praktische astronomie. Het ten vorigen jare gegeven collegie over proefondervindelijke natuurkunde voor litteratoren bled'achterwege. Meteorologic) weed wel aangekondigd , doch bij gebrek aan belangstelling niet gegeven. Het collegie an den hoogleeraar RAUWENHOFF over algemeene plantenkunde werd vervangen door dat over morphologie der planten , en een collegie over landhuishoudkunde uitsluitend voor candidaten in de theologie gegeven. adsistent bij de natuurkunde , dr. M SNELLEN, gaf een collegie over de behandeling van astronotnische en physische instrumenten. 1)e hoOgleeraar van KERCKHOFF hield afzonderlijke responsien en oefeningen met twee verschillende categorien van studenten. Onder leiding van• den hoogleeraar HARTING hadden ontleedkundige en .microscopische oefeningen in het zostitomisch laboratorium plaats. De hoogleeraar RAUWENHOFF wijdde wekelijks twee buitengewone uren aan responsien o% er morphologie , anatomie en physiologie der planten , arzonderlijk voor do studenten en voor de aanstaande lndische pharmaceuten. Under zijne leiding waren eenige oudere studenten dagelijks bezig met praktische onderzoekingen op botanisch gebied, en wekelijks hebben de jongere een geheelen voormiddag besteed aan de microscopische oefeningen. De nederlandsche taal werd op alle collegien gebezigd. Responsien hadden op daze niet plaats. • Groningen. De collegien van den hoogleeraar ENSCHEDE over integraalrekening en analytische mechanica werden gedurende dozen cursus niet gegeven. Het ontbrak daartoe aan deelneming. De candidaten , die den cursus in het vorige jaar hadden gevolgd , werden in hunne studien voor een doctoraal examen privatim voortgeholpen. De hoogleeraar MEES gal een nieuw collegie in meteorologie. De hoogleeraar TJADEN MODDERMAN voegde een collegie over theoretische scheikunde aan de vroeger door hem gegevene toe. Zijn collegie over dit studievak word in het tweede gedeelte van den cursus vervangen door landbouwscheikunde, en wel op verzoek van de toehoorders , alien aanstaande chemici. De hoogleeraar VAN ANKUM opende een nieuw collegie in de zoOlogie voor pharma,ceuten. Ook gedurende dozen cursus verschafte de hoogleeraar ENSCHEDE gelegenheid tot oefening door het opgeven van vraagstukken , en werden praktische oefeningen in de physica door den hoogleeraar MEES, chemische door den

hoogleeraar TJADEN MODDERMAN, microscopische door den hoogleeraar DE BOER, praktische zotitomische door den hoogleeraa,r VAN ANKUM geleid. De hoogleeraar DE BOER deed daarenboven botanischA excursien met de studenten. Zijn collegie over Iandbuishoudkunde voor niet studerenden, word voornamelijk door onderwijzers bijgewoond. Al de lessen werden in de nederlandsche taal gegeven ; geregeld werd gerespondeerd op de collegien van de hoogleeraren ENSCHEDE en VAN ANKUM ; op die van den hoogleeraar DE BOER slechts van tijd tot tijd. Faculteit der bespiegelende wijsbegeerte en letteren.

Leiden. Op een zijner beido collegien over latijn behandelde de hoogleeraar PLUYGERS Horatius in plaats van Lucretius. Dat over grieksche antiquiteiten werd ditmaal niet gegeven. De hoogleeraar KERN gaf een nieuw collegie over sanscrit-gramrnatica. De hoogleeraar DE GOEJE verwisselde zijn collegie over arabisch on chaldeeuwsch , met een over semitische dialecten , en gaf drie afzonderlijke collegien in arabisch, voor eerstbeginnenden , meer- en verstgevorderden. De hoogleeraar DE VRIEs gaf twee collegien over het gothisch , een voor eerstbeginnenden en een voor meergevorderden. Dat over middel-nederlandsche textkritiek, ten vorigen jare gegeven , bleef achterwege. Op een nieuw geopend afzonderlijk collegie behandelde de hoogleeraar DOZY gedeelten der middelecuwsche en nieu were geschiedenis. Het collegie van den hoogleeraar FittnN over de geschiedenis van de regeringsvormen der Vereenigde Nederlanden , werd in dozen cursus niet gegeven. De latijnsche taal werd gebruikt bij de collegien van den hoogleeraar COBET , en op die van den hoogleeraar RUTGERS , over de hebreeuwsche grammatica , de cursorien over het Oude Testament en de hebreeuwsche antiquiteiten ; alle andere collegien werden in de Nederlandsche taal gegeven. Op alien word gerespondeerd , behalve op die van den hoogleeraar FRUIN , het collegie over algemeene geschiedenis van den hoogleeraar DOZY, en die van de hoogleeraren DE GOEJE en LAND. Utrecht. De hoogleeraar VAN HERWERDEN verwisselde zijn collegie in de paedagogiek voor naeergevorderden , met eon over grieksch en latijn. De hoogleeraar WIJNNE opende een nieuw collegie over historiographic. Het collegie van den hoogleeraar DE JONG over het syrisch werd door een over het arabisch vervangen. De hoogleeraar OPZOOMER gaf weder het ten vorigen jare achterwege gebleven collegie over de geschiedenis der wijsbegeerte. Alle lessen werden in de nederlandsche taal gegeven. Responsien werden gehouden op 'het collegie van den hoogleeraar OPZOOMER over de geschiedenis der wijsbegeerte en op alle collegien der hoogleeraren VAN HERWERDEN en DE JONG, behalve op die over hebreeuwsche en grieksche antiquiteiten. De hoogleeraren BRILL on QUACK presideerden het studenten gezelschep Arti et Litteris , waar wetenschappelijke onderwerpen werden behandeld. Het collegie in de hoogduitsche taal , waarop de lector J. H. HISGEN Goethe's Faust behandelde, werd door ddn Nederlander , vijftien Duitschers en vijf Hangar= bijgewoond. Groningen. Het collegie van den hoogleeraar VA.LETON in het lezen van arabische on arameesche schrijvers , kon ook dit jaar wegens gemis aan toehoorders niet gegeven worden. Een nieuw collegie ter verklaring van psalmen werd geopend. De hoogleeraar FRASKEN gaf een nieuw collegie over grieksche en latijnsche inetriek. Dat over paedagogiek is ook dit jaar niet gegeven , omdat al de candidaten dit collegie reeds vroeger hadden bijgewoond. Het collegie van den hoogleeraar VAN DER. WIJCK

.

5 de geschiedeliis der oude wUsbegeerte, werd dit jaar door tien studenten bijgewoond. Dat over logics werd behalve door de veertig nieuw ingeschreven studenten door drie onderwijzers gevolgd. Het collegie van den hoogleeraar MOLTZER over vaderlandsche geschiedenis en geschiedenis van ons staatsregt , bepaalde zich dit jaar tot do eerste. Voor dat over het angelsaksisch trad een collegie in het Gothisch in de plaats ; een in oud-hollandsch verving het vroegere over letter-. kundige kritiek. Alle collegien werden in de nederlandsche taal gegeven. op .cle meesten word gerespondeerd. De berigten omtrent het gedrag , de vlijt en de verderingen der studenten aan de hoogescholen te Leiden en Utrecht luiden over het algemeen gunstig. De hoogleeraar MODDERMAN te Leiden betreurt bet evenwel, dat de voorbereiding der studenten zoo veel to vvenschen overlaat. Dit geldt niet enkel de klassieke taalen letterkunde , waaromtrent ook de hoogleeraar GOUDSMIT zijne vroegere klagt herhaalt , maar evenzeer en vooral niet minder de kennis der algemeene geschiedenis en der nieuwere letterkunde. Hieraan sluit de opmerking van

Elders

Aldaar

d. Studenten.

Da volgende tabel geeft een overzigt van het getal studenten op 31 December 1874.

GRONINGEN.

UTRECHT.

LEIDEN.

FACULTEITEN.

den boogleeraar LONCQ to Utrecht , dat in het belang der patienten wel eons latijn , fransch of duitsch moest worden gesproken, maar dat dit zoo weinig mogelijk geschiedde , omdat de studenten in de geneeskunde weinig kennis dier talen bezitten. Aan eerstgenoemden hoogleeraar komt het voor , dat zelfs op de gymnasien eene overlading van leervakken heerscht , die degelijke kennis in den weg staat en dat bij het onderwijs in de taal en letterkunde de aandacht van den gymnasiast zoo zeer door de studio der taalvormen wordt ingenomen , dat er tijd noch lust overblijft , den inhoud der klassieke voortbrengselen to genieten en in zich op to nemen. Het gedrag der studenten aan de Groningsche hoogelchool was behoudens eene enkele uitzondering good. Hunne vlijt en vorderingen werden over 't algemeen voldoende genoemd. Enkele collegien van de hoogleeraren DIEPHUIS , TELLEGEN MEES on MODDERMAN werden niet altijd even regelmatig bijgewoond.

Elders

Aldaar

TOTAAL.

studerende.

studerende.

studerende.

Elders

Aldaar

Godgeleerdheid

47

17

201

6

33

301

Regtsgeleerdheid

487

30

155

3

49

724

Geneeskunde. .

157

24

81

8

48

70

6

48

4

43

171 152

1669

Wis- en natuurkunde. Letteren .

Totaal. . • •

98

13

26

2

13

859

90

511

23

186

318

0

949

534

186

1669

In 1873. .

971

499

165

1 635

Vermeerdering. .

22

35

21

34

Algemeen totaal. . • •

De vergelijking tusschen de jaren 1873 en 1874 geeft de volgende uitkomsten. Leiden. Het getal der alhier studerenden vermeerderde met 10 , dat der elders studerenden verminderde met 32. Van de alhier studerenden vermeerderde het getal bij de faculteit der regtsgeleerdheid met



18

geneeskunde

18

letteren

13

wis- en natuurkunde

met

godgeleerdheid



met

regtsgeleerdheid wis- en natuurkunde )1

11

.

18



3 5

letteren

Utrecht. Het getal der alhier studerenden vermeerderde met 31, dat der elders studerenden met 1. Van de alhier studerenden vermeerderde het getal bij de

faculteit der

en verminderde bij de faculteit der godgeleerdheid

en verminderde bij de faculteit der





Het getal der elders studerenden vermeerderde bij do faculteit der geneeskunde met . . • • •

7 32 8

regtsgeleerdheid

met ..

23

geneeskunde

3

wis- en natuurkunde » •

8

letteren

2

en 'verminderde bij de faculteit der godgeleerdheid met

2

a

Van de elders studerenden vermeerderde bet getal bij de faculteit der wis- en natuurkunde met • •

4

verminderde bij de faculteit der geneeskunde met

3

en bleef onveranderd bij de faculteiten der godgeleerdheid, regtsgeleerdheid en letteren. Groningen. Het getal der studenten vermeerderde met 21 ; bet vermeerderde bij de faculteit der godgeleerdheid met . •

2

•

regtsgeleerdheid

18

geneeskunde letteren

3 n

2

en verminderde bij de faculteit der wis- en natuurkunde met . .

4

Het getal studenten aan de drie hoogescholen te zamen bedroeg 1669 of 34 meer dan in 1873. Het vermeerderde voor de aan de hoogescbolen studerenden met . 13 voor de elders studerenden met

De vermeerdering beliep voor de faculteit der regtsgeleerdheid geneeskunde

41

29

letteren

21

12

De vermindering bedroeg in de faculteit der godgeleerdheid

21

wis- en natuurkunde .

27

De uitkomst der examens in 1874 — 1875 , vergeleken met die van den cursus 1873 1874 , blijkt uit het overzigt bijlage B van dit verslag. Bijlage C vermeldt de ouderwerpen in de dissertatien behandeid en de namen der schrij vers. De 15 Rijksbeurzen en do vicarie-inkomsten , door bet Rijk te begeven , zijn in 1875 genoten door 7 studenten to Leiden , 8 to Utrecht en 5 to Groningen. Van hen studeerden 11 in de godgeleerdheid , 1 in de regtsgeleerdheid , 2 in de geneeskunde , 4 in de wis- en natuurkunde en 2 in de letteren. Voor de beste antwoorden op de prijsvragen , in 1874 door de onderscheidene faculteiten aan de Groningsche boogeschool uitgeschreven , werd op 14 October 1875 van de door den Koning uitgeloofde eerepenningen er eon you den toegekend aan den candidaat in de letteren te Leiden , J. VAN LEEUWEN voor de beantwoording eener vraag door de litterarische faculteit uitgeschreven. De student in de regten to Amsterdam , J. H. ROBBING , ontving eene loffelijke vermelding voor de beantwoording der tweede prijsvraag door de litterarische faculteit uitgeschreven. Aan een der twee antwoorden op eene prijsvraag door de regtsgeleerde faculteit uitgeschreven , werd cone loffelijke vermelding toegekend ; de schrijver was W. C. TH. VAN DOORN , student in de regten aan de hoogeschool te Utrecht. De overige faculteiten ontvingen op de door haar gestelde vragen geene antwoorden. e. Ilulpmiddelen voor het onderwijs. De bibliotheek der Leidscbe hoogeschool werd vermeerderd met 1578 nommers of 2712 boekdeelen. Deze aanzienlijke vermeerdering is toe te schrijven deels aan ge schenken , 721 , (waaronder alleen bij gelegenheid N an bet derde eeuwfeest 357 deelen) deels aan de buitengewone toelagen uit het akademisch fonds bij gelegenheid der aucties van wijlen dr. BErmA en den hoogleeraar VAN DER BOON MESCH. Het aantal vervolgdeelen bedroeg 57( ; ,

daaronder waren 270 deelen geschenken. Do handschriften zijn met 6 nommers vermeerderd. Balton de bibliotheek zijn ten gebruike verstrekt 58 handschriften on 2155 boeken , of ongeveer 3300 deelen. De leeszaal werd buitengewoon druk bezocht , en de handschriften zijn door en ten gerieve van buitenlandsche geleerden veelvuldig geraadpleegd. , Van den nieuwen catalogus , waaraan geregeld werd voortgewerkt, is de afdeeling gesehledenis gereed , en die van archaeologic beschreven ; met de bewerking der afdeeling regtsgeleerdheid zal eerlang een begin worden gernaakt. Ten behoove van de verzameling van oostersche handschriften werden er 92 , grootendeels javaansche , en overigens maleische en arabische , • uit de nalatenschap van wijlen den hoogleeraar T. ROORDA aangekocht. Hierdoor bedroeg de vermeerdering van het aantal nommers , met de geschenken , 104. Door den beer C. C. TROMP , destijds resident der Zuider- en Oosterafdeeling van Borneo , werden aan de bibliotheek afgestaan drie maleische handschriften ; door den luitenant ter zee C. H. DE GOEJE zee javaansche werken van den beer W. H. n JONG , controleur bij het binnenlandsch bestuur op Java , to Banjoernaas verzameld. Van den hoer PAEHLIG officier van administratie , werd een Koranfragment , in Atjeh gevonden , ontvangen ; van den hoogleeraar SOCIN to Basel en dr. PRIJM te Bonn , een door hen in Damascus vervaardigd afschrift van een Arabisch handschrift. Van de verzameling is wederom veel gebruik gemaakt. De nieuw benoemde adjutor HODTSMA heeft zich terstond na de aanvaarding zijner betrekking bezig gehouden met het rnaken van Indices op den ten vorigen jare voltooiden catalogus. Doze zijn thans ter perse. Het door WEIJERS begOnnen , on door DOZY voortgezate supplement op het bibliographisch woordenboek van HAIM KHALIFA , is thans bij hem in verdere bewerking. Dr. PERTSCH in Gotha , die ook fang een dergelijk work onderhanden had , heeft zich. bereid verklaard om , zoo hot Leidsche supplement gereed is , zich met de revisie to belasten , en het aan to vullen met hetgeen welligt aan de aandacht mogt ontgaan zijn D3 druk van het vierde deel van LAND'S Anecdota-Syriaca is voortgezet en navel meg voltooid. Bij dit deel zijn photographische platen gevoegd. De druk van den Diwhn van MOSLIM IBNO WALID door den Interpres bewerkt , werd voortgezet en in het begin van 1875 voleindigd. De beer RITTERSHAUSEN is bezig aan eene bewerking van IBN-KOTEIBA'S werk over de arabische dichtkunst, naar drie handschriften , een van Weenen , een van professor SCHEFER to Parijs , en het hierboven vermelde door SOCIN en PRIJM in Damascus afgeschreven exemplaar. Do irdeiding van dit bock is uitgegeven in de feestgave der firma BRILL. Het derde deel der Bibliotheca Graphorum zou waarschijnlijk in 1875 gereed zijn. Het plan der in het vorig verslag vermelde uitgave van de Chroniek van TABARI door den hoogleeraar DE GOEJE , Interpres legati Warneriani , gaat good vooruit. Twee kisten met handschriften, grootendeels betaald uit de in het vorig verslag reeds vermelde bijdrage van professor STaHELIN, zijn uit Constantinopel ontvangen. Dr. HOUTSMA heeft zich naar London begeven om elders gemaakte handschriften to collationeren on nieuwe afschriften to vervaardigen. Door professor NOLDEKE in Straatsburg , en gedeeltelijk door dr. HOUTSMA. zal de eerste afdeeling worden bewerkt , de tweede door den hoogleeraar LOTH to Leipzig; de derde door professor THORBECKE to Heidelberg ; de vierde door dr. MULLER to Weenen ; de vijfde door dr. GRUNERT to Leipzig , en de rest waarschijnlijk door den Interpres zelven. Oosterscbe gedrukte werken werden regelmatig aangekocht. Ben buitengewoon subsidie , door curatoren toegestaan , stelde den Interpres in staat , uit eene collectie e;2yptische drukken , door den hoer TRUBNER to Straatsburg aangeboden , de gewigtigste werken voor de bibliotheek aan to schaffen. De bibliotheek to Utrecht verkeerde in een gunstigen toestand. Zij word. vermeerderd met 3700 deelen ; een duizendtal , waaronder zeer belangrijke geschriften , werd ten geschenke ontvangen , of in ruil tegen akademische geschriften aan andere wetenschappelijke binnen- en buitenlandsche instellingen toegezonden. -

L

Van de geschenken verdient bijzondere verrnelding de bibliotheek door den hoogleeraar RovEns ragelaten , en door diens zoon dr. M. A. N. RovEns , predikant te Kedichem aan de bibliotheek der hoogeschool aangeboden. Deze verzameling zal , volgens het verlangen van den schenker als bibliotheca Roversiana afzonderlijk worden bewaard in de bij bet gesehenk gevoegde zes groote kasten. 1)aar de werkzaamheden van bet catalogiseren nog niet zijn afgeloopen , zal zij eerst in den loop van den nieuwen cursus ten gebruike van het publiek worden opengesteld. De voortdurende uitbreiding dfr bibliotheek zal het nomen van afdoende. maatregelen tot vergrooting der localen eerlang dringend noodzakelijk maken. Het drukken van den vervolg-catalogue werd Noortgezet. Aan 2426 personen werden 6351 boeken uitgeleend, tegen 5565 boeken aan 2330 personen in den vorigen cursus. In de bibliotheek der hoogeschool te Groningen werden 856 nicuwe boeken opgenomen , 5116 boekdeelen werden uitgeleend. Het getal dergenen , die zich lieten inschrijven op de lijst van hen die boeken ter leen ontvingen , beef roeg 107 meer dan ten vorigen jare; daaronder waren 25 voor bet eerst ingeschreven studenten. Het akademisch ziekenhuis to Leiden blijfc in vele opzigten aan, de verwachting beantwoorden : gaandeweg worden de verbeteringen aangebragt , waarvan de ondervinding de noodzakelijkheid doet kennen. Eene leesbibliotheek , door welwillende hulp van ingezetenon van Leiden te zamengebragt , door belangstellenden en door de commisie van bestunr vermeerderd, verschaft menige aangename verpoozing. Ook van den tuin , die in goede orde is , wordt geregeld gebruik gemaaki. Het ziekenhuis was dienstbaar aan het onderwijs van 40 studenten , die het onderwijs in de praktische genees- , heel- , verlos- en oogheelkunde bijwoonden. Van 1 Julij 1674 tot 30 Junij 1875 werden verpleegd 1 ° . in het belang van het onderwijs voor Rijks reke• 846 • • • • • • • • • • Ding . . . , 2°. voor rekening der gemeente Leiden , met ver155 goeding van 50 cents daags 3 ° . voor eigen rekening in de eerste en tweede klasse 36 lijdres. In de geneeskundige polikliniek werden behandeld 869 lijders ; in de heelkundige 760 ; in de verloskundige 193 ; in de gynaekologische 230 ; in de oogheelkundige 705 ; in de oorheelkundige 85. Door de reeds in het vorig verslag medegedeelde vergrooting van het physiologisch laboratorium werd de inrigting belangrijk velbeterd. In het physiologisch-chemisch laboratorium is thans voldoende ruimte voor een twintigtal laboranten , desgolijks op de tweede verdieping , voor de histologische (mikroscopisch-anatomische) oefeningen. De collegiekamer is thans zeer voldoende ingerigt zij is belangrijk vergroot en daaraan is eene zaal toegevoegd voor de instrumentenverzameling. flit hoofde van bet toenemend aantal studenten in de anatomie werd , door eene vertimmering der collegiekamer, in het gebrek aan zitplaatsen voorzien. De anatomische verzameling werd belangrijk uitgebreid door eene aanzienlijko schenking van dr. C. SWAV1NG voormalig stadsgeneesheer te Batavia. De hoogleeraar Boo GAABD rneent dat ten crevolge dezer aanwinst , bestaande uit 338 schedels , 13 bekkens en 7 skeletten , grootendeels afkomstig van bewoners van den Oost-Indischen archipel , de verzameling in dit opzigt door geene andere wordt geOvenaard , %reel minder overtroffen. Voor de ontleedkundige oefeningen op het lijk en voor do anatomische demonstratie, werden 19 lijken van volwassen personen en 2 van pasgeborenen beschikbaar gesteld. Ten behoove van het onderwijs in de ziektekundige ontleedkunde, werden van 1 • September 1b74 tot 1 Julij 1875 , 132 lijkopeningen verrigt , waarvan 110 in het akademisch ziekenhuis. Het maximum der aan de regenten der vereenigde godsen gasthuizen to Utrecht uit to keeren som voor bet gebruik van het gemeenteziekenbuis ten behoove van bet akade-

misch onderwijs, werd van f 15000 op f 25000 gebragt. Aan. leiding daartoe gaf de gegrond bevonden klagt van regenten , dat de maatstaf der vergoeding voor elken verpleegdag der patienten , die veer het akademisch onderwijs werden gebruikt , to laag was geworden. Voor het pathologisch instituut wordt een geheel nieuwgebouw gesticht vlak bij, en op den grond van het gemeenteziekenhuis. De tot dusver voor eerstgemelde installing gebruikte localen werden onvoldoende bevonden. Lijkopeningen hadden geregeld plaats. Het onderzoek , waartoe deze aanleiding gaven , de lessen over pathologische anatomie en de zorg voor onderhoud en uitbreiding der verzameling van instrumenten en praeparaten , zouden de aanstelling van een afzonderlijk docent wenschelijk maken. Op de stationaire kliniek van den hoogleeraar LONCQ werden behandeld 64 mannen en 52 vrouwen , waarvan 12 zijn overleden en 104 werden ontslagen. Op de polikliniek werden 1031 zieken behandeld. De chirurgische kliniek van den hoogleeraar VAN GOLD °EVER telde bij den aanvang des jaars 23 mannen en 26 vrouwen , waarvan 6 in de syphilitisehe afdeeling. In den loop des jaars werden 155 mannen en 131 vrouwen opgenomen , 14 mannen en 4 vrouwen overleden on 139 mannen on 133 vrouwen werden ontslagen. Er bleven derhalve 25 mannen en 20 vrouwen bij het einde des jaars in behandeling. In de chirurgische polikliniek werden 1038 personen behandeld en 16 groote operation verrigt. Under leidirig van den hoogleeraar HALBERTSMA werden behandeld in de gynaekologische kliniek 117, :en in de verloskundige polikliniek 11 vrouwen , voorts 88 gevallen van vrouwenziekten en 31 van kinderziekten. De stichting van een kraaminrigting , geheel afgescheiden van het ziekenhuis , werd door laatstgemelden hoogleeraar wenschelijk geacht. De inrigting voor klinisch onderwijs verkeert in den besten toestand. Het voor de medische kliniek bestemde armamentarium physico-chernicum is weder met belangrijke hulpmiddelen voor diagnostiek en therapie vermeerderd. Bij het gynaekologisch museum is een bediende aangesteld, belast met het in orde brengen en houden van praeparaten. De ruimte van het physiologisch laboratorium dreigt to klein te worden voor het behoorlijk opstellen en bewegen der instrumenten. De hoogleeraar DoisinEns ache het wenschelijk dat aan het laboratorium eene andere bestemming worde gegeven en een nieuw gebouwd , zoowel met het oog op de wenschelijke concentratie der akademische inrigtingen, als op de omstandigheid dat , door het moeijelijk to voorkomen bouwen in de onrniddellijke nabijheid van het laboratorium, het daarvoor noodige licht worth betimmerd. In het akademisch ziekenhuis to Groningen werden in den afgeloopen cursus verpleegd 546 personen, waaronder 39 kraamvrouwen. Op de inwendige kliniek van den hoogleeraar KOOYKER werden behandeld 274 patienten. Op de uitwendige kliniek van dan hoogleeraar JANSEN 233. Op nieuw word de wensch geuit naar doelmatiger inrigting van en meerdere ruimte in het ziekenhuis. Ten behoove van het physiologisch laboratorium werden enkele voorwerpen aangekocht. Behalve de praktische oefeningen der studenten , hadden ook weder dit jaar in het laboratorium eon aantal oorspronkelijke on.derzoekingen plaats. Naar het natuurkundig kabinet to Leiden , dat weder eenigzins werd verrijkt, zijn een groot aantal physische instrumenten, die vroeger in het chemisch laboratorium werden bewaard , overtebragt. Praktische oefeningen door de candidaten in de wis- en natuurkundige wetenschappen hadden geregeld plaats. De verzameling werktuigen , natuurvoorwerpen on boeken in het kabinet van landbouw verkeert in goeden toestand. Door 46 personen werden de openbare landhuishoudkundige lessen voor niet- studerenden, over lucht , water en bodem bijgewoond. Op het terrein van den afgebroken Bijlhouwerstoren te Utrecht , zal een geheel nieuw physisch laboratorium worden gebouwd. Enkele meetwerktuigen werden voor het physisch kabinet aangeschaft ; het is evenwel op verre na niet volledig. Het physisch kabinet to Groningen verkeert in goeden staat. . ontvangen subsidien werden besteed aan het aankoopen en onderhouden van instrumenten.

Gedurende de afwezigheid van de observatoren aan de

8 Leidsche sterrewacht, dr. VALENTINER en E. F. VAN DE SANDE BAKHUYZEN, die deel hebben genomen aan de waarneming van den overgang van de planeet Venus voorbij de zon, werden de waarnemingen aan de sterrewacht hoofdzakelijk volbragt door den heer H. HAGA, candidaat in de wis- en natuurkunde , benoemd tot tijdelijk observator. Behalve door dezen , is de berekening der waarnemingen door dr. J. DE JONG met kracht voortgezet. Ook dr. W. GLEUNS hield zich gedurende eenige maanden met deze werkzaamheden bezig. Aan het gebouw der sterrewacht werden eenige noodzakelijke herstellingen en verbeteringen gebragt. Eene wijziging en verbetering van den meridiaancirkel werd voorbereid ; de groote refractor is in goeden toestand gebleven , de kleinere 6-duims refractor is geheel opgewerkt bij gelegenheid , dat zij uit elkander moest worden genomen ten gevolge van het afbreken van den koepel , waarin zij zich beyond. De beide kijkers , hoewel zeer goede beelden gevende, zijn toch , vergeleken met die welke men thans op de grootere sterrewachten aantreft , van een Bering vermogen. Vooral de grootste staat in geen behoorlijke verhouding tot de geheele inrigting van de sterrewacht , en verre achter bij die van gelijksoortige en zelfs van kleinere observatoria. De heliometer, die door de verschillende genootschappen bij de waarneming van den overgang van Venus was aangeschaft , werd aan de sterrewacht geschonken. Eene gelegenheid tot bet opstellen van het instrument ontbreekt nog, doch wordt voorbereid. Ongeveer 600 waarnemingen van regte klimming en declinatie zijn met den meridiaancirkel gedaan , voor de plaatsbepaling der zonae-sterren. Voorts volledige plaatsbepalingen van planeten en vergelijksterren , en doorgangen van een groot aantal sterren door den meridiaan. Op de berleiding der waarnemingen was de afwezigheid der beide observatoren niet zonder min gunstigen invloed. Intusschen zijn de herleidingen der nieuwe groep van ongeveer 3700 zonae-waarnemingen geheel voltooid , terwijl daarenboven van 4300 waarnemingen de berekeningen grootendeels zijn volbragt. Ook die van de waarnemingen met den meridiaancirkel op planeten en vergelijkingssterren zijn tot op Julij 1874 volledig berekend ; ook de refractorwaarnemingen van 1873-1875 zijn bijna geheel gereduceerd. Met het vierde deel der jaarboeken , waarin deze herekeningen worden opgenomen , is geregeld voortgegaan. Het zal 10 395 volledige plaatsbepalingen bevatten ; en wel de Delft van het aandeel, dat de Leidsche sterrewacht heeft op zich genomen , in de groote onderneming om de plaatsen van al de sterren tot de 9de grootte in het noordelijk halfrond met naauwkeurigheid to bepalen. Van de 11 sterrewachten , die aan dit werk deel nemen, is de Leidsche de eerste waar ook de berekeningen zoo ver gevorderd zijn , dat de uitkomsten door den druk kunnen worden bekend gemaakt. Van de andere belft der Leidsche zonae-waarnemingen moeten er nog ongeveer 1700 worden volbragt. Men zal hiermede waarschijnlijk reeds in April 1876 gereed zijn. De bibliotheek werd door geschenken en door aankoopen in den afgeloopen cursus weder belangrijk vermeerderd. Van de boekverzameling is een catalogus gemaakt die voor het einde van 1875 ter perse zou worden bezorgd. Omtrent het sterrekundig observatorium to Utrecht valt niets bijzonders to vermelden. De hulpmiddelen van het scheikundig laboratorium to Leiden zijn aanzienlijk vermeerderd , door het aanschaffen van vele ontbrekende werktuigen , toestellen en praeparaten. De inwendige inrigting van het gebouw , laat , niettegenstaande eenige onmisbare verbeteringen zijn aangebragt , yea te wenschen over ; vooral wat betreft de ruimte voor bet steeds toenemend aantal laboranten , en den afvoer van schadelijke dampen. Het getal laboranten bedroeg 75 , waarvan 8 candidaten in de wis- en natuurknnde, 27 studenten in die faculteit en 40 studenten in de geneeskunde. Een amanuensis werd aan het personeel toegevoegd. Ann het scheikundig onderzoek , dat do hoogleeraar E. to Utrecht sedert lang bezig houdt, werd de gewenschte uitbreiding gegeven. Voor de beoefening der zuivere scheikunde on meer bepaaldelijk van de synthetische wordt door dien hoogleeraar de aanstelling van een MULDER

wetenschappelijk adsistent noodig gecordeeld.

Het scheikundig laboratorium te Groningen verkeert in voldoenden staat. Do vacature, aan bet museum van natuurlijke historie to Leiden ontstaan door de benoeming van den conservator dr. C. K. HOFFMANN tot hoogleeraar, werd vervuld door de benoeming van dr. J. G. DE MAN , dusverre eersten adsistent aan het museum. Voorts werden nog tot conservatoren benoemd dr. F. A. JENTINK on dr. A. A. W. HUBRECILT. Bij de afdeeling der gewervelde dieren werd ijverig voortgegaan met het opzetten van vogels en vele viervoetige dieren. Dr. HOFFMANN is ook na het verlaten van het museum , voortgegaan met het in orde brengen der lagere dieren in de verzamelingen van Madagascar en omliggende eilanden verkregen ; door dr. DE MAN werden de steenkoralen , on in 't bijzonder de zoogenaamde 'I'abulata bewerkt ; de heer RITSEMA ging voort met de bewerking der hymenoptera , in de afdeeling der insecton ; de vissehen werden door dr. HUBRECHT behandeld ; de hoogere dieren , voornamelijk d© zoogdieren en vogels , door dr. JENTINK, die tevens den directeur behulpzaam was in het vervaardigen van den catalogus. Het museum word vermeerderd door verschillende aankoopen , ruilingen en geschenken. Van deze laatste verdienen bijzondere vermelding dat van den beer TOMAS DU MOULIN to Antwerpen , bestaande in eene collectie van versehillende diamantsoorten uit de mijnen aan de Kaap de Goode Hoop , on eon van den heer JACOB BENSBACH to Macassar ontvangen zeer fraai exemplaar vas den zamengedrukten Neptunusbeker , een reusachtige sponssoort ; de omstandigheid dat de juiste plaats van herkomst van het voorwerp bekend is , maakt dit geschenk van groot wetenschappelijk belang. Het natuurkundig onderzoek op Madagascar , dat vroeger door den heer VAN DAM geschiedde , werd opgedragen aan den heer A. J. AUDEBERT, van wiens geschiktheid de baste vooruitzigten voor het museum worden gekoesterd. De vrees, in het vorig verslag geuit , dat de onderzoekingen op het zoo merkwaardige eiland zouden ophouden , is alzoo niet bewaarheid ; dit is voornamelijk to danken aan de tusschenkomst van den beer POLLEN. Door den directeur word de elfde afievering van den catalogus van het museum uitgegeven ; hij houdt zich sedert eenigen tijd bezig met de bewerking der apen , een der moeijelijkste on meest verwarde onderwerpen der zoOlogie ; door dr. DE MAN en den conservator RITSEMA werden daarenboven onderscheidene geschriften uitgegeven.

De zoelogische en mikroscopische oefeningen werden in den afgeloopen cursus gehouden in het tijdelijk voor zotitomisch laboratorium gehuurd hulplocaal. De verzameling werd aanzienlijk vermeerderd door een belangrijk aantal skeletten , praeparaten op spiritus on lagere zeedieren van de kust der Middellandsche Zee. Een groot mikroscoop van ZEISS word aangeschaft. De verbeteringen der localen voor het onderwijs in de natuurlijke historie on het museum to Utrecht , zijn met kracht voortgezet en wachten eerlang hare voltooijing. Door de verbouwing liet de toestand van het museum wat orde en plaatsing betreft , in den afgeloopen cursus veel te wenschen over. De verzaineling in het museum van natuurlijke historie to Groningen word goed onderhouden on zooveel mogelijk uitgebreid ; ook door toevoeging van een aantal merkwaardige zeedieren , door den hoogleeraar-directeur to Nape's verzameld. Een der localen van het akademiegebouw werd tot eon

zo6logisch laboratorium bestemd. Voor de vroeger in dat locaal gehouden werkzaamheden werden andere vertrekken aangewezen. De akademische kruidtuin to Leiden deed onderscheidene aanwinsten , zoowel door geschenken als door ruil ; onder de eerste waren 200 boomsoorten , door Z. K. H. Prins FREDERIK uit het park to Muskau afgestaan ; een exemplaar van cijanthea dealbata en leptopteris superba , ontvangen van den beer A. E. BAnrtAmtir to Vogelenzang. Twee kassen in den twin vorderen vernieuwing. Het botanisch laboratorium nadert langzaam zijne voltooijing. De localen voor de praktische oefeningen worden gaande-

weg can het noodige meubilair voorzien. Aan belangstelling ontbrak het niet. In den afgeloopen cursus promoveerden vijf studenten op botanische dissertatien , waarvoor de onderzoekingen grootendeels in het laboratorium plaats hadden. In Junij 1875 werd te Utrecht een aanvang gemaakt met de sinds twee jaren voorbereide werken voor den bouw van een laboratorium voor planten-physiologie ; het bestaande gebouw in den kruidtuin aan de Lange Nieuwstraat zal daartoe worden ingerigt. Na de verbouwing zal hot geheel en uitsluitend voor de botanische studien worden gebezigd. Door bet aan- en opbouwen van eene geheele verdieping zal het voortaan , behalve de localen voor museum en herbarium , bevatten een collegie- , weeg- en werkkamer , de noodige vertrekken voor den hoogleeraar, een adsistent en een amanuensis , alsmede voor de bewaring van instrumenten. De kruidtuin werd door mull verrijkt met verschillende zaden en planten. Zooveel mogelijk werd voortgegaan met het aanschaffen van instrumenten , microscopische praeparaten en afbeelditigen op vergrootu schaal. De uitbreiding der verzameling in den akademischen kruidtuin to Groningen was van weinig helang. Door ruiling en aankoop van zaden en planten werden eenige aanwinsten verkregen. De nieuwe collegiekamer , sinds October 1874 in gebruik , voldoet goed ; door de uitbreiding der localen is gelegenheid gevonden tot ordening der vroegor verspreide voorwerpen en tot het doen van onderzoekingen met den microscoop. Het Rijksherbarium te Leiden verkreeg door rail en ten geschenke vele belangrijke bijdragen. Daartoe behooren : eenige Chineesche planten door dr. VALENTINER bij gelegenheid der Venus-êxpeditie op Chefoo verzameld ; eene collectie af•ikaansche en arabische planten van het museum te Berlijn , verzameld door EHRENBERG ; eene verzameling planten , door SELLOW van dezelfde inripting in Brazilie bijeengebragt ; eene zeer aanzienlijke collectie planten verkregen van professor ANDERSSON , directeur van het herbarium to Stockholm, en bestaande uit de bijna complete phanerogamen flora van Zweden, eene collectie charaeeae, eenige arctische planten , en musci van Groenland on Spitsbergen. Door aankoop word verkregen hetgeen nog beschikbaar was van eenige collection, door wijlen dr. HOHENACKER in den handel gebragt, en eenige andere collection van kryptogamische planten , die antiquarisch to koop waren aangeboden. Eindelijk werd ingeschreven op de planten , die door dr. E. DE LA SAVINIERE op eene reis naar Celebes zullen worden verzameld. Het herbarium werd veelvuldig bezocht en geraadp!eegd. Ook werden voorwerpen ter bewerking buiten het herbarium verstrekt , onder andere aan dr. P. MAISONNEUVE to Parijs ten behoeve van zijne monographische studie der kampherboomen. Het Rijksmuseum van oudheden to Leiden word weder met onderscheidene aanwinsten verrijkt, zoo door aankoop als door geschenken. Onder deze laatsten vertiient bijzondere vermelding, eene allerbelangrijkste verzameling van .33 beeldjes van goden , godinnen , vorsten enz. , door eon antiquaries , die onbekend wenschte to blijven, afgestaan on in de afdeeling egyptische oudheden geplaatst. In de tweede plaats eene rijke en volledige reeks van 78 steepen wiggen , beitels, schrappers enz., in Denemarken verzameld en door den hoer VIGGO SCHMIDT to Koppenhagen aan het museum afgestaan , opgenomen in de afdeeling your historische oudheden. Eenige voorwerpen uit de middeleeuwen en latere tijden zijn met de overige voorloopig bij het museum in bewaring genomen voorwerpen , ter plaatsing in bet onlangs gestichte nederlandsch museum to Gravenhage overgegeven. Onder de geschenken verdient vermelding een album, groot atlas formaat, van 39 bladen. met photogramrnen naar de tempelruine van BOnO BOEDOER, van de NederlandschIndische regering ontvangen. Met de beschrijving en tentoonstelling der voorwerpen wordt zooveel mogelijk onafgebroken voortgegaan. Over groot gebrek aan ruimte wordt bij voortduring geklaagd.

Ook in dezen cursus deden zich geene gelegenheden voor om de verzameling van bet Rijks-ethnographisch museum to Leiden door aankoopen to vermeerderen. Do hoer J. SEMMELINK, officier van gezondheid 1ste klasse bij het Nederlandsch-Indische lager , schonk , ten vervolge op acht vroegere , eene negende bezendieg van voorwerpen uit Atjeh afkomstig; twee kisten , insgelijks van gemelden heer uit Atjeh ontvangen , konden wegens gebrek aan ruimte niet ontpakt en beschreven worden. Ook van andere belangstellenden werden onderscheidene merkwaardigheden voor het museum verkregen. Er werd voortgegaan met het rangschikken , tentoonstellen on beschrijven der verschillende oorvverpen ; doch door volslagen gebrek aan ruimte is de in vele opzigten zoo rijke en zeldzame verzameling slechts voor een klein gedeelte to gebruiken. Het must- on prnningkabinet der Leidsche hoogeschool zich dosverre bevindende in een zeer onvoldoend vertrek van het museum van oudheden , word in het begin van 1b75 overgebragt naar het ten behoove der hoogeschool van liijkswege aangekochte huis van wijlen den hoer BODEL NIJENHUIS, waar het eene behoorlijke plaats verkreeg. De verzameling werd vermeerderd door aankoopen en geschenken. Bid do eersten werd voornamelijk beoogd het aanvullen van die afdeelingen , die het belangrijkst en tevens het zwakst waren ; zoodat vooral werd gelet op den aankoop van munten , inzonderheid uit de middeleeuwen on van ons vaderland. Uit de veiling van de beroemde verzameling oostersche munten , nagelaten door den hoogleeraar MIMES to Utrecht , en uit eene andere groote veiling , werden onderscheidene zeer belangrijke munten on gedenkpenningen verkregen , onder anderen een in 1825 door zekerert H. WESTHOFF to Amsterdam gedreven on geciseleerdo bronzen gedenkpenning op de viering van het 250jarig bestaan der Leidsche hoogeschool , eon eenig exemplaar. Op een paar onderafdeelingen na , zijn than, de oudgrieksche munten , die een der belangrijkste onderdeelen der verzameling vormen , voorloopig geclassificeerd. Het drukken van den catalogue der afdeeling portugesche munten on gedenkpenningen , de eenige onder alle reeksen welke het kabinet bezit , die zeer fraai ea eenigermate volledig mag genoemd worden, wordt wenschelijk geacht ook om made to werken tot het moor bekend maken der verzameling en het aanvullen van het ontbrekende. Het kabinet van platen en pleisterbeelden to Leiden werd onder anderen verrijkt met de van Rdkswege aangekochte zeer belangrijke verzameling nederlandsche portretten , nagelaten door wijlen den h-er BODEL NIJENHUIS. § 2.

ATHENAEUM TE AMSTERDAM.

In de plaats van dr. J. PENN , aan wien op zijn verzoek eervol ontslag was verleend uit zijne betrekking van curator, werd op 8 October benoemd dr. J. H. VAN DEN BROEK , eerste officier van gezondheid 1ste klasse , belast met do leiding van het onderwijs der studenten voor de milita;re geneeskundige dienst ; jhr. mr. C. H. BACKER, aan de beurt van aftreding met 31 December 1874 , werd ale curator berhenoemd. Tegon bet eindo van den cursus word de hoogleeraar dr. H. OORT benoemd tot hoogleeraar bij de faculteit der bespiegelende wijsbegeerte en letteren to Leiden. In de vervulling der daardoor ontstane vacatnre was aan het einde van den cursus nog niet voorzien. Overigens hadden in bet personeel der hoogleeraren geene veranderingen plaats. Aan dit verslag is toegevoegd , als bij lage D , een overzigt waarin zijn vermeld de lessen voor den cursus 1874/75 aangekondigd. Van deze werden echter het collegie over dogmatiek , van den hoogleeraar Mou , en dat over grieksche antiquiteiten , van den hoogleeraar NAeER niet gegeven ; eerst na Januarij 1875 het college over arabische chrestomathie van den hoogleeraar OORT , en dat over staatsregt van den hoogleeraar PIJNACKER HORDIJK. Ook de privaatdocent dr. W. L. LEHMANN stelde het geven zijner lessen tot Januarij uit. Behalve de aangekondigdo lessen gaf de hoogleeraar BERLIN gedurende den zomer een buitengewoon collegie 3

10 over mollusken , en een over 's menschen zenuwstelsel ; de hoogleeraar GUNNING een collegie voor phannaceuten , in chemische behandeling der pharmacopoea ; en de hoogleeraar LEHMANN een herhalingscollegie voor meer gevorderde studenten van het laatste studiejaar. De stadsbibliotheek werd in 1874/75 bezocht door 3890 personen, tegen 3076 in 1873/74; uitgeleend werden 2916 boeken tegen 1575 in 1873/74 en 2593 in 1872/73. Onder meer blijken van belangstelling , die de stadsbibliotheek genoot, verdient bijzondere vermelding het geschenk van mejufvrouw S. J. POTGIETER , die de boekerij van wijlen haren broader E. J. POTGIETER aan de bibliotheek afstond. Een catalogus op doze verzameling is in bewerking. De collectie Apriliana 1872 telt thans 738 , de verzameling der werken betrekkelijk de 25jarige regering van Z. M. Willem III , 164 nommers. Even als in den vorigen cursus bepaalde zich de aanschaffing ten behoove van het chemisch laboratorium tot het dringend noodzakelijke. Het physisch kabinet , het physiologisch en het anatomisch laboratorium verkeeren in goeden toestand; het laatstgemelde werd verrijkt met eene zeer naauwkeurige balans en onderscheidene benoodigdheden voor het doen van .onderzoekingen. Het etiketteren van het anatomisch museum is ten einde gebragt. Vele instrumenten , teekeningen enz. werden aangeschaft ettelijke geschenken ontvangen, en de inrigting van het gebouw eenigzins verbeterd. Do collegiekamer in den hortus werd vervangen door een ruimer locaal ; voor het praktisch onderwijs in de behandeling van den miscroscoop werd een vertrek ingerigt en onderscheidene teekeningen en gedroogde planters aangeschaft. Het pathologisch klinisch laboratorium, na de aftreding van den hoogleeraar VAN GEUNS gesloten , kwam under het bestuur van zijnen opvolger STOKVIS , die ruimer localiteit en grooter subsidie verlangde. Eenige instrumenten werden aangekocht. In het begin van den volgenden cursus zou een pathologisch laboratorium in het pathologisch instituut op het terrein van het Binfiengasthuis worden geopend , hetwelk beter aan de eischen zou voldoen dan het tot dusver gebruikte. Het chirurgisch pathologisch anatomisch museum verkeert in goeden staat. De belangstelling en de ijver der studenten , zoowel civile als militaire , worden bij voortduring geprezen. Bij het begin van den cursus 1874/75 waren ingeschreven 373 studenten , tegen 267 op hetzelfde tijdstip van 1873/74. Zij waren verdeeld als volgt :

Bij

Veer

recensie.

het eerst.

• Te zamen.

Godgeleerdheid .

29

5

34

Regtsgeleerdheid

24

17

41

173

70

243

13

20

33

11

2

13

4

5

9

254

119

373

Geneeskunde

(pharmacie) Letteren

•

•

Wis- en natuurkunde. Totaal .

Voor het wis- , natuur- en geneeskundig onderwijs laebben zich in 1874 in het geheel aangemeld 316 hoorders , tegen 25S in 1873. Daarvan waren :

,

voor dot onderwijs in het algemeen. . . 235 » het artsenijmengkunde. 46 35 /I de afzonderlijke collegien, . Onder de 235 eerstgemelden waren 216 kweekelingen van de school voor militaire geneeskundigen. § 3.

ATHENAEUM TE DEVENTER.

Het collegie van curatoren bleef onveranderd. Voor de lessen waren beschikbaar : bij den aanvang van den cursus drie hoogleeraren , doch sedert Januarij 1875 twee gewone , 66n honorair hoogleeraar en ddn leeraar in de wiskunde. Gedurende den cursus werden geene studenten ingeschreven. Aan de lessen op den voorbereidenden cursus (het gymnasium) word door 43 leerlingen deelgenomen. De bibliotheek verkeert in zeer gunstigen toestand , zoowel wat betreft de inrigting der localiteit als de gedurige toeneming van boekwerken, § 4.

L&TIJNSCHE SCHOLEN EN GYMNASIEN.

Uit het hiervolgend tabellarisch overzigt blijkt waar op 1 Januarij 1875 latijnsche scholen en gymnasien waren gevestigd , het getal en de rang der daaraan verbonden leeraren, alsmede het getal leerlingen aan elke inrigting. LEERLINGEN.

ONDERWUZERS. ,. . ., O

cc

•,a; 4

0

Gemeenten

4 si rt, -47, r., cp

• MI ;.4

Q.) .--. 0

C.) 0

waar gymnasien of

0 r-CS 0 I:4 'CS F.1

....-4 O

PROVINCIEN.

Q)

CD T., CD ___,

Za0

0• to 44 0 C gi 0 0

gevestigd zijn.

C)

• rl

C)

PIZ 0 g C.) A -44

ms 0 • 0 PI13: "D0 1:1 TA) • ... a, .... a) e s.. a:3 t.. cd ms 0

.

0 1... ,..,1 O

c.") 0 0 • r•

4 .

.. r=t

r0 0 t,:.1, ce '

A 0 24 190

2

•

•

Transport .

•

O

48 ;..

e n

.Z:1 a) ;-. 'CI

•.

0 cl ..... as 0 az cz r4 t. rict

biD

O et,

1; 3 '1:j

CD ,c1 ..1E4/ • i:1 • .-4 ED ii CP CI c4-4 di CD ;'. it, 'V a) 0

.rii

5

•

ce

n

4:)

.. ....

oN ej)

O

Z1

»

ttO ca

785

• r•I wi 5:3 „NI

a)

C

on o0 c.. r.

a) g . a2

6 875

NOORDBRABANT . Helmond Uden. . Gernert .

as

t:I

latijnsche scholen

's Hertogenbosch .

I

1

.... : r.. m

0

E.

O

10

2

n

0

10

»

1

1

•

5

•

5

•

19

•

19

21

•

21

5 426

9

9

2

2

4 995

n

n

2

2

5

55

11. J

I

....

...='

co

.,.5...

Q

Q) Q;)

S CD

Q;)

bO

...
"Cl~

govestigd' zijn.

bO ...

Q Q;) .- .I:>

~8 o Q)

~ <.>

~

Per transport Eindhoven. ,

Grave NOORDBRABANT. (Vervolg)

Boxmeer

.

·

Heusden Megen

,

·

· · ,

Q

"Cl

.....Q

...0

-0 0

~

2640

1

2099

1

2187

n

1738

"

~.::l

.S Q) .....Q .. '0 o Q ..... ::l

g.!4

~

"

Q)

CIl Q

bO III

...

'"

l5"Cl <) Q O'~

~

" " " " " " "

Q)

~.~

~'" Q)~

"Cl

1C

...

Q)'O

'"bO '0

'" .~

..<.l Q;) '0:::

...

.=:

~

I

...

Q)

Q)~

CD

III

:ig

0 ..... bOo Q) Q

~

Q;)

Q .... bO

.~

...

III

0:1 ... 0:1 Q)

:s~ '0 Q

~.~

0

I

I

•

'"

~ """"":~ ~

=' ='

.... ...o ~Q Q;)

...

..c:ltP

Q

.

Q

o


0

I>- ...

'"

~



..£.

"Cl

"Cl

>:::.~

0:1

ai

0:

~...:
u

8

Q) .....

... 0 Q)

.;N

~

bO

CD

.

~

0

1

"

10

II

1

1

"

3

"

25

1

1

2

n

14

"

1

1

18

"

"

"

2

2

" "

" "

5

9

"

14

6

"

14

" " " " " " " "

1

" " "

4

27

1

"

3

3

" " " " " " " " "

5

" " " " " " " " " " "

" "

,

·

8610

1

1

6419

2

6005

1

"

"

"

2

"

4411

" "

3947

1

"

"

" " "

3881

1

2668

1

"

"

·,

2393

1

2553

2

"

1

\ Doetinchem (Stad)

2681

1

II

" " " " "

1

1

n

· 129239 · 9756-5 40249

4:

"

2

4

5

1

"

4

3

5

" "

1

1

·

25823

1

"

23365

2

" "

1

21103

1

1

16576

1

I)

8982

1

"

42402

2

1

•

1

"

,

Elburg

··

Rotterdam.

·

's Gravenbage. Leiden

·

·

Dordrecht. Delft.

·

;

Schiedam

·· Gorinchem.

· ·

Gouda

Brielle

·

Amsterdam. Haarlem Alkmaar,

· ·

286932 "

···

Transporteren.

33364: 11980 ,

.

" " "

" " " " " "

"

" "

·

11

Qo.1

" " " " "

3

Groenlo.

"

}I

14421

Zevenaar

55

1

,

Lochem.

"

1

,

,

>

....

"Cl

"

" " "

,

CD

"

"

Zaltbommel

200

" "

" "

,

0

...0

" " " " "

3

,

~ as

7

22929

·

0:1

5

,

GELDERLAND •• ( Doesburg

0

III

.I:>

"

,

Wageningen ,

~

Q)

JJ

;:::!

"

1

Harderwijk

-<

"

" "

"

"

3

2 1 1

" " "

3 3 2 1 1 1 3 3

12 5 4 5 4 18

" "

"

n

1

n

2

"

II

"

1

II

1

"

4

13

3

2

II

4

n

28

2

" " "

11

"

13

9 1~

1

4 " 11 " 103 " 1 27 1 4: 1 4 11 " " " 10 1 1 " " " " " - - - - - - - - - - -- --.- - -' - - -.--

5

II

II

{)3

12

4

8

1

46

11

135 :

"

"

.... 55 11

10 25

14 18 15

14 14

27 10 1~

3 12

" "

5

" " "

5

4 4 18

41

"

" "

" "

0

" " "

63

"

"

....

41 54

"

"

-<

"

"

"

"

-<

46

II

1

"

,j

46

10

"

"

3

15

"

•

12

•

"

5

10

n

"

"

15

10

" " " " "

eD

.:l

2

"

,

-<

...
bO

.S

Q)

"

1

Tiel,

.~

..i

;::s

....

2

,

Q

~

bO

... '"0 '" N

i=Cl

~

0:1 d

36004

Zutpben

CD

tP

Q;)

'0 "t:l ;aQ .:. ::l

CD

... '0


...

<)

CD

...

'0

d~

CD

a;

ai

Q

Oi

~

as

<.>.1:>

'0 Q

.S

as '0

Q;) ~

.~

eD

,

Nijmegen

NOORDHOLLAND

~

Q;) Q;)

3402

977

I Arnhem.

ZUIDHOLLAND .•

t: ..:!:!

" "

RaveKsteiu.

III

Q

~

,latijnsche scbolen

~

:;;

Q

waar gymnasien of

.... ..c:l ...

;::l

0

PROVINCIE~.

'0

I

~

Gemeenten,

.LEERLINGEN.

ONDERWI,JZERS.


~

700

" ",

63 54 13 28

"

11

"

9

"

12

II

13

II

103

"

27

"

10

~

"

'706

12 I

o N D F R W l.r Z E R S.

A'" .....

co p.

Gemeenten,

o

~

latijnsche scholen gevestigd zijn.

OJ

.

.......

oo

..'"

l:1l.Q

;pA

C'l

ZEELAND

••••

UTRECHT • • • •

FnlESLAND • • •

.. .... o

<:)

o

A

'"co

o

~~

"'

OJ

a5

... "0

o ~ ~ ~ o..:a

A

~

<.l

0'-

A

12

15926

2

"

"

" "

I

Utrecht.

64271

4

01

J Amersfoort

"

13402

2

"

»

I Leeuwarden

27003

1

II

9654

2

4493

1

" " "

Zwolle.

21329

3

Deventer

18132

2

Kampen.

16047

3

Oldenzaal

3450

I

Groningen.

1

"

~

~ ~..:a

'"~ ::s d ....

~",.00,1

oil

..'l

'-

-<

0

~ OJJ ,:Q

..: E-<

::s

" "

4

3

"

9

II

1

Il

"

3

»

"

1

d

2

N

'"::s'" '\D '".'"

'" S o >..0

::sa:>

-:;

....

'"::s'"o ~

biJ

-''"" ~

~'"

;z

""

~

d

oil

o

~

"0 G"I

..... 00

...l

........-. ...o

" " "

706

II

706

20

II

20

56

II

56

3

" "

17

Il

17

5

»

12

3

" "

27

" "

16

• II

1

10

"

10

12

II

"

»

1

"

"

II

2

»

3

II

"

II

2

" " "

6

"

21

9

" " "

3~

"

13

"

13

7

19

26

47

"

47

5

"

1

1

"

6

1

"

7

II

1

"

2

2

II

4

Veendam

9749

1

"

»

II

»

Winschoten

5907

1

"

II

II

DRENTHE • • • •

Assen

7269

1

"

"

2

LIMllUUG • • • •

Maastricht.

28650

3

"

3

1

.-d

135

39835

GRONINGEN • ; •

",,"0

al

11

" "

"

~

46

1

2

'o

o

OJ

...o

8

"

a:>

::s.-

OJ

oil

o

o

»

aj <:>

al-

gs

;.:::

" "

3

1

(l)

~

o

"

"

"

d .... d

~,....

::s

~

o

<:>..0

",0

4

8043

1

~

co'-

~

Zierikzee

I Dekkum.

~

::s ~ ......... "" ....d '" ::s .. «I .. "0'" .sr"d'" ;0'"

I

) Sneek

.-

0'-

-

::s

.. ... .. '" ..., '" 8 tc '" .. .- ... .-....- ..'" .'" '" 0

.... ",co

c

~~

'"

.Q '" ... o ::s o 0

tIl

~IJ'"

"0

~

,J)

OJ

"'..... a;> 0)

.-.'"

.... E:

~

_

1

I OVE[UJSSEL • • •

.....

~

"'..cz~....

..'"

::s

d.'" ...-.o;::;a

d

~

'"

'", '" 'e; ~ '"'" '"'" ~

",'

.Q "0

53

Per transport

I l\Iiddelburg

.. ....'" ~

.:: 8 ..:a'" -<:) o OJ

I

'OJ

a:>

"'~ OJ. t-

'"'"

;;

..

,

.-'" '"£

o

~

....Ol

'"8

c...,

::s ::s

e"

PROVINCIEN .. waar gymnasien of

.,

LEERLINGEN.

15 3

II

27

16

21

32

1

"

8 1

"

3

" "

" "

4

14

21

28

63

"

1

4

"

29

II

29

12

"

35

" II

5

Il

" II

"

5

35

--'--'--'--'--'--'--1--'--'--'--'-Totaal .

84 I 18

Op de voorgaande tabel komen de vreeger vermelde Bchelen te Bergen op Zoom, Almelo (Stad) en Ootmarssum niet meer voor. Gelijk reeds in vorige verslagen is medegedeeld, bepaalt het onderwijs aan de eerstgemelde inrigting zich aileen tot de wiskunde. ZU mist derhalve geheel het karakter eener latijnsche school, en kan als zoodanig niet in aanmerking komen. De latijnsche school te Almelo (Stad) is, naar aanIeiding del' oprigting eener hoogere burgerschool met driejarigen eUTSUS, met 1 September 1874 opgeheven. In de vorige verslagen werd telkens medegedeeld dat het rectoraat del' latijnsche school to Ootmarssum onvervuld bleef. Door het vertrek van den rector is sedert 1 Januarij 1870 geen onderwijd gegeven. Ook is, dien ten ,gevolge, hj:lt Rijkssubsidie ad f 300, vroeger aan de ge-

5

21

1

85

11

I

225

14

1074

47

1135

noemde school verleend, sinds October 1870 niet meer betaald gcworden. Zij is dorhalve feiteJijk opgeheven. Ten gevolge van de cpheffing der latijnsche school to Almelo (Stad), waul' een rector en tweo leel'aren werkzaam waren en het niet meer vermelden dol' school te Bergen op Zoom, waaraau een leeruar verbonden was, vermindertle bet getal leeraren met 4. Overigens was bet:

grooter te

kleiner te

Dorclrecht

1

Eindhoven.

1

Delft .

2

Gorinchem.

1

Haarlem.

3

Devonter.

1

Zwolle

1

Winschuten.

1

Maastricht.

1

.

•

•

13 conrector aan de latijnsche school to Dordrecht, werd vervangen door dr. J. VAN DER VLIET.

Het algemeen cijfer verminderde dus met 2. Het aantal leerlingen aan de gymnasien en latijnsche scholen gezamenlijk bedroeg 50 minder dan in 1874. De eerste afdeeling had

minder leerlingen te

meer leerlingen te 'S Hertogenbosch .

2

Helmond

3

Uden .

4

4

Grave

2

Eindhoven • Boxmeer.

Mogen

3

Nijmegen .

2

Arnhem

1

Zutphen

2

Harderwijk

1

Tiel ..

3

Doesburg

6

Wageningen

1

1

Zaltbommel

4

8

Zevenaar

1

6

Elburg

3

's Gravenhage .

1

Delft .

2

Leiden

9

Gouda

4

Dordrecht

4

Gorinchem

Schiedam

2

Brielle .

4

Amsterdam . • • • 5

Alkmaar.

1

Haarlem. .

Utrecht .

3

Lochem Doetinchem (Stad) Rotterdam

6

• •

4

•

9

Middelburg .

1

Amersfoort

3

Zierikzee

3

Dokkum

4



1

1

Zwolle .

Veendam

1

Deventer

4

Winschoten. • •

4

Oldenzaal

7

2

Groningen .

9

Maastricht

5

Leeuwarden

Assen

De tweede atdeeling telde :

minder leerlingen te

meer leerlingen' te Oldenzaal

Leiden. Tot het geven van onderwijs in de fransche taal , na het vertrek van den heer G. A. BREULEUX tijdelijk opgedragen aan de heeren L. M. GOUAY on J. DUVANEL is benoemd de heer J. J. BALLAND.

2

Winschoten

. . 21

Te Winschoten telde daarenboven de voorbereidende afdeeling 14 leerlingen. Te Brielle bevatte die afdeeling den in het vorig verslag vermelden leerling niet meer. Van de 51 inrigtingen telde er ddne drie leerlingen ; 7 van 4-9 , 23 van 10-19 , 10 van 20-29 , 2 van 30-39, 3 van 40-47 ; 5 hadden respectivelijk 54 , 56 , 63 , 63 en 103 leerlingen. Elf inrigtingen hadden 1 leeraar, 8 twee , 11 drie, 6 vier , 2 vijf, 2 zes , 1 acht , 3 negen , 2 tien , *2 elf, 1 twaalf, 1 dertien , 1 vijftien. De verslagen omtrent de gymnasien en latijnsche scholen , bevatten nog de volgende bijzonderheden.

Grave. In het onderwijs in de mathesis is thans voor zien. Het wordt gegeven door den hoofdonderwijzer J. H. STEIN in diens school voor meer uitgebreid lager onderwijs. Van de leerlingen wordt daarvoor eene bijdrage boven het minerval gevorderd. Arnhem. In de plaats van dr. J. VAN STEGEREN , op zijn verzoek eervol uit zijne betrekking ontslagen, werd met ingang van 1 Januarij 1875 tot rector benoemd dr. J. J. CORNELISSEN, conrector aan het gymnasium to Deventer. Ter vervanging van wijlen den heer G. J. PIEKEMA leeraar in de geschiedenis, werd benoemd de heer W. MELGERA.

Zaltbommel. De rector M. C. TIDEMAN, benoemd tot

Dordrecht. Met het begin van den cursus werd wader een conrector aangesteld namelijk de heer M. C. TIDEMAN, rector aan de latijnsche school to Zaltbommel. Detft. In plaats van dr. A. ROMEYN aan wien op zijn verzoek eervol ontslag was verleend uit zijne betrekking van conrector, werd met ingang van 1 September 1874 benoemd dr. TH. P. A. VAN AALST. De beer H. J. LENDERINK is met 1 April 1875 opgetreden als vierde docent, en wel voor het onderwijs in de nederlaiadsche , fransche en duitsche talen en in do aardrijkskunde. Schiedam, Tot conrector werd benoemd dr. N. M. KAM , leeraar aan de hoogere burgerschool , en reeds vroeger aan de latijnsche school werkzaam. Gorinchem. Sedert het vertrek van den heer P. J. HARREBOMMft leeraar in de wiskunde , is deze betrekking vacant. Amsterdam. Tot hulpleeraar in de latijnsche en grieksche talen werd benoemd de heer H. P. MEIJER , candidaat in de letteren, .Haarlem. De vacante betrekking van conrector werd vervuld door de benoeming van dr, B. W. HOFFMAN , praeceptor aan het gymnasium. In plaats van den heer K. H. VINK leeraar in de engelsche taal en letterkunde, werd benoemd de heer G. B. VAN KAMPEN. Na het vertrek van den beer L. OBERMULLER leeraar in de hoogduitsche taal , werden diens werkzaamheden overgenomen door den heer J. J. F. HARTMA.NN leeraar in de fransche taal ; tot afzonderlijk docent in de kennis der staatsinrigting en de geschiedenis werd benoemd dr. J. C. VOLGRAFF tot leeraar in de scheikunde dr. A, E. VAN ROUEN , in het teekenen de heer J. H. JOOSTEN. Voor het onderwijs in de aardrijkskunde , vroeger opgedragen aan den heer VINK destijds tevens leeraar in de engelsche taal en letterkunde werd een afzonderlijke docent aangesteld , to weten de heer A. VA.N DER VOORT. .

.

Utrecht. &an den conrector A. DE JONGH was met ingang van 15 .A.ugustus 1874 eervol ontslag verleend. Zijne werkzaamheden als zoodanig werden tijdelijk opgedragen aan den praeceptor dr. G. A. HuLsEBos ; het onderwijs in de oude talen in de 3de klasse op dezelfde wijze aan den praeceptor dr. L. J. MORELL ; dat in de tweede klasse desgelijks aan den praeceptor den heer C. DIJXHOORN, terwijl met het onderwijs in de oude talen enz., in de eerste klasse , tijdelijk belast werd de heer K. G. P. SCNWARTZ , litt. hum. sand. , die gedurende het laatste gedeelte van den vorigen cursus reeds de lessen van dr. uE JONGH had waargenomen. Aan eerstgemelde werd tevens tijdelijk opgedragen het onderwijs in de engelsche taal en letterkunde , gedurende de afwezigheid van den heer J. S. ROBINSON , aan wien tot herstel van gezondheid voor eenige maanden verlof was verleend. Doze legde echter zijne betrekking met 1 Augustus 1875 neder. .

Amersfoort. In plaats van den lector G. C. WOUTERS werd aangesteld de heer H. J. SNIJDER. Zwolle. Het onderwijs in de nieuwe aardrijkskunde werd opgedragen aan den heer E. ZUIDEMA leeraar aan de hoogere burgerschool. De praeceptoren F. GOSLINGS en S. WARREN verkregen beiden den rang van doctor in de letteren. Aan eerstgenoemde werd de titel van conrector verleend. 4

.

14

Deventer. Dr. J. J. CORNELISSEN conrector , word , met ingang van 1 Januarij 1875 , benoemd tot rector aan de latijnsche school to Arnhem. De praeceptor , dr. H. G. A. BAKHOVEN trad in zijne plaats , en werd zelf vervangen door den heer J. II. MOLL , leeraar aan de hoogere burgerschool to Hoorn. De beer G. NICOUD leeraar in de fransche taal en letterkunde , werd vervangen door den beer A. OoMs.

docent aan het gymnasium to Delft , word aangesteld de heer P. J. KEYMAN. Maastricht. Het onderwijs in de fransche taal en de aardrijkskunde , vroeger door de heeren DUMOULIN en BOOSTEN gegeven , werd opgedragen aan den heer P. G. ROODHUYZEN. § 5. KOSTEN VAN HET HOOGER ONDERWIJS.

Winschoten. Aan den conrector,, dr. H. J. GUICHERIT , werd op zijn verzoek eervol ontslag verleend. Ter vervanging van den hoer H. J. LENDERINK, benoemd tot

In 1874 werden door het Rijk de volgende uitgaven voor het hooger onderwijs gedaan.

I. HOOGESCHOOL TE LEIDEN. ft. Collegie van curatoren

f

1 260,555

b. Personeel: 1. Jaarwedden on verdere belooningen der hoogleeraren van de onderscheiden faculteiten 2.

f

Jaarwedden en verdere belooningen der overige ambtenaren en bedienden .

93 477,74 52 088,19 5 145 565,93a

c. Materieel , hulpmiddelen coot. het onderwijs 1. Subsidien voor de bibliotheek , de ontleed- , heel- en verloskundigo verzamelingen en lessen , het akademisch gasthuis , de natuurkundige verzamelingen on lessen , de sterrekundige verzameling en lessen , de prentenverzameling , het chemisch laboratorium , het industrie-onderwijs , den kruidtuin de landhuishoudkunde , enz. . ........ . f 105 328,05 2. Aanbouw , onderhoud en lasten der gebouwen , alsmede aankoop en onderhoud van meubelen 3. Administrative , huishoudelijke en andere uitgaven

158 166,37 5



3 064,83 5 266 559,26 . f 413 385,75

Totaal . II. HOOGESCHOOL TE UTRECHT,

a.

Collegie van curatoren .

b.

Personeel:

f

1 013,12 5

1. Jaarwedden en verdere belooningen der hoogleeraren van de onderscheiden faculteiten f 56 049,96 2. Jaarwedden en verdere belooningen der overige ambtenaren en bedienden . .

21 526,325 77 576,285

c. Materieel , hulpmiddelen voor het onderwip: 1. Subsidien voor de bibliotheek, de ontleed- en verloskundigo verzamelingen en lessen , het akademisch gasthuis , de natuur- en sterrekundige verzamelingen en. lessen , het chemisch laboratorium , het kabinet van natuurlijke historic , den kruidtuin , enz.. . f 48 475,75 5 2. Aanbouw onderhoud en lasten der gebouwen , alsmede aankoop en onderhoud van meubelen 3.

Administrative huishoudelijke en andere uitgaven

22 437,015

• •

806,30

4. Toelage aan regenten van het krankzinnigengesticht to Utrecht voor het onderwijs in de psychiatric .

1 000,00 72 719,07 Totaal .

Iii. a. Collegie van curatoren

151 308,48.

HOOGESCHOOL TE GRONINGEN.

•

988,25 all•••••r-

Transporteren f

988,25 f 564 694,23



•

•

•

•

15 988,25

Per transport f

f 564 694,23

b. Personeel : 1. Jaarwedden en verdere belooningen der hoogleeraren van do onderscheiden 49 282,97 f faculteiten 2. Jaarwedden en verdere belooningen der overige ambtenaren

10 445,63 59 728,60

c. Materieel , hulpmiddelen voor het onderwijs: 1. Subsidien voor de bibliotheek , de ontleed- , heel- en verloskundige verzamelingen en lessen , het akademisch gasthuis , de natuur- en sterrekundige verzame• lingen en lessen , het chemisch laboratorium , het kabinet van natuurlijke historie , den kruidtuin , de landhuishoudkunde, enz.. . f 22 218,695 2. Aanbouw, onderhoud en lasten der gebouwen , alsmede aankoop en onderhoud van meubelen .. ....

14 162,43

3. Administrative , huishoudelijke en andere uitgaven .

716,755 37 097,88 Totaal .

97 814,73

•

Totaal der uitgaven voor de drie hoogescholen .

. f 662 508,96 3 000,00

BEURZEN VOOR STUDERENDEN AAN DE INSTELLINGEN VAN HOOGER ONDERWIJS . V.

BIJDRAGE IN DE KOSTEN VAN HET PRAKTISCH GENEESKUNDIG ONDERWIJS TE AMSTERDAM SUBSIDIEN AAN LATIJNSCHE SCHOLEN EN GYMNASIEN .

VI.

3 000,00

•

40 222,96

•

. f 708 731,92

Totaal .

De gemeente Amsterdam deed in 1874 de volgende uitgaven ten behoeve van het athenaeum aldaar :

f 635 536,28 5

In 1873 bedroeg dit totaal. . . •

589 313,32 5

waarvan voor de drie hoogescholen • •

b. Uitkeering aan de hoogleeraren , enz van een deel der Inschrijvingsgelden .

26 100,00

119 428,295

c. Inrigtingen voor het onderwijs .

20 839,14 5

84 924,56

d. Onderhoud van gebouwen , enz.

6 061,96 5

f 384 960,47

a. voor Leiden. » Utrecht

b.

Groningen .

c.

f 61 025,34

a. Jaarwedden

en wel:

De subsidien , onder VI vermeld, bedroegen f 40 222,96. a. Voor het Rijksm,useum van natuurlijke historie te Leiden : 12 387,50 f 1. Personeel ... 6 013,10 5 2. Onderhoud , aankoopen , enz.. •

Totaal . . . f

114 026,45

Totaal . .

Door het Rijk werd in 1874 nog uitgegeven :

18 400,60 5

Deze uitgaaf bedroeg in 1873 f 108 080,17. De inkomsten der gemeente van wege het athenaeum waren in 1874: a. Inschrijvingsgelden b. Subsidie van het Rijk

b. Voor de musea van oudheden en land- en volkenkunde, te Leiden: 1. Personeel

f

C.

.

.

.

f

7156,31

f

f

Totaal .

1 200,00 999,24 5

2. Onderhoud, aankoopen, enz.. •

2 199,24 5

In 1873 werd uitbetaald voor de inrigting vermeld onder: b.

c

.

• • •

•

•

•

•

• •

•

•

• •

•

f

• •

•

•

•

•

II

•

•

10 000,00

d. Inkomsten van versehillenden aard.

783,50 f

•

I 10

52 933,50

tegenover f 46 604,80 in 1873. Het zuiver bedrag der uitgaven voor de gemeente beliep dus f 61 092,95, tegenover f 61 475,37 in 1873.

Voor het .Rijksherbarium te Leiden :

1. Personeel

a.

c. Subsidie van de provincie Noord• • holland . . • •

Totaal . . 6

3 000,00

1 456,31 5

2. Onderhoud , aankoopen , enz.. Totaal

5 700,00

39 150,00

f

18 960,83 5

Door de gemeente Deventer werden in 1874 voor het athenaeum aldaar de volgende uitgaven gedaan : f 50,00 a. Toelagen aan euratoren 1 500,00 b. Personeel. . •• C. Hulpmiddelen voor het onderwijs .

600,00

d. Praebenden

150,00

• •

• • •



7 302,09 2 108,17 6

Totaal . •

f

2 300,00



16 Ontvangsten had de gemeente niet. In .1873 beliep deze uitgaaf f 2150, en hadden Beene ontvangsten plaats. Lit het vorenstaande blijkt , dat voor de hoogescholen en athenaea in 1874 werd uitgegeven a. door het Rijk ..

f 668 508,96

. . .

b. door de provincie



Per transport f 595 313,32 10 000,00 e

.

97 230,17 Totaal. . f 702 543,49

5

10 000,00

Behalve de subsidien van Rijk en provincie, die reeds van hare uitgaven zijn afgetrokken , werd door de ge meenten van wege de athenaea ontvangen f 39 933,50 tegenover f 33 604,80 in 1873. f 781 835,41 Totaal . Het zuiver bedrag der uitgaven van het Rijk , de provincie en gemeenten voor de hoogescholen en athenaea bedroeg dus in 1874 f 741 901,91 tegenover f 668 938,695 In 1873 bedroegen deze uitgaven : in 1873. f 595 313,32 5 De volgende tabel vermeldt de uitgaven en inkomsten . a. , der gemeenten over 1874, wegens de latijnsche schcden Transporteren f 595 313,325 en gymnasien.

e. door de gemeenten Amsterdam en Deventer

103 326,45

17

GYMNASIEN 5





18

19

Gymnasien en Latijnsche

scholen 1874.

UITGAVEN.

GEMEENTEN.

INKOMS TEN.

Commissie van Personeel.

Schoolgelden.

TOTAAL.

toezigt.

der

Bijzondere

Subsidie

Subsidie.

Materieel.

Zuiver bedrag

TOTAAL.

uitgaven.

inkomsten.

van het Rijk.

AMINEIMININV

Noordbrabant.

Bergen op Zoom

f

Boxmeer

)00,00

1)

3 350,00

f

950,00

Eindhoven Gemert



f

3 618,30

35,03

985,03 f

))

Grave

800,00

Helmond

67,50

135,00

3 700,00

's Hertogenbosch Heusden



)7

f

42,00

250,00

800,00

800 00

800,00

800,00

800 00

800,00

3 742,00

2 950 00

,

,

,

250,00

250 00

280,455

200,00

890,00

11,68

901,68

890,00

Arnhem .

3 889,49

1 350,92

Doesburg

2 200,00

Doetinchern

3 604,50



800,00

935,00

80,455

Uden

3 000,00

I

f

100,00 .f18,3 185,03 67,50

200,00

egen .

f

3 000,00

67,50

800,00

100,00

268,30

f

3 240,00

290,00

IMMO 502,00

250,00

,

66,00

266,00

14455

890,00

11,08

974,16

974,16

-4 266,25

Gelderland. 7,

5 240,41

50,00

17,09 5 375,00

1)

522,00

Groenlo Harderwijk

3 000,00

Lochem .

500,00

Nijmegen

6 085,00

Tiel, .

1 300,00

Wageningen

1 436,66

Zaltbommel .

2 114,47

ff

12,00

41,60

5

9

190,23

8 430,00

531,47

Bridle

5 000,00

338,9*

Delft

6 780,59

398,40

Dordrecht

2 766,67

301,48

Gorinchern

1 722,50

73,97

Gouda

2 800,00

148,13

's Gravenhage

16 021,36

3 808,495

Leiden

14 974,62

1 287,18

Rotterdam

19 700,00

Schiedam .

1 800,00

Zutphen

2 267,09 5

1 197,50

416,25

1 613,75

,653,34

3 979,50

1 160,00

1 901,25

3 061,25

918,25

60,00

510,00

12,00

522,00

450,00

3 000,00

3 000,00

3 000,00

512,00 ,

500,00

500,00

12,00

1 070,00

5 '015,00

400,00

1 210,39

1 070,00

6 085,00

340,39

1 640,39

400,00

1 478,26 5

600,00

2 304,70

320,00

Zevenaar

9

75,00

216,665

816,665

337,50

337,50

1 '967,20

295,00

25,00

661,6 ►

320,00

295,00

9 039,47

3 401,32

1 590,00

4 991,32

4 018,15

5 338,925

1 600,00

682,50

2 282,50

3 056,42 a

4 480,59

2 698,40

573,00

573,00

2 621,65

960,00

960,00

836,47

1 790,00

1 2()8,13

Zuldholland.

Transporteren

f

116 007,86

7 178,99

126,50

2 200,00

3 194 , 65 1 796 47

50,00

9

2 998 13

50,00

716,905

625,00

f

10 507,655

f



351,50

f

67,50

f

1 165,00

19 829,855

6 049,99

6 049.99

13 779,86 5

16 311,80

4 800,00

4 800,00

11 511,80

20 416,905

3 700,00

3 700,00

16 716,90

555,00

555,00

1 245,00

1 800,00

5

2 280,59

126 934,52

f

22 293,82 I f

27 067,315

3 445,59

f

52 806,725

5

74 127,795





20

21 UITGAVEN.

GEMEENTEN.

INKOMS TEN.

Comiaissie van Personeel.

Subsidie

Materieel.

Subsidie.

f

116 007,865

f

10 507,655

f

Schoolgelden.

TOTAAL.

van het Rijk.

351,50

f

67,50

der

Bijzondere

TOTAAL.

toezigt.

Per transport

Quiver bedrag

126 934,52

f

22 293,82

uitgaven.

inkomsten.

f

27 067,315

3 445,59

f

52 806,725

74 127,79 5

Noordholland.

Alkmaar . Amsterdam

1 750,00

149,46

25,00

21 600,00

2 695,785

197,52 5

420,00 1 20,00 924,46 4 10 980,00 24 493,31 10 980,00

3 699,88

Haarlem

1 504,46 13 513,31

3 699,88

1 880,00

1 880,00

1 819,88

Zeeland.

Middelburg .

5 140,00

541,935

5 681,93

2 000,00

2 000,00

3 681,93

Zierikzee

1 530,00

60,00

1 590,00

646,00

646,00

344,00

2 987,00

111,53

40,00

3 138,53

662,00

662,00

2 476,53

13 651,40

1 442,24

100,00

15 193,64

6 264,00

6 264,00

8 929,64

Dokkum

1 000,00

91,40

425,00

666,40

Leeuwarden .

6 320,00

94,725

Snook .

4 300,00

249,175

2 133,33

218,005

Deventer

12 698,33

Kampen

6 400,00

Oldenzaal

2 813,575

Zwolle

5 878,74

309,595

13 995,82

483,13

Utrecht.

Amersfoort Utrecht . Friesland.

1 091,40

425,00 712,50

712,50 714,92 914,92 1 200,00 4 619,17 5

5 702,22 5

1 580,48 5

755,66 5

770,85 2 70,85 351,336 7 2 100,00 2 100,00 13 453,995

351,165

435,00 4 6 35,00 400,00 807,50 2 865,14 3 164,74 2 057,64

6 414,72 5

70,00

1

2 704,25 5

Overijssel.

Almelo (Stad) .

6 188,33 6

11 353,99 5 5 965,00 299,60

1 975,00

1975,00

4 213,335

3 582,50

8 829,00

5 749,95

388,66

388,66

501,34

2 $93,126

3 893,126

2 473,755

Groningen.

Groningen. Veendam .

100,00

14 578,95

890,00

•

Winschoten .

5 246,50

890,00

5 800,00

457,95

6 800,00

334,43

9 509,32 J

539,90

108,93

6 366,88

1 500,00

7 134,43

500,00

2 100,00

2 600,00

4 534,43

10 049,22

6 600,00

1 154,00

7 754,00

2 295,22

Drenthe.

Assen Limburg.

Maastricht

1)

lloermon d Weert .

Totaal .

f

In 1873 .

Vermeerdering .

244 905,26

f

239 414,055

f

5 491,20r;

19 393,745

19 062,43

f

331,315

f

992,95

f

1 194,025

- 201,075

655,08

655,08

655,08

66,78

66,78

66,78

789,36 1 526,94

f

737,58

f

266 081,31 5

39 822,96

261 197,45

39 822,96

4 883,86 5

f

67 053,37

3 445,59

67 052,68

3 565,76

0,69

f

- 120,17

f

110 321,92

f

110 441,40

f

-- 119,48

155 759,395 150 756,05

f

5 003,345

• •

•

•

22 De voorgaande tabel toont aan dat de uitgaven wegens het personeel , sedert 1873, met f 5 491,205 zijn toegenomen. Er ontstond vermeerdering te : vermindering te ; 's Hertogeibosch met ongev. f 375 307 Doesburg Groenlo Nijmegen

12 I)

Wageningen /1 Brielle Dordrecht Gorinchem Gouda





))

16 300

366

1)

15 6

's Gravenhage Leiden Rotterdam

535

•



733

met ongev. f 120 . 1001

Arnhem

)1

,,

700

1)

250

))

Middelburg I) )) Utrecht

•

•299

•

169



7

Zaltbommel »

163

Delft

220

Amersfoort

128

's Hertogenbosch ongeveer f 30

500

Megen

15

Zaltbommel

•

Bolsward Almelo (Stad) Kampen

»

Oldenzaal »

))

1)

• 1198

Zwolle

/)

I)

205

I)

))

102,

»

482

Tiel Zutphen Dordrecht

»

» »



»

n

800

Nijmegen

55

Brielle

I/

»

25

17

Gouda

» . 125

20

Veendam »

»



))

» » )1 's Gravenhage Gouda



Utrecht •

Dokkum Deventer Oldenzaal

))

))

Z wolle

»

»

Winschoten »

91

Wageningen »

93

Zaltbommel

6 347

88

Brielle

•

31

Delft

•

151

Middelburg n

12

Groenlo

1411

73 38

Gorinchem

136

Leiden

179

91

Rotterdam

1746

5

Schiedam

•

579

Alkmaar

133

Amsterdam »

144

83

Amersfoort »

1

270

Wageningen

» »

1 55

Leeuwarden

18

Sneek

10

Almelo (Stad) Groningen

119 •

202

Assen

16

Maastricht »

61

.

195 139

Delft

100

Alkmaar

Dordrecht

217

Amsterdam

»

Gorinchem

197

Amersfoort

n . 128

,s Gravenhage

400

Utrecht

»

Leiden

475

Leeuwarden

Rotterdam

400

Almelo (Stad)

f/

369

Schiedam

100

Deventer

»

227

Haarlem

162

Kampen

»

15

Middelburg

325

Oldenzaal

»

.

102

Zierikzee

25

183

Zutphen

)



11

35

Boxmeer met ongev. f 10 Eindhoven met ongev. f 23 3 120 's Hertogenbosch » » Grave 23 1) 2 Mogen Uden 1 1) 97 458 Doesburg Arnhem /)

»

Doetinchem

Arnhem

De uitgaven wegens materieel vermeerderden met f 331,31 5 . Er onstond vermindering te: vermeerdering te :

Doetinchem ))

minder te : Thesburg ongeveer f 135

1443

233

Leeuwarden Deventer

meer te :

»

387

1)

Aan schoolgeld werd f 0,69 meer ontvangen dan in 1873. Het bedroeg

Doetinchem »

3224

Amsterdam 17 Haarlem

Groningen Maastricht

Grave

Van Rijkswege werden subsidien verleend tot een zelfde bedrag als in 1873. Zij bedroegen gezamenlijk f 39 822,96. Daarenboven werd aan de bijzondere latijnsche school in de gemeente Gemert , even als in vorige jaren , een Rijkssubsilie van f' 400 verleend. Zoodat wegens subsidie door het Rijk in het geheel werd uitgegeven f 40 222,96.

57

80 420

378 112

Zwolle

,,

.

200

Sneek

120

Veendam

» .

25

Groningen

117

Maastricht

»

Assen

381

4

Winschoten

400

De bijzondere inkomsten " bestaan , als yroeger , voor de gemeente Delft uit de revenuen van het voormalige Fraterhuis , oudtijds ingesteld tot opleiding in de godgeleerdheid ; voor de gemeente Gouda uit de renten van een kapitaal, groot f 46 600 , in het grootboek der nationale schuld ingeschrecen , ten name van de scholarchie. De subsidien der gemeenten Roermond en Weert werden verleend aan de aldaar gevestigde bisschoppelijke collegien ; dat der gemeente Gemert aan de bijzondere latijnsche school aldaar , die tevens het bovenvermelde Rijkssubsidie van f 400 genoot. lie uitgaven wegens het gymnasium to Almelo (Stad) , die in vorige verslagen met die voor de teekenschool vereenigd werden opgegeven , zijn thans afzonderlijk vermeld. Het gymnasium is echter met ingang van 1 September 1874 opgeheven , zoodat de medegedeelde cijfers alleen de eerste acht maanden van dat jaar betreffen. Voor sommige inrigtingen konden ook weder de kosten van materieel niet vermeld worden , &wig zij door den rector betaald werden , of ook omdat zij begrepen zijn onder soortgelijke uitgaven voor andere inrigtingen van onderwijs. Door de gemeente 's Hertogenbosch werd nog eene som van f 195 aan het Rijk betaald voor leerlingen aan het gymnasium , die enkele lessen aan de Rijks lwogere burgerschool bijwoonden ; door de gemeente Meppel f 400 wegens wachtgeld aan den vroegeren rector van het in 1865 opgeheven gymnasium. Het geheele bedrag der uitgaven voor gymnasien en latijnsche scholen in 1874 gedaan is: door het Rijk (subsidien) . » de gemeenten. .

.

f .

•

40 222,96 226 853,35 5

Totaal . f 267 076,315 tegenover f 262 192,45 in 1873.

23 De inkomsten der gemeenten boliepen f 70 498,96 , na aftrek der subsidies , waarmede het bedrag der gemeentelijke uitgaven reeds is verminderd. Het zuiver bedrag der uitgaven beliep alzoo f 196 677,35 , tegenover f 191 574,01 in 1873. Derhalve werd in 1874 voor het geheele hooger onderwijs (hoogescholen , athenaea , latijnsche scholen en gymnasien) uitgegeven

burgeravondschool to Assen opgeheven. Bij het. einde van 1874 waren er alzoo in werking : 5 burgerdag- en avondscholen ; 20 verpligte burgeravondscholen 7 onverpligte burgeravondscholen ; 3 inrigtingen , die op andere wUze in de behoefte aan eene burgerdag- of avondschool voorzien.

f 708 731,92

door het Rijk .

10 000,00

de provincie Noordholland . gemeenten

330 179,80 5 Totaal . f 1 048 911,725

tegenover f 964 735,945 in 1873. De inkomsten der gemeenten , behalve de subsidien , bedroegen in 1874 f 110 432,46. Het zuiver bedrag der uitgaven was alzoo f 938 479,265 , tegenover f 860 512,70 5 in 1873. MIDDELBAAR ONDERWIJS. § 1. BURGERSCHOLEN EN DAARMEDE GELIJKSTAANDE INRIGTINGEN.

In den loop van het jaar 1874 warden geene nieuwe burgerscholen. geopend ; daarentegen werd de onverpligte

Definitive vrijstelling van de verpligting tot het oprigten eener burgerdag- en avondschool word verleend aan de gemeente Rotterdam, op grond dat voldoende in de behoefte is voorzien door de akademie van beeldende kunsten en technische wetenschappen en door de arabachtsschool , beide van gemeentewege gesubsidieerde bijzondere inrigtingen; vrijstelling voor vijf jaren aan de gemeente Haarlemmermeer , uit hoofde van verspreide bevolking. Van de verpligting tot het oprigten eener burgerdagschool werden vrijgesteld : tot het einde van den cursus 18479/80 de gemeenten Dordrecht en Delft, tot het einde van den cursus 1878/79 de gemeente Haarlem. Definitive vrijstelling van de verpligting tot het oprigten eener burgerschool werd verleend aan de gemeente Hoogeveen ; voor edn jaar aan de gemeente Apeldoorn. De hierna volgende tabel vermeldt de gemeenten , in welke de burgerdag- en avondscholen of daarmede gelijk gestelde inrigtingen e'bestonden , bet schoolgeld voor iederen leerling, het getal der leeraars en eindelijk dat der leerlingen , welke in December 1874 aan het onderwijs deel namen. In die tabel komt de burgeravondschool to Gravenhage niet voor, omdat zich daarvoor geene leerlingen hebben aangemeld.

BEDRAG VAN HET SCHOOLGELD

• CZI

GETAL DER LEERAREN •

GEMEENTEN.

AA.RD DER SCHOOL.

voQr

het volledig onderwijs.

voor enkele lessen.

C.) C.)

tevens niet aan de aan de hoogere hoogere burger— burger— school school werkzaam. werkzaam

C)

'J

." •

C

's Gravenhage,

burgerdagschool ,

f 12,00

5

6

60

11

12

67

10

11

118

4

7

4:

9

66

Amsterdam ,

idem,

12,00

Utrecht,

idem,

12,00

Leeuwarden ,

idem,

8,00

Groningen ,

idem,

8,00

1

8

burgeravondschool ,

kosteloos

2

5

'Tilburg,

idem ,

f 5,00

f 1,50 per vak

4

4

8

10i;

Breda,

idem

6,00

f 0,50 per uur 's weeks

5

1

6

89

Arnhem,

idem ,

6,00

f 1,00 tot f 6,00

8

9

Nijmegen ,

idem,

8 ,00

f 1,00 per uur 's weeks

10

J. 0

Tiel,

idem ,

6,00

6

6

26

Zutphen ,

idem

4,00

7

4

11

103

Dordrecht ,

idem,

3,00

5

4

9

73

Delft ,

idem,

kosteloos

5

3

1$

124

Schiedam ,

idem ,

f 4,00

9

1

10

61

Gouda,

idem ,

f 2,00 tot f 3,00

4

4

8

111

137

1192

's Hertogenbosch,

1

Transporteren

72

58

-

24

BEDRAG VAN HET SCHOOLGELD

GEMEENTEN.

AARD

DER

SCHOOL.

voor het volledig onderwijs.

voor enkele lessen.

Per transport

GETAL DER LEERAREN

teens niet Ran de aan de hoogere Loogere burger— burger— school school werkzaam. werkzaam.

72

65

137

1192

7

24

7

))

2,50

1

11

12

130

4,00

5

4

9

89

idem ,

5,00

5

3

8

36

idem,

kosteloos

3

3

6

28

Enkhuizen ,

idem ,

f 6,00

5

Middelburg ,

idem,

3,00

4

Vlissingen,

idem .

4,00

Zierikzee,

idem ,

4,00

Goes,

idem,

4,00

Utrecht ,

idem ,

2,00

Amersfoort,

idem,

2,00

Leeuwarden ,

idem ,

Harlingen ,

Gorinchem ,

burgeravondschool ,

Amsterdam ,

idem ,

Haarlem ,

idem ,

Zaandam, Alkmaar ,

f 6,00

)1

5

27

5

9

59

4

4

39

5

65

3

10

25

13

13

247

9

25

1)

)1

5

1)

7

))

if

9

f 2,00 tot f 5,00

1)

3

4

7

53

idem,

kosteloos

I/

5

1

6

43

Zwolle ,

idem ,

f 6,00

3

3

6

49

Deventer ,

idem ,

6,00

11

6

17

128

Dampen,

idem ,

kosteloos

1)

9

1

10

22

Groningen ,

idem,

f 5,00 1)

1

8

9

ambachtsschool

2,00

Maastricht,

burgeravondschool ,

4,00

Rotterdam ,

voorbereidende cursus, afd. voor beeldende kunsten ,

f 0,70 tot f 2,00 per uur 's weeks

48 65

f 1,50 tot f 5,00

I)

6

1

7

58

4

33

37

1030

23

23

(161)

13

16

158

5

5

121

afd. voor technische wetenschappen , f 5,00

ambachtsschool , Leiden ,

burgeravond- en ambachtsschool ,

Helder

industrieschool ,

,

1)

3

f 3,00 tot f 16,00 f 3,00

1)

teeken school ,

Waren , blijkens de tabel , 377 leeraren aan de burgerdag- en avondscholen werkzaam , deze vertegenwoordigen slechts 337 personen , daar de leeraren bij de burgerdagschool te Amsterdam , te Leeuwarden en te Groningen dezelfde zijn als bij de burgeravondschool. Voorts zijn 7 leeraren van de burgerdagschool te Utrecht tevens als zoodanig werkzaam aan de burgeravondschool ; 4 leeraren zijn aan de beide te Rotterdam gevestigde inrigtingen verbonden, terwij1 1 hunner bovendien aan de burgeravondschool te Schiedam werkzaam is. Van de 337 personen — zijnde 2 meer dan in 1873 — waren 163 ?Del en 174 niet aan eene hoogere burgerschool verbonden.

Totaal

168

209

377

3761

in 1873

172

202

374

3602

Vermeerdering

—4

7

3

159

finder de 1030 leerlingen van de akademie van beeldende kunsten en technische wetenschappen te Rotterdam zijn insgelijks begrepen de 161 leerlingen der aldaar gevestigde ambachtsschool. Hoewel afzonderlijk achter die inrigting in voorgaande tabel vermeld, zijn zij niet andermaal in het totaal opgenomen. .

Dat totaal is alzoo werkelijk .

. 3761

Het werkelijk totaal bedroeg in 1873 .

. 3438

en vermeerderde alzoo met .

. 323

25 In hoeverre de burgerdagscholen beantwoorden aan de bedoeling van den wetgever wat de soort van leerlingen betreft , die het onderwijs volgen , blijkt uit onderstaand overzigt. Beroep van do ouders der leerlingen.

Leeuwarden. In het leerplan is eenige verandering gebragt , ten gevolge waarvan inzond€rheid het wiskundig onderwijs nu beter geregeld is.

•

SCHOLEN.

te ct

a ;7t

0

a

El &;

0 C.b

's Gravenhage

60

Amsterdam .

67



17 23 31

Utrecht . .

118

Leeuwarden .

45

18

Groningen

66

32

7



10

Totaal • .

356 126

In 1873 . .

369 142



18 5



12

Ten einde to beproeven deze inrigting meer to doen beantwoorden aan hare bestemming — opleidingsschool voor den ambachtsstand on den kleinen burgerstand — besloot het gemeentebestuur , de verschillendo sehoolbehoeften van gemeentewege, tegen de helft van den inkoopsprijs , voor de leerlingen der school verkrijgbaar to stollen.

36

28,3 pet.

29

41,8

69

26,3

22

40

22

48,5

52 178

/)

35,1 pet.

Groningen. De organisatie dozer inrigting , die nog altijd de aan een voorloopigen toestand eigen kenteekenen draagt , had reeds meermalen de aandacht van den inspecteur go-. trokken. Burgemeester en wethouders , door hem gewezen op de wenschelijkheid eener betere regaling , verzochten van ,den directeur der school een verslag aangaande haren toestand gedurende de 6 jaren van haar bestaan. Dat verslag, waarvan de strekking was om , behoudens eenige wijzigingen van ondergesehikt belang , de school to doen voortduren (de burgerdag- en avondschool maakt een geheel uit : de laatste is Diets anders dan een schooltijd der eerste) , werd in handen gesteld van den inspecteur die als zijn gevoelen to kennen gat dat de voorloopige toestand , waarin de school nog altijd verkeerde, behoorde op to houden , en dat in elk geval de definitive regaling der eigenlijke burgeravondschool dringend noodzakelijk was. 11;erover ontstond veelvuldige mondelinge en schriftelijke gedachtenwisseling , waarvan de uitslag , als behooren de tot de gesehiedenis van 1875 , in het verslag over dat jaar zal worden medegedeeld.

38,5 »

Wanneer rekening wordt gehouden met den stand , waartoe de ouders der leerlingen behooren dan springt het in 't oog , dat de burgerdagscholen in geenen deele voorzien in de behoefte aan onderwijs voor dien kring , waarvoor de wetgever haar had bestemd , namelijk voor den aanstaanden ambachtsman ; dat zij dien ten gevolge meer strekken ten behoove van leerlingen uit den kleinen burgerstand , zoo als zonen van kleine kooplieden en winkeliers , van lagere ambtenaren en kantoorbedienden , voor welke echter de hoogere burgerschool veeleer bestemd schijnt. Hoofdzakelijk is dit toe to schrijven aan het geringe schoolgeld , dat de som van f 12 'sjaars Diet mag overschrijden , terwijl het schoolgeld aan de hoogere burgerscholen in dezelfde gemeenten veelal f 50 it f 60 bedraagt, behalve de voor die inrigtingen ook veel aanzienlijker kosten van boeken en. schoolbehoeften. Veel gunstiger is in dit opzigt de toestand der burgeravondscholen. Ruim 80 per cent toch der leerlingen behooren of zelf, Of door hunne ouders , tot den ambachtsstand. Inderdaad kan dus gezegd worden dat deze irnigtingen worden bezocht door de leerlingen , voor wie zij bestemd zijn. Uit de verslagen der inspecteurs worden de hiernavolgende bijzonderheden aangaande do bovenvermelde inrigtingen van onderwijs overgenomen.

Gravenhage. Do leeraar IL J. VAN DER WEELE werd voor den cursus 1874/75 andermaal tot tijdelijk leeraar in teekenen aangesteld en zijne jaarwedde tot f 1200 verhoogd , in verband met de vermeerdering zijner lesuren , door de noodzakelijk geworden splitsing der lste klasse. Deze vorderde ook de aanstelling van een leeraar in nederlandsch on fransch ; als zoodanig werd benoemd C. N. KLAUSZ , op eerie jaarwedde van f 1750. De langzame vermeerdering der leerlingen toont , dat ook de belangstelling der avolking in doze inrigting eenigzins toeneemt. Utrecht (burgerdagsehool). Hot toenemend aantal leerling,n rnaakte met den aanvang van den cursus 1874/75 wederom de aanstelling van hulpleeraren noodig. Daartoe warden , voor de letterkundige vakken J. SPRUIT voor de natuurwetenschappen dr. E. WIJNKES aangesteld ; eerstgenoemde , tevens werkzaam aan de burgeravondschool , op f 1000 , laatstgenoemde op f 600 jaarwedde.

's Hertogenbosch. Ook nu word aan de laagste klasse der laagste afdeeling , in plants van in natuur- en worktuigkuude , les in rekenen gegeven. Voortaan zullen aan de verdienstelijkste leerlingen prijzen worden toegekend , in gereedschappen of werktuigen noodig of dienstig voor 't beroep, (tat de leerling uitoefent. Tilburg. Benoemd tot directeur , tevens leeraar in natuur- en werktuigkundo en meehanische technologic, dr. J. H. H. HULSMANN f 500 ; tot leeraar in de seheikundige technologie dr. H. P. M. VAN DER HORN VAN DEN BOS f 250 ; verhoogd do jaarwedden van de leeraren M. REYNS , B. VAN DEN MEYDENBERGH on C. GOIJARTS respectivelijk tot f 200 , f 250 en f 300. Bij den aanvang van den eursus 1874/75 is bepaald , dat voortaan de twee klassen der burgeravondschool als voorbereiding zullen dienen voor de hoogere teekenklasse welke laatste wederom gesplitst is in eene thleeling voor handteekenen on eene voor regtlijnig en bouwkundig teekenen , terwij1 alleen zij , die het onderwijs in beide genoemde klassen der avondschool , het teekenen mede daaronder begrepen , hebben gevolgd , tot do hoogere teekenklasse kunnen worden toegelaten , behoudens uitzonderingen op dezen regel , door den directeur too to staan. De leerlingen der beide laagste klassen genieten de vijf eerste dagen der week , van 6 tot 9 uren 's avonds onderrigt in wis- , natuur- en werktuigkunde scheikunde , geschiedenis en aardrijkskunde , nederlandsche taal , hand- , regtlijnig- on bouwkundig teekenen. De leerlingen der teekenklasse genieten diezelfde dagen , van 7 tot 9 uren 's avonds onderwijs. De cursus duurt van 1 October tot 1 April. ,

Breda. Het onderwijzend p?rsoneel word , voor het nederlandsch , vermeerderd met H. C. P. DIRKS , tevens leeraar aan de gemeentelijke hoogere burgerschool , f 250. De maatregelen , waardoor deze inrigting in nader verband werd gebragt tot het teeken-instituut , hebben aanvankelijk good gewerkt. Arnhem. Dr. J. M. VAN BEMMELEN als directeur vervangen door dr. H. VAN DE STADT , Wiens berekking van onder-directeur werd opgedragen aan dr. F. VAN CALKER , nieuw benoemd leeraar op f 1300 ; G. J.

DISSE

TH. COOL,

gymnastiek , vervangen door J.

BLOM;

regtlijnig teekenen en boetseren , door H. E.

MICHIELSEN ;

7

26 B. PETERI

hulpleeraar in teekenen , eervol ontslagen ;

H. A. LORENTZ , dusver tijdelijk, definitief aangesteld. In verband met deze verwisselingen werd het onderwijs in de natuurwetenschappen aldus onder de leeraren verdeeld: Dr.

VAN CALKER ,

LORENTZ , CATTIE

scheikunde ;

wis- natuur- en werktuigkunde ;

natuurlijke hisforie.

Sedert September werd door den leeraar LORENTZ aan de leerlingen der hoogste klasse een uur per week wiskunde buiten de gewone lesuren gegeven ; de leeraar •VELDERMAN verschafte aan een 4 tat leerlingen de gelegenheid tot het onderhouden der fransche taal , waarin zij eenigzins ervaren waren.

Nijmegen. De lessen in natuurlijke historie werden van het programme der school verwijderd , en vervangen door lessen in wiskunde en nederlandsche taal , waaraan meer behoefte bleek te bestaan. Hierdoor verviel de betrekking van den leeraar TH. H. A. J. ABELEVEN. Dr. P. H. SCHOUTE , elders benoemd , werd vervangen door M. J. H. HOUBA,

Tiel.

elders benoemd , ver-

S. J. BOUBERG WILSON ,

vangen door mr. A. NORTIER.

Zutphen. Mr. B. H. PEKELHARING , als onder-directeur vervangen door H. J. BOLDERMAN tevens leeraar aan de t 00gere burgerschool. Deze nam 2 uren 's weeks wiskunde op zich ; zijne jaarwedde werd op f 400 bepaald ; ,

G. C. R. HOETINK, staatshuishoudkunde, f 200; A. J. BOUWENS wis- , natuur- en werktuigkunde , verving M. WOUDSTRA.

Dordrecht. A. BOERS , bouwkundig teekenen f 400, ter vervanging van H. VAN DER KAA. , overleden. De reorganisatie dezer school , waarvan in het vorig verslag melding werd gemaakt , heeft een goeden invloed geoefend , zoowel op het onderwijs als op het schoolbezoek. Gorincliem. J. P. VON SOHSTEN lijnteekenen en gedeeltelijk wis- en werktuigkunde ; F. A. R. BEEKMAN , nederlandsch.

Haarlem. E. J. SCHOEMAKER , leeraar en onder-directeur, ontslagen. Zijne lessen werden verdeeld onder de leeraren dr. VAN DER VEN , dr. ROMBOUTS en W. M. VAN EEK onder genot zijner jaarwedde als leeraar ; de betrekking van onder-directeur bleef voorloopig onvervuld. Zaandam. De vacature , ontstaan door het eervol ontslag van mr. E. VAN LIER, bleef onvervuld. Middelburg. Bij voortduring worden goede gevolgen ondervonden van den rnaatregel , den leerlingen , die kosteloos onderwijs genieten , geheel of gedeeltelijk teekengereedschap en boeken to verschaffen , tegen een kleine wekelijksehe bijdrage in geld , waardoor na verloop van een of twee jaren een en ander bun eigendom wordt. ,

Zierikzee. F. E. plaats van

VOGELSANG , J. CORSTEN CZ.

handteekenen , in de

Goes. Mr. J. W. LASONDER verving mr. M. J. DE WITT HAMER ; T. H. DE BEER werd benoemd in de plaats van J. D. VAN DEN ' BERGE. Utrecht (burgeravondschool). De invloed van het toekennen van prijzen op het schoolbezoek , bestaande in teekenbehoeften , gereedschap of boeken , deed zich dit jaar duidelijk gevoelen. Het schoolverzuim verminderde in den cursus 1873,74 van 11 pet. der schooluren (1872/73) tot 8'4 pet. , het verzuim wegens ziekte, lessen in de godsdienst en wegens feestdagen hieronder begrepen. Harlingen. Dr. VAN • DER LEY , directeur en leeraar , elders benoemd , op verzoek eervol ontslagen en als directeur vervangen door M. G. DE JONGH , dusver leeraar in wiskunde, wiens jaarwedde dien ten gevolge word verhoogd tot f 500; Dr. J. L. ANDREAE, natuur- en scheikunde, f 400; T. G. ROODHUIZEN , op verzoek eervol ontslagen ; zijne lessen in nederlandsch , geschiedenis , en aardrijkskunde tijdelijk opgedragen aan J. T. JANSEN, boofdonderwijzer te Harlingen , f 200 ; K. LAMMINGA tijdelijk belast met het onderwijs in handteekenen ; J. UzEnmAN , tijdelijk staatshuishoudkunde , f 100. Deventer. In de inrigting van het onderwijs aan de burgeravondschool en daarmede verbonden instellingen werden niet onbelangrijke veranderingen gebragt. Was reeds in 1873 de zoogenaamde voorbereidingsklasse als zelfstandige inrigting opgeheven en als klasse I A aan de burgeravondschool toegevoegd , met de bedoeling deze tevens to doen dienen tot herhaling en aanvulling van het geleerde op de lagers school , groote toevloed van herlingen — een gevolg onder andere der opheffing van de voormalige herhalingschool en van die aan de tapijtfabriok en hun zeer uiteenloopend gehalte — deed in 1874 bes'uiten aan genoemde voorbereidende klasse nog eene aanvangsklasse to verbinden , en de voormalige aan de volksteekenschool verbonden herhalingschool in het leven terug to roepen. In verband met deze wijziging werden als leeraren aan de zoogenoemde voorbereidingsklasse aangewezen J. D. R. MOLL, algebra en meetkunde; L. J.

LINDEBOOM,

P. J.

EITES,

R.

DE WAL ,

rekenen en algebra;

geschiedenis en aardrijkskunde ;

nederlandsch en natuurkennis.

Voor de aanvangsklasse werden H. CASSENBERG en C; VIERKANT , elk op eene jaarlijksche toelage van f 75, aangesteld.

.Maastricht. Aan dr, R. FASBENDER word , op verzoek , eervol ontslag verleend ; zijne lessen in scheikunde werden voorloopig door den directeur dr. HOFFMANS gegeven. Dr. W. KAPTEYN word van zijne lessen ontheven. Benoemd word P. G. ROODHUYZEN op eene jaarwedde van f 350; hem werden tevens de lessen van den in 1873 overleden leeraar TH. DUMOULIN opgedragen. Leiden. Tot directeur der burgeravondschool van het genootschap Mathesis Scientiarum Genetrix word benoemd P. DIKSHOORN , in plaats van WOLTERS, in 1873 op verzoek eervol ontslagen. De cursus is thans eon vijfjarige. De volgende tabel geeft een overzigt van de resultaten der toelatings-examens, waar deze hebben plaats gehad.



27 411/11/NEXN/2/101101111/1/F -

A ARD GEMEENTEN.

Toegelaten. Afgewezen.

DER

AANMERKINGEN.

SCHOOL.

's Gravenhage ,

burgerdagschool ,

29

7

Amsterdam ,

idem ,

38

32

Utrecht,

idem,

40

16

Leeuwarden ,

idem,

22

16

Groningen ,

idem,

31

9



2

burgeravondschool , 2 6 'sHertogenbosch, Arnhem ,

idem ,

11

1

Nijmegen ,

idem ,

13

16

Tiel ,

idem ,

10

2

Zutphen ,

idem ,

35

4

Dordrecht ,

idem ,

21

8

Delft ,

idem ,

40

22

Schiedam ,

idem ,

19

13

Gouda ,

idem ,

39

17

Gorinchem ,

idem ,

24

1

Amsterdam ,

idem ,

85

74

Haarlem ,

Hem ,

32

10

idem ,

9

12

Alkmaar,

idem ,

13

12

Enkhuizen ,

idem,

12

3

Middelburg,

idem ,

32

4

Vlissingen ,

idem ,

16

1

Zierikzee ,

idem ,

17

11

Goes ,

idem ,

5

4

Utrecht,

idem ,

130

27

Amersfoort ,

idem , •

10

6

Harlingen ,

idem ,

18

8

Zwolle ,

idem ,

22

3

Deventer ,

idem ,

15

24

Kampen ,

idem ,

5

5

Zaandam

,

(1)

ambachtsschool , 3 Groningen , 3

12

Maastricht ,

burgeravondschool,

15

2

Rotterdam ,

ambachtsschool ,

59

21

Leiden ,

burgeravondschool,

49

10

Helder,

industrieschool ,

56

9

(1) Dit examen beslist over de al- dan niet toelating tot

de voorbereidende klasse.

Totaal j 1031 I 424

De verhouding tusschen het cijfer van hen , die werden toegelaten en afgewezen , is even ongunstig als in 1873 , toen insgelijks ruim 29 per cent van hen , die zich aanmeldden , moesten worden afgewezen. De klagten omtrent de zeer gebrekkige ontwikkeling van vele leerlingen , die

zviueihom dig. toelating aanmeldden , waren dan ook even veelVan den uitslag der eindexamens geeft de volgende tabel een overzigt.



28

GEMEENTEN.

Gravenhage ,

AARD DER SCHOOL.

burgerdagschool ,

9

1

Amsterdam ,

idem ,

14

9

Utrecht. ,

idem ,

8

3

Arnhem,

Ofschoon de verhouding tusschen toegelatenen en afgewezenen (24 per cent), iets minder ongunstig is dan in 1873 (22 per cent) , en het getal van hen , die zich aan het eindexamen onderwierpen met 19 is vooruitgegaan , blijft dit cijfer nog altijd zeer gering. Do omstandigheden , die een zoo nadeeligen invloed op het toelatingsexamen uitoefenen , zijn insgelijks oorzaak dat het getal der leerlingen, die het brengen tot het afleggen van het eindexamen , zoo klein is.

burgeravondschool ,

4

idem ,

5

1

Zutphen ,

idem ,

6

4

Gouda ,

idem,

7

2

Haarlem ,

idem ,

2

Zaandam ,

idem,

4

Middelburg ,

idem,

3

Goes ,

idem,

3

Groningen ,

idem ,

2 67

INDUSTRIE- EN TEEKENSCHOLEN, AMBACHTSSCHOLEN.

De volgende inrigtingen van onderwijs staan buiten verbinding met de burgeravondschool.

If

Nijmegen ,

Totaal

§ 2.

1

21

Getal der GEMEENTEN.

Naam der school.

AANILIERKINGE1V.

Vakken van onderwijs. leerleeraren. lingen.

Bergen op Zoom,

teekenschool ,

handteekenen , boetseren ,

1

110

Breda ,

idem ,

hand- en bouwkundig teekenen ,

4

(1) 207

(1) dagcursus 20, avondcursus 187.

Eindhoven ,

idem,

idem,

2

(2) 106

Helmond ,

idem,

hand- , regtlijnig en bouwkundig teekenen ,

2

71

(2) bouwkundig teekenen 40 , handteekenen

's Hertogenbosch,

school voor nuttige en beeldende kunsten ,

hand- en regtlijnig teekenen , boetseren , anatomie, perspectief , bouwkunde ,

10

294

Ravenstein ,

teekenschool

wis- en werktuigkunde , perspectief, hand- en bouwkundig teekenen ,

2

59

Rosendaal ,

idem ,

hand- en bouwkundig teekenen ,

4

144

Wouw ,

idem ,

handteekenen ,

1

12

Arnhem ,

idem,

hand- , bouwkundig teekenen, boetseren ,

6

321

Barneveld ,

idem

handteekenen

1

18

Zalthommel ,

idem ,

bouwkundig teekenen ,

1

28

Vorden ,

idem ,

handteekenen ,

1

36

Wageningen ,

idem ,

rekenen , beginselen der natuurkunde , hand- on regtlijnig teekenen ,

3

43

Brielle

id©m ,

bouwkundig teekenen ,

1

24

Gravenhage , Amsterdam,

teekenakademie ,

hand- , bouwkundig teekenen , boetseren ,

14

311

industrieschool ,

hand- en bouwkundig teekenen, wis- en natuurkunde ,

11

109

Transporteren

61

1893

29 Getal der GEMEENTEN.

Naam der school

Vakken van onderwijs.

AANIIIERKIS GEN.. leerleeraren. lingen.

Edam,

teekenschool ,

Per transport

61

1893

hand- en bouwkundig teekenen ,

1

28

Haarlemmermeer,

idem,

idem ,

1

25

Hoorn ,

idern ,

idem ,

2

67

Purmerend ,

idem,

idem,

2

78

Tholen ,

idem,

handteekenen en boetseren ,

1

21

Zeist ,

idem,

handteekenen ,

1

36

Franeker,,

idem,

teekenen , wis- en natuurkunde,

2

18

Smallingerland (Dragten) ,

idem ,

bouwkundig teekenen ,

1

19

Sneak ,

industrieschool ,

teekenen , wis- en natuurkunde,

5

C2

Almelo ,

teekenschool

wiskunde , hand- en regtlijnig teekenen , boetseren ,

2

45

Zwolle ,

industrieschool ,

hand- , regtlijnig- , bouw- en werktuigkuudig teekenen ,

2

252

Roermond ,

teekenschool ,

hand- en regtlijnig teekenen ,

Venlo ,

idem ,

hand- en bouwkundig teekenen ,

Totaal .

Het nut, door deze teekenscholen gesticht, is voor vele plaatsen onmiskenbaar groot. Waar tevens eene burgeravondschool is gevestigd, ware eerie aaneensluiting van beide inrigtingen hoog noodig. Bestaan zij naast elkander dan houdt de teekenschool het bezoek der burgeravond school tegen. De wettelijke bevoegdheid der leeraren laat aan meer dan een dezer inrigtingen te wenschen over. Een ingrijpen in dien toestand zou echter niet zelden met eene opheffing der school gelijk staan ; vooral omdat het voor alsnog onmogelijk is ander, volgens de wet bevoegd , personeel te verkrijgen. Ook ten opzigte van de hulpmiddelen is nog aan menige inrigting verbetering noodig. In het jaar 1874 werd , met behulp van Rijkssubsidie, te Rotterdam eene tentoonstelling gehouden van teekeningen en boetseerwerk , vervaardigd door leerlingen van burgerdag- en avondscholen , arnbachtsscholen en andere hoofdzakelijk voor den ambachtsstand bestemde inrigtingen. Het daarvan door de commissie uitgebragt verslag volgt , als bijlage onder letter E , hierachter. Van dezen wedstrijd en tentoonstelling wordt veel goeds verwacht; vooral omdat daarmede gepaard ging een congres van teekenleeraren , waaraan zeer velen deel namen , en waar nuttige gedachtenwisseling over teekenonderwijs plaats had. Het onvoldoende der teekenvoorbeelden werd geconstateerd en op benoeming van eene commissie aangedrongen , die zou onderzoeken vat in die aangelegenheid kon worden gedaan.

Arnhem. De ambachtsschool trad in 1874 in working. Hare werkzaamheid tot d'usverre verdient grooten lof. Aan het hoofd der inrigting staat , als directeur, T. BERGHuis , die door 9 leeraren waardiglijk wordt bijgestaan. Het getal leerlingen , dat in December 1874, tegen een schoolgeld van f 5 's jaars , de lessen volgde, bedroeg 27, waarvan 17 in de eerste en 10 in de tweede klasse. Bij de opening der school hadden zich 32 sollicitanten aangegeven , van welke , na gehouden examen , 30 konden worden toegelaten. Gedurende den cursus verlieten , om verschillende recleren ,

110 1

:34

87

268

4 leerlingen de school, terwijl op hun aanhoudend aandringen aan de beide bU de opening der school afgewezenen op nieuw gelegenheid werd gegeven tot het afleggen van toelatingsexamen , waarbij 46n hunner slaagde. Niettegenstaande het bekend was, dat wagons gebrek aan localiteit geen leerlingen meer konden worden geplaatst en ook geenerlei oproeping werd gedaan , gaven zich loch nog 53 leerlingen om plaatsing aan. Daar het gemeentebestuur sedert eene veel ruimer tocaliteit voor de ambachtsschool beeft beschikbaar gesteld , zal aan de zich zoo krachtig uitsprekende behoefte eerlang kunnen worden voldaan.

's Gravenhage. De ambachtsschool telde , in December 1874, 69 leerlingen. Het onderwijzend personeel bestond , behalve den directeur , uit 5 leeraren voor theoretische vakken en \nit 5 voor ambachtsonderwijs. Daze jeugdige inrigting voldoet aanvankelijk goad. Amsterdam. De ambachtsschool telde slechts 88 leerlingen , in vergelijking met andere jaren een laag cijfer. Voor het geringe bezoek wordt als een der oorzaken opgegeven dat het schoolgeld nog te hoog is; terwij1 juist hier , waar de belangstelling in dergelijke inrigtingen nog zoo goring is , alle middelen behoorden to worden aangewend om het schoolbezoek aan to moedigen. De school verdiende dit ten voile, want er wordt goad onderwijs gegeven. Behalve de directeur waren er 7 leeraren werkzaam in teekenen en theoretische vakken , en 6 in ambachten. Aan de industrieschool voor vrouwelijke jeugd genoten , in December 1874, 172 leerlingen onderwijs, van welke 33 in de eerste , 52 in de tweede en 87 in de derde klasse. Het onderwijs word er gegeven door 6 leeraren en onderwijzeressen in de theoretische vakken pharmacie en teekenen , en door 8 endervi-ijzors en onderwijzeressen in verschillende handwerken. Doze inrigting ontwikkelt zich meer on meer. 8



30 § 3. HOOGERE BURGERSCHOLEN.

1 gesubsidieerde bijzondere school met vijfjarigen cursus;

a. Getal tier scholen en der leerlingen.

1 niet-gesubsidieerde bijzondere school met driejarigen cursus ;

Door de opening van hoogere burgerseholen met driejarigen cursus , te Haarlem en te Stad Almelo , is het getal der hoogere burgerscholen in 1874 met twee vermeerderd. Het bedroeg alzoo , behalve de middelbare scholen voor rneisjes , 41) en 1 handelsschool. Zij waren aldus verdeeld: 17 Rijksscholen , waarvan 9 met qt .- en 8 met driejarigen cursus ; .

30 gemeentescholen , waarvan 22 met vijf- , 3 met vieren 5 met driejarigen cursus;

De handelsschool is eene gemeentelijke inrigting met driejarigen cursus. Het volgende overzigt wijst de gemeenten aan, waar doze scholen gevestigd zijn , benevens het bedrag van bet schoolgeld en het getal der leerlingen in elke klasse, in December 1874. Naar de klasse , volgens de regeling der school , niet aanwezig was , is zulks door het teeken nangeduid ; het teeken geeft te kennen dat de klasse geen leerlingen telde.

GETAL LEERLINGEN.

SCHOOLGELD PER JAAR. VOLLEDIG ONDHRWIJS.

GEMEENTEN.

Volledig Enkele lessen.

onderwijs.

0 0

a. Rijksscholen, Is Hertogenbosch .

Tilburg Helmond. .

Zaltbommel Winterswijk . Gouda.

17

11

14

10

4

20

3

3

Middelburg

7 Zwolle . 0 Groningen



Sappenieer Warffurng. Assert



Roerruond

21

72\

4

35

4

39

26

1

27

10

4

23

6

20 10

30

18

13

3

34

40

14 27

.

51

3

G 22 Leeuwarden 8

1 6 Heerenveen

5

6

'28

Utrecht



11

25

10 3

13

21

Alkmaar

8

13 23 29

2

8 21 20



9



19



6.

2

46

5

83 17

14

110 20

12



33\ f

30

f 7 tot f 14 per valc.

58) 100

7

»

15

13010 60

»

12

40

» /9

/1

8 6 20 23 12

91

50

7,50 »

15 »

»

14 2

30

30

7

14

n

84

50

7,50 »

15 »

»

145

50

7,50 ”

15 ,I

11

30

7

»

14 »

»

»



14 7 3 19 14

104 41

»

n

39

20

15

31

5

7

43

7

50

8

2

1

11

2

13

7

16

1

24

7

31

4

61

7

68

30

5 10 »

11

19



19

16.

9

13

20

15

10

13

3

61

4

65

50

3 per uur 's weeks.

30

22

12

12

9

85

17

102

60

6 tot f 60 's jaars.

30

19

9

»

6

64

6

70

GO

5 per uur 's weeks.

28

26

27

12

9

102

7

109

40

even als volledig onderwijs.

9

14

8

6

2

39

39

50

f 5 tot f 12 per yak.

b. Gemeentescholen.

Breda

.

Arnhem .

Nijmegen

Zutphen Tiel



Tratsporteren 437 321 202 133

»

83 1176 250 1426

31 GETAL LEERLINGEN.

SCHOOLGELD PER JAAR. VOLLEDIG ONDERWIJS.

GEMEENTEN. cc;

0 CL;

rn

c) r G•1

a) iv

a) iv

133

tn

..tti

437

321

202

18

13

6

58

49

35

24

54

43

34

26

Leiden .

36

26

29

Dordrecht

30

47

30

Delft

29

17

19

Schiedam

27

20

Gorinchem

17

Amsterdam

54

Per transport Wageningen Gravenhage Rotterdam

Q) 0

cr4

a)

Pt, tn

250 1426

37

5

42

f 40

14

180

3

183

60

13

170

170

60

21

16

128

13

141

20

12

139

11

150

24

13

102

3

105

7

1

3

58

11

69

20

15

7

7

66

8

69

45

15

17

200

4

31

34

10

75

24

17

9

115

Idem (handelsschool) .

48

60

10

25 per yak.

f 54 tot f 72

10

15 »

70

10 »

30 »

»

60

6 »

15

n

n

74

f 50 tot f 60

9 »

27 »

»

204

90

25

it

75

180

123

60

28

40

10 »

9

50

60

20 per vak.

1

22

f 40 tot f 50

18

20 » 30

26

23

5

Zaandam.

18

10

Hoorn

9

6

6

21

Enkhuizen

11

4

3

18

Zierikzee

20

13

3

6

Goes .

28

16

14

3

Amersfoort

18

23

9

9

Harlingen

9

9

7

2

Sneek

16

16

2

5

Deventer.

24

17

14

20

13

8

Almelo (Stad) .

33

4

Veendam

25

17

Maastricht

36

17

Venlo

41

12

4

57

21

17

5

43

43

100

14

12

11

3

45

46

70

1165

862

602

388

245 3262

429 3691

1873 . 1095

839

651

396

232 3216

451 3670

23 —52

—8

Id.

(driejarige

Kampen

8

28 11

2

41

f 15 tot f 40 's jaars. 10 »

39

Haarlem (vijfjarige curses)

Enkele lessen.

,21/3

0

83 1176

Volledig onderwijs.

10

)7

»

»

id. en f 30 voor avonduren. f 10 tot f 25 per vak. 25 »

6 tot f 15 per vak. 15 's jaars.

42

17

59

1

62

11

73

7

66

4

70

40

4 »

27

8

35

40

2 per uur 's weeks.

4

43

8

51

f 30 tot f 50

3 tot .f 12 per vak.

10

8

73

18

91

50 » 60

13

9

63

7

70

30

15

53

f 25 tot f 50

f 3 tot f 5 per uur 's weeks ,

7

64

20 » 50

even als volledig onderwijs.

1

38

9

3

3

57

18

10

11

92 1

40 40 tot f 50

98

30

58

f 1,50 tot f 2 s maands.

10 per vak. 5 tot f 12 per yak.

3 »

8 »

»

12 n

10 per vak.

f 1,25 tot f 2,50 per yak.

0,75 ,) 1 per s

's maands

c. Bijzonderc scliolen. Amsterdam (R . -K

)

Enschede ..

Totaal in 1874 .

))

Vermeerdering .

70

5

13

46

21

naar omstandigheden.



32 Omtrent dit overzigt valt noglhet volgende op te merken.

arromirmiwir.

Enkele lessen.

Volledig onderwijs. Te Amsterdam zijn de drie klassen der handelsschool gelijk aan de drie hoogste eener school met vijfjarigen cursus.

GEMEENTEN.

Splitsing van klassen had plaats aan de volgende scholen.

VerVerVerVermeer- minderd meer- minderd derd met met derd met met

Groningen , Sappemeer en Deventer , voor de lste klasse ; a. Rijksscholen. Zaltbomtnel , voor de 3de klasse ;

's Hertogenbosch .

Leeuwarden , voor de 3de klasse, waarvan een bestemd is voor hen , die geen Ode of 5de klasse wenschen to bezoeken; di e afdeeling teldo echter geen leerlingen voor volledig onderwijs ; Enschede , voor de 5de Hasse ; Amsterdam , (handelsschool) voor de lste en 2de klassen ; Leiden , voor de 2de en 3de klassen ;

Tilburg . .

»

»

4

Win terswijk.

77

2

7/

))

3

7)

Gouda

1

»

7)

6

Alkmaar

4

7)

7)

6

Middelburg .

10

9

7)

2

Utrecht

7)

Heerenveen •

Middelburg , Utrecht , 's Gravenhage , Rotterdam on Z wolle _Dordrecht , voor de 1st°, 2de on 3de klassen.

Sappemeer

14

3

6

»

5

77

4

f)

4

»

3

»

11

»

7)

Groningen

met 10 leerlingen.

5

»

»

Zaltbommel

3de in twee ;

Helmond ,

4

8

H elmond .

Amsterdam , voor de iste en 2de klassen in drie , de Leeuwarden,

Voorbereidende afdeerngen bestonden to :

1

77

2 1

»

,)

Warffum

1 4

7)

77

9

7)

3

8

»

13

»

4

7)

»

Breda

9

8

»

Arnhem

»

15

»

De handelsafdeeling der school to Rotterdam telde in Nijmegen Zutphen de 4de klasse 6 , in de 5de klasse 6 leerlingen.

77

4

»

Sappemeer ,

Assen

» 11

Roermond

v 6

Goes ,

» 13

Roermond

b. Gemeentescholen.

Almelo , (Stad) ,) 22 Venlo,

»

» 23

In de vorenstaande tabel zijn wederom niet opgenomen de vrouwelijke leerlingen , die sommige scholen bezochten , te weten Volledig onderwijs. Enkele lessen.

1

Tiel

7)

Wageningen.

77

Gravenhage Rotterdam

»

Leiden . Zaltbomrnel 3 Winterswijk .

13 1

Middelburg. 3 Heerenveen

1

Sappemeer



»

1

7)

7)

2

» 2')

»

1

»

7)

3

8

Gorinchem

17



Id. (handelsschool) 3

1

Wageningen

5

1

Zaandam

Almelo (Stad)

4

7.)

Hoorn

Veendam .

6

6

Haarlem

2 7) n

1

7)

1

77

4 3

4

1

4

E akhuizen Zierikzee

De volIzende tabel wijst de vermeerdering en vermindering aan van het getal der leerlingen aan elke school. De nieuw opgerigte hoogere burgerscholen met driejarigen cursus to Haarlem en te Stad Almelo blijven daarbU buiten aanmerking.

12

3

Schiedam.

Warffum

9

5

Amsterdam

7)

3

1

1

2 7)

Dordrecht Delft ..

2

1)

»

8

32

1

3

Go,)s

Transporteren

96

130

4i

73



•

•

•

33 Volledig onderwijs. GEMEENTEN.

die voor enkele lessen cone verinindering met 25 wanr to nemen.

Enkele lessen.

De verhouding tusschen het getal der toehoorders voor enkele lessen en hun getal voor elk yak blijkt uit de volgende cijfers. Van de 429 leerlingen , die in December 1874 enkele lessen volgden , namen deel aan het onderwijs in de

VerVerVerVermeer- minderd meer- minderd met met derd met derd met

130

96

Per transport

wiskunde werktuigkunde natuurkunde

73

45

182

•

24 129

•

Amersfoort .

4

»

•

4

scheikunde

Harlingen .

4

•

•

7

plant- en dierkunde

76

1

aard- en delfstofkunde .

- 9

4

kosmographie

Sneek

•

Deventer

•

Kampen

10 10

•

15

Maastricht

•

Venlo . .

1 4

.

28

1

kennis der staatsinrigting van Nederland

3

staatshuishoudkunde

2

aardrijkskunde

1

geschiedenis

8

Veendam .

145

•

36 46 106



90

nederlandsche taal en letterkunde .

c. Bijzondere scholen. Amsterdam (R. K ) Enschede

13

Totaal .

))

139

Vermindering

3

•

3

159 I 20

52 1

92

20

enkele lessen

40

•

•

•

200

engelsche

•

•

•

193

duitsche

•

•

•

202 33

uitsluitend in boekhouden

Ale men de leerlingen der nienwe inrigtingen to Haarlem en to Stad Almelo buiten berekening laat (66 voor volledig onderwijs en 15 voor enkele lessen), dart blijkt dat de ook in 1873 bestaande scholen in 1874 gezamenlijk minder leerlingen telden : voor volledig onderwijs

fransche

handelswetenschappen

40

I

179

•



51

schrijven



handteekenen

• 102

regtlijnig teekenen .

•

15

77

Ook in 1874 werd dus het meest gebruik gemaakt van de lessen in wiskunde, natuurkunde , scheikunde en levende talen ; daarna van de aardrijkskunde en het handteekenen. b. Onderwyzend personeel. De volgende tabel geeft een overzigt van het aantal leeraren , aan het elude van 1874 aan elks school werkzaam , met opgave van hunnen graad , acte of bevoegdheid volgens de wet.

Voegt men de leerlingen der nieuwe bij die der reeds in 1873 bestaande scholen , dan is er bij de leerlingen voor volledig onderwijs eene vermeerdering met 46 , bij

GETAL DER LEERAREN , MET AA.NWIJZING HUNNER BEVOEGDHEID. a) • cd a

ACO

CO

te CO 0

HOOGERE BURGERSCHOLEN.

O cz

TOTAAL.

0

O0

d) 6.1

a. Rijksseholen. 's Hertogenbosch

•

Tilburg

• 1

4

Helmond

4

Zaltbommel

4

Winterswijk.

5

2

23

3

Transporteren

•

1 • 1 •

3

4

13

1

3

12

4

1

11

1

9

• •

2

7 8

52

34 GETAL DER LEERAREN, MET AANWIJZING BUNNER BEVOEGDHEID 1'=1

HOOGERE

~

~

··

6

3 3

·· ·· Heerenveen • ··· · Zwolle ····· · Groningen ········ Sappemeer

4

··

Utrecht .• Leeuwarden.

·

···

Warfi'um. R oermond

·· A l'nhem • · ·

··, ·

J31'eda.

··· · · · · ··· ·

N ijmegen. Z utpben

Tiel

wageningen

· ·

· ·

·

s Gravenhage

·

R otterdam L eiden.

·

·

· ···

·

D ol'drecht.

~·~:~d

0

-'" ... 8c-t

~

p...

.....

'"s:l..,

... '"obll..,

ClJ

bO

~

"

"

8

1

"

"

3

" "

" "

~

0

9

4

"

" 1

1.

8

5

1

6

1

4

2

II

"

))

I)

1

"

))

5

1

"

" "

4

n

1

3

"

1

3

1

6

))

3

2

4

2

1

1

3

2

1

3

4

"

12 14

"

16

"

13

"

8

"

14

1

1

1

17

1

11 8

" "

3

1

2

1

1

1

1

6

II

II

1

52 8

" " "

4

1

1

1

" "

" " "

"

'" N

8

1

"

.

~

2

" "

<>

oj

",00

P=l

TOtAAL.

.... ..,

..00

~~

4

II

"""'0 ..,'"

'0

o ...

'" §

Q.i

~

bO

b))..d


..co:l ...'bO"


o:l

"' .....~

oj

~


:;4-;::

''""

1D

000

.~

..; ,.


3

4

II

oj

"'. ,.0

23

6

"

, 0">'

000

1>"",

4

"

4

1

5

4

1

6

3

2

5

ide )

(3.jarige

Z aandam. H oorn F~nkhuizen

·· ·

··

·

Z ierikzee.

.

A mersfoort

H arlingen

· ·

•

. ·

·

·· Transporteren

"

1

" " "

"

"

3

9

1

13

))

4

2

4

4

))

1

.3

4

3

1

4

2

))

6

1

7

5

"

2

1

6

" "

1

II

6

1

7

"

"

1

"

" " "

1

4

1

"

1

2

3

2

))

1

1

1 6

" 1

3

2

4

1

4

"

5

"

1

1

3

117

I

191

30

I

2

56

" " "

"

))

))

" 8

21

1

"

"

20

1

2

14

1

1

14

1

1

11

2

"

"

))

2

1

2

" 2

I 53 I ))

))

10

1

))

"

14 12

"

"

16 16

Il

))

1

1

))

2

"

" "

16

1

1

1

1

10

Il

2

12

9

"

2

"

"

13

1

Il

4

" II

1

"

3

5

))

13

"

1

1

" 1

1

1

10

"

4

))

2

6

2

2

·

"

5

5

ld.

1

1

H aarlem (5-jarige cursus) .

· ·

1

6

2

·

" "

"

3

II

3

···· S chiedam. ·· ·· G'orinchem · ·· · · A msterdam. ··· · thandelsschool) ld.

G oes

.~ "''''= ~8~ .. ~~

_

Gemeentescholen.

b.

D elft

s:l.o .. c;;>

4

2

6

3

",='000

5

1

1

··· ··· ··· ··· ·

·

A Bsen.

· · ·

eo ... .... '" oj '0 ~

~

" " "

3

·

Middelburg .

'" '" '"= ......, § ~ '" '" ~"d

'"

•

~

'" ~ .....<>:D § "'~ ...

~

~~

oj

",,,,

····· · · Alkmaar. ·· · ···

~

I

o ,. '" ~ ;;~ ~ ~

.....0 ....

=~ "'''' "'~ ....'" <>

"'~ .... 0

;...

bl)oo

bll~

~ ~

Gouda.

"'c;;>

oj

'" 0

Per transport

'"1'::00.

'"...«: .

'" 'bO...'""

BURGERSCHOLEN.

1'=1

I>


~

10

8 6

"

11

"

10

"

11

II

7

I

21

I

13

489

35 GETAL DER LEERARE:oI, MET AANWIJZING HUNNER BEVOEGDHEID. ~

C.\I

HOOGERE BURGERSCHOLEN.

"

"C!

..

."

C.\I

",<0

"C!

""eo 'O...c

I':ICQ

oS C.\I

COl

bI)

C.\I

as

0 "C!() .... 0 ","C! CI)

...

....

~

~~

'"CI)"C!

eo

• ...c

...:.~:~~

.... CI)

~

~ CIl CIl

""",

CIl°"C!l;; Q ... .. CI) C.\I C.\I '0 > CIlC.\l'OCQ 5:1.0 I>-~

CI) .... ~ CI) CI)

CI) Q

~

-


I':I"C! CI)'~ "C!"C 1':1 .... <11

1':1 ..:

.... 0'>

~~ ~ ~

CIl C.\I ~I>-

~8~,"

~

~

117

30

191

Sneek.

2

1

6

Deventer.

6

1

3

5

1

5

2

3

1

3

3

1

2

. Per transport

.········ ··· ···· Kampen. ······· Almelo (Stad) · · · ·· · Veendam. · ···· Maastricht ···· ··· Venlo. . · · · · C.

" 2 3

"

..

1':1

Q>

I>- 1':1

...bI) ....

d

........ o '"

.

~

>

56

" " "

........ . . . cS

.-"C!;" = oS

~
Q>

-= III

III

~


III

CIl

8

" 1

1

" " " 1

"

1

2

"

2

4

2

3

"

2

221 8 21:!

"

"

Q>

..

bO

'0I>-

CI) "C! .... bI)..d CI)

'6'0 ""'0CI)

'"=

,.:.I"

8G<1

C.\I C.\I

C.\I

C.\I

oeo is... ~

~

'"

0:0'>

cS 0

Q>

....

"C!' .. 0

Oeo

~

C.\I

... "C! =

"C!

b(! CI)

Q

o

o os

I>- ...

CI)

•

I>-C!') ",eo

CI),.:.I

0

~

::Q

'rOTAAL.

N

21

53

13

" " "

1

" " " " "

4 3 1

" Jl

" 7

1

1

2

489 10 15 14 7 9

1

16 6

"

Bitjzondere 8cholen.

···· Enschede. ········ '1'otaal · · Aan twee scholen werkzaam. · Werkelijk totaal ·

Amsterdam (R. K.)

3

"

138

39

4 134

"

I

39

3

11

Jl

"

" "

"

"

66

10

29

65

17

585

1

"

"

1

1

15

65

10

29

61

16

570

Een leetaar was werkzaam aan de !'cholen t6 Tilburg en te Breda j een te Middelburg en te Goes; een te Roermond en te Venlo; drie aan de hoogere burger8chool en aan de handeisschool te Amsterdam en 9 aan de beide seholen te Haarlem.

Winter8wb·k. Do jaarwedde f 2400 tot f 2500 verhoogd.

Van de 16 leeraren zonder graad of acte waren 10 leeraren in het schoonschrijven, 2 in de gymnaetiek, 1 in het Italiaansch en Spaansch, 1 hulpleeraar in het handen regtlijnig teekenen, en 2 in de godsdienst aan de Roomsch-katholijke hoogere burgerschool te Amsterdam.

Middelburg. H. L. GERTH VAN WUK, dusver tijdelUk leeraar, definitief benoemd op eene jaarwedde van t 1600, ter vervanging van dr. H. VAN HALL, op vorzoek eervol ontslagen j ,

In den loop van 1874 hadden ten opzigte van het onderwijzend person eel de volgende veranderingen plaats.

de tijdeIijke leeraars J. BnoEKEMA en A. J. G. PAARDEKOOPER, definitief benoemd. respecti velijk op f 1800 j aa1'wedde j

'8 Hertogenbosch. H. ViHBACH, van f 2200 tot f 2400 verhoogd; E. A. H. VAN DER VEN, van f 1000 tot f 1200 verhoogd.

de tijdelijke Ieeraar W. GLEUNS vervangen door E. J. L. SCHAEFER, wiens j~a1'wedde op f 1500 werd bepaald;

Tilburg. dr. H. P. 1\[. v. D. HORN V. D. Bos, tijdelijk leeraar. op f 1400. ter ver\'anging van dr. F. VAN CALKER, benoemd tot leeraar en onderdirecteur der gemeentelijke hoogere burger school te Arnhem;

vau

8

den directeur van

All.:maar. . Dr. D. A. KERKHOFF. dusver tijdelijk leeraar, defini.tief benoemd op eene jaarwedde van f 1800.

mr. E. J. KIEHL. overleden. werd vervangen door Mr. E. FOKKER. Dezen werd, op verzeek, eervol ontsiag verleend. terwijl in zijne plaats werd beneomd mr. J. W. LASONDER, op f 1000 jaarwedde.

J. CARDINAAL. dusver tijdelijk Ieeraar • definitief benoomd en zijne jaarwedde tot f ·1800 verhoogd.

Utrecht. J. C. COSTERUS. dusver tijdelijk leeraar, definitief benoemd op eer e jaarwedde van.f 1400.

llelmoTid. C. J. J. NINCK BLOK, benocmd tot leeraar aan de Rijks hoogere burge\'school te Zwolle, vervangen door H . .BINGEN. tijdelijk leeraar, f 1000; H. W. GROENEVELD. tijdelijk leeraar. f 1200 , in plaats van J. H. Op DE COUL, eervol ontslagen.

Zwolle. Ter vervanging van dr. P. F. A. EICK werd, nanvankelijk tijdelijk. benoemd C. J. J. NINCK BLOK. Deze werd later definitief benoemd op eene jaarwedde van f 1800.

Zaltbommel. Mr. L. J. H. PHILIPS, op verzoek eervol ontslagcn, en vervangen door Mr. J. C. TH. HEYLIGERS, op eene jaarwedde van f 400 j de jaarwedde van den teokenleeraar J. C. G. ZEITZ, van f 700 lot f 900 vl'rhoogd.

G1·oningen. J. KORS, dusver tijdeIijk Iceraar, definitiel benoemd op eene jaarwedde van f 11:100. WarQum. In plaats van H. J. MAKKINK.overleden, werd benoemd J. F. DROST. met eene bezoidiging van f 2000. Assen.

Mr. M. "AN LIER op verzoek eervol ontslagen;

36 in zijne plaats benoemd mr. J J. WILLINGE jaarwedde van f 800 ;

,

op eene

het onderwijs in boekhouden opgedragen aan den leeraar DOORNBOS , wiens jaarwedde van f 1800 tot f 2000 werd verhoogd.

Roermond. De jaarwedde van den leeraar A. S. Kox an f 2000 tot f 2200 verhoogd ; dr. V. A. JULIUS , dusver tijdelijk leeraar , definitief benoemd op f 2000 jaarwedde.

Arnhem. De directeur en leeraar dr. J. M. VAN BEMMELEN, tot hoogleeraar aan de hoogeschool te Leiden benoemd werd vervangen door dr. H. VAN DE STADT , op eene jaarwedde van f 1900 ; de leeraar TH. COOL door H. E. MICHIELSEN; de leeraar G. J. DISSE door J. Thiom ; de tijdelijke leeraar dr. G. J. MICIIAELIS werd definitief benoemd ;

dr. F. VAN CALKER benoemd tot leeraar en onderdirecteur ; ale teekenlessen van den bulpleeraar B. FETERI, die met bet einde van den cursus 1873/1874 de school verliet , werden tot nan bet einde van 1874 waargenomen door den leeraar H. E. MICHIELSENT.

Nijmegen. Dr. P. H. SCHOUTE , tot leeraar aan de gemeentelijke hoogere burgerschool te 's Gravenhage benoemd, werd vervangen door M. J. II. HOUBA: W. NIDDELVELD VIERSEN benoemd tot directeur der hoogere burgerschool to Stad Almelo, door C. A. G. VAN GOOR.

Zutphen. Mr. B. H. PEKELHARING, benoemd tot hoogleeraar aan de polytechnische school , werd als onder(lirecteur vervangen door den leeraar K. J. 13OLDERMAN, en als leeraar door G. C. R. HOETINK jaarwedde f 1400.

Tiel. S. J. BOUBERG WILSON , tot leeraar aan de hoogere burgerschool to Kampen benoemd , vervangen door mr. A. NORTIER, die echter nog voor het einde van 1874, door ernstige ongesteldheid, zich genoodzaakt zag zijne lessen to staken en tegen 1 Januarij 1875 eervol ontslag te vragen. Wageningen. Ten gevolge van bet vertrek van J. J.

VAN

werden de lessen in het boekhouden en landbouwboekhouden voorloopig opgedragen aan den leeraar J. VAN DAM en in verband daarmede , zijne jaarwedde van f 1850 tot f 2000 verhoogd ; WEYDOM CLATERBOS ,

dr. A. P. N. FRANCHIMONT , tot hoogleeraar aan de hoogeschool to Leiden benoemd, vervangen door dr. J. J. VAN RENESSE; mr. K. M. G. DE MEIJIER door mr. H. J. WUNDER.

's Gravenhage. J. A. SNIJDERS, tot leeraar aan de polytechnische school benoemd, vervangen door dr. P. H. SCHOUTE, jaarwedde f 2000; jhr. E. J. G. EVERTS, natuurlijke historie

,

f 1200 ;

J. H. GISOLF, gymnastiek , f 600; TH. P. A. VAN AALST JR. eervol ontslagen.

,

aardrijkskunde, op verzoek

Leiden. J. J. BALLAND en A. DE PREZ , fransche taal en geschiedenis, elk op eene jaarwedde van f 1600; J. LEOPOLD , op verzoek eervol ontslagen , vervangen door R. DIJKSTRA, f 1600; T. HOOIBERG , lijnteekenen , op verzoek eervol ontslagen ; zijne lessen opgedragen aan den leeraar G. M. KOSTERS; Mr. T. H. DE VE1JE, staatswetenschappen , op verzoek eervol ontslagen.

Dordrecht. H. J. KIEVIT DE JONGE, benoemd op f 1600 ter vervanging van J. STEVENS: C. A. G. VAN GOOR, op verzoek eervol ontslagen , vervangen door W. DE JAGER, f 1600.

Gorinchem. F. A. R. BEEKMAN, benoemd op f 1600 , in plaats van J. LEOPOLD ; J. P. VON SOHSTEN, wiskunde on lijnteekenen, f 1600.,

Amsterdam. (handelsschool) Het onderwijs in de staatsinrigting en handelsregt, vroeger door mr. E. v. LIER gegeven , werd opgedragen aan den leeraar in de staatshuishoudkunde , mr. J. DOMELA NIEUWENHUIS ; J. BRAAT VAN UEBERFELD ontslagen , het staken van het teekenonderwijs ;

ten

gevolge van

de jaarwedde van T. H. PHILIPS , italiaansch en spaansch, verhoogd tot f 1 200 , eene vergoeding van f 200 voor reiskosten daaronder begrepen.

Haarlem. (scholen van 5 en 3jarigen cursus). Tot directeur der school van 3jarigen cursus , op eene jaarwedde van f 2 400, werd benoemd W. M. VAN EEK, dusver leeraar nan de school van 5jarigen cursus , in welke laatste betrekking hij vervangen werd door A. J. DUIFJES. Verder werden tot leeraren aan beide inrigtingen benoemd : G. B. VAN KAMPEN , engelsche taal en letterkunde , f 1600 L. OBERMULLER duitsch , f 1700; J. J.

GOTELING VINNIS ,

dr. J. E.

ROMBOUTS,

teekenen, f 1000 ;

natuurlijke historie, f 800;

W. M. LOGEMAN , natuur- en scheikunde, f 2300 ; C. NAN DUYN,

schoonschrijven , f 150.

K. H. VINE , dusverre belast met engelsch en aardrijkskunde aan de school van 5jarigen cursus, weed benoemd voor aardrijkskunde. Na zijn overlijden werd hij opgevolgd door A. VAN DER VOORT tijdelijk , op eene jaarwedde van f 1400.

J. J. F. HARTMANN, dusver leeraar in het fransch aan de scbool van 5jarigen cursus, werd overgeplaatst naar het gymnasium ; in zijne plaats werd tot tijdelijk leeraar in het fransch aan beide scholen benoemd E. A. W. PAUW, op eene jaarwedde van f 1600. Tot tijdelijk leeraar in noderlandsch en geschiedenis aan de school van 3jarigen cursus werd benoemd H. J. P. A. KIERSCH, op eene jaarwedde van f 1400.

Enkhuizen. B. L.

VAN ES,

gymnastiek , f 300.

Goes. Mr. M. J. DE WITT HAMER , staatswetenschappen en boekhouden , op verzoek eervol ontslagen en vervangen door mr. J. W. LASONDER , tevens leeraar aan de Rijks hoogere burgerschool to Middelburg. Amersfoort. De ja,arwedde van mr. J. W. SLUITER, staatswetenschappen , van f 350 tot f 500 verhoogd. Harlingen. Dr. S. R. VAN DER LEY , op verzoek eervol ontslagen , werd vervangen door dr. J. L. ANDREAE, jaarwedde f 1600; J. IJZERMA.N, aardrijkskunde en staatswetenschappen , f 1600; P. G. ROODHUYZEN, op verzoek eervol ontslagen. ZUne lessen in duitsch werden tijdelijk gegeven door de leeraren ALBERTS , LANDMEER en DE JONGH, die in fransch door den hoofdonderwijzer der lagere school VAN HEMERT, het onderwijs in handteekenen door den leeraar K. LAMMINGA.

Sneek, Dr. VERVER , op verzoek eervol ontslag verleend als directeur en leeraar. In zijne plaats werd benoemd dr. S. R. VAN DER LEY, op eene jaarwedde van f 2800.

37 Deventer. G. L. NICOUD fransch , zag zich om redenen van gezondheid genoodzaakt zijne betrekking neder te logger'. in zijne plaats werd benoemd A. Ooms. Kampen. J. M. J. VALETON geschiedenis , die eene aanstoning aan 't gymnasium te Groningen ontving , werd vervangen door S. J. BOUBERG WILSON. Alniclo. (Stall-) Het leeraarspersoneel dezer in 1874 in werking gekomen school was in December van dat jaar zamengesteld als volgt: directeur, tevens leeraar in W. MIDDELVELD VIERSEN nederlandsch en boekhouden , jaarwedde f 2500; ,

G. C.

WOUTERS

wiskunde, f 1200;

0. J. RISSELADA. natuur- en scheikunde en natuurlijke geschiedenis, (tijdelijk) , f 1600 ;

maar telkens niet to lang on worden gedurende de ochtendpauze op aangename wijze bezig gehouden. Wel is het eene moeijelijke taak , in deze gemeenschappelijke oefeningen met een zoo groot aantal leerlingen de noodige afwisseling to brengen ; maar men is er in geslaagd bij de groote meorderheid der leerlingen lust en ijver steeds levendig to houden. Op de houding der leerlingen in de op doze oefeningen volgende lesuren is — naar de uitspraak van den directeur der school — de invloed eerder gunstig dan nadeelig geweest. Het nut van dergelijke met tact en zaakkennis geleide ontspa,nning van den geestesarbeid , waarbij zich nog de ontruiming en de gelegenheid tot afdoende luchtverversching der localen voegt , is klaarblijkelijk.

Tilburg. De invoering van het stelsel der klasse leeraars verdient vermelding. De directeur zelf omschrijft hunne taak in zijn jaarverslag over 1873/74 als volgt : » Hun werd de taak opgedra gen : i

.T. J. TERWEN

aardrijkskunde en geschiedenis (tijdelijk) ,

f 1600; J. F. DROST duitsch en schoonschrijven, f 1200. Deze leeraar werd echter al spoedig naar de Rijks hoogere burgerschool te Warflum verplaatst; P. A. KRAANEN M.

A.

BAL,

,

hand- en regtlijnig teekenen , f 1000 ;

gymnastiek en wapenhandel , f 600;

De lessen in fransch en engelsch , waarvoor aan het einde van 1874 nog geen leeraren waren benoemd , werden voorloopig door het aanwezige personeel waargenomen. gymnastiek , op verzoek , eervol ontslagen en vervangen door D. P. M. DE ZEEUW jaarwedde f 600.

Veendam. P. J.

HERMANS

Maastricht. J. TH. DUMOULIN fransch en wiskunde , overleed en word , wat eerstgenoemd vak aangaat , vervangen door P. G. ROODHUIJZEN. De wiskundige lesson gingen over op den leeraar dr. W. KAPTEIJN die daarvoor word ontheven van zijne lessen aan de burgeravondschool. ,

Venlo. De vacature, ontstaan door de verplaatsing van den leeraar M. J. II. HounA. naar Nijmegen , was aan het einde van 1874 nog niet vervuld ; de jaarwedden der leeraren D. Sciinxm en A. GAMBON werden respectivelijk van f 1200 op f 1300 en van f 1000 op f 1100 gebragt.

Amsterdam (R.-K.) De leeraar TELLEGEN vervangen door de leeraren L. VAN DER ELST en J. J. P. VAN DER EIJDEN ;

tot leeraar voor het fransch benoemd . . .

BRUX.

Aan het einde van 1874 ontbrak nog een leeraar voor het duitsch.

Enschede. Dr. A. J. VAN Rossini , op verzoek eervol ontslagen, werd vervangen door dr. A. A. VAN VLEUTEN. Daze zag zich reeds spoedig , om gezondheidsredenen , genoodzaakt verlof aan to vragen; met de waarneming zijner lessen werd belast W. G. MANN. In de vacature voor fransch en engelseh word voorzien door de benoeming van A. A. M. TIMMERMANS. De lessen in nederlandsch werden opgedragen aan den leeraar A. A, WIKMAN die dusver alleen geschiedenis had onderwezen. De jaarwedden van het geheele onderwijzend personeel, met uitzondering van den gyrnnastiekleeraar , werden verhoogd. ,

a. het opvoedend element in de klasse to vertegenwoordigen , on studio to maken van karakter en aauleg van de leerlingen der klasse, waarover zij gesteld zijn ; b. de leerlingen der klasse tot orde en netheid in 't work , tot vlijt en goed gedrag aan to sporen; c. advies uit to brengen bij het opleggen van straffen aan leerlingen der klasse ; d. de besluiten , in de vergadering van leeraren genomen , zoo noodig met toelichting , aan de klasse mode to deelen ;

e. ouders of voogden in 't belang der leerlingen to bezoeken, om zoodoende naauwere aaneensluiting van school en gezin to bevorderen. De genomen maatregel, waardoor de persoonlijkheid van den leeraar in de plaats van reglementsparagraphen was getreden , schijnt uitstekond op de leerlingen to hebben gewerkt. Althans men meende to bespeuren , dat de uiterlijke naleving der gegeven voorschriften , door vrees voor straf aangewakkerd , had plaats gemaakt voor het beef van eon betamelijk en waardig gedrag." Middelburg. Hier was men op middelen bedacht , om bij het publiek maar belangstolling to wekken voor de openbare schoolexamens , die bijkans door niemand plegen to worden bezocht. Eene niet onbelangrijke proefneming word gedaan aangaande den duur der lessen. Terwijl deze dusver werden gehouden van 9 tot 12 en van 1 tot 4 uren , behalve Woensdags en Zaturdags, op welke dagen voor de drie laagste klassen van 9 tot 1 uur onderwijs werd gegeven , werd in dit jaar op Maandag , Dingsdag , Donderdag en Vrijdag in den voormiddag gedurende 3 uren , in den namiddag daarentegen gedurende driemaal 3/4 uurs on op Woensdag en Zaturdag gedurende 4 uren (maar z(56 , dat niet alle 4 doze uren elkander onmiddellijk opvolgen en de school ten 1 our afloopt) school gehouden. Niettegenstaande het aantal uren onderwijs per week door dezen maatregel met 3 werd verminderd, heeft liij aanvankelijk zees good voldaan. Even als in het vorig jaar is bij den aanvang van den cursus voor leerlingen der 3de klasse, die niet verder dan deze het onderwijs der school vervangen to volgen , de gelegenheid opermsteld tot het ontvangen van een afsluitend onderwijs. Doch niemand heeft zich daarvoor aangemeld. Leeuwarden. Sappemeer. De programma's ondergingen eenige wijziging , in verband met de nieuwe regeling van het gymnastiek onderwijs. Tiel. Met den nieuwen cursus zijn , bij wijze van proofnaming , twee lessen in gymnastiek op gewone schooluren gesteld.

c. Leerplan voor het onderwijs.

's Ilertogenlosch. Da in het vorig ver4ag vermolde verandering in het gympastiekonderwijs , is gebleken doeltreffend te zijn. De leerlingen oefenen zich nu dikwijls ,

Amsterdam (handelsschool). Aan het onderwijs in taalen handelswetenschap werd eenige uitbreid:ng gegeven ; daarentegen word het teekenen , als leervak , achterwege

gelaten. 10



38 Goes, Met het onderwijs in engelsch en in natuur- en scheikunde werd een jaar vroeger dan tot dusver aangevangen. Vroeger bestaan hebbende combinatien van klassen werden afgeschaft.

a. Examens. In de volgende tabel is de uitslag der in 1874 gehouden toelatings- , overgangs- en eind-examens , voor elke boogere burgerschool , vermeld.

OVERGANGS- EXAMEN.

T OELA TIN GS-EXAMEN.

SCHOLEN.

Geexamineerd.

Niet toege- GeexamiToegelaten.

neerd.

laten.

Bevorderd.

EIND -EXAMEN.

Niet

Geexami-

bevorderd.

neerd.

Toegelaten.

Niet toegelaten.

a. Bylesscholen. 's Hertogenbosch

12

11

Tilburg

11

10

10

10

Helmond.

1 )1

1

42

29

13

29

16

13

14

11

3

19

11

8

15

10

5



2

2 3

3

8

7

3

a

19

13

6

27

14

13

21

13

8

38

22

16

1

1

34

24

10

66

43

23

5

5

37

27

10

98

72

26

11

10

1

32

23

9

51

37

14

7

7

))

12

11

1

8

3

5

30

27

3

64

35

29

3

2

1

55

44

11

70

54

16

14

12

2

15

9

6

40

28

12

8

7

1

4

3

1

12

6

6

22

14

8

12

12

56

33

23

5

41

24

19

5

52

36

16

7

7

Arnhem .

39

24

15

80

49

31

6

6

Nijmegen

29

20

9

59

34

25

7

6

1

Zutphen

33

23

10

91

73

18

10

8

2

Tiel . 1 ) , Wageningen

9

8

31

24

7

12

12

30

12

18

92

73

19

127

93

34

12

10

2

95

57

12

11

1

72

6

Zaltbommel. Winterswijk

Gouda



Alkmaar

Middelburg. Utrecht.

Leeuwarden



Heerenveen Zwolle



Groningen Sappemeer



Warffum



Assen

Roermond

))

))

•••••••••

1

b. Gemeentescholen. Breda

I

Gravenhage . Rotterdam . Leiden .

82

47

35

152

52

45

7

108



129

32

28

Delft ..

43

34

Schiedam

22

21

Gorinchem .

17

Amsterdam .

4 Dordrecht

Idem

(bandelsschool)

Haarlem (5 jarige cursus) 1 5 Idem 3

» Transporteren

•nnn•n•••

36

6

30

4

4

-

11

5

81

65

16

16

1

50

31

19

2

lI

16

1

55

44

11

3

3

107

72

35

166

120

46

13

9

4

38

33

5

52

39

13

54

39

111

80

31

8

6

2

20

20

1036

791

2 037

1 401

636

157

134

23



215

1



39 OVERGANGS-EXAMEN.

TOELA.TINGS-EXA.MEN.

SCHOLEN.

Geexamineerd.

Toegelaten.

791 1 036 Per transport 157

Niet toege- Geexamilaten.

neerd.

Bevorderd.

EIND-EXAMEN.

Niet

Geexami-

bevorderd.

neerd.

245

2 037

1 401

636

9

35

24

.11

9

Zaandam

21

12

Hoorn

11

11

n

10

Enkhuizen

1

1

)1

15

15

»

Zierikzee

16

14

2

36

20

Goes

23

17

53

39

Amersfoort

19

55

Harlingen

8

18 8

6 1

Sneek

13

12

Deventer.

24

21



Toegelaten.

134

Niet toegelaten.

23

1

1

16

2

2

2

2

42

14 13

2

2

20

16

4

1

35

22

13

3

1

3

(36

44

22

7

5

2

52

10

8

2

6

4

2

1

2

43

9

—

--

40

30

10

2

66

50

16

5

43

25

18

22

18

4

34

4

3

2 623

1 832

791

193

160

33

2 654

1 831

823

211

171

40

Kampen .

20

18

2

Almelo (Stad) .

51

39

12

Veendam. .

28 25

3

Maastricht

38

36

Venlo

21

16

14

14

15

13

'2

38

Totaal

1 359

1 066

293

In 1873.

1 294

1 001

293

C. Bij zondere scholen.

Amsterdam (R. K.) Enschedd

•

•

.

Hieruit blijkt dat in het geheel ongunstig afliepen , van de :

2

nen zien. Intusschen gaat de hoogere burgerschool langzamerhand vooruit , en is in het vervolg nog meer voortegen 23,/aiin 1873 ; overtoelatings-examens uitgang to wachten. Meer en meer wint de school in de gangs-examens , 30°/. tegen 32% in 1873 ; eind-examens , oogen der bevolking ; zoodat bij de in 1874 gehouden over17% , tegen 18°/. in 1873. gangsexamens het publiek eene belangstelling aan den dag Behalve in Drenthe , waar nog geen hoogere burgerschool van vijfjarigen cursus gevestigd is , werden in 1874 . legde , als nog zelden ergens ward aangetroffen. in alle provincien des Rijks eind-examens van hoogere Sappemeer. De betere aansluiting tusschen lager en midburgerscholen afgenomen. Een overzigt van de verslagen delbaar onderwijs , thans tot stand gekomen , zal het mogelijk dier examens is als bijlage F aan dit verslag toegevoegd. maken , in 1876 de voorbereidende afdeeling der iste klasse voor goed opte heffen. Het houten gebouw voor gyme. Toestand van het onderwijs , localen en hulpmiddelen. nastische oefeningen laat veel to wenschen over : des zomers is het to warm , des winters mist het genoegzame warmte. Voor zoover hieromtrent in de verslagen der inspecteurs bijzonderheden voorkomen , zijn deze hieronder vermeld. Roertnond. Aan het inwendige der localen werden eenige verbeteringen aangebragt. 's Hertogenbosch. Verbetering is tot stand gebragt door het afbreken van twee gebouwtjes op de speelplaats en Breda. De localiteit dozer school is oorspronkelijk behet bevloeren van deze laatste met klinkers. Vooral bij de gymnastische oefeningen voor alle leerlingen gezamen- rekend op een Brie- , hoogstens vierjarigen cursus. Dat , nu de school tot een vijfjarigen cursus is uitgebreid, gelijk , is deze verandering eene wezenlijke verbetering gebrek aan de noodige localiteit zich in steeds klimmende b leken . mate doet gevoelen , ligt voor de hand. Daarbij voegt zich nog, dat ligging en constructie van het gebouw schijnen Alkmaar. Als bewijs van de goede orde , welke aan zamen to werken om sommige localen in den winter gedeze school heerscht kan dienen dat , zelfs bij de onlangs noegzaam onverwarmbaar to maker'. In 1874 heeft de 5de ingevoerde regeling der gymnastieklessen tusschen de gewone klasse om die reden haar gewone locaal moeten ontruimen. lessen in, de orde nooit merkbaar is verstoord geworden. 's Gravenhage. Het nieuwe, ruime locaal voldoet zeer Leeuwarden. De nieuwe regeling van de lagere school , goed. De naam der school heeft gewonnen door de meerdie tot de hoogere burgerschool leidt , is nog niet hog dere orde , die thans, als gevolg der grootere ruimte , in genoeg in werking geweest om er de vruchten van to kunde inrigting heerscht.



40 Potterdarn. Het onderwijs in scheikunde heeft in den laatsten tijd betere resultaten opgeleverd. De uitslag der toelatingsexamens en de onvoldoende resultaten van het onderwijs in de lagere klassen , die ook de aandacht van het gemeentebestuur hebben getrokken , hebben tot het besluit geleid daarnaar een onderzoek in to stellen. Van de commissie van bijstand voor openbaar onderwijs is hieromtrent een rapport to wachten.

GETAL LEERLINGEN

GEM I4.:ENTEN.

voor volledig onderwijs.

Rgksscholen.

Leiden. Hier is eene teekenzaal, hestemd voor het teekenen naar voorwerpen , ingerigt , die aanvankelijk goed voldoet.

voor gymnastiek onderwijs.

's Hertogenbosch

53

51

Tilburg *)

32

35

Amsterdam. Er is allengs meer grond ontstaan om deze school voor eene goede to houden ; dat ook de bevolking er aldus over denkt blijkt daaruit, dat zij meer en veer sympathie vindt. Ditzeifde geldt van de bandelsschool.

Helmond *) .

22

26

Zaltbommel '1

31

23

Winterswijk ')

20

20

Haarlem. Voor de nieuwe school van 3jarigen cursus bediende men zich dusverre nog van de localen der burgeravondschool , als hulplocalen.

Gouda *) •

26

34

Alkmaar *)

27

46

Middelburg *1

80

83

Utrecht 1 .

59

110

Leeuwarden *) •

71

68

Heerenveen *)

18

16

Zwolle

49

70

Groningen *)

111

104

Sappemeer *)

43

43

Warffurn )

12

11

Assen

25

24

44

61

Zaandam. Als eene bijzonderheid rung vermeld worden dat een leerling dozer school , die slechts van 4jarigen cursus is , met goed gevolg het eindexamen heeft afigelegd , terstond na het verlaten van do hoogste klasse. In enkele vakken , die op de school niet onderwezen werden (beschrijvende meetkunde, mechanica enz.) , had hij van enkele leeraren privaat onderrigt ontvangen. Hoorn. In den loop van 1874 zijn plannen aanhangig gemaakt tot reorganisatie van doze school on tot betere aansluiting van hot lager aan het middelbaar onderwijs. De daarover gevoerde onderhandelingen zullen in een volgend verslag worden vermeld.

•

Roermond *).

Enkhuizen. Hier werd besloten tot uitbreiding van het onderwijzend personeel, waartoe de gemeente, door verhooging van het Rijkssubsidie met f 1000 , in to gaan 1 Januarij 1875, werd in staat gesteld. Voor eenige uitbreiding der hulpmiddelen vow- natuur- on scheikunde werd zorg gedragen.

Harlingen. Hier is eene goede aansluiting tusschen lager en middelbaar onderwijs tot stand gekomen , waarvan met der tile', veel -goes is to verwachten voor de hoogere burgerscliool. Aan de laatste is de bevoegelheid om enkele lessen bij to woven , beperkt geworden ; terwi jl cone nieuwe verdeeling, der werkzaamheden in working is getreden. e

Sneek. Van de verwisseling van pbrsoneel , welke hier in 1674 plaats had, words voor de school veel goods verwacht. Kampen, De toestanci der localen , waarin de hoogere burgerschool is gevestigd, is geenszins zoo als men die in cone zoo vermogende gemeente zou verwachten.

eendam. Er is alle grond cm tevreden to zijn over den gang der zaken aan doze school. Orde en netheid heersehen thans overal,. [let bereiken van dit doel is bevorderd door de verwijdering der zeevaartkundige school nit het gebouw• Het scheikundig laboratorium is verbouwd en beter ingerigt ; het physisck kabinet eveneens in goeden staat gehragt. Vooral het onderwijs in gymnastiek is thans beter geregeld , en voldoet goed ; het locaal is echter niet genoeg bij do school gelegen om het onderwijs tusschen de andere lessen in to kunnen geven• In het algemeen genomen kan ook thans een gunstig getuigenis worden afgelegd aangaande den toestand van het onderwijs. De gevallen waarin eon min voldoend personeel of gebrekkiee innipmiddelen to kort doen aan de. school, behoorden ook 1874 tot de uitzonderingen. Gy ► nastiek-onderwijs word gegeven aan alle scholen, behalve aan die to Breda. De volgende tabel wijst het getal aan, to gelijk met dat der leerlingen voor volledig onderwijs aan elke school.

•

b. Gemeentescholen. 61

Breda Arnhem).

89

85

Nijmegen *)

57

64

Zutphen

69

102

Tiel

39

39



30

37

77

180

Rotterdam

170

170

Leiden . .

69

128

139

139

Delft *)

56

102

Schiedam 5 )

58

58

Griorinehem

63

66

Amsterdam

162

200

Wageningen

.

's Gravenhage

Dordrecht

)

60

75

106

115

(3j.

24

28

Zaar darn E)

44

41

Hoorn .

20

21

Enkhuizen

18

18

Zierikzee .

40

42

Goes.

59

62

2172

2658

(handelsschool)

Idem

Haarlem (n j. cursus) . . Idem

T r ansp or te r en .

Ann de met *) aangeduide scholen werden afzonderliilie oefeningen in exerceren gehouden.



41 Als men de 61 leerlingen voor volledig onderwijs aan de school te Breda van het totaal der leerlingen aftrekt , dan blijkt dat in 1874 nagenoeg 85 per cent aan het gymnastiek onderwijs deel namen , tegen ruim 81 per cent in 1873. De verhouding is in het algemeen niet ongunstig. Eene uitzondering daarop echter makers vooral de scholen to Utrecht , Zutphen , 's Gravenhage , Leiden en Delft. In Zutphen en 's Gravenhage zijn intusschen reeds maatregelen genomen ter verbetering van den toestand.

GETAL LEERLINGEN. GEMEENTEN.

voor voor volledig gymnastiek onderwijs. I onderwijs. 2172

2658

Amersfoort *)

68

66

Harlingen

25

27

Sneek

39

43

Deventer

66

73

56

63

Almelo (Stad) *)

43

38

Veendam

59

57

Maastricht

64

92

Venlo

40

57

Amsterdam (R.-K.) .

43

43

Enschede .

36

45

Totaal in 1874 .

2711

3262

» 1873 .

2559

3216

Vermeerdering .

152

46

Per transport

Kampen *)

. • • • •

§ 4. MIDDELBARE SCHOLEN VOOR MEISJES. a. Getal der scholen en der leerlingen. Het getal der openbare middelbare scholen' voor meisjes bleef ook in 1874 onveranderd. Aan het einde van dat jaar waren er alzoo 7 zoodanige scholen , waarvan : 5 met vijfjarigen cursus , to Arnhem , Rotterdam , Dordrecht , Haarlem en Groningen , en 2 met driejarigen cursus, to Amsterdam en to Deventer. Bovendien bestond er to Utrecht eene bijzondere middelbare school voor meisjei, met driejarigen cursus. Het getal leerlingen , die in December 1874 in de verschillende klassen dozer scholen aanwezig waren , is vermeld in de volgende tabel , die tevens het bedrag van het geheven schoolgeld aangeeft. Waar de klasse, volgens de regeling der school , niet aanwezig was , is zulks door het teeken aangeduid ; het teeken » geeft to kennen dat de klasse op dat tijdstip geene leeilingen telde.

c. Byzondere scho!en.

Aan de met *) aangeduide scholen werden afzonderlijke oefeningen in exerceren gehouden.

GETAL LEERLINGEN. SCHOOLGELD PER JAAR. VOLLEDIG ONDERWIJS.

CS

GEMEENTEN.

0

Volledig a) a)

CS

onderwijs.

Enkele lessen.

0

E.-11 Arnhem

11

18

7

8

6

50

Rotterdam

25

24

18

15

14

96

Dordrecht

14

12

16

18

3

63

21

22

8

51

24

11

125

Amsterdam Haarlem

39

33

18

Deventer

9

7

6

37

19

11

6

135

113

97

123

106

Groningen Totaal »

in 1873 .

Vermeerdering

.

12

54

f 60

96

60

1

64

60

f 10 tot f 15 per yak.

11

62

60

f 10 tot f 60.

125

50

4

35 f 40 tot f 50 f 3 's jaars per les 's weeks.

22

13

5

78

25

103

93

47

485

54

539

132

58

33

452

59

511

7 —35

35

14

33

—5

28

De bijzondere middelbare school voor meisjes te Utrecht, under de leiding van mejufvrouw G. DIRKMAAT, telde in December 1874, 48 leerlingen voor volledig onderwijs, tegen 43 voor volledig onderwijs en 5 voor enkele lessen

f 6 tot f 60.

f 50

f 7,50 tot f 15 per vak.

in 1873. Ook nu ward onderwijs gegeven in 3 klassen , behalve eene » voorbereidende klasse. De laagste klasse to Amsterdam en to Groningen was in twee parallel-afdeelingen geplitst. Voor het volgend 11



42 schooljaar zijn maatregelen genomen tot splitsing der laagste klasse to Haarlem. De vermeerdering en vermindering van het getal leerlingen aan elke school blijkt nit het volgend overzigt. •Volledig onderwijs.

do volgende cijfers. Van de 51 leerlingen , die in December 1874 enkele lessen volgden , namen deel aan het onderwijs in de wiskunde

3

natuurkunde

Enkele lessen.

SCHOLEN. VerVer VerVermeerderd minderd meerderd minderd met met met

13

scheikunde

6

plant- en dierkunde

4

natuurlijke historie.

8

.

kennis der kaatsinrigting van Nederland . 3 Arnhem

))

6

8

4

1

staatshuishoudkunde .

2

Rotterdam

4

Haarlem . .

17 6

f

7 16

49

8

fransche

n

II

/7

duitsche

n

n

n

engelsche

n n

n

33

5

29

. . 29 .

20 24 19

• b. Onderwij zend personeel.

De volgende tabel wijst de bevoegdheid aan van het onderwijzend personeel , dat aan het einde van 1874 aan elke school aanwezig was.

ONDERWIJZERESSEN.

LEERAREN. z

t

t

.5 : 0 pc;

GEMEENTEN. 0

.

.

9 14

teekenen

12

7

Pe verhouding tusscben het getal der toehoorderessen voor enkele lessen en haar getal voor elk vak , blijkt nit

o

.

aesthetiek Vermeerdering . I

3

geschiedenis

3

26

Totaal. .

. .

nederlandsche taal en letterkunde. . .

Deventer . Groningen •



aardrijkskunde

Dordrecht . Amsterdam .

.

r. ;.+ cu Pcs

szl

• al .i d!d -4

I. 0 ;.. a) 0 -.... ce c.)

a)

CD .4

E-4

,-,

...:-.

...00 P. 0 ta) ' a) 0 c.) r 'i

..c) ct .1, pr4 "

E-4 0

co es) co

,

z 44

m

a)

-.,1

a) I>

o

4..

E-1

H

N

Arnhem .

4

n

n

1

5

&

2

n

1

9

14

Rotterdam.

7

,,

1

1

9

3

1

»

1

5

14

Dordrecht.

5

n

n

1

6

2

3

n

n

5

11

Amsterdam

4

1

,)

n

5

2

1

1

1

5

10

Haarlem .

2

1

2

1

6

2

2

1

)7

5

11

Deventer .

3

n

17

n

3

2

2

1

n

5

8

Groningen.

6

n

n

1

7

1

2

1

2

6

13

31

2

3

5

41

18

13

4

5

40

81

Totaal .

De onderwijzeressen , die krachtens eene acte , voor 1863 verkregen , onderwijs geven , ziju de directrices to Amsterdam en to Haarlem , beide tevens onderwijzeressen, de eerste in engelsch , de laatste in fransch. Zij , die onderwijs geven krachtens de acte als hoofdonderwijzores , zijn de directrice to Rotterdam in geschiedenis en 2 onderwijzeressen to Haarlem in nederlandsch , geschiedenis en aardrijkskunde. Zonder acte gaven les de onderwijzeressen in handwerken to Arnhem, Rotterdam, Dordrecht, Haarlem en Groningen. De leeraren zonder acte zijn belast met bet onderwijs : in tang to Arnhem en to Groningen , in aesthetiek of kunstgeschiedenis to Rotterdam en to Amsterdam , en in het dansen to Groningen. Het onderwijs aan de bijzondere school to Utrecht werd gegeven door de directrice, 6 onderwijzeressen on 6 leeraren.

In het onderwijzend personeel kwam in den loop van 1874 de volgende verandering. Arnhem. Dr. J. M. VAN BEMMELEN werd als modedirecteur vervangen door M. LEOPOLD, directeur der kweekschool voor onderwijzeressen , op eene jaarwedde van f 500 ; dr. F. VAN CALKER werd belast met het tweetal lesuren in scheikunde , waarvan dr. H. VAN DE STADT bij zijne benoeming van directeur der gemeentelijke hoogere burgerschool werd ontheven. Laatstgenoemde bleef met het onderwijs in natuurkunde belast op de vroegere jaarwedde van f 600 ; voor dr. VAN CALKER werd geene afzonderlijke jaarwedde voor de meisjesschool uitgetrokken ; H. E. MICHIELSEN tijdelijk handteekenen , in de plaats van Tn. COOL ;

43 mejufvrouw A. D. M. SCHUKKING handwerken f 600 , in de plaats van mejufvrouw A. HAUKES.

f 3000 en vrije woning , in de plaats van mejufvrouw M. R. WESTERMAN HOLSTIJN , op verzoek eervol ontslagen

De jaarwedden van het overige personeel werden verhoogd als volgt

VALKENBURG , teekenen , op verzoek eervol ontslagen , en vervangen door J. BRAET VAN UEBERFELDT jaarwedde f 750 en personele toelage van f 250.

van de directrice , van f 1800 tot f 2300 ; van de leeraressen f 1000 tot f 1200; van den leeraar

STENFEItT KROESE

van den leeraar

en KALFF , van

HERINGA SIEHE

MAUVE

, van f 1600 tot f 1900 ;

Haarlem. A. J. DUIJFJES , wiskunde , f 600 , ter vervanging van W. M. VAN EEK ; D. J. H. JOOSTEN GOTELING VINNIS,

teekenen , f 500 , ter vervanging„

van

, van f 1600 tot f 1800.

Rotterdam. Mejufvrouw H. C. C. VAN LAAR-WALTER gymnastiek dusver tijdelijk , definitief benoemd op eene jaarwedde van f 500.

Groningen. In verband met de splitsing der lste kiasse in parallel-afdeelingen werd, voor duitsch en aardrijkskunde , tot leerares benoemd mejufvrouw J. J. LAGERS op eene jaarwedde van f 1200.

Met ingang van 1 Januarij 1875 heeft de volgende verhooging van jaarwedde plaats gehad: voor de directrice , tot f 3000 en vrije woning; voor de leeraressen DE GOEJE DEJARDIN, SCHAAP KEMPFF en SJOERS tot f 1300;

C.

Leerplan voor het onderwijs.

In het leerplan is geene noemenswaardige veranderin g gebragt. d. Examens.

voor den leeraar SIMONS , tot f 400. Amsterdam. Mejufvrouw B. T. DE BOEVE directrice ,

De uitslag der toelatings- en overgangsexamens is aangewezen in de volgende tabel.

TOELATINGS-EXAMEN.

OVERGANGS-EXAMEN.

Getal van haar, die

Getal van haar , die

GEMEENTEN. examen

ziajn

zijn

hebben gedaan.

examen

zijn

niet zijn

bevorderd.

bevorderd.

hebben toegelaten.

afgewezen.

gedaan.

Arnhem

11

9

2

55

44

11

Rotterdam

29

23

6

76

66

10

Dordrecht

17

14

3

53

48

5

Amsterdam

29

20

9

34

34

Haarlem

49

46

3

72

2

2

• •

42

38

Totaal .

179

152

Deventer . Groningen

. . .

Alzoo zijn ongunstig afgeloopen van de:

70

2

18

16

2

4

43

41

2

27

351

319

32

e. Toestand van het onderwijs , localen en hulpmiddelen.

toelatings-examens 15 pct., tegen 19 pct. in 1873; overgangs-examens 9 pct., tegen 21 pct. in 1873. Daze verhouding is, vooral wat de overgangs-examens betreft , veel gunstiger dan bij de jongensscholen. Mag dit welligt voor een deal worden toegeschreven aan meer vlijt bij de meisjes , aan den anderen kant is niet te ontkennen , dat bij de jongens de vrees voor een niet slagen bij het eindexamen , de leeraren dikwijls gestrenger doet zijn bij de beoordeeling, of een leerling al dan niet tot eene hoogere klasse kan worden bevorderd. Eigenlijke eindexamens worden .bij de meisjesscholen niet gehouden. Nogtans wordt bij de meesten gelegenheid gegeven om , bij het verlaten der school, ten gevolge van een examen , afgenomen door het onderwijzend personeel ten overstaan der commissie van toezigt , een getuigschrift to verkrijgen. Zoodanig getuigschrift werd in 1874 uitgereikt aan 3 leerlingen to Arnhem , 7 to Rotterdam , 6 to Dordrecht en 6 to Haarlem.

Het onderwijs mag over het algemeen goed on de vruchten zeer goed genoemd worden. Waar dergelijke inrigtingen gevestigd zijn verheugen zij zich in groote belangstelling , zoo van de leerlingen als van hare ouders. De verzamelingen en hulpmiddelen mogen over 't algemeen zeer voldoende genoemd worden. Uit de verslagen der inspecteurs worden Kier nog de volgende bijzonderheden overgenomen. Arnhem. Een belangrijke aanwinst werd voor de school verkregen door den aanbouw van een locaal, waarin de lessen voor natuur- en scheikunde werden gegeven. De teekenzaal , dusver ook voor die lessen bestemd , is nu , behalve voor het teekenen , alleen nog voor zanglessen in gebruik. Bij voortduring doet zich de behoefte gevoelen aan een .locaal , waarin ,gedurende de pauze tusschen de lessen , die leerlingen zich kunnen ophouden , welke in dien tijd niet naar huis plegen te gaan.

44 Potterdanz. Het nieuwe locaal is in het begin van 1875 in gebruik gesteld en voldoet uitnemend. Amsterdam. Hier behelpt men zich nog altijd in een gebrekkig gebouw; aan bet in orde brengen van een nieuw locaal , waarvan in het begin van 1874 een plan was ontworpen , was bij het einde van dat jaar nog niets gedaan. Haarlem. Een nieuw gebouw wordt gesticht dat beter zal voldoen dan het dusver gebruikte. Groningen. Tot verbouwing is besloten , ten einde te voorzien in de behoefte aan meer ruimte , en vooral aan een beter locaal voor bet onderwijs in teekenen. - § 5. .,LANDBOUWSCHOLEN, ENZ. Wageningen. Het getal leerlingen , dat in December 1874 de lessen volgde, bedroeg 11 of 2 minder dan in December 1873. Van hen waren geplaatst •

in de 1ste klasse .

2 .

» 2de

3

3de • 4de

3

•

•

•

gehouden in de verschillende afdeelingen. Over de ooften woudboomteelt werden deze gehouden door den beer J. HENNUS, leeraar to Tongeren, en over de groententeelt door den beer A. KUIJPERS, leeraar aan de tuinbouwschool » Linnaeus." De voordragten waren ten getale van 64 en werden door ruim 300 personen kosteloos bijgewoond. Van wege de landelijke vereeniging voor tuin- en landbouw to Heer, hield de leeraar J. HENNUS eene voordragt in 7 lessen over de levensleer der gewassen , de boomgaardbeplantingen en de fruitboomen. Om to geraken tot verbetering van den bestaanden toestand van ons land- on tuinbouwonderwijs , werd door de Regering besloten tot uitzending , voorloopig van een vijftal jongelingen , naar instellingen van landbouwonderwijs in het buitenland, bestemd om zich aldaar te bekwamen tot leeraar in den land- of tuinbouw. Het voorregt dezer uitzending viel to beurt aan L. BROEKEMA, F. J. VAN PESCH, F. W. VAN DER DUSSEN, J. W. N. VAN DER ZANDT, voor landbouw, en A. MA.SSINK Gz., meer bijzonder voor tuinbouw bestemd. De alumnus VAN DER DUSSEN heeft bij den aanvang van het wintersemester 1874/75 zijne studien aangevangen aan de Land- and Forstwissenschaftliche Academie Hohenheim bij Stuttgart , terwiil de overigen zijn ingeschreven als studenten aan het Landwirthschaftliches Institut der UniversitAt Halle a/S. s

3

Van 4 leerlingen , die de 3de klasse hadden doorloopen , vertrok ddn zonder examen to doen naar Indie , de 3 anderen werden , allen na herexamen , toegelaten tot de 4de klasse. Twee leerlingen der 4de klasse legden op 16 Julij eindexamen af, met bet gevolg , dat aan ddn Runner een, voor de meeste vakken gunstig , getuigschr.ft werd verleend. De ander besloot nit eigen beweging nog gedurende een half jaar het onderwijs der klasse to blij ven volgen, De localiteit der school werd verbeterd door de inrigting in de zomervacantie van een nieuw vertrok, voor de lessen in plant- en dierkunde en in physiologic. De leeraar dr. A. P. N. FRANCHIIIONT werd vervangen door dr. J. J. VAN RENESSE; de leeraar mr. K. M. G. DE MEIJIER door mr. H. J. WUNDER; de lessen in landbouwboekhouden gingen over op den landbouw-leeraar dr. 0. PITSCII. Watfum. Van de 8 leerlingen , in het vorig verslag vermeld, als bij den aanvang van den cursus 1873/74 ter school aanwezig, hebben 2 haar in den loop des jaars erlaten , zoodat de cursus met een getal van 6 leerlingen sloot. Van deze 6 deed 1, leerling der 2de klasse , met good gevolg bet eindexamen der school , van de 5 overigen leerlingen der 1ste klasse , werd bij het overgangs-examen 1 afgewezen en werden 2 onvoorwaardelijk , de beide overigen oo r w a ar d el ij k bevorderd. Goon dozer leerlingen liet zich inschrijven voor den nieuwen cursus. In deze ornstandigheden heeft het gemeentebestuur besloten de school , althans voorloopig , te sluiten , en werden hare leeraren , met ingang van 1 Januarij 1875, voorloopig ontslagen. Het getal leerlingen van de tuinbouwschool der maatschappij » Linnaeus" to Watergraafsmeer telde 30 leerlingen , tegen 26 in IS73. Het praktisch gedeelte van hot onderwijs verdient over 't algemeen lof; het theoretisch onderrigt in vele vakken en do daarvoor aanwezige hulpmiddelen lieten voortdurend to wenschen over. In bet personeel der leeraren kwam geen verandering, Van wege de maatschappij van landbouw in Limburg word ook nu weder door den omgaanden leeraar onderwijs in land- en tuinbouw gegeven. De heer CORTES Meld , in 70 gemeenten, 78 oo r dr agten Dit onderwijs wordt :diengs meer op prijs gesteld , en strekte zich ditmaal ook nit tot de onderwijzers der lagere scholen in hunne maandelijksche bijeenkomsten. 1)e vereeniging ter bevordering van tuin- en landbouw te Meastricht zorgde dat ook in 1874 vcordragten w( rden

§ 6. POLYTECHNISCIIE SCHOOL. Bij Koninklijk besluit van 5 December 1874 werd, ter vervanging van wijIen den hoogleeraar H. VOGELSANG , benoemd tot hoogleeraar dr. H. BEHRENS , privaat-docent aan de universiteit to Kiel. Ter vervanging van den adsistent voor do bouwkunde, F. J. NIEUWENHUIS, bij Koninklijk besluit van 27 Februarij 1875, toegevoegd aan den hoofdingenieur van den waterstaat to Utrecht voor het waken van een plan on het toezigt op den bouw van het physisch laboratorium der hoogeschool aldaar , ward bij ministeriele beschikking van 6 September , benoem(L de heer B. SCHELLING. Bij Koninklijk beslt it van 11 September 1875, werd de heer A. C. VAN Lco in zijne betrekking bij het scheepsbouwkundig onderwijs gecontinueerd. Bij ministeriele be chikking van 12 September 1874 , werd benoemd tot on( fer-arnanuensis voor de scheikunde, in plaats van A. J. DE VRIES , aan wien pensioen verleen I was, H. FEMER; bij beschikking van 6 Augustus 1875 on van 8 Septen ber 1875 , ter vervanging respectivelijk van H. SEEGER! on J. W. CHARETTE, beiden overladen , tot bediende D. J. VAN Es on tot amanuensis voor de dentofkunde A. Fi VAN DREUMEL. De raad van bestuu7 droeg bij vernieuwing het secretariaat op aan den I oogleeraar OUDEMANS , en hield vijf vergaderingen. Het programma der lessen voor den cursus 1874/75 , in eene algemeene vergadering van hoogleeraren en leeraren a st ges teld, en door den Minister bekrachtigd , is met eene beknopte toelichting in de Staatscourant van 26 Junij 1874 , n°. 149, opgenomen. De voornaamste punten van verschil zijn , afgezien van de regelmatig terugkeerende veranderingen , de volgende. Het onderwijs in do beginselen van theoretische en toegepaste mechanica word vro Ter voor de technologen B 2 en 11 3 gezamenlijk gegeven. Daarbij deed zich telken jare bet ge% al voor, dat een der beide categorien van leerlingen de onderwerpen in eene min gewenschte volgorde hoorde voordiagen. De benoeming ten vorigen jare van den hoer SNIJDERS maakte het mogelijk, voor beiden een afzonderlijken cursus in uitzigt te stellen. Voor de technologen B 2 » evenwigt en beweging van vaste ligchamen" werden 2 uren , voor den cursus B 3 » evenwigt en beweging van vloeistoffen " , werd voorloopig 1 uur bestemd. Daarentegen is het onderwijs in toegepaste natuurkunde , tot hiertoe voor elk der beide eerste studiejaren afzonderlijk gegeven , tot een cursus gebragt , en wel omdat het bij dit yak onverschillig scheen welke hoofdstukken het eerst aan de beurt kwamen, terwijl de behoorlijke voorbereiding van do proeven , die t.)t opheldering van het onderwijs dienen ,

45 bij het gelijktijdig aan de orde zijn van geheel uiteenloopende onderwerpen , groot hezwaar oplevert. Voorts is ten behoeve der technologen B 3 een eursus over eenige voor hen bijzonder belangrijke onderwerpen en voor alle leerlingen , die zich bijzonder op de natuurkunde wenschen toe to leggen, de gelegenheid tot praktische oefening geopend. Even als laatstelijk voor 1872/73 is ten behoeve der ingenieurs een cursus over de ijzerindustrie in het programma opgenomen. Voor het eerst komen de irrigatien in den waterbouwkundigen cursus als een onderwerp ter zelfstandige behandeling voor. De gelegenheid tot inschrijving werd met 3 September 1874 geopend. Het aantal der ingeschrevenen bedroeg 236 ; 211 voor alle, 25 voor enkele lessen. Da gemiddelde leeftijd tijdens de inschrijving was 21 jaar. In het bezit van het getuigschrift wegens afgelegd examen der hoogere burgerschool , art. 57, nog niet van B , 'waren 150. In het bezit van het getuigschrift wegens afgelegd examen B, waren 60, waaronder 38 van dat volgens artt. 61-6'2; 13 art. 64; 6 artt. 61-62 on 64; 1 artt. 63 en ,64; 2 art. 65. Het aantal der nieuw aangekomenen bedroeg 74, gemiddelde leeftijd 20,6 jaar; e‘58, gemiddelde leeftijd 19,4 jaar, waren in het bezit van het getuigschrift art. 57. Voor den tweeden keer werden ingeschreven 61 »

» derden »

»

n vierden »

))

29

»

» vijfden »

n

21

n

)7

zesden

)7

41

»

»

zevenden

77

)7

3

1) S.

•

S neef0 enden »

1

De afgewezenen bij de jongste examens B artt. 61-65, lieten zich op 1 na on de afgewezenen B 60 en C 61-65 op 3 na bij vernieuwing inschrijven. De volgende tabel geeft in de eerste kolom een overzigt van de verschillende categorien , waaronder do ingeschrevenen , met het oog op de lessen , waarvoor zij zich aanmeldden , kunnen gebragt worden ; de tweede kolom geeft het aantal leerlingen in iedere categorie ; de derde dat der voor de eerste maal ingeschrevenen. Technoloog

B 1 9

Idem

B 2 14

Idem •

B 3 12

Civiel en bouwkundig ingenieur Idem .

28

C 1 15

Idem

C 2 34

Bouwkundig ingenieur •

•

Scheepsbouwkundig ingenieur Idem

1

Idem

B 1 4

Idem .

B 1 6

6

Idem

C 1 6 C 2 5

Civiel bouwkundig on werktuigkundig ingenieur

B 1 6

Scheepsbouwkundig en werktuigkundig ing enieur .... .... •

C1

2

Werktuigkundig en mijnen-ingenieur.

B 1 1

1

13

11

9

4

2

1

5

4

Acte voor middelbaar onderwijs IJker .

• •

Technoloog on ijker

Verschillende enkele lessen Wiskunde. a. E eschrif vende meetkunde.

De cursus I a (eerste jaar van den tweejarigen cursus) , werd dit jaar gegeven door den hoogleeraar VAN PESCH , 5 uren 's weeks , waarvan 3 uren teekenen , voor de ingenieurs B 1 . De behandelde onderwerpen waren : bol , regte kegel en cylinder ; perspectief, scheeve on axonometrische projectie ; schaduwbepaling ; keel- , cylinder- en omwentelingsoppervlakken in het algemeen , doorsneden met platte vlakken en onderling , en raakvlakken. De voordragten werden door een dertigtal leerlingen bijgewoond ; van de teekenoefeningen werd dcor een twintigtal gebruik gemaakt. De cursus fib , 3 uren 's weeks , waarvan 2 uren teekenen , ten behoeve van de ingenieurs B 2 , werd gegeven door den hoogleeraar VAN DEN BERG, on handelde in aansluiting met dien van het voorgaando jaar , over de doorsnijding van gebogen oppervlakken door lijnen , platte vlakken en onderling, de rakende vlakken , een en ander met toepassing op perspectief on schaduw , on over de ontwikkeling van oppervlakken. Gemiddeld werden de voordragten door de helft a twee derden van het aantal der ingeschrevenen gevolgd ; bij de teekenoefeningen bleef de opkomst over het geheel een weinig daar beneden. Do door den hoogleeraar VAN PESCH gegeven curses over de beginselen , 1 uur 's weeks , voor de technologen B 3 , werd door een vigtal leerlingen gevolgd.

b. Analytische meetkunde.

lib. VAN PESCH , 1 uur. Ingenieurs B 2 . CoOrdinaten in de ruimte. Regte lijn en plat vlak. Oppervlakken van den tweeden graad. Door de meerderheid geregeld gevolgd. Beginselen. Leeraar SNIJDERS , 1 uur. Technologen B 1 .

C.

B 2 7 • . •

C1

Idem

B 1 1 13 2 1

Werktuigkundig ingenieur

7

Deze lessen , over cokirdinaten regto lijn , cirkel en kegelsneden , waarvan de allereersto bogrippen der differentiaalrekening en hare meest eenvoudige toepassingen werden toegevoegd , werden door een vijftiental leerlingen , waaronder eenigen voor het ijkwezen , met bijzondere belangstelling bijgewoond.

C 2 1

B 2 2

Civiel bouwkundig on scheepsbouwkundig ingenieur

82

.1.1a. VAN DER BERG , 2 uren. Ingenieurs B 1 . Leer der cokirdinaten en het platte vlak , regte lijn en cirkel krommen van den tweeden gra ► d. De opkomst was zeer on voldoende, gemiddeld naauwelijks eon derde der ingeschrevenen.

B 2 45

Civiel ingenieur

Idem

B 1 28

Mijnen-ingenieur

6

Bolvormige driehoeksmeting

VAN PESCH , 1 uur tot Paschen. Ingenieurs B 1 Eigenschappen en oplossing der bolvormige driehoeken. gewone toepassingen. Het eerste gedeelte van den cursus werd door een dertigtal gevolgd; het tweede door een In enkele daartoe bijzonder bestemde uren behandelde de leeraar SNIJDERS your do technologen B 3 , de allereersto beginselen.

d. Analyse. IIa. Hoogleeraar

BAEHR ,

5 mon. Ingenieurs 12

46 De beginselen der hoogere algebra en der differentiaalen integraal rekening, bijzonder met betrekking tot functien van een enkele onafhatIkelijk veranderlijke. Door de groote meerderheid gevolgd. IIb. VAN PESCH , 4 uren. Ingenieurs B 2 . In aansluiting met het in het voorgaande jaar voorgedragene : uit de differentiaal en integraal rekening, over de verandering van onafhankelijk veranderlijken ; over het differentieren van functien van twee veranderlijken met de voornaarnste analytische en meetkundige toepassingen, waarbij ditmaal ook over de kromming van oppervlakken ; over dubbele en drievoudige integralen, over het integreren van de meest eenvoudige differentiaal-vergelijkingen , en singuliere oplossingen ; voorts uit de hoogere algebra over imaginaire vormen en nog enkele andere onderwerpen. De cursus , met een algemeene repetitie besloten , werd door een veertigtal leerlingen geregeld gevolgd.

Zamenstelling , ontbinding en evenwigt van krachten ; evenwigtsvoorwaarden voor ligchamen belemmerd in hunne beweging ; stabiliteit ; zwaartepunt ; slepende en rollende wrijving ; stramheid van touwen ; eerste beginselen van de leer der elasticiteit en vastheid. Eenparige en eenparig veranderlijke beweging, zamenstelling van bewegingen beweging van voortgeworpen ligchamen ; slingerbeweging. IIb. Dezelfde , 1 uur. Technologen B 3 . Evenwigt van vloeistoffen: voortplanting van druk, perspunt, hydraulische pers , evenwigt van ingedompelde en van drijvende ligchamen. Beweging van vloeistoffen , uitstrooming uit openingen , hydraulische druk, beweging door buizen. Gedeeltelijk naar Wernicke , Lehrbuch der Mechanik. De cursus B 2 werd met veel trouw en belangstelling door een vijttiental leerlingen , waaronder eenige ijkers , de cursus B 3 door een zevental leerlingen gevolgd.

Mechanica. Toegepaste natnurkund • a. Algemeene cursus. IIa. BAEHR 3 uren. Ingenieurs C'. Cinematica. Beweging van een stoffelijk punt. Evenwigt en beweging van vaste ligchamen en beweegbare stelsels , eerste gedeelte. Opgehelderd door vele , deels praktische toepassingen. ,

Jib. Dezelfde , 3 men. Ingenieurs C 2 . Evenwigt en beweging van caste ligchamen en beweegbare stelsels, vervolg. Evenwigt en beweging van vloeistoffen. De opkomst bij CI liet weinig , die bij C 2 niets to wenschen over.

Van den tweejarigen cursus van den hoogleeraar BOSSCIIA 3 uren 's weeks, voor het eerst voor de technologen en ingenieurs 13 1 , on B 2 gezamenlijk gegeven , waren ditmaat de leer der moleculairo werkingen, en van de warmte en van het licht aan de orde. Deze lessen werden gemiddeld door een tachtigtal leerlingen bijgewoond. In den door den leeraar SNIJDERS, ten behoeve van de technologen B 3 gegeven cursus, 1 uur 's weeks, werden behandeld de bepaling van soortelijk gewigt , de photometric, de gasmeters, de microscopen, de spectroscopen en saccharimeters. Gemiddeld waren een twaalftal leerlingen aanwezig.

b. Theorie der bouwconstructien. Ha. VAN DEN BERG , 3 uren , na Paschen 2 uren. Ingenieurs C'. Zamenstelling en evenwigt van krachten en koppels. Leer der voornaamste vormveranderingen van veerkrachtige prisma's en ligchamen van gelijken weerstand; berekening van eenvoudige hout- en ijzerconstructien. In den regel door een vijftiental leerlingen bijgewoond. IIb. Dezelfde, 1 uur. Ingenieurs C. Vervolg van hout- en ijzerconstructien ; aarddrukking, tongewelven. Opkomst voldoende.

. Ilydraulica. Dezelfde , 1 uur na Kersmis. Civiel ingenieurs C 2 . kanalen Permanente beweging van vloeistoffen en rivieren. Opkomst voltallig. d. Theorie van werktu;gen. Theorie van calorische werktuigen , bijzonder van het stoomwerktuig. COHEN STUART 1 uur. Ingenieurs C 2 . Door de werktuigkundige ingenieurs en eenige civiel-ingenieurs getrouw gevolgd. ,

Aan de praktische oefeningen , waartoe het nieuwe in gebruik genomen locaal de gelegenheid aanbood, en waarvoor drie namiddagen en de geheele Zaturdag beschikbaar gesteld werden, is door omstreeks vijftig leerlingen gedurende grooter of kleiner gedeelte van het jaar vrij geregeld deet genomen. De onderzoekingen betroffen : het bepalen van het soortelijk gewigt van vaste ligchamen en vloeistoffen , het gebruik van den anemometer, het gebruik van den cathetometer , het calibreren van thermometers, het verifieren van het vries- en kookpunt, het vergelijken van de lichtsterkto van onderscheiden lichtbronnen door middel van verschillende photometers , en van diverse gasbranders met gelijktijdige bepaling van bet gasverbruik; het bepalen van den brandpunts-afstand van spiegels en lenzen , van de vergrooting van microscopen , van de hoeken van kristallen en glazen prisma's en van hunne brekingsindices ; het nagaan van de wetten van dubbele breking , polarisatie , interferentie en diffractie; het gebruik van den polarisatiephotometer en van den saccharimeter : het bepalen van de rnagnetische mounenten en traagheids-momenten van staalmagneten, van galvanische weerstanden en electromotorische krachten ; bet bepalen van de constanten van tangenten boussoles , het gradueren van rnultiplicatoren ; het nagaan van de inrigting van verschillende telegraaphtoestollen en van de inrigting van stations ; het nagaan van het vcrband tusschon de digtheid eener batterij en de slagwijdte ; het bepalen van den inductie-coefficient van twee electromagneten. Escheikunde.:

Verschillende onderwerpen.

a. Theoretische en anorganische scheikunde.

Dezelfde, 2 uren. Werktuigkundige ingenieurs C 2 . Wrijsing. Regelirg van snelheid. Beginselen van de theorie der waterraderen.

, Ira. Hoogleeraar OUDEMANS 2 uren. Technologen en mijnen-ingenieurs Voorwaarden van het ontstaan van scheikundige verbindingen en N er sc hij n sel en daarbij optredende ; dissociatie ; bepaling der atoomgewigten ; isomerie ; polymeric en metamerie ; amorphie , dimorphie en isomorphic ; uitkomsten s an onderzoek naar het soortelijk volumen van vaste vloei-

e. lleyinselen der theoretische en toegepaste mechlnica. Ha.

SNIJDEP,S , 2

uren. Technologen B 2 .

47 bare en gasvorm'ge ligchamen , betrekking tusschen soortelijke warmte en atoom- of moleculair-gewigt ; overzigt der nieuwere scheikundige theorien. De niet-metalen en hunne voornaamste vet bindingen. De opkomst , tamelijk bevredigend zoolang onderwerpen uit de theoretischo scheikunde aan de orde waren , liet later meer en meer to wenschen over , waarop de omstandigheid , dat gedeeltelijke herhaling van het reeds op de hoogere burgerschool geleerde hier onvermijdelijk was , niet zonder invloed geweest mag zijn. Jib. Dezelfde , 1 uur. Technologen B 2 , en mijneningenieurs B 2 . Scheikunde der metalen. Over het geheel trouw bijgewoond.

De lessen over delfstofkunde , 4 uren 's weeks, mijneningenieurs BI , hadden tot onderwerp de algemeene mineraiogie, naar NAUMANN, bijzonder de kristallographie, gevolgd door een beknopt overzigt der enkele mineralen. Daze lessen werden door den leerline. , die zich daarvoor had aangemeld , met ijver gevolgd ; (re kristallographie ook door de mijnen-ingenieurs B 2 . De cursus B 2 , 4 uren voordragt tot Paschen on 2 urea oefeningen in het kabinet , strekte tot vervolg op de beschrijving der mineralen door den hoogleeraar VOGELSANG het voorgaande jaar gegeven ; de oefeningen bestonder voornamelijk in het onderzoek der belangrijkste ertsen en in repetitien over toegepaste kristallographie. Deze cursus word door vier mijnen-ingenieurs B 2 en twee mijnen ingenieurs C 1 gevolgd. vrije cursus over aardkunde 2 uren 's weeks , physische geologie , — gevolgd door een overzigt der petrografie en eene inleiding tot de kennis der geologische formatien werd door de mijnen-ingenieurs B 2 en C' en enkele technologen bijgewoond. Voor de op het programma vermelde lessen over mi-inontginning werden petrografische oefeningen , met gebruikmaking , voor de studio van de structuur der gesteenten , tan de groote Vogelsangsche verzameling van microscopische praeparaten , in plaats gesteld. Aan daze oefeningen , 2 uren 's weeks , werd door de mijnen-ingeDieurs C' en do mijnen-ingenieurs W geregeld deal genomen. Drie der leerlingen , bestemd voor het mijn-wezen in Nederlandsch Indie , deden in de zomervacantie van 1875 , onder de leiding van den hoogleeraar , eene oefeningsreis door Duitschland, Bohemen en Tyrol twee anderen bragten die vacantie to Kerkrade , onder de leiding van den ingenieur directeur der domaniale mijnen aldaar, met praktische oefening door. —

Organische scheikunde. Dezelfde , 2 uren. Technologen. De elementair-analyse; het berekenen der empirische en het opmaken der rationele formules , de synthex van organische stollen , de isomerie bijzonder met het oog op de onderzoekingen van den lateren tijd , de bepaling van het soortelijk gewigt der dampen van vlugtige verbindingen. Overzigt van de meest gewigtige verbindingen , hare omzettingen en toepassingen. Zeer getrouw door veertig 'vijftig leerlingen bezocht. Scheikundige analyse. Dezelfde, enieurs ff ts

uur , na Kersmis. Technologen B 1 , en inQualitative analyse.

Kennis van werktuigen.

Aanvankelijk gevolgd door een veertigtal , dat echter gaandeweg tot een tiental daalde.

Hoogleeraar GROTHE , 2 uren. Ingenieurs CI en C 2 en technologen B 2 en B 3 . Tweejarige beschrijvende cursus. Aan de orde waren de werktuigen voor het opvoeren van vloeistoffen , de waterraderen , de windmolens en de calorische en gasmachines.

Scheikunde der bouwstoffen. Leeraar LEVOIR , 1 uur. Ingenieurs B 2 . 1Jzer. Staal. Overige metalen. Verfstoffen. Houtconservatie-middelen. Mortals. Water , als drinkwater en voor voeding van stoomketels. Ditmaal bijzonder trouw bezocht.

Mechanische technologie. Ma. GROTHE , 3 uren. Technologen B 3 en werktuigkundige ingenieurs C'.

Oefeningen. Onder de leidihg van bovengenoemden en van den adsistent dr. KRAMERS. Voor de oefeningen der ingenieurs B 2 waren 2 uren 's weeks bestemd ; voor de mijnen-ingenieurS 6 ; voor de technologen 9; voor beide laatstgenoemde categorien en voor alien, die zich met meer uitgebreide onderzoekingen wenschten bezig to houden , stond het laboratorium dagelijks ,uitgezonderd Zaturdag , van 8 tot 4 uren open. Het meerendeel der ingenieurs bezocht het laboratorium vrij geregeld en lede veel ijver aan den dag. Van de technologen waxen gerniddeld omstrecks de aanwezig ; vooral onder de nieuw aangekomenen waren er velen , die zich gedurende geruimen tijd niet of naauwelijks vertoonden. Aandacht trok dat ook bij onderscheidenen der meest getrouwe laboranten de vorderingen niet evenredig waren aan den aanzienlijken tijd , door hen, sedert h-un eerste stappen op het gebied der scheikunde , aan dit .vak besteed ; waarschijnlijk voor een deal het gevolg van gebrek can aanleg , mar zeker ook voor een deal atm het felt , dat de meesten het eigenlijk studeren het grondig nagaan van een speciaal onderwerp , nog niet genoeg geleerd hebben. Delfstofkunde en aardewerk. De door den dood Ivan den hoogleeraar VOGELSANG afgebroken lessen , werden door ziin opvolger . den hoogleer BEHRENS , in het begin van 1875 heropend.

De bewerking van metalen. Het smelten uit de ertsen , het maken van metaallegeringen en hare eigenschappen ; het gietbedrijf. Het, smeden , pletten , draud- en. buizentrckkeii , het ruw en fijn afwerken der metalen. IIIb. Dezelfde , 3 uren Technologen 13' on B' en werktuigkundige ingenieurs 1.1 1 en 11 2 . De fabricatie van glas. Het smelten , de iurigting van ovens , het waken van ruit- en spiegelgias , het slijpen van' glas, het beleggen van spiegels. Het makers van, aardewerk fiLyence , steengoed gewoon aardewerk , 'mu ur plaatj es , metselsteenen. De bewerking van bout: de ruwe bewerking , het opwerken. De ifzerindustrie. 1 uur tot Paschen. Civiel en scheepsbouwkundige ingenieurs C' en C 2 . Het smelten nit de ertsen , het maken van smeedijzer en staal ; het gieten , smeden en pletten. Met de belangstellende leerlingen werden wederom eenige fabrieken to Delft, 's Gravenhage on Leiden bezocht. Ten gevolgd van een verlof, met het begin van Mei , den hoogleeraar verleend , tot herstel zijner , door droevige milieomstandigheden, geschokte gezondbeid, kwamen enkele op het programma vermelde onderwerpen niet in behandeling ,. Scheikundige teclxriologi e. 'LEVOIR ,

3 uren. Technologen.

48 Organische stoffen. Vezelstoffen. Zetmeel. Suikerfabrieken. Fabriekmatige bereidingen berustende op gistingsprocessen. Dierlijke stoffen, looijerij. Verwerij. Drukkerij. Lichtstoffen. Brandstoffen. Water. Aan de behandelitig van elk onderwerp werd een kort overzigt van den ontwikkelingsgang van den nijverheidstak toegevoegd. Deze lessen werden door ongeveer twee derden der technologen zeer getrouw gevolgd. Onder geleide van den leeraar werden op twee technische excursien eenige fabrieken to Rotterdam en to Utrecht bezocht. Werktuigbouwkunde en werktuigkundig teekenen. Leeraar Van den tweejarigen cursus stoomketels en stoomwerktuigen , 1 uur , voor de werktuigkundige ingenieurs B 1 en B 2 , waren ditmaal de stoomwerktuigen aan de orde. Met de ingenieurs C' en C 2 werd 1 uur 's weeks gehandeld over poldergemalen, vooraf door hen bezocht. De voorgedragen onderwerpen uit den tweejarigen cursus, on ercieelen, 2 uren, C' en C 2 , waren bakken vttn gegoten en geslagen iizer. , gashouders , pijpen , buizen en slangen , met ale verbindingen ; kleppen , schuiven , kranen en afsluiters veiligheidstoestellen, peilg:azen en peilkranen ; pompen , injectie- on oppervlak-condensors, cylinders voor stoomwerktuigen, voor hydraulische persen enz. Voor dezelfde leerlingen werd aan de stoomschuifbeweging een cursus van 1 uur 's weeks gewijd. De oefeningen in het werktuigkunclig teekenen bestonden voor B 1 on B 2 , 4 uren, in het schetsen , opmeten en in teekening brengen naar modellen van onderdeelen van werktuigen , naar modellen voor de gieterij en naar worktuigen in hun geheel , en in het maker, van werkteekeningen van de onderdeelen van een werktuiff waarvan de planteekeningen gegeven zijn ; voor C' en 6 52 , 3 uren, in het ontwerpen van werktuigen en hunne onderdeelen, het teekenen van diagrammen van zuiger- en stoomschuifbewegingen , van parallelbewegingen , tandraderen enz. De leerlingen C 1 en C 2 waren in den regel zoowel bij voordragten als oefeningen voltallig. De cursus stoomwerktuigen B 1 en B 2 werd ook door eenigen der leerlingen C 1 en C 2 bezocht. Door de leerlingen B 1 werden de oefeningen geregeld bijgewoond ; van enkele der leerlingen B= was de opkomst , vooral tegen het examen , minder voldoende. Onderscheidene leerlingen hebben zich gedurende de zomervacantie in werktuigfabrieken praktisch geoefend. ,

Burgerlijke bouwkunde en bouwkundig teekenen. a.

Onderdeelen van gebouwen en bouwstoffen.

Civiel.- en bouwkundige ingenieurs B 1 , technologen B 1 , werktuigkundige ingenieurs B 2 en mijnen-ingenieurs C 1 . Houtverbindingen. Steenverbanden. Metaalverbindingen. Kozijnen , deuren, ramen , houten wanden , balklagen on Nloeren. Houten kappen, eerste gedeelte.

kundige ingenieurs C 1 en C 2 on mijnen-ingenieurs C 1 . Ook bij deze oefeningen werd de leeraar door den adsistent ter zijde g, estaan. De opkomst van de meerderheid der leerlingen list bier veel to wenschen over. Hoogleeraar GUGEL. c. Projecteren. Ile. 1 uur voordragt, voor Kersmis 2 , na Kersmis 4 uren teekenoefeningen , civiel- en bouwkundige ingenieurs C'. Ioleiding , algemeene regelen over zamenstelling en distributie van gebouvren , situatie , verlichting on verwarming; regelmatige en onregelmatige platte gronden ; vormen der uitwendige en inwendige ordonnantie. De voordragt werd tamelijk geregeld bijgewoond, ook door twee candidaten voor de acte van middelbaar onderwijs : regtlijnig teekenen. Bij de teekenoefeningen was gemiddeld naauwelijks de helft der ingeschrevenen aanwezig. IIb. 1 uur voordragt , 4 uren teekenoefeningen. Civielen bouwkundige ingenieurs C 2 . Spoorwegg,, ebouwen. De voordragt on oefeningen werden door ongeveer twee derden der leerlingen geregeld bezocht. Van de teekenoefeningen voor de civiel-ingenieurs werd door twee candidaat-architecten, die tevens zich als civielingenieurs bekwaamden , met veel iiver gebruik gemaakt om een aantal kleine en enkele meer uitgebreide projecten van verschillenden acrd to ontwerpen en uit to werken. d. Geschiedenis der bouwkunst. Ha. 1 uur. Civiel- on bouwkundige ingenieurs C 1 . OudOostersche bouwkunst ; klassieke bouwkunst der Grieken en Romeinen. Door de civiel-ingenieurs zeer ongeregeld bezocht ; de gemiddelde opkomst naauwelijks de helft. Door een viertal leerlingen voor de acte van middelbaar onderwijs zeer geregeld bijgewoond. IIb. 1 uur. • Civiel- on bouwkundige ingenieurs C 2 . Oudchristelijke bouwkunst , Byzantijnsche en Mohammedaansche boilwkunst , Romaansche on Gothische bouwkunst , Renaissance on moderne bouwkunst. Door drie vierden der ingenieurs on een zestal leerlingen , voor de acte van middelbaar onderwijs bijgewoond. Aan de oefeningen stylvormen, 2 uren 's weeks, word door een der leerlingen, die zich bijzonder op de bouwkunst toelegde, en door 7 candidaten voor de acte van middelbaar onderwijs in handteekenen , met grooten ijver deel genomen ; vooral ten behoeve van deze laatsten word aan de oefeningen in het ornament, 2 uren volgens het programme, door toevoeging van 9 uren 's weeks, onder de biding van den adsistent LE. COMTE , oene belangrijke uitbreiding gegoven. Waterbo.uwkunde on waterbouwkundig teekenen. Hoogleeraar STEUERWALD.

IIb. 2 uren. Civiel- en bouwkundige ingenieurs B 2 , technologen 13 2 en werktuigkundige ingenieurs Cl. Houten kappen , vervolg. Dakbedekkingen , goten, kroonliken. Houten en steenen trappen. Funderingen, metselwerk boven den grond. Privaten , riolen , beerputten , sehoorsteenen , regenbakken , gewelven. Overzigt der gebrnikeiljke bouwmaterialen. Met deze soordragten waren verbonden voor de civielen bouwkundige ingenieurs B 1 7 uren , voor 13 2 6 uren teekenoefeningen. Bij do oefeningen werd de leeraar ter zijde gestaan doer den adsistent NIEUWENHUIS. De voordragten werden door de groote meerderheid zPer geregeld gevolgd , ook de opkomst bij de oefeningen was, vooral bij B 2 , zeor bevredigend.

a. Beginselen, 3 uren, waarvan 2 uren teekenen. Civiel en bouwkundige ingenieurs B 2 . Beschoeijingen en bekleedingsmuren. Milkers. Vaste houten bruggen. Bouwstoffen bijzonder bij de waterbouwkunde in gebruik. b. Eigenlyke waterbouwkunde. 2 uren tot Kersmis. Civiel-ingenieurs C 1 en scheepsbouwkundige ingenieurs C 1 . Sluizen eerste gedeelte. Algemeene beschrijving der verschillende soorten van sluizen. Zamenstelling der onderdeelen. .

b.

Beginselen van consttuctie en projecteren.

3 uren ccfen ► ngen Tvchnologen B 2 en B 3 , wolf ,

2 urea to Kersmis. Civiel-ingenieurs C 2.

49 Sluizen , tweede gedeelte. Projecteren van sluizen met de daarop betrekking hebbende berekeningen. Kanalen. algemeene beschrijving der verschillende soorten van kanalen , aanleg van scheepvaartkanalen , grondwerken , kunstwerken , uitwateringskanalen ; kanalen in Nederland. 2 uren na Kersmis. Civiel-ingenieurs C 1 en C 2 , gedeeltelijk scheepsbouwkundige ingenieurs C 1 . Havens en maritime werken. Algemeene beschrijving van de werken en inrigtingen , die bij havens voorkomen , aanleg en zamenstelling van havens en drooge dokken. Polders en bemulingen. Algemeen© beschouwingen omtrent de inrigting en drooghouding van polders, grondwerken , kunstwerken , droogmakerijen. Irrigatien. Met deze voordragten waren voor elk der categorien C.' en C 2 4 uren oefeningen verbonden. De opkomst bedroeg bij B 2 ongeveer een derde der ingeschrevenen. Bij de voordragten C 1 waren gemiddeld drie vierden, bij C 2 twee derden tegenwoordig. Bij de oefeningen naauwelijks de helft. C.

Bruggen.

Hoogleeraar HENKET. 2 uren tot Kersmis. Civiel-ingenieurs C 1 . Eerste gedeelte. Landhoofden , jukken , pijlers , ijsbrekers, funderingen , bovenbouw en zamenstelling van vaste houten bruggen ; berekening der afmetingen van eenvoudige balkbruggen. 2 uren. Civiel-ingenieurs C 2 . Tweede gedeelte. De coustructie en het projecteren met de daartoe betrekkelijke berekeningen van vaste ijzeren bruggen ; beweegbare houten en ijzeren bruggen ; bangbruggen ; drijvende bruggen. Algemeene opmerkingen omtrent keuze van bouwplaats , bepaling der hoofdafmetingen , keuze der bouwstoffen; steigarwerken en gebruik van werktuigen. d. Wegen.

ken ; voor C 1 de berekening der waterverplaatsing en van het drukkingspunt , de stabiliteit en de beweging van het schip op zee. De teekenoefeningen , 5 uren , gedeeltelijk onder leiding van den beer VAN Loo bestonden voor de leerlingen. B 1 in het copitiren van verbandteekeningen en het overbrengen van teekeningen op grooter schaal ; voor B 2 in het teekenen naar bestek ; voor C 1 in meer uitvoerige verbandteekeningen en de teekeningen , behoorende bij de berekeningen. Van de leerlingen B 1 behoorden een viertal tot de goregelde bezoekers der lessen en oefeningen ; de leerlingen B 2 betoonden tamelijken , de leerling C 1 grooten ijver. Landmeten en waterpassen. a. Landmeten. COHEN STUART. 3 uren tot Kersmis , 2 uren van Kersmis tot Paschen. Civiel en bouwkundig ingenieurs C. Instrumenten. Onderdeelen : de randverdeeling en hare aflezing, de vizierinrigtingen, het niveau. Hoekmoetinstrumenten , bijzonder theodoliet en sextant. Hulpmiddelen tot het meten van lengten. Uitvoering en daarby behoorende berekeningen: algemeen begrip van de methods der kleinste quadraten ; verschillende handelwijzen tot bet opmeten van terrreinen van geringe uitgestrektheid ; het trianguleren , het vastleagen van enkele punten , het in kaart brengen en de inCoudsbepaling. b. Waterpassen. 2 uren na Paschen. Door een klein getal zeer getrouw gevolgd ; overigens de opkomst naar gelang van het onderwerp uiteenloopend. Tot nadere kennismaking met de instrumenten en oefe'lino- in hunne behandeling, werd eenmaal 's weeks 2 uren , telkenmale voor een viertal leerlingen, de gelegenheid gegeven. Voorts hadden onder de leiding van den hoogleeraar HENKET oefeningen op het tei'rein plants , voor de civiel ingenieurs C 2 in iieptember 1874 , voor C 1 in Junij 1875 , waaraan door ongeveer drie vijfden der leerlingen werd deel genomen. Een viertal ingenieurs C 1 hebben in de zomervacantie aan de van Regeringswege uitgevoerde naauwkeurigheidswaterpassing tusschen Amsterdam en Deventer deel genomen en daarbij seer goede diensten bewezen..

2 uren na Kersmis. Civiel-ingenieurs C 1 . Eerste gedeelte. Communicatiemiddelen in het algemeen. Aanleg. Aardebaan , klinkertwegen , keiwegen , Mac-adamwegen , enz., weegbruggen. Spoorwegen. Bovenbouw, ballast, steunpunten der rails, dwarsliggers , verschillende vormen van rails , kruisingen , wissels, traversen, rolwagens , draaischijven.

Geodesie. COHEN STUART 1

uur. Ingenieurs C 2 .

Uitbreiding van den cursus voor het landmeten en waterpassen tot groote opmetingen. Sterrekundige bepalingen. Kaartenprojectien. Meetkundigo beschrijving van Nederland. Door de meerderheid vrij geregeld gevolgd.

2 uren tot Paschen. Civiel-ingenieurs C 2 . Situatieteekenen. Tweede gedeelte. Stationsemplacementen , locomotief- en rtjtuigremises , goederenloodsen , watervoorziening op de stations ; overwegen , parallelwegen , afrasteringen , signalen en semen , tegenstanden op spoorwegen en middelen ter vermindering , hellende vlakken ; buitengewone stelsels van spoorwegen , transportkabels ; tunnels , rivierovergangen ; het traceren van spoorwegen ; iets over spoor wegonderhoud., en exploitatie. Met de voordragten over bruggen en wegen waren , voor elk der categorien C 1 en C 2 , 4 uren oefeningen verbonden. Do opkomst was ongeveer als bij de waterbouwkunde ; bij de oefeningen C 1 jets gunstiger. Onder geleide van den hoogleeraar werden de werken op Fijenoord bezocht. Scheepsbouwkunde en scheepsbo u wkundig teekenen. De door den hoofdingenieur CALTEN gehouden voordragten , 3 uren 's weeks , hadden tot onderwerp voor de scheepsbouwkundige ingenieurs B 1 het begrip van het scheepsplan en de praktische beschrijving van het houten ijzeren en composite schip en van het mastgestel ; voor B 2 de beschrijving van den bouw , het to water laten en dok-

Hoogleeraar HENKET. 2 uren van Keismis tot Paschen. Ingenieurs C 1 . Het copieren van gedeelten van topographische kaarten met on zonder kleuren. Meten en wegen. De hoogleeraar STAMKART behandelde in 2 uren "s weeks de theorie van meten en wegen in verband met het ijkwezen. De gelegenheid tot praktische oefening , 4 uren 's weeks volgens het programma , werd doorgaans tot 8 uren uitgebreid. Van dit onderwijs werd door een twaalftal leerlingen een ijverig gebruik gemaakt. :even hunner werden in den loop van het jaar tot aspirant-ijker benoemd. Staatshuishou dkunde. De hoogleeraar PEKELHARING behandelde in een vrijen cursus , 2 urea 's weeks, de geschiedenis van het socialismus en communismus. Daze voordragten trokken in den aanvang een groot , seer gemengd gehoor, tot Kersmis ge13



•

•

50 middeld vijftig leerlingen gaandeweg verminderde de opkomst; zij is eater niet beneden een twintigtal gedaald. Administratief regt. Voor een nagenoeg voltallig gehoor, ingenieurs C 2 , behandelde de hoogleeraar PEKELHARING als inleiding , gedurende eenige weken 2 uren 's weeks , de algemeene beginselen. Op die inleiding volgde voor de civiel ingenieurs een overzigt der verordeningen op waterstaat en openbare werken ; voor de werktuigkundige ingenieurs werden in f / 1 uur na Paschen de verordeningen met betrekking tot fabrieken en werktuigen besprokon. Handteekenen. Leeraar TEtAR VAN ELVEN. a. Schetsteekenen naar verschillende voorwerpen, tevens oefeningen in het wasschen , 2 uren tot Paschen , 6 uren na Paschen. b. Teekenen naar pleister, koppen enz., 4 uren tot Paschen. c.

Idem , ornament , 4 uren.

d.

Landschapteekenen , 2 uren.

Het getuigschrift der hoogere burgerschool was behaald : in 1868 door 1, waarvan geslaagd 1 » 1869 »

2,

» 1870 »

1,

» 1871 »

6,

•

0

))

» 1872 » 13 , » 1873 » 23 , 1874 v

2

U

1,

•

4

•

5

•

13

),

0

Aan de examens voor technoloog (B, art. 60), en voor ingenieur (C , artt. 61 tot 65) , waarvoor zich 47 candidaten , alien leerlingen der Polytechnische school, hadden aangemeld , werd ten einde toe deel genomen door 43.

De uitslag was als volgt: Deelgenomen. Geslaagd. 8 5 voor civiel ingenieur, art. 61. 27 14 voor technoloog, art. 60 . .

voor civiel ingenieur en architect', artt. 61 en 62 . • 11

2

De gemiddelde opkomst bij deze lessen was bij a voor Paschen , negen a tien , na Paschen vijf, bij b en c acht, bij d vier ; acht meergevorderden teekenden naar het antiek.

voor seheepsbouwkundig ingenieur , art. 63

1

1

Boetseren.

voor werktuigkundig ingenieur, art. 64

5

4



Aan de oefeningen in het boetseren , 6 uren, onder de leiding van den leeraar LACOMBL werd door een achttal leerlingen deel genomen. Praktische oefeningen met gereedschap en draaibank. Voor deze oefeningen onder den leeraar REUVEKAMP waren 4 ochtenden van 7-9 en 4 namiddagen van 1-4 uren , waarvan eon namiddag bijzonder voor de adspiraiatijkers bestemd. Door een veertigtal leerlingen werd daarvan gebruik gemaakt. De eindexamens hebben van 17 Junij tot 1 Julij 1875 plaats gehad. Aan de examens B, artt. 61-65, waarvoor zich 60 candidaten hadden aangemeld, alien leerlingen der Polytechnische school, werd ten einde toe deel genomen door 47 met den volgenden uitslag. Deelgenomen. Geslaagd. voor civiel en bouwkundig inge nieur , artt. 61-62

10

4

voor scheepsbouwk. ingenieur , art. 63

1

1

voor werktuigkundig ingenieur , art. 64

Van de candidaten B, art. 60, legden 7 het examen voor den eersten keer af, waarvan geslaagd 5 ; 1 voor den tweeden keer, niet geslaagd. Van de candidaten voor C, artt. 61-64, 26 voor den eersten , waarvan geslaagd 14 ; 6 voor den tweeden , waarvan geslaagd 6; 3 oor den derden waarvan geslaagd 1. Door de candidaten voor het examen B , art. 60, was het getuigschrift der hoogere burgerschool behaald : in 1870 door 1 , waarvan geslaagd 1 » 1871. 2, ,, 1872 ” 5, 1) 4 Door de candidaten voor de examens C , artt. 61 tot 64 in 1866 door 1, waarvan geslaagd 0 » 1867

»

1,

»

,, 1868

»

4,

»

2

» 1869

»

4,

»

2

» 1870

»

12,

»

8

» 13,

»

7)

5

2

voor civiel , bouwkundig on werktuigkundig ingenieur, artt. 61-62 en 64 ......... . . 24 13 voor scheepsbouwkundig en worktuigkundig ingenieur, artt. 63-64 • 2 2 voor werktuigkundig on mijneningenieur , artt. 64 en 65 . . 5 3 Het examen werd afgelegd voor den eersten keer door 34 , waarvan geslaagd 18 ; voor den tweeden keer door 9, waarvan geslaagd 4 ; voor den derden keer door 3 , waarvan geslaagd 2 ; voor den vierden keer door 1 , geslaagd.

2 (waarvan 1 alleen voor art. 62)

1871

•

I/

1

8

on het getuigschrift B: in 1871 door 8 , waarvan geslaagd 3 • 1872 8, 8 » 1873 18, 9 » 1875 1,

1

.Nadere bijzonderheden omtrent deze examens zUn to vinden in de verslagen der commission , als bijlage G hierachter gevoegd. Met de uitbreiding der bibliotheek werd geregeld voortgegaan. Het aantal boekwerken is met 185 aangegroeid, dat der aangehouden periodieke en vervolgwerken , met een 7ta1 vermeerclord niet raedegerekend. De bibliotheek stond dagelijks van 12 tot 4 uren en , behalve des Zaturdags iederen avond van 7 tot 10 uren open. Het aantal bezoekers bedroeg gemiddeld 3,4 personen per namiddag- en 4,1 per avondzitting ; het aantal der aan de leerlingen uitgeleende boekwerken 1190.

51 Do voor de afdeeling natuurkunde beschikbare golden waren naauwelijks toereikende voor de velerlei , deels kostbare, benoodigdheden voor de proeven ter opheldering der voordragten en voor de praktische oefeningen en onderzoekingen. Voor het kabinet konden dan ook slechts enkele eenigzins beteekenende aankoopen worden gedaan : een kwikdistillateur , eon droegstoof , een waarnemingskijker van 24 lijnen en een projectietoestel voor magnetische proeven van DUBOSQ. De verzameling zal nog van onderscheidene belangrijke bij naauwkeurige proeven en metingen onmisbare toestellen voorzien moeten worden. Het aantal wandteekeningen werd met een elftal vermeerderd. Ook de voor de scheikunde bestemde som moest grootendeels tot aanvulling van den voorraad glaswerk , porcelain en chemicalien , enz. , die door het steeds toenemend aantal laboranten allengs eene belangrijke vermindering had ondergaan , en tot reparatie en onderhoud van toestellen en werktuigen worden besteed. Ten behoove van het onderwijs werden eenige zeldzame anorganische on organische praeparaten aangeschaft. De delfstofkundige afdeeling had aan eene bezending van den chef van het mijnwezen in Nederlandsch Indie onder weer een rijke bijdrage van steenkolen uit Sumatra en Borneo en van koperertsen uit Timor to danken. De reeds vermelde in de vacantie volbragte oefeningsreis gaf gelegenheid tot het bijeenbrengen van een groot aantal gesteenten , ter aanvulling van leemten in de petrographische verzameling. Overigens werden de beschikbare golden grootendeels besteed aan eene collectie mineralen voor scheikundige on kristallographische proefnemingen , en aan verscbillende inrigtingen ten behoove eener verbeterde plaatsing on rangschikking der petrographische en geologische verzameling. De verzameling voor kennis van werktuigen en mechanische technologie deed eene allerbelangrijkste aanwinst in een dynamometer volgens HARTIG, vervaardigd door de Saksischo Machinenfabriek te Chemn itz. Voor de afdeeling scheikundige technologie werden het model van een roostoven en een viertal fraaije wandteeteekeningen , betrekkelijk de zeteneel-fabricatie on bierbl vervaardigd. Voor het werktuigbouwkundig onderwijs word de reeks van wandteekeningen , waaronder vooral van belong een stel teekeningen van een gooderen-locomotief van BOasiG vervolgd ; voorts aangevangen met een stel werkteekeningen , ttvens wandteekeningen van de machine do LYNDEN. Voor het onderwijs in burgerlijke bouwkunde word de collectie autographien ter uitreiking aan de leerlingen en eene reeds zeer uitgebreide reeks van werkteekeningen betrekkelijk den trappenbouw verder voortgezet. Het grootste gedeelte der voor de schoone bouwkunst bestemde som word gebruikt ter aanschaifing van de bovenvermelde bocken plaatwerken ten behoove der bibliotheek. Door tusschenkomst van den gemeentearchivaris to Utrecht werd de verzameling pleisterafgietsels met twee prachtstukken — romaansche kapiteelen waarvan de originelen in het museum aldaar aanwezig zijn — verrijkt. Voor de modelverzameling werden eenige ijzer- en zinkwerken aangekocht ; vordere uitbreiding wacht op de gcschikte gelegenheid tot opstelling in de nieuwe localen. De groote binnenplaats der school word versierd met een merkwaardig geveltje uit de 17de eeuw,, dat wegens den bouw der nieuwe studenten-societeit te Leiden moest worden afgebroken. De afdeeling waterbouwkunde kwam in het bezit van een met zorg gekleurd exemplaar der groote topographische kaart , bestemd om in haar geheel als wandkaart in een der teekenzalen to worden aangebragt. De collectie werktuigen voor meten en wegen werd vermeerderd met een stalen en een koperen meter, verdeeld in millimeters door FROMENT to Parijs, een eenvoudige Spiegel-cOmparateur , eenige kleine toestellen voor het onderzoek van brugbalansen en eene inrigting ter bepaling van do doorsnede van den wand eener n3eetklok voor gasmetors. Belangrijk vermeerderd zijn de huipmiddelen voor het onderwijs in handteekenen , door aanmaak van elf fraaije modellen van werktuigen en ander() voor afteekenen goschikte voorwerpen en aankoop van eenige met zorg uitgezochto reeksen teekenvoorbeelden. -

Gedurende den afgeloopen cursus v erd de voorgenomen

uitbreiding voor het scheikundig laboratorium nagenoeg geheel tot stand gebragt. Daardoor is hot vcormalige oude laboratorium der Delftsche Akademie, dat tot dusverre in gebruik was, komen to vervallen. Het nieuw gebouwde gedeelte sluit zich geheel aan bij de localen , die als een deel van het in 1864 gestichto gebouw y voor schei- en natuurkunde waren bestemd, en die nu geheel tot het scheikundig laboratorium behooren. Zoo als het scheikundig laboratorium thans is ingerigt, bevat het : een zeer ruime wcrkzaal voor de eerstbeginnende technologen en de civiel-ingenieurs, die zich op scheikunde hebben toe to leggen — nieuwe aanbouw; eene zeer ruime werkplaats voor meergevorderde technologen. Deze werkplaats is ontstaan door de overdekking met glas van eene groote binnenplaats, die door den aanbouw van bet vorige locaal tegen het vroeger reeds bostaande hoefijzervorrnig gebouw was gevormd ; twee kleinere localen voor hetzelfde doeleinde, beide een deel uitmakende van den vroegeren bouw ; twee werkzalen voor algemeen gebruik , de eene meei.• bijzonder bestemd tot het uitvoeren van elementair-analysen en dergelijke bewerkingen , de andere tot het vervaardigen van praeparaten die omslagtige toestellen vereischen — nieuwe, aanbouw ; twee kleine voorraadkamers — nieuwe aanbouw ; een werkkamer voor den hoogleeraar met daaraan grenzende zitkamer en collegekamer vroeger localen voor natuurkunde ; een werkkamer voor den leeraar in scheikundige technologie met daaraan grenzende zitkamer en collegekamer vroegere localen voor scheikunde; een praeparatenkamertje voor de scheikunde en een klein vertrek voor de verzameling scheikundige technologie vroeger locaal voor schei- en natuurkunde ; kelders , voor bergplaatsen ingerigt, en uit de over dekte binnenplaats toegankelijk gemaakt. Bijzondere opmerking verdient de uitstekende wijze, waarOp voor het wegvoeren van schadelijke of hinderlijke dampen uit de werklocalen is gezorgd. Twee stelsels van zuurkasten zijn in het meerendeel der tileuwe localen to vinden ; het eene berustende op de trekking , door het branden van gas in tarnelijk naauwe afvoerschoorsteenen veroorzaakt , het andere berustende op de sterke zuiging, die door een kolossal_n boven het gebouw uitstekenden schoorsteen wordt to weeg gebragt. Daze schoorsteen , die zoo noodig wordt gestookt , staat met do afvoerkanalen in de zuurkasten in verband on verwijdert, bij niet zeer aanzienlijke opoffering van brandstof, op zeer voldoende wijze de dampen die in de vrij uitgestrekte zuurkasten worden ontwikkeld. Beide stelsels van ventilatie kunnen geheel afgeseheiden van elkander worden gebruikt. Deze belangrijke aanbouw en verbetering van het bestaande strekken den architect , den leeraar MORRE alle zins tot eer. In de zomervacantie is met den aanbouw der nieuwe localen voor de afdeeling bouwkunst een aanvang gemaakt. § 7.

SCHOLEN VOOR DE ZEEVAART.

Het getal der leerlingen aan de zeevaartkundige school to Rotterdam, was ook in 1874 weder gedaald en wel tot 68, waaronder 25 stuurlieden, 18 derde stuurliedbn , 21 matrozen en ligtmatrozen en 3 jongens. Van hen hebben met gunstigen uitslag examen afgelegd: 17 voor den eersten rang, 14 voor den tweeden en 7 voor den derden rang ; 6 werden afgewezen. In het laatst van 1874 word de beer SISSINGH directeur der school , door den dood aan de inrigting ontnomen. De daardoor ontstane vacature was met het einde van het jaar nog niet vervuld. De kweekschool voor de zeevaart to Leiden verkeerde , ook in 1874, in bloeijenden toestand. Van do 171 opgenomen kweekelingen werden 29 afgekeurd, 112 hunner traden in 's lands zeedienst en een word bij de koopvaardij geplaatst.



• ▪

52 De cursus 1874/75 word aan de kweekschool voor de zeevaart to Amsterdam geopend met 40 leerlingen. Bovendien waren 9 kweekelingen op zee. Aan het eindexamen hebben 6 hunner deel geriomen en ontvingen alien verlof tot de eerste zeereis. Al de kweekelingen der school , die bet derde-stuurmansexamen aflegden , zijn daarin geslaagd. De zeevaartkundige school in het Zeemanshuis to Amsterdam ward in dit jaar door 68 leerlingen bezocht. Bij het gehouden examen verwierven 10 het diploma van 1sten , 5 dat van 2den, en 8 dat van 3den stuurman , terwijI 13 werden afgewezen. De school voor zeevaartkunde van den heer A. J. LEIJER to Helder, telde 16 leerlingen. Twee verkregen na afgelegd examen het diploma van 1sten , 2 dat van 2den en 1 dat van 3den stuurman. De wis- en zeevaartkundige school te Vlieland telde aan het einde van 1874 24 leerlingen , tegenover 4 op dat tijdstip in 1873. Het onderwijs , dat aldaar gegeven wordt , is alleen theoretisch ; de meeste leerlingen bezoeken dan ook later nog de zeevaartkundige school te Harlingen. Het plan bestond daarin verandering te brengen. Gedurende den cursus 1874/75 bezoc elyten 52 leerlingen de wis- en zeevaartkundige school to Harlingen. Examen hebben afgelegd 10 leerlingen voor den graad van lsten stuurman , van welke 1 is afgewezen ; vier voor dien van 2den stuurman en vijf voor dien van 3den stuurman voor de groote vaart, waarvan er 2 werden afgewezen. antrent het onderwijs ward met lof gewaagd. De bijzondere zeevaartschool to Schiermonnikoog word door 60 leerlingen bezocht. Drie van hen deden met gunstigen uitslag examen. Het onderwijs , dat er gegeven wordt , word uitmuntend en degelijk genoemd. Het aantal leerlingen aan de afdeeling zeevaartkunde der akademie Minerva to G-roningen, bedroeg 50. Bij het examen verwierven den graad van tweeden stuurman voor de groote yaart .. 1; van tweeden stuurman voor de Atlantische vaart 3 ; » groote 5. » derden

waren dus nog 172 kweekelingen in het gesticht aanwezig, benevens 3 externen , naar den leeftijd aldus ingedeeld: 6 jaar



7

1

13 jaar

14

14 »

18

15 »

9

20

16 »

10

19

17 »

11

18

18 »

12

15

8

•

•

•

•

9

.

6

3

1 kweekeling . . . f 150

1 kweekeling . • • f 40

3 kweekelingen . . 1 . •

• • • » 1 4 kweekelingen ..

30

1

..

1

• .

1 7 1

• . ))

. •

.

125 100 88 75 60 50



4

»

• •

25

2

»

. 4.

20

1

»

• •

15

1

n

• •

10

142

48

35

. niets.

Door 1 kweekeling word f 60 en door 1 f 40 schoolgeld betaald ; 1 betaalde niets. Aan het eind van 1873 waren in het instituut voor doofstommenonderwijs to Rotterdam 102 leerlingen aanwezig. Gedurende 1874 werden nog 16 nieuwe leerlingen in het gesticht opgenomen , 10 werden ontslagen bij gelegenheid van het jaarlijksch examen en 1 rnoest om andere redenen de inrigting verlaten. Het jaar 1874 sloot alzoo met eon getal van 107 leerlingen (59 jongens en 48 meisjes). Van de 16 gedurende het jaar 1874 nieuw opgenomen leerlingen waren er 5 uit Rotterdam en de overigen nit verschillende provincien des Rijks. Van de 107 leerlingen , die aan het einde des jaars op de school aanwezig waren , behoorden er 26 in Rotterdam to huis. Naar de provincien zijn zij te verdeelen als volgt : Noordbrabant

5 5

Zuidholland

66

Noor dholland

'

• • • • • • 21

Zeeland . Utrecht

De zeevaartschool to Veendam telde bij den aanvang van 1874 54 leerlingen , van welke 19 geexamineerd en alien geslaagd zijn. Ltd verkregen de volgende rangen :

Het doofstommeninstituut to Groningen telde op 1 Januarij 1874 167 kweekelingen, waarvan ontslagen 13 wegens geschiktheid om zich in de maatschappij to bewegen , 1 wegens idiotisme , 1 wegens eene onherstelbare ziekte, terwijl 2 na de vacantie niet wederkeerden en 1 door den dood verloren werd. In den loop des jaars zijn daarentegen 23 nieuwe kweekelingen aangenomen , van welke 4 uit Gelderland, 1 uit Zuidholland , 4 uit Noordholland , 1 nit Zeeland, 7 uit Friesland, 1 uit Overijssel, 2 uit Groningen en 3 nit Drenthe. Aan het einde des jaars

18 18

Gelderland

§ 8. SCHOLEN VOOR DOOFSTOMMEN EN BLINDED/.

.

• • •

Voor kostgeld ward betaald door :

De zeevaartkundige school to Delfzig word door 19 leerlingen bezocht , die van 3 leeraren onderwijs ontvingen. In dit jaar werden aan daze school geene examens afgenomen.

2 dien van lste stuurman groote vaart , 3 dien van 1ste stuurman Atlantische vaart en 2 stuurman groote vaart ; 7 dien van lste stuurman Atlantische vaart en 3 stuurman met overgangsbepalingen ; '2 dien van lste stuurman Atlantische vaart en 3 stuurman groote vaart ; 4 dien van 2de stuurman Atlantische vaart met overgangsbepalingen en 3 stuurman groote vaart ; 1 dien van 2de stuurman Atlantische vaart.

16

• • •

2 •

•

• .

Friesland • •

Overijssel .

6 1 1

Van hen betaalden : 14 het voile kostgeld van 4 »

»

»

4 »

»

»

f 100 .

,,

50

. .



25

De overige 85 genoten kosteloos onderwijs, en 50 bovendien nog eene tegemoetkoming in de kosten bunner verpleging, terwip 5 geheel ten koste der inrigting verpleegd werden. Vijf knapen werden tot beroepen of ambachten opgeleid. Het doofstommen-instituut to St. Michiels Gestel telde op 1 Januarij 1874 124 kweekelingen (65 jongens en 59 nieisjes). In don loop des jaars zijn daarvan afgegaan 4 jongens en 8 meisjes ; doch daarentegen opgenomen 5 jongens en 6 meisjes. Dien ten gevolge telde het instituut op ultimo December 66 mannelijke en 57 vrouwelijke , to zamen 123 kweekelingen.

53 L. JANSE Bz. , directeur der kweekschool voor de zeevaart to Amsterdam ; B. DE POORTER directeur der Rijks-akademie van beeldende kunsten to Amsterdam ; E. GUGEL , hoogleeraar aan de Polytechnische school to Delft ; E. LACOMBLE leeraar aan de Polytechnische school to Delft ; dr. T. ZAAIJER , hoogleeraar aan de hoogeschool to Leiden ; E. DE JONG , leeraar aan de Rijks hoogere burgerschool to 's Hertogenbosch ; dr. 0. PITSCH, leeraar aan do landbouwschool te Wageningen ; mr. J. P. AMERSFOORDT to Haarlemmermeer ; R W. BOER , te Warnsveld.

Van deze waren nit: 44

Noordbrabant Gelderland

14

Zuidholland



9

Noordholland

9

Zeeland

4

Utrecht

6

Overijssel



5

Drenthe

1

Limburg.

31

Voor 1 van hen werd het voile kostgeld van f 200 betaald ; 33 betaalden slechts een gedeelte daarvan , en 89 waren geheel ten laste der inrigting. Het instituut tot onderwijs van blinders , te Amsterdam , told° gedurendo den cursus 1874/75, 32 jongens en 15 meisjes, to zamen 47 kweekelingen. In den loop des jaars waren 6 nieuwe kweekelingen (4 jongens en 2 meisjes) opgenomen; 2 jongens (broeders) daarentegen , waren na de vacantie door de moeder teruggehouden. Met het einde van het studiejaar werden., na volbragten leertijd een jongeling , die tot een uitnemOnd toonkunstenaar gevormd was , en 2 meisjes , handig en bekwaam , ontslagen. De hoogstverdienstelijke directeur der instelling J. W. VAN DAPPEREN , in April 1874 overleden , werd met het begin van den nieuwen cursus opgevolgd door J. H. MEIJER , van Deventer , nadat de weduwe des overledenen zich inmiddels met het directoraat belast had. De lste hulponderwijzer verzocht en verkreeg ontslng; de 2de hulponderwijzer overleed kort daarop. Als zoodanig werden aangesteld J. STAM en J. KNUPKER. In hot onderwijs had , door de tijdig getroffen maatregelen , goon noemenswaardige stoornis plants gevonden. De school voor spraakgebrekkigen en doofstommen van den heer F. Y. KINGMA te Amsterdam , telde 46 leerlingen. § 9. ACTEN VAN BEKWAAMHEID TOT HET

GEVEN

b, tot lid en voorzitter der commissie voor de examens in de nederlandsche teal- en letterkunde en de geschiedkundige wetenschappen , de staatshuishoudkunde , de handelswetenschappen , de levende talon on hare letterkunde en het schoonschrijven , dr. D. J. STEYN PARVA , inspecteur van het middelbaar onderwijs ; tot laden mr. P. ROMEYN , directeur der Rjks hoogere burgerschool to Middelburg ; dr. J. H. H. HULSMANN directeur der Rijks hoogere burgerschool to Tilburg; E. II. C. SCHAEFER , directeur der Rjks hoogero burgerschool to Roermond ; dr. J. DORNSEIF.FEN praeceptor aan het gymnasium to Amsterdam ; dr. J. C. MATTHES , leeraar aan de Rijks hoogere burgerschool to G-roningen ; mr. H. TER HAAR Bz. , leeraar aan de hoogere burgerschool to Deventer ; L. CHATELAIN , leeraar aan de hoogere burgerschool to 's Gravenhage ; F. S. Gomm , leeraar aan de hoogere burgerschool to Gravenhage. Doze examens werden in Mei en Junij gehouden ; het verslag der commissie volgt als bijlage H hierachter.

VAN MIDDELBAAR ONDERWIJS.

Bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 28 April 1874 , n°. 177 , werd bepaald dat de commission voor het examineren van hen , die eene acte van bekwaamheid voor het middelbaar onderwijs wenschten to verkrijgen , zitting zouden houden te Delft en to Gravenhage, on werden benoemd

De vergunning , bedoeld bij art. 4 , alinea 2 , der wet , werd aan ddne vreemdelinge verleend. § 10. TOEZIGT OP BET MIDDELBAAR ONDERWIJS.

De zorg en ijver der inspecteurs verdienen weder alien lof. Met belangstelling hebben zij hunne werkzaamheden , die sodert hot vorige jam aanmerkelijk in omvang toegenomen zijo , verrigt. Maermalen is dat den Minister, ook in onderlinge bijeenkoinsten met hen gehouden , gebleken. Van de zijde der inspecteurs werd over het algemeen zeer gunstig berigt omtrent de wijze , waarop de plaatselijke commission van toezigt de belangen van het middelbaar onderwijs , door eendragtige zamenwerking , hielpen bevorderen. -

a. tot lid en voorzitter der commissie voor do examens in de wis- en natuurkundige wetenschappen , zeevaartkunde , teekenen , boetseren , gymnastiek en lan dbouwkunde , dr. M SALVERDA. inspecteur van het middelbaar onderwijs ; tot laden dr. G. F. W. BAEHR , hoogleeraar aan de Polytechnische school to Delft ; A. J. VAN PESCH , hoogleeraar aan de Polytechnische school to Delft ; dr. C. P. BURGER , directeur der Rijks hoogere burgerschool to Leeuwarden ; dr. P. II. ScHouTE , leeraar aan de hoogere burgerschool to Nijmegen ; dr. F. W. C. KRECKE te Utrecht ; dr. J. BOSSCHA jr. , hoogleeraar aan de Polytechnische school to Delft ; dr. J. W. GUNNING , hoogleeraar aan het athenaeum to Amsterdam ; dr. L. A. J. BURGERSDIJK directeur der hoogere burgerschool to Deventer ;

§ 11.

ONDERWIJS IN TAAL-, LAND- EN VOLKENRUNDE VAN NEDERLANDSCH INDIE.

a. .Rijksins.telliag to Leiden. In het personeel, aan de Rijksinstelling verbonden , kwam dit jaar geene verandering. Do lessen van den hoogleeraar dr. KERN , van wiens benoeming in het vorige verslag melding gemaakt word , vingen to gelijk aan met die , welke door de overige docenten gegeven werden, hoofdzakelijk volgens het programma, door don Minister goedgekeurd. Zij bestondon wekelijks in :

Eerste studiejaar. Alaleisch , professor

PIJNAPPEL .

. 4 uren. 11



54 Land- en volkenkunde , professor VETH .

4 uren.

Godsdienstige wetten , enz., professor VETH

4

Staatsinstellingen , professor VAN DER LITH

4

Geschiedenis, professor VAN DER LITH .

2

Javaansch , professor KERN. ...

4

Soendaneesch, privaat-docent GRASHUIS.

3

Tweede studiejaar. Maleisch, professor PIJNAPPEL

4

Land- en volkenkunde, professor VETH. .

4

Godsdienstige wetten, enz., professor VETH

4

Staatsinstellingen , professor VAN DER LITH.

4

Geschiedenis, professor VAN DER LITH .

2

Na de Kersvacantie. Staat sin stellingen .

. 5

Geschiedenis .

3

Javaansch , professor KERN.

4

Oefeningen in de Javaansche taal, privaat2 docent VREEDE ..

Eerste studiejaar. Javaansche taal 5 uren , Maleische taal 3 uren , Soendanesche taal 2 uren , Makassaarsche taal 2 uren, staatsinstellingen 2 uren , godsdienstige wetten 3 uren , land- en volkenkunde 4 uren , geschiedenis 2 uren. Tweede studiejaar. Javaansche taal 5 uren , Maleische taal 5 uren, Soendanesche taal 4 uren , Makassaarsche taal 2 uren , staatsinstellingen 4 uren, godsdienstige wetten 5 uren , land- en volkenkunde 4 uren , geschiedenis 2 uren. De cursus 1874/75 werd wederom met een aanzienlijk getal ingeschrevenen geopend, dat achtereenvolgens tot 68 is geklommen; 35 jongelieden werden voor het eerst ingoschreven , 19 voor de tweede maal. Het ambtenaars-examen A werd afgelegd door 9 in Nederland en 5 in Indie; het eindexamen der hoogere burgerscholen door 37. De lessen van het eerste studiejaar werden bezocht door 22, die van het tweede door 46 studenten ; verscheidenen volgden ook de lessen van het eerste studiejaar. Omtrent den ijver en de b3langstelling , waarmede de lessen -werden bezocht en gevolgd , luidden de berigten over het algemeen zeer gunstig. Wederom werd van de bibliotheek een good gebruik gemaakt; zij is met 101 nommers verrijkt. De ethnologische collectie is met 33 nommers vermeerderd. • § 12. KOSTEN VAN HET MIDDELBAAR ONDERWIJS.

Overzigt der uitgaven voor middelbaar onderivijs in 1874 door het Rijk.

Oefeningen in de Maleische spreektaal , privaat2 docent VREEDE Madoereesch, privaat-docent VREEDE.

2

Soendaneesch, privaat-docent GRASHUIS . 4 Ook dit jaar moest door den hoogleeraar VAN DER LITH een afzonderlijk collegie gegeven worden voor lien , die het examen voor ambtenaar bij de regterlijke magt in December 1874 wenschten of te leggen. Het werd door 9 ingeschrevenen gevolgd , die alien een voldoend examen deden , terwijl bovendien een oud• kweekeling met gelijken uitslag aan het examen deel nam. De beer VREEDE stelde hen door privaat onderrigt in staat , de vereischte kenbis van het Javaansch to verkrijgen. Tegenover een getal van 54 studenten in den vorigen cursus, lieten zich dit jaar, met inbegrip van de 9 bovengenoemden , 38 studenten inschrijven. Van hen volgden 14 alle lessen ; de overigen hadden zich als volgt opgegeven voor het Javaansch lste studiejaar 2; 2de studiejaar 7; Maleisch 1 ste studiejaar 2 ; Maleisch 2de studiejaar . 3 ; land- en volkenkunde 3; godsdienstige wetten, enz. 5 ; geschiedenis 5; publiek regt en staatsinstellingen 11; Madoereesch 4 ; Soendaneesch 1. Aan het examen, in Junij gehouden , namen 13 kweekelingen en oud-kweekelingen der instelling deel ; van lien werden 11 toegelaten. Vermelding verdient de omstandigheid dat de candidaat , die het examen aflegde, bij het vorig verslag vermeld benoemd word tot onderwijzer aan de kweekschool voor inlandsche onderwijzers to Makassar. Ook dit jaar werden de hulpmiddelen van het onderwijs, deels door aankoop, deels door geschenken , vermeerderd. In het bijzonder is melding te maken van de toezending door den hoer DE JONG controleur bij bet binnenlandsch bestuur op Java en oud-kweekeling dozer instelling, eener collectie Javaansche handschriften , welke eene belangrijke aanwinst voor de verzameling van Oostersche handschriften genoemd mag worden. Voor het onderhoud van het gebouw der instelling word ook dit jaar behoorlijk zorg gedragen. ,

b. Gemeentelyke instelling te Delft. Ook aan deze instelling had in het personeel der docenten geene verandering plaats. Gedurende den cursus 1874/75 werden do lessen gegeven naar het volgende programma, door burgemeester en wethouders van Delft den 8sten Mei 1874 vastgesteld.

I. Rijksinstelling van onderwijs in Indische taal-, land- en volkenkunde. a.

Personeel .

b.

Materieel .

f 22 439,995 1 817,915

f 24 257,91

II. Inspecteurs van het middelbaar onderwijs. f 7 000,00

a.

Jaarwedden

b.

Reis- en verblijfkosten

2 485,60 9 485,60

III. Polytechnisclie school. a.

Personeel

f 72 149,44

b.

Materieel

106 386,76 178 536,20

IV. Rijks- hoogere burgerscholen.

a. Personeel : 's Hertogenbosch. f 23 000,00 23 566,66 Tilburg . . 16 734,70 Helmond . Zaltbommel



12 989,13

Winters wijk Gouda . Alkmaar . Middelburg Utrecht .



Leeuwarden



12 500,00 12 950,00 21 900,00 26 318,33



33 241,69 25 400,00

Transporteren f 208 600,51 5f 212 279,71

• • •

• ▪

▪ • •

55 Per transport f 208 600,51 5f

Per transport f 114 750,00 f 631 500,655

212 279,7

12 300,00

Hoorn

6 000,00

26 739,54

Enkhuizen .

4 000,00

Groningen .

30 757,33

Goes.

8 500,00

Sappemeer .

17 325,00

Zierikzee .

7 000,00

Warffum .

12 675,00

Gemeentelijke Amersfoort

7 000,00

Assen .

14 016,66

hoogere

Roermond .

25 666,66

burgerscholen

Heerenveen Zwolle . • •

Sneek . .

8 500,00

Harlingen . •

5 650,00

Deventer .

7( 000,00

Almelo (Stad)

1 666,67

's Hertogenbosch. f 3 346,86 5

Veendam . .

8 500,00

Tilburg. .

5 148,27

Maastricht. .

10 000,00

Helmond .

3 265,76

Venlo .

Zaltbommel

2 927.60

6

Winterswijk

2 958,08

6

Gouda .

'2 693,25

Alkmaar

3 969,98

Middelburg

4 298,71

Utrecht . .

5 103,65

Leeuwarden

6 198,49 5

Heerenveen

3 667,47 5

Zwolle .

7 271,98 5

f b.

348 080,70 5

te

Materieel:

Groningen .

5

Sappemeer .

3 236,89

Warffum .

3 395,18

Assen .

2 495,79

Roermond .

4 965,51 5

Verschillende uitgaven. .

Twentsche industrie- en handelschool te Enschede. .

8 500,00

Industrieschool voor vrouwelijke jeugd te Amsterdam .

3 000,00

Zeevaartkundige school te Schiermonnikoog .

500,00

Wis- en zeevaartkundige school te Harlingen

500;00

Zeevaartkundige school te Vlieland ...

200,00

Idem te Delfzijl

500,00

• • •

Vereeniging ter bevordering van tuin- en landbouw to Maastricht , ten behoeve van het onderwijs in de ooftboomteelt 500,00

5 698,68 5

•

5 000,00

Maatschappij van landbouw in Limburg , ter bevordering van het onderwijs in de landbouwkunde 800,00

498,04 5 71 140,24 419 220,945

V. Subsidien voor inrigtingen van middelbaar onderwijs.

Nederlan dsche tuinbouwmaatschappij I) Linnaeus " te Watergraafsmeer , ten behoeve van het onderwijs in den tuinbouw . 3 000,00

Zutphen.

7 000,00

Maatschappij van landbouw, tuinbouw en veeteelt in het arrondissement Breda en ornstreken , ter bevordering van het onderwijs in landbouw , tuinbouw en veeteelt . . .

Tiel . .

7 000,00

Landbouwschool to Warffum

3 266,66

Nijmegen

7

000,00

Opleiding van landbouwonderwijzers ..

1 250,00

Breda

. f 7 250,00

Arnhem.

7 000,00

Wageningen

10 000,00

Gemeentelijke Rotterdam . Delft . . . hoogere

7 000,00 7 000,00 7 000,00

burgerscholen Dordrecht . Leiden . te Schiedam .

7 000,00

Gorinchem.

8 500,00

Amsterdam

10 000,00

Haarlem .

7 000,00

Id.voor meisj es

2 000,00

Zaandam .

7 000,00

7 000,00

Transporteren f 114 750,00 f 631 500,65 5

b00,00

216 083,33 VI. Reis- en verblijfkosten en vacatiegelden van de leden der commission tot het atnemen der eindexamens voor de hoogere burgerscholen , de landbouwscholen en de Polytechnische school , benevens verdere kosten van die examens

26 035,08

VII. Idem , idem der acten-examens voor het middelbaar onderwijs

5 442,90

Totaal. . f 879 061,97 Voorts wend nog door het Rijk uitgegeven : Subsidie aan de geTransporteren f 879 061,97

56 Per transport f 879 061,97

Even als in vorige jaren volgt hier eene opgave der uitgaven sedert het in working treden der wet van 1863 door het Rijk ten behoeve van het middelbaar onderwijs gedaan :

meente 's Hertogenbosch , ten behoeve van de school voor nuttige en beeldende kunsten aldaar ..... . . . f 1 000,00

1863

Idem aan de akademie Minerva te Groningen, ten behoeve van het onderwijs in de beeldende kunsten 1 350,00

f

1864

139 506,455

1865

.

357 667.93

1866

Kosten der prijs-medailles ten behoeve der teekenscholen .



680 014 835

1869

;

822 249,72

757 306,47

1870 4 000,00

Idem aan het instituut voor doofstommen te Groningen. .

6 000,00

651 627,21

1868

Subsidie aan het instituut voor doofstommen to St. MichielsGestel . . 2 000,00 Idem aan het instituut voor doofstommen te Rotterdam .

500 855,125

1867

405,34 5

14 755,34 5

18 723,45



1871

758 406,46

1872

762 599,765 817 036,38

1873 1874



879 061,97

Totaal der Rijks uitgaven. . f 893 817,31 Totaal

Van daze uitgaven zijn de volgende inkonasten of te trekken

De uitgaven voor teeken-akademien en inrigtingen voor doofstommen zijn hieronder niet begrepen.

opbrengst der schoolgelden aan de : Rijks-installing van Indisch on derwijs ..... . . f

4 430,00

Polytechnische school . .

43 260,00

De ontvangsten van het Rijk waren in: 1863

Rijks-hoogere burgerschool te 's Hertogenbosch.



Helmond Zaltbommel



W in terswijk Gouda



Alkmaar

•

Utrecht



Leeuwarden



Zwolle .

Groningen

1865

1 180,00

1866

615,00

1867

1.012,75

1868

705,75

1869

1 205,50

1870

f

`?9194,58 36 160 14 ,

38 411,38



52 526,39

63 759 00 ,

76 544 37 5 ,



73 900,655

1 540,00

1871

3 373,00

1872

88 618,32

7 512,50

1873

90 604,79

3 622.50

1874





81 423,76

86 961,67

Totaal . . f 718 105,06

3 907,50 6 166,25

5

Het zuiver bedrag der Rijksuitgaven sedert het in working treden der wet tot ultimo December 1b74 was alzoo f 6 426 950,72.

487,50

Assen

Batig slot der gelden, ontvangen voor de acten-examens .

1 861,50

1 459,00

Warff um .

Room ond

niets ;

925,00

Heerenveen

Sappemeer



1864

.

Tilburg .

Middelburg

. f 7.145 055,78 5





De volgende tabel vermeldt de uitgaven en ontvangsten der gemeenten voor hoogere burgerscholen en burgers cholen.

1 019,00 1 898,75 780,175 f 86 961,67

Zuiver bedrag der Rijksuitgaven in 1874 . f 806 855,64

5

57

OVERZIGT 15





59

58

voor het middelbaar onderwijs in 1874.

OVER Z I G T der uitgaven en ontvangsten door de gemeenten

ONTVANGSTEN.

UITGAVEN. MATERIEEL.

PERSONEEL.

GENEEENTEN. Hoogere burgerscholen.

Burgerscholen.



's Hertogenbosch.

f

1)

Breda

Burgerscholen.

f

4 496,63

13 802,08

Wageningen

13 906,66

Tiel

1 331,66

13 023,00

Zutphen 's Gravenhage

5

625,00

14 033,32

5 606,63

32 900,51

6 834,13

5

42 799,99 5

Delft

19 075,00

4 900,00

Dordrecht

24 902,66

5 026,10

Leiden

17 236,88

5

1 634,26 2 281,84

Gorinchem .

.

3 805,36

3 434,63 2 628,40

13 200,00

38 583,34

Alkmaar

1 950,00

Haarlem (school met 5jarigen cursus)

17 333,03 3 469,44

4 020,795

5

2 416,65

821,91

Hoorn

11 550,00

1 122,85 5

Zaandam

12 200,00

Idem

3 ))

Enkhuizen

2 070,78

1 950,00

Goes

Leeuwarden 9 611,30

Sneek .

5

15 349,99

Almelo (Stad)

3 653,59

Z wolle Deventer Kampen .

•

22 800,00

Enschede

))

Groningen

1)

12 722,55 5

Veendam Assen ..

1)

20 297,10

Maastricht

Totaal.

»

20,00

n

75,00

14 244,08

7 000,00

4 371,25

207,69

11 578,91

12 447,65

15 248,32

10 000,00

2 076,76

12 076,76

3 171,56

15 316,065

7 000,00

»

21 996,795

7 000,00

7)

44 612,605

21 953,24

»

1 997,50

6 204,565

4 110,00

286,00

11 396,00

10 600,795

9 527,61

626,00

10 153,61

34 458,995

73 330,545

7 000,00

10 800,00

17 800,00

55 530,545

14 292,50

13 685,755

15 876,00

18 376,465

14 940,00

9 452,24 5

168,75

168.75

4 585,735

3 339,50

127,00

10 466,50

11 613,83

3 579,00

34,50

12 113,50

4 099,90

11 443,75

748,15

22 191,90

48 499,30 5

360,00

14 962,50

10 747,955

560,00

560,0()

2 678,565

6 892,50

5 818,35

9

27 978,255

7 000,00

7 292,50

350,00

,)

34 252,465

7 000,00

8 665,00

24 392,245

7 000,00

7 940,00

50,00

I,

100,00

,)

22 080,33

7 000,00

50,00

»

16 213,40

8 500,00

70 691,205

10 000,00

4 754,485

,,

»

312,49 50,00

»

2 787,34

810,30

67,88 6

»

25 710,455

1)

,)

3 238,56

38,00

»

12 710,85 h

6 000,00

892,50

200,00

»

16 792,825

7 000,00

2 910,00

180,00

10 090,00

6 702,825

n

7 490,505

4 000,00

556,25

126,00

4 682,25

2 808,255

372,045

2 400,00 8,65

n 7 000,00 ,,

,, 7 602,50

2 005,04'

50,00

1 013,04

100,00

)7

15 213,04

7 000,00

1 400,00

69,91

100,00

n

1 569,91

16 720,33

3 127,01

75,00

,,

19 922,34

50,00

n

16 314,315

913,46

100,00

n

8 013,46

681,26

30,00

,,

13 585,085

)1

1 736,76 5

1 614,315

1 362,52 1 534,67

80,00

1)

4,55

671,50

» 7 000,00 n

2 923,17

140,00

11 563,17

4 190,26

1 765,00

264,00

9 029,00

6 184,01

»

82,00

82,00

1 487,91

),

3 230,00

3 230,00

16 692,34

55,00

9 697,50

226,25

226,25

2 642,50 »

6 845,50

6 739,585

I, 16 964,66

8 500,00

1 847,07 h

))

10 347,075

6 617,585

n

4 329,645

1 666,67

417,43

))

2 084,10

2 245,545

502,00

502,00

6 143,535

962,20

12 986,95

17 770,885

»

5 771,11

118,30

n

30 757,835

3 010,00

2 401,83

321,48

32,00

»

28 888,31

n

5 010,00

),

»

10 350,99 5 ),

n

2 730,95 5

1)

322,50 2 342,49 s

2 621,70

694,44

n

7 000,00

5 024,75

71,50

n

15 525,01

82,00

1,20

n

405,70

498,15

48,12

»

25 807,57

10 000,00

2 370,00

n

8 930,57

5 000,00

1 077,50

))

))

1)

5

8 500,00 n

2 135,00

2 135,00

781,50

1 291,25 »

26 753,31

5 010,00

Of

781,50

9 569,49 5

9 791,25

5 733,76

17,50

17,50

388,20

104,75

12 474,75

13 332,82

6 077.50

2 853,07

f 104 244,36

f 623 207,25' f 417 810,68 J f 118 021,80

5 000,00

100,00

866,27

9 384 72 5

7 787,21

)1

400,71

10,00

6 616,81 5

1 195,50

1 555,21

1)

4 752,765

5 650,00

6 645,535

))

2 4C8,65

)1

84,00

100,00

1)

2 787,34

84,00

1 445,53 5

5 100,00

211,00

787,34

5

»

1 900,00

1 916,425

9 111,50

50,00

3 300,00

f

114,00

8 500,00

8 236,13

Venlo

10,00

13 192,33

4 836,76

5

22 912,50

24 026,59

53,25

15 753,43

)1

))

n

2 675,00 6 135,55

6 139,08

n

7 000,00

Harlingen .

200,00

10 514,00 197,00

50,00

1)

14 650,00

Amersfoort

7 000,00

f

f

197,00

»

2 113,425

J)

14 100,00

Utrecht

27 436,41

f

uitgaven.

))

3 264,00

))

3 050,00

Vlissingen

»

f

n





79,72 13 218,66 54

Zierikzee.

7 250,00

2 408,65

))

))

f

))

Helder Middelburg ..

16 649,55

TOTAAL.

n

300,00

940,50

6 550,00

2 675,00

aan de burgerscholen.

n

8 316,26

10 279,11

f

der aan de gemeentelijke hoogere burgerscholen.

n

50,00

1)

1 479,48 5

1)

13 535,00

Amsterdam .

1 812,67 5

TOTAAL.

Zuiver bedrag

SCHOOLGELDEN.

Subsidien van het Rijk.

13,00

217,50

3 973 70 s

1)

»

2 113,18

2 140,58

3 300,00

15 245,70

5

2 764,78

3 225,00

•

1)

13,80

8 359,81

Rotterdam

Schiedam .

5

3 180,76

6 843,75

»

50,00 1)

48,76 5

22 639,77 5

Nijmegen



749,55

2 051,66

Arnhem

f

375,00

f

2 250,00

f 15 900,00

Tilburg

Gouda .

Hoogere burgerscholen.

Subsidien aan bijzondere inrigtingen.

Commissien van toezigt.

f

51 654,52 1 f

26 271,41

f

3 626,20

f 32 653,24

f 763 731,055

f 191 566,67

f 119 756,375 f

9 888,54

f 321 211,585

f

442 519,47



•

•

60 llierbij zijn nog te voegen de kosten van : 1°. de gemeentelijke insfeffing roor Indiseh onderwijs te Delft ; 2°. de middelbare scholen voor meisjes te Arnhem ,

Rotterdam , Dordrecht , Amsterdam , Haarlem , Deventer en Groningen; 3°. de handelsschool to Amsterdam. Doze uitgaven bedroegen :

Materieel.

Personeel.

f

Instelling to Delft

14 500,00

f

1 697,00 f

Totaal.

16 107,00

10 720,97

29 592,33

40 313,30

n Rotterdam.

13 800,00

1 601,02

15 404,02

))

» Dordrecht

11 000,00

11 000,00

))

» Amsterdam

14 697,91 5 1 882,765

16 580,68

))

» Haarlem

9 083,30

» Deventer

6 800,00

235 78

7 035,78

» Groningen

13 270,65

1 619 98

14 890,63

Meisjesschool to Arnhem

))

1 041 04 5 10 124,345 ,

,

24 641,66 5 4 520 54 b

Handelsschool » Amsterdam Totaal .

I f

1-18

514,50

1 863. De opbrengst der schoolgelden was aan de : f 13 150,00 Instelling te Delft 1864. 3 258,66 3 Meissjesschool te Arnhem .. 1865. 5 307,50 )) Rotterdam f) 1866. 3 870,00 » » Dordrecht 3108,75 » » Amsterdam 1867. 5 750,00 » ,, Haarlem 1868. 1 460,00 » Deventer. » 3 704,885 » » Groningen 1869. 12 825,00 HandeiSSCh00i » Amsterdam 1870. Totaal . . . f 52 434,80

1871.

f

,

29 162,21

42 193,46 5 f

160 707,96 5

niets. f 204 447,845 610 573,17 584 685,84 661 495,34 703 201,60 675 871,33 717 754,075 794 134,32

1872.

857 284,81 Ten aanzien van de vorenstaande tabel valt nog het volgende op te merken. 874 790,965 1873. Het subsidie, bij de gemeente Enschede opgegeven, werd 1874. 924 439,02 aan de aldaar gevestigde Twentsche industrie- en handelsschool verleend; de overige gemeentelijke sub$idien voor scholen , die de pleats eener burgerschool innemen , en wel Totaal f .7 608 678,315 te Rotterdam aan de akademie van beeldende kunsten en De ontvangsten waren in : technische wetenschappen , te Leiden aan het genootschap niets. 1863. Mathesis Scientiarum Genetrix en to Heider aan de in dustrieschool f 37 054,90 1 864. De hooge uitgaven voor materieel op sommige plaatsen , onder anderen te Rotterdam en to Amsterdam , werden 107 183,49 1865. veroorzaakt door den aanbouw of de inwendige inrigting 177 880,03 1866. van schoollocalen. De uitgaven voor materieel konden to Breda, Arnhem , 207 167,67 5 1867. Nijmegen, Zutphen, Dordrecht, Schiedam , Gorinehem , Enkhuizen , Goes , Zierikzee en Amersfoort niet afzonder226 489,215 1868. lijk opgegeven worden voor de hoogere burgerschool en 259 637,50 1869. do burgerschool, evenmin als die voor personeel to Breda, Arnhem , Gorinchem, Enkhuizen , Zierikzee en Amorsfoort. 299 906,85 5 1870. Het materieel der hoogere burgerschool met vijfjarigen 318 682,445 1871. eursus to Haarlem werd ook ten behoove van het gymnasium aldaar gebruikt.

1 Even als 872. in vorige verslagen , zijn de uitgaven voor de

353 747,27

commission van toezigt voor het gelieel in de tabel op361 786,82 5 1873. genomen , ook al hadden zij , zoo als dikwijls het geval 373 646,38 5 1 874. was , nog andere scholen onder haar beheer, Het hooge bedrag der uitgaven voor materieel der middelbare meisjesschool to Arnhem, word veroorzaakt Totaal f 2 723 182,59 door don atinkoop van eon gebouw.

Het zuiver bedrag der gemeentelijke uitgaven sedert Sedert hot in working treden der wet zijn door de het in working treden der wet tot ultimo December 1874 was alzoo f 4 885 495,725. gemeenten de volgende uitgaven gedaan voor hoogere bur - Even als in vorige verslagIn volgt hier eene zamentrekgerseholen en burgerscholen.



61 king der uitgaven , door Rijk en gemeenten in 1874 gedaan , voor het middelbaar onderwijs volgens de wet van 1863. INDISCH ONDERWIJS. 24 257,91 16 197,00

Rijksinstelling te Leiden Gemeentelijke instelling te Delft . . Toezigt op het middelbaar onderwijs.

9 485,60 3 626,20

Inspecteurs . . • • • Commissien van toezigt . Polytechnische school en Rijks-, hoogere burgerscholen. Polytechnische school. `s Hertogenbosch Tilburg Helmond. Zaltbommel • • Winterswijk . Gouda Alkmaar Middelburg . Utrecht Leeuwarden • • Heerenveen Zwolle . . Groningen Sappemeer Warffum . • • Assen . . Roerrnond Verschillende uitgaven

•

•

•

• • •

•

• • • • • •

178 536,20 26 346,865 28 714,93 20 000,46 15,916,73 5 15 458,08 5 15 643 25 25 869,98 30 617,04 5 38 345,34 6 31 598,49 15 967,47 6 34 011,52 5 36 456,01 6 20 561,89 16 070,18 16 512,45 30 632,17 6 498,04 6

Gemeentelijke hoogere burgerscholen. Breda . Arnhem Nijmegen . Wageningen • • • • • • • • • • Tiel . • Zutphen . . Gravenhage Rotterdam. • . Delft. • • Dordrecht Leiden Schiedam Gorinchem Amsterdam Haarlem (school met 5jarigen cursus) . . 3jarigen " Idem Hoorn Zaandam • • • • • Enkhuizen Goes Zierikzee Amersfoort Harlingen Sneek . . . Almelo (Stad) Deventer . . Kampen . Veendam . Maastricht Venlo

.

Breda (niet afzonderlijk op te geven). Tilburg ......... . Nijmegen (niet afzonderlijk op to geven) Tiel Zutphen Gravenhage Delft . . Dordrecht Gouda Schiedam Gorinchem (niet afzonderlijk op te geven) Amsterdam . Alkmaar . . Haarlem . Zaandam . . . Enkhuizen (niet afzonderlijk op te geven) Middelburg . Goes. Zierikzee (niet afzonderlijk op te geven) Vlissingen Utrecht Amersfoort (niet afzonderlijk op to geven) Leeuwarden . Harlingen Zwolle Deventer . Kampen . Groningen Assen .. Maastricht . . . . ... Handelsschool to Amsterdam . . Scholen van middelbaar onderwijs voor meisj es Subsidien aan bijzondere inrigtingen . Examen-commissien

2 100,42 5 638,80 5 606,63 8 947,31 6712,67 5 026,10 4 701,48 5 3 300,00 '

21 516,26 3 2 737,34 4 279,74' 2 322,04 5 4 786,76 5 479,72 1 469,91 19 847,34 7 913,46 2 581,26 6 545,53 5 6 171,82 5 3 361,48 10 250,99 5 404,50 3 119,85 29 162,21 115 348,75 5 41 153,24 31 477,98 5

Totaal der uitgaven in 1874 . . f 1 595 917,66 16 649,55 27 136,41 23 826,59 15 238,32 14 657,26 16 315,16' 35 665,29 5 51 159,80 5 21 215,58 28 876,36 5 21 042,24' 18 680,33 16 163,40 48 862,45 21 362,82 5 3 238,56 12 672,85 5 14 270,78 7 490,50 5 15 223,71 15 113,01 16 264,31 3 10 973,82 5 16 881,66 4 325,09 5 24 467,71 25 201,83 15 453,51 22 639,59 5 ti 930,57

Burgerscholen. Arnhem (niet afzonderlijk op te geven ). 's Hertogenbosch . .

Per transport f 1 243 951,01

2 625,00

Transporteren f 1 243 951,01

Hierbij is nog op to merken, dat onder de uitgaven voor de hoogere burgerscholen to Breda, Arnhem, Gorinchem , Enkhuizen , Zierikzee en Amersfoort begrepen zijn de kosten der burgerscholen aldaar ; dat in de sommen voor de hoogere burgerscholen to Zutphen , to Dordrecht , to Schiedam en te Goes opgegeven , bet geheele bedrag der uitgaven voor materieel is opgenomen ; dat to Breda en to Gorinchem de leeraren der hoogere burgerschool ook aan de burgerschool werkzaam waren zonder afezonderlijlie jaarwedde. Gelijk reeds hiervoren is vermeld , strektcn de uitgaven voor de hoogere burgerschool met 5jarigen cursus to Haarlem ook voor een gedeelte ten behoeve van het gymnasium aldaar ; en zijn de subsidien aan bijzondere inrigtingen die , welke aan de Twentsche industrieen handelsschool to Enschede werden uitbetaald , en voorts die van de gemeenten Rotterdam , Leiden en Helder ten behoove van scholen , welke in de behoefte aan burger.. scholen voorzien. Van bovengenoemde inrigtingen werden de volgende ontvangsten verkregen: Schoolgelden door het Rijk geheven . f 86 181,50 Schoolgelden door de gemeenten geheven Batig slot der gelden , ontvangen voor de acten-examens .

182 079,71' 780,175

Totaal bedrag der ontvangsten in 1874 f 269 041,39 Het zuiver bedrag der uitgaven van het Rijk en de gemeenten voor het middelbaar onderwijs , inge•igt volgens de wet van 18b3 , was alzoo f 1 326 876,27. De uitgaven der gemeenten voor andere inrigtingen van middelbaar onderwijs , voor teeken- of industriescholen en dergelijke on de inkomsten daarvan verkregen , zijn in de volgende tabel vermeld. 16

63

62 Teeken- , industrie UITGA

scholen, enz. 1874. V F, N.

INKOMSTEN. juicer bedrag

Commissie

NAAM DEtt SCHOOL.

GEMEENTEN.

Personeel.

van

Materieel.

der

SUBSIDIE

Subsidien.

Schoolgelden.

TOTAAL.

toezigt•

van het

van de

Rijk.

provincie

uitgaven.

TOTA AL.

.

nnn

11•11111101111=11111111111111•111,

.Nuordbrabant.

827,585

190,00

117,495

1 137,49 5

510,00

39,67

455,00

36,29

700,00

Bergen op Zoom

T eeken school ,

Breda

Teekenschool

1 020,00

Eindhoven

Teekenschool

Grave .

Teekenschool,

f

f

7

f

127,585

f

190,00

637,585

420,00

420,00

717,49 5

549,67

165,00

165,00

384,67

491,29

155,00

555,00

63,71

780,00

1 780,00

4 202,49

400,00

School voor nuttige en beeldende kunsten ,

3 175,00

Oosterhout

Teekenschool ,

324,87

Ravenstein

Teekenschool ,

4CO 00

Roosendaal

Teeken school ,

Uden .

Teekenschool ,

's Hertogenbosch

5 982,49

2 807,49

f

1000,00

324,87

f

1)

75,00

324,87 560,00

598,36

198,36

3

631,84

560,00

631,84

38,36 631,84

TT

100,00

100,00

1 200,00

1 200,00

1 200,00

350,00

350,00

350,00

25,00

Gelderland.

Teekenschool ,

Arnhem

Natuurkundig onderwijs

Arnhem



Zaltbommel

))

Teekenschool,

200,00

28,54

228,54

228,54

Teekenschool

150,00

83,22

233.22

233,22

Zuidholland.

Brielle



's Gravenhage 's Gravenhage



Rotterdam

Rotterdam

6 000,00

6 000,00

Akademie van beeldende kunsten

6 100,00

6 100,00

Zeevaartkundige school,

6 291,66



6 000,00

Ambachtsschool, Inrigtiog tot het exarnineren van varenslieden ,

6 100,00

TT

f

6 739,45

447,79

Akademie van beeldende kunsten en techniscbe wetenschappen ,

Rotterdam Rotterdam

Ambachtsschool,

816,00

816,00

5 923,45

21 953,21

21 953,24

21 953,24

14 000 00

14 000,00

14 000,00

567,13

567,13

2 350,00

2 350,00

2 350,00

4 500,00

4 500,00

4 500,00

2 000,00

2 000,00

2 C00,00

552,00

552,00

567,13

DD

.Noordliolland.

Amsterdam

Zeevaartkundige school ,

Amsterdam

Ambachtsschool,

Amsterdam 'Thorn

)7

Industrieschool voor meisjes,

rr

Teekenschool,

500,00

52,00

7

f 3670,00

TratisprJrtcren

f

13 801,53

f

3 835,855

f

127,585

59 652,21

f 77 417,18

f

1000,00

f

1710,00

816,00

f

4 486,00

f

72 931,18



64

65 UITGA

V E N.

INKOMSTEN. Zuiver bedrag

GEMEENTEN.

NAAM

DER

Commissie

SCHOOL. Personeel.

van

Materieel.

der

SUBSIDIE

Subzidien.

Schoolgelden.

TOTAAL,

toezigt.

uitgaven.

TOT ALL.

van de provincie.

van het Rijk. 3 670,00

13 801,53

Per transport Helder .

• • •

Helder .

.

f 3 835,85

f

127,585

f

Bijzondere school voor middelbaar onderwijs , Zeevaartkundige school ,

Helder .

Industrieschool,

Helder

Teekenschool ,

200,00

45,00

Purmerend

Teekenschool ,

600,00

190,00

Vlieland . •

Zeevaartkundige school ,

500,00

90,03

Teekenschool ,

Zaandam

5

S

59 652,21

f

77 417,18

1000,00 f

1710,00

4 486,00

816,00

f

72 931,18

2 400,00

2 400,00

300,00

300,00

»

»

1 200,00

1 200,00

9

»

1 200,00

245,00

,,

»

245,00

790,00

9

),

790,00

)

)

590,03

))

f

370,26

370,26

100,00

100,00

200,00

200,00

1 032,59

1 032,59

2 400,00

200,00 »

300,00

11

400,00

200,00 9

190,03 370,26

Zeeland. Teekenschool ,

Tholen

))

I)

3)

100,00

))

200,00

Frie8land. Bolsward

Industrieschool ,

Sneek

Industrieschool ,

Sneek .

Gymnastiekschool ,

))

))

))

))

1032,59

))

200,00 Schiermonnikoog . • • • • •

School voor zeevaartkunde ,

1 275,00

664,86 6

Gymnastiek- en schermschool ,

1 000,00

44,31

))

1 939,86 5

500,00

500,00

381,00

1 581,00

526,00

526,00

358,86 5

Overijnel. •

Deventer .

Enschede . . . • Kampen . • • Zwolle.

• •

1 044,31 187,50

Ambachtsschool , 1 810,00

Teekenschool ,

187,50

187,50

1 810,00

1810,00

100,00

100,00

100,00

965,25

965,25

2 000,00

2 000,00

))

352,75

352,75

I)

672,13

))

U

Industrieschool ,

518,31

Groningen. Delfzijl .

School voor zeevaartkunde,

Groningen

Akademie Minerva ,

1)

Industrieschool,

))

S

500,00

500,00

465,25 2 000,00

Drenthe. Meppel ..

))

))

))

7)

352,75

Limburg. Roermond .

500,00 I

Teekenschool

172,13 5

672,13 5

f 5 770,00 Totaal

f

19 686,53

f

5 042,19

f

127,58 6

f

68 860,56

93 716,87

2 200,00 f

2 410,00

f

1 723,00

f

7 493,00 f

86 223,87 17

66 Het subsidie van f 400 , bij de gemeente Grave vermeld , werd verleend door het burgerlijk armbestuur , ten behoove der teekenschool ; dat van f 560 bij de gemeente Ravenstein werd betaald uit een schoolfonds , waaruit ook de kosten der latijnsche school aldaar werden bestreden , en eindelijk ontving de gemeente Schiermonnikoog van mr. J. E. BANCK eene toelage van f 200 , ten behoeve der zeevaartkundige school. Voorts werden uitgegeven : door de provincie Zuidholland een.subsidie van f 2000 aan elk der ambachtsscholen te Rotterdam en te 's Gravenhage en van f 150 aan het bestuur der afdeeling Noordwijk , van de vereeniging tot bevordering van fabriek- en handwerksnijverheid , ten behoeve der ambachts- en teekenschool; door de provincie Noordholland een subsidie van f 2000 aan ds ambachtsschool te Amsterdam en gelijk subsidie aan de industrieschool voor meisjes en aan de tuinbouwmaatschappij Linnaens te Watergraafsmeer ; door de provincie Groningen een subsidie van f 700 aan de landbouwschool te Warffum en een van f 500 aan de akademie Minerva te Groningen : door de provincie Limburg een subsidie van f 620 aan de vereeniging tot bevordering van tuin- en landbouw to Maastricht , waarvan f 120 gestrekt hebben tot bekostiging van twee , ter gelegenheid van de in Mei 1874 gehouden tentoonstelling , toegekende gouden medailles , een van f 100 aan de landelijke vereeniging voor tuin- en landbouw te Heer en een van f 1600 aan de maatschappij van landbouw in Limburg , waarvan f 400 hebben gestrekt

ter tegemootkoming in de bezoldiging van con door haar aangestelden wandelleeraar, Door provincien en gemeenten werden voorts nog de volgende uitgaven gedaan voor doofstommen-inrigtingen voor het instituut voor doofstommen to St. MichielsGestel werd door de provincie Noordbrabant verleend een subsidie van f 1000 , en door de gemeente Bladel een van f 10 ; voor dat to Rotterdam door die gemeento en door de provincie Zuidholland , elk eon subsidie van f 3500 , on door de provincie Zeeland een subsidie van f 100; voor dat te Groningen door de provincie Groningen een subsidie van f 500 ; door de provincie Zeeland eene bijdrage van f 325; door de provincie Drenthe eene van f 218,49, en door de gemeente Kampen eene van f 50. De uitgaven van het Rijk voor andere inrigtingen van middelbaar onderwijs dan burgerscholen en hoogere burgerscholen, zijn reeds hierboven vermeld in het overzigt der uitgaven voor middelbaar onderwijs door het Rijk, on wol tot een bedrag van f 28 772,00' , waarvan f 12 000 voor doofstommen-inrigtingen. Bij zamentrekking der uitgaven door het Rijk . de provincien en de gemeenten voor deze inrigtingen gedaan , verkrijgt men de volgende uitkomsten.

Rijk.

Voor teeken- , industriescholen en dergelijke

f

Voor inrigtingen van onderwijs aan doofstommen

Totaal .

f

Provincien.

16 772,005

16 080,00

12 000,00

5 643,49

28 772,00 5

Aan schoolgelden werd door de gemeenten ontvangen f 1723. Het zuiver bedrag der uitgaven was alzoo f 140 279,35 5 . Voegt men deze uitkomsten bij de vroeger verkregen tijfers der uitgaven voor de burgerscholen en hoogere burgerscholen , dan verkrijgt men als het totaal bedrag der uitgaven voor cite inrigtingen van middelbaar onderwijs door bet Rijk , de provincien en de gemeenten in 1874 gedaan , cone som van f 1 737 920,02 5 ; waarvan f 893 817,315 door bet Rijk, f 21 723,49 door de provincien on f 822 379,22 door de gemeenten. Het totaal bedrag der inkomsten was f 270 764,39 , namelijk : voor het Rijk f 86 961,67' , voor de gemeenten f 183 802,71 5 . Het zuiver bedrag dezer uitgaven was alzoo f 1 467 155,635. § 13. RIJKSKWEEKSCHOOL VOOR YROEDVROUWEN. De veertiende cursus dezer school , van 1 October 1874 tot 14 Julij 1875 , eindigde met een vergelijkend examen, flat in tegenwoordigheid der commissie van toezigt word afgenomen. Daze cursus word bik..Tewoond door 29 leerlingen , en wel door 2 van het derde , 16 van het tweede en 11 van bet eerste studiejaar. Van deze werden twee leerlingen eene nit het cerste en eene uit het tweede studiejaar , in December op haar verzeek ontslagen en werden twee andere in hare plaats Ids inwonende leerlingen opgenomen, van welke cone ads uitwonend !ceiling geplaatst was. De twee leerlingen van bet derde studiejaar , de vijftien leerlingen van hot tweede studiejaar en twee leerlingen van het eerste studiejaar onderwierpen zich aan bet examen voor vroedvrouw ; van doze werden vijftien tcegolaten , ier afgewezen.

f

21 723,49

Gemeenten.

f

87 946,87

Totaal.

f

3 560,00

f

91 506,87

120 798,875 21 203,49

f

142 002,36 5

De thooretische lessen , de repetition en de praktische oefeningen op de kraamzaal on op de gynaekologische afdeeling , waren op denzelfden voet als de vorige jaren ingerigt. De avondlessen werden met toenemend good gevolg gegeven. De vooruitgang der leerlingen in de verschillende vakken van het lager onderwijs bleek zoowel bij het mondeling examen als uit het schriftelijk work , waarvan de commissie inzage nam. Over den ijver en de vorderingen der leerlingen alsmede over haar gedrag word door de onderwijzers een gunstig getuigenis uitgebragt. De leerlingen bleven in de gemeenschappelijke woning gehuisvest. In 1874 werden door bet Rijk de volgende uitgaven gedaan voor do kweekschool voor vroedvrouwen : toelagen voor kost en inwoning aan aanstaande vroedvrouwen en voor het aanschaffen van boeken . f 6054,56 5 inschrijvngsgelden aan het Athenaeum to Amsterdam en belooningen aan vroedvrouwenmeesteressen . . 2123,85 huur van het gebouw , aankoop en onderhoud van meubelen 1700,00 Totaal. § 14.

. f 9878,415

RIJKS VEEARTSENIJSCHOOL.

Het personeel der ambtenaren word in Julij 1875 vermeerderd met eon hoofdopzigter. Op 1 September 1874 werd de cursus goopend voor 47



leerlingen en 2 toehoorders. 40 leerlingen warden in de inrigting gehuisvest , gevoed en verpleegd. Hiervan behoorden 12 leerlingen en 2 toehoorders tot bet eerste , 12 leerlingen tot het tweede, 11 leerlingen tot het derde en 12 leerlingen tot het vierde studiejaar. Van die 47 leerlingen waren 44 besternd voor de civile en 2 voor de militaire dienst hier to lande; 1 werd voor de militaire dienst in Nederlandsch Oost-Indie opgeleid. In October 1874 verliet 1 leerling vrij willig de school , in Januarij 1875 had hetzelfde plaats , zoodat toen het aantal tot 45 (waarvan 6 externen) was gedaald. In Februarij 1875 verkregen 2 interne leerlingen op hun verzoek het externaat. Na afloop der eind- en overgangsexamens werden 11 van do 12 leerlingen van het 4de studiejaar tot veearts bevorderd. Onder de geslaagden waren er 2, die voor rekening van het Departement van Oorlog hunne opleiding hadden ontvangen. Van de 11 leerlingen van het 3de jaar werden 10 toegelaten tot de lessen van het 4de ; 1 leerling had zich vOcir het examen teruggetrokken. De 11 leerlinaen van hot 2de studiejaar gingen alien over in het 3de. Van do 11 leerlingen van het lste studiejaar werden 7 bevorderd on 4 afgewezen. Onder laatstgenoemden was 1 extern , die voor de derde maal niet slaagde. Voor het toelatingsexamen in Julij 1875 hadden zich 17 adspiranten aangemeld , waarvan 1 niet tot het examen word toegelaten , omdat hij de vereischte stukken niet had overgelegd. Door 12 werd eon voldoend examen afgelegd. De bibliotheek en de verzamelingen werden op nieuw uitgebreid. Voor het onderwijs in ontleedkunde werden o. a. 29 paarden gebruikt , waarvan vooraf partij getrokken werd ten dienste van het onderwijs in heelkundige kunstbewerkingen en praktisch hoefbeslag. In het voorjaar van 1875 werden achtereenvolgens in gebraik genomen een wagenhuis , een hondenstal en de noordelijke helft van een paardenstal met kliniekzaal , leerzaal en museum voor ziektekundige ontleedkunde. Al deze gebouwen munten uit door eenvoudige en doelmatige inrigting. Jets later werd de oude, bouwvallige stal on het daarbij behoorend locaal voor bewaring van het pathologisch museum afgebroken en op het vrijgeworden terrain de bouw begonnen van den zuidelijken paardenstal. Tevens werden teen de funderinaen gelegd voor eon nieuwen koestal. plantentain were in den winter 1874-1875 verplaatst naar beter gelegen terrein. Van wege de school is hulp verleend aan 1717 zieke dieren , tegenover 1535 in den vorigen cursus. Het aantal gereed gemaakte recepten bedroeg 4749 tegenover 4192 in 1873/74. De leerlingen der verschillende studiejaren waren daarbij in de apotheek behulpzaam. In 1874 werden door het Rijk do navolgende uitgaven gedaan ten behoove der veeartsenijschool. a.

Personeel.

Jaarwedden van den directeur en de leeraren f 17 000,00 Jaarwedden der overige ambtenaren 3 600,00 Schrijfloonen , toelagen , loon der bedienden en arbeiders .

2 810,25

b. Materieel. Kosten van voeding en verpleging der kweekelingen en bedienden . . . . . . . . . 17 331,00 Subsidien voor het onderwijs.

f 23 410,25

5 790,78 5

Onderhoud en lasten der gebouwen , onderhoud en aankoop van meubelen en gereedschappen, V11111! en Licht . . ..... 5 390,535 Schrijfbehoeften , drukloonen enz. • . •

582,20'

Transporteren f 29 0902 f 23 410,25

Per transport f 29 094,52' f 23 410,25 Voeding van dieren in de stallen der school 15 748,56 5 Aankoop van dieren

81,45 44 924,54 Totaal. .

. f 68 334,79

Van deze school werden de volgende inkomsten verkregen Bijdragen der kweekelingen f 9 115,00 Verkoop van melk , vee , mest , afval enz

4 258,50

Verpleging van zieke dieren en hoefbeslag

3 184,27

Huis- en landhuur .

75,50

f 16 633,27 Het zuiver bedrag der uitgaven in 1874 was alzoo . . . . . f 51 701,52 ONDERWIJS BIJ DE LAND- EN ZEEMAGT. § 1. KONINKLIJKE MILITAIRE AKADEMIE. Do in vorige jaren aangenomen methode van on is ook in het studiejaar 1874/75 gevolgd , en heeft men er steeds naar gestreefd , om vrije studio van de zijde der kadetten to bevorderen. Op onbepaalde tijden werden in de verschillende vakken responsien gehouden. Voor die, waarvoor dubbele lessen (lessen van 1 uur , gevolgd door een. repetitie-uur) waren uitgetrokken , geschiedden de respunsien in het repetitieuur ; voor de vakken , waarvoor gedurende de lesuren geen tijd kon worden afgestaan, werden van tijd tot tijd, ged , irende 6{5a uur , in mindering van den duur der eigen oefening , repetition gehouden. De ondervinding heeft geleerd , dat het responderen voordeelen oplevert. Do onderwijzer heeft daardoor de gelegenheid zich to overtuigen of de leerstof behoorlijk is opgenomen en verwerkt ; terwijI de leerling daardoor to gelijker tijd zijne tekortkomingen in studeertrant kan inzien , of wel leert vertrouwen op, de wijzo , waarop hij zich do wetenschap heeft eigen gemaakt. Door het vervallen van het 3de driemaandelijksche examen , bij het herziene reglement, kon meer tijd worden besteed aan het geven van lessen , en zijn daardoor tevens de nadeelen , voortspruitende uit het snel op elkander volgen van hot laatste driemaandelijksche examen en de overgangs- of eindexamens , voorkomen. Daar de wet van 17 Julij 1869 (Staatsblad n'.141.) eerst in 1872 in uitvoering word gebragt , was het studiejaar 1874/75 het eerste, wa,arin de applieatieschool in working kwarn. De lessen .werden dagelijks van 9-12 en van 1-3 uur gegeven. In dien tijd vonden ook do oefeningen in de exercitien on het paardrijden plaats. Even als ten vorigen jare , word bet kamp op de Teteringsche heide van half Junij tot half Julij betrokken. De officieren der artillerie van de applicatieschool , hebben in de tweede helft van do maand Junij, gedurende een tiental dagen , onder geleido van een kapitoin-leeraar, de constructie-werkplaatsen , de artillerie stapel- en constructiemagazijnen en de Pyrotechnischa school , alien te Delft , 's Rijks gieterij van bronzen geschut to 's Gravenhage alsmedo de buskruidfabriek nabij Muiden bezocht. Daarna hebben zij zich in de behandeling van de electrobalistische toestellon voor de bepaling der aanvankelijke snelheden geoefend. De offieieren der genie van de applicatieschoD1 bezochten , eveneens onder geleido van een officier-leeraar, een deal der verdedigingslinien en position van ons land; ter wij1 zij vender eene meting en waterpassing in den omtrek van Breda hebben uitgevoerd.

68 De kampoefeningen der kadetten zijn alleen op enkele dagen door de officieren der applicatieschool bijgewoond. Al de bij die school gedetacheerde 2de luitenants der artillerie en genie hebben , te rekenen van 16 Julij 1875 , die inrigting verlaten en zij n naar de corpsen gedirigeerd , met uitzondering van den van laatstgemeld wapen , die aan het eindexamen niet heeft voldaan , en dus nog den jaar zijne studien moest blijven voortzetten. Het getal kadetten van het tweede studiejaar bedroeg 13. Zij werden na afgelegd eindexamen tot officier bevorderd , NN el : bij het leger hier te lande ))

6

in Oost-Indie. . 7

Zes van hen zullen overeenkomstig bet bepaalde bij art. 10 der wet van 17 Julij 1869 (Staatsblad n°. 141) , gedurende een jaar , de toegepaste studien voor het wapen , waartoe zij behooren (artillerie en genie) , aan de applicatieschool voortzetten. Van de 38 kadetten van het eerste studiejaar zijn 13 in het hoogste studiejaar overgeplaatst ; aan 8 moest die overgang worden ontzegd , terwijI de 17 overigen nog een nader examen in den of meer vakken moesten afleggen. Het adspirant-examen had , even als in de vorige jaren , plaats ingevolge art. 6 van meergenoemde wet. Daartoe hadden zich 48 jongelingen aangemeld ; 3 hebben zich oor het begin van het examen teruggetrokken , terwij1 1 wegens ligchaamsgebreken werd afgekeurd, zoodat 41 adspiranten aan bet examen hebben. deelgenomen , waarvan 4 t tot kadet zijn aangesteld. Ten gevolge van het voor de eerste maal aanwezig zijn van officieren bij de applicatieschool , werd het cursusjaar geopend met twee leeraren boven het ten vorigen jare bestaande aantal. Het geheele getal onderwijzers was nog zes beneden de sterkte , die bij het reglement voor de akademie wordt toegestaan. in den loop van. het studiejaar heeft het onderwijzend personeel geene verandering ondergaan. De bibliotlieek is door belangrijke aankoopen en geschenken op de hoogte van den tijd gebleven. Sommige werken , tot den leercursus der akademie behoorende , werden herzien en anderen in bewerking genomen. Als nieuwe cursus verscheen de Toegepaste taktiek, door L. DE VLAMING. De Lulpmiddelen voor het aanschouwelijk onderwijs in

de artilleriewetenschap , ziin ook dit jaar weder door de toezending , van wege het Ministerie van Oorlog , van modellen van nieuw ingevoerd artillerie-materieel , aanzienlijk vermeerderd ; ook die voor natuur- en scheikunde worden in voldoende mate aanwezig gehouden. § 2. STAFSCHOOL. Op 1 November 1874 werd het onderwijs bijgewoond in den 4den wintercursus door 1 officier ; » 4 officieren ; 3den » 4 2den » 2 1 sten De ee•stgenoemde heeft aan het eindexamen voldaan. De overige gedetacheerde officieren woonden het onderwijs met vrucht bij , en werden tot een volgenden cursus toegelaten. Fen admissie-examen voor deze school , had in 1875 niet plaats , daar zij bij Koninklijk besluit van 28 Julij 1875 , no. 10, werd hervormd tot eene krijgsschool voor officieren , met driejarigen cursus , die telken jare met 1 November een aanvang neemt en waarvoor het toelatingsexamen September 1875 plaats zou hebben. De leiding van het onderwijs bij de stafschool is over het algemeen zeer doelmatig geweest. Bij het onderwijs werd zooveel mogeiijk partij getrokken van de hulpmiddelen , die de Koninklijke Militaire Akademie aanbiedt. § 3. INSTRUCTIE-BATAILLON. De sterkte van dit corps bedroeg op 19 Julij 1875 , 31 officieren en 486 onderofficieren , korporaals en manschappen ; terwijl het getal dergenen , die , hetzij tot het geven van onderwijs, hetzij om opgeleid to worden voor den graad van onderofficier hier te lande en voor dien van onderofficier en korporaal in Oost-Indie, alsmede ter voorziening in eenige bijzondere diensten , bij het bataillon gedetacheerd waren , 1 luitenant-kwartiermeester en 81 onderofficieren , korporaals en soldaten bedroeg. Van 20 Julij 1874 tot 19 Julij 1875 werden bij het instructie-bataillon aangenomen 331 jongelingen (waaronder 4 tamboers en 10 dleve hoornblazers). Uit de volgende tabel blijkt , bij welke klasse van onderwijs doze jongelingen werden ingedeeld , uit welke provincie zij afkomstig waren , de maatschappelijke positie hunner ouders, alsmede hoeveel jongelingen van het bataillon met eenigen graad naar andere corpsen zijn vertrokken.

gagLara,

aj. oc:1

Masse van het onderwijs,

• ••4

waarbij zij op het tijdstip hunner aanneming ingedeeld waren.

0

w eode DLe-de

-4

CD

rt:s C

z

4

3

3

2

7

17

27

18

4

4

4

6

7

1

8

17

29

20

2

2

12

6

6

7

48

78

54

10

10

20 1 15 1 16

10

1

89

4

12

2

113

3

4

2

118

5

320

71 251

111•••••••11••••111 1111n••••=1.1

3

4

7

2

Mindere beambten, winkeliers eLz.

10

39

61

49

Aim bachtslieden

1)

a 21

9

110•111•nn•••11

2

))

.

0

FEi

P

4

3

Totaal

.- 4 ;--4

;...

cp ›

be

C.

.-`3 . a 0 :-. A

4

5

Hoofdbeambten .

0

bi:,

16

1I

Onderofficieren en soldaten

'

al

4

a)

22

8

Officieren

ta., ,...

aa

g

14

111•••••••••••••

Maatschappetijke betrekking der ouders.

C

• 6

rti

7

22

Totaal .

.

4)

z

Eerste

rc;

11

1

48 a 76

2

2 e

)1

a 53

1

2

1

1

e

e

1

e

e

40 9

))

2

1

1

16

9

10

8

4

e

e

2

2

1

1

))

10

20

15 I 16

10

7

25 1

8

,

2

1

9 1)

10

3

27 3

61

232 8

))

5

316

a. Van 1 jongeling nit Noordholland en Nocrdbrabant en van 2 uit Zuidholland is de maatschappelijke betrek-

king des aders niet bekend.

69 NUMERIEKE OPGAVE van onderofficieren en korporaals , die aan het leger hier to lande , zoomede aan dat in de kolonien zijn verstrekt , van den 20sten Julij 1874 tot den 19den Julij 1875. Hier to lande. 'Sergeanten .

2

Korporaals Fouriers , die dozen graad hebben verkregen nadat zij als korporaal bij het bataillon gedetacheerd zijn geweest. . Totaal In den omvang , de leiding en de indeeling van het onderwijs zijn geene beduidende veranderingen gekomen , zoodat daaromtrent naar het verslag van 1861 kan worden verwezen. 8 onderofficieren van het bataillon warden bevorderd tot 2den luitenant der infanterie, bij het leger bier to lande; 2 bij dat in Oost-Indie; 7 onderofficieren , bij het bataillon gedetacheerd, tot 2den luitenant-kwartiermeester hier to lande; 5 onderofficieren , waarvan 1 van het bataillon , de overigen daarbij gedetacheerd, tot 2den luitenant-kwartiermeester in Oost-Indie. De uitkomsten van het wetenschappelijk onderwijs gedurende dit tijdvak , mogen als zeer voldoende in aanmerking worden gebragt , daar het volgend aantal overgangen plaats had : van de voorbereidende klasse tot de 3de klasse van den ..: = td

Klasse van het schoolonderwijs , waarbij zij op hot tijdstip hunner aannemi ng ingedeeld waren.

.4::)

c4

r. ..CZ ra;., 0

0

z Eerste A . B Tweede Derde

.

Oost-Indie.



Totaal

.

.

TOTAAL. 15

13

200

200

21

21

223

236

13

cursus 12 ; van de 3de tot de 2de klasse 12 ; van de 2de tot de lste klasse , (2de afdeeling) 14 ; van de lste , (2de afdeeling) tot de 1ste klasse , (1ste afdeeling) 16. § 4. ARTILLERIE INSTRUCTIE-COMPAGNIE.

De getalsterkte der militairen , die op 1 Juqj 1874 onderwijs ontvingen , bedroeg 142. Van dat tijdstip tot 1 Julij 1875 zijn 101 jongelingen aancrenomen. Uit de volgende tabel blijkt in welke provincie van het Rijk de jongelingen onderwijs hebben genoten , bij welke klasse van het schoolonderwijs zij na hunne aankomst werden ingedeald, de maatschappelijke positie hunner ouders, alsmede het aantal der jongelingen, die als korporaal of korporaal-titulair, de compagnie hebben verlaten, 4

Pd 73 g4at ,z1

-6 as1=1 .--, ,. a) , r, -

-z —

72,

o N

c.

a)

• .4

= ce

—01 — prl

rc$ ;-n

0 0 Z

'7:3 = cd

7)

0

rt:j

-4-

4=1 c) a:.

0

a8

a) —a?

,--1 CD

. al .. a

• ,--

f.j

a

0 A - ,CZ. 0 0 -

6

4::

A

ra;.ki. Z

pc;

75

CI

W

73

ce

a

rd

0 .,...

d E.

Z

as

E-4

;..

6Q

»

1

»

1

»

»

n

»

»

»

»

»

»

»

5 4

2 »

» 2

» »

» »

» »

9

9

n

n

30 3 28 40

2

3

»

1

»

»

»

101

1

»

1

s

»

n

29

;.,

44

N

2

2 1 3 3

4 1 1 9

13 » 13 19

6 1 4 3

1 »' » »

9

15

45

14

1

11

14

5

»

1

»

6. .

CD

A'

45

.

0

.

Maatschappelijke betrekkingen der ouders. Officieren , ambtenaren of particalieren , daarmede gelijkstaande.

1

6

Onderofficieren , of daarmede gelijkstaande

4

3

9

2

1

6

1

2

»

»

»

n

t)

28

Soldaten, of daarmede gelijkstaande

4

6

22

7

»

4

1

»

»

»

»

»

»

44

.

9

15

45

14

1

11

2

3

»

1

»

»

»

101

Aantal jongelingen , die als korporaal de compagnie hebben verlaten.

»

,,

»

»

»

»

»

»

»

»

9

9

,)

102

Totaal

.

Met betrekking tot den omvang en de inrigting van het onderwijs kan naar de verslagen van vorige jaren worden verwezen. Gedurende het aangegeven tijdsverloop hadden de volgende overgangen plaats : 52 Van de 3de naar de 2de klasse » 2de B . . . . 10 1ste » » lste klasse B naar de 1ste klasse A 2 Van de 1ste klasse A namen 17 leerlingen deal aan het toelatings-examen tot den voorbereidenden cursus to Utrecht ; 15 hunner werden toegelaten. De uitkomsten van het onderwijs bij de compagnie zijn allezins gunstig geweest.

§ 5 WETENSCHAPPELLTKE CURSUS BIJ DE CORPSEN.

De inrigting van het wetenschappelijk onderwijs bij de corpsen heat geene noemenswaardige verandering ondergaan , zoodat hieromtrent kan worden verwezen naar het verslag van het vorige jaar. De hoofdcursussen to Maastricht , 's Hertogenbosch en Kampen werden op 1 Augustus 1874, respectivelijk door 48, 53 en 23 onderofficieren bijgewoond ; aan de lste klasse van den ceptraalcursus bij het 3de , sedert 1 Mei 1875 bij het 1ste , regement huzaren ward door 14 , aan de 1ste klasse, cursus bij het 1ste regement vesting•artillerie, door 27 onderofficieren deelgenomen. § 6. SCHOLEN BIJ DE CORPSEN. De volgende tabel wijst den toestand aan der scholen gedurende den cursus 1874/75. 18

70

71

.

AANTAL ONDERWIJZERS. CORPSEN.

Zonder

AANTAL LEERLINGEN.

Met

Onderofficieren en korporaals.

TOTAAL.

het radicaal.

het radicaal.

Leerlingen , die bij hunne toelating niet of zeer gebrekkig konden

Soldaten staande armee, tamboers enz.

Miliciens.

TOTAAL.

AANMERKINGEN.

lezen en schrijven.

INF AN

Regement grenadiers en jagers .

15

lste regement infanterie

23

2de

15

91

55

317

463

26

146

88

680

914

126

57 gebrekkig lezen en schrUven. 69 noch lezen noch schrijven,

15

15

100

37

350

487

157

3de

50 gebrekkig. 107 noch lezen noch schrijven.

18

18

106

30

326

462

180 gebrekkig

4de

16

16

100

36

430

566

134

79 gebrekkig. 55 noch lezen noch schrijven.

5de

17

17

70

28

682

780

200

95 gebrekkig. 105 noch lezen noch schrijven.

6de

19

19

130

30

460

620

135

78 gebrekkig. 57 noch lezen noch schrijven.

7de

13

2

15 •

114

38

550

697

193

99 gebrekkig. 55 niet schrijven. 39 noch lezen noch schrijven.

8ste

17

5

22

136

66

535

737

188

93 gebrekkig. 27 niet schrijven. 68 noch lezen noch schrijven.

))

2

I

19

))

1

I

30

166

I

1042

Algemeen depot van discipline

2

Koloniaal werfdepOt

1

Totaal .

156

3

)1

10

CAVA

114

95a

498

105

171

48 ( 38 gebrekkig lezen en schrijven. / 10 noch lezen noch sehrijven.

95

123

26 20 gebrekkig. 6 noch lezen noch schrijven. 8 S 4 gebrekkig. 4 noch lezen noch schrijven.

LERIE.

22

2de

7

1

28

3de

4

))

4

15

37

54

4de

3

1

4

31

30

67

22

2

-24

96

Regement:veld-artillerie . lste regement vesting-artillerie .

16

2de

7

3de Regement rijdende artillerie .

2

Totaal .

46

Algemeen totaal .

229



208

415

82

170

LERIE. 284

301

))

16

13

110

123

57 50 gebrekkig. 7 noch lezen noch Echrijven.

5

17

88

105

39 29 gebrekkig. noch schrij wen. 10 noch lezen

7

10

66

76

10

12

))

2

49 2029 gebrekkig. noch lezennoch sell! ij v en

I)

2

10

25

35

9

))

46

69

583

652

324

))

5

15

241

1222

12

95 gebrekkig lezen en schrijven. 75 noch lezen noch schrijven.

17

MINEURg

Bataillon mineurs en sappeurs

111

15

))

Corps pontonniers

44

))

5

)1

1375

5870

))

ARTIL

derworpen.

4330

8

15

a. waaronder 90 man , aan de strengere tucht on

30

lste regement huzaren

Totaal

62 Noch lezen noch schrijven.

S APPEUR S. 41 650

61 5182

117a 7054

6 gebrekkig. 3 noch lezen noch schrijven.

11

1781

a 10 onderofficieren werden tot fortificatie-ovzigter opgeleid.

72 Zoowel het groot getal leerlingen in de verschiltende klassen van het onderwijs, als de gemaakte vorderingen getuigen van de groote belangstelling en de ijverige bemoeijingen der hoofd- en verdere officieren. De populaire voordragten , aan de Nederlandsche en krijgsgeschiedenis ontleend , meestal door luitenants in verhalenden trant gehouden, brengen in het onderwijs eene gewenschte en nuttige afwisseling. Wederom is het gebleken dat , sedert de onvermijdelijke kosten van dat onderwijs niet meer door de leerlingen , maar door het Rijk worden gedragen , het onderwijs betere resultaten oplevert dan vroeger. Met geringe hulpmiddelen werken deze corpsscholen clan ook niet weinig tot de ontwikkeling van een gedeelte des yolks mede. Gedurende het afgeloopen jaar wend aan 1781 volwassen personen , die niet of slechts hoogst gebrekkig konden leden en schrijven , en die vermoedelijk anders nooit onderrigt zouden hebben genoten , onderwijs gegeven ; terwiji 5273 anderen , welke die kundigheden bij hunne aankornst reeds bezaten , verdere ontwikkeling hebben verkregen. Het gezamenlijk getal leerlingen bodroeg derhalve ruim 7000. § 7.

voldaan ; van de 26 , die niet voldeden", gaven blijken yan geen genoegzame kennis in : de rekenkunde de evenredigheden .

,

19 12

de stelkunde



22

de meetkunde ..

8

de nederlandsche taal



2

de fransche taal



11

de engelsche taal. .

9

de algemeene geschiedenis. .

6

de vaderlandsche geschiedenis . de aardrijkskunde .

7 8

Het studiejaar ving aan met 69 adelborsten : 23 adelborsten 2de klasse in de lste afdeeling ;

KONINKLIJK INSTITUUT VOOR DE MARINE TE WILLEMSOORD.

Op 1 October 1874 werd de betrekking van kommandant en directeur van het onderwijs aan deze inrigting aanvaard door den kapitein-luitenant ter zee J. W. BINKES en do luitenant ter 7ec der 1 ste klasse P. TEN Bosca van de tijdelijke waarneming daarvan eervol ontheven. Door de benoerning van den kapitein-luitenant W. L. A. GERICKE tot inspecteur over de artillerie aan het Departement van Marine, werd (le luitenant ter zee der 1ste klasse W. F. BLAAUW met het geven van onderwijs in de artillerie belast. De heer dr. A. A. DEENIK werd met 1 September 1875 wegens gevoiderden leeftijd op pensioen gesteld , en in het geven van onderwijs in de algemeene geschiedenis, aardrijkskunde en hoogduitsche taal vervangen door den heer A. KAMP. Ten gevolge van de benoemTng van den beer N. J. LEYER tot gemeente-architect, werd bet geven van onderwijs in bet regtlijnig teekenen opgedragen aan den leeraar in de wiskunde A. VAN VOORNEVELD. De luitenant ter zee der 2de klasse J. P. J. LUCARDIE , belast met de politie , werd door zijne benoeming tot directeur van de zeevaartkundige school te Rotterdam en daarmede gepaard gaand eervol ontslag uit de zeedienst, met 16 Februarij 1875 vervangen door den luitenant ter zee der 2de klasse H. BERNELOT MOENS Onder het minder personeel werd alleen wijziging gebragt in de positie van den oppersehipper J. WEEKS die van zijne betrekking als chef d'dquipage van 't wachtschip te Willemsoord werd ontslagen , ten einde zich nog meer onverdeeld to kunnen toewijden aan bet onderwijs in het splitsen en knoopen en in de tuigoefeningen. Bij de begrooting van 1875 werden eenige billijke tractementsverhoogingen aan sommigen van het onderwijzend personeel toegekend , en werd ook het lot van de minderen , die daarbij dienst deden , aanmerkelijk verbeterd. Alle aan het Instituut geplaatste officieren en burgerleeraren gingen onvermoeid voort om do aau hunne leiding toevertrouwde adelborsten voor hunne bestemming bekwaam en geschikt to maken. De heer J. J. BACKER DIRKS voltooide het 4de "deel zijner geschiedenis van het zeewezen ; de heer B. L. VRIES gaf eene handleiding voor goniometrie en trigonometrie in het licht ; de luitenant ter zee der lste klasse J. W. VISSER vervaardigde een aantal teekeningen op groote schaal ten gebruike bij het onderwijs in de stoomwerktuigkunde, De uitkomsten van bet v'ergelijkend examen der adspiranten voor adelborst 3de klasse, in de maanden Junij en Julij 1874 gehoucten , waren de volgende : Voor de 24 opengestelde plaatsen meldden zich 54 adspiranten aan : 4 daarvan , waaronder 1 voorwaardelijk , werden geneeskundig ongeschikt • bevonden , 7oodat door 51 aan het examen werd deelgenomen. Aan de vereischten voor het examen werd door 25



19

idem

3de

» 2de

27

idem 3de

» 3de

.

Tegen het einde der maand Mei legde de geheele 1ste afdeeling het eindexamen of , en word na afloop van den oefeningstogt met de Urania en daarop volgond praktisch eindexamen ter bevordering tot adelborst der 1ste klasse voorgedragen. Aan de beide eersten in die afdeeling , de adelborsten J. W. A. F. VAN DEN BERG en J. A. BOREL werden door den Minister de gebruikelUke geschenken uitgereikt. Van de 2de afdeeling moesten 4 , van de 3de afdeeling 7 adelborsten een overgangsexamen ondergaan , waarvan de uitkomst was dat van elk dozer afdeelingen 3 niet in staat werden geoordeeld het onderwijs in eene hoogere afdeeling to volgen. Daar van de drie adelborsten van de 3de afdeeling, die niet aan het examen voldeden , ddn door langdurige ziekte in zijne studien was verhinderd geworden , 'en de ontoereikende kunde van de anderen , naar het oordeel van den raad van bestuur, niet to wijten was aan onv oldoende geestvermogens of aan zoodanig gemis aan lust en ijver dat het vermoeden gewettigd werd, dat zij den cursus niet behoorlijk zouden kunnen volgen , bloven zij ingevolge art. 30 van het reglement nog een jaar in de 3de afdeeling over Ten einde de overgangs-examens to verscherpen , en ze een sterkeren prikkel to doen zijn om den ijver bij de studien op te wekken , werd art. 120 van het huishoudelijk reglement door den Minister in dier voege gewijzigd , dat aan de commissie voor de overgangs-examens twee leden van den raad van bestuur als leden werden toegevoegd. Hierdoor nemen ook personen, die in de hoogere afdeelingen onderwijs geven , voortaan aan de examens deel on ontstaat daardoor eene grootere kans voor eene juistere beoordeeling van de al of niet geschiktheid tot overgang in eene hoogere afdeeling ,. dan vroeger het geval was teen alleen de kommandant van het Instituut als president van de overgangs-examens de eenige persoon was in die commissie , die met het onderwijs aan het Instituut in betrekking stond. Om den lust en ijver nog meer op to wekken werd eerie grootere vrijheid in de studien gedurende de eigen oefeningen gegund, on awn de adelborsten , die door de leeraars op lijsten voor onvoldoende bekwaamheden waren aangeteekend , het gebruik der amusementzaal ontzegd , ten einde gedurende de uitspanningsuren zich to wijden aan de studio van die vakken , waarin zij achterlijk bleken to zijn. Deze maatregel werkte uitstekend en had ten gevolge dat het aantal adelborsten , die in een of ander leervak voor onvoldoende stonden aangeteekend, dit jaar veel ringer dan vroeger was. De wijze van opvoeding onderging verandering , was misschien iets gestrenger , terwijl er meer naar gestreefd werd den militairen geest in de adelborsten te on twikkelen. .

73 Groote karaktergebreken werden bij ben niet opgemerkt ; bijna alle straffen werden opgelegd voor feiten die op rekening konden gesteld worden van de onbezonnenheid, den jeugdigen leeftijd eigen. Er konden dan ook een vrij groot aantal belooningen worden uitgereikt. Om den geest van kameraadschap onder de adelborsten aan to kweeken, werd de kleine amusementzaal , die vroeger uitsluitend voor de 3de afdeeling bestemd was , ten gebruike afgestaan aan de iste afdeeling, met vergunning evenwel om ook van de groote zaal gebruik to mogen maken. De gezondheidstoestand liet gedurende het afgeloopen jaar niets to wenschen over , en mag zelfs uitmuntend genoemd worden. Ook dit jaar werd de boekerij van het Instituut weder verrijkt door geschenken van eenige wetenschappelijke instellingen , en werden eenige werken aangekocht voor de verdere ontwikkeling van het onderwijzend personeel. -

§ 8. OPLEIDING VAN MACHINIST-LEERLINGEN AAN BOORD VAN HET WACHTSCHIP TE HELLEVOETSLUIS.

In de wijze van opleiding en in het onderwijs der machinist-leerlingen 2de klasse zijn in dit studiejaar goene veranderingen gebragt. Na voldoend afgelegd examen werden 4 jongelieden van het studiejaar 1871 en 7 van 1872 , in Junij 1874 tot machinist-leerling lste klasse bevorderd ; in Augustus 1875 had er wederom een examen plants , ten gevolge waarvan 2 leerlingen van 1872 en 18 van 1873 tot machinist-leerling 1ste klasse konden worden bevorderd. De machinist der lste klasse in het vaste corps machinisten J. C. GRAUE werd met 1°. Januarij 1875 benoemd tot officier-machinist 2de klasse, en de machinist der 2de klasse P. J. C. DE HEN tot machinist der iste kl. Een leerling werd door zielsziekte , twee door totaal gebrek aan lust in hun vak op verzoek uit de zeedienst ontslagen. Ten gevolge van eene oproeping in de Staatscourant meldden zich een 46ta1 adspiranten aan voor het vergelijkend examen ; in Julij 1875 werden daarvan 27 jongelieden als machinist-leerling 2de klasse aangesteld , zoodat het getal leerlingen aan deze inrigting thans 41 bedraagt. Aan de lessen van het oudste studiejaar namen 13 , aan die van het jongste studiejaar 28 jongelieden deel. 9. OPLEIDING VAN LIGTMATROZEN EN JONGENS AAN BOORD VAN HET WACHTSCHIP TE AMSTERDAM. In het afgeloopen jaar kwamen aan boord van het wacht&chip to Amsterdam nit de werving aldaar 21 ligtmatrozen en 104 jongens ; van 't wachtschip to Willemsoord 19 jongens ; van 't wachtschip to Hellevoetsluis 33 jongens , en van de kweekschool to Leiden 99 jongens ; to zamen 21 ligtmatrozen en 255 jongens. Door een aantal plaatsingen bij de opleiding voor bootsmansleerlingen en stuurmansleerlingen en door overplaatsing aan boord van de wachtschepen of op active bodems , werd dit cijfer gebragt op 183 ligtmatrozen en jongens , die thans aan boord gevormd worden. De jongens worden verdeeld in 3 afdeelingen , al naar mate hunner bekwaamheden in de exercitien met het geweer , geschutoefeningen , in het tuig enz. De iste afdeeling bestaat nit de meest geoefeOde jongens ; zij die afkomstig zijn van de kweekschool voor zeevaart to Leiden worden meestal dadelijk in de lste afdeeling geplaatst. Bij vernieuwing kan aan deze inrigting alle lof worden toe ebragt. De jongens toch , van daar afkomstig , onderscheiden zich bij voortd.uring door een zeer goad gedrag, door zindelijkheid, orde en liver , en kunnen , wat hunne bekwaamheden betreft , het onderwijs in de gemelde iste afdeeling met vrucht volgen. De oefeningen en exercitien geschiedden zooveel mogelijk naar een vastgesteld zomer- en winter-tableau ; wanneer door ongunstige weersgesteldheid of andere umstandigheden daaraan gees gevolg kon worden gegeven , trad het schoolonderwijs daarvoor in de plants. ,

Dat onderwUs girig niet verde'• dan goad lezen ,.schrijVen en de 4 hoofdregels van 't rekenen , hoogstens tot on met de breuken , met toepasselijke voorbeelden op het lijksch leven. Bij de leesoefeningen werd zooveel doenlijk een historisch onderwerp gekozen ; ook word eenig onderrigt in de aardrijkskunde gegeven. Opmerkelijk is het dat over het algemeen de meeste uit de werving aankomende jongens vrij good kunnen lezen en schrijven , doch bijzonder weinig geoefend zijn in het rekenen en in de kennis van de nederlandsche taal. Van de aan boord zijnde 183 ligtm:ttrozen en jongens konden 15 niet en 23 slechts hoogst gebrekkig lezen on schrijven. Hoewel de exercitien met het geweer niet altijd geregeld konden geschieden , omdat de garnizoens-schietbaan voor de marine niet altijd beschikbaar was, zoo werd daaraan toch zooveel mogelijk de hand gehouden ; die met het ge-. schut hadden plaats door het houden van theorie over de aan boord aanwezige batterij. Met het beste gevolg werden de jongens in de exercitien met de zeilen en in het tuig geoefend. Op de aan do werf aanwezige doelmatig ingerigte model schoenerbrik werd door een der opperschippers theoretisch onderwijs in het tuig enz. gegeven. Door de geregelde communicatie met den wal per vlet of sleep werden de jongens , afgescheiden van de afzoni derlijke oefeningen daarin , tot goede roeijers gevormd. Het zwemmen had den geheelen zomer plaats ; doelmatige voorzorgen werden ter vobrkoming van ongelukken genomen ; behalve een 30tal jongens , die voor hunne aatv boordkomst daarin reeds waren geoefend , werd een 50tal tot goede zwemmers gevormd. Behalve do kleine algemeene verloven met ltersmis Paschen en Nieuwjaar, werd zooveel mogelijk aan zondere aanvragen um verlof gunstig gevolg gegeven. Nadat op 1 Augustus 1875 door den directeur on kommandant der marine de inspectie over het wachtschip had plaats gehad , werd beurtelings aan alien een verlof van 14 dagen verleend. Zooveel doenlijk werden de jongens in de gelegenheid gesteld om gebruik to maken van de genoegens die de hoofdstad aaubiedt ; op eene daartoe gedane aanvraag werd door de directie van het genootschap Natura Artis gistra aan de equipage verguod om gratis de terreinen to bezoeken. Officieren on onderofficieren bij deze opleiding geplaatst, gaven in de vervulling hunner niet gemakkelijke tank veel stof tot tevredenheid. Do gezondheidstoestand der equipage was dit jaar zeer gunstig ; epidemische ziekten kwamen niet voor. De jou.-gens zion er over het algemeen flunk on gezond uit on verlangen bijna alien naar het tkidstip orn naar zee te gaarr. Verscheidene jongens, die in alle opzigten in aanmerking kwamen voor eene plaatsing bij de opleiding voor bootsmansieerlingen , gaven nadrukkelijk hun veriangen te kennen om liefst zoo spoedig mogelijk op een zeeschip geplaatst to worden. ,

§ 10. OPLEIDING VAN 1300TMANSLEERLINGEN AAN BOORD VAN 1IET WACHTSCHIP TE WILLEMSOORD.

Do bemannin bestond op 1 October 1874 uit 30 boots° 2de klasse , 4 matrozen 3de klasse , 44 mansleerlingen li,:tmatrozen on 3 jongens Na afgelegd examen werden 7 bootsmanslee•lingen 2de klasse tot 1ste klasse bevorderd, 9 jongeliecien tot bootsInansleerling lde klasse en 1 jongen tot ligtrnatroos; on/ ongeschiktheid of slecht gedrag werden verwijderd 1 bootsmansleerling 2de klasse on 22 minderen, zoodat de sterkte bij den aanvang van den winteTcursus was zamengesteld uit 31 bootswansl€erlingen en 20 minderen. Door een aantal mutatien was die sterkte bij het begin van den zornorcursus gebragt op 32 bootsmansleerlingen 2de klasse en 49 ligtmatrozen en jongens. Do zomeroefeningen , die met 19 April een aanvang namen , werden even als vroegere jaren in de Zuiderzee gehouden. Daarbij bleek dat do jongeling( n over het algemeen voldoende voordeel hadden getrokken van hot hun gegeven 19 ,

•

•

•

74 onderwijs, en dat de opleiding ook dit jaar goede vruchten had gedragen , al kon ook de opmerking niet achterwege gehouden worden dat het gehalte der jongelingen , die een vorig jaar de opleiding verlieten , beter was dan dat van hen , die dit jaar weggingen. Ook liet het gedrag van de oudste afdeeling wel wat te wenschen over. Op 1 October 1875 bestond de opleiding uit 30 bootsrnansleerlingen 2de klasse, waarvan 12 werden voorgedragon tot het afleggen van examen voor lste klasse, en 51 minderen, waarvan 9 voor bootsmansleerling 2de klasse in aanmerking konden komen ; de overigen waren nog to kort aan boord om bevorderd to kunnen worden. Met November 1875 nam de wintercursus een aanvang; geregeld werd onderwijs gegeven in het lezen , schrijven, rekenen , in de kennis van artillerie, tuig en reglementen ; overdag hadden bovendien oefeningen plaats met geweer , sabel , geschut , in het roeijen splitsen en knoopen , in gymnastiek , schermen enz. § 11. OPLEIDING VAN STUURMANSLEERLINGEN AAN BOORD VAN HET WACHTSCHIP TE AMSTERDAM. .Het toenemend gebrek aan stuurlieden bij de zeemagt heat er toe geleid om bij vernieuwing eene opleiding voor die betrekking in het leven to roepen. In December 1874 werd last gegeven om , bij wijze van proefneming aan boord van het wachtschip to Amsterdam eenen cursus te openers your stuurmansleerlingen , en dien te doen aanvangen met een 6tal ligtmatrozen of jongens, die door bekwaamheid, aanleg en gedrag daartoe het incest geschikt voorkwamen. Al zeer spoedig bleek dat dit cijfer gevoegelijk op 9 kon worden gebragt, en waren de voorloopige uitkomsten van het gedurendo drie maanden gegeven onderwijs, zoo beredigend , dat reeds met 1 April 1875 een 8tal ligtmatroz n en jongens, waarvan de helft van de kweekschool -toor zeevaart to Leiden afkomstig was, na een zeer voldoend afgelegd examen tot stuurmansleerling kon worden bevorderd Ilet onderrigt werd opgedragen aan den opperstuurman A. A. LINTEL terwij1 de luitenant ter zee der 2de klasse S. K. SYBRANDI sneer bepaald met het toezigt over de leerEngen en het onderwijs werd belast. Zooveel mogelijk werd getracht bij de jongelieden degelijke goede gronden to 'even , opdat zij het onderwezene niet alleen van buiten zouden leeren , maar het ook duidelijk begrijpen , ten einde later door eigen studio eene meer orn vangrijke kennis in de stuurmanskunst te kunnen N erk rijge n ; eenmaal toch de kwaliteit van 3den stuurman verkregen hebbende , zullen zij meestal aan eigen krachten overgelaten zijn , en zich verder zelve moeten bekwamen. Hoewel bet verschil in bevattelijkheid niet onopgemerkt bleef, was bij de meesten bovendien de elementaire opvoeding hoogst oppervlakkig. Echter viol over kunnen ijver en goeden wil niet to klagen , en zij geven grond om te verwachtèn , dat in den aanvang van 1876 bet meerendeel de theoretische bekwaamheden voor 3den stuurman zal hebben verkregen. Twee van de vlugsten , die dit standpunt reeds hadden 1,ereikt , werden aangewezen cm op naar zee bestemde bodems to worden geplaatst , ten. einde zich daar verder praktisch to vormen. Vier ligtmatrozen en een jongen werden later nog als adspirant-stuurmansleerlingen aan de opleiding toegevoegd, orn , wanneer zij daartoe geschikt werden bevonden , tot het doen van examen voor stuurmansleerling te worden voorgedragen. In verband met de gelegenheid tot bet geven van onderrigt , bestaat liet voornemen om een getal van 12 stuurmansleerlingen voorloopig niet to overschrijden ; al zou ook dit cijfer voor belangrijke uitbreiding vatbaar zijn , wilde men oldoen aan de talrijke verzoeken , die door de betrekkingen van schepelingen um plaatsing bij de opleiding .o.daan worden. ,

.

,

§ 12.

OPLEIDING VAN MILITAIRE GENEESKUNDIGEN.

In het personeel , belast mei bet geven van onderwijs .

aan , en met het houden van toezigt over de militaire studenten , heeft geen verandcring plaats gehad. Het onderwijs is op dezelfde wijze en gelijken voet als ten vorigen jare gegeven. De cursus begon op 1 October 1874 met een getal van 210 militaire studenten , en wel voor de landmagt . . zeemagt Oost-Indie West-Indie .



57 28 • 122 3.

Gedurende den cursus is aan 12 militaire studenten een eervol ontslag uit hunne betrekking verleend , en wel voor de landmagt • • zeemagt. . • • • Oost-Indie . • • • •

5 3 4.

Door 5 militaire studenten is in den loop van het jaar het arts-examen afgelegd. Zij werden tot officier van gezondheid benoemd , en wel voor de landmagt 2 Oost-Indie. • • 3. Op 1 Augustus 1875 waren er 53 militaire studenten die het diploma van candidaat-arts verkregen , dat is , die het natuurkundig staats-examen in zijn geheel hebben :afgelegd , on zich alzoo tot het geneeskundig staats-examen voorbereiden. Daarvan waren voor de landmagt zeemagt Oost-Indie West-Indie • •

11 10 31 1.

Het onderrigt in den wapenhandel had geregeld plaats zoo ook het onderrigt in de rijkunst. Het onderzoek naar de gemaakte vorderingen der studenten is door den inspecteur van de geneeskundige dienst der landmagt bij zijne jaarlijksche inspectie geschied , en was over het algemeen bevredigend te noemen. I I et or d !rwijzond on tnezigthoudend personeel heeft blijken gegeven , uitmuntend voor die taak berekend to wezen. Het getal rnilitaire studenten bedroeg op 1 Augustus 1875 198, en wel voor de landmagt . zeemagt. Oost-Indie. West-Indie

. . . 52 • . 25 . 118. 3. • •

Voor de plaatsing als militair student hebben zich tot 15 Julij 1875 37 adspiranten aangemeld; 4 hunner werden afgekeurd, 33 hebben aan de vereischten voldaan. Voor de twee opengestelde plaatsen als pharrnaceutisch student bier te lande en voor eene plaats als geneeskundig student voor de dienst in West-Indie , hebben zich goon adspiranten aangemeld. In het tijdvak van 1 Augustus 1874 tot 31 Julij 1875 werden aan het hospitaal to Amsterdam de navolgende bevorderingsexamens afgenomen : voor bet leger hier to lande: aan 3 officieren van gezondheid der 2de klasse dat voor de lste klasse, met goed gevolg. Zij werden reeds benoemd ; aan 1 officier van gezondheid der 2de klasse, dat voor de 1ste klasse , met ongunstig gevolg; aan 2 apothekers der 2de klasse, dat voor de lste klasse , met good gevolg; aan 1 apotheker der 2de klasse, dat voor de lste klasse, met ongunstig gevolg; aan 1 apotheker der 3de klasse, dat voor de 2de klasse; met good gevolg; aan 1 apotheker der 3de klasse, dat voor de 2de klasse, met ongunstig gevolg.

75 voor het leger in West-Indie :

leerlingen luiden gunstig, inzonderheid omtrent de beide leerlingen van het eerste studiejaar. Die van het hoogste, twee in getal, legden met good gevolg het eindexamen of en werden bij Koninklijk sluit van 17 Julij 1875 benoemd tot apotheker der 3de klasse bij de militaire geneeskundige dienst in Nederlandsch Indie.

aan 2 officieren van gezondheid der 3de klasse , dat voor de 2de klasse, met goed gevolg. Zij werden als zoodanig reeds benoemd. § 13. OPLEIDING VAN MILITAIRE APOTHEKERS VOOR HET LEGER IN OOST- EN WEST-INDIE.

LAGER ONDERWIJS.

De cursus werd gevolgd , in het eerste studiejaar door 2 , in het tweeds door 2, in het derde door 3 en in het vierde door 2, to zamen door 9 kweekelingen. Even als in vorige jaren was de leiding van den cursus opgedragen aan den emeritus-hoogleeraar G. J. MULDER. Zip° berigten omtrent de vlijt en de' vorderingen der

Openbare scholen.

§ 1. GETAL EN AARD DER SCHOLEN. De volgende tabel bevat eene opgave van het aantal openbare en bijzondere scholen, bij het einde van 1874 , vergeleken met dat van 1873.

Gesubsidieerde bijzondere scholen.

Niet gesubsidieerde bijzondere scholen.

TOTAA L.

PROVINCIEN. Totaal.

Totaal.

Noordbrabant in 1874

241

70

311

» 1873

241

71

312

1

» 1874

265

57

322

10

,, 1873

265

59

324

14

1874

283

52

335

1873

276

58

Noordholland » 1874

244

1873 1874

Gelderland Zuidholland

Zeeland

42

99

141

284

177

461

10

11

39

98

137

281

179

460

26

36

49

82

131

324

165

489

29

43

49

78

127

328

166

494

2

8

10

88

113

201

373

173

546

334

1

6

7

93

114

207

370

178

548

89

333

4

12

16

59

136

195

307

237

544

245

87

332

4

12

16

50

147

197

299

246

545

105

47

152

2

2

13

20

33

120

67

187

2

105

47

1874

73

9

82

1873

74

8

1874

331

1873 Overijssel »

8

2

10

21

31

117

68

185.

15

34

37

71

107

61

168

82

13

13

35

39

74

109

60

169

26

357

8

8

55

13

68

386

47

433

331

27

358

7

7

53

11

64

381

45

429

1874

195

19

214

5

17

22

28

14

42

228

278

1873

199

16

215

7

19

26

30

16

46

236

50 51

n 1874

204

30

234

1

8

9

32

6

38

237

44

281

207

25

232

1

8

9

29

5

34

237

38

275

1874

149

2

151

4

4

7

1

8

156

7

163

» 1873

151

2

153

4

4

7

1

8

158

7

165'

117

58

175

4

5

. 15

39

54

133

101

231

121

54

175

5

5

11

42

53

132

101

233

2207 459

2666

26

110

136

422

560

982

2655 1129

3784

2215 454

2669

30

113

143

406

572

978 2651 1139

3790

— 4 -- 3

7

16 — 12

4 -- 10

6

Utrecht Friesland

10

Limburg

1

15

1873

Drenthe

Totaal.

9

152

Groningen

Totaal.

•

.

•

1873

1874

•

1873

Totaal in 1874 . » 1873 .

Vermeerdering .

•

•

•

8

5

3

11

11

1

S

287

76 Voor het eerst sedert vele jaren had in het getal der openbare scholen eene , hoewel geringe , vermindering plaats ; de wisselingen in de onderscheidene provincien waren van weinig beteekenis. Doze vermindering greep plaats in Noordbrabant , Gelderland , Friesland , Overijssel en Drenthe , en was voornamelijk een gevolg van

vergrooting van reeds bestaande localen , waardoor stichting van nieuwe voorkomen werd. De vermindering der gesubsidieerde bijzondere scholen spruit hoofdzakelijk voort uit intrekking van subsidien. In de volgende tabel zijn de gemeenten vermeld, waar geen openbare scholen aanwezig waren.

De kinderen hadden gelegenheid

Aanmerkingen.

GEMEENTEN.

PROVINCIEN.

onderwijs to ontvangen to

Gelderland Zuidholland

•

Zeeland . • • •

Utrecht

•

•

Hemmen.

Dodewaard.

Vlaardingerambacht.

Vlaardingen , Schipluiden en Kethel.

Heille.

Aardenburg en Sluis.

Achttienhoven.

Westbroek.

Breukelen St. Pieter.

Tienhoven en Breukelen Nijenrode.

Haarzuilens.

Vleuten.

Hoenkoop.

Oudewater.

Laagnieuwkoop.

Kockengen.

Loenersloot.

Loenen en Ruwiel.

Maarsseveen.

Maarssen en Tienhoven.

Ouden-Rijn.

Vleuten.

Rijzenburg.

Driebergen.

Snelrewaard.

Oudewater en Linschoten.

Veldhuizen.

Harmelen en Vleuten.

Willeskop.

Montfoort en Oudewater.

Eene vergelijking van deze tabel met die van het vorige jaar , doet zien , dat niet alleen de gemeenten waar geene openbare scholen gevestigd waren , dezelfde bleven , maar dat ook in het getal der scholen van naburige gemeenten , waar de kinderen gelegenheid hadden onderwijs to ontvangen , geen verandering plaats greep. Ook in 1874 gaven de inwoners van Hemmen , voor wier kinderen de openbare school to Dodewaard was opengesteld , de voorkeur aan de in hunne gemeente bestaande bijzondere school. In de gemeente Heille is , op advies van den inspecteur van het lager onderwijs , door eene commissie uit de leden der Gedeputeerde Staten , een plaatselijk onderzoek ingesteld naar den toestand van het onderwijs aldaar , dewiji de voorziening in d© behoefte aan lager onderwijs , door overeenkomsten met de naburige gemeenten Aardenburg en Sluis , onvoldoende geacht werd. De uitslag daarvan is geweest dat door Gedeputeerde Staten , bij bun besluit van 2 October 1874 , de oprigting van eene openbare school to Heille is bevolen , hoofdzakelijk ten behoeve der bewoners van het zoogenaamde Oud-Heille; onder bepaling dat die school met 1 Januarij 1876 in working treden zou. Onderscheidene gemeenten voorzien in do behoefte aan onderwijs , niet alleen door eigen scholen, maar bovendien door scholen gemeenschappelijk met naburige gemeenten opgerigt en onderhouden. In 1z374 bestonden de navolgende overeenkomsten van dien acrd.

Provincie.

De school werd door geen enkel kind uit Hemmen bezocht.

G emeenten of onderdeelen van gemeenten.

Gemeenschap met

Noordbrabant . Bergen op Zoom. Woensdrecht. Wouw. Bergen op Zoom, Boxtel. St. Oedenrode, Schijndel en St. Michielsgestel. Dinther. Heesch en Nistelrode. Uden. Dinther , Nistelrode en Veghel. Fijnaart.

Willemstad.

Veghel.

St. Oedenrode en Schijndel.

Empel.

Alem c. a.

Terheyden.

Zevenbergen.

Vierlingsbeeh.

Sambeek.

Rucphen.

Etten en Hoeven.

Gilze.

Oosterhout.

Berlicum.

Nuland en Heeswijk.

Dorst.

Gilze en Oosterhout.

Deurne.

Asten.

Woudrichem. Heeswijk.

Poederoijen. Schijndel.

77 Gemeenten of onderdeelen van gemeenten.

Provincie.

Noordbrabant . . Nieuw-Vosmeer.

(Very°1g).

Gelderland.

.

Gemeenschap met

Steenbergen.

Vlijmen.

Cromvoirt.

Dinther.

Schijndel.

Son.

St. Oedenrode.

Apeldoorn.

Ede.

Idem. Barneveld. Voorst.

Barneveld. Apeldoorn. Idem.

Hemmen.

Dodewaard.

Lichtenvoorde.

Ruurlo.

Neede.

Diepenheim.

Oldebroek. Zuid-Beijerland. Goudswaard.

Zuidholland • .

Giessendam. Giessen-Nieuwkerk.

Peursum.

Tienhoven.

Zegwaart.

Zoetermeer.

Nieuwkoop.

Zevenhoven en Wilnis.

Noordholland . . Obdam.

Barwoutswaarder. Berkhout Hensbroek en Spanbroek.

Zeeland . . Abcoude-Proost- A.bcoude Baambrugge.

Utrecht

Gemeenten of onderdeelen van gemeenten.

Limburg . . . .. Grevenbicbt.

Gemeenschap met

Obbicht en Papenhoven.

Gronsfeld.

Rijckholt.

Haelen.

Nunhem.

Eli.

Hunsel en Grathem.

Meijel.

Deurne.

Schin op Geulle.

Strucht.

Thorn.

Ittervoort.

Er waren alzoo over het geheel 59 genareenschappelijke scholen in 1 874. Even als in het vorige jaar, bleef ook 'in 1874 het, op 12 December 1872 door Gedeputeerde Staten van Noordbrabant gegeven , bevel tot oprigting eerier tweede school in de gemeente Helmond buiten gevolg. Dit uitstel staat in verband met het plan tot stichting eener bijzondere school voor jongens aldaar, die, komt zij tot stand, voldoende ruimte zal bieden aan de gemeenteschool.

Idem.

Ameide.

Rietveld.

Provincie.

Maarssen.

Maarsseveen.

Polsbroek.

Vlist.

Tienhoven.

Maarsseveen en Breukelen St. Pieters.

Veenendaal.

Ede.

Vleuten.

Ouden Rijn.

Westbroek.

Achttienhoven.

De gemeenteraad van Ginneken c. a. verzocht aan den Koning vernietiging van het besluit van Gedeputeerde Staten van Noordbrabant , bevelende vermeerdering van het your die gemeente bepaald getal openbare lagere scholen , met het oog op de bestaande behoefte in het gehucht den bout. Bij Koninklijk besluit van 24 April 1874, n°. 7 (gevoegd onder n°. LVIII van bijlage I achter dit verslag) werd die vernietiging uitgesproken. De afdeeling Nijmegen van de Vereeniging tot bevordering van het volksonderwijs in Nederland, wendde zich tot den Koning , met verzoek de oprigting eener school voor meer uitgebreid lager onderwUs voor meisjes te Nijmegen te bevolen. Bij Koninklijk besluit van 10 Mei 1874, n°. 17, (zie no. LIX van bijlage I achter dit verslag) werd gernelde afdeeling , met opzigt tot haar verzoek , niet ontvankelijk verklaard. ,

Friesland. . .

. Rottevalle.

Achtkarspelen , Smallingerland en Tietjerksteradeel.

Finkum.

Ferwerderadeel en Leeuwarderadeel.

Heidenschap.

Hemelumer-Oldephaevt en Noordwolde en Workurn.

Overijssel . . • • Groningen . . . . Grijpskerk.

Dren the

Oldehove.

Hoogkerk.

Aduard.

Oude-Pekela.

Nieuwe Pekela.

Scheemda.

Nieuwolda.

Alterveen.

Hoogeveen en Zuidwolde.

In Zuidholland deden zich twee gevallen voor , wanrin art. 17, alin. 2 der wet word toegepast. Het eerste betrof de gemeente 's Gravenhage ; de gemeenteraad kwarn van die uitspraak in hooger beroep, hetwelk ongegrond verklaard werd bij Zijner Majesteits besluit van 20 November 8574, n°. 24. (Zie n°. LX van 13;ilage I achter dit verslag,) Gedeputeerde Staten hebben wijders de oprigting bevolen eener openbare school voor gewoon lager onderwijs in wijk A van de gemeente Ouderkerk aid IJssel. Aan het tot stand komen eener school in dat gedeelte der gemeente was reeds sedert langen tijd dringend behoefte, niet alleen omdat de eenige openbare school geen voldoende ruimte meer aanbood, maar bovenal .dewijl, ten gevolge van den grooten afstand tusschen de gemeenteschool en de woningen der ingezetenen in genoemde wijk , veelvuldig schoolverzuim plaats had. In die uitspraak is door den gemeenteraad berust.

Gelijk op bladz. 73 van het verslag van het voorgaande jaar is medegedeeld , kwam do gemeenteraad van Dantumadeel in beroep bij den Koning, van eon besluit van, Gedeputeerde Staten van Frie-land , bevelende de opric 6 ting eener openbare school to Wouterswoude. Bij Konin1lijk besluit van 1 September 1874 , n°. 9, is het besluit van Gedeputeerde Staten vernietigd. (Lie n°. LXVII van bijlage I achter dit verslag.) ,

Do volgende tabel geert eon overzigt van den versehilleaden aard thr niet gesubs:dieerde bijzondcre scholen. 20



78 SCIIOLEN VAN

DIAKONIE- EN WEESHUISSCHOLEN.

Scholen voor Roomsch-katholijke.

Protestantsche. Roomsch•katholijke.

Protestantsche.

Van de Vereeniging

Israelitische.

voor

PROVINCIEN.

Gewoon L. 0.

Meer Meer Meer Meer Meer Gewoon Gewoon Gewoon Gewoon uitgebreid uitgebreid uitgebreid uitgebreid uitgebreid L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0.

Gewoon L. 0.

Scholen

hoofdonderwijzer

niet in de vorige

of de

rubrieken begrepen.

Israelitische.

Van geestelijke orden.

Overige.

Christelijk Nationaal schoolonderwijs.

rekening van den

Overige.

TOTAAL.

hoofdon derwijzeres.

Meer Meer Meer Meer Meer Meer Gewoon Gewoon Gewoon Gewoon Gewoon uitgebreid uitgebreid uitgebreid uitgebreid uitgebreid uitgebreid L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. L. 0. Afaxwmffrosismrisixamemwwwww..*.PaINIIIIIIIIMNIMMINImmarliNiximaiwwwwissersarramell0

3

1

Noordbrabant .

1

Gelderland .

2

Znidholland. .

8

3

3

Noordholland .

11

3

2

2

Utrecht .

7

Friesland. .

4

Overijssel. .

1

2

Limburg ,

1

12

5

4

3

7

4

9

5

8

5

3

2

8

2

4

»

»

»

4

1

»

»

»

45

8

»

»

»

8

2

»

»

»

20

)1

1)

))

7

»

11

1

2

8

»

1

Drenthe .

1

9

)1

»

Groningen .

1

1

»

2

»

30

19

»

»

Zeeland .

»

2

3

3

1)

3

1

6

1

4

1

5

2

5

2



n

9

25

n

n

»

3

4

n

2

n

n

1

n

n

n

6

n

. n

n

n

n

n

1

n

n

3

10

1

n

n

55

13

n

28

14

n

,,

32

6

n

n

7

1

2

»

15

39

a

7

Totaal in 1874 .

35

10 I

14

4 I

3

2 I

116

33

46

38

63

141

57

34

3

1

71

285

14

12

422

560

» 1873 .

40

10 1

15

5

.3

2

116

29

41

36

54

140

52

34

3

1

64

304

18

11

406

572

Vermeerdering .

5

-- 1

1

4

5

2

9

1

7

-- 19

4

1

16

,

1)

5

7--

12



80 g 2. ONDERWIJZEND PERSONEEL.

en hulponderwijzeressen en der mannelijke en vrouwelijke kweekelingen bij de lagere scholen in 1871, wordt in het volgend overzigt opgegeven.

Het getal der hoofd- en bulponderwijzers , der hoofd-

em Gil

(..aamnosTA) CD

GV c-.4

• UO2EilI03109AiX

ce N

• U9SSO/OZCIAAJEVIOdinH

a)

co

L10 C4

Ir4 r-I

cm

d'' ,c)

in ,,,

c N.

r-4

e cq

Cr CI'

i

CO

Get

-,ti

c

r4

r..4

CeD

.11 Ci

in

LCD =

-

.

in

(..o.,

C nejl

CeZ

LCD CO

Gr4

t,..

to ,--i

e..., N

JO

00

-4

c)

-.4

CO I CS

in

V.Z

rf

ri

C",J

L,• t.0

CO -7ti

(X)

r4 •vefi

Ift n4 gerl

r-I ..,t' ..11

"..ti

...4

00

-4..a = CP

iuessoicafpuopuoppoll

0 ...C3 0 cil

o 7.

(.1:1911UVIA1)

0

-uo2uolloomm

;...

a)

ti) C:3

.s.nzfpuopuo d pH

0

:;:-) .,

.

) ...0 S.

oio

(•UOUWUN)

0 , • .-4 .-,

.• 1.102ii!pnelOttill

PI 0 N

r••4

0 :,..-.-.,, ra

PU

a) C

00 0

•11 0

....I

I-.

co

es)

ck

VD

-vtl

N

©

,44.)

0 •-•,

G"'a

.-• CO Ca[.. I-4

0

r-4

0 C4

LC

In

...I

c.0

N

N. co

In CO

N

N

a.1

ICD

c..0

C.s.

GN r4

^1 CC) Cn =

.".• =: : 00 CO

r,

,t1 L'...

X.) "1,54

1/4:0

.,..r,

in

-

C

r-4

N

--,

.:7, tZ r4

,-. .14

X r4

ICJ ICJ

.1.4

.-.4

..,fi

N

COco

co

in

CO

-41 -,14

CO

0 N

0 r-1

InCn1

cn

..1.1

N

COcn LCD

G\I

M

en

..,:ti

t•-

,ti

Co0--,

co

CS)

di N.

.

•"''

c.D

r-4

*S.10Zbi..IEVIOditlii

a,1

N

,..0

eN

tn

C)

cpsi

Ce3

CO

v..

N

N

),i'D

1-.4

r~Cr.%

00

r4

m

N. CO

,f4

N

.-4

,

CT) ":II

cO r1

t.:

00

C

CO

...I

"..4

ceD

.-.

cyz

cs.)

in

CO

=

I

VD a\I

co,

,+4 GN

Co

CO

N lez

.4., ,-.1

r4

0 v...1

0 r4

c.0

cm

t'z

CeD

CrJ

,„,

:

00

440

r-.4

GN

.c3

,---.

CO

COCV

t-

,:ti

m

N

CO

r4

N. /n

C)

5

CO

::7?

-

c)

IC:,

CO

•saezfp&aespuopjoopi

-cr,

0

=

(.tioekno3A) ,.. cl.) Fr;$

t-I--

r4

,,Cz

-

,...

1.....1

v.

m CO

r4

orz CO ..

v.

w.CD

-.44

•uossaaozrIAtioptIodinH

r2,1

,--t

Co

cr.)

in

CO C

C.4

.e'm

.-n

1--n

VD

N

.

'UOJURC43100.A&N

o

0.

GNI

00 r-.4

00

C-)

CO

CC

,•.-4

N

a:, 1

c

N I

1-," I

rz

,-4 .-.4

'14

c r4

N

N

(7,1 r-4

N. g

00 t`o

V-. .O

1

C.)

'To

•

;-4 g m0 0 75 • r•••

,1"

-

PC4

... r6

C -.

M C

G% in

t....

...

GO r-4

C

C"'

r4

krt

VD

N. C,..*:

GO r4

•.

,ti

r..4

cg)

C7",

CO N.

r -4

C:n

c.0

..e14

CZ

r^.

•uossaaezrImaapuopjooll

M 1 0 „ WO p CD

'4-' rcl

t••

9-4 •rti

v•••4

0.

.-g t

trZ C•1

r. v.

UO211r10)1001WIT

• p4 ..--4 0

M

CN

vn ,t4

,..,u-,

'• tie s s °Jaz fE m a e p uod in ET

0

C.-+

N N

,..c,

isaaztilm.lopuoppoll (•uanknoJA)

••ntq

.-:,0

itz ,-.4

c•I

74

.risr

GO

r4

4:1

,..%

C/2

.a = cs, 0

CD

•uosseuezfpuopuopjooll

'

COt...

CD

CO

rd.

CO

N

..d4

N

N

Net4

i (. u a u u tly ) •uauppaAIN

• Sa02 CpAJOptiOdirill

u,

CeZ

..,t4

Cn

,-,

CO

-4

•

ivaezfps...topuopjooR

,..4

:-.

.1.

c

CO

0 : '"--1

r..

CZ'

2

aq

0

r-I

'v.

c0

,--1

e.

..-IN

C:"

r..

,.-.1

N

0

C

N

CO

r4

0 r-4

N.

GN

/.I

C(

...4

.v-4

I.n

o\I

,-,

-4

:.

r.

r..

N V.

GO

:-.

...ti

-,t4 ri

V

C... I.-•

(2) N.

t'.

0

?

1.

00

x

cr,

i (incottno.IA) •uo2ulloloan1x PI 0

1

1

u a ss o a oz rp&ao p uod 1 n H

0

,s,

v.CO r4 N

4 a', „

,

N r4

C ..

r-4

GI

t`..

,-4 CO

cr.',

In

.-.4

In

,-4

0

CO

v.

r-i

CO

"-I

`I

1.0

r-I

aq

C N

t".•

L',.

•veS

=

..,f4

(Z)

N

0

CO -

,Lc.

•aassaanfiAnzapuoppoll

N ,...,

N r....1

..

r4

v.

rI

-,4

G•••

-

0

k.o

cs ,Z

.11

,-, .j 74

0 0 .-C3

( ' uotunio 4

•

•uauiTaloamx .siazfpuopuedInfi

,...„

.8JeaflAuppuopjeori

V..

W.ti

f.

r-1

N

-4 In

ot" t....

CD N.

......

-4

©

co

to N.

oN

N.

ri

co

co

0 N

co

fn r CO ,--i

/CD r-4

G\1

•-.4



.r.D

-.4

N c-..1

ii-J ...,f4

co

N

..tr,

C --4 cy

(:)

(-:1/4,

GN

1-.4

v.

N. "tti

'`,:t, CT,

cv

Co -.-r4

co

,-.

CO

,--1

,

r-4

,--4

0 Cr3 cv

Co in

0 ,-4

r-i CO

M CO

N

C-4

e..0 0

aN

I.

CO C)

0 C...

rl

CO

N.

CO

CD

,-,

In 00

C.-: LCD CO

N

N

Co 00

C C) trz N

N.

tr'D

C:i

NCO

ry

.

.

'CI • ct 714)

...a ..44 ,..)

CU

PS:

Q.)

;-,

....

• rtl Z 43 ,--. cn .SD,

.-4 4,) cn co :,^7?

• 1...11

;... cd

.0

-.

6.

44

0

tf.)

t*

r-I

0,1

,-,

(.,1

I.

00

81 Blijkens deze tabel , valt in 1874 de volgende vermeerdering op te merken : bij de openbare scholen : 129 hulponderwijzers , 19 mannelijke , 60 hulponderwijzeressen en 25 vrouwelijke kweekelingen ; bij de gesubsidieerde bijzondere scholen : 7 hulponderwijzers (het getal mannelijke kweekelingen bleef onveranderd) ; bij de niet gesubsidieerde bijzondere scholen : 17 mannelijke kweekelingen , 7 hoofdonderwijzeressen en 34 hulponderwijzeressen.

Zuidholland

Zeeland

Friesland

bij de gesubsidieerde bijzondere scholen : 2 hoofdonderwijzers , 2 hoofdonderwijzeressen , 6 hulponderwijzeressen en 6 vrouwelijke kweekelingen ; bij de niet gesubsidieerde bijzondere scholen : 1 hoofdonderwijzer , 13 hulponderwijzers en 8 vrouwelijke kweekelingen. Vermeerdering van het getal hulponderwijzers bij de openbare scholen vend behalve in Overijssel , waar zij met 5 afnamen , in alle provincien plaats, te weten : Noordbrabant 2, Gelderland 6 , Zuidholland 60 , Noordholland 37 , Zeeland 3 , Utrecht 4 , Friesland 2 , Groningen 8 , Drenthe 7 en Limburg 5. In 1874 stonden aan hot hoofd van 191 openbare scholen hulponderwijzers overeenkomstig art. 20 der wet ; van doze waren er in Noordbrabant Gelderland

54 31

4 3

Utrecht

2

11

Overijssel Groningen

28

Drenthe

48

Limburg

6

Op vermindering is te wijzen : bij de openbare scholen : 8 hoofdonderwijzers en 1 hoadonderwijzores ;

.

Noordholland .

7

Do hulponderwijzer , geplaatst aan het hoofd der openbare school to Oosterhout (gemeente Valburg) , kwam in beroep bij den Koning , van een besluit van Gedeputeerde Staten van Gelderland , waardoor hij , vermits door dat besluit de vroeger toegestane toepagsing van art. 20 der wet was ingetrokken , uit die betrekking ontslagen was. BU Koninklijk besluit van 16 Maart 1874 . n°. 20 , dat onder n°. LX1 van bijtage I achter dit verslag is gevoegd , word het ingesteld beroep ongegrond verklaard. Art. 51 , 3de lid der wet , ward in 1874 toegepast op 4 scholen in de provincie Drenthe. De school to Wehl , in Gelderland , die nog in het vorige jaar onder de toepassing van dat wetsartikel vial , is in 1874 opgeheven. § 3. GETAL DER LEERLINGEN. De vier volgende tabellarische overzigten vermelden het getal der leerlingen die op 15 Januarij , 15 April , 15 Julij en 15 October tot de dagschool behoorden.

21

,

82

Op 15 April.

STAAT van het uIretal Ieerlinn'cn 0 , die in 1874 aan de Op 15 Januarij.

83

openbarc scholen de dagschool bezochten.

1966

33355

23775

21462

JON

1061

1582

1422

G ENS.

11783

15222

10527

10184

Van G, 7 en 8 jaar.

3384

12399

13394

7903

7482

Van 9, 10 en 11 jaar.

507

920

3756

3111

1812

1416

20487

7057

9966

29262

32788

2182 t

2050,1

2115

1362

2589

209

721

1070

987

1351

1295

6824

8919

3277

4712

11897

15443

10171

9635

Van 6,7 en 8 jaar.

5561

4891

7181

2909

3261

12712

13590

7856

6987

Van 9,10 en 11 jaar.

1572

1113

1916

536

302

. 322

3291

1816

1282

12 jaar.

141\:)0

2060;\

6 ~131

959,)

29501

33311

21194

19199

Op 15 OctobBr.

8338

3541

2686

1324

4857

3041

1790

14575

Op 15 Julij.

8933

29723

805

3233

7070

1073

-

13884 4048

11 000

276

8963

5144

PH 0 V INC lEN.

15084 12637 1378

7164

2664

69tl

•

Noordbrabant . 1078

1141 10795

98340 10 214

9284 4704

3537 26791

23796 1375

1289 9869

Gelderland. 10 781

•

'1'otaal.

816 11781 4146 611

21172

1447

Boven

33952 1257 4862 3041 2332

15338

Beneden

29619 614 3289 7422

1437

I

4281

12 924 22:3 89:H 5647

Boven

14176 4255

7214 2401 6889

Benedon

14 721 12781 27"{>7

22074 1365

6jaar.

11686 47fi5 759 16 :301

'1'otaal.

774

4870 3131 3102 17020

I

894 3125 7816 2156

I

Zuidholland.

532

8905 6164

2964

12 jaar.

N oordhoIland· .

199

6782

1019

6771

16053

555

1623

2236

5703

6941

6455

10189

2272

739

16521

3979

1996

4859

5930

612

6461

11319

978

551

7975

955

2 ·123

2316

1117

2988

2895

1089

3037

7515

4505

775

5118

2674

741

3088

13403

12021

1886

1222

/

59:34

50GS

5087 5179

187081

552

17544 14 683

71163 199046

85041 21992

13333 77720

190779 86207

17514

13127

72341

30977/211 069

862401

83283

183495

8533!!

16518

11475

68608

'1'otaa1 in 1874

84, 410 85794

13 9:2!) 15592

188526 197483

16551 20284

----

1012

8925

5192

6474

3303

1 166

4b5

17851

9992

3581;

10637

1286

295M

1026

483

18653

2 (,73

257;3::l

2555

3519

1175

12083

2261

85:30

G01

6694

14463

11475

672

591,

70589 76601

496

-

5558 I

925

11009

2888

2253

1077

9233

2\) 353

~S8

4348

963

1551

2051

2[, 83:!

622

1752

10 964

1191)4

2291

8843

447

86196

909

14 402

926

6jaar.

Zeeland .

2251 6492

Van Van Boven ! Beneden Beneden Van Van Boven 6, 7 en 9, 10 en '1'otaa1. 6, 7 en 9,10 en '1'otaal. 8jaar. 11 jaar. 12 jaar. 6jaar. 8 jaar. 11 jaar. 12jaar. 6jaar.

Uu:echt •

1199

,

Friesland.

1985

II

Overijsse1

Drenthe • Limburg.

-

212995

----

11

1563

31206

-. 229 - 1 926 -1275

20096

14350

11 290

624

1708

83252

31

718

988

11 064

2981

1119

86092

758

3941

1752

29561

1187

4500

E S.

7625

2289

26145

738

-

12445

970

I

Groningen

15588

!

6340

-

213!

.

)) 1873

"

Vermeorderil1g

I

I

6120

. I

J

9385

12238

2661

9164

:M E IS

1334

14 196

11284

900

5 ·103 21087

838

11066

3413

896 2465

29168

1134

4323

12068

8406

:2 489

25407

528

1297

9260

12339

2584

10149

4557

956 13659

1I0!!)

1483

462

Geldor\and • 681

10943

3 %9

!)

Jl.:uidholland. 831

4298

752

Noordholland 399

~ oordbrabal1 t •

Jl.:eeJaud

2632 8333

2845

Utrecht

2 139

6247 6331 2963

6806

1C85

13940

18963

6096

1266

2423

261

6301

6239

8328

2927

5645

5185

6699

2636

431

1271

835

1529

377

6825

15192

13525

18979

6204

1056

2097

1361

2614

267

2837

6273

6251

8333

3015

2274

5476

4770

6370

2475

286

1049

687

1151

340

6453

14895

13069

18468

6097

946

1954

1239

2468

243

2892

6042

6163

8469

2994

2125

5294,

4618

6462

2492

301

1 (l35

614

1197

334

626'1

143:25

12 66

18591;

606:3

5762

~

1075

15181

2917

5578

1316

927

1975 538

59719

10471

156 166

6604

73829

303

12147

2505

159678

3332

10483

464

60744

7378

74929

346

13522

2931

164491

3515

13248

586

64593

7836

74632

485

12018

3377

167822

35H

16207

433

7025

2718

8;)3

67794

8738

2550 3978

73875

153593

.

1040 1769 806

3 ;)31

9 916

10077

- - ---- - - '1'otaal in 1874

3i 1

2573

57

394

73625

2408

12580

201

15768!

4'''' au

9833

1994,

58687

650

7497G

2057

14188

47

162676

-

12081

666

62743

376

----

In

-

422

Friesland (herijssel Groningen Drenthe • Limburg.

-

74925

1815

12 927

1167

169151

29:3

---

1850

16086

1329 -

-'--- . - - 121 -

909

67662

132

74386

-- 511

11 017

-1071

1873

"

"

Vermeerderiug



84

85

STAAT van het aantal leerlingen , die in 18'71 aan Op 15 Januarij.

gesubsidieerde bijzondere scholen de dagschool bezochien,

Op 15 April.

Op 15 Julij.

Op 15 October.

PROVINCIEN. Beneden 6 jaar.

Van Van Beneden Van Boven Van Boven Totaal. 6 , 7 en 9 , 10 en Totaal. 6, 7 en 9 , 10 en 8 jaar. 11 jaar. 12 jaar. 6 jaar. 8 j aar. 11 jaar. 12 jaar.

J O ri 93

110

104

310

6

91

102

110

Gelderland

34

308

417

557

1 316

32

302

407

492

1 233

Zuidholland.

»

6

32

113

151

6

35

108

149

Noordholland

18

114

121

106

359

12

110

118

119

359

6

26

18

12

62

6

26

15

7

51

1

17

90

117

225

Zeeland .

»

Van 6 , 7 en 8 jaar.

6 jaar.

31

12 jaar.

6 jaar.

Van 9 , 10 en 11 jaar.

Boven

Totaal, 12 jaar.

96

293

6

88

102

80

276

28

284

358

427

1 097

2

22

82

106

476

1 167

6

29

91

126

16

114

127

115

372

14

106

123

124

367

6

29

6

1

42

5

25

7

:3

40

3

26

81

117

227

14

98

114

226

12

106

118

21

115

136

20

79

152

251

1

18

97

156

272

7

24

96

138

10

6

26

128

170

11

53

64

70

148

232

Friesland

»

»

14

128

142

»

»

13

112

125

Overijssel

»

20

76

1b9

255

n

20

73

162

255

Groningen

11

10

27

111

159

10

8

25

102

145

Drenthe

»

»

15

49

64

»

»

16

50

66

Limburg .

»

»

»

»

»

»

»

2

»

Totaal in 1874

72

591

900

1 487

3 050

67

580

896

1 379

2 922

77

1873

77

551

871

1 371

2 870

75

548

846

1 269

2 738

69

5

40

29

116

180

8

32

50

110

184

8

11

2

MEIS

Van 6 , 7 en 8 jaar.

350

14

-

Beneden Totaal.

310

»

Vermeerdering

Boven

G E N S.

U trecht .

»

Van 9 , 10 en 11 jaar.

309 8 10 6 101

3

Noordbrabant

Beneden

))







»

»

17 3)

55

72

))

13

613

805

1 303

2 798

64

543

871

1 284

2 762

542

762

1 220

2 593

78

537

830

1 273

2 718

71

43

83

205

— 14

6

41

11

44

105

98

66

276

81

54

50

193

.1 E S.

5

102

119

83

309

8

99

89

53

21

219

354

286

880

25

200

322

267

814

23

225

270

252

770

25

215

228

251

719

5

51

61

65

182

7

50

62

58

177

7

49

62

61

179

1

86

92

71

250

14

99

117

. 147

377

10

94

127

145

376

13

93

129

147

382

13

94

161

150

418

6

26

26

9

67

12

32

15

2

61

15

31

10

17

32

12

1

62

2

26

50

105

183

1

31

45

97

174

2

32

28

46

»

»

7

24

31

»

»

7

24

31

»

15

57

236

308

»

15

58

245

318

4

12

22

127

169

10

10

21

119

160

9

»

»

9

54

63

9

53

62

24

296

280

156

756

36

309

292

154

791

43

Totaal in 1 874 .

85

846

1 102

1 292

3 325

109

840

1 047

1 217

3 213

» 1873 .

110

797

1 008

1 214

3 129

114

790

974

1 149

--25

49

94

78

196

5

50

73

68

Noordbrabant



Gelderland Zuidholland. Noordholland



Zeeland



Utrecht . . Friesland



Overijssel

Groningen

8

Drenthe . Limburg



.

Vermeerdering .

17

249 8 7

»



56

51

88

173

3

26

29

17

42

253

316

4

9

16

120

154

9

8

49

57

299

279

153

774

43

123

860

968

1 215

3 166

3 027

117

820

895

1 047

186

6

40

73

168

)3 3)

91

16'5

5

32

37

19

62

244

329

9

18

117

153

9

60

69

303

265

114

755

120

867

952

1 211

3 150

2 879

123

782

929

1 143

2 977

287

3

85

23

68

173

3)



22





86

87

START van het getal leerlingen, die in 1874 aan de niet gesubsidieerde bijzondere scholen de dagsehool bezochten. Op 15 Januarij. PROVINCIEN.

Op 15 April.

Op 15 Julij.

Van Boven Beneden Van Van Boven Beneden Van 6, Ten 9, 10 en 6, 7 en 9, 10 en Totaal. Totaal. 6 jaar. 8 jaar. 11 jaar. 12 jaar. 6 jaar. 8 jaar. 1 1 jaar. 12 jaar.

J 0 N

4 817

576

1 589

5 236

353

1 681

5 673

1 863 12 925

393

5 079

3 970

4 737

505

4 117

76

659

570

82

629

Utrecht .

77

1 710

1 631

93

1 666

Friesland

479

1 617

1 403

514

1 585

Overijssel

167

778

821

207

751

Groningen

453

918

880

489

974

Drenthe

56

166

121

48

184

Limburg .

54

590

662

2 080 11 320 340 1 645 587 4 005 395 3 894 598 2 364 338 2 589 51 394 259 1 565

72

630

1 682 1 727 5 639 4 744 531 1 678 1 296 775 817 129 700

Noordbrabant

491

1 588

1 690

Gelderland

336

1 F08

1 807

1 048 1 485

Zuidholland

350

5 039

Noordholland

533

Zeeland .



Beneden 6 jam.%

Van 6 , 7 en 8 jaar.

Van 9 , 10 en 11 jaar.

Op 15 October.

Bowen

Beneden Totaal.

12 jaar.

6 jaar.

Van 6 , 7 en 8 jaar.

Van 9 , 10 en 11 jaar.

Boven Totaal. 12 jaar.

G E N S.

936

4 783

598

1 €86

1 692

966

1 301

5 062

471

1 705

1 617

1 116

1 764

12 875

475

5 413

5 441

1 929

11 295

567

4125

4 638

232

1 474

99

714

532

540

3 977

105

1 721

334

3 729

553

549

2 282

293

2 603

36

397

275

4 942

520

1 654

1 898

929

5 001

4 909

410

1 671

1 657

1 162

4 900

1 767

13 096

432

5 267

5 582

1 716

12 997

1 926

11 256

430

4 106

4 802

2 ('68

11 406

211

1 556

72

667

558

231

1 528

1 654

567

4 047

119

1 664

1 708

531

4 022

1 618

1 259

279

3 709

516

1 601

1 '271

330

3 718

208

743

713

525

2 189

202

791

707

489

2 189

582

990

810

285

2 667

517

971

856

288

2 632

53

185

133

27

398

51

175

134

34

394

1 677

65

627

645

304

1 641

58

653

623

281

1 615

Totaal in 1874. .

3 072 18 643 19 995

9 044

50 751

3 332 18 885

19 748

8 189

50 154

3 776

19 527

19 134

7 973 1

50 410

3 327

19 220

19 796

8 059

50 402

t) 1873. .

3 417 18 540 19 083

8 910

49 950

3 738 18 594

18 515

8 106

48 953

3 822

18 734

18 403

7 574 I

48 533

3 650

18 772

18 791

7 497

48 710

912

134

83

1 201

— 46

793

731

399 I

1 877

-- 323

448

1 005

562

1 692

4 387

4 894

1 672

12 071

2 343

2 267

1 369

6 532

5 833 2 129 424 950 13 913 5 223

2 019

13 616

Vermeerdering. .

315

103

804 I — 406

291

1 233 I

ME'S 1 101

Noordbrabant .

4 319

5 195

2 237

12 852

1 086

4 402

1 548

6 641

436

5 042

1 985

2 267

2 354

1 488

12 515

E S.

1 130



4 577

Gelderland

424

2 206

2 463

Zuidholland

337

5 025

5 808

2 272

13 442

397

5 185

5 905

2 0S8

13 5 575 5 485 466

Noordholland

500

3 903

4 913

2 062

11 378

513

4 001

4 962

1 985

11 461

Zeeland

56

725

650

231

1 665

60

697

634

197

1 588

4 033 757

Utrecht

119

1 584

1 696

773

4 172

120

1 621

1 719

698

84 4 1 158 1 648 133

Friesland

453

1 526

1 229

273

3 481

463

1 598

1 228

280

3 1 569 548

1 666

Overijssel

161

873

918

531

2 483

205

904

940

529

2 578

197

893

G roningen

426

918

766

183

2 293

452

896

789

174

2 311

534

968

Drenthe

57

158

143

42

400

50

152

139

54

395

57

Limburg

288

1 405

1 456

1 086

4 235

296

1 356

1 450

1 161

4 263

313

166 1 363

3 922 22 642 25 237

11 241

63 042

4 078 23 079 25 162

10 639

62 958

4 654

23 925

4 621 22 300 24 217

10 826

61 964

4 778 22 215 23 707

10 111

60 811

5 007

22 680

415

1 078

1 455

528

2 147

— 353

1 215

Totaal in 1674. . )7 1873.

Vermeerdering.

-- 699



342

1 020

-- 700 1

864

6 545

618

574

2 369











4 788

1 858

12 353

1 118

2 298

1 369

6 654

553

4 729

2 033

11 369

398

4 098

4 935

2 008

11 439

642

196

1 679

80

744

629

190

1 643

1 690

696

4 167

144

1 619

749

740

4 252



264

3 818

1 197 219 507 294 3 630 1 753



863

561

2 514

197

972

799

528

2 496

760

157

2 419

499

943

762

156

2 860

145

46

414

51

167

150

38

406

1 471

1 182

4 329

314

1 298

1 443

1 092

4 149

24 416

10 446

63 441

4 285

23 547

`24874 I

10 076

69 782

23 426

9 471

60 584

4 739

22 762

23 428

9 416 J

60 345

990

975

2 857

-- 454

785

144G

660

'2 437



88

89

STAAT van het geial leerlingen, die in 1874 aan Op 15 Januarij, PROVINCIEN.

Beneden 6 jaar.

allea t,oiere scholen e zamen de dagschool bezochten. Op 15 Julij.

Op 15 April.

Van Van Boven Van Beneden Van Boven , 7 en 9 , 10 en Totaal. 6, 7 en 9, 10 en Totaal. 8 jaar. 11 jaar. 12 jaar. 6 jaar. 8 jaar. 11 jaar. 12 jaar.

JON



Beneden

Van 6 , 7 en 8 jaar.

6 jaar.

Van 9, 10 en 11 jaar.

Op 15 October.

Boven



Beneden

Totaal.

12 jaar.



6 jaar.

Van 6, 7 en 8 jaar.

Van 9 , 10 en 11 jaar.

12 jaar.

11 377

8 987

2 291

24 476

Boven Totaal.

G E N S.

Noordbrabant

1 635

11 515

11 084

4 689

28 923

1 871

11 549

10 122

3 012

26 554

2 030

11 971

9 260

2 478

Gelderland

1 448

12 711

12 438

6 746

33 343

1 760

12 764

11 067

4 479

30 070

2 084

12 542

9 870

3 404

27 900

1 789

12 126

O 871

3 405

27 191

Zuidholland

1 121

19 766

19 881

6 '257

47 028

1 239

20 169

19 558

5 413

46 379

1 536

20 641

18 864

4 969

46 010

1 419

20 712

19 194

5 089

46 414

Noordholland

1 445

15 770

17 642

6 441

41 298

1 774

16 008

17 499

6 096

41 377

1 907

16 022

17 164

5 797

40 890

1 514

16 109

17 637

6 014

41 274

Zeeland .

614

5 555

5 353

3 109

14 631

702

5 517

4 692

1 617

12 528

910

5 600

3 922

1 132

11 564

801

5 404

3 826

1 136

11 167

Utrecht .

276

4 849

4 832

1 494

11 451

317

4 972

4 809

1 268

11 366

384

4 980

4 776

1 191

11 331

328

4 955

4 715

1 181

11 179

Friesland.

2 730

10 522

9 233

3 625

26 110

3 008

10 509

8 731

2 778

25 026

3 217

10 581

8 341

2 175

24 314

3 105

10 520

8 473

2 361

24 459

Overijssel

1 366

7 580

7 061

2 913

18 920

1 572

7 660

6 495

2 148

17 875

1 655

7 674

5 936

1 750

17 015

1 565

7 633

5 695

1 758

16 651

Groningen

2 449

7 420

7 027

2 872

19 768

2 633

7 443

6 802

2 391

19 269

2 865

7 452

6 537

2 004

18 858

2 642

7 317

6 443

1 988

18 390

Drenthe

982

3 203

3 031

1 217

8 433

1 026

3 272

2 819

861

7 978

1 112

3 173

2 460

631

7 406

1 070

3 139

2 387

644

7 240

Limburg .

550

5 677

6 596

2 145

14 968

624

5 809

5 770

1 497

13 700

806

5 745

5 150

1 259

12 960

670

5 512

4 602

1 020

11 804

104 568 104 178

41 508

264 873

16 526

105 672

98 361

31 560 1252 122

18 536

106 381

92 280

26 790

243 987

16 724

104 804

91 830.

26 887

240 245

105 070

89 754

25 345

239 652

17 657

103 749

88 229

25 288

231 923

1 311

2 526

1 445

4 335

— 933

1 055

3 601

1 599

5 322

Totaal in 1874 . » 1873 .

Vermoerdering

14 619 15 939

105 183

— 1 320

— 615

103 206

972

41 487

21

265 815

.

18 215

105 338

95 962

— 942 — 1 689

334

2 402,



29 659 1 249 174

19 483

1 901 I 2 948

— 947

MEIS





25 739

1 821

J E S.

Noordbrabant .

1 858

9 883

9 871

3 617

25 229

1 990

9 910

9 072

2 756

23 728

2 214

10 210

8 4n5

2 407

23 266

2 138

9 660

8 251

2 207

22 256

Gelderland .

1 401

11 685

11 223

4 299

28 608

1 795

11 852

10 301

3 507

27 455

2 192

11 827

9 262

2 796

26 077

1 864

11 483

8 969

2 786

25 102

Zuidholland

1 023

18 785

18 208

4 826

42 792

1 212

19 431

18 205

4 435

43 313

1 461

19 884

17 859

4 241

43 445

1 350

19 772

18 125

4 163

43 410

1 345

14 945

16 079

4 793

37 162

1 657

15 161

16 373

4 791

37 982 1 774

15 190

16 148

4 471

37 583

1 399

15 201

16 571

4 419

37 590

Zeeland

461

5 049

4 645

1 726

11 881

600

5 052

4 062

1 (i99

10 813

837

5 288

3 633

820

10 578

719

5 124

3 529

863

10 235

Utrecht

318

4 455

4 378

1 300

10 451

385

4 579

4 400

1 172

10 536

402

4 695

4 216

1 124

10 437

387

4 641

4 287

1 165

10 480

Friesland.

2 592

9 859

8 042

1 982

22 475

2 886

9 926

7 934

1 833

22 579

3 162

9 999

7 570

1 396

22 127

2 975

10 222

7 761

1 493

22 451

Overijssel

1 201

7 135

6 553

1 842

16 731

1 471

7 158

6 183

1 609

16 421

1 562

7 161

5 675

1 501

15 899

1 440

7 154

5 479

1 416

15 489

2 203

7 264

6 550

1 626

17 643

2 437

7 207

6 455

1 561

17 663

2 640

7 250

6 252

1 326

17 468

2 462

6 994

6 074

1 308

16 838

Drenthe

863

3 121

2 870

634

7 488

977

3 069

2 698

538

7 282

1 113

3 003

2 427

381

997

3 059

2 284

399

6 739

Limburg

688

5 232

5 714

2 095

13 729

765

5 206

5 119

1 800

12 890

942

5 177

4 681

1 681

12 481

821

4 933

4 215

1 539

11 508

13 953

97 363

94 133

28 740

234 189

16 205

98 551

90 802 25 101 230 662

18 299

99 714

86 128

22 144

226 285

16 552

98 243

85 545

21 758

222 098

» 1873

15 748

97 483

92 887

28 126

234 244

17 819

97 930

87 424 23 341 226 514

19 312

98 476

83 008

20 351

221 147

17 442

97 169

81 668

20 636

216 915

Vermeerdering

-- 1 795

— 120

1 246

614

— 55 —1614

621

Noordholland

Groningen

•

•

•

Totaal in 1874 .

3 378

1 763

4 148



--1013



1 238



3 120



1 793



6.924 •

5 138



— 890



1 074



3 877



1 122



5 183 23

90 Eene vergelijking met de cijfers der schoolgaande kinderen in 1873 , leidt tot de volgende uitkomsten.

Openbare scholen. Vermeerdering op alle tijdstippen voor de leerlingen van negen tot twaalf, en vermindering voor die beneden zes jaar. Met uitzondering van de jongens op 15 Januarij , vermeerderde ook , op elk der aangewezen tijdstippen , het getal schoolgaande kinderen boven 12 jaar, en wel het sterkst in April. De algemeene toename van het getal leerlingen was vooral in Julij en October niet onbeduidend ; zij bedroeg voor de jongens in Julij 2253 en in October 3586 ; voor de meisjes in Julij 1994 en in October 2573. Gesubsidicerde bijzondere scholen. Bij deze scholen is de verhouding gunstiger dan in het vorige jaar. Terwijl toen op alle tijdstippen vermindering van het getal schoolgaande kinderen aangetoond moest worden , Meek in 1874 het tegenovergestelde het geval to zijn. Nogtans is de wisseling in deze cijfers niet zeer belangrijk. De eenige vermindering, waarop to wijzen valt , is die van de kinderen beneden 6 jaar , gedurende do wintermaanden ; in den zomer van 1874 is hun getal geklommen. Niet gesubsidieerde bijzondere scholen. Even als bij de openbare en , voor het grootste gedeelte , bij de gesubsidieerde bijzondere , verminderde ook aan de niet-gesubsidieerde bijzondere scholen het aantal kinderen beneden 6 jaar. Overigens had bij elke categoric van leerlingen , op alle tijdstippen vermeerdering plaats , die hoofdzakelijk voor rekening komt van de meisjes boven negen jaar. Alle lagere scholen to zamen. Vermindering van het getal leerlingen beneden zes jaar , op alle tijdstippen.

Evenzeer van dat van zes tot acht jaar op 15 Januarij , waardoor over het geheel op laatstgemelden datum , eene daling van het cijfer der schoolgaande kinderen plaats had , die voornamelijk voor rekening der jongens komt. Do vermeerdering bedroeg overigens: voor de jongens van 6 tot 9 jaar in April 331, in Julij 1311 en in October 1055; voor die van 9 tot 12 jaar , over de vier tijdstippen , achtereenvolgens 972, 2402, 2526 en 3601; voor die boven 12 jaar, 21, 1901, 1445 en 1599. Voor de meisjes bedroeg de vermeerdering:. van 6 tot 9 jaar , in April 621, in Julij 1238 en in October 1074; van 9 tot 12 jaar, over de vier tijdstippen achtereenvolgens 1246, 3378, 3120 en 3877; boven 12 jaar , 614, 1763 , 1793 en 1122. Het schoolbezoek was , over het geheel , het sterkst in de winterm aan den . Bij het jaar 1873 vergeleken , is er vooruitgang waar to nemen in het getal leerlingen, die in 1874 de dagscholen bezochten. Die vooruitgang was evenwel , over het algemeen , niet aanzienlijk en ook niet van gunstigen invloed op het schoolverzuim. De percentsgewijze verhouding van het getal kinderen , die van de dagschool geen gebruik maakten , bleef sedert 1873 onveranderd , maar het schoolverzuim nam toe , mddr dan in het voorgaande jaar. Ter j ulster beoordeeling , volgt hier eene opgave van het vermoedelijk getal kinderen van 6 tot 12 jaar op 31 December 1873 , en dat van hen , die in Januarij 1874 niet op de schoollijsten ingeschreven waren.

91310 15<1837 127661

88155 152553 132872

5385 10218 8338

5413 10311 8142

5662 10724 8837

307390 260533

1 R14 762

21080

· ·

Vormecrdoring .

202()2 I

41 3121

3674660

3716002

1 8S0 160

1835842 1859898

2274.69

1: 2022

109451

232739

Van 6, 7 en 8 jaar.

Van 9, 10 en 11 jaar.

Van 6, 7 en 8 jaar.

703 590 2013

1207 845 995 .

688 549

Van 9 ,10 ~m 11 jaar.

20 18

17203

200

24391

26~l

18718

121040 118393 115661 112133

1412

1292

1343

1 221

219

274

25047

-

15

15

17403

24663 18937

122452 119685 117007 113351

25321

21

1234 880

1956

176( 6763

7221

7005

7284

13

595

449

11

553 3406

938

r

22 15 17

18 12

15

28

21

15

-

21

-

-

22

22

17 16

13

12

15

27 20

10 5

23 11 16

459

3580

3522

3641

7347

24 15

12

1464

7811

7954

8193

22 15

21

21 • 11

12

23 18

20

27

21

22

26

9

24

13

15

17

1782

2694

1233

1224

4606

4736

2869

2884

1388

1 48~

521

,

2970

5485

4985

1237

3267

4932

3078

1196

1553

3131

2188

2353

3374

2284

989

7989

9902

5351

5868

5824

6041

6019

182365 179465

19202

19473

21725

22 C06

23902 20389

13428

14069

14025

20838

12373

13082

12981

610990

23584

721464

13220 14 450

115447

In 1873 •

Van 9, 10 en 11 jaar.

I

Vermoedelijk getal kinderen, die in Van de 100 jongens (meisjes) hebben Januarij 1874 van de dagschool in Januarij 1874 van de dagsehool geen gebruik hebben gemaakt. geen gebruik gemaakt.

Jongens , Meisjes. .Tongens. Ueisjes. Jongens . Meisjes. Jongens . Mei!ojes. Jongens . Meisjes. Jongens. Meisjes.

Van 6, 7 en 8 jaar,

Vermoedelijk getal kinderen.

441088

443045

Totaal.

··

52917

117903

92812

89523

114836

316723

374229

347235 291267

2t8605

221111

222483

221931

I

Vrouwen.

56537

I

I

~Iannen.

· · ·

··

,

· · · · ··· ·· · · ·

Totaal in 1874 •

Gelderland •

··· ···

· ··

··· Zuidholland • .' . · N oordholland • ·· Zoeland ····· Utrecht . ····· Friesland. ····· OverijsseI. ··· · Groningen ·· ·· Dl'enthe • ···· Limburg. · ·

Noordbrabant •

PROVINCIEN.

Werkelijke bevolking op 31 December 18713.

I-"

<.0



92 De dagschool werd dus in Januarij 1874 verzuimd door 43 600 jongens en 49 984 meisjes van 6 tot 12 jaar, of door 419 jongens en 543 meisjes m6er dan in 1873. Het get al van hen , die van de dagschool geen gebruik maakten, vermeerderde, zoowel bij jongens als bij meisjes, in alle provincien, op alle leeftijden, en wel, even als in het voorgaande jaar, het meest in : bij de jongens, met 101 , Zuidholland » » meisjes , n

133.

bij de jongens, met 104, Noordholland

» ” meisjes, »

147.

De dagscholieren , tevens de avondschool bezoekende zijn in de volgende tabel vermeld.

~

t-:)

....

Po.

9770 709

14590 639

,,1873 •

Vermeerdering •

"

10479

15229

Totaal in 1874. •

-213

8870

8657

1

68

202

10 135 H81

270

"

6 7 53 16 28

"14

41 66 39

10263

30

238 164 350 2647 19!) 79(1 3185 381 1981 295

282 149 393 2172 183 746 2593 243 1633 230 33

-117

-

21

189

27

7

-

189

"

--162

7 2 6 50 9 2

"

35 24 27

115

152

" " " " 168

6 44 12

"

"4

42 20 :.!4

6 14 52 14

II

34 21 27 »

MelsJes.

-

2685 2775 90

3531 -324

296 234 195 379 107 775 429 70 135 16 49 3207

271 227 190 431 117 749 847 127 162 42 44

2767 2883 -116

2818 -374

231 232 194 431 ·70 725 638 109 83 14 40 24t4

261 178 176 319 101 602 599 57 96 6 4!)

-

-580 598

18323 383

15

13207

11253 11833

13192

2073 311 70

543

504 420 571 3078 276 1517 3829

13332

58n 347 593 2491 284 1352 3198 344 1741 236 82

12734

591 461 748 2860 367 1533 3451 474 2481 295 71

117

25065

25182

2874 1784 2766 3626 830 779 5.975 1810 3731 793 214

Po.

0

~

-

Q

.;

0

18706

598 716 912 3 Oe3 867 1483 5732 80! 3615 845 71

-1831-216

- 295

145 282 167

-401

-166

-129

-193

138

-369

-157

223

Vermoerdering •

23883

26285 41636 6615

6372

3122 1713 2419 2861 857 929 538!) 1912 3516 734 215 23667

6452

8204

887

936

1009

1060

17563

16575

18824

807

816

943

17701

I

Po.

0

26102

0-

~

...

~

.-

!Q) !::I

41341 6760

6654

0

Po.

~

-< ....

Po.

J.o

........:

S 022 1902 2680 3160 1147 842 5695 2340 4419 704 191

6619

7 g03

721

66 63

" f.8

-

~

~

01

=

Aan aIle lagere scholen te zamen.

3938 4374 4543 4266 2633 929 !) 121 2969 6158 2185 225

0

1953 597 1195 816 263 66! 906 385 517 93 71

0

Po.

....

1290 601 1110 573 251 816 1009 356 513 72 63

1240 708 1162 569 259 733 821 405 593

"

0

"

32372

261 206 526 2481 260 752 3008 352 . 2332 279 22

Po.

0

....

Po.

~

....

0

lQ

Po.

~

Q

~

'0

:~

.... ~

-<

Po.

J.o

"

»1873.

286 423 683 2632 736 728 4878 62! 3437 775 27

...

.-

"

11

121 309 83 91 15 63 37 165 45

121 215 62 95

0

Po.

~

c:io;l

41 156 38 11

16206

Nool'dbrabant Gelderland • Zuidholland • N oordholland Zeeland Utrecht • lfriesland • Overijssel • Groningen. Drentho Limburg •

0

Jongens.

0

....

~

0

...:Q

122H 889 1249 836 360 712 1276 433 646 107 67

18667

»

Po.

lQ

....

lQ

Po.

~

'0

::::;a

-< ....

Po.

........:..

Aan de niet gesubsidieerde bijzondere 8cholen.

92 13t 49 95 7 51 84 165 36 8

32595

~97

0

Po.

....

~ lQ

s:io;l

Aan de gcsubsidieerde bijzondere scholen.

12() 200 7!) 89 1 56 42 169 42 12

1 529 1053 1522 2715 560 6! 4985 1260 3178 692 143

0

Totaal in 1871 •

1711

0

Po.

lQ

-

0

~

n47 2193 606 45 4339 1400 2965 651 152

0

~

Po.

~

-< .... ~

'0

::::;')

1 656 991 1439 2502 887 63 4832 1766 378! 626 128

0

Po.

~

....

~

01

= Po.

J.o

........:

2 589 3176 3211 3336 2258 154 7808 2371 5467 '2 067 158

Noordbrabant Gelderland • Zuidholland • N oordholland Zeeland Utrecht Friesland. Overijs.'!el • Groningen Drenthe Limburg.

_.

PRO V INC lEN.

Aan de open bare schoYen.

Getal der scholieren, die tevens de avondschool bezochten in ·1874.

W

::0





94 Meermalen werd in vorige verslagen aangetoond, dat het gemeenschappelijk bezoek der dag- en avondschool , gedurende den winter het sterkst was ; dit is ook weder in 1874 het geval geweest. De avondschool werd tevens bezocht , in Januarij:



door 41 341

in Julij :

18 706



23 667 jongens 11 253 meisjes.

Evenwel verminderde , sedert 1873, hot getal der jongens aan deze scholen in den winter, en dat der meisjes gedurende de zomermaanden. Eene algemeene vermindering had plaats, voor de jongens, aan de gesubsidieerde bijzondere scholen ; voor de meisjes , aan de niet gesubsidieerde bijzondere .cholen ; terwijl, vergeleken bij het vorige jaar , het gemeenschappelijk be. zoek der dag- en avonLchool, over het gebeel , ongunstiger was bij de jongens dan bij de meisjes. De volgende tabel doet zien , boeveel leerlingen in 1874 uitsluitend de avondscholeu bezochten.

....

!:l.

Q.o

202

148

414

Vermeerdering . -

1525

4550

"

,,1873.

4

~

1673

337 164 85 31

198

959

1157

72 4

118 251 188 118 91 3 551 193 122 36

4106

278 443 483 327 452 69 1226 345 283 192 8

Totaal in 1874 •

Noordbrabant Gelderland • Zuidholland. • Noordholland Zeeland • Utrecbt • Friesland. • Overijssel. Groningen Drenthe • Limburg. •

102 159 159 90

83

-256

Vermeerdering. •

[-1563

1419

2519

14 686

" 1873.

"

1502

208 150 160 55 27 321 248 35 90 6

2263

198 368 271 18£ 92 31 490 388 151 74 16

0

,Q

.... 8'

~

-=

:p

13123

2046 2984 1935 921 825 338 1510 862 707 853 142

0

>0

....

>0

~

~ ~

~

.....:

Totaal in 1874.

Noordbrabant • • • • • • • Gelderland • ZuidhoUand • N oordholland Zeeland Utrecht Friesland. Over\jssel. Groningen Drenthe • • • • • • Limburg.

PROVINCIEN. ()

21

1774

1795

2

304 178 149 7 485 242 61 39

:112

116

190

2817

2926

11

362 389 586 367 133 63 452 386 80 97

0

!:l.

>0

....

0

~

Aan de openbare scholon.

-

-

"

33

69

36

II

"

1

14

II

8

"5

II

8 5

30

380

350

-

"

7

39

32

II

It

1 13

"3

"

II

5 10

-

1fIel8jes.

31

210

209

"

10

13 8 9!

15 9 127 38 II

1

11

"

7 1 9 10 84 10

3

6 69

5 3

8

38

30

"

" "

11

II

" "

5 6

3

196

199

" II

0

!:l.

>0

.Jeogens.

8 64 3 8

-

....

0.

0

~

~

:::4'

!:l.

-< >0

-....'"

18 123 2 7

.... 8' >0

~

=

III

-

Ann de gesubsidieerde bijzondere scholen.

.... 8'

II

"

"

3

30

33

It

"

20

" " "3

6 4

2l

225

203

"

10

19 79

11

5 69 1 7 2

>0

0

()

..;

-180

1436

1256

64

3

41 320 123 74

64

47 118 268 134

-271

2670

2399

96 515 584 141 122 74 292 290 162 35 &8

8'

>0

....

~

=

III

1071

991

24 80 262 87 35 28 228 140 48 2 57

63

-EO

-

1286

1223

53 186 309 77 69 12 158 262 69 8 20

0

0.

211

968

1179

59

It

19 120 273 194 35 30 214 206 29

.94

1128

1222

113. :126 57 4 24

11

69

III

34 161 312

0

....

>0

0.

~

-=

:::::a

....

>0

<

!:l.

.-.....

67

1091

1 158

21 92 277 186 42 30 20& 181 43 9 69

~8

1420

1498

54 227 404 165 93 22 144 282 61 9 37

>0

.... 8'

0

()

~

Aan de niet gesubsidieerdo bijzondcre scholen.

Getal der-Ieerlingen, die ui.tsluitend de avondschool bezochten in 1874.

....

2160 3622 2521 1069 958 427 1811 1279 907 888 230

0

0.

,Q

-657

6055

5398

566 751 461 521 113 1546 482 35-8 195 72

333

-1864

17736

61

2635

2696

59

38

147 3U 450 205 126 34 780 3!6 170

-350

4045

3695

656 7M 230 82 36

5/)

21i9 618 583 269 162

0

0.

>Q

<

....

~

!:l.

'"

....

I

~

()

..;

8'

401

1965

2366

126 285 432 284 107 39 aM 381 64 31 63

180

2743

2923

21.'. 438 465 278 121i 47 4t4 658 102 94 30

91.

2895

:2 986

4S 71

308 581 364 191 37 696 443 104

148

16!>

4452

4627

421 685 991 539 228 96 615 747 151 106 '48

.... 0.

0

>Q

0 >0

....

~

:::;.

te zamen •

=

0:

15872

I

Aan aIle lagere scholen

co C;n



96 Jets gunstiger dan de cijfers voor bet gemeenschappelijk bezoek der dag- en avondschool zijn die voor het uitsluitend bezoek der laatste. Aan geen der drie verschillende soorten van scholen valt op eene doorgaande vermindering to wijzen. In Januarij maakten 15 872 jongens en 5398 meisjes uitsluitend van de avondschool gebruik , welke cijfers in Julij tot 2923 en 2366 daalden. Ook aan deze scholen is, even als bij de boven genoemde , bet bezoek des winters veel aanzienlijker dan in den zomer. 'Wel is waar waken de meisjes in Beringer mate dan de jongens uitsluitend van de avondschool gebruik doch zij

doen bet geregelder. De cijfers der jongens waren over de vier aangewezen tijdstippen : 3695 15 872 2923 4627 die der meisjes : 5398 2696 2366 2986 Sedert 1873 had eene doorgaande vermindering plaats aan de drie soorten van scholen , op 15 Januarij en 15 April , met uitzondering , op laatstgemeld tijdstip , van de rneisjes aan de openbare scholen. In do volgende tabel is het getal dagscholieren aangewezen die kosteloos onderwijs ontvingen.

t.:I

II

I)

-1316

V crmeel'dering

95556

98073

829 1

94727

6026 l-l005 }5981 15847 5907 3601 14942 7093 905;, 2532 21>64

66.33 12813 15898 154MI 6747 3 G5b 14571 7220 9164 2911) 2991

99389

I'

49!)

- 2279

1873

I)

Totaal in 1874

Val'mcerdcring

"

1316

I

1201

10581

90 553 1 .88322

90 6731

89 380

54,65 10349 Iii 390 15486 15611 15461 5 i2-i 5 fl28 25391 35::7 14 2601 14371:l 6579 6863 8 \192 8526 2318 2202 234:7 2 17~

Hi 973

5852

769 -

" 14 13

14

519

14

481

495

329

322 533

I'

Q

1

466

467

" 318

12

"2

1

2 12

~ II

25

" " 19

II·

10 17 2

11 18

"12

II

51 55

3

146

143

" "

1 fJ 15

1 4 15

~ ~!91

447

418

310

II

1:t

•3

10 16 2

I)

16 49

22

113

135

"

I)

I)

I)

13

"15

0

0.-

15 72

5t 67

MelsJes.

3

....

~

0

()

...

15 80

0

0.

....

~

67 87

32 1 -

15'3

150

I)

"

4 15

5 35

-.

"1

" 15 18

" 14 20

"1

12 85

Jongens.

0

0.

...

~

::::'

-<s.. .;-

11 103

157

9820 11 R81 17067 17298 5713 4005 15900 7347 9145 2340 3463

0

121 416 111410 104851 102663

14~1

4022 15430 7497 9498 24;)8 3716

6 OW

10376 ]2519 16849 17215

0

HI'Z3

4

10.922 13881 17583 17628 6934 4068 16291 7904 9853 2726

0

0.-

.-I

~

189

12106 15638 ]8 ]87 17539 8239 4324 16 h54 8050 ]0219 3289 4692

0

c;j oS

"":>

373 1

20026

20899

20121

5648 1697 4756 4298 183 930 281 693 96 13 1526

609

13394

14003

1979 899 4 :l29 3918 150 953 281 529 86 5 9H

0

0.

~

< ....

0.

.;:

-

657

19464

5890 1698 47!7 4315 2t3 935 291 667 89 6 1538 '

259

13590

13849

560 95 5 662

:J49

1907 893 4403 3858 188 929

0

0.-

....

\Q

-=oS ~

1

469

19569

20038

5576 1616 4768 4366 197 850 295 U6 87 10 1517

346

13470

13816

2064 891 4081 3922 171 867 337 477 109 7 890

.n

0-

~

""ii

::::;>

129l'J ]4865 21812 21591 7102 5021 16576 8437 9954 2731 5090

0

Q,

....

\Q

..

==0. -< ""ii

12455 18490 20930 21 152 6224 4889 15768 7978 9622 2465 4606

c.. 0

....

.~

~

::::4'

11885 12900 2L 208 21248 5 b9! 4878 Hi 219 7779 9268 2347 433!

8-

\Q

....

()

~

0

11728 13769 20740 20156 6108 4533 15223 7788 9163 2545 4419

1105

11479 U674 20158 19987 5742 3391 14555 7591 9091 2328 4182

11121

10939 1212 1992 19 S3 543 .434 14 69: 73t: 8 61~ 22t 398:

18:l8

1500/

590

1605

119934 114672 110588 107829

119005 116172 111178 109431

12 !S90 It 598 20645 19786 6995 45940 H862 78M7 9272 2924 4852

19881

135163 124987 118467 116062

133175 126092 119579 117960

I

1402t 16634 22590 21411 8447 5253 17204 8615 10319 3294 5351

'0

0.

....

~

-= "":> 0:

Aan alle lagere scholen te zamen.

5761- 929

19060

19636

81 10 1496

.730

3W

5458 1725 4439 4367 190 820

560 -

13286

13846

108 7 871

4~7

2050 947 4141 3936 168 87:l 318

0

0.

~

....

()

0

....

Aan de niet ge!!ubs:dieerde bijzondere scholen.

co -1

•

.;J1

0-

0.

~

....

~

0.

.~

....

.... ~

()

... 0

-;

~

-

::;j)

0.

0.

< ....

~

--.-~~--

•

-

.....

oS

c;j

119137 111 939 105 6~0 103 ~79

N.

Totaal in 1874

1<~

Aan de gesubsidieerde bijzondare scholen.

•

Noordbrabant Gelderland • Zuidholland . Noordholland Zetlland Utrecht Friesland. Overij'sel . Grollingen. Drenthe Limburg.

Noordbrllbant Gelderlanl • Zuidhollllnd . Noordholland Zeeland • Utrecht l"rie~lllnd • O\'erUspl'! • Grodngen J)renth~ " J.. i..,burg •

-

PRO V INC I

ARn de op nbare scholen.

Gctal dcr dagscholicrcn, dic kostcloos onderwijs onh'ingcll in 1874.

▪



cl

Vermeerdering van het getal dagscholieren die in 1874 aan de openbare scholen kosteloos onderwijs ontvingen , had alzoo plaats en dit wel van de jongens , in April met 499, in Julij met 769 en in October met 1316; van de meisjes, in diezelfde maanden, met 829, 120 en 1058.

Daarentegen voor beiden eene vermindering in Januarij met 2279 en 1316. Algomeen was de vermeerdering ten opzigte van de leer-

Aan de Op 15 Januarij.

openbare scholen. Jongens.

1874. .

56,4

1873

57





lingen der nit gesubsidieerde bijzondere scholen , welke toename het lagere cijfer, in Januarij , aan alle lagere scholen to zamen toch niet verhoeden kon. Het volgende overzigt vermeldt de reden van het getal dagschel:eren die kosteloos onderwijs ontvingen , tot de geheele bevolking der dagschool op 15 Januarij van de jaren 1873 on 1874. Van de 100 jongens (meisjes) gen,ten kosteloos onderwijs :

Aan de gesubsidieerde bijzondere scholen.

Meisjes.

Jongens.

58,4

6,2

58,7

5,4



De vermindering van het getal kosteloos onderwezenen aan de openbare scholen, in de maand Januarij, is ook op te merken in de percentsgewijze verhouding dier leerlingen tot de geheele schoolbevolking; aan de gesubsidieerde bijzondere scholen daarentegen , stemt de verhouding enkel overeen bij de jongens, terwijl — gelijk uit de voorgaande tabel blijkt ook vermeerdering van bet aantal kosteloos onderwezen meisjes plaats had, die nogtans niet uit de percentsgewijze opgaaf blijkt. De oorzaak hiervan ligt in het vermeerderd getal kinderen der dagschool, op 15 Januarij.

Aan de niet-gesubsidieerde bijzondere scholen.

Aan alle lagere scholen to zamen.

Jongens.

Meisjes.

Jongens.

Meisjes.

16

27,2

32,3

50,3

50,8

16,5

27,2

32,3

50,8

51,2

Meisjes.

De doorgaande toename van het getal dergenen die kosteloos onderwijs ontvingen aan de niet gesubsidieerde bijzondere scholen, was niet van merkbaren invloed op de percentberekening, die dan ook in 1874 onveranderd bleef. Aan alle lagere scholen te zamen had in Januarij eene geringe vermindering plaats. Ten slotte volgt bier eene tabel , aanwijzendo het getal scholen voor volwassenen , het aantal onderwijzers aan die scholen verbonden en bet getal leerlingen , in 1874.

Scholell voor volwassenen. -..

- --

-,

00 ~


PROVI;,\CIEN.

ci '" '0 ,.<:l <.>

'"

.;,

I

a:>

:~

'"

"d s::l

~ ....

"d

I::! 0

,Ge::niddeld getal leerlinge[].

'"

'"

:~

~

...
o

I::!

....'" '"'gj"

s:iOJ

§

>=l I::!

P

~

~

'"'"

:~

ciOJ '0 ,.<:l

~

....

'"

"d

<.>

'"

H

c!:l

c!:l'"

1320

18

1338

"

"

,)

565

83

648

5

8

10

"

110

42

152

1

2

6

9

"

259 133

392

3

8

Zeeland •

3

8

91

49

140

4

10

Utrecht •

35

75

648

89

737

1

Friesland.

"

".

"

"

"

26

57

24

54

Znidholland.

4

Noordholland .

Noordbrabant .

.

Gelderland .

Orerijsse1 Groningen

. . .

Drenthe .

.

Limburg.

a:>

. al c!:l

~

2

d

))

"d.

o '"

ci
s:iOJ

---

~

OJ

ci '" '0 ,.<:l

<.>

u;.

~ ...,

~

p

.....ell

'"

:::? ~

....

a:> "d

§

...'"

"d

'" 0

c!:l

I

''"" :.::::?

...~ "'"d . s::l s::l

o '" ~:5 ~ ~

TOT A A L.

Gemiddeld gatal lerrlingen. ~

ci

s::l

p

~

00 ~

ciOJ '0 ,.<:l <.> 00

oa

'" N

....ell

::::::i)

Ii: ....

'"

"d s::l 0

,

C err.iddeld getal leer lingen.

'"'"

:~

~ ....

'" • o I::! ....ell '"'"

= '"

c!:l

~

"d s::l


H

-C!l

OJ +'

645 1655

2300

53

77

82

>=l

ell

~

:>

H

..c!:l'"

"

"

"

-"

27

20

80

"

129

"

129

5

7

4

91

84

175

34

6U

4

1

"

53

53

10

30

10

258

328

586

15

42

1

191

63

254:

9

18

8

172

291

41,4

18

35

"

95

66

161

2

4

43

36

79

9

22

2

"

12

4

16

18

37

386

337

723

54

114

4

9

"

149

89

238

7

9

163

83

246

11

18

1

3

"

40

3

43

2

138

138

6

10

33

94

6

11

"

Q)

Q;) ~

c!:l

... 0

c!:l

d

~

0

~

:>

--

"0



c!:l

Q)

~

>=I

Q

d

ci

'" Ii:

=' 0

...

>

oa d

"0

H

1965 1673

3638

785

167

952

11

368

423

791

9

622

488

1110

229

151

380

1046

430

1476

312

172

484

178

223

401

"

109

64

173

"

"

"

"

146

137

283

~

" 2

~


"d'"'"

>

c!:l

-c!:l

"d

:::::;a ~

+'

....ell 0

~

~

0

Gemiddeld getal leerlingen.

N

I::! Q

....

~

.;,

I

a:>

I::!

"dell ..... 0

~

Nift gesubsldieerde bUzondere 8cholen.

Gesubsidieerde bUzondere 8cholen.

Open bare ~ cholen.

..

3

7

"

138

82

220

3

5

"

48

31

79

"

"

"

"

"

"

"

))

"

"

"

))

"

"

"

"

"

"

"

))

"

"

"

"

" ."

"

- - - - - - --

" " "

-- ----- I -

3

" 5 --

II

2

" 4

" 6

" 6

" 61

))

" 2

"

"

"

146

137

283

" 5

6

" 4

" 4

2

---- -- -- --

-- -- --

Tolaal in 1874

104

225

4

3179 527

3706

19

42

2

616

278

894

88

137

110

1965 3123

5088

211

404

116

5760 3928

1873

102

215

4

2981 514

3495

18

40

1

663

284

947

121

186

127

2754 3759

6513

241

441

132

6398 4557 10955

I>

))

Vermeerdering

2

10

"

198

------ --

- - - - - -- -

-- -----13

211

1

2

I

1 -47 -6

-

9688

---- -- ----

53 -33 -49 -17 -789 -636 -1425 -80 -37 -16 -638 -629 -1267

~

100 4., OMVANG EN TOESTAND VAN HET LAGER ONDERWIJS.

De toestand van het onderwijs onderging ook in 1874 geene verandering van eenig belang. Volgens de verslagen van het schooltoezigt zijn er teekenen van toenemende belangstelling in het onderwijs , ook van de zijde der ingezetenen , te bespeuren ; waarbij gewezen wordt op het vermeerderd getal leerlingen en de toenemende pogingen van belangstellende vereenigingen en personen om het schoolverzuim , zooveel mogelijk , to bestrijden. Hoewel het getal der hoofdonderwijzers eenigzins verminderde Dam het overige onderwijzend personeel , inzonderheid het cijfer der bulponderwijzers en bulponderwijzeressen , vrij aanzienlijk toe , ofschoon nog steeds onvoldeende voor de behoefte ; terwijl het aantal mannelijke kweekelingen , dat in de laatste drie jaren steeds achteruitging , evenzeer vermeerderde. Ruim vijf tonnen gouds werden in 1874 meer dan in 1873 voor het lager onderwijs besteed, waarin de gemeenten voor meer dan 3/4 bijdroegen. De aanzienlijke verbetering in de jaarwedden der onderwijzers , waaromtrent nadere bijzonderheden § 8 to vinden zijn , on het groot aantal nieuw gebouwde , vergroote en verbeterde schoollocalen , vorderden een belangrijk deel dezer vermeerderde uitgaaf. Omtrent de verscbillende leervakken is bet navolgende op te merken. Het lezen word op de meeste scholen , met behulp van geschikte boekjes , doeltnatig onderwezen. Zooveel mogelijk werden met dit onderwijs in de laagste klassen opzettelijke spreekoefeningen , en in de hoogere afdeelingen tevens taalkundige woord- en zinverklaringen verbonden. De beschaafde uitspraak en de natuurlijke leestoon lieten nog al eens to wenschen over. Door gemis van voldoend hulppersoneel kon aan het onderwijs in het schrijven niet altijd genoegzame zorg worden besteed. Hier en daar moesten daarom de lessen in dat vak worden ingekort en konden de oefeningen in schoonschrijven slechts enkele malen onder een meer bepaald toezigt en voldoende leiding gehouden worden. De uitkomsten waren over het algemeen bevredigend , vooral in de scholen , waar ook het overige schrijfwerk der leerlingen geregeid nagezien en beoordeeld werd. Het rekenonderwijs was doorgaans zoodanig ingerigt, dat de leerlingen niet slechts met de toepassing, maar ook met de gronden der regels bekend gemaakt werden on gelegenheid hadden bun oordeel to oeferen. Het best geschiedde dit in de scholen, waar het rekenen uit het hoofd reeds in de laagste afdeelingen op eene aatschouwelijke wijze begonnen, en in de hoogere klassen, bij eene gepaste verbinding met de schriftelijke oplossing van vraagstukkon , voortgezet word. Hier en daar werd echter nog te veel werktuigelijk gecijferd. Ook in 1874 list de behandeling der vormleer, op verscheidene plaatsen , nog veel to wenschen over ; zij behoort onder de vakken die, bij tij&gebrek , het eerst ter zijde gesteld worden. Vele onderwijzers lieten hunne leerlingen naar het een of ander handbook bepalingen van buiten leeren , zonder daarbij voldoende verklaringen to geven , of oefenden hen enkel in het werktuigelijk zamenstellen van figuren. In goede scholen werd eene betere methode geN olgd en strekten de oefeningen tot verstandsontwikkeling. De oefeninFen in de Nederlandsche taal bestonden voor zocver zij met als woord- en zinverklaringen met bet onderwijs in lezen verbonden waren , in de behandeling der voornaamste spel- en taalregels, hetzij bij het verbeteren van foutieve en bet aanvullen van onvolledige opstellen , hetzij bij het maken van zinsontledingen. In vele scholen lieten nogtans de onderscheidingen der rneest gebruikelijke taalvoy men to wenschen over. De gewoonten van vele onderwijzers om de leerlingen den zakelijken inhoud der gelezen lessen over ge.! , chiedenis, aardrijkskunde of natuurkennis schriftelijk of mondeling to doen upgeven, strekte niet alleen em het geiezene beter in het gekugen te pre ► ten , maar bleek ook zeer bevor-

derlijk to zijn voor het juist en gemakkelijk gebruik der moedertaal. Van de aardrijkskunde werden veelal de eerste beginselen onderwezen , met behulp van landkaarten en some ook wel van aardgloben. In de meeste scholen bepaalde dit vak van onderwijs zich bij het bespreken van bijzenderheden , de provineie, het vaderland , de overzeesche bezittingen of ook eenige der voornaamste andere landen betrefrende. Waar de onderwijzers hierbij van goede wandkaarten 'gebruik maakten en de leerlingen bovendien in het kaartschetsen oefenden , waren de vorderingen dikwijls vrij bevredigend. Met behulp van leesboeken werden de voornaamste gebeurtenissen nit de vaderlandsche en algemeene geschie • denis besproken , doch daarbij werd niet op haar onderling verband gelet. In eenige scholen , vooral in die voor meer uitgebreid lager onderwijs, gebruikte men meer bepaaldelijk leer- of handboeken , en daar werden dikwijis de onderwerpen in verbinding gebragt met de aardrijkskunde. Natuurkennis ale leervak werd slechts in eenige der grootere scholen , met behulp van bepaalde handbo3ken , platen en physische instrumenten , behandeld. Waar echter de noodige kennis en hulpmiddelen ontbraken , moest men zich wel bepalen tot het lezen en bespreken van eenvoudige schoolboekjes. Het onderwijs in den zany word meer opzettelijk en methodisch behandeld in de scholen, wier onderwijzers zelven de vereischte bekwaamheid bezaten. Waar dit niet het geval was, werd nogtans het zingers niet geheel achterwege gelaten , maar bepaalde men zich , bij het begin en het einde van elken schooltijd , tot het zingers van eenvoudige liederen , die veelal op 't gehoor aangeleord werden. Van de beoeferang der fransche, hoogduitsche en engelsche talen werd , vooral op de scholen voor meer uitgebreid lager onderwijs , doorgaans zooveel werk gernaakt, dat de leerlingen zich daarin schriftelijk en mondeling, zonder grove fouten , konden uitdrukken. De methode waarnaar eene of meer dier talen geleerd werden, was, zelfs op de plattelands-scholen , waar het onderwijs in die vakken zich meer tot de avondlessen bepaalde, vrij voldoende. Op de uitspraak van sommige onderwijzers en leerlingen waren nog steeds aanmerkingen to waken. Waar het wiskundig onderwijs onder de vaste leervakken opgenomen was, werd het over 't geheel naar eene goede methode en met behulp van geschikte leerboeken gegeven. Van vele leerlingen waren dan ook de vorderingen doende. In andere scholen ontvingen do leerlingen der hoogste klassen slechts hier on daar eenig onderwijs in do gronden der stel- en raeetkunde, dat zich doorgaans niet er kon uitstrekken. Het onderwijs in landbouwkunde had ook in 1874 aan slechts zeer enkele scholen plaats , en strekte zich doorgaans Diet verder uit dan tot het lezen van onderwerpcn nopens het landbouwbedrijf met de verst gevorderde leerlingen. De gymnastiek bepaalde zich nog altijd hoofdzakelijk tot de uit-luitend daarvour ingerigto scholen. Op plaatsen waar zich de gelegenbeid voordeed om van bet gymnastiekonderwijs gebruik to waken , werden de lessen getrouw en met vrucht bezocht. Het teeken-onderwijs , dat in den laatsten tij I meer algemeen gegeven worth, moest zich evenwel , door gemis van bekwaamheid der onderwijzers, niet zelden bepalen tot het nateekenen van eenvoudige figuren en voorwerpen , waarbij de leerlingen dan veelal aan zich zelven Qvergelaten waren. De lessen in dit leervak hadd-n meestal in de avonischool-tijden plaats; hier en daar was gelegenheid om bij bijzondere inrigtingen of personen onderwijs in teekeren to ontvargen. Van het onderiAijs in vrouwelijke handwerk• n wordt

101 moor en meer work gemaakt, zoowel in de gemengde als in de alleen voor meisjes bestemde scholen. In plattelands gemeenten ontbrak echter dikwijls de gelegenheid tot het geven van ondervijs in dit zoo nuttig leervak, hetwelk zich bovendien, over het algemeen, hoofdzakelijk tot de nuttige handwerken bepaalde. De bepalingen van art. 23 werden stipt nageleefd ; nergens is eene klagt gerezen wegens overtreding van het 2de lid. In 545 scholen word gebruik gemaakt van het verlof , bij het 3de lid van dat artikel gegeven. Naar de provincien waren zij aldus verdeeld: Noordbrabant

21

Gelderland

62

Zuidholland . Noordholland

•

49 79

Zeeland .

12

Utrecht

17

Friesland

87

Overijssel . Groningen

. . .

21

118

Drenthe

30

Limburg

49

In 1873 waren voor dit duel 548 schoollocalen in gebruik. § 5. KOSTEN VAN HET OPENBAAR LAGER ONDERW1JS. De volgende tabel geeft eon overzigt van de ontvangsten en uitgaven door het Rijk in 1874.

26

·

··

· ···

Totaal In 1873.

.·

·

Vermeerdcring •

· ·

·

· · . · ····

.

Bijdragen aan gemeenten, krachtens art. 36 der wet Bijdragcn aan gemeenten, vervan~ende de vroegere Rijks-jaal'wedden. • • Rijks lagere school te Maastricht • Rijks lagere scholen te Vledder. Rijks lagere school te Steenwijkerwold • • . . • OnderwijR in de gestichten Ommer~ch:ms en Veenhuizen. Gratificatien aan ondcrwijzers. Pensiocnell Ban cnderwijzers. Opleiding van onderwijzers Onderw\jzersi!ezelschappen .Jaal'wedden der illspecteurs Heis-, verblijf- en bureaukosten del' in~pecteurs. Reis- en verblijfkosten der schoolopzieners • Nadeolig slot del' examengelden.

ONDERWERPEN.

I

f

I ZuidholIand. Noordholland.

I Zeeland.

I.

" "

4,45 116.265

2903,85

442,40

4610,oOn 5783,}!) 330.00 2000,00

210,('0

"

" "

"

625,00

2000,00

549,55

6337,34 732:3,22 275,00 2000,r0

"

"

"

"

"

845,00 /

"

4396,30

935,71)

14 951,72~ 11190.05 49;),00 2300,00

"

"

"

"

"

664,00

"

"

"

"

"

"

»

3717,05

716,60

677,60

3220,20

400,55.

4736,00 5526,39" 8 620,'l2 & 3:1107,05 f 440,00 385,00 2300,00 23()0,OO

"

!l74,18

2830,04 ;,

"

"

Drenthe. /

Limburg.. I TOTAAI ..

1

9,43

2680,EO

60119

2 R74,33" 51i47,44 275,00 2000,00

570,00

221\2, 885 1

"

17079,40 5

"

'U6.90

398.66

3827,90

578,75

4380,78 7784,54 440,00 2300,00

"

2ro,00

1

" " I

9203,76 5

" I

4 199,20 5

45 !H4,36

7670,39

100663,74 221 880,87 5245.00 25200,00

2lS0,CO

3177,06 5

2830,015

17079,40 5

9203,76 5

73000,00

If 6254,34 If 7915,00 I f 142724,33)

7262,30 If 879-1,10 I

/f16174,79 I

Friesland. 1 Overijssel. 1 GroningeR.

If 4719,95

I

f

1310,76 5 f 3271,94 -f1922,54 1i f 4243,95 5 f 9,322,92

Van de uitgaver. in 1874 af te trekken:

f 32107,55

f 77 737.13

73596,67

Vermeerdering •

377,19 64495,23 8721,25

f 587 371,51 509634,38

• • f

2679,35 f16106,71 f 1 708,73l'1 f 83576,06 I}

Zuivcr bcdrag der uitgaven in 1874 II " " " ,,1873.

Batig slot der exnmengelden in Nool'dholland, Friesland en Ovorijssel • • • • • • • Hijdragen del' onderwijz('rs voor hun pensioen . • • Opbrengst del' schoolgeldcn aan de Rij,ks lagcre scholen. • . . • •

1813,78 5 f12932,90

"

5868,55

E52,50

17164,32 57529,92 680,00 2500,00

750,00

"

" "

"

1496,00 / 3902,00

287,50

Utrecht.

f 115 425,05 5 f 109 345,64 5 f24252,35 5 f20242,61 f39702,72 o f47771,19 f 60 410,90 f40641,72 5 f37029,39 5 , 660 968, HI 83317,50 5 108034,88 20980,41 5 22165,15 5 35458,77 38448,27 57731,55 24535,01 5 35320,66 577 392,11 5

2 287,!J6 5

5703,45

5877,02

5719,24 79,83 5

797,35

1 1:28,95

616.85

16457,12 16547,50 5 540,00 2500,00

450,00

"

n

I

»

"

I

" I "

2680,40

"

8481,80 I

12 330,77 11 29~,95 4709fi,09 5 152;,1,63 71[1,00 670.00 2 f 00,00 2500,00

" "

"

" "

38427,50

933,50 If12518,991 f 67461.26 5 ! f 22;01,3,>5If 3954.6451f

Gelderland.

f 108 418,79 f 57 727,79 106605,00 5 4479.t,8!J

f

Noordbrabant.

Uitgaven ten behocye yan het lag'er onderwijs in 1874, door het Rijk.

~

t\:)

0

103 Blijkens deze tabel , zijn de Rijksuitgaven sedert 1873 met f 83 576,06 5 vermeerderd , betgeen oo rn am elij k toe te schrijven is aan het bedrag der subsidien volgens art. 36 der wet toegekend , dat ruing f 50 000 meer, en aan de uitgaven voor opleiding van onderwijzers, die bijkans f 19 000 — meer beliepen dan in het vorige jaar. In alle provincien des Rijks vial vermeerdering van uitgaven op te merken, behalve in de provincie Utrecht , een gevolg van het geringer bedrag der subsidien volgens art. 36. De aanzienlijkste toename in de uitgaven had plaats in Zuidholland, en wel evenzeer naar aanleiding van de vermeerdering der toegekende subsidien. Over het geheel is door het Rijk in 1874 eene son] van f 660 968,18 besteed. Tegenover deze uitgaaf staat evenwel eene ontvangst van f 73 596,67 , wegens batig saldo der examengelden in drie provincien pensioenbijdragen van onderwijzers en opbrengst der schoolgelden aan 's Rijks lagere scholen. Het zuiver bedrag der Rijks-uitgaven was in 1874 dus f 587 371,51 , of f 77 737,13 meer dan in 1873. Overigens is ten aanzien van deze tabel nog op te merken, dat aan de Rijks lagere scholen is uitgegeven wegens : Personeel. te Maastricht n Vledder Steenwijkerwold. •

. f 7 575

Veenhuizen

. f 906,68 2 033,50

f

Utrecht. Subsidie aan de kweekschool voor jeugdige onderwijzers to Utrecht f 600 ; aan die te Amersfoort f 300. Friesland. Subsidie aan het reservefonds der weduwenen weezenbeurs voor onderwijzers in deze provincie £400, en bijdragen in de verhooging van jaarwedden der hoofdonderw ijz ers aan openbare lagere scholen f )2 852.

1 505,04 s

Deze provinciale uitgaven zijn in de provincie Friesland met f 5 ( , 53,25 toegenomen en in Drenthe met f 350 verminderd : in de overige drie provincien bleven zij aan die van het vorige jaar gelijk.

216,885

Het volgend overzigt wijst de uitgaven en inkomsten der gemeenten voor het lager onderw ijs aan.

en voor het onderwijs in de gestichten Ornmerschans

Zeeland. 'roelage ter bevordering en aanmoediging van het F chool gaan en meer getrouw bezoek aan de openbare en bijzondere scholen f 2000.

b

2 510,33 5 14 569,05 1 325

Zuidholland. Subsidie aan de gemeenten Leiderdorp en Nieuwveen , voor pensioenen aan onderwijzers f 250.

Drenthe. Voor pensioenen aan onderwijzers f 25. en uit de kas ad pios usus aan de gemeente Kloosterveen en Hijkersmilde f 400.

Materieel. f 1 628,76

De uitgaven der provincien waren , behalve de subsidien volgens art. 36, die dezelfde zijn als van wege het Rijk, de volgende :





104

105

UITGAVEN EN INKOMSTEN der gemeenten ten behoeve van het lager onderwijs in 1874.

Noordbrabant.

ONDERWERPEN.

Gelderland.

Utrecht.

Friesland.

f 198 863,30

f 120 727,90

f 396 047,90

11 534,30

5 570,45

1 973,18

374 309,54 5

98 394,285

17 885,30 5 11 383,40' 15 909,05

Zuidholland. Noordholland.

UITGA f 275 670,65 s f 353 322,35 5 f 783 590,50

Onderwijzend personeel . Vergoeding voor vrije woning en huur van schoollocalen

f 709 329,655

Zeeland.

Overijssel.

2 991,24

1 673,35

73 161,67

77 738,62

59 778,71 5

87 626,35

39 116,00

1 472 517,54

41 948,58 5

31 892,73

29 274,06 5

6 382,645

8 276,91

381 027,86

39 022,67

22 767,05

33 017,20 5

14 216,635

20 046,23

10 589,07

12 555,39 5

3 657,405

1 031,72 5

1 595,56 5

141,25

2 498,00

3 135,64

1 462,165

2 236,99

53 499,15

4 384,96

4 182,75

1 425,00

66 501,175

98 624,195

Onderhoud van schoollocalen . . •

23 348,72

40 586,07'

88 761,02 5

83 566,41

15 607,29

Scboolrneubelen en schoolbeboeften

35 262,85

47 751,61

5

73 195,28

89 259,75

26 799,25

Vuur en licht in de schoollocalen

12 678,31

15 327,80 5

26 889,01

29 574,14 5

6 372,08

3 949,31

1 561,85

3 980,20

4 693,49 5

814,34

416,85

3 067,18

3 352,56

8 005,02

6 005,00

4 673,21

14 445,00

420 00

1 245,00

50,00

6 006,68

835,69

794,26

Pensioenen aan onderwijzers . . ........ Subsidien aan bijzondere scholen . ........

3 340,50

5

Opleiding van onderwijzers

6 347,45

8 439,29'

8 701,68

3 104,99 5

17 805,93

4 637,49

4 909,16

692,17

1 200,00

14 964,15

7 329,22

156,90 846,12 5

Uitkeeringen aan andere gemeenten

3 812,63 5

1 764,90

5 363,02

4 168,94

Andere uitgaven .

2 367,71

8 059,42

38 706,90 5

26 885,34

Totaal in 1874. . •

f 432 911,55

1873

427 430,11

Vermeerdering

5 481,44

»

5

5

f 602 441,07 5 f 1480 108,67 6 f 1 354 261,645 564 441,89

1 181 264,01

14 961,11

4 939,30 5

3 973,69

f 361 194,88

f 192 968,55

f 673 647,62

338 273,18

193 554,91

684 071,66

1 321 849,18

f 37 999,185 f 298 844,66 5 f 32 412,465

5

134 850,65

5

3 476,23 5

1 074,89

8 579,01

16 215,91 5

f 416 528,45 5 f 426 672,39 5

368 928,22 6

418 022,55

f- 10 424,04 5 f 47 600,23

f

1 037,54 259,95

6 780,39

148 419,155

242,46

18 339,175



25 365,27

464,67

28 851,325

344,945

f 214 253,395 f

f 55 827,25 f 36 068,56 f 56 963,37 f 53 497,32 5 f 60 619,12

f 24 428,45

125 293,37

199 331,875 f 6 354 320,115

187 675,745

f 26 577,65

586,36

17 684,90 5 414 886,27

)1

8 649,84

f 22 921,70 5 f

121 086,25 5 f 3 546 458,155

3 959,16 5

66 495,26

6 215,35

TOTAAL.

9 617,66

8 944,37 5

Nieuwe schoollocalen

Schoolcommissien

Limburg.

f 233 813,32 5 f 261 680,84 5 f 92 295,465 f

10 089,48

417 698,61

Drenthe..

V E N.

2 925,29

13 883,18

(3-roningen.

190 552,94 5

f

8 778,93 f

f

33 165,275 f

5 876 064,41

478 255,70 5

S T E N. f 62 197,36

f 88 858,02

38,427,50

8 481,80

2 680,40

1 496,00

Bijdragen van andere gemeenten

3 728,10 5 630,90

5 763,02

4 024,98

Subsidien krachtens art. 36

5 362,00

127 207,895

76 899,18

Opbrengst der schoolgelden Bijdragen van het Rijk , vervangende de vroegere rijksjaarwedden

Andere subsidien van de provincien Opbrengst van bijzondere fondsen



.

372,50

• •

Totaal in 1874. . 77

»

1873. .

Vermeerdering. .

Zuiver bedrag der uitgaven in 1874 »

»

»

250,00

5 599,54 5 4 594,85

183,22 58 35,69 821,72 56

112 086,74

106 093,905 f 324 094,25 5 263 443,775

72 588,54

1 999,27 5 f 22 514,34

f 60 185,31 I f 22 837,42

f 322 824,085 f 473 832,83 f 1 095 829,11 f 1 067 980,45 315 343,37

f

458 347,98

7 480,715 f 15 484,845

857 169,75 5 1 058 405,40 5

238 659,35 51 f

f

12 852,00 41 213,225

5

7 262„30

5

8 794,10

446,90

3 586,23 5 1 455,93

614,50

561,70

12 508,71

21 940,00

33 442,95

7)

»

»

70 969,15

f 38 473,74 f

115 318,93

69 133,17

26 809,99

5

1 835,98

f 11 663,74

5

• 554,825 f- 3 330,30 5 f

f 288 051,52

f 148 381,00

265 681,64

145 637,03

22 366,88 f 15 9 575,045

5

6 807,35 5 f 24 371,23

5

f 551 521,335 f 316 397,70 568 752,735

293 168,70 5

f 355 703,24 348 889,38

28 206,01

317 451,00 13 102,00

f 44 587,54 5 f 122 126,285 f 100 130,75 5 75 759,52



))

100,00

47 917,85

909 274,15 73 000,00

2 341,945

915,76

4 683,10

9 995,02

f 73 143,36

f

D

»

n

6 568,00

575,00

7 909,29

f 128 608,245 f 384 279,56 6 f 286 281,195

• • •

664,00

845,00

3 902,00

f 110 087,46

» 1873 ..

Vermeerdering.

. 25 037,98

f 243 783,40 IIf 193 866,01 5)

475,175

381,70



73 705,82

56 051,675 f 1 414 738,98 5 62 980,66 5 1 2.76 227,34

f - 6 928,99 f

f 175 779,656 f 160 865,75

2 743,94 -17 231,40 6 813,86 f 14 913,905 5 '23 228,99 5 f 707,92

5

138 511,64

143 280,20 f 4 939 581,13 4 599 837,06 5

127 572,28

f

27

339 744,065

106 De uitgaven der gemeenten bleven steeds stijgende en overschreden in 1874 het bedrag van zes millioen gulden. in dat jaar werd namelijk f 478 255,705 meer besteed, ten behoeve van het lager onderwijs, dan in 1873. Tegenover deze uitgaven stond eene som van fl 414 738,98 5 wegens inkomsten , dat is f 138 511,64 meer dan in het vorige jaar , zoodat werkelijk ten laste der gemeenten is gobleven een bedrag van f 4 939 581,13, zijnde f 339 744,06 5 meer dan in 1873. Op meer uitgaven valt sedert 1873 te wijzen in alle provincien, behalve in Utrecht en Friesland , waar zij met f 586,36 en f 10 424,04 5 verminderden. De inkomsten daalden in de provincie Noordbrabant met f 1999,27 5 , in Utrecht met f 3 330,30 5 en in Limburg met f 6 928,99 , terwijl bij het vorige jaar vergeleken , de som die werkelijk ten laste der gemeenten bleef, alleen in de provincie Friesland met f 17 231,40 verminderde , maar daarentegen overal elders toenam. Voor drieerlei soort van uitgaaf valt op vermindering te wijzen en wel voor : Vergoeding voor vrije wooing en huur van schoollocalen .. . . met f 620,07

Overigens is meer uitgegeven voor Onderwijzend personeel

f 300 897,79

Nieuwe schoollocalen

145 883,365

Schoolmeubelen en schoolbehoeften .

6 504,82 5

Vuur on licht in de schoollocalen

3 443,77 5

Schoolcommissien . .

• •

236,89

Pensioenen aan onderwijzers . .

2 818,65 5

Subsidien aan bijzJndere scholen.

3 811,10

Opleiding van onderwijzers. Andere uitgaven

128,055

20 315,05

5

Het grooter bedrag der inkomsten was hoofdzakelijk het gevolg van de vermeerdering der opbrcnzst van schoolgolden , met f 30 405,325 en der subsidien krachtens art. 36 , met f 99 115,305.

5

Onderhoud van schoollocalen . » 5 048,225 115,50 5 Uitkeeringen aan andere gemeenten

In het volgend overzigt zijn de uitgaven door het Rijk , de provincien en de gemeenten , ten behoeve van het lager onderwijs, in 1874 gedaan , zamengevat.

·

Gld.

3340,50

ubsidien aan bijzondere scholen.

van onderwijzers .

...

.

1973,18 8914,37 5

GId.

566,41

15607,29

26885,34

4168,94

13914,M5

680,00

~4 859,14

4909,16

25746,50

3973,69

835,69

10719,18

495.00

12435,05

4673,21

22975,08

4939,306 14961,11

G006,G8

4966,40

6 160,59 846,12 5

275,00

7743,22

6 f:05,OO

9 H90,00

330,00

5940,09

692,17 5

6915,00

1074,89 16215,91 5

8579,04

7516,31 5

7765,37 5 347G,23:l

385,00

440,00

8670,22 5 39 ll,7,O5 5

4381,96

8289,51:15

723.,00

29274,06 5 45572,60

14445,00

2991,24

I

259,951

1037,54

5423,2!

275,00

5647,44

4182,75

4361,50

1787-1,04

6382,64 5

59778,71 5 87626,35

3959,16 5

Gld.

33356,12

11383,40 5 41948,581> 31892,73

118833,89 5 33171,33 5 19858,36 5 59068,90

8~

77738,62

9617,66

Gld.

Drenthe.

Limburg.

34!,94 5

464,67

6949,11

440,00

7 78~,54

1425,00

6571,13 5

24465,23 5

8276.91

39116,00

1673,35

TOTAAI••

I

3012rl5,47 J

38041,09:> .2138!J,46

I

-198,80,,1-7597,70"5 47348,24

10944,26

28162,22

8854,98:;

500 U35,320

11 698,13

41 041,971>

"

Vermeerdering .

6760600,61

12529:3,37

28851,32 3

97123,92 5

5245,00

247246,14

66501,17 5

15:3 869,02 5

563305,42 5

381027,86

1472517,54

73161,67

1 222 399,91 5 1400696,34 355078,87 211 G52.56 5 715 582,43 5 389710,09 466294,88 200194,94 209742,2251 6259 665,2SI)

501889,50 5 639163,62 5 1523655,38 5 1438737,43 5 37646!,33 211 453,76 707984,73 437058,33 477239,14 228357,16 218 b97,21

38706,90 5

805H,42

5570,45

Gld.

374 309,54 5 98394,28 5 17885,30 5 134,850,65

11 53i,30

Gld.

Friesland. Overijssel. Groningen.

Gld. I Gid. I Gld. 709329,65 5 198863,30 1207i7,90 3960i7,90 233843,32 5 261680,8!5 92295,465121086,255 3546458,151> Gld.

Utrecht.

490191,37 5 598121,65

.

2367,71 5

5363,02

12981,00

540,00

31511,65 5

4637,49

1764,90

11067,82

9630,35 3812,63 5

670,00

715,00

47096,09 5 164;)1,63

17805,93

25897,70

100084,29 5

88761,02 5

417698.61 5

13883,18

783 b90,50

Gld.

Zeeland.

" 1873.

'l'otaal in 1874.

A ndere uitgaven ·(gemeenten) .

ten.

u itkeeringen tusschen g( meen-

onderwijzer8gezelschappen s ~hooltoezjgt

opleiding

18546,12 5 17642,40

63079,42

ensiocnen aan onderwijzers.

.·

47941,16

.

40586,07 5

98624,19 5

10089,48

choolmeu belen, schoolbehoeften enz . .

66495,26

2925,29

23348,72

·

I

Geldcrland Zuidholland. Noordholland.

275670,65 5 353322,35&

·Gld.

brabant.

Noord-

'nderhoud van schoollocalen

'iellwe schoollocalen •

'ergoeding voor vrije woning en huur van schoollocalen •

Inderwijzend personeel.

ONDERWERPEN.

ALGEMEEN OVERZIGT der kosteu van het lager ollderwijs in 1874.

I-'

-:J

o



108 Deze uitgaven moeten nog verhoogd worden met

De inkomsten van het openbaar lager onderwijs bedroegen wegens :

f 2000, door de provincie Zeeland verstrekt . ter bevordering en aanmoediging van getrouw schoolbezoek ; f 400 door de provincie Friesland bijgedragen aan bet reservefonds voor onderwijzers-weduwen on weezen ; en f 4 199,205 wegens nadeelig saldo der examengelden. De gezamenlijke uitgaven ten beboeve van het openbaar lager onderwijs waren derhalve f 6 767 199,81 5 of f 502 207,65 meer dan in 1873. Met uitzondering van Utrecht en Friesland, vermeerderden de uitgaven in alle provincien. Vermeerdering van uitgaaf vond plaats voor de volgende onderwerpen : on derwiizend personeel f 300 897,79 ; nieu we schoollocalen f 145 883,36 5 schoolmeubelen, schoolbehoeften enz. f 9 948,60; pensioenen Ran onderwijzers f 6 075,32 5 ; subsidien aan bijzondere scholen f 3 811,10; opleiding van onderwijzers f 18 876,75 5 onderwijzersgezelschappen f 40 ; schooltoezigt f 871,14 ; andere uitgaven (gemeenten) f 20 315,055. Minder werd besteed voor : vergoeding voor vrije woning en huur van schoollocalen f 620,07 5 onderhoud van schoollocalen f 5 018,215 uitkeering tusschen gemeenten f 115,505. ;

;

;

;

schoolgelden .

9 878,41

Lager onderwijs .

Provincien.

f

f 2 276 858,20

Van de uitgaven der gemeenten zijn bier afgetrokken de subsidien , door het Rijk en de provincien aan de gemeenten betaald , als ook de opbrengst van bijzondere fondsen in de gemeenten , speciaal voor bet onderwijs bestemd , omdat deze golden niet ten laste van de gemeenten zijn gekomen.

73 705,82

. f 1 084 405,56 5 682 791,24 5

Gemeenten.

10 00P,00

f

Totaal.

103 326,45

f

226 853,35 21 723,49

5

5

822 379,22

1 737 920,02 68 331,79 9 878,41 5

))

159 551,33

f

781 835,41 267 076,31 5

))

596 095,76

Totaal. .

28 206,01

Even als in vorige verslagen volgt hier een kort overzigt van alle uitgaven en inkomsten van het Rijk , de provincien en de gemeenten voor het hooger, middelbaar en lager onderwijs. Het onderwijs bij de land- en zeemagt , dat in de gevangenissen on het onderrigt op de bewaarscholen blijven hierbij buiten aanmerking. Bij zamenvatting der totalen , hierboven verkregen, als bedrag van de kosten van het hooger , middelbaar en lager onderwijs , verkrijgt men het volgend overzigt :

68 331,79

Kweekschool voor vroedvrouwen

64 495,23

Het zuiver bedrag der uitgaven was alzoo

893 817,31

Veeartsenijschool . •

. . f 917 998,50

Alzoo to zamen .

40 222,96

Middelbaar onderwijs ..

•

bijdragen van andere gemeenten voor schoolgaande kinderen opbrengst van bijzondere fondsen

f 668 508,96

Gymnasien en latijnsche scholen



bijdragen der onderwijzers voor hun pensioen

Rijk.

Hoogescholen en athenaea

•

5 880 857,61'

191 274,82 5 f 7 033 416,64

6 636 504,71

f 9 501 549,66

5

Van de uitgaven van het Rijk zijn afgetrokken de bijdragen der onderwijzers voor hun pensioen. De volgende inkomsten werden van de verschillende takken van onderwijs verkregen.

Rijk.

Gemeenten.

Athenaea (inschrijvingsgelden) s enz.) .

))

Gymnasien en latUnsche scholen (schoolgelden)

))

Middelbaar onderwijs (schoolgelden , batig slot der acten-examens)

f

Veeartsenijschool (bijdragen der leerlingen , enz . ) .

86 961,67

f

5

39 933,50

f 39 933,50

67 053,37

67 053,37

182 079,71

5

16 633,27

Lager onderwijs (schoolgelden).

f

112 319,19

269 041,39 16 633,27

8 724,25

Totaal. .

Totaal.

909 274,15

5

f 1 198 340,73

917 998,40

5

f 1 310 659,93



109 Het zuiver bedrag der uitgaven van Rijk , provincien en gemeenten voor alle inrigtingen van onderwijs , met uitzondering van het militair onderwijs , van dat in de gevangenissen en van het onderrigt op de bewaarscholen , bedroeg alzoo in 1874 f 8 190 889,73s. Dit bedrag was in 1873 f 7 542 426,77. § 6. SCHOOLGELDEN. In de volgende gemeenten word de schoolgeldheffing in 1874 gewijzigd. Noordbrabant. Ingevoerd to Dinther, gemeenschappelijk met Schijndel voor kinderen uit laatstgenoemde gemeente , .die de openbare school to Dinther bezoeken. Zij word verhoogd to Fijnaart en Hoeven, en gewijzigd te Eindhoven. Gelderland. Te Hedel en to Wijchen is de heffing afgeschaft; evenzeer to Voorst , voor het onderwijs buiten de gewone schooluren. Verhooging had plaats to Herwen en Aerdt en to Rheden, voor het meer uitgebreid lager onderwijs. Zuidholland. De heffing word ingevoerd to Charlois on te Moercapelle, voor het meer uitgebreid lager onderwijs to Hillegom on voor het gewoon lager onderwijs to Hellevoetsluis , waar ook eene nadere regeling voor het meer uitgebreid lager onderwijs plaats greep ; verhoogd te Delfshaven voor het meer uitgebreid lager onderwijs , to Naaldwijk en to Papendrecht; verminderd to Vianen voor het gewoon lager onderwijs op do dagschool en to Boskoop op de avondschool. Noordholland. In de gemeenten Haarlemmermeer on Nieuwendam word de schoolgeldheffing op de avondschool ingevoerd. Zij werd gewijzigd te Hoorn, Noordscharwoude , Texel on to Zaandijk ; afgeschaft to Oude Niedorp. Zeeland. Op de avondschool to Goes word de heffing

afgeschaft , en to Zierikzee gewijzigd voor zooveel betreft de hoogste klasse der eerste school voor gewoon- en meer uitgebreid lager onderwijs; terwij1 invoering der schoolgeldheffing te Wissekerke geschiedde. Utrecht. Ook in 1874 had in doze provincie goon invoering of afschaffing van schoolgeldheffing plaats; zij werd eenigzins verhoogd to Utrecht , voor de meisjesschool 4de soort. Friesland.. In de gemeenten Harlingen en Leeuwarden word besloten de bestaande verordeningen op het heffen van schoolgeld voor het bezoeken der openbare lagere scholen , voor laatstgenoemde gemeente echter alleen wat de gemeentescholen n". 2 on 4 aangaat , to wijzigen. Overijssel. De heffing werl verminderd te Dalfsen ; gewijzigd to Blokzijl , Rijssen on Stad-Volienhove. Groningen. In de gemeenten Beduin on Warffum is de heffing van schoolgeld voor het meer uitgebreid lager onderwijs ingevoerd, to Bellingwolde afgeschaft on to Uithuizen voor het meer uitgebreid lager onderwijs gewijzigd. Drenthe. Enkel voor de avondschool, werd to Ruinen en to Sleen schoolgeldheffing ingevoerd. Limburg. Te Wessem word de heffing voor gewoon lager onderwijs afgeschaft en to Ulestraten verhoogd. De school;eldheffing veranderde in 1874 niet , vermits zij in vier gemeenten ingevoerd en in even zooveel afgeschaft word. Even als aan het einde van 1873 , word dus in 211 gemeenten goon schoolgeld voor de dagschool geheven. In de volgende tabel is de opbrengst van het schoolgeld aan de openbare lagere scholen in elke provincie , gedurondo het jaar 1874, vermeld.

Opbrengst van het schoolgeld in elke provincie , gedurende het jaar 1874.

PROVINCIEN.

Noordbrabant

Bij de Rijks-

Bij de openbare

lagere scholen. gemeentescholen. wijzers geheven.

f

1 238,00 f

Gelderland . Zuidholland

Door de onder-

. .

62 197,36 f

3 226,49 f

66 661,85

88 858,02

1 616,20

90 474,22

243 783,40

5 976,07

249 759,47

193 866,01 5 2 562,95

1 786,80

Noordholland

TOTAAL.

198 215,765

Zeeland

55 827,25

60,00

55 887,25

Utrecht .

36 068,56

333,05

36 401,61

Friesland

56 963,37

Overijssel

53 497,325

1 058,00

54 555,325

60 619,12

4 900,41

66 675,73

1 156,20

Groningen Drenthe

24 428,455

))

Totaal in 1874. .

f

8 724,25

In 1873. .

8 755,10

Vermeerdering. .

30,85

374,50

33 165,275

4 543,25

Limburg

56 963,37

f

909 274,15

3 308,06 5 41 016,59

f

878 868,82 5

f

24 802,955

30 405,325 f

23 415,735 f

941 414,13 5

22 278,575

909 902,50

1 137,16

31 511,635 28

1 10 Bij het jaar 1873 vergeleken , vermeerderde het bedrag der ontvangen schoolgelden vrij aanzienlijk. Was toen de vermeerderde opbrengst f 7 730,86, thans valt op eene toename van f 31 511,63 6 to wijzen. Over het'geheel werd eene som van f 941 414,13 5 aan schoolgelden geheven. De toename bedroeg in Noordbrabant . .. Gelderland Zuidholland Noordholland . . Zeeland Utrecht Friesland Overijssel

. .

f

2 367,02 6 1 442,43 10 267,08 5 272,44 1 212,41 1 603,12 2 840,26 6 2 107,59 6

Groningen . Drenthe . Limburg. .

3 206,90 6 56,81 6. 1 135,55

•

§ 7. SUBSIDIEN VAN HET RIJK EN DE PROVINCIEN , KRACHTENS ART. 36 DER WET.

De beide volgende overzigten bevatten de gewone en. buitengewone subsidien ,. die , krachtens art. 36 der wet, over 1874 door het Rijk en de provincien werden verstrekt. De gewone subsidien werden verleend ter voorzieningin de gewone kosten van het openbaar lager onderwts de buitengewone subsidien moesten helpen voorzien in de kosten van den bouw van schoollocalen en onderwijzerswon ingen.

GEWONE SUBSIDIEN. Noordbrabant.

Utrecht.

Duizel c. a.

f

Grave Hoogemierde c. a. • • • • • • • .•.

Huijbergen . . Zes Gehuchten

Achttienhoven .

25,00

100,00

Jaarsveld

75,00

25,00

M aarn

50,00

Westbroek

f

f

Heerjansdam

•

•

•

•

•

•

Herkingen . •

•

de Lier ..

•

•

•

•

•

•

Hindelopen

150,00

Ooststellingwerf ..

•

350,00

Schiermonnikoog .

.

500,00

Stavoren .

235,00

IJ1st

480,00 500,00

.

.. • •. : .. • •

250,00

.

• •

150,00

.

400,00

Rhijnsburg . Rozenburg . • •

Stad aan 't Haringvliet. • • • • • • Zwartewaal . f

Noordholland. Egmond aan Zee .

• •

Huizen • • • • •

Kortenhoef . • •

300,00

Bingelrade

• •. • • • • •

124,00

. • .

750,00

• •

1 650,00

Petten . •

458,01 5

Ransdorp • • • •S

. .

400,00

Spaarndam . . • •

•

375,00

Terschelling • •

• . •

• 250,00

Urk . .

617,00

Vlieland_. • • . Westzaan

• • .

• . .

575,00

. .

1 000,00

• • • • • •

f Zeeland: Retranchement . .

•

•

•

•

•

7 379,515

400,00

. • .

500,00 200,00

. .

400;00-

f

95,00 110,00 90,00

Broekhuijsen

. .

25,00

Elsloo. .

200,00

Jabeek . .

150,00

Limbricht .

• •

300,00

Merkelbeek

50,00

M esch . . . .

95,00

Munstergeleen

150,00

Nieuwstad

100,00

Oirsbeek .

. •

60,00

Rimburg .

• . • . •

60,00

.

75,00

Roggel Schinnen

80,00 . . .

Slenaken .

200,00

Spaubeek •

75,00

Stein .

81,91 81,91

400,00

Limburg.

125,00

150,00

•

,

Wanneperveen. •

Bernelen

• •

877,00

f 3 284,00

Amstenrade

3 990.00

496,00 • .

Overijssel.

450,00

1 030,00

• • • . • • •

Krommenie. •

287,50 811,00

100,00

Maassluis

M elissant . .

f

Friesland.

425,00

Maasdam

Oostzaan.

50,00

Ameland.

Groote Lindt

Nootdorp

137,50,

150,00

Zuidholland.

Katwijk .

100,00

Totaal der gewone subsidien in 1874.

100,00 f

2 015,00

f

17 862,92 5

111

BUITENGEWONE SUBSID1EN.

GEMEENTEN.

PROVINCIEn

•

Noordbrabant . •

Gelderland

Zuidh011and. . • • •

Totaal

Subsidie

Sub sidie .

bedrag der

van

van

kosten.

het Rijk.

de provincie.

Huijbergen

305,00 f

100,00

Bedrag van hetgeen ten laste der gemeenten is gebleven.

100,00

f

f

105,00

Zevenbergen .

3' 817,00

408,50

408,50

3 000,00

Ophemert . .

18 218,00

6 072,66

6 072,66

6 072,68

Wehl. .

19 339,00

6 446,33

6 446,33

6 446,34

Krimpen 'aid Lek

12 780,00

4 737,82

4 737,82

3 304,36

Leerdam .

41 000,00

10 500,00

10 500,00

20 000,00

-.

Lekkerkerk

18 000,39 5

6 030,19 6

6 030,19 3

5 940,00

17 500,00

5 750,00

5 750,00

6 000,06'

24 649,00

8 324,50

8 324,60'

8 000,00

Na aldwijk .

11 295,00

3 647,50

3 647,50

4 000,00

Papendrecht .

40 678,00

16 840,25

16 840,25

6 997,50

9 587,00

3 143,50

3 143,50

3 300,00

•

13 995,00

4 497,50

4 497,50

5 000,00

Anna Paulowna. . .

15 586,00

7 793,00

7 793,00

, Callandsoog, . . .

11 702,58

5 201,29

5 20k,•9

' Westzatin . . • • •

3 798,00

1 899,00

1899,00-

• • •

7 745,47

3 872,73 5

3 872,73 6

Friesland

Ooststellingwerf . • •

2 871,90

1 435,95

1 435.95

Overijssel

Avereest

7 490,00

2 496,66

2 496,66

2 496,68

13 872,40 6

4 624,13

4 624,13

4 624,14 5

5 199,00

1 733,00

1 733,00

1 733,00

Holten

20 763,04

6 921,00

6 921,00

6 921,04

Gieten

10 945,50

4 104,56

4 104,56

12 898,68 5

Odoorn

17,198,24'

2 149,78

2 149,78

2 736,38

3 336,00

1 000,00

1 000,00

1 336,00

6 863,00

2 400,00

2 400,00

2 063,00

Neeritter • . • • •

8 130,00

2 000,00

2 000,00

4 130,00

Nieuwenhagen

1 220,00

500,00

500,00

220,00

Totaal der buitengewone subsidien in 1874 . • •

f 124 629,86

Maassluis Monster .

• •

Rozenburg Sliedrecht Noordholland •

Zeeland •

• •

Hoofdplaat

• • •

•

Diepenveen • • • • Giethoorn

Drenthe . • •

Limburg

•

. • • .

• • • •

Klimmen . Limbricht

•

•

••

f

17 862,92 5

,, gewone subsidien Totaal . .

f 142 492,78

V- og z jn verleend aan de hiervolgende gemeentende daarbij vermelde verhoogingen op het in 1873 toegekend subsidie voor de buitengewone kosten: Krommenie Texei .

••

Algemeen totaal . • • f

5

1300;{)0

124 629,86 17 862,92'

f 142 492,78

120,40

120,40

111,15

111,15

5

142 724,33' f 142 724,33'

112 VERZAMELING DER GEWONE EN BUITENGEWONE SUBSIDIEN. Noordbrabant Gelderland .

f . • .

Limburg. Schinnen f 25 , Spaubeek f 25.

12 518,99

Zuidholland



Noordholland Zeeland

933,50

Oostzaan f 500 , Petten f 58,015, Ransdorp f 100 , Vlieland f 100.

• •

Utrecht



Limburg

Noordholland. Urk f 0,50.

4 719,95

• •

16 174,79



6 254,34

Algemeen totaal .

Noordbrabant. Grave f 50.

3 954,64 5

Drenthe

Vermindering van subsidie had plaats in de volgende gemeenten :

22 504,35 5 287,50

Friesland Overijssel .

67 461,26 5

Limburg. Oirsbeek f 40.

Zij vervielen in de volgende gemeenten : Limburg. Hulsberg f 200 , Vlodrop f 50.

7 915,00

. f 142 724,33

5

Sedert het vorige jaar werden nieuwe subsidien voor de gewone kosten verleend aan de volgende gemeenten : Noordbrabant. Duizel c. a. f 100 , Hoogemierde c. a. f 25 , Huijbergen f 50 , Zes Gehuchten f 150. Zuidholland; Katwijk f 500. Zeeland. Retranchement f 81,91.

Gewone subsidien zijn in alle provincien toegekend , behalve in Gelderland , Groningen en Drenthe. Hun bedrag was f 2512,425 meer dan in 1873. Vermindering van het totaal bedrag der in elke provincie verleende subsidien vond geen plaats. • Buitengewone subsidien zijn verleend in alle provincien behalve Utrecht en Groningen. Het bedrag der buitengewone subsidien was f 47 264,98 5 meer dan in 1873. Het totaal bedrag der subsidien van het Rijk en de provincien, elk in het bijzonder,, was f 49 777,41 meer dan in het vorige jaar ; hetgeen voornamelijk komt voor rekening der buitengewone subsidien , vermits , gelijk boven reeds is opgemerkt , het bedrag der gewone subsidien met nog geen f 3000 toenam

Utrecht. Maarn f 137,50. Limburg. Limbricht f 300 , Munstergeleen f 150 , Nieuw-

§ 8. INKOMSTEN VAN ONDERWIJZERS.

stad f 100. De subsidien werden verhoogd in de volgende gemeenten : Noordholland. Egmond aan Zee f 200 , Krommenie f 250 ,

De volgende tabel bevat een overzigt van hetgeen door het Rijk , de gemeenten en de leerlingen in 1874 betaald is , tot bezoldiging der onderwijzers aan de openbare lagers scholen.

113

INKOMSTEN 29



114

115 Inkomsten van

0 NDERWERREN.

a.

Zeeland.

Friesland.

Utrecht.

Overijssel.

Limburg.

Drenthe.

Groningen.

TOTAAL.

Van het Rijk.

Jaarwedden bij de Rijks- lagere scholen

1)

Jam wedden bij de Rijks-kweekscholen en daaraan verbonden leerscholen

Toelagen voor oplciding volgens art. 12 , 2de lid

1 000,00

Toelagen voor opleiding van onderwijzeressen ))

Totaal in 1874 .

1 325,00

))

))

f 16 485,04

f 17 200,00 2 798,33 f 1 811,38

Gratification . .

1)

))

Toelagen voor normaallessen

b.

Zuidholland. Noordholland.

Noordbrabant. Gelderland.

onderwijzers in 1874,

5 093,88 5

15 250,00

3 871,00

f

1 200,00

2 680,00

950,00

5 000,00

1 000,00

5 899.995

450,00

/1

f

750,00

983,33

2 975,05

2 325,00

2 620,00

380,00

450,00

900,00

999,99

149,87

2 000,00

210,00

f 20 998,33 f 8 011,38

f 9 223,88 5 f 27 956,03 5 f 1 573,33

f 187 298,62 f 197 149,48

f 333 888,78 5 f 314 158,15

f

3 574,92

f

7 575,00

f

975,00

1 491,765

700,00

300,00

)7

1 510,00

26 454,74

600,00

f

4 944,99 5 f

243 701,96 5 f

122 273,16 5 f

5 225,00

570,00

7)

16 925,00

f

4 872,12

10 159,995 14 049,86 5

135 781,17 5 f

63 942,96

200,00

f

11 410,35 5

48 935,04

))

)7

7,

))

f

5

2 5 . 10,35

2 180,00

9 885,00

f

84 754,31

f

113189,99-5

Van de gemeenten.

Vaste jaarwedden der hoofdonderwijzers

16 797,82

Veranderlijke jaarwedden der hoofdonderwijzers.

16 223,22

Vaste jaarwedden der bulponderwijzers.

61 538,85 5 128 778,135

Veranderlijke jaarwedden der hulponderwijzers

861,59

265,13



5 712,51

-6 998,41

4 035,86

3 333,34 5

Toelagen aan kweekelingen Gratificatien •

..........

Totaal in 1874 .

22 615,09

15 821,96

5

5 441,08

1 862,485

10 186,80 5

4 986,09

388 683,91

356 667,43

5

73 350,40

53 293,44 5

123 675,19 5

94 202,57

117 774,13

800,00

305,89

785,00

6 626,13

1 058,93 5

105,63 5

31 628,055 • 14 000,18 5

4 041,29 5

2 687,26 5

9 972,39

1 862,02 5

780,00

7 711,54

120 717,90

396,017,90

1 535,06 5

f 275 670,65 5I f 353 322,35

5 239,595

f 3 226,49

f 1 616,20 f 5 976,07

Algemeen totaal in 1874 .

f 299 895,47

f 362 949,93 f 798 790,45

In 1873 .

286 400,28

Vermeerdering .



722 392,64

7 622,98

f 709 329,65 5 f 198 863,30

f 783 590,50

Opbrengst der schoolgelden , door de onderwijzers geheven in 1874 . .

328 080,915

6.2 104,705 f

f 114 059,86

5

f 2 562,95

f

f 739 848,64

f 200 496,63

683 492,39 5

1 f 13 495,19 5 f 34 869,015 f 76 397,815 f 56 356,24

5

f

60,00

189 402,57t

f 11 094,05 5

f

261 680,84 5 f

f 239 846,32

f

115 812,54 5 360 743,48

217 957,33

8 823,32 5 f

40 529,41

5

f

2 331,71

233 843,32 5 f

21 888,99

f

4 900,41

5

1)

484,51 5

401 272,90

124 635,87 f

25 320,10

5 449,47 5

f

f

7

438,97 5

5 303,75

5

1 058,00

333,C5

f



5

1 552,275

31 837,135

• 1 455 121,92 5 717,24

f

121 086,25

5

3 308,065

283 506,25 5 f

97 542,08 5 f

134 279,32

254 194,15

90 780,97

125 199,47 6

29 312,10 5 f

6 761,11 f

5

5

92 727,06

293,12 5

92 295,46 5 f

374,50

96 705,17

3 425,32

261,11

f

776,365

)7

5

1 859 113,17

9 079,845

37 073,58

f 3 546 458,15

f

23 415,73 5

f 3 683 063,88 3 374 456,76

f

308 607,11'5

11 ► Ook het jaar 1874 mag ,. met het vorige vergeleken , weder op eene belangrijke toename van de inkomsten der onderwijzers wijzen. Zij beliepen namelijk f 3 683 063,88, tegenover f 3 374 456,76 5 in 1873; er viel derhalve eeno vermeerdering van f 308 607,115 op to merken. Even als in vorige jaren komt deze toename wederom hoofdzakelijk voor rekening der gemeenten , namelijk met ruim due ton gouds; zij vond plaats in alle provinc;en en wel het sterkst in Zuidholland, met ruim f 77 000 en in .Noordholland , met ruim f 53 000. De vermeerdering ad f 6572,17 van Rijkswege, deed zich over alle pro%incien behalve Zuidholland, Overijssel en Groningen gevoelen ; die ad f 1137,16 wegens schoolgelden door de onderwijzers zelven geheven , eveneens in alle provinci6n behalve Zuidholland , Overijssel en Drenthe. Alle categorien van uitgaven tot bezoldiging van onderwijzers to zamen genomen , mag in elke provincie op vermeerdering gewezen worden , behalve in Noordholland , waar het bedrag met f 4318,52 , in Zeeland waar het met f 3007,18 en in Groningen waar het met f 1764 verminderde.

De vermeerdering van uitgaven door de gemeenten vond plaats bij elken post, namelijk Vaste jaarwedden der hoofdonderwijzers. f 81 490,68 5 Veranderlijke jaarwedden der hoofdonderwijzers

1 16,79

5

Vaste jaarwedden der huiponderwijzers 201 016,19

5

Veranderlijke jaarwedden der hulponderwijzers

765,69

Toelagen aan kweekelingen

5 473,51

Gratification

7 987,88

De volgende tabel bevat een overzigt van de jaarwedden der hoofdonderwijzers en hoof donderwijzeressen in 1874, vergeleken met die van 1873.

117

PROVINCIUN 30

118

119 co.;,

c.. c

C.1

c-; •

cp ez

,n -:ti

1 n 0

PROVINCIEN.

c.;

c.;

c-:

1

1

,k4

in

c,c..,

i 0 o

o

c, E....

ccc.

i o c.:

1 o

0

L'•

CS)

(X)

c-4 cr.

,-,

i o o

1 o o o

44 =

cq

as

'zi ca

=

ct

c.;

,-n

G4 •-,

i o 0

G,I ri

C.4.4

g

g

s=1ct

ci

szd

•

cq

d

i

0

Cq G,1

VD N

44

44

4.4

44

44

44

44

44

A 0

A

0 0

0 cd

0 0

0 0

0 0

0 cd

n

n

0 0

CeD

0 0 ...1.,

o 0

0 0

.4.44 -

,4-4

CZ) ,-

0 0

4-4

VD

1,.. v,

44

44

4.4

44

C::

g

t3

0 cd

=3

0

0-4

C:7) t.

a)

I.

0

0

C.74 N c

0

0

C:r)

0

18

5

15

7

5 4

1874 .

10

60

79

61

50

27

10

10

3

5

21

62

81

57

43

23

9

9

1

7

» 1874 .

»

3

17

27

39

44

34

47

22

18

7

12

» 1873 .

J)

7

19

32

36

42

37

46

13

20

22

Noordholland » 1874 . f, 1873 .

»

5

22

35

47

57

34

40

16

11

5

»

4

27

47

42

56

32

. 32

7

18

n

7

18

39

29

15

12

10

4

2

2

»

6

28

36

30

•8

• 9 11

12

8

4

2

2

» 1874 .

n

4

8

18

13

17

7

7

1

2

2

1873 .

»

5

13

18

10

17

7

5

1

2

2

2

17

43

115

66

52

15

21

9

5

2

2

3

2

29

107

88

40

32

15

19

8

4

2

4

1

1

,

1

3

n

n

3

Groningen

14

Drenthe

1873 . 1874 .

•

•

•

1873 .

Limburg

” 1874 . » 1873 .

•

0

•

Totaal in 1874 » 1873

Vermeerdering

•

•

•

0

0

0

0

. .:14

ti'D V

CD N

t.. N

(X) N

C1/41 ett

44

44

44

44

44

0 cd

0 0

0 cd

0 cd

0 0

n

I)

))

n

n

308

n

n

303

n

0

0

o

1

1

1

n

n

n

Is

n

n

n

n

n

n

0

n

n

n

n

»

n

),

n

n

),

1

n

n

1

1

n

»

2

2

5

2

22

8

6

2

2

1

2

2

5

2

2

4

8

38

7

2

4

4

6

34

7

2

1

2

1

n

1

2

1

If

1

n

”

1

n

2

n

,,

1 9

n

n

6 TOTA AL.

t".

0

17

10

1

5

5

4

4

2

68

69

32

17

12

8

4

13

2

76

65

29

15

10

8

7

10

1

30

67

20

15

4

6

3

»

45

56

19

13

4

6

3

»

6

68

63

15

7

82

53

12

4

4 5

1

12

3

1

»

323

n

n

n

338 327

n

n

n

n

n

n

n

ss

n

n

n

n

n

n

),

n

n

n

n

325

n

n

n

n

n

n

n

n

152

n

/I

II

9

9

9

9

))

V

152

n

n

9

9

If

If

V

9

9

81 82

»

n

n

9

n

n

n

n

n

n

//

9

I)

9

1

» 1

n

2

»

1

»

1

n

1

n

1 1

1,

,

333

n.

n

n

n

n

n

n

0

n

n

n

n

n

n

354

II

9

II

9

9

n

n

352

1

0

"

n

))

1

211

"

n

n

n

n

n

n

n

0

n

n

n

n

n

n

n

n

9

)1

/1

n

))

1)

209

,)

n

n

9

9

»

9

9

9

»

232

9

9

9

9

t,

»

»

1)

n

231

II

9

9

If

9

9

9

"

146

»

»

n

» •

»

»

),

n

n

14 7

))

169

1 1

"

1

»

n•

II

9

IP

9

1

”

»

»

n

»

"

,,

n

”

n

a

n

n

n

/1

I/

//

n

1)

))

//

))

n

»

n

0

/7

1)

))

/1

n

))

))

n

173

33

63

12 •

n

,,

2 649

14

40

13

»

»

19

23

--- ' 1

n

"

»

1

»

1

J)

1

n

1

.

),

405

464

448

328

265

135

167

82

58

25

30

26

138

446

536

407

273

227

134

152

61

65

34

39

23

-- 52

— 41

— 72

41

55

38

1

15

21

'

9

"

"

"

.

86

•

n

.

19

»

n

n

2

n

1

325

1

”

1

n

n

n

n

2

56

5 7

0

,14 N

n

2

7

» 1874 .

I

n

4

2

60

I

n

19

5

23

I

n

18

2

1873 .

n

ff

44

I

00 N

n

13

5

•

4.4

0

1

3

58

4-4

I

1

14

53

44

C.4

1

19

16

ti.

C

n

n

1

n

2

0

2

5

1

3 t

3

1

2

24

» 1874 .

C-4 ts. ,;•1

.14

0

.

Overijssel

Cr4 C.0 G•1

CA

N

Cn teD N

(n

CeZ

C3

10

1873 .

c

r. C4

I

11

•

0

C. GN

I

18

1874

0

G'" ri

I

17

Friesland ))

0

00 ,-

I

37

Utrecht

o

I

32

•

I

44

56

•

I

44

68

•

I

44

59

» 1873 .

I

44

25

o 1874

I

44

1873 .

Zeeland

4.4

....,

67

Zuidholland

44

v..I

67

1873 .

C4-4

TO

53

n

ea

ri

17

Gelderland

4r

r.

Noordbrabant in 1874 . n

v...1

CA 4.-4 N

G-", CC

ci .

cr;

c

C74 0 N

Gn 4,--:

as

a;

c

a' C:r4 /-4

G''' .4,t4

= V:

o o

ri '-I

ri

Ca

sc.;

•

•

3

2

3

4

5

3

---' 1

, .

5

2

»

2

n

1)

1

1)

n

2 621

1

25

• •

120 De minima voor de jaarwedden der hoofd- en hulponderwijzers , bepaald bij art. 19 der wet , zijn gaandeweg en vooral in den laatsten tijd , in de meeste gemeenten verre overschreden. Welke betrekkelijk hooge jaarwedden thans worden uitgeloofd om hulponderwijzers to verkrijgen , is algemeen bekend. Dat ook die der hoofdonderwijzers en hoofdonderwijzeressen voortdurend klimmen kan niet enkel uit het vorenstaande , maar ook uit het volgende blijken. Het getal van hen wier jaarwedde van f 200 tot f 400 bedr.oeg , verminderde met 52 dat van hen wier jaarwedde f 400 tot f 500 beliep , met 41 ; dat van hen die f 500 tot f 600 genoten , met 72. Nog duidelijker loopt deze verbetering in het oog , wanneer tegenover den vooruitgang van 1874 die van het vierjarige tijdvak 1869/73 gesteld wordt. Onderwijzers wier jaarwedden nog geen f 500 bedroegen , vond men in 1869 . . . 832 of ruim 32 pct. 1873 . . . . 584 » » 22 1874 .

.

.

.

491 »

9

1873 1874

•

Kerkelijken

An deren

aard.

aard.

23

14

158

17

Zuidholland

150

10

Noordholland

149

26

Zeeland

85

14

Utrecht

41

20

Friesland

255

5

Noordbrabant Gelderland

. .

t)

14 »

In 1874 was die verbetering dus bijkans even aanzienlijk ale die van 1869 tot 1873; zij komt voornamelijk ten goede aan de provincien Noordbrabant , Gelderland , Friesland, Overijssel , Groningen en Limburg. Het getal onderwijzers , die een inkomen van f 600 tot f 1000 genoten , bedroeg in : 1869

Betrekkingen van

Groningen

175

11

Drenthe

50

1

Limburg .

6

6

Totaal in 1874 .

1 156

129

» 1873 .

1 142

135

. 895 of nagenoeg 35 pct. »

. 1041 » . . 1176

•

5

64 •

Overijssel.

40 » 45

In het jaar 1874 was de vooruitgang dus ook in dit opzigt gelijk aan geheel het voorafgaande vierjarige tijdvak. Tweemaal geschiedde beroep op den Koning, zonder dat er termen aanwezig waren om van Regeringswege tusschen beide to komen , to weten : door don hoofdonderwijzer to Voorst , van een afwijzend antwoord van den raad dier gemeente , op zijn verzoek om verhooging van jaarwedde, en door den hoofdonderwijzer to Upelo (gemeente Wierden) , eveneens naar aanleiding van 's raads ongeneigdheid om de jaarwedde van den adressant to verbeteren. Door Gedeputeerde Staten van Gelderland werd aan den hoofdonderwijzer der openbare school to Zetten-Andelst (gemeente Valburg) geweigerd om bij het gemeentebestuur op verhooging zijner wedde aan to dringen ; terwijl dat collegie in Zuidholland to vergeefs heeft medegewerkt om in de jaarwedde van den hoofdonderwijzer der gemeenschappelijke school van Zuid-Beijerland en Goudswaard eene gewenschte verhooging to brengen , daar de raad van eerstgenoemde gemeente onwillig bleef om daartoe f 50 bij to dragon. Aan eon der hulponderwijzers to Tiel werd , uithoofde van ongesteldheid , verlof van eene maand toegestaan , met bepaling dat gedurende dien tijd zijne jaarwedde zou worden ingehouden. Op eon door dien hulponderwijzer bij Gedeputeerde Staten ingesteld beroep, is hem to kennen gegeven , dat hunne tusschenkomst zonder gunstig gevolg was gebleven , waarop hij zich tot den Koning gewend heeft, met verzoek het besluit van den raad to vernietigen. De Minister van Binnenlandsche Laken heeft, namens den Koning , aan den adressant berigt dat geono termen gevonden waren om aan het verzoek gevolg to geven. Behalve de genoemde jaarwedden genoten nog 1285 openbare onderwijzers inkomsten uit andere betrekkingen , waarvan 1 156 van kerkelijken aard. De onderwijzers , die nevenbetrekkingen bekleedden , waren over de verschillende provineien op de volgende wijze verdeeld.

§ 9. PENSIOENEN ANN ONDERWIJZERS. In 1874 werd aan 49 hoofdonderwijzers on 1 hulponder' wijzer pensioen verleend. Van hen waren uit: 3

Noordbrabant Gelderland .

7

• • •

Zuidholland

9

Noordholland

11

Zeeland

10

Friesland . Overijssel .

1

• •

1

Groningen

5

Drenthe

1 • 2.

Limburg

Bovendien werd het pensioen aan 1 hoofdonderwijzer vroeger verleend van f 215 tot f 265 verhoogd , en dat van 1 verminderd van f 534 tot f 350. Het bedrag der pensioenen in 1874 toegekend was : 5 tusschen. . f 100 en f 200 9 9

200 » 300 400 300 400 500



10 8 6

2





600

500 600

700

700

800

800 » 900.

De volgende tabel bevat een overzigt van de in 1874 uitbetaalde pensioenen, zoowel van die -na de invoering der wet toegekend, als van die, welke reeds v66r 1858 door de provincien of de gemeenten verleend waren. De opbrengst van de bijdragen der onderwijzers voor hun pensioen wordt tevens in die tabel vermeld.



121 Pensioenen aan onderwijzers uitbetaald in 1874, benevens het bedrag hunner bijdragen. Pensioenen volgens de wet.

Pensioenen v6Or 1858 verleend.

PROVINCIEN.

ToTAA L. Aandeel Aandeel van van het Rijk. de gemeenten.

f Noordbrabant

12 330,77 f

Van de provincien.

6 165,355

Van de gemeenten.

18 546,125 f

4 876,50 5

17 642,40

6 433,28

25 897,70

14 277,815

25 746,50

12 337,485

)7

6 915,00

3 759,67

1)

184,00

9 690,00

2 233,515

))

520,00

22 975,08

7 239,82

130,00

7 231,00

4 295,71

8 289,585

4 979,65

4 361,50

1 760,37

6 571,135

2 301,41

153 869,02 5 f

64 495,23

148 150,54

58 922,305

50,00 f

f

11 294,95 5 647,45 Gelderland 7 00,00 Zuidholland

16 457,12

8 228,58

Noordholland .

17 164,32

8 582,18

Zeeland .

4 610,00 5 2 304,995

Utrecht

6 337,34

f



3 168,66

14 951,72 57 503,355

Friesland Overijssel .

4 736,00

Groningen

5 526,39 5 2 763,19

Drenthe

2 874,33 5 1 437,165

Limburg

4' 380,78

Totaal in 1874 .

f 100 663,74 f 50 359,285 f

)7 1873 .

Vermeerdering .

97 113,205

f

3 550,53 5 f

250,00

962,00

2 368,00

2 190,355

48 556,51

1 802,775

Het totaal bedrag der pensioenen is sedert 1873 met f 5 218,485 vermeerderd. De pensioenen v6Or 1858 verleend , verminderden met f 134,82 5 ; voor pensioenen , na de invoering der wet toegekend, werd f 5 353,31 meer uitbetaald dan in 1873. De onderwijzers droegen f 5 572,92 5 meer bij voor hun pensioen dan in hot vorige jaar.

Opbrengst van de bijdragen der onderwijzers voor hun pensioen.

)1

25,00

25,00 //

275,00 275,00

f

2 571,00

f

2 705,825

I - 134,82

5

f

5 572,92 6

5 218,48 5 f

§ 10, SCHOOLLOCALEN, SC1100LMEUBELEN ENZ.

In het volgend overzigt is de toestand der schoolloeaten , in 1874 , aangewezen.

31

3

LimoU\"g.

86

9

Dl'onthe .

'1'otaa1.

9

Gronino(n

0

7

14

"

OH'l'ijsscl

Frie~land

Utrecht .

.

13

Nt ortlholland . 4

17

Znidho lIund

.

4

GelJerlanJ .

Zee'and .

6

8

"

"

3

))

"

"

1

"

1

3

"

I

eischten.

die verhetf,rin3

Localen

Plannen aal1hangig tot verbetering of geheele vernieuwing.

17

3

1

"

"

"

3

1

1

7

"

1

.-

1

"

n

"

"

"

"

"

"

"

1

"

C5 8

"

•

4

'2

1

1

"

"

"

"

"

5

1

3

5

2

2

7

4

16

13

7

.1--

I

I

I

81

8

18

.,

1()

"

"

"

"

•

24

12

I

I

4

"

"

"

"

"

"

"

"

"

4

"

52

8

9

"

7

2

"

"

"

17

5

4

I

I

I

1

"

"

" ,

"

"

"

"

"

"

1

opellbare. \ lJijZOlldere.1 opellbarc.1 bijzollderr. openbare. Ibijzondel'e. openlJarc. \ bijzondere.

Iocalen.

I( calen.

Iocalen.

I opcnbal'e·lbijZOlldCI'C'

of verbeterde

a-anbouw zijnde

gebouwde

Noortibrabant .

PRO V INC lEN.

Vergroote

In

Nieuw

I

I

I I

8

1

"

2

"

"

"

"

2

1

1

1

Afgckcul'd.

"

"

"

"

"

"

"

"

"

"

~charwoude.

SchiDveld.

Oostwo!d en te Lettelbert .

Weesp en te

Langerak.

GarnereD.

Afgekeurd te }'ijnaart (buurtsch. HejningeD).

AANMERK INGEN.

~

t...:l t...:l



123 Uit vorenstaand overzigt blijkt , dat in 1874 wederom veel gedaan is tot het inrigten der schoollocalen overeenkomstig de eischen des tijds. De provincien Zuidholland Noordholland en Friesland waren daarin voor het meerendeel betrokken. Geheel nieuw opgetrokken werden 94 localen , waarbij doorgaans flinke onderwijzerswoningen. Verbetering ondergingen 73 schoollocalen en nog 18 waren in aanbouw ; aan 185 gebouwen werd dus de hand ter verbetering gelegd terwijl nog uitzigt bestond dat eerlang 53 localen eene gewenschte verbetering of vernieuwing zouden ondergaan. Meer en meer verdwijnen de minder goede en slechte localen , om voor ruime , goed ingerigte gebouwen plaats te maken. Nogtans bleef menig schoolgebouw op noodzakelijke verbetering wachten ; alleen de localen die dringend voorziening vorderden zijn in deze tabel vermeld ; zij waren 85 in getal. De in het vorige jaar afgekeurde scholen te Esch (Noordbrabant) en to Hoorn (Noordholland) werden door nieuwe vervangen. Met die te Almkerk en te Waspik (Noord 3 brabant ► was dit nog niet het geval. De in 1b74 afgekeurde localen waren alle voor openbaar onderwijs bestemd.

GEMEENTEN

Volg-

of

Getal

nommer

afdeelingen van gemeenten ,

der

op

waar de

opgekomen de ranglijst

vergelijkende examens

candidaten.

plaats hadden.

van den benoemde.

Noordbrabant , 20. Boekel . Breda

5

2

13

'2

Chaam . Emmikhoven

2

4

1



1

3

Handel .

De gemeenteraad van Fijnaart kwa,m tegen de uitspraak, als zou het schoolgebouw in de buurtschap Heijningen schadelijk voor de gezondheid zijn , in beroep bij den Koning. In afwachting der beslissing , die in het volgende jaarverslag "te vermelden is , werd het onderwijs in het 1 afgekeurde locaal voortgezet.

Ginneken .

8

3

Galderen .

5

3

Ulvenhout

5

2

Leenderstrijp



1

Loon op zand

10

6



1

Het afgekeurde schoolgebouw to Wezep (gemeente 01debroek) , bleef in 1874 gesloten. G-elijk uit het vorige ver 2 slag (bladz. 116) blijkt , was de gemeenteraad in beroep 7 gekomen bij den Koning, van een bevel van Gedeputeerde Staten van Gelderland , tot oprigting eener school voor 300 kinderen to Wezep. Bij Koninklijk besluit van 25 September 1874, n°. 16 (zie N°. LXII. van bijlage I achter dit verslag) werd , met wijziging in zooverre van het be 2 sluit van Gedeputeerde Staten bevolen , dat de afgekeui de school te Wezep moest worden vervangen door eene inrigting , die aan de eischen der wet voldeed. Doze beslissing gaf aanleiding tot langdurige briefwisseling tusschen Gedeputeerde Staten en het gemeentebe :3 stuur van Oldebroek , die evenwel tot geen gewenschten uitslag heeft geleid. 3 In een, volgend verslag zal de verdere loop dezer zaak ,medegedeeld. worden. Te Weesp (Noordholland) werd door burgemeester en wethouders een plan voor een nieuw gebouw vastgesteld; maar dewijl de meerderheid van den gemeenteraad het telkens afkeurde , heeft de schoolopziener het gemeente 1 5 bestuur aangeschreven , dat de school gesloten zou worden, indien in Februarij 1875 de zaak niet tot een goed einde .gebragt was. Reeds in 1869 verklaarde het geneeskundig Staatstoezigt , dat het schoollocaal to Schin veld , zoowel wat de inrigting als de ligging betrof, voor de gezondheid nadeelig was. Sedert waren er voortdurend pogingen aangewend om tot het bouwen van een nieuw locaal to geraken ; toen evenwel duidelijk bleak dat de gemeenteraad tot modewerking onwillig was, is de schoolopziener, op 10 November 1874 , tot sluiting dier school overgegaan. Bij het einde van het jaar was zij nog gesloten. De overige hiervoren vermelde afgekeurde localen zijn door nieuwe vervangen. § 11. BENOEMING , SCHORSING EN ONTSLAG VAN ONDERWIJZERS.

Het getal vacatures als hoofdonderwijzer of hoofdonderwijzeres en dat der daarop gevolgde examens , bedroeg 146. Het volgend overzigt wijst de gemeenten aan , waar vergelijkende examens werden gehouden , het getal der daarbij opgekomen candidaten en het volgnommer op de rarglijst van den benoemde.

Bout Moergestel

3

Oerle

1

1

Kruisstraat

1

1

Son Standdaarbuiten

•

Tongelre Veen



1

2

1

5

5



2

Volkel

3

6

1

19

1

Gelderland , 8. Elburg. Lent

3

Meteren

23

1

Ileerde

19

1

Hurwenen

7

1

Nederaselt

3

1

Rhaa .

3

'2

52

1

Wassenaar

32

3

V(ur .

1-3

1

Zegwaart en Zoetermeer

15

1

Hillegom .

10

1

Leiden

30

1

Lisse . .

30

1

Voorschoten .

18

1

Zutphen Zuidholland , 29.

Aat lan del veen

9

124

GEMEENTEN

Volg-

GEMEENTEN

Volg-

of

Getal

nommer

of

Getal

nommer

afdeelingen van gemeenten ,

der

op

afdeelingen van gemeenten,

der

op

vergelUkende examen s

candidaten.

plaats hadden.

van den

vergeltikerde uxamens plaats hadden.

1

3

:1

Nieuwkoop

18

1

Ilendrik-Ido-Arnbacht

17

1

Ridderkerk

14

2

Capelle aid IJssel

11

Gouda

30

1

Krimpen aid Lek .

20

6

Lekkerkerk

22

1

(dorp)

41

Nieuwerkerk aid IJssel

opgekomen de ranast

benoemde.

11

I3odegraven Idem

waar de

opgekomen de ranglijst

waar de

3

candidaten.

van den benoemde. •

Zeeland, 4. Biggekerke

3

1

Hoofdplaat

2

2

Hontenisse

1

1

Stoppeldijk

2

2

Abcoude Baambrugge

32

4

Amerongen

29

6 3

Utrecht, 5.

13

3

Amersfoort

37

29

1

Benschop

S

1

23

4

Vreeland

89

3

4

2

Goudriaan

22

5

Oudenhoorn

31

5

1

8

4

Hillegersberg

16

2

Kralingen.

39

1

Rotterdam

32.

3

62

1

Waddinxveen Sliedrecht

.

Westmaas Asperen

Vier Polders

Idem

Noordholland , 15.

Friesland, 15. Rottevalle

45

Tzummarum

34

2

Vrouwen Parochie

35

3

21

4

St. Anna Parochie

10

3

IJockum

38

1

Ferwerd

29

1

Kollum.

48

1

35

4

31

1

23

1

St. Jacobi Parochie

Wier .

• •

•

18

1

15

1

Amsterdam

82

1

Rotstergaast

Idem

77

1

Sloten .

10

4

Idem

13

1

Wijns

22

4

5

1

Gauw

29

1

5

1

Tirns .

22

3

24

1

Aalsmeer . Abbekerk .

Assendeift

• •

• •

Enkhuizen

22

Idem Jisp Naarden



Nieuwendam



Noordscharwoude •

•

Idem Zijpe Idem

•

2

Graft

Warder

Oosterwolde .





5

Overijssel , 12.

19

1

Diepenveen

49

2

Gramsbergen. . .

1

1

7

1

A.mbt Hardenberg .

1

1

40

1

Idem

2

2

12

4

Hengelo

1

1

8

2

Lonneker

4

1

1

Losser . .

3

2

2

Ambt Ommen

4

1

29

.

125 GEMEENTEN

Volg-

GEMEENTEN

Volg-

of

Getal

nommer

of

Getal

nommer

afdeelingen van gemeenten ,

der

op

afdeelingen van gemeenten ,

der

op

opgekomen de ranglijst

waar de

candidaten.

vergelijkende examens plaats hadden.

Rijssen

• •

79

• •

Staphorst . Tubbergen Wijhe . .

van den

vergelijkende examens plaats hadden.

3 1

Stevensweert

1

1

Steyl

1

Baflo . Etinge . .

48

1

38

1

33

1

Hoogezand

13

1

Idem

33

1

Idem

9

1

Leek ..

8

1

Marum • • •

22

1

Middelstum

39

1

29

1

Scheem da

16

1

Slochteren

8

1

5

1

Ten Boer .

38

1

Veendam .

31

1

Idem .

25

1

Warffum .

3

1

25

6

• • . •

Idem . • •

Nieuwolda

Idem

.

• •

• • •

Zuidhorn . . .

Leunen en Oostrum

4

Oostrum .

1 1

• •

1

1

1

Bij zamenvatting blijkt , dat er waren bij : 16 examens 1 candidaat , 13

))

2 candidaten,

11

11

3

6

),

4

7

5

1

n

6

3

1)

7

»

6

»

8

»

2

»

9

I,

4

»

10

If

2

n

11

n

1

»

12

),

5

»

13

»

1

»

14

•),

3

n

15

I)

2

»

16

»

1

»

17

If

3

)1

18

»

3

),

19

2

1

2

»

20

fl

Weerdinge

2

2

1

f)

21

Wapserveen

2

1

6

»

22

»

Veendijk

2

2

3

If

23

i,

Odoornerveen

3

1

»

24

,)

2

2

»

25

»

6

»

29

»

3

))

30

»

2

1

2 1

Wapse . .

Nijensleek. .

1

»

• • •



5

Drenthe , 7.

Grollo ...

van den benoemde.

1

Geysteren 41

candidaten.

Lutterade

20

4

opgekomen de ranglijst

benoemde.

Groningen , 19.

Groningen.

waar de

1

Limburg , 10.

2

»

31

»

))

32

»

Afferden .

1

1

3

Dieteren

1

1

2

»

33

ff

Eygelshoven .

1

1

2

n

34

))

Heugen

1

1

2

),

35

1

),

37

n

32

126 3 examens 38 candidaten ,

§ 12. OPLEIDING VAN ONDERWIJZERS.

2

n

39

a. Rijk8kweekscholen.

1

»

40

2

»

41

,,

1

s

45

1)

2

»

48

»

1

1)

49

»

1

n

52

»

1

»

62

»

Blijkens hetgeen medegedeeld word op bladz. 131 van het Verslag over 1873/74, zijn de Rijkskweekscholen in naauwer betrekking gebragt tot de inspecteurs van het lager onderwijs , en onder het toezigt gesteld van commission , zamengesteld uit eenige dier ambtenaren. Voor die to 's Hertogenbosch bestaat doze commissie nit de inspecteurs van Noordbrabant, Gelderland, Zeeland en Limburg; voor die to Haarlem , uit de inspecteurs van Zuidholland , Noordholland en Utrecht ; voor die to Groningen , uit de inspecteurs van Friesland, Overijssel , Groningen en Drenthe. Iedere commissie moet minstens eenmaal 's jaars de kweekschool, onder haar bijzonder toezigt gesteld , bezoeken on bovendien binnen eon termijn van drie jaren eenmaal de andere kweekscholen. Deze nieuwe maatregel , in 1874 toegepast , heeft aanvankelijk goede vruchten gedragen , en schijnt ook voor het vervolg van gunstigen invloed op het onderwijs aan de kweekscholen to zullen zijn. In het algemeen waren de commission zeer tevreden over den uitslag van haar onderzoek on mogten de kweekscholen haars inziens geacht worden op loffelijke wijze aan de bestemming to beantwoorden. Het onderwijs , ontwikkelend en vormend , worth duidelijk en bevattelijk gegeven. Behalve in de aan de kweekschool verbonden leerschool, die de praktische opleiding ten doel heeft , is in de kweekschool zelve voldoende gelegenheid om den leerlingen , in de verschillende afdeelingen , niet enkel onderwijs to zien en to hooren geven , maar ook zelf to doen geven. De lessen in onderwijs en opvoedkunde worden bovendien in onmiddellijk verband gebragt met de toepassing in de leerschool. Het getal der kweekelingen, in het genot van Rijkstoelagen , was tot dusverre voor elke kweekschool bepaald op veertig, als maximum. Dit cijfer scheen, zonder noemenswaardige vermeerdering van het onderwijzend personeel en zonder belangrijke uitgaven aan de localen , voor vermeerdering, welligt voor verdubbeling vatbaar. Tot het nomen eener proef in dien zin, werd in 1874 besloten en alzoo tegen den met September beginnenden cursus , bij elke inrigting, eon tiental plaatsen meer beschikbaar gesteld , waarvoor zich eon ruim aantal candidaten aanbood. Tevens werden , met het begin van dat jaar,, de Rijkstoelagen , die te Haarlem f 280 en to 's Hertogenbosch on Groningen f 250 bedroegen , on bij het stijgen der levensmiddelen onvoldoende bleken om daarvoor goede kosthuizen to verkrijgen , voor elke dier inrigtingen op f 300 gebragt. In het personeel der onderwijzers had geven verandering plaats. Alleen aan de leerschool to Haarlem verzochten en verkregen de hulponderwijzers B. SERNA , A. SERNil en H. J. VISSCHER eervol ontslag , terwijl de hulponderwijzer W. DE GRAAFF door den dood aan de school ontnomen werd. Ter gedeeltelijke vervulling dier vacaturen werden A. BEERNINK , K. H. JUNG en J. N. VAN BEEK aangesteld. Uit het volgende overzigt blijkt het getal van hen , die in den cursus 1873/74 van het onderwijs aan de drie kweekscholen gebruik maakten.

1

»

77

»

1

»

79

»

1

t)

82

»

1

,,

89

),

Behalve bij de 16 keeren, dat slechts 66n candidaat zich aanmeldde en het examen dus niet vergelijkend kon zijn , werd 78 malen de eerste der voordragt benoemd ; 20 malen was de benoemde de tweede , 15 malen de derde , 8 malen de vierde, 5 malen de vijfde, 4 malen de zesde. Slechts eenmaal geschiedde beroep op den Koning, betreffende de benoeming van eon candidaat , die bij het vergelijkend exanAen slechts de achtste plaats had verkregen , namelijk door Gedeputeerde Staten van Gelderland. Het daartoe betrekkelijk besluit is onder no. LXIII van bijlage I achter dit verslag gevoegd. Drie hulponderwijzers, van welke 1 in Gelderland en 2 in Zuidholland, moesten wegens wangedrag ontslagen worden , terwijl in laatstgenoemde provincie eon huisonderwijzer tot eene geldboete van f 50 veroordeeld werd, wegens overtreding van art. 2 , al. 3 , der wet. Fen hoofdonderwijzer in Zeeland is twee malen geschorst , met verlies zijner bezoldiging , voor het willekeurig sluiten der school en staking van het onderwijs. De zilveren medaille , vastgesteld bij Koninklijk besluit van 24 Januarij 1841 , n°. 22 , werd verleend aan de navolgende 7 hoofdonderwijzers , voor de trouwe on ijverige vervulling der betrekking van onderwijzer gedurende 50 jaren : TH. WEEVERS , to Utrecht ; H. VAN PUT , to Ottoland ; J. J. VAN OOSTVEEN to Hilversum ; A. VAN DER Wal , to Lieve Vrouwen Parochie (het Bildt); T. KNUIVERS, to Enkhuizen ; H. DE NEKKER to Frederiksoord (Vledder); J. ABBINGH te Elp (Westerbork) ; benevens , op denzelfden grond , aan den hulponderwijzer B. H. MEIJER , to 's Amsterdam. Aan 15 onderwijzers en 2 onderwijzeressen werden gratificatien van Rijkswege verleend.

Dienstdoende Dienstonderwijzers Kweeke- derwijzers , en kweekedoende onlingen, in en lingen. kweekebuiten derwijzede gemeente lingen. ressen. woonachtig, Hulpon-

SCHO0L TE

's Hertogenbosch .

Vrouwelijke

Opmerkingen.,

lingen,

40

”

30

9

11

90 73 115 278

Haarlem .

.

.

.

46

”

27

»

Groningen

.

.

.

43

14

52

6

,, ,)

Totaal

129

14

109

15

11

f

Totaal.

kweeke-

Onder de 30 in kolom 4 . bevonden zich 24 hulponderwijzers , 1 hoofdonderwijzer en 5 kweekelingen. De overige 27 en 52 waren -

127 ~ijn

De uren, die gedurende den cursus 1874/75 aan de verschillende vakken werden besteed, tabel vermeld.

in de volgende

GETAL UREN '8 WEEKS, VOOR lEDER LEERVAK llESTEMD. K weekschool te 's Hertogenbosch.

Kweekschool te Groningen.

Kweekschool te Haarlem.

LEE R V A K KEN.

Schrijven.

1

1

1

1

1

1

1

1

3

3

2

2

1

Rekenen

3

3

3

4

4

2

2

2

3

3

3

3

3

1

1

1

1

Vormleer.

1

N ederlandsche taal (lezen, taalkunde, stijl, letterkunde). •• ••

6

6

6

6

6

6

7

7

6

6

5

5

5

Aardrijkskunde (wis-, natuur- en staatkundige; kaartschetsen) • •

2

2

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

;J

Vaderlandsche geschiedenis

1

1

1

1

2

2

2

2

1

1

1

1

1

Algemeene geschiedenis •

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

2

2

Kennis del' natuur (natuurlijke historie. natuurku~de, scheikunde). .,

2

2

2

2

3

3

3

2

2

2

3

3

;3

3

2

2

7

6

6

5

4

4

5

5

5

1

2

2

2

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

5

5

4

4

2

2

2

2

2

Zang Toonkunst

1

Opvoeding en onderwijs. Gymnastiek • 'l'eekenen.

4

4

4

4

2

2

2

4

2

2

2

2

2

Wiskunde (stel- en meetkunstl

3

4

4

3

2

4

5

4

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

1

2

1

1

2

1

1

1

1

1

1

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

2

2

Fransche taal • Hoogduitsche taal .

1

Engelsche taal Tuinbouw.

1

A.natomie, physiologie, gezondheidsleer Staatshuishoudkunde •

1

1

••

1

De lessen werden geregeld gegeven. Het gedrag, de vlijt en de vorderingen der kweekelingen gaven over het algemeen ruime stof tot tevredenheid; een kweekeling van de school te Haarlem, wiens gedrag veel te wenschen overliet, moest verwijderd worden. De gezondheidstoestand der kweekelingen was evenzeer gunstig, hoewel te 's Hel'togenbosch, 01' het einde des jaars, wederom gevallen voorkwamen van oogziekte, die, ten gevolge van spoedig getroffen maatrogelen en ook wegens hunnen minder hevigen aard, weldra geweken waren. De ongunstige gezondheidstoestand van een del' kweeke-

Hngen te Haarlem noopte dezen \'an de onderwijzersloopbaan af te zien. De kweekelingen van het vierde studiejaar en de hulponderwijzers-kweekelingen te Groningen werden, bij het begin van den CUi'SUS, eervol van de kweekschool ontslagen. A.l de kweekelingen hadden bij het voorjaarsexamen de hulponderwijzersacte verkregen; velen tevens acten voor een of meer vakken van het meer uitgebreid lager onderwijs; sommige hulponderwijzers de acte van hoofdonderwijzer. De volgende tabel geeft daarvan een overzigt.

VERKREGEN ACTE. SCHOOL TE

's Hertogenbosch Haarlem Groningen.

.

Hulponderwijzer.

.

.

. Totaal

.

.

HoofdonWiskunde. derwijzer.

Gymnastiek.

Teekenen.

13

3

..,<>

6

9

12

11

12

1

11

9

5

10 8

36

23

20

24

Franscho tan!.

"

Duitsche taa!. 1

10

" 3

"

20

3

1

"



128 De alzoo door de kweekscholen gevormde nieuwe hulponderwijzers vonden dadelijk eene plaats bij open bare en bij zondere scholen. Na oproeping voor den nieuwen cursus , werden de examens op de gebruikelijke wijze afgenomen. Het volgende overzigt wijst het getal candidaten , alsmede de provincie hunner herkomst aan.

's Herto- HaargeDbosch. lem.

PROVINC LEN.

Per transport 's Herto- Haargenbosch. lem.

PROVINCIEN.

40

Friesland.

GroTotaal. ningen.

))

Overijssel

3

Groningen

2

Drenthe 1)

»

Noordbrabant .

16

Gelderland . .

8

5

1

16 14

Zuidholland . .

3

19

1

23

Noordholland .

1

»

20

»

16

»

3

Zeeland

11

19 5

Utrecht

1

2

40

50

Transporteren

2

48

Totaal .

92

Toelage

Toelage

f 300.

f 200.

f 175.

f 150.

Haarlem

49

Groningen .

48 Totaal .

•

2

92

1

47

48

5

7

15

81

83

16

17 3

57

153

258

Na afloop der examens werden to 's Hertogenbosch 22 , to Haarlem 21 on to Groningen 22 kweekelingen, zoomede to Groningen 10 hulponderwijzers-kweekelingen , tot den cursus toegelaten. Bij het begin van den cursus 1874/75 waren de navolgende personen in het genot van Rijkstoelagen.

Toelage

48

50

3

Limburg

Toelage

's Hertogenbosch .

Totaal. ningen.

1

KWEEKELINGEN.

SCHOOL TE

Gro-

Hulpon derwijzerskweekelin gen met een toelage van f 300.

1

1

10

145

1

De vermeerdering van het getal kweekelingen gaf aanleiding tot eene wijziging in het leerplan aan de kweekscholen to 's Hertogenbosch en to Haarlem ; aan de school to Groningen bleef het onveranderd. De gebouwen der kweekscholen bleven voldoen. Dat to Haarlem werd vergroot , zoo van wege de vermeerdering van het getal der kweekelingen , als ook tot verbetering van het onderwijs in de natuurkunde en het teekenen.

10

Iiot getal der leerlingen aan de leerscholen bedroeg to 's Hertogenbosch gemiddeld 199 , to Haarlem ongeveer 311, to Groningen ongeveer 216. Te 's Hertogenbosch bezochten 135 , to Groningen 120 leerlingen de avondschool. De kosten der kweekscholen on daaraan verbonden leerscholen , bedroegen f 113 384,02 5 , to verdeelen als volgt.

TOTAAL.

s Hertogenbosch.

17 200,00

OLderwijzers . Kweekelingen . .

•

Verdere uitgaven Totaal in 1874. . 35

•

f

Haarlem.

f

16 485,04

12 909,74

13 150,00

8 703,80

9 306,35

38 813,54

f

Groningen.

f

38 941,39 f

15 250,00

48 935,04

15 400,00

41 459,74

35 629,09 5 f 113 384,02

33 898,58 666,92 5 32 596,16 In 1873. . Vermeerdering. .

4 914,96

f

3 274,46 5 f

22 989,24 5

4 979,09 5

3 032,93

102 161,67

5

f

11 222,35

•

129 b. Normaallessen, In 1874 bestond aan 27 normaalinrigtingen gelegenheid om tot onderwijzer opgeleid to worden. Tot 1873 was er die to Bergen op Zoom ook onder gerekend , hoewel zij alleen bestemd is ter opleiding van hoofdonderwijzers. Aan die 27 zoogenaamde normaallessen genoten 755 kweekelingen hunne opleiding; 109 verkregen de acte van hulp18 die van .hoofdonderwijzer. Door het schooltoezigt wordt van deze inrigtingen overal met lof gewag gemaakt. Da belangstelling , waarmede de onderwijzers de hun opgedragen taak vervulden, scheen weinig to wenschen over to laten , en slechts zelden word ongunstig getuigd van de vlijt en de vorderingen der kweekelingen. Bij de acten-examens wordt daarvan doorgaans de bevestiging gevonden; de kweekelingen , die bij de normaallessen worden opgeleid, blijken niet enkel goed ontwikkeld on degelijk theoretisch gevormd to zijn , maar meestal is ook hunne praktische bekwaamheid oorzaak , dat zij door het schooltoezigt bij voorkeur geschikt bevonden worden om, vooral ten platten lande, aan openbare scholen werkzaam to zijn. De opleiding bij normaallessen is alzoo bij vernieuwing gebleken een krachtig hulpmiddel to zijn ter voorziening in het gebrek aan hulponderwijzers; zij ontving daarom weder den steun der Regering, die, behalve uitbreiding waar zij noodig bevonden werd — ten doel had do toelagen der kweekelingen to verhoogen , de jaarwedden der onderwijzers to verbeteren. .

C. Opleiding aan de lagEre scholen, volgens art. 12 , 2de lid , der wet. Even als ten vorigen jare, bestond in 1874 aan 57 scholen gelegenheid om tot onderwijzer opgeleid to worden. Doze opleidingsklassen werden door 555 kweekelingen bezocht ; in het jaar 1873 was hun getal slechts 589. Aan 43 van hen kon de acte van hulp-, aan 1 die van hooldonderwijzer worden uitgereikt. Dat de uitkomsten door deze instellingen verkiegen, ruim 100 percent ongunstiger zijn dan die, welke door de normaallessen opgeleverd werden , is slechts schijnbaar en ovenmin toe to schrijven aan de mindere belangstelling door de onderwijzers betoond, als aan geringe vlijt der kweekelingen. Wanneer echter door deze laatsten , gedurondo eenigen tijd , van het onderwijs bij de opleidingsklassen gebruik gemaakt is, dingen zij niet zelden mode naar beurzen bij normaallessen of kweekscholen ; op die wijze worden de beste leerlingen , die de meeste verwachting gaven , aan de lessen onttrokken , voor dat de tijd gekomen is waarop zij het bewijs konden geven , dat zij ook bij de opleidingsklassen eene degelijke opleiding konden vinden. De klasse to Piershil is , wegens vertrek van den hoofdonderwijzer , naar Oud-Beijerland overgebragt , terwijl die teNoord-Scharwoude, ten gevolge van het overlijden van den hoofdonderwijzer, naar Zuid-Scharwoude werd verplaatst. .

d. Cursussen ter opleiding van hulp- tot hooidonderwyzers. Deze cursussen waren 38 in getal , 575 hulpond(rwijzers werden daar opgeleid , en 75 of ruim laper cent van hen verwierven de hoofdonderwijzersacte. In den uitslag der acten-examens over 1874 werd door hen voor ruim 23 per cent gedeeld. De uitmuntende wijze, waarop de lessen gegeven worden en de zorg door de onderwijzers daaraan besteed , werden zeer geroemd; aan deze omstandigheid maar niet minder aan de getrouwe opkomst en de vlijtige studie der hulponderwijzers , kan het dun ook toegeschreven worden dat reeds in 1874 , door deze nog jeugdige instellingen zulke gunstig‘i uitkomsten verkregen zijn: Bebalve den geldelijken steun. van Rijkswege verleend , gaven verscheidene gemeentebesturen blijken van belangstelling , door het verstrekken van goede localen on hulpmiddelen , dikwijls ook met vrij gebruik van vuur licht. e. Inriytingen van bij zonderen card. Behalve de genoemde 122 verschillende inrigtingen , bestonden er nog 9 van wege gemeenten of vereenigingen ,

waarbij 359 jongelieden tot den onderw.Utersstand opgeleid werden ; van hen slaagden 55 voor de hulp- en 19 voor de hoofdonderwijzersacte. Door het gemeentebestuur van Nijmegen werden , 1874 , aan den hoofdonderwijzer der openbare school to Ubberff en opleidingslessen opgedragen , uitsluitend bestemd voor kweekelingen ° , die aan de openbare scholen der gemeente Nijmegen werkzaam zijn. Gelijk uit de volgende tabel blijkt , woonden een 13tal jongelieden deze lessen bij , van welke 1 de acte van hulponderwijzer behaalde. Behalve aan de Christelijke normaalschool in die gemeente, waarvan het onderwijs degelijk en ontwikkelend genoemd werd, is aldaar thans ruimschoots gelegenheid om zich voor de betrekking van onderwijzer bekwaam to maken. Zeer gunstig luidden de berigten van het schooltoezigt omtrent het onderwijs can de vormscholen te Ddlft , Leiden en Schiedam. De onderwijzers van eerstgenoemde school rigtten , geheel belangeloos , eene voorbereidende klasse op, bestemd voor jongens en meisjes , die kweekelingen aan de vormschool wenschten to worden. De 7 leerli ingen , die in 1874 in de laagste klasse toegelaten werden , hadden daar alien onderwijs genoten. De oefenscholen, door de afdeeling. Amsterdam van het .Nederlandsch onderwijzers genootsehap opgerigt en meermalen in vorige verslagen met lof vermeld, gingen voort zeer goede vruchten to dragon. De aldaar bestaande gemeentelijke inrigting, ter opleiding van kweekelingen en aanstaande kweekelingen , (dat zijn jongelieden van 14 tot 16 jaar, die Diet maar op de scholen als kweekelingen werkzaam mogen zijn) werkt made niet zonder vrucht , doch voorziet nog Diet geheel in de behoefte. f. Opleiding van onderwij zeressen. Da 4 bovengenoemde verseillende soorten van inrigtingen , stonden meest alle open voor haar , die tot onderwijzeres opgeleid wenschten to worden. Daarvan werd gebruik gemaakt , bij de : Normaallessen. . . door 241 kweekelingen. Opleidingsklassen. . . » 39 Cursussen ter opleiding van hulp- tot hoofdonder wij7ers 95 hulponderwijzeressen. Bijzondere inrigtingen (1) 37 on 179 kweekelingen. Da kweekscho!en voor onderwijzeressen to Arnhem en te Haarlem, telden gezamenlijk 57 hulponderwijzeressen on 73 kweekelingen. De uitkomsten %an het onderwijs aan toekomstige onderwij zeressen gage' en , verbeteren met elk jaar. Bovenstaan de opgave toont duidelijk aan, dat van de gelegenheid tot opleiding een good gebruik wordt gemaakt ; en Se ondervinding leert , dat het vrouwelijk onderwuzend p3rsoneel met veol vrucht in de school werkzaam is. In het najaar van 187.1 werd aan de oefencholen to Amsterdam eon cursus geopend ter opleiding van hulponderwijzeressen tot headoLderwijzeres, die door 32 hulti* ondorwdzeressen getrouw weal bijgewoond. Van 'doze instelling word.n goede resultaten verw.cht.

IIf t volgend overzigt bevat , met uitzondering der drie Rijks k week s cholen , eene opgave van do verschillende be staande inrigtingen ter opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen, benovens het getal van hen , die de lessen be-

zochten en acten van bekwaamheid verwierven. Daaruit blijkt , dat er in 1874 waren :

135 inrigtingen , waarbij opgeleid werden 2214 mannelijke n 721 vrouvvelijke leerlingen , van welke verkregen de acte van hoofdonderwijzer 113 » » n hoofdenderwijzeres 14 hulponderwijzer 207 hulponderwijzores 103. (1) Waaronder 2 scholen , nitsluiten1 yoce meisjes bestemd , namelijk die te rbetten en te Leiden.

33

130

]31

OPLE IDIN G VAN ONDER WIJZE RS. Cursus ter

Opleiding art. t!il, alin.

N ormaallessen.

Inrigtingen van bijzonderen aard.

2.1hnlpopleiding van tot hoofdonderwijzers.

PROVINCIE.

GEMEENTE.

Verkregen acte.

Getal kweekelingen.

~

~,.;

s::

Q)

1

Breda • • • • • Eindhoven. • . Bergen op Zoom ·Tilburg. • • • • Heusden • • • • • • Cuijk, Bengen en Grave. Helmond • •.•• Besoijen

Totaal

20

25

" " " " " "

t

~,..: 0

;:E:~

~

~

~

"4

" " "

"

" "

45

4

kweeke-

Q)

8.:~

'3

Noordbrabant •

Verkregen acte. Getal

g

~

"

" " " " " II

II

"

lingen.

~

" " 10 "

Arnhem ••••• Zutphen. Tiel. • Nijmegen •• Idem (Departementscbool) Idem (Chr. normaalschool Wageningen Harderwijk Borculo. • Dodewaard Beesd. • • Culemborg. • Druton. • Ubbergen • Zetten • •

35

7

36

2

"

" " " "

" " "

"

" "

" "

" "

" "

" " " " " " "

" "

" "

"

" " "

" " " " " " " " "

----1---1---1 Totaal

71

9

"

's Gravenba~e. Rotterdam. • • Gouda. • Dordrecht. Delft. • • Gorincbem. Leidschendam V oorscboten Oudshoorn. Cbarlois. • Dirksland • Oud-Beijerland Krimpen aid Lek Brielle . • • Hellevoetsluis. Berkel c. a. Schoonhoven Leiden • Schiedam Hillegom

65

8

159 23

9

4

20

4

" " I)

I)

" " I)

" "

"II

"

"

" " " " " " " " " I)

" " " "

5 13

" "

" " I)

"

" " " " " "

"

"

I)

"

01

I)

I)

"

"

" I)

----1---1---1 Totaal

267

25 1 18

,-j-I

"2

...'" '1:1. § ~

;:z:~ g ~

~

" " "

Leerlingen.

~N

OJ

~.::::iJ

Verkregen acte.

g.~


"'a "'"' rn

,.c:; ~

a;:~ ~ ~

o

'
~~

,.!4 ....

0

0

~,.c:;

" 16

"1

14

" "

Getal ~ ai

't:I...

o
P-t.~

~

-

~ j,

"

{..

{..

.~

OJ

,.!4. Q.I ~ CD

q)

~ bIl

1:4

"

" "

~ r.!

'" ]s!

o
o '"

P-t:~

:;

~

~

g:~ ""

N

2 2

55

7

" " " "

"

" " " "

30

1

"

"

"

"

" " " "

" " " " " " " "

30 38 7

12

II

2 II

" " IJ

."" " 13 " 39 " "

" " "1

"

" " " " "

" "

II I)

" " " " " " 4 1 "7 " " " " " " " " "3 17 3 13 " " 9 " " " " " " " 9 " " " " " " 7 " " " " " " " " 10 " "3 " " " "1 " 11 18 " " " "1 " 14 " " " " " " " " " " " " " " 1___1___ 1___ 1___ 1___ 1---1___ .___, " " "

II

II

I)

II'

I)

'I)

I)

II

91

4

1

111

8

"

52

{)

1

1-1_1_1_1_1-1_1_

"

" " " "

" " " "8

"2

10

"

r,

4 9 6

7

10 11 3

"1

"

"

"2 1

"

" " " " " " " " " " " I)

"

"

" 10 " 12 9

" " " " " " "

"

"

"4 II

"

" " " II

1 3

"

" " " " " " " " " - "" " " " "2 " " " " " 53 " "

" " " 20 I)

" "

" " " " "I: " " " " 28

" " "

"1

" " " " " " " " "

" " " " " " " " " " " " " "

9 " " " " "8 " " 5 " " "5 10 " " " " 31 4 "5 " " " " " " " " " " " " " " 1___ ,___ 1___ ,___ ,___ ,___ "___ "___ 6

89

"1 "

7

"

48

10

53/ 79

15

Verkregen acte.

't:I

lingen.

5

-,-I-j-I-,-I_I_

3

" " " "

"

I)

"

Verkregen acte. Getal

.,{.. . '"


~~

"3:~

~ ~

1-1-1-1-1_1-1_,_

" " " " "

kweeke-

~

"

Opleiding art, i2, alin. 2. I

N ormaallesaen.

" " " " " " " " " " " " " "1 " " " " " 7 " " " " " " " -----1---1 ___ 1---1___ 1___ '___ 1___ . ___

-----~-r-r

Zuidbolland.

" "

5 23 10

'-----1-1-1 Gelderland •

.

.... ~. § ~ P-t:~ '3 ~

J.

~

OPLEIDING VAN ONDERWIJZERESSEN.

" " " " I)

" " "

{..

~.


~ ~

o:~

kweekelingen.

~~

"

II II

" "

" II

"

"

"

•

~

rg

"

" " " " " " "

&~ :;:~

Getal

~~

~

"

II

" "

" " " " " "

" " "

" "

II

" "3 I)

"

"

"

"

"

" " " "

" " " " " " II

" " "

"

----1--1 II

II

"

" " II II

"

II.

II

I)

II

"

" " " "

II

"

II

II

10

" " " II

" "3

"

"

" "

"

"

13

-----1-1-1

. 58

43

6 8

15

5

5

1

" " "

I)

"

2 2

"

" "

" I'

"

"

"

3 4

" " " " "

" I' "

II

"

" "

"

"

"

" II

II

" " " " II

" " " "3 "2

"

"

II

---1--1--1

121

20 I

4

1-'-

" "

II

" "

I)

II

1---1--1

"

" " " " " " "

"

"

"

"4

" "

II

" " "

II

"

" " " " " " " " " " " " "

" " " " "

" " ".,

"

II

"

3

II

"

"

" " " " " " " " " " " " " " " II

"

II

" "

"2 " " " II

II

"

II

"2

"

4

"

8

" " " "

" " II

II

" "

" 14

" " " " " " " " " II

" " II

2

I

1-

1 -

"

II

"

,:.

{..

~m
~:~

~ ~

g :~

"'"'''' ~:~

~ ~

~ ~

"

"

"

"

" " " " " " " "

II

" " " " "

"

" " " " "

• r:i

'"
't:I

~~

I:4b1l

Leerlingen.

!

§

~ ~

" " " " " "

~

{..

~

~ d ~ I:4b1l

'"

"

" " " " " " "

"

"

"

Verkregen acte.

II

~ uJ
~~ :::I ::::::(1

~.
;g

0::::::(1

~ ~

~ ~

"

" " " " "

II II

" " " "

"

"

"

"

" "

"

D

"

"

"

" ,I

"

" " II

"

"

" " " " "

"

" " " "2 " " " " " " "n " 51

"

" "

" " " " " " I)

" " "

II

5

" " " " " " II

" " " "

" " " "

57

23

10

" " "

II

I)

I)

"

"

" " "

" " "

" "

»

" " " " "

" " " " " "

"

" " "

" II

"

" " " " " "

23

10

II

5

"

" "

" " " " " " " " "

"

"

1--1---1---1---1--1___ ,_ _ ,___ II

II

53

5

"

57

5

1-1-1-1-1-,_,_:_

"

"6

"4 8

"

II

." " II

"

" "2

"2

" "".

" " " " "1 I)

" " " " " "

."" "

" "

" II

1--1--1

16

" " " " " "

Verkregen acte.

:_1_1_1_1_1_:_1_

1-1-:

" " " " " " " II

" " " " " "

X weekscholen.

1 - - 1 - - 1 - - : - - . - - 1 - - : - _ 1_ _

"

II

I)

1--1--1

" " 1 - - - 1 - 1 - 1 - - _1_: " " " " " " " " " " " " " "

Inrigtingen van bijzonderen aard.

Verkregen Leerlingen. acte bulponder... • d ~ • hoofd~ m ~ wijze§ ~ ~ '" zeres.

~

---1--1--1 3

.

111

Cursns ter opleiding . van hulp- tot hoofdonderwijzers.

" "

" "

II

II

" " " " " "

"

" "

" 10 "

" " "

" " " "

" " " " " 34

" " " " 25

" "

" II

" " " "2 " " " " " "

" " "

" "

"5

" "

" "

" " " " " " " " "

"

" " " "

"2 II

"

" " "

" " " " " " " " " " " "

" " " " "

" " " " " " "

" " " " " " " " "

"

"

" II

"

" "

" " " " " " II

"

" " " " I)

I)

I)

"

"

" I) I)

"

"

II

I)

" "

" " " "

" II

II

" " " "

1--1--1--1--;--.1-,-_'--1--

22

1

34

35

7

2

"

"

II

"

-:-:-I-I-j-l-i-

OPMERKINGEN.

132

133 OP LE IDIN G VAN ONDE RWIJ ZERS. Cursus ter Inrigt.ingen Opleiding art. f 2, alin. 2. opleiding van van hulp. tot hoofdbijzonderen aard. onderwijzers. --
----.,----Verkregen ,.; LeerlinVerkregen ,!. aete. gen. aete. " N 1)::::;'1 Getal

N ormaallessen.

PROVINCIE.

Verkregen aete. kweeke· lingen.

..'"

..

~ ~ o..:::?

""g ~ o " tE·~

jJ:j

jJ:j

'" o

OJ N

" 17

»

»

9

"1

16

4 »

»

»

"»

"»

!ingen.

"

" "•

"4

"»

»

--go

N

»

10

),

8 6 4 7

"

" "

"" N ~:~

~

o

jJ:j

It

»

" "»

»

"

" "1

"» »" "»

"

"»

»

1

"

~

~

to

0..

~ o '"

Pol::::;')

'"

-go

... rg"

~

jJ:j

" "n

"

..'"

'"a

"

3

" "»

kweeke-

g .~

~

'"a

Amsterdam Idem (oefenscholen) Haarlem Hoorn . Helder Zuid-SGharwoude Enkhuizen. Broek in Water land Purmerend. Zaandam "\V ormerveor

""5 _ ..c: ....00N

'"

C'd:~

"' ~ c!:l

" 20

" 13 20 "

" 16 " " 21

"

"'--0

"ODo '" E~

."
0 0

...

~..c:

»

" " "3 " " "

" " "

~ai

--0.... ;::l Q)

ON ~:::?

-

~

~

~

'" ...!::<

•

~

Q.)


Q)

~

OD

~

65

" " " "

25

"n

"

~ ~

]

~

o

tE·~

o

'"

'" '" ~:~ N

t~

jJ:j

41

"n "

.. '"

..

»

"» "

"» " »

»

10

17

Iv " " " " " " " " "

" " " " " " " " " "

-----1---1---1------1---1---1---1---.---.---.---.--Totaal

8

42

39

II

-----1---1---: Zeeland

lUiddelburg Zierikzee Idem ~ GOBS oefenscholen. Tholen Oostburg Axel. Goes.

N ol'maallessen.

Utrecht •

Utrecht. Amersfoort Vreeswijk Doorn • .Maarssen Ruwiel Veenendaal IJ sselstein .

51

11

"9

"2

8

2

10

" " "

" 20 17

" " "

"

"

2

"

90

3

41

90

~-I---I---I-I---I---I

" " " "

" " " "

" "

78

15

30 19

)1

" "

" " " "

" " "n

"1 1

" "

"

25 15

" ,." " " 11

5 3

" " " "

"1

II

" " " " " " "

" " "

."

" " "

10

27

___I_ " " " " " " " "

" " " "

" "

" "

"

"

" "4

" " " " " " "

" "II "

37 2 9 51 " " " " _____ ----1 ___ 1_ _ _ _ 1___ 1___ 1___

"

3 4

" " " "

"

"

16 4 )1

" "

"

---1

Totaal

49

7

I

21

L30uwarden Harlingen Hneek Franeker Heerenveen Buitenpost • Dockum. Dragten. 'Varga. . Veenwouden Tollega.

3

" 25

"G

22

2

" " " " " "

"

" " " " " " " " " "

" " " " " " "

"»

71

11

I

" "

1

" "

23 12 If)

1 2

" "

-1--1

"

"1

7

"I

" "

"

"

" 25

28 8

,.

12 4

7

"1

"4

"1

10

2

:>

"

" " " " " " " "

" " "

" " " " "

"

" "

" " " " " " "

" "

"

" " "

Getal kweeke!ingen.

,~

~ ~ ;::I
'"

" " " " " " " " »)

'n

" '"

8..~

o '""' "'" ao "" N

:;:='

"

J)

1

»

kweekeEngen.

"

»

"

"

"

"

"

JJ

"

"

"

JJ

"

II

"n

" "

II

2

" "

" 1

62

20

"

"

"

_ _ _ , - - - ,- - - , _ _ _ , _ _ _ , _ _ _

" " " " " n

21

5 2

20

"

"p "

" " "

"

n

" " "

15

" 13

"2

"

14

6

"

).

3

"

" " " "

" " " " " "

N

" " "

" )1

" " " " "

" " " "

" " " "

12

"

"

"

"n

"

n

"

" "

"

.

"

"

')

" JJ

"

JJ

)

"

1

I

"

II

- - - [ _ I _ ! ___ 14

"3 10

" "

"

"

2

"

"

"

" "

»)

" "4

"

))

"

" " "

83

6

,

83

27

" J)

6

21. 2

" "

" JJ

" "

" " "

23

" " " "

20

"

18

"

"

"I"

-----1-1-.--1--

hulp'ondel'-

'""d

~.

lnrigtingcll van b~zonderen aard..

K weckscholen.

c ;... ~ ~

g :? ~

jJ:j

" " " " " " " "

" "n

wijzereseen,

"

3~

" " ))

»

" " "

"5

"

JJ

1 2

"

37

ond.erwij-

g~

zeres,

-'::;; 1ii~

"

7

II

"

"

"

))

"

3

"

3

JJ

" " "

"

"

"

JJ

" " "

" "

"

"

"

I) »)

"1 " " II

3

I

I)

" " "2

1

"

"n »

" " " "

" " "

"

"

" »)"

"

"

"

"

"

" "'I

)1

•

"

"

n

"

" " .---1--1-----1 20

2 I

"

1 - - - 1 -[ - 1 I

"

" "

" " "

"

"

" ",) "») "

»)

" 1

" " "

"

"

" " " "

" " "

"

" " "1

" " " "

I-~-' "

"

1

"

,)

" " "

4

" " »

" " " »)

" " " "

"

" "

" "

" " "

" " " " " " "

"

n

4

I)

" J)

"

)l

" " " » " " "

1--1_

" II

" "»

II

II

"

"

JJ

JJ

"Ow

, ~

g~

o..Q)

~:;;

en

Q)

C3 ~ Q).....: ~ c:;

" 16

"

"

"

."

" "

J)

"

" "

" " "

c..::;

o...N

" " 50

"

~~

~ :~-:

" "

JJ

dC)

§~

JJ

)1

"

"

" "

" »)

))

"

J)

N

g:? jJ:j"

~OD~"

"

00

'"'0

~Q)

~~

"

" " "

~

b

w.'''''

i

" "

" "

" " " II

".

-"-:~I-:-i-'~)-'-"-'1-:;-:-:---,," "n

"., " »)

"

"

"

JJ

" "

)J

" " "

"

" " J)

" "

J)

"

"

______ 1_ _ _

"

" "

" "

»

"

"

" " " "

" " "

"

" ~_'

"

"

"

JJ

" " " " "

" " " "

"

"

"

))

"

" " " " "

"

"

" " " " "

II

" " " "

" " "

" " " " JJ

"

"

"

JJ

"

I_ _I _ - I - - I - - :

"

"

"

"

_ _ _ 1 _ _ _ ' - - - : _ _ _1 _

" "» " " ". "

"

" " "

"

"

" "

" " "

"

»

" " "

JJ

"

" " " " "

"

"» "

"

" " " "

l"I"I"i"I"I~I,,'" " " " "

" "» " " »)

"

"

"

"

[=-.----1 _ _ [_ _ _ _ __

"

"

"

" " "

9

"

" " " " " "

"

lJ

g::?

~ ~ Q)

jJ:j~

I~-I~--~i _ _ I_ _

1--.--

-1-1 2

"

n

" " " " "

"

1--1--1

"

N

J)

"

1 'J

" "

tH

".

"

J)

" " "r

Cl).

~~

" 20

"

J)

"

5Q3 ~N

" 78

" " "

J)

~

m

" "

"

Q3

Verkregen aete.

LeerIiugen.

---~---

8

"0 d(l)

'"3:? jJ:j"

"

"

uj ""O'Q.) (l,)

~ § ~o.o

" " " " " "»

"

"

~<Xl

"

~

§w.......b

~----

---1 __[ - - _ - - , - - - - -

--I .I)

"

"

.

~ Q)

"Vw.

))

Verkregen aete.

Leerlingen.

aete hoofd.-

- - - [ - [ - 1 - - - --1-11-- - 1 - - -

"

" " " " "

"o..N ~ o Q)

..

yprkl'egen

Getal

I---I--I~-I~~- ---~I------

_

~I

'" en.

'""' --0

~ ;~

f~

jJ:j ~

"12

Getal

..

..

Verkregen acte.

1---1_-1--[

-~I--------'----I--

I

Totaal

"1

1.........--

"

If

" " " " "

"

24

"

"

"

" 1_ __

: - - - i _ _ _ , _ __

-----1---'---1 FI'i~81and

Cursus tel' opleiding "an hlllp- tot hoofJon
nlio.2.

-----;-

Verkregen aete.

:---I--I-~[

Totaal

1-~,

Opleid.ing art

--.

GEMEENTE. Getal

Noordholland

OPLEID IN G Y AN 0 NDE R WIJ Z E RE S SEN.

" " "

" " " " " "

" " " "

"

II

II

»

" " "

" "

"

"

"» "

" "

))

" " »

" »)

»

JJ

"

" " " " "

"

" " " ",,-

" " "» J)

J)

" "

" " "

"

" " "

" "

II ))

II

" " "

" "

"

" "

" I" " " I -------_.-II

1

JJ

"

I

34

OPlIERKING}:N. ,

134

135

o P LEI DIN G

Cursus tel' van Opleiding art. 12, alin. 2. 1opleiding hu 1p. tot hool'd· onderwijzers.

N orrnaallessen.

PROVINCIE.

GEl\IEENTE.

Verkregen aete.

Verkregeu acte. Getal

'"

"

""g ..: o '"

"d

'"

g

iJ ~ ~

0

:S:~ ~ o " o ::c:


"'''':l '" .....

-'"

Verkregen aete.

o..:~

0

.:.

;.. ~ ~

Ul

Cl) CD "0

-;:;:?

o..:~

"... . .9 "d "Z o" ... ~ ~

<=l"d

'3

...

o

N drmaallessen.

o"

d CD

~ ;.: o

c·

~.;:; .~


~:~

(l,)

<.;..!


g

"3 ~ >'..::: ~ i' ~~ ~ ~ ----~~----------~~--~~--+-.~_T~--T_~~----

(herijsRel.

De.enter Zwolle Kampen. Zwartsluis. Oldenzaal I:5teenwijk Almelo Goor.

22 20

4

7

2

6

" " " " "

"

" " " "

~

"3 ~

~

" " "

" " "6

" " " "

11 7

"

"

11

"

12

13

" " " " " " " "

" "2 "1 "

...

~

0

" "

12 15

."

" " " "

" " "

"

" "

" " " " " " " "

"

" " " " "

"

"

II

" "

"

" " " " .."

"

"

..

"

"

kweeke· !ingen.

.:.

~

.,.,...<=l gj.
rn

1:

<=l o '" ,,-
o ><

;,s

"';:::;;

f~

~ is

6 2

" II

"

" " "

~

" " "

" " " " " " "

" "

.."

II

"

Verkregen acte. Getal kweeke· !ingen.

'"

.

1:

" "

"

"2 " "

49

12

1

47

"

-----1-:-'

3

40

"

"

"

"

"

I---:-!-i-I-i-I-!-

8

"

"

"

."

" "

" "

I---~-I-I

5

" " " "

"

" " 5

" I "

Gruningen (Bl'ugsma8tichting) Beerla . C rij pskerk . Hoogezand en Sappemeer Veendam Holwierde.

Drenthe

Assen l\Ieppel • Hoogeveen. Coevorden en Dalen

" 23 " " "

»

15

»

17

2

8

1

"

"

»

"

»

J,

»

"

"

" " "1

»

10

"9

»

l\laastrich t. Venlo Gulpen Hlerick }\{eerssen Kerkrade 'Vessem. Roermond

24

4 4

18

"

"

"

"

" "

"

" 42

"

lJ

..

"

"

" "

" "

" 12 6

Cl)

UJ UJ

~

:="

'
~

~

~ ~

~IJD

"

"

o"

...
,,-<'" N ::I ::::;"'1

»

" "

" " " "

Verkregen aete.

.

~ §

" " "

" " " "

Cl)

•

"d

'"

'"

OJ

~

"d

Leerlingen.

•

gj o'" ...

&~

~ ~

~ ~

~ ~

"

"

--a:::<

" " ".

o

::;::?

" " " " " "

. .;

E5 ~

"d

UJ

"o
::I :::;;

~ ~

" " " " " " "

.::

Verkregen acte. ~

~ 00

~ -'" ~ is

. iii

~CD

" " "

"

"

o ... '" "-<~

"'3:::;; ::c: ~

" .," " " " "

.:.<J

"d <=l

UJ
o ...

~ ~

g :::?

~ ~

" " " "

" " " " " " " " " " " " " , " " I--I--!--!--I--I--I__ I__ '

"

1--1--_-

"

"

"

"

" " "

" " "

" " "

"

"

.."

"

"

"

" " "

" "

"

J)

"

"

"

"

)J

" " " " " " " " --.--;_1_1 ___,_

I

109

I

" "

" " "

"

" " " "

" "

"

" "

" "

" " " "

"

"

"

181

---1-1-.

"

"" "

1

"

" " "

" " ""

""

" " "

4 8 » » n n » " " n"""" n " " """"""')"" JJ

"" "J)

n"" """

" ,J

"""""" ""

"

""

"J)

n

"

" " " " " " " " "

1-----1--- ---4

1

1

,______

"

"

-----!~I-!

5

"

" "

" " "

"

" "

" "

I"

"

'1

"

"

"

" " "

" "

"

"

1

"

"

"

"

"

"

"

" "5

"

"4

5 5

"

1

" " " "

" " "

"

5 1

" "

))

1

"8

26 18

"

"

"

"

" " "

"

"

" "

" "

"

"

" ))

"

"

18

" "

" 26

" "4

"3

" "

"

"

"

"

"

"

"

"

))

"

II

"

23

6

44

"

7

6

26

4

3

1---1---1---:---,---1---,---1---

555

1

43

1

1

1

575

1

75

1

101

1

258

1

55

I

19

' _ I _ ! _ . ' _ : _ I_ _I _ I _ :

41"

" " " " "

,)

))

" " "

" "

"

n

" "

"

))

" " "

"

---,---1

18

4

"

"

" " " II

" " " "

37 I

4

:-----1-1-1

"

" "

" ""

" "')

"

""

)

" 39

"

"

I_ _ '_-!

2

1

"

1_1_:

"

"

"

»

8

"

4

"

"

II

"

"

" "

" ". "

.,"

" " " I)

" " " "

"

" " "

"

" " "

" " " "

" " "

"

" " " "

" "

"

"

'--- ---,------1---'--,---,---

" I~I~I_"_I_"_:-"-:_,,_:-,,-:~ "

" " " " " "

"

"

" " " " "

"3

" "

" " "

" "5

"1,,

"

"

"

" " " " "2

" "

" " " " " "

" " " " "

"

"

"

" »

"

" " "

"1

" "

" II

"

"

"

" " " " "

" II

"

1___ - - - - . - - - - - - ' ___ '___ 1_ _ _ ' _ __

I---I---~

---1--1--1

241

" " "

"

1-.-1-:-1-1_1-1-

___5_,~,~~ 4 I~I~I'

"7

"

" " ".

"

."

"

_ ________ ,___ ,___ ,___ ,___

I_:_~

" "4

"

n

»

"

1---1---1---'---1---1---,---.---

.

"

" " " "

1 _ ' _ '___ 1_ _ _1 _ 1 - 1 _ 1_ __

-----1---1----1

755

"4 " "

1 - - - 1 - - - 1 - - - 1 - - - 1 - - - 1 - - - , - - - ,_ _ _,

----1---1

18

" "1 "

18

81

18

Algemeen totaal

" "

4

"

10 I

"

Totaal

" " " "

11

" " "

" " "

16

11 4 4 49 16 " I " " " " - - - 1 - 1 - - - - 1 - · - ' _ 1 _ _1 _ ' - 1 _ _, _

23

-----!_I_ Umburg.

" " " " " "

1 - - 1 - - 1 - - '- 1 - - 1 - - 1 - - 1 - - 1 - -

1---

'1'otaal

... '" "d

Kweekscholen.

I

1--

Totaal

. .;

" " " " " " "

1

Groningen

Leerlingen.

Verkregen aete hulponder. hoofd· wijzeonderwij· ressen. zeres.

" " " " " " " "

"

Inrigtingen van bijzonderen aard.

Getal

'_ _ I

2

JJ

0:::;;

~ ~

i'

1---1--1--1

Totaal

•

'" o gj ... ~ ~

r:;:::;;

::c:

"

~ Cl) "d

~ "d UJ <=l o
V A NON D E R W IJ Z ERE SSE N.

Cursus tel' opleiding van hulp-tot hoofdoLderwijzers.

Opleicling art. 12 , alin. 2.

Verkregen acte. Oetal

'" t:> ~

o "-<

'0 <=l

..:

o"

!ingen.

~.~ .~

lingen.


Leerlin· gen.


N :~

Cl)

1)

'0 <=l

...Cl)

;..

kweeke-

Inrigtingen van bijzonderen aard.

..:

.!.

Getal

kweeke·

o P LEI DIN G

V AN 0 N D E R W IJ Z E R S.

"

"

3

5

2

1

"

II

1_ _ , _ _ _ _ , _ _ , _ _ , _ _ , _ _

95

2

37

179

38

3

57

73

1 _ : _ '_ _1 _ 1 _

26 I

5

OP)IEUKIl\m:N.

136 f. Onderwijzersgezelschappea. Het getal der gezelschappen en dat der leden in 1874 wordt in het volgend overzigt aangewezen. .411101111111111111111111111111•1

PRO VINCIEN.

Noordbrabant . Gelderland . Zuidholland Noordholland Zeeland Utrecht Friesland. Overijssel Groningen Drenthe . Limburg Totnal in 1874. . In 1873 Vermeerdering

Aantal

Aantal

gezeischappen.

leden.

22 35 3G 31 18 8 36 21 25 11 12

434 446 706 436 203 161 589 382 355 136 234

255

4082

255

3669 413

In Gelderland werd 1 gezelschap opgerigt ; in Noordholland 1 opgeheven. Bat de belangstelling onder de onderwijzers voor deze vergaderingen steeds levendig is en meer en meer de nuttige strekking van de onderwijzersgezelschappen wordt ingezien , bewijst wel de aanmerkelijke vermeerdering van het getal der leden. Over het algemeen worden dan ook de geest , die onder hen heerscht en bet ijverig deel dat aan deze bijeenkomsten in 1874 genomen is , door bet schooltoezigt geroemd. g. Algerneen overzigt der kosten. In de volgende tabel zijn de uitgaven van het Rijk de provincien en de gemeenten , ten behoove der opleiding van bet onderwijzend personeel vermeld.

187

= ...co

CI:I CIS

.::I /III

= "" rt:J

~

0

~

"CI

>II

,.!d

·S

.

::.

..

~

UITGAVEN voor opleidillg van bet onderwijzend personeel, in 1874.

.

t.

...

...

...

= =. co

0)

0

Q

'Il)

i:i Q

= co ... = "CI

'j; 0

Q.o

be

'(0,


8

0 t-.. "<14

CI:I

Q

8Q

.::I

N

...

...

Q'

=

'"

CD

,

8Q

~

"

Q

... ·S .;= 0 0

0 0

-

00

It')

0

0 0

0

<.C

0

0:1 0:1

.... """ ....~ ........ or 12 .... .... "<14<.C C<:I

It')

<.C~

"

"

.

0

o~ ,,.,,

t-..

0) "",.

~.

It')

o:j(

It')

0.:>

C<:I

.... ..; It')

0

IN

....

IN

.0

~ a.

G<1 G<1 0:1-

"<14

<.C

C<:I

"<14

.It')

00

G<1

C> o~

0

Q

(N

Q)

IN C<:I

It')

C>

....

t.

c>

<.C

"

....

..

·It

'"

It

0

.,

.:.

,..;

..,

....c..

~

0

0

o·

<.~

0

""

,"<14,

q

It')

.... 0

o~

.... IN ....

It')

0

0

....0..,.

...;

0

....G<1 (N

<6 t.

<.C 00

0

00 0:1

...

It')

.:.

6

0

°0

...;

"'"

"<14

~

0

....

~

0

t-..

"<14

~

...

0

....

..;

""" <.C

Q)

It')

t. t-

t.:'

C<:I

'"

C<:I

...;It')

0

tl'l

It')

t.

.~

....

.<.C

0

... 0

..,


0)

..3 < ...-<

= 0:

"<14

bD

Q

"CI

1:1

'S

~

....

II) til

II)

C

:::

;:;

...,

~

"CI

..

<.C

0

t:-l

It')

t.:'

'"'"

....

0)

.

c:> f'!o.l

.... c-r 00

C>

0 0 0

00

0

~

at:)

..

...

.. ..

C>

tl'l tl'l

c6

It')

t-

t-

It')

t.

lQ

:::

0'

"'C<:I1

0

~

..;

==

~

~

0 .. ·0 !:I

0)

0 0

C<:I~

C>

~

lSI

<.C

~

eo..

:::;a

~

::: CD'

"CI

IN

tl'l

c-r <.C

-.......

0

o~

0 0

IN

....

(

."<e oS

...8

Z

0

.= '" Q

Q.>

= '0

. . •

-"I

:~

~

•

..

It')

0

..,

..,

tl'l

It')

(N

c:- .,... o <.C .... .... :lO 0) -'

0

"

..

...."
~ ...,.

0

r:: ...,. <::)

CO t-

C>

~

t.

r...:-

-

C<:I

co

0

...

00 00

t

tl'l .... .....

. ..

>

.Q

"CI 0 0

Z

0-

t-.. "<14

It')

t-.. <.C

0 0

<6 OO

It')

0 0

...;

0 0 ... It')

"'" ""0

It')

-

0)

C>..

0) 0)

0)

...""" G<1

eN

t-..

0)

<.C

.....

..,

0 t-

0 0

0 0

0:1

0

o~

........ <.C

'"lQ C<:I

0)

It')

etf

ctf

00-

G<1

It')

lQ

<.C

00 00 0

....

.... 0

Vol

0:1

It')

0 ~

C<:I tl'l

<6 IN

<.C

-.j4

0)

"'" r:: t-

r...:t-..

....

cc

t-

00

t.

G<1

<.C

OO

"'"

~

00

<.C

"<14 <.C

C> 0:1,.

.... .... C>

.. .. ..

0

It

.

d

oS

Q

"CI

'i

~

"CI

"CI

oS

.::I

.<::I "CI

·S

0

"CI ~

...0

Z

De uitgaven voor opleiding volgens art. 12. aHnea 2. der wet. verminderden in N oordholland en Limburg. waar. door het tOlaal cijrer met f 118,66 daalde. Daarentegen is voor elke andere categorie van uitgaven, behalve de provinciale die wederom onveranderd bleven. op yermeel'dering te wijzen; waarin de Rijkllkweekscholen voor f J 1 222,85 1 daelden. De uitbreiding, die het geta! del' leerlingen aan de kweekscholen heeft ondergaan, is van deze toename de voornaamste red en : de vermeerdering van uitgaven voor normaallessen en YOOl' de opleiding van ondel'wijzeressen is een gevolg van verhooging del' toelagen, . Door bet Rijk. de provincie Utrecht en do gemeenten, werd Ie zamen f 248 146,14 of f 18 527,10~ meer dan in 1878 voor opleiding van onderwijzend personee! besteed.

IN 0.:>

. ..

Ol

<.C

0:1 IN

IN

It')

.0

IN

...

(N

~

q

0)

C>

...;

r...:-

· · · · · . · .. · · · · · ·... ..0 .., = · ...· = .c ~ ... .9= .ci:i ::s ... .;:: . c!).. ... ~8 N t:J ;:., 0 d

"CI OJ

~ II)

C)

~

III II)

~ rn

CD

~o

Q

0

CD

:~

CD

bIl

.Q

oo

....

...

..

0

0 0

0 0

t-

IN

It')

.... 00

c> 0)

... 00 000 OO

.... tl'l

00,.

"'0"

C<:I

IN

.., .... '" .... <.C ...; c-r 0 0)

tl'l

~

C'!. .... 0 00 0

'"0 " 00 "<14 00

t.

... 0,. "<14 00

CQ CQ

..j, t-

0:

-0 Eo!

0:1

....

00

00

It')

t.:'

....

"<14

G<1

...

'"0

<.C

G<1 tl'l

as ....

Q>~ 0)

0

..c

C<:I

<.C

..;-.j4

"'"

,0 t-o

1""

~ -'

....

<.C (l
<:Q

t-

.

in 1874.

... "<14

"<14

....00 00 ....= "'." -;

0

It') 0)

........ ....0 ....

0:1

...

It')

0.

tl'l

It')

· · · .s= · -'0= '0 ·

pC

c>

....

00

...

G<1

...

C>

It')

-'

....

It')

G<1

G<1

..,

0 0

....

oo

0

eo..

0

.....,

r...:-

....

...

"<14

0

0)

C<:I

. -.. ... oS

. ..

00

. · · ...= · · oS

0)

C<:I tl'l

o~

O· 0 0

0 O.

•Q

0:1

.Q

~

'" ....

t-

...

Z

::..

<.C

°

t-

0->

0 0

0-

C<:I

tl'l

0

...

0

a> ....

....

G<1

IN

"<14

.c C)

,.!d

~

t.

etf ....

Q

...;-

It') It')

It')

..1<1

C<:I <.C

....

...

0 00

0

o.

t-.. 00

eN

eo..

t.

Q

II:

......

0:1

a> ....

0

o~

..

C<:I

t-

tl'l

..,

I

00

..;

It')

It')

....

0')

<.C

~

tl'l

'"

q0 It')

Q

'Q. 0

= ...

.... "<14 ....

0

t$

"<14

It')

eo..

....

It')

"<14

~ t.

0

~.

0

...;

0

...;

..

;:;

co

t-..

<.C

...

1:,1)

'tI

0

c~

i:i Q

,

0 0

g

0 0

CD

'tI

....==

.c C)

1:,1)

~

Q

Q

«I

Q

:~

0

co

...0

- '"'

N

= ..

:F.?

0 0

>ti' ....

g"

Q.>

old

d

.Q

, ..., ...'"co , co= "CI i

d

Q.>

:grn

<.C

....

...I t-.. '"t-

.; "<14 0

C<:I

... ...

It')

0')

~ G<1

........

....

roD

=

.;:; Q

...<:> ...a > "CI CD CD

~

Rekent men de subsidien aan de onderwijzersgezel~ schappen als tot hetzelfde doe! aangewend, dan is over het gebetll eentJ som van f 258891,14 ten koste gele.gd. § 13.

ACTEN VAN BEJ{WAAMHEID TOT HEt GEVEN VAN LAGER OXDERWIJS.

Volgens het vool'schl'ift del' wet, was in 1874 in elka provincie twee malen gelegenheid tot het afleggen van examens ter verkrijging van acten van bekwaamheid tot het geven van lager <;Inderwijs. De tijdstippen, waarop
35

het



130

138

SOORT DER ACTEN VAN BEKWA.A.MHEID

NOORD-

GELDER-

ZUID-

NOORD-

BRABANT.

LAND.

HOLLAND.

HOLLAND.

FRIESI. AND.

UTRECHT.

ZEELAND.

OVERIJSSEL. GRONINGEN.

TOTAAL.

LIMBURG.

DRENTHE.

• TOTAAL IN

1873.

OF VAN DE

cp‘"3

AANTEEKENINGEN OP REEDS VERKREGEN 73'

2o

ACTEN.

I. II.

Hoofdonderwijzers

IV. Hulponderwijzeressen .

67

73

57

77

9

5

2

7

1

12

» 13

2

1

34

25

37

29

63

53

54

52

18

7

17

10

35

6

57

23

60

28

10

.1

»

»

1)

1

n

n

n

3

1

»

1

»

1)

))

1

1

1

f. Gymnastiek

2

1

n

g. Teekenen

7

2 1

n 8

b. Fransche taal

4

d. Engelsche taal .

1 f/

ft

4

24

2

9

0

//

1

n

n

5

I/

,)

e

n

n

n

»

»

»

If

n

»

8

»

78

17

U

»

I/

ft

f)

))

))

1

))

. ),

I)

))

1

1

8

13

3

4

2

23

19

19

*

»

11

1

1

ff

13

7

13

4

1

2

7

18

2

7

3

25

4

30

30

24

29

2

15.

1

10

6

12

9

23

2,

31

19

17

20

»

»

2

»

3

g. Teekenen .

10

2

3

a. Fransche taal .

6

1

b. Hoogduitsche taal

2

1

c. Engelsche taal

4

e.. Teekenen

»

f. Handwerken voor meisjes.

4 ,7

» 7)

1

»

1

» 1

13 11

6

3

)7

85

26

4

»

6

10

3

6

4

10

1

5

30

1

»

2

10

3

64

13

47

13

20

5

335

237

309 .

229

))

33

2

249

81

193

93

))

)1

• 11

2

2

11

4

)

I/

1

1/

2

11

16

))

1

6,0

17

f)

))

4

10

1

2

4

5

4

2

12

10

11

9

4

1

8

21

13

27

>

1

4

)1

3

1

8

))

11

1

1

9

12

6

1

1

8

1

19

3

23

6

28

7,

–22

4

6

160

35

135

39 1

5

6

192

117

181

2

13

4

4

2

2

2 3

4

5

8

6

3

1)

5 2

))

3

5

-2

2

5

7

1

4

1

2

)1

)1

9

2

1

)1

/1

1

1

4

10

8

19

117

1

3

3

8

50

36

. 70

46

41

37

39

30

96

91

1 07

73.

19

8

20

2

/1

5

3 1

))

)1

1

11

7

5

8

1

3

1

ff

2

6

11

7

10

3

6

65

22

49

3

15

7

2

48

38

54

91

2

2

1

15

116

81

121

67

11

57

18

66

11

7

98

44

101

30

4

1

5

2

3

1

2

2

1

2

1

1)

7

)) ff .

4

2

4

11

I/

))

192

4

ff

10

5

)1

.7

6

4

56

171

95

4

4

2 059

1 321

))

177 112 351 136 451 4 63 467 381

77

46

120

89

130

85

85

54

160

83

43

29

194

43

255

1421'

188 113 335 163 444 275 419 382

83

31

100

65

114

118

88

52

150

75

26

22

112

28

2 059

1 321

15

20

24

16 —33

-- 3

10

8

17

7

82

15

196

97

•

Vermeerdering

—11 — 1 16 —27

7 88 48 — 1

21

2

)1

11

))

1

21

11.

)1

:30

58

1 1

7=

1)

))

4.

1

2

27

14

13

2 2

2

4

4

1

ff

1

3

364

•

fl

)

3

11

1

»

8

21

5

»

3

267

)1

5

f. Gymnastiek.

11

1/

12

»

14

3

6

2

35

))

43

5

14

1

)1

16

e. Landbouwkunde

d. Wiskunde .

1

54

3

19

2

15

d. Wiskunde

12

)1

31

15

28

ff

27 20

11

15

))

,)

1 3 2

348

t,A

&if

1

12

1

2

325

n-

1)

20

5

19

C)

oc)

)1

)5

c. Engelsche taal.

16

a) to

16

14

2

19

1/

1

4

6

8

5

11

5

9

29

31

13

21

N

trt

4-4 '4)

Emi

36

oN

to

tO Cr 0 E74

O

39

”

n

If

0

b

25

»

»

C)

C) 0

0.)

C:1 CD

0

O N

te

21

3

»

b. Hoogduitsche taal

» 1873

4

1

21

•

”

1

4

4

n

n

1

2

12

g. Teekenen .

Totaal in 1871

2 If

3

»

n

»

0

g. Gymnastiek

»

3

I/

»

a. Fransche taal .

,,

4

»

a. Een of meer vakken van het gewoon lager onderwijs.

»

n

3

f. Gymnastiek.

Aanteekeningen op reeds verkregen acten als offderwijzeres.

1

4

• • •

e. Handwerken voor meisjes.

VII, Aanteekeningen op reeds verkregen acten als onderwijzer.

»

cd

4

b.° -t4

a)

0

35

1

c. Hoogduitsche taal

elp ')

43

»

h. Landbouwkunde .

0

oN

C)

$2.

C)

t:1C)

C)

17

d. Engelsche taal. .

e. Wiskundo .

VI. Huisondêrwijzeressen.

0

PT> tits

13

c. Hoogduitsche taal V. Huisonderwijzers.

c;n I

N CD

a<1

a. Een of meer vakken van het gewoon lager onderwijs . . b. Fransche taal . .

cv N

• 1

C)N

C)

N.

0 E"i

Hoof4londerwijzeressen Hulponderwijzers

' Q)

140 Het aantal candidaten in 1874 was '293 meer dan in het vorige jaar , terwijl het getal der afgewezenen in beide jaren nagenoeg gelijk bleef, en wel ongeveer 39 per cent bedroeg. Door 68 vreemdelingen , 10 mannen en 58 vrouwen , is , nadat zij de vereischte acte van bekwaamheid verworven hadden , van den Koning vergunning verzocht on verkregen ; om bier te Ian& laaer onderwijs to geven. Van (le mannen waren er nit Duitschland 2, Engeland '2 , Frankrijk 1 , Belgie 1 en Zwitserland 4. Van de vrouwen waren er uit Duttschland 18, Enaeland 17, Schotland 1 , lerland 2 , Frankrijk 4 , Belgie Zwitserland 7 en uit Italie en Noord-Ainerika elk 1. Vergunning orn , overeenkomstig art. 7 litt. c der wet , onderwijs in lezen en schrijven te geven , word tot het einde van 1876 , bij vernieuwing , verleend aan de jufvrouwen G. C. HEKKING en M. E. VA.N GILS, to Gennep.

-Drenthe. 2de district. Herbenoemd• de hear J. VAN DRUTEN.

§ 14. TOEZIGT OP HET LAGER ONDERWIJS.

Dit onderwerp was door den Minister op de volgende wijze aanhangig gemaakt. » In de inspecteursvergadering van 16 Junij 1871 zijn voorstellen gedaan , waarmede de Minister zich heeft vereenigd, betreffende het uitreiken van verklaringen ter vervanging van in bet ongereede geraakte acten van toelating. Die verklaringen zullen wijziging behooren to ondergaan , nu sedert 1 Januarij j 1. elke betrekking der Regering tot het tijdschrift de Nieuwe Bijdragen opgehouden heeft. Waarin zou die wijziging, naar het oordeel der inspecteurs behooren to bestaan ? " Na langdurige zamenspreking werd aan eene commissie , bestaande nit de inspecteurs van Gelderland , Friesland en Limburg opgedragen , omtrent daze vraag in een volgende vergadering verslag to doen en voorstellen ter tafel te brengen. Dat rapport luidde

Ten gevolge van het overlijden op 8 November 1873 van den hoogst verdienstelijken en kundigen inspecteur van het lager onderwijs in Drenthe , dr. H. J. NASSAU , word , nadat de inspecteur van Groningen tijdelijk met de waarneming dier betrekking belast was geweest , bij Koninklijk' besluit van 18 Januarij 1874 , mr. J. J. BOLMAN vroeger schoolopziener in het 8ste district van Friesland , tot inspecteur van het lager onderwijs in Drenthe benoemd. In het personeel der schoolopzieners hadden de iaavolgende verauderingen plaats. Noordbrabant. llde district. De hear J. P. BREDIUS jr. word , op zijn verzoek , eervol ontslagen en mr. A. J. HOOFT in zijne plaats benoemd. Gelderland. 7de district. Herbenoemd de beer A. M. VAN VOORTHUYSEN ; 8ste district. Herbenoemd mr. A. PIJNACKER HORDIJK. Zuidholland. 3de district. Dr. M. J. DE GOEJE herbenoemd. Noordholland. 8ste district. Mr. J. GERDENIER herbenoemd ; 12de district. De hoer T. T. H. JORISSEN herbenoemd. Zeeland. 2de on 3de district. In de plaats van dr. P. die blijkens het vorige verslag eervol ontslag verzocht on verkregen heeft, werd mr. J. W. A. SCHNEIDERS VAN GREIJFFENSWERTH benoemd; daze werd in het 3de district vervangen door jhr. mr. G. L. SCHORER.

Limburg. 2de district. Herbenoemd de hear J. GRAAF.

De jaarlijksehe vergadering van inspecteurs, volg-ns art. 59 der wet, werd van 21 Jtinij tot 2 Julij 1874 gehouden en door alle inspecteurs bijgewoond. De behandelde onderwerpen , eon overzigt der gehonden beraadslagingen en de antwoorden der Regering , zijn hieronder medegedeeld. verklaringen , die verloren acten van bekwaamheid tot het geven van lager onderwijs moeten vervangen.

.

De commissie is van gevoelen dat de beide volgende verklaringen onveranderd in gebruik kunnen blijven. No. 1. De Inspecteur van het lager onderwijs in de provincie verklaart , dat uit het onder hem berustende archief blijkt, dat in de jaarsvergadering der provincials commissie van onderwijs in 18 , is gexamineerd en toegelaten als onderwijzer van den rang. En wordt daze verklaring afgegeven ter vervanging van de vroeger uitgereikte acte, die in het ongereede is geraakt.

J. ANDREAE

Friesland. 1 ste district. Herbenoemd jhr. mr .

J. AE.

A. VAN PANHUYS ;

4de district. Aan jhr. mr . J. F. VAN HUMALDA VAN werd , op zijn verzoek, eervol ontslag verleend , en jhr. mr. 0. DE MAREES VAN SWINDEREN in zijne plaats benoemd. EYSINGA

Overijssel. 3de on 8ste district. Op hun verzoek werden eervol ontslagen dr. J. J. CORNELISSEN en mr. R. C. NIEUWENHUYS , de eerste als schoolopziener in hot 8ste , de tweede in het 3de district ; mr. NIEUWENHUYS werd vervolgens benoemd in het 8ste en dr. J. A. VAN KETWICH VERSCHUUR in het 3de district. •

, den

een voldoend examen is afgelegd in , den Namens de Commissie , De Inspecteur , •Voorzitter , De Secretaris , No. 2.

BAALE ;

5de district. Benoemd dr. J. W. A. RENSEN , met toekenning van eervol ontslag als schoolopziener in het zevende district ; 7de district. Benoemd mr. A, H. KONING.

.

De commissie van examen in de provincie verklaart , dat op heden door

-

Groningen. 3de district. Benoemd de beer L. M.

18

De Inspecteur voornoond ,

De Inspecteur van het lager onderwijs in de provincie verklaart, dat uit het onder hem berustende archief blijkt, dat aan geboren den



to

,

141 door de commissie van examen in die •provincie den eeno acte van bekwaarnheid als is uitgereikt , en dat daarop voor geplaatst aanteekening later En wordt deze verklaring afgegeven ter vervanging van de vroeger uitgereikte acte, die in het ongereede is geraakt. 18

, den

De 1 nspecteur voornoemd , De commissie van examen in de provincie verklaart , dat op heden door een voldoend examen is afgelegd in

Daarentegen ontmoette het voorstel van de meerderheid der vergadering , om het officieele gedeelte der Nieuwe Bigdragen weder in het leven te roepen , bedenking. Het bestaan eener officieele verzameling van al hetgeen , waarvan het schooltoezigt kennis moet dragon, biedt ongetwVeld eenig voordeel aan ; doch de Nieuwe Bijdragen beant-

woordden daaraan slechts ten deele , naardien de gemeentebesturen niet gedwongen konden worden hunne besluiten betreffende de aanstelling en het aftreden der onderwijzers in dat tijdschrift to plaatsen , hetgeen dan ook vooral in de laatste jaren door velen werd nagelaten. Dit bezwaar zou evenzeer gelden wanneer de Regering aan den wensch der inspecteurs voldeed. Ook in andere opzigten scheen het ongeraden , dat de Regering zich met de verlangde uitgave belastte : de Staatscourant is haar officieel orgaan ; daarin vermeldt zij de verleende pensioenen; daarin kan zij ook -opnemen hetgeen zij ter zake van het lager onderwijs ter algemeene kennis meent to moeten brengen.

, den 2°. Herziening der schoolwet van 1857. Namens de Commissie,

De Inspecteur , Voorzitter , De Secretaris , Wat de verklaring betreft , waarin naar de .Nieuwe Bijciragen verwezen wordt, ook zij kan onveranderd in de plaats treden van acten , die voor 1 ..fanuarij 1874 zijn afgegeven , en luiden : De inspecteur van het lager onderwijs in de provincie verklaart, dat uit de Nieuwe Bijdragen van 18 blijkt dat door de commissie van examen in de provincie aan .is uitgereikt de acte van onderwijzer , en dat bLIjkens opgave in die Bydragen van 18 daarop voor aanteekening geplaatst

18 De Inspecteur voornoemd, Ter vervanging evenwel van acten , die na dat tijdstip zijn uitgereikt, kunnen zij niet langer dienen. Ook schijneu ztj niet voor wijziging vatbaar te zijn. Uwe commissie is dearom van meening, dat bnderwijzers die na 1 Januarij 1874 eene acte van bekwaamheid hebben verkregen , zich ter bekoming eener verklaring, welke strekken moot ter vervanging henner in 't ongereede geraakte acte, zullen to wenden hebben tot den inspecteur, in wiens provincie zij geexamineer,1 zijn. Het %alt intusschen niet te ontkennen , dat deze wijze van handelen in sommige gevallen tot ongerief aanleiding geven kan. Bovendien schijnt het raadzaam te zijn , dat de aanstelling en het aftreden van hoofdonderwijzers en hoofdonderwijzeressen , de intrekking van bevoegdheid tot het geven van onderwijs, het toekennen van pensioen , in in 't kort van alles , waarvan het schooltoezigt kennis moet dragon , officieel kan worden geconstateerd. Uit dien hoofde neemt de commissie, in overeenstemming met de groote nieerderheid ewer vergadering, de vrijheid voor te stollen , aan den Minister het verzoek to rigten, om het officieele gedeelte der 1Vieuwe Bijaragen weder in 't leven to roepen, en wel op zoodanige wijze en in zoodanigen vorm , als Zijne Excellentie het meest raadzaam zal oordeelen." .

Het rapport werd met algemeene stemmen goedgekeurd , wat het eerste gedeelte betreft. Tegen het tweede verklaarde zich eene kleine minderheid , die door de redenen der meerdezheid zoo weinig van de wenschelijkheid overtuigd was, dat zij van haar protest daartegen aanteekening in de notulen verzocht.

Dcor den Minister werd hierop geantwoord , dat hetgeen, met betrekking tot het vervangen van in het ongereede geraakte acten , na 1 4annarij,1874, was voorgesteld , juist schten en alzoo in dien zin gehandeld kon worden.

Als tweede onderwerp van behandeling, stelde de Minister van Binnenlandsehe Laken aan de orde:. Het hoofdbestuur van het Nederlandsch Onderwiizersgenootschap heeft in zijn tijdschrift Ons onderwys, de voorstellen opgenomen van de commissie voor herziening der schoolwet van 1857, ten vorigen jare benoemd. Gaarne zal ik het gevoelen der inspecteursvergaderitg over die voorstellen i'ernemen, waartoe ik aan ieder humor een afdrnk daaraan doe toekomen " Bij de bespreking van de geschiktste wijze , die bij de behandeling van dit punt zou gevolgd worden , treden de bezwaren op den voorgrond , die, in ieder opzigt , aan elke behandeling verbonden zouden zijn. Het hoofdbezwaar bestond hierin dat men to doen had met de voorstellen van eene commissie, die op eene algemeene vergadering van het Onderwijzersgeneotschap ter sprake zouden komen. Op die voorstellen was reeds eene lange reeks van amendementen ingediend , en het liet zich volstrekt niet voorzien, in wolken geest de vergadering besluiten zou. In dien stand. van taken achtte men het algemeen aan bedenking onderhevig, dat toen reeds door de inspecteurs cen advies omtrent de voorstellen zou worden gegeven. Dat bezwaar bleek bij de langdurige gedachtenwisseling, zoo zwaar te wegen , dat eenparig besloten word den Minister beleefd to verzoeken , de bezwaren , die tegen de behandeling dier voorstellen bij do vergadering bestonden , to overwegen en haar van den verstrekten last in deze to ontslaan. Dit geschiedde bij een brief van den volgenden inhoud : -

'8 Gravenhage , 26 Junk 1874. Wij hebben de eer U beleefdelijk mede to deelen , dat wij , alvorens over to gaan tot de behandeling van de voorstellen tot schoolwetsherziening van de commissie nit het Nederlandseh Onderwijzersuenootschap, waartoe het verzoek door U in den beschrijvingsbrief van onze ver gadering tot ons was gerigt, hebben zadmgesproken over de wijze , waarop die behandeling zou worden ingerigt. Al spoedig bleek dat wij 't volkomen eens waren hieromtrent, dat die behandeling , hoe ook ingerigt , nit den aard der zaak tot verschillende bezwaren aanleiding geven zou. .Daaronder was dit het voornaamste: Op de voorstellen der commissie zijn door de afdeelingen van het Onderwijzersgenootschap eene lange reeks van amendementen voorgesteld, en vele van zeer ingrijpenden aard. Uit dat felt blijkt voldoende, dat de voorstellen der commissie op de algemeene vergadering , waarin zij aan de orde komen , aan eene zeer scherpe kritiek onderworpen zullen zijn. En het is volstrekt niet te voorzien wat ten slotte door de vergadering als de zienswijze van het Onderwijzersgenootschap zal worden aangenumen. Uit dat oogpunt beschouwd kwam het ons minder raadzaam voor , dat onze vergadering over de voorstetlen der commissie reeds haar oordeel zou uitspreken. Daartoe zou, meenden wij, de tijd kunnen gekomen zijn, wanneer over die voorstellen door de algemeene vergadering was beslist. Dan althans zou men staan tegenover de duidelijk uitgesproken meening van eon , op het gebied van het onderwijs , gunstig bekend genootschap.

36

142 Wij hebben gemeend , in 't belang der zaak, onze zienswijze aan U to moeten mededeelen. Te eerder omdat daaromtrent onder ons niet het minste verschil van gevoelen bestaat. En wij voegen het beleefd bezoek daarbij dat bet U behagen moge de redenen te overwegen, die onze meening hebben gevestigd , om daarna te beslissen of zij welligt door U als gegrond wordt erkend en U aanleiding kan geven ons te ontslaan van den last , ons omtrent deze zaak verstrekt." Hierop antwoordde de Minister het volgende: " Na overweging van nevensgemeld schrij ven is er 13;j mid geen bedenking, dat uwe vergadering het geven van het door mij verzochte advies omtrent de bedoelde voorstellen aanhoude, tot dat de algemeene bijeenkomst van het Nederlandsch Onderwijzersgenootschap , eerlang te houden , zal hebben plaats gehad°. " 3°. Opleiding van onderwijzers en onderwij zeressen aan andere inrigtingen dan de Ryks-kweelescholen.

rekende men ook in de eerste plaats eene behoorlijke belooning van de onderwijzers , die bf niets , of, voor een groot gedeelte veel te weinig ontvangen. Al 't gesprokene zamen vattend , was men van oordeel dat er verbetering in den toestand gekomen was. Men erkende dat er jets in de goede rigting gedaan was , maar men voegde er aanstonds bij jets — maar veel to weinig. Men achtte het daarom algemeen van hot hoogste belang de aandacht van den Minister ernstig op dit punt te vestigen , en hem in overweging to geven eene veel grootere som dan tot hiertoe op de begrooting van 1875 tot voorziening in de dringende behoeften uit to trekken. Omtrent de inrigting van het onderwijs bij de lessen tot opleiding van huip- tot hoofdonderwijzers doelden de verschillende inspecteurs made wat hieromtrent in hunne provincien gebruikelijk was. 't Bleek dat er tamelijk veel verschil in die inrigting bestond. Your 's hands acht men het minder gepast daaromtrent eenheid van inrigting in to voeren. De zaak zou een punt van ernstig nadenken bij de inspecteurs blijven , die daaromtrent in de vergadering van het volgende jaar van gedachten zouden wisselen.

De aandacht der vergadering werd door een der inspecteurs gevestigd op de opleiding van onderwijzers en 4°. Oproeping van sollicitanten voor het vergelykend examen onderwijzeressen aan andere inrigtingen dan de Rijks voor eene hoofdonderivij zersbetrekking. kweekscholen. In de eerste plaats kwamen ter sprake de inrigtingen , De vraag werd gesteld : die onder den naam van vormschool of leerschool, hier en Heeft een gemeentebestuur vrijheid , om , in overleg met daar bestaan , gedeeltelijk voor rekening allden van de den districtsschoolopziener , slechts een gedeelte der solgemeente , gedeeltelijk de zamenwerking van provincie licitanten naar eene hoofdonderwijzersbetrekking voor het en gemeente, gedeeltelk ook door Rijks huip in stand gevergelijkend examen op to roepen ?" houden. Hoewel de opleiding daar niet de allerbeste is en noaDe voorsteller lichtte de vraag toe. In zijne provincie zakelijk bij die der Rijks-kweekscholen moat achterstaan , was het wel eens geschied , dat , na gedane algemeene oproeNoldoen zij toch vrij goed, enkele zelfs zeer goed , aan het ping van sollicitanten , aan hen , die zich hadden aangemeld , doel. Het werd daarom zeer wenschelijk geacht dat de werd medegedeeld , dat men bij voorkeur het oog zou Regering meer dan tot hiertoe aan die inrigtingen huip slain op een gevestigd hoofdonderwijzer. verleende. De kosten werden voor enkele gemeenten , men Naar de meening der vergadering ten onregte. Eene noemde Leiden en Schiedam , die in 't geheel geen Rijksdergelijke handelwijze kan tot allerlei misbruik aanleiding subsidie genoten en waar uitnemende inrigtingen tot stand geven. Wie zich hebben aangemeld , moeten ook alien tot kwamen , to groot. het examen worden opgeroepen. Dat zelfde gold ook de zoogenaamde opleidingsklassen. De vraag : of bij do vacature van eene gewone lagere Hier was het echter niet zoozeer noodig dat het bestaande school de voorkeur voor een bepaald soort van ondergoede werd ondersteund , het was noodig dat veel gewijzers in de oproeping van sollicitanten mag worden opbrekkigs verbeterd werd. Het geven van onderwijs moest genomen , werd door de meerderheid ontkennend beantover meer personen verdeeld worden , niet aan ddn man woord. alleen blijven toevertrouw d. Al waren er , die , ook allden , Al is bet niet in strijd met de wet, achtte men het tech hunne klasse tot een redelijken bloei wisten to brengen , wenschelijk dat het niet geschiede. over 't geheel was de taak to zwaar. Vooral ook eischte de karige belooning dringend verbetering. Om de inrig5°. Vrijdom van briefport voor het schooltoezigt. tingen meer bezocht to doen worden, was 't wenschelijk dat ruime toelagen aan kweekelingen , die haar bezochten , Ter sprake werd gebragt de vrijdom van briefport voor werden toegelegd. Op die wijze , meende men, zou het het schooltoezigt. Het scheen wenschelijk dat de schoolbestaande meer nut kunnen stichten dan , met, enkele uitopzieLers door het geheele land portvrij met elkander konden zonderingen , tot hiertoe het geval was , on zou er ook corresponderen. Bij de telkens voorkomende verandering reden kunnen wezen om dergelijke goed ingerigte opleiin het hulppersoneel , is het noodzakelijk dat door de school! dingsklassen hier en daar, waar zich de gelegenheid opzieners uit verschillende provincien inlichtingen worden daartoe aanbood, nieuw to vestigen. gevraagd en gegeven. Portvrije briefwisseling is daarvoor Ook voor de nortnaallessen was behoefte aan meer geleen vereischte. delijke ondersteuning uit 's Rijks kas. Verreweg de meeste Omtrent dit punt was men het algemeen eons. Sommigen werkten zeer goed. Maar wat de onderwijzers deden om gingen intusschen verder. Zij meenden dat de vrijdom van dat goede doel te bereiken, was geheel onevenredig aan port , in 't belang van 't onderwijs , vordor moest worden het loon dat hun daarvoor werd uitgekeerd. uitgebreid. Ook zouden de inrigtingen beter aan haar doel beantNa zamenspreking werd besloten , dat eene commissie, woorden , indien hier en daar een aanzienlijk grooter getal van rijksbeurzen en toelagen , op een behoorlijk bedrag , . bestaande uit de inspecteurs van Noordholland , Zeeland on Overijssel , omtrent de regeling dozer zaak en het verwerden uitgeloofd , waarbij het in de eerste plaats in aanzoek dienaangaande tot de Regering to rigten , voorstellen merking moest komen de bestaande to brengen op een zou doen. bedrag , dat , beter dan toen , overal voor behoorlij ke huisHet door die commissie uitgebragt verslag , lokte bevesting enz. voldoende kon. worden geoordeeld. langrijke en langdurige beraadslaging uit en ward, eenigzing In Diet minder mate deed die behoefte aan geld zich gewijzigd en aangevuld , door de vergadering goedgekeurd. gevoelen bij de opleiding van huip- tot hoofdonderwijzer. Het geheel luidde als volgt : Wat op sommige plaatsen daarvoor werd gedaan , beantwoordde nog niet aan de verwachting. Althans , bij lange » De commissie , door uwe vergadering benoemd , om haar na niet overal. Maar men was toch overtuigd van het nut , to dienen van advies omtrent het door onderscheiden inop enkele plaatsen daardoor gesticht , en men meende op specteurs kenbaar gemaakte verlangon , dat er : goeden grond te mogen verwachten , dat het zich ook elders Meer openbaren zou. Sommige gemeenten werkten door eenige uitbreiding worde gegeven aan den vroeger geldelijke ondersteuning aan de oprigting en instandhouding ten behoeve van het schooltoezigt verleenden vrijdom van loffelijk mede. Maar onder de vereischten voor good gevolg briefport ; ,

.

n

143 2°. op de een of andere wijzo worde voorzien in de bezwaren , die er in vele gevallen zijn verbonden aan de verzending van stukken onder kruisband, en vooral dan wanneer doze, zoo als dikwijls voorkomt , betrekking hebben tot onderwerpen van geheimen of vertrouwelijken aard , Hoeft de eer daaromtrent to rapporteren: ad 1m. dat bet haar hoogst wenschelijk voorkomt dat alsnog vrijdom van briefport worde toegekend : a. voor de officieele briefwisseling van de districtsschoolopzieners met hunne ambtgenooten in het geheele Rijk. Hierop toch is herhaaldelijk door onderscbeiden schoolopzieners aangedrongen ; en uwe commissie acht dien vrijdom vooral ook daarom zeer wenschelijk, omdat de schoolopzieners zich onophoudelijk met hunne ambtgenooten en andere personen in betrekking moeten stellen tot het vragen of mededeelen van informatie aangaande sollicitanten naar open vallende hoofd- of b ulponderwijzerspl aatsen , en verder wanneer de correspondentie daarover door tusschenkomst van den inspecteur plaats vindt , daardoor veelal groot oponthoud wordt veroorzaakt , waaruit , in bet bijzonder wanneer het de benoeming van hulponderwijzers geldt , vooral bij de tegenwoordige groote schaarschheid van personeel , alligt nadeel en schade van de belanghebbende gemcenten kan voortvloeijen ; b. voor de correspondentie van de inspecteurs met de directeuren der Rijkskweekscholen. Pit is een noodzakelijk gevolg van de ten vorigen jare door de Regering genomen beschikkingen omtrent het door de inspecteurs uit to oefenen toezigt op de gemelde kweekscholen hetgoen tot herhaalde briefwisseling met de directeuren aanleiding geeft. c. voor de correspondentie van de inspecteurs on de schoolopzieners met het onderwijzend personeel in het geheele Rijk. Ook den hierbedoelden vrijdom acht uwe commissie dringend noodig , uit hoofde het telkens voorkomt , dat onderwijzers of onderwijzeressen in andere provincien , en vooral zij , die zich na afloop der acten-examens naar elders begeven , zich nog tot het bekomen van raad of inlichting tot hun vroegeren inspecteur of schoolopziener wenden , en omdat het groot bezwaar oplevert , wanneer te dier zake door de belanghebbenden on ook door het schooltoezigt briefport moat worden betaald ; en d. voor de verzending van couranten en boekwerken , tot het onderwijs betrekking hebbende, door de schoolopzieners aan de onderwijzers in hun district en door de plaatselijke schoolcommissie aan de onderwijzers in hunne gemeente. Daaraan bestaat vooral behoefte voor de verzending van die drukwerken , welke ten behoove der onderwijzersgezelschappen worden aangekocht en aan de onderwijzers moeten worden toegezonden. en ad lIm. dat de commissie het , ter opheffing van het hierbedoelde on inderdaad gewigtige bezwaar, dat dikwijls uit de verpligting tot het verzenden van stukken onder kruisband oortvloeit , van het grootste belang acht , dat de verzending onder gesloten convert althans worde toegestaan in die gevallen , waarin de stukken , naar het oordeel van den inspecteur, geheimhouding vorderen , en onder voorwaarde , voor zooveel noodig , dat dit dan op den omslag, bij v. door daarop het woord n geheim " to plaatsen , worde aangeduid." Nadat de Minister van Binnenlandsche Zaken oectrent dit onderwerp, met zijnen ambtgenoot van Finantian in overleg getreden was , werd door dozen laatsten opgemerkt , dat reeds bij Koninklijk besluit van 23 October 1861 , n°. 61, portvrijdom verleend was onder andere voor de briefwisseling van de directeuren der Rijks kweekscholen voor onderwijzers to 's Hertogenbosch , Haarlem en Groningen , met de inspecteurs van het lager onderwijs in de onderscheidene provincien ; terwij1 de briefwisseling onder c. van bovenstaand rapport bedoeld, bleak

to zijn in het persoonlijk belang van de betrokken onderwijzers en onderwijzeressen. Het voorschrift van art. 31 der wet van 22 Julij 1870 (Staatsblad n°. 138) liet das het verieenen van portvrijdom to dier zake niet toe. Ten aanzien van den sub d. verlangden portvrijdom , werd door voornoemden Minister de opmerking gemaakt, dat zoowel ingevolge de wet als volgens het Koninklijk besluit van 5 Julij 1850 (Staatsblad n°. 38) alleen voor briefwisseling vrijstelling verleend wordt , on dus reeds nit dien hoofde het voorstel bedenking ontmoette. Maar daarenboven zou , door de inwilliging van het verzoek een antecedent in 't leven geroepen worden, dat in de gevolgen voor het eigenlijk gezegd brievenvervoer niet dan schadelijk kan zijn. Evenzeer was er bedenking tegen het ad IIm gedaan verzoek ; de stellige verzekering word gegeven , dat het geheim van stukken onder kruisband , op de post even goad gewaarborgd is als bij verzending onder geslotone omslagen. Bovenstaand rapport leidde ten slotte tot hot doen eener voordragt, waarmede Zijne Majesteit zich , bij besluit van 15 September 1874, n'. 21, vereenigde , om vrijstelling van briefport to verleenen onder do gewone bepatingen ten aanzien van kruisband en contreseing , voor de ambtelijke briefwisseling van de districts-schoolopzieners met hunne ambtgenooten in het geheele Rijk. 6°. Uitreiking van acten van bekivaamheid voor de vrouwelijke handwerken. Als een punt van onderlinge bespreking word voorgesteld het acte-examen voor de vrouwelijke handwerken. De vraag : of bet wenschelijk is dat voortgegaan worde met het uitreiken van acten afzonderlijk voor de nuttige en fraaije handwerken , werd door de groote meerderheid bevestigend beantwoord. In vele gemeenten worden uitnemende diensten bewezen door onderwijzeressen, die alleen voor de nuttige handwerken eene acte van toelating bezitten. Dat voordeel woo; ruimschoots op tegen het misbruik dat in sommige gevallen van eene afzonderlijke acte gemaakt kon worden. Wat do inrigting van het examen betreft, was men eenparicr van oordeel dat het voor den goeden gang floodzakelijkce is , dat meer dan dens deskundige daarmede worde belast ; tenzij men, als in Gelderland on Utrecht , daaraan de voorkeur geve , dat het toezigt op bet examen , door eene desktindige afgenomen , aan eene of meer dames worde opgedragen. Op beide wijzo bereikt men hetzelfde doel: waarborg to geven voor de degelijkheid en de onpartijdigheid van het onderzoek. 7°. Vergoeding win deskundigen acten-examens toe te kennen. Een der inspecteurs bragt ter sprake de vergoeding, aan deskundigen bij acten-examens toe to kennen. Uit de mededeelingen door de verschillende inspecteurs daaromtrent gedaan , bleak dat men , bij eenig verschil in de toepassing , toch algem een als regel volgt: niet to karige belooning aan deskundigen, Men acht het wenschelijk dat die regel toegepast blijve ; vaste bepalingen zijn niet to maken ; verschil van omstandigheden .maakt het aannemen van een onveranderlijken maatstaf onmogelijk. 8°. Wat kan er gedaan worden tot verbetering van het herhalingsonderwijs? Fen der inspecteurs bragt het herhalingsonderwijs ter sprake. Wat als zoodanig hier en daar gegeven worth is het meestal niet. Verschillende middelen om daarin verbetering to brengen werden medegedeeld en liesproken. Algemeen is men het daaromtrent eons , dat daarvoor een afzonderlijke , daaraan geheel gewijde schooltijd besteed moot worden. Met belangstelling werd kennis genomen van 't geen to Deventer gedaan wordt. Daar is voor de geheele gemeente edne herhalingschool. De onderwijzers der verschillende openbare scholen geven daar ondenqs , ieder in een bijzonder vak. Als leerlingen worden alleen toegelaten zij , die blijken geven dat ze het gewoon lager

144 onderwijs met vrucht hebben bijgewoond. Hoewel moeijelijk overal toe te passen verdient , naar het oordeel der meerderheid , eene dergelijke inrigting toch ook voor andere gemeenten aanbeveling. De avondscholen , zoo als die meestal gehouden worden , namein als derde schooltijden voor de gewone schoolleorlingen , werden vrij algemeen afgekeurd. Twee schooltijden zijn reeds mddr dan genoeg. Het is voor do gezondheid en ook voor de verstandelijke ontwikkeling der leerlingen noodzakelijk dat ze niet al to veel , niet te lang achterddn , in de school worden gehouden. leder° schooltijd moest niet langer duren dan 2'/ 2 uur , liefst nog door eene kleino pause in tweeén gesplitst. De tijd , tot hiertoe aan dergelijke avondscholen besteed , diende to worden gebruikt voor herhalingsonderwijs aan hen to geven , die de kennis , op de gewone lagere school verworven , wilden bewaren on uitbreiden.

Regeling der schooltijden. De regeling der schooltijden maakte afzonderlijk een onderwerp van zamenspreking uit. Daaromtrent bestond echter, in een zeker opzigt, minder eenstemmigheid. Terwij1 sommigen nogmaals het denkbeeld wilden aanbevelen om des zomers den eersten schooltijd ochtends vroeg, bijv. van 7 9 uren , to doen houden on den tweeden van 10-12 uren daarop to doen volgen , waren anderen van gevoelen , dat die maatregel , op sommige plaatsen welligt met goed gevolg aan to wend©n , op verre na niet als algemeene regal kon worden aanbevolen. De ervaring ten platten lande had er zich hier en daar tegen verklaard. De proof was genomen , maar om verschillende redenen mislukt. Hieromtrent was men het echter eens, dat het allezins aanbeveling verdiende om des zomers , bij buitengewone warmte, de gewone schooltijden nog to verkorten. Een ander naauw daarmede zamenhangend onderwerp was de regeling der vacantien. Ten platten lande was op vele plaatsen de zomervacantie te kort. Zoowel voor den onderwijzer als N ()or het onderwijs, meende men , dat eene largere vacantie , dan gewoonlijk gehouden wordt , zeer wenschelijk was. Bij voorkeur moest daar% oor bet drnkste gedeelte van den oogsttijd gekozen worden. 't Was beter dat in dien tijd de school eenigen tijd geheel stil stond, dan dat ze voor een zeer groot gedeelte leegliep, en ook die leerlingen nog verloor, die niet , als vele anderen , aan den gewonon zomerveldarbeid deelnamen. -

100. Oproeping van onderwijzers, met voorwaarde dat behalve bun wedde , eene gratihcatie zullen ontvangen voor elk; vol jaar dienst. Door een der inspecteurs werd de volgende vraag gesteld : » Is het niet in strijd met de wet op 't lager onderwijs , wanneer , daar waar de vastgestelde jaarwedde van een hulponderwijzer ontoereikend blijkt om in de vervulling van eene bestaande vacature to voorzien , door het gemeentebestuur , in plaats van tot eene verhoogiDg der jaarwedde over to gaan , boven bet bedrag daarvan wordt uitgeloofd cone gratificatie , waarvan het genot afhankelijk wordt gesteld van de vervulling van zekere voorwaarden , zoo als bijv. daze , dat de titularis daarop eerst aanspraak zal kunnen maken voor ieder vol jaar , dat hij in functie is geweest ?" he meerderheid was van meaning dat het gestelde geval niet is in strijd met de wet. Het staat op eene lijn met hetgeen omtrent de wettigheid van eon veranderlijk inkomen van hoofdonderwijzers, bij nicer dan eene gelegenheid is veyclicligd en aanbevolen. En zij achtte dat gelnkkig. Want de maattea el werkt in meer dan edn opzgt r good ; niet alleen trekt zehulponderwijzers, maar duet hen ook blijven. Tegenover dat gevoelen stond dat der minderheid , die de wettigheid betwijfelde en het Koninklijk besluit van 5 Junij 1863 , n°. 60 , ook hierop toepasselijk achtte. Maar in ieder geval , ook indien de wettigheid moest worden

toegegeven , achtte zij de handelwijze niet aanbevelens-

waardig. De gunstige gelegenheid voor de waste verbooging der hulponderwijzers-jaarwedden gaat ongebruikt voorbij. De gratification , als lokaas gebruikt , worden , zoodra 't aanbod weer grootor wordt , afgeschaft. Verlaging van jaarwedden gaat zoo gemakkelijk niet.

11°. Voorzien de bestaande kweekscholen, ook n'z de uitbreiding die daarvan gegeven wordt , in de behoefte? Doze vraag word, even als ten vorigen jare , ontkennend beantwoord. Was het der vergadering aangenaam dat haar advies in zoo verre gevolgd wet d, dat aan de bestaande inrigtingen eenige uitbreiding gegeven went , de groote meerderheid betreurde het daarentegen dat ook aan het andere gedeelte van haar advice geene uitvoerirg ge geven was. Zij gevoelde zich daarom verpligt , nogmaals ernstig daarop aan to dringen , evenals zij dit ten vorigen jare deed, dat meer kweekscholen in 't leven worden geroepen.

12°. Toepassing van art. 36 de). wet. Door een der inspecteurs word op de toepassing van art. N6 der schoolwet de aandacht gevestigd. Naar zijne meaning het die toepassing zeer veel to wenschen over. Voor de buitengewone uitgaven , bijv. voor hunne schoolgebouwen of voor verbeteringen daarin aan to brengen mogt zij al eenigzins voldoende kunnen geacht worden veer de gewone uitgaven ontbrak de toepassing bijna peh( el Dat oordeel word gedeeld door de overigen. En zij stemden ook daarin met hem overeen , dat het op zeer vele plaatsen hoogst wenschelijk was, op de ()one of andere wijze in dien bedroevenden toestand %an vele hoofdonderwijzersjaarwedden to voorzien. In Overijssel, om van geene andere voorbeelden to spreken , waren van de 209 onderwijzers nog 103, die een inkomen van minder dan f 500 bad den . De gi note meerderheid was echter ook daarin eenstemmig dat, op afdoende wijze, in dien toestand alleen door wijziging der wet verbetering Ion worden gebragt. Zij achtte die , zoo in 't belang van de onderwijzers als van het onderwijs , dringend noodzakelijk. Door aanzienlijke er bet erin g der jlarwedden zou niet alleen in de behoef ten der bestaande onderwijzers billijk worden voorzien , maar zou ook de lust om zich aan het onderwijs to wijden , thans hier en daar geheel uitgedoofd , meer worden opgewekt. Indien men zich dus tot den Minister wendde met het dringend verzoek om het middel, in art, 36 tot ondersteuning van het onderwijs aangeboden , aan to grijpen , dan deed men bet in de hoop dat, dit enkel geschieden zou als een hulpmiddel om , in afwachting van afdoende verbetering, althans een meer drageiijken toestand voor %ele onderwijzers in 't leven to roepen. 13°. Oprigting van schoolbibliotheken. 1 , r sprake kwamen de schoolbibliotheken. Uit de ver-schillende mededeelingen block , dat zij , bij een enkele provincie in grooten getale , in andere bijna 't geheel ni©t gevon den worden. Ov er 't nut dier inrigtingen was men het volkomen eons. Niet alleen wordt de ontwikkeling der leerlingen er door bevorderd , ook de kennis van hen , die de school reeds verlieten , wordt er door bewaard. Zelfs de ouders der kinderen maken ten platten lande vaak gretig gebruik van betgeen de schoolbibliotheek , soms bij gebreke van eon volksbibliotheek , bun te lezen geeft. Oprigting van nieuwe , uitbreiding van bestaande bibliotheken , was daarom zeer wenschelij k. De kosten van oprigting ieveren intusschen bier en daar naar het scbijnt , 'een onverkomelijk bezwaar. Om daaraan to gemoet to komen , achtte men het nuttig dat de 1

Regering eene som beschikbaar stollen mogt als alterum tantutn voor die scholen , waar de gemeente , op eenigerlei wijze , de eerste twill in de oprigtingskosten der theek dragon wilde.



145 14 ° . Sparen in de school. Als een zaak , de aandacht der inspecteurs bijzonder waard , werd het sparen in de school aanbevolen. Daaromtrent werd het een en ander medegedeeld van hetgeen in den vreemde , in Belgie , met uitstekend gevolg geschiedt. Ook Kier te lande werden de eerste proeven met gewenscht gevolg bekroond, zoowel hetgeen reeds sints 1846 door een bijzonder onderwijzer in de residentie werd gedaan , als hetgeen in navolging van de stichting van den geachten hoogleeraar LAURENT was beproefd. De zaak verdiende , zoo meende men eenparig , bijzondere aandacht. De bezwaren daartegen ingebragt , zoowel uit een paedagogisch als administratief oogpunt , waren of onjuist voorgesteld , df zeer overdreven. Men nam zich algemeen voor , naar aanleiding der gegeven inlichtingen, de zaak in ernstige overweging te nemen en hare uitvoering , zooveel mogelijk , aan te bevelen. 15°. T eeken-onderwij s Het acte-examen voor het teeken-onderwijs maakte een onderwerp van bespreking uit. Eenparig was men van oordeel dat dit onderzoek degelijk moot wezen , maar ook dat men zich stipt houde aan het programma. Ook daardoor moest men trachten bij de onderwijzers lust op to wekken , ook voor dat vak een acte van bevoegdheid to verkrijgen. Het zou voor het onderwijs van zeer veel waarde zijn. Over het algemeen , ook zonder 't oog to hebben op een examen daarin af to leggen , achtte men het van overvvegend belang , dat de onderwijzer ook in het teekenen eenige vaardigheid bezitten mogt. Bij het aanschouwelijk onderwijs kon , ja moest daarvan telkens gebruik gemaakt worden. 16°. Landbouzvonderwy s. Over bet landbouwonderwijs werd eene breedvoerige zamenspreking gehouden. Er waren inspecteurs, en hun gevoelen werd vrij algemeen gedeeld , die van oordeel waren , dat het onderwijs in de eerste beginselen van den landbouw , goed gegeven , ten platten lande een zeer nuttig bestanddeel van bet vroeger besproken herhalingsonderwijs wezen zou. Het zou ook op het bijwonen van de herbalingschool gunstigen invloed kunnen oefenen. 'rot hiertoe was Nan het onderwijs in dat vak maar een zeer enkel voa•beeld. De groote moeijelijkheid om het goed to doen geven lag echter in een zeer ernstig felt: er zijn geen onderwijzers , die hot radicaal daartoe bezitten. De acte wordt zeer zelden gevraagd. .En de ondervinding is , over 't geheel , niet gunstig wat de kennis betreft van hen , die zich aan het examen onderwerpen. 't Ontbreekt bijna &len aan de noodige leiding , aan goed theoretisch onderrigt. Om in dat gebrek te voorzien had men in Friesland het plan gevormd in enkele der tot het landbouwonderwijs behoorende vakken eon cursus to openers , gegeven door leeraren van hot middelbaar onderwijs. Daarvoor was subildie aangevraagd van provincie en Rijk. Er was uitzigt dat die verleend zou worden. En men was vrij eenparig van gevoelen , dat de proof op die wijze verdiende reLoznen te worden.

Het aantal der gevangenen , die in 1874 het onderwijs ontvingon of er,, hetzij wegens ouderdom of ziekte, hetzij wegens, voldoende kennis, geen gebruik van maakten , wordt in het volgend overzigt aangeduid. NIET TOEGELATEN.

Ct CZ 0 N N at) 0

TOTAAL,

0

Pi

C)

c CI) 0

In de strafgevange530

54

1769

2 353

In de huizen van verzekering • •

3110

3348

2022

8 780

In de huizen van arrest

2384

2704

1962

7 050

Totaal • •

6324

6106

5753 18 183

In 1873, .

5381

7083

5591 18 058

910

— 977

nissen

Vermeerdering.

162

125

Van de 18 183 gevangenen , konden in 1874 slechts 34 pct. , in 1873 ruim 39 pct. en in 1872 ruim 44 pet. , als genoegzaam onderwezen , van onderwijsverstoken blijven. Qestadige achteruitgang in het gehalte der gevangenen is dus ook de uitkornst van 1874. Het getal van hen , die tot het onderwijs toegelaten werden , was in 1874 weder iets grooter dan in het voorgaande jaar ; maar de vermeerdering neemt toch met elk jaar af en spruit hoofdzakelijk voort uit de aanzienlijke toename van het cijfer der gevangenen , die wegens ouderdom of ziekte niet aan het onderwijs konden deel nemen. Het onderwijs werd gegeven door 58 onderwijzers , bijgestaan door 17 gevangenen , aan 5753 leerlingen. Van doze laatsten konden, bij het einde des jaars , of bij ontslag uit de gevangenissen 2893 of 50.2 pet. good , 2385 » 41.5 " gebrekkig , en 475 ,, 8.3 » in het geheel niet lezen of schrijven. Sedert het jaar 1873 is de verhouding in dit opzigt iets gunstiger geworden , vermits teen 47 pet. goed , 42.6 gebrekkig en 10.4 in het geheel niet lezen of schrijven konden. wegens wangedrag bij het onderwijs werdeu 32 gestraft ; in 1873 ddn minder. Aan alle gevangenis3en waren bibliotheken verbonden ; het getal norumers en lezers verdeelde zich als volgt

ONDERWIJS IN DE GEVANGENISSEN. No Ilmers.

Even als in 1873 werd ook in 1874 onderwijs gegeven in: 8 strafgevangenissen , gevestigd to 's Hertogenbosch 2 , Doetinchem , Leiden , Hoorn , Alkmaar , Montfoort en Leeu warden ; 14 burgerlijke en militaire huizen van veriekering, gevestigd to 's Hertogenbosch, Arnhem, 's Graven hage , Rotterdam , Amsterdam, Haarlem , Middelburg. Utrecht 2 , Leeuwarden , Zwolle, Groningen, Assen en Maastricht ; 23 huizen van arrest; gevestigd to Eindhoven , Breda , Nijmegen , Zutphen , 'I'iel , Leiden , Rotterdam , Dordrecht , Goricchem , Brielle , Amsterdam . Alkmaar , Hoorn , Goes , Zierikzee , Anicrsfoort , lieerenveen , Snook , Deventer , Appingedam Winschoten en Roermond.

In de strafgevangenissen

•

•

» huizen van verzekering.

•

,,

»

arrest.

.

Totaal In 1673 Vermeerdering •

•

Lezers.

3 529

1 699

5 599

5 116

3 523

4 625

12 651

11 440

12 562

11 196

89

244 37

• •

146 BEWAARSCHOLEN.

De ouderdom der leerlingen was :

TusTus- Ben eden schen 20 schen 30 Boven 40 jaren. en en 20 jaren. 30 jaren. 40 jaren. In de strafgevangenissen . . • . In de huizen van verzekering . . In de huizen van a rrest

576

653

438

102

430

909

451

232

399

842

4&3

258

1405 14E5

2404 2345

1352 1274

592 507

Vermeerdering . . I — 60

59

78

85

Totaal . in 1873 .

Voor zooveel bekend waren er in 1874 to Amsterdam 137 bewaarscholen , waaromtrent echter geene nadere inlichtingen konden worden verstrekt. Die inrigtingen kunnen dus thans , evenmin als vroeger , worden vermeld in het hier volgend overzigt der openbare en bijzondere bewaar- of kleine-kinderscholen , van het daaraan verbonden personeel en van de leerlingen , aan het einde van 1874.

"CI

•

• 0 "CS 41 14 MI k cd 0 a) 0 0 z N

•

•

il 5

•

• rs I:1 0 is) a) •. s••

,4 Q ao a) :Pa ;..

a)



-

-

di

•

•

= 41? b10 CI • ••• =

fr.4 0 Ci

o

$-•

•

•

.

•

•

bp - 0 S. .0 ...., = ai AI cu Fli s...

A .1 . 71

E-4

0

VD C7)

-

N

CO

CO C5)

57

89

7198

CO c

8

C`

32

14 637

15

17

39 578 CO

2

GO

...d4

t,

7439

22 CO

GV

593 la

306

W CO co e.0 '14 .14

14 669

55694 53472

2222

30663 29617

1046

25031 23855

1176

930 885

771 722

49

45

oo 00

1

`,t4

1CD

3

120

CO 0 I-4 G4 1-4

7

7287

29

07

98

.

7382

H 145

1758

1387 31 a7

4

10

CO

314

co

33

180

119 5

CO

118

"

N

"

"

keD

"

5

.04 CO 0

N.

6

.14

"

695 727 28 8 4

N 10 CO o o CD 00 N. N CO M W .14 CO e.0 e.0

95

a)

r.,

"

LeZ

n

9

00

CY')

"

N. N.

"

.44

951

10

475

47)

479

N

"

16

1620

1367

44 30 0 ce'D

"

to • 1..4

"

"

n

" "

0

.3

23

1373

1083 52 36

"

N.

. 4714

2456 2987 1422 249 Vt" .04

·-

ctD

3

ts0 N

:::

4

1504

CO

M

771

CO

733

34

et)

24

1694

843

2485

2229 80 77

2

rf ri GO N CO VD CO VD CO

t. ca CO

•Cti

Vermeerdering.

11

ri br) CO 1..4

851

2800 1622 1178 58 47

"

44 N

(NI

In 1873.

C4 r.4

1

C.

10

CO

M

26

45

VD .t4

18

419

et) 0) r-1

223

CO

196

47

It••• di

N

CO ci o



·

as

CY)

1

0

N

17

N CO CO

764

W

o

is c

Totaal.

(X) N. .14

'TY

····

M r.4

00 C.

"

NO 4..4a0 -

N

7

c0 0 00 N

N



6

0 Cra

C) CO

2

CZ

N

VD VD

382

N

382

N 0

20

CO

N O

6

5904 3102 2802 81 96

1

"04

'di GO cS)

"

55

799

di C7) CO



405

c

6

wn N GO 14'Z

CO

394

rl

d4

16

12972 6841

6131 321

136 cO CY)

4

ca

10

Cn

130

co

7250

N, C0

1

er) CO CO cO

3517

8217 4545 3672 143

120

CO CO

"

10828 0 (X) N v-4

8

rsi

3733

ev

180

CO CO

51

oe

~

Ö

<;;

6492

82

187

ti

0 N v..11

7

~

CO

"

),0 'TO

1245

CD

'ä)

'"

.ui....,

4336

~

0

00

I'l CD bIl I'l

~

0

CD

-

rD

....CD'"' '"0..

'di

1q4

L imburg.

(X)

a,

D renthe •

1..4

t,

39

0 .14

88

N

124 "id+

40

0 N. 00

636

~

I:l

't:f

CD

z0

v..4



609

35

~

CD

't:f I'l

CD

~

fpuepuo

:-.

"ti

25

5

~

'0"

OS ...,

;..

N

tO

12

"

~

'00'

....; oe

~

N (7)

GN

rc

1

::t::

0

•s a fsIoN

CD

,;,

CD

:~

CO c

"

0

•s ue2aor

I'l CD bIl I'l

,;,

•saazfimaepuo

:::? ~

'";..CD

gei

r

c

8

11

,

I:l

•sialsdiall

...,CD '"0.. Q)

:-.

CD

..

,;,

;.. CD

' S.101 84311

1

0

I:l

~

'CD"' 't:f

~

:~

C)

'";.. uauo

c.tl

CD

'CD"'

~

:~

CD N

'"'":-.CD

•sa Mew

·· Gelderland • ··· z uidholland. · ·· N oordholland • ·· Z eeland • · ··· u treeht . · · · · F riesland. ···· o verijssel. · · · · Groningen ··· ·

--'"

~

CD

,;,

•saaznetacpu0

CD

..

:-.

rD

I'i

w

CD

z

'"'

w

CD

0

•uaiotios aep 'map

,.CI

-= •class

C)

,.CI

~

•ttasseiazpiaop uo

CD

LEERLINGEN.

•IM1 1 0,1,

Noordbrabant •

~

•uoiotios Jet) Igloo

CD

ONDERWIJZEND PERSONEEL. 0

Ö

LEERLINGEN.

N

BIJZONDERE BEW.AAR- OF KLEINE-KINDERSCHOLEN.

z

PROVINCIEN.

PERSONEEL.

O~DERWIJZEND

OPENB.ARE BEWA.AR- OF KJ"EINE-KINDERSCHOLEN.



147 cq

t.

I-

10

CA

CO CO

1.4

CO

148 gemeenten , waar in 1874 bewaar- of kleine-kinderscholen waren gevestigd , zijn de volgende. Door cursieve letters is aangewezen waar openbare scholen werden aangetroffen , nevens welke in de meeste gevallen ook bijzondere beston den. Noordbrabant. 59 gemeenten : Almkerk c. a., Alphen en Riel , Bergen op Zoom , Berlicum , Best , Boxmeer , Boxtel , Breda, Budel , Cuijk Deurne , Dongen , Drunen , Eindhoven , Erp, Etten en Lour , Geertruidenberg, Geffen , Geldrop, Gemert , Gilze en _Rijen , Ginneken , Grave , Halsteren , Helmond , 's Hertogenbosch , Heusden, Loon op Zand , Made , Megen , Mierlo , Mill , Nieuwkuik , Oosterhout , Oss , Oud- en Nieuw-Gastel , Oudenbosch , Oadheusden , Princenhage, Ravenstein , Rosendaal, Rosmalen, Ruephen , Schijndel , Someren , Standditarbuiten , Steenbergen , Stratum , Strijp, Terheijden , Tilburg , Veghel , Vlijmen , Vught , Waalwijk , Woensel , Wouw , 'Levenbergen , Zundert. Gelderland. 48 gemeenten Aalten , A.peldoorn „Arnhem , Barneveld , Bemmel , Bergh, Bommel , Borculo, Brummen , Culemborg, Doesburg, Doetinchem (stad) , Driel , Druten , Duiven , Ede, Eibergen , Elburg , Elst, Gendringen , Gent , Groenlo, Groesbeek , Harderwijk , Hattem , Hoevelaken , Huissen , Hummelo , Lichtenvoorde , Lochem , Millingen , Nij kerk , Nijmegen , Renkum , Rhoden Seherpenzeel , Tiel , Ubbergen , Vorden , Wageningen , Warnel , Warnsveld , Wehl, Winterswijk , Wisch, Wijchen , Zevenaar,, Zutphen. Zuidholland, 59 gemeenten : Ter Aar , Aarlanderveen , Abbenbroek , Boskoop , Brielle , Delfshaven, Delft, Dordrecht , Geervliet , Goedereede , Gorinchem , Gouda , 's Gravendeel, s Gravenhage , 's Gravesande , Hardinxveld , Heenvliet , Hellevoetsluis , Hillegersberg Hillegom, Katwijk , Kralingen , Krimpen a/ d Lek , Leerdam , Leiden , Leiderdorp , Lisse , Loosduinen , Maassluis , Middelharnis , Monster , .Naaldwidk , Noordwijk , Oegstgeest , Oaltgensplaat , Oudewater,, Overschie , Puttershoek , Ridderkerk , Rotterdam , Rijswijk , Sassenheim , Sch'edam , Schoonhoven , Sliedrecht , Sommelsdijk , Nieuwe Tonge , Oude Tonge , Vianen, Vlaardingen , Voorburg , Voorschoten , Wassenaar , Woerden , sselmonde , Zegwaart, Zoetermeer,, Zwammerdam, Zwijndrecht. Noordholland. 29 gemeenten (behalve Amsterdam) : Alkmaar , Bennebroek , Blaricum, Brook in Waterland , Edam , Enkhti izen , Grootebroek , Haarlem , Heemstede, Helder , Hilversum , Hoorn , Koog aan de Zaan , Medemblik , Mon-

nikendam , Nederhorst den Mr?, , Nieuweramstel, Oudkarspel, Purmerend , Schagen , SchellinUout , Sloten , Urk , Velsen , Weesp, Wormerveer, Zaandam , Zaandijk, 'Gaudvoort. Zeeland. 30 gemeenten : Aardenburg , Breskens , Brouwershaven , Bruinisse , Domburg , Eede , Goes , Groede , Haamstede , Hulst , Kattendijke , Kortgene , Koudekerke , Middelburg , Oostburg , Oosterland , Ouwerkerk , Sas van Gent , Schoondijke , St. Maartensdyk , Sluis , Souburg (Oosten West) , St. Philipsland , Tholen , Veere , Vlissingen , Werneldinge , Wissekerke , Zierikzee , Zonnemaire. Utrecht. 21 gemeenten : Abeoude Baambrugge , Arnerongen , Amersfoort , Baarn , de Bilt , Breukelen Nijenrode , Breukelen St. Pieters , Driebergen , Loenen , Maarssen , Maarsseveen , Montfoort , Nigtevecht , Renswoude, Rkjsenburg , Soest , Utrecht , Veenendaal , Vreeland , Wouden= berg , Wijk bij Duurstede, Zeist , Zuylen. Friesland. 23 gemeenten : het Bildt , Bolsward , Dakkum , Ferwerderadeel , Franeker, , Franekeradeel , Gaasterland , Harlingen , Haskerland , Idaarderadeel , Kollumerland en Nieuw Kruisland , Leeuwarden , Leeuwarderadeel , Lemsterland , Menaldumadeel , Opsterland , Schoterland Smallingerland , Sneek , Tiefjerksteradeel , Westdongeradeel , Wonseradeel , Workum. Overijssel. 20 gemeenten : Almelo (Stad) , Blokzijl , Delden (Stad) , Deventer , Diepenheim , Enschede , Genemuiden , Goor , Hardenberg (Stad) , Hasselt , Hengelo , Kampen , Oldemarkt, Oldenzaal , Ootmarssum , Raalte , Steenwijk , Vollenhove (Stad) , Zwartsluis , Zwolle. Groningen. 4 gemeenten : Groningen , Hoogezand , Winsum , Zuidhorn. Drenthe. 3 gemeenten : Assen . Hoogeveen , iVEeppel. Limburg. 17 gemeenten : Echt , Gennep , Gulpen , Heer , Heerlen , Horst , Kessel , Maastricht , Mook en Middelaar , Nederweert , Roermond , Sittard , Vaals , Valkenburg , Venraij , Weert. De Minister van Binnenlandsche Zaken ,

EEMSKERK.

OVERZIGT VAN DE

GEDURENDE NET RAI 4874-187N

BIJ DE

ONDERSCHEIDENE FACULTEITEN DER 1100GESCHOLEN TE

LEMEN , UTRECHT EN GRONINGEN GEHOUDEN.

3

HOOGESCHOOL TE LEIDEN.

HOOGESCHOOL

TE UTRECHT.

HOOGESCHOOL TE GRONINGEN.

Ufl $.4

P Naam van den Naam van het collegie.

;.4

Naam van den

Naam van don

0

Naam van het collegie.

0

Naam van bet collegie.

0

hoogleeraar.

hoogleeraar.

4.4

hoogleeraar. 0

C)

4 I MI I I I n

a. Over de Nederlandsche geloofsbe- J. H. Scholten , lijdenis ,

b. Dogmatica pars formalis ,

1-7

20

B. Ter Haar en J. J. van Oosterzee,

85( 1 )

a.

b. Kerkgeschiedenis ,

N. Beets ,

68 ( 2 )

b. Bijbelsche godgeleerdheid van het N. T. ,

68 ( 2

c. Natuurlijke godgeleerdheid ,

9

1)

d. Prakttsche godgeleerdheid ,

12

L. W. Rauwenhoff,

e. Dogmengeschiedenis ,

71

15

)

17

17

e.

f.

Christelijke zedeleer,

Encyclopaedie der christelijke theo'ogle ,

ff

B. ter Haar ,

J. J. Doedes ,

9

F. W. B. van Bell ,

e. Exegese van bet N. T. 66 ( 3) Wijsgeerige en Christelijke zedekunde ,



Verklaring van teksten des N. T., de zedeleer betreffende,

A. Kuenen ,

17

69

5

78 ( 4 )

g. Leer van God en geschiedenis der godsdiensten

h. Methodologie en encyclopaedie der godgeleerde weten schappen , g. Geschiedenis van de Israelitische godsdienst,

1)

18

h. Exegese van het N. T.,

h. Kritiek en hermeneutiek van- het N. T. ,

Bijbelsche godgeleerdheid van het N. T. ,

J. J. Prins ,

I/

17

113( 6 ) 8

70

1. Geschiedenis der boeken van het N. T. ,

ff

ff

m. Kerkelijke geschiedenis ,

ff



9

75( 7 )

8

18 m. Exegese van het 0. T. ,

P. de Jong ,

98 ( 3 ) n.

18

ningen ,

( 1 ) Onder deze 4 vreemdelingen. ( 7 ) Onder deze 5 vreemdelingen.

E. J. Diest Lorgioen ,

19

tiek ,

1. Catechetische en homiletische oefe-

Exegese van het 0. T. ,

k. Geschiedenis der boeken van het 0. T. ,

1. Praktische godgeleerdheid k. Praktische godgeleerdheid , homile-

J. J. van Oosterzee,

17 k. Christelijke dogmatiek ,

i. Exegese van het N. T.,

5

120 ( 6 ) i.

i.

17

9

ff

Kritiek en bermeneutiek , f.

9

17 d. Bijbelsche geschiedenis van bet N. T.

d. Algemeene kerkgeschiedenis ,

Christelijke dogmatiek ,

16 C. Geschiedenis der christelijke dogmatiek ,

c. Natuurlijke godgeleerdheid , geschiedenis en kritiek der nieuwere wilsbegeerte ,

G. H. Lamers ,

a. Inleiding in het N. T.,

(2) Onder deze 8 vreemdelingen.

n. Bijbelsche gescbiedenis van het 0. T.,

(3) Onder deze 3 vreemdelingen.

Kerkelijke godgeleerdheid ,

9

)

( 4 ) Onder deze 13 vreemdelingen.

Onder deze 21 vreemdelingen.

(6) Onder deze 16 vreemdelingen.

5 HOOGESCHOOL TE LEIDEN.

HOOGESCHOOL

Naam van den Naam van het collegie.

Naam van den

Naam van den 0

hoogleeraar.

HOOGESCHOOL TE GRONINGEN.

TE UTRECHT.

Naam van het collegie.

Naam van het collegie.

4.4

hoogleeraar.

hoogleeraar.

0

a. Encyclopaedie van het regt ,

A. E. J. Modderman ,

b. Instituten ,

J. E. Goudsmit ,

c. Pan decten ,

72

a. Encyclopaedie van het regt ,

B. J. Lintelo de Geer, I 16

144

b. Instituten ,

21

104

c. Pandecten ,

18

a. Encyclopaedie van het regt ,

B. J. Gratama,

8

b. Instituten

W. Modderman,

9

12

c. Pan decten , d. Geschiedenis van het Romeinsche regt,



7)

93

Geschiedenis van het Romeinsche regt,

21 9

d. Gesehiedenis van het Romeinsche regt, e. Regtsphilosophie ,

J. T. Buys ,

f. Nederlandsch burgerlijk regt,

R. van Boneval Faure ,

g. Handelsregt

h. Burgerlijke regtsvordering ,

i. Strafregt ,

))

A. E. J. Modderman ,

k. Strafvordering ,

1. Staatsregt ,

J. T. Buys ,

71

e. Natuurregt ,

59

f. Burgerlijk regt ,

59

Ilandelsregt ,

G. W. Vreede ,

J. A. Fruin ,

16 e. Natuurregt ,

B. J. Gratama,

8

f. Burgerlijk regt,

G. Diephuis,

13

19

19

19

g. Handelsregt ,

19

h. Procesregt ,

59

h. Burgerlijke regtsvordetring

63

i. Strafregt ,

61

k. Strafvordering ,

19

60

1. S-taats- en administratief regt

19

G. W. Vreede ,

i. Strafregt ,

k. Strafvordering ,

m. Volkenregt ,

))

71

m. Volkenregt ,

a

S. Vissering ,

52

n. Staatshuishoudkunde

o. Statistiek ,

53

o. Statistiek ,

p. Diplomatische geschiedenis ;

53

p. Staatkundige gesehiedenis ,

H. P. G. Quack ,

1 13

B. J. Gratama,

If

15

15

19 1. Staats- en administratief regt ,

n. Staatshuishoudkunde ,

13

B, D. H. Tellegen,

12

17 m Staatshuishoudkunde ,

71

n. Volkenregt ,

7)

18

7,

17

14

6

HOOGESCHOOL

HOOGESCHOOL TE LEIDEN.

HOOGESC.HOOL TE GHONINGEN.

TE UTREClT. r Naam van den

Naam van den Naam van bet col

Naam van bet collegie.

Naam van den

C 0

,c

0 0

Naam van het collegie.

0

hoogleeraar.

hoogleeraar.

b oogleeraar.



as

0

a. Ontwikkelingsgeschiedenis van den mensch,

T. ZaaFer



27

b. Praktische oefeningen in de ontleedkunde ,

39

c. Beschrkivende en microscopische outleedkunde ,

39

w. Koster,

13

a. Ontleedkunde,

b. Algemeene ziektekunde

,,

13

b. Ziektekundige ontleedkunde en daarbij behoorende Lijkopeningen ,

c. Ziektekundige ontleedkunde ,

»

6

d. Geregtelijke geneeskunde ,

M

24

a. Ontleedkunde,

C.

18 18

e. Algemeene ziektekunde, f. G-ezondheidsleer,,

7 A. Heynsius , 36

g. . Physiologie,

e. Physiologic ,

C.

f. Oogheelkunde,

„

g. Anthropologic,

„

99('

20

i. Materies medics

i. Histologic.

18

k. Bijzondere ziektekunde en praktijk,

33

1. Geneeskundige kliniek en polikliniek

33

m. Theorie der heelkunde ,

S. S. Rosenstein ,

1. Theoretische lezingen over physisehe diagnostiek en spaciale pathologie , Poliklinische oefeningen , n. Kliniek , o. Pharmacologie, p. Theoretisch© heelkunde ,

33 G. D. L. Huet , /I

M Polano ,

35 43 11

q. Operative chirurgische kliniek,

11

r. Algemeene operatieleer,

65

s. Geregtelijke geneeskunde

30

t. Oogheelkunde ,

D. Doijer,

u. Oorheelkunde ,

12 24

17 1 17 17

n IL, Heelkunde,

J. H. Jansen, 12.

12

is

Eleelkun dige kliniek ,

12

10

C.

Heelkundige kunstbewerkingen op het lijk ,

12

10

1. Oogheeelkunde ,

L. C. vam Goudoever, 11 111

12

m. Verbandleer, 11.

Thooretische verloskunde ,

W. M. H. Sanger,

11 11

11

!. Leer der vrouwenziekten ,

F. Halbertsma, 10

q. Verloskundige polikliniek ,

11

10

r, Medische politie ,

11

10

8. Speciale ziektekunde ,

t0

t. Geneeskiindige kliniek en polikliniek ,

12

to

. Geregtelijke geneeskunde ,

26

Leer der geneesmiddelen ,

12

q. Gynaekologische kliniek , r.

Theoretische gynaekologie ,

s. Verloskundige polikliniek, t. Verloskundige operatieleer,

n



Polikliniek boor vrouwenziekten , v. Histologie en algemeene physiologie,

16

ij. Chemische physiologic,

ij. Verloskundige kliniek ,

30

z. Operatieleer

30

( 2 ) Onder deze 5 vreemdelingen.

D. Huizinga,

p. Methode van opereren ,

x. Verloskundige polikliniek ,

( 1 ) Onder deze 4 vreemdelingen.

A.Igenieene on bij zon dere physiologie ,

o. ?raktische verloskunde ,

x. Microscopische oefeningen

7)



1 17

1i

26

w. Leer der vrouwenziekten ,

n



(13

o. Oefeningen in het opereren

w. Physiologic der circulatie en respiratie ,

A. E. Simon Thomas ,

G. J. Loncq ,

n. Heelkundige polikliniek,

25

v. Theoretische verloskunde ,

n

g. Pliysiologische chemie h. Praktische oefeningen in physiologie en microscopic ,

I 17

17

f, Jlistok gie ,

2 en Th. W. Engelrann ,

,

20(1) 17(2)

h. Praktische oefeningen in physiologic,

k. Klinische lessen aan het ziekbed ,

F. C. Donders,

„

Algerneene ziektekunde ,

d. Dntleedkun dige oefeningen op het lij k , J. A. Boogaard ,

d. Ziektekundige ontleedkunde ,

H. W. Middendorp

z. Physische diagnostiek ,

aa. Psychiatrische en klinische oefeningen ,

(3) Under deze 2 vreemdelingen.

Th. W. Engelmann ,

9 12

P. Q. Brondgeest , (lector) , n J. P. T. van der Lith , (titulair hoogleeraar)

V.

„

H. A. Kooijkcr,

11

I 12

9

8

HOOGESCHOOL

HOOGESCHOOL TE LEIDEN.

Naam van het collegie.

hoogleeraar.

D. Bierens de Haas ,

f. Algebra ,

1)

1)



P. van Geer ,

21

b. Stereometrie en bolvormige driehoeksmeting,

21

c. Hoogere algebra ,

10

6

c. Differentiaal- en integraalrekening ,

11

6

d. Wiskundige natuurkunde ,

C. H. C. Grinwis,

62

e. Beginselen der sterrekunde, e. Proefondervindelijke natuurkunde,

6

6

,,

C. D. H. Buys Ballot,

I. Methode der kleinste kwadraten , (pri-

8

m. Sphaerische sterrekunde , n. Elementaire sterrekunde ,

H. G. v. d. Sande Bakhuijzen ,

6



g. Theoretitche mechanica ,

3

o. Theoretische sterrekunde , p. Praktische sterrekunde, q. Proefondervindelijke natuurkunde ,

,,

P. L. Rijke ,

P. J. van Kerckhoff,

s. Wiskundige natuurkunde , t. Meteorologie , u. Anorganische scbeikunde ,



J. M. v. Bemmelen ,

x. De koolstof en hare verbindingen,

7

64

1)

A. P. N. Franchimont,



40

Methode ter bepaling der chemisehe structuur ,

6

z. Praciicum voor medische studen ten ,

1)

aa. Practicum voor philosophen ,

1)

bb. Algemoene kraidkunde ,

33

27

W. F. R. Suringar ,

I

”

24

n. Synthetische s.cheikunde

6

n. Theoretische scheikunde, (i)

),

5

o. Scheikundige toxicologie,

5

o Mineralogie ,

n

15

p. Zoblogie ,

P. Harting ,

q. Vergelijkende ontleedkunde , r. Anatomie en physiologie der planten , s Morphologie der planten ,

t. Over officinele planten , u. Landhuishoudkunde voor niet studerenden , v. Id. voor candidaten in de theologie ,

39 C. K. Hoffmann ,

29

24

rijk , dd. ZoOlogie en vergelijkende anatomie,

1. Organische scheikunde ,

R. S. Tjaden Molder- man ,

»

39

cc. Natuurlijke familien van het planten-

4

m. Pharmaceutische scheikunde ,

38

i. Meteorologie ,

5

E. Mulder ,

73

v. Behandeling van enkele hoofdstukken voor meergevorderden , w. Praktische anorganische scheikunde

1. Praktische scheikunde ,

6

28

1)

4

k. Anorganische scheikunde,

18

In. Scheikundige pharmacie ,

4

h. Wiskundige natuurkunde, 21

k. Organische scheikunde ,

6

66

26

16

h. Theoretische en praktische astronomie,

73

r. Afzonderlijk collegie over warm:e ,

4

g. Proefondervindelijke natuurkunde ,

16

))

R. A. Mees 4

f. Theoretische sterrekunde, 6

vatim)

1

22

f. Lessen over het licht ,

i. Anorganische scheikunde ,

39

5

8

1)

W. A. Enschede ,

d. Analytische geometrie en differentiaalrekening,

154

i. Hoogere meetkundige analyse , k. Mechanica ,

b. Stereometrie en bolvormige driehoeksmeting ,

a. Beginselen der wiskunde ,

11

g. Stereometrie en bolvormige driehoeksmeting , h. Analytische en beschrijvende meetkunde ,

a. Beginselen der wiskunde ,

13

c. Differentiaalrekening ,

hoogleeraar.

76

150

b. Hoogere stelkunde en stelkundige analyse ,

e. Onderwerpen van hoogere analyse ,

Naam van den Naam van het collegie.

Naam van het collegie. hoogleeraar.

d. Integraalrekening ,

HOOGESCHOOL TE GRONINGEN.

Naam van den

Naam van den

a. Vlaktemeting ,

TE UTRECHT.

9

(1) In bet tweede gedeelte van den cursus vervangen door landbouw-scheikund e.

N. W. P. Rauwenhoff,

21

19

p. Dierkunde ,

16

q. idem voor pharmaceuten ,

»

11

47

r. Vergelijkende ontleedkunde ,

»

19

S. Geologie en palaeontologie ,

0

8

47

H. Jr. van Ankum ,

9

t. Algemeene plantenkunde;

P. de Boer ,

33

30

u. Bijzondere plantenkunde ,

»

33

),

1

”

47

V.

Pharmaceutische plantenkunde (alleen voor hulpapo- thekers) ,

w. Landhuishoudkunde voor niet studerenden ,

11

1C)

HOOGESCHOOL

HOOGESCHOOL TE LEIDEN.

Naam van den

Naam van den Naam van het collegie.

Naam van het collegie.

W. G. Pluygers ,

b. Latijn , (Horatius) , C. G. Cobet ,

d. Grieksche letterkunde,

146

A. Rutgers





g. Hebreeuwsche oudheden ,

))

h. Cursorisch collegie over het 0. T. ,

1)



a. Latijnsche taal- en letterkunde ,

H. van Herwerden ,

106

108

k. Sanscrit voor meer gevorderden ,

14

H. Kern ,

M. J. de Goeje ,

1)

c. Grieksche oudheden ,

7

1

1)

e. Romeinsche oudheden ,

J. A. Wijnne ,

f. Historiographie ,

7)

M. de Vries ,

10

meergevorderden ,

7

1)

R. P. A. Dozy,

w. Gedeelten der middeleeuwsche en nieuwere geschiedenis ,

g. Algemeene geschiedenis ,

h. Hebreeuwsche taal- en letterkunde ,

i. Hebreeuwsche oudheden ,

W. Hecker ,

7)

P. de Jong ,

J. P. N. Land ,

19 4

13 31

91 (1)55

J. P. Valeton ,

k. Hebreeuwsche oudheden ,

))

52

12 11

1. Semitische taaltakken ,

m. Verklaring van Genesis ,

5 3,

1 n. Verklaring van psalmen ,

Nederlandsche taal en stijl,

12 3

(2)43 o. Nederlandsche taal- en letterkunde, W. G. Brill ,

73

21

n. Geschiedenis des Vaderlands ,

100

o. Logica ,

p. Metaphysica

H. E. Moltzer 38

p. Leer van den stijl ,

13

q. Vaderlandsche geschiedenis

23

C. W. Opzoomer ,

( 3)109

r. Gothisch ,

3

8. Oudhollandsch ,

7

( 4 ) 65 t. Logica ,

95 138 18

begeerte ,

(1) Onder deze 1 vreemdeling.

f. Romeinsche oudheden ,

i. Hebreeuwsche spraakkunst

q. Geschiedenis der wijsbegeerte ,

z. Metaphysica en geschiedenis der wijs-

7

4

11 R. bruin ,

Logica ,

44

123

s. Gothisch voor eerstbeginnenden ,

x. Geschiedenis des Vaderlands ,

9

h. Algemeene gesehiedenis ,

1. Chaldeenwsche en Arabische talen ,

v. Algemeene geschiedenis ,

'7

Grieksche en Latijnsche metriek ,

1

23

-

c. Geschiedenis der Grieksche en Romeinsche letterkunde

4

r. Middelnederlandsche taal- en letterkunde,

U. Angelsaksisch ,

44

4

d. Grieksch en lat ijn voor meergevorderden ,

lc. Arabische taal- en letterkunde,

q. Nederlandsche taal- , stijl- en letterkunde ,

))

d. Grieksch en Latijn voor litteratoren ,

1

n meergevorderden , verstgevorderden ,

44

b. Grieksche taal- en letterkunde ,

g. Grieksche oudheden ,

2

n. Arabisch voor eerstbeginnenden ,

C. M. Francken ,

7

14

16

1. Sanscrit-grammatica,

m. Semitische dialecten ,

a. Latijnsche taal- en letterkunde ,

94

6

i. Philologische kritiek van het 0. T. ,

t. Idem

hoogleeraar.

9

f. Hebreeuwsche taalkunde ,



Naam van het collegie.

0

b. Grieksche taal- en letterkunde,

147

1)

e. Paedagogiek ,

p. Idem

Naam van den

30

c. Romeinsche oudheden

o. Idem

7-4

hoogleeraar.

hoogleeraar.

a. Latijn, (Cicero , Sallustius) ,

HOOGESCHOOL TE GRONINGEN.

TE UTRECHT.

(2) Ofider deze 6 vreemdelingen.

(3) Onder deze 5 vreemdelingen.

B. H. C. K. v. d. Wijek ,

48

7 u. Metaphysica ,

13

v. Geschiedenis der oude wijsbegeerte

12

(4) Onder deze 13 vreemdelingen.

OVERZIGT VAN

IJITIOUT DER EAlorilt in het jaar 1874-1875 13IJ DE

ONDEBSCHEIDENE FACULTEITEN DER I1UOGESCHOLI;N TE

LEIDEN , UTRECHT EN GRONINGEN AFGELEGD vergeleken met het jaar 1873-1874.

3

GODGELEERDHEID.

CANDIDA.ATS-EXAMENS.

HOOGESCHOOL TE

Toegekende graad. Afgewezen. 2 d..

Het iproefschrift geschreven in het

Waarvan

Waarvan

Getal. 1 5te.

PROMOTIEN.'

DOCTORAAL—EXAMENS.

Toegekende graad..

Getal.

Getal. Toegelaten.

3de.

Afgewezen.

Privaat.

Nederlandsch.

Publiek.

Latijn.

2 de .

1 ste

3 de

Leiden.

In 1874/75

7

1

3

In 1873/74

6

1

1

In 1874/75

48

I

8

28

In 1873/74

28

I

5

20

4

2

2

))

3

3

12

))

3

3

))

5

1

1

I

1

1

7)

4

4

1

4

2

)7

2

2

I

2

2

2

2

fi

2 -

Utrecht;

2

Groningen.

In 1874/75

3

In 1873/74 .

9

Totaal in 1874/75

» 1873/74 .

3

I

58

43

I

2

2

2

a

5

1

7

5

13

7

5

3

1

11

35

12

)1

7

11

28

4

1)

13

i

1

1

1

2

1

1

4

5

4

1

1

7

7

4

I

3

1

1

1

'5

4

FACUL TEIT DER

DOCTORAAL—EXAMENS.

CANDIDAATS—EXAMENS.

HOOGESCHOOL TE

Waarvan

Toegekende graad. Afgewezen.

Getal.

Getal.

2d'.

Toegekende graad.

Afgewezen.

Getal.

Toegela1s".

Het proefschrift geschreven in het

Waarvan

Afgewe-

ten.

zen.

Na verdediging proefstellingen. van schrift.

Neder-

Op

Privaat.

3de.

Publiek.

Latijn.

P te.

2 de .

3de.

9

24

14

3)

12

))

landsch.

Leiden.

31

30

3

48

43

5

47

39

13

22

23

6

51

45

6

43

36

33

1

17

13

2

30

27

3

28

28

26

1

8

14

3

28

24 CI

4 (1)

24 (i)

24

In 1874/75

5

3

1

1

In 1873/74 .

7

1

116

13

97

15

In 1874/75

78

In 1873/74 .

64

In 1874/75

In 1873/74

37

10

10

32

11

11

1)

10

21

))

20

8

8

))

7

13

I

8

1)

16

8

8

6

9

I

9

1)

1

1

V

)1

7)

17

38

16

30

8

Utrecht

Groningen.

Totaal in 1874/75 .

), 1873/74. .

( 1 ) Waaronder 1 in liet 1onaeinsehe refit.





3



7

( 2)

6 ( 3)

1

6

6

5

5

4

4

4

))

54

44

5

85

76

9

80

72

8

62

18

33

39

10

85

75

10

71

64

7

52

19

( 2 ) Waarondey 2 het ceriqe en 5 1.ct tweede gedeelte en 1 beide gedeeltcn.

18

I

19

))

3

1)

25

I

I

25

3)

( 3) Waaronder 2 voor het eerste , 4 voor hot tweede en 66n voor beide gedeelten. ( 4 ) Voor het tweede gedeelte.

2





7

6

FACUL TETT DER

DOCTORAAL—EXAMENS.

CANDIDAATS-EXAMENS.

HOOGESCHOOL TE

PROMOTIEN.

Waarvan

Toegekende graad.

2de.

3de.

Getal. Toegela-

Afgewe-

ten.

zen.

Leiden. In 1874/75.

I

5

7

22

12

9

3

Privaat.

I

4

15

3

16

13

3

Publiek.

Op stellingen.

Na verdediging van proefschrift.

Toegekende graad. (1) Afgewezen.

Nederlandsch.

Latin.

late.

2de.

3de.

u

5

4

I

u

»

u

u

u

u

1,

))

))

))

?)

))

7/

n

))

1

1

”

1

11

))

))

))

))

))

a/

))

))

I)

))

/)

))

a)

))

))

))

))

))

))

))

I)

Geneesk. 12

12

n-

n

12

12

u

6

6

»

u

Verlosk. a)

u

u

u

u

n

n

n

n

))

))

Heelk. 1

1

n

1

n

n

n

n

n

1

n

1 Geneesk. 12

12

»

u

12

12

"

2

5

5

,,

Verlosk. r

n

n

n

n

n

n

pa

I,

)7

Heelk. »

I)

I)

a)

a)

n

a)

))

)/

a)

,/

Geneesk. 2

2

u

u

2

2

u

2

u

n

n

Verlosk.

2

2

u

2

u

n

/9

n

1

1

II

Heelk. 1

1

a)

1

P;

a)

n

n

1

n

n

Geneesk. 9

6

3

u

9

9

u

1

5

3

P,

Verlosk. »

a,

//

a)

a)

”

)

al

a,

a,

,,

»

t)

n

I)

P)

J)

))

a)

n

,)

a)

Geneesk. 24

23

1

u

24

24

u

13

10

1

),

Verlosk. 3

3

)7

3

u

f)

a)

1)

1

1

• ,1

Heelk. 2

n

n

2

u

a)

u

u

1

1

,)

Geneesk. 22 19

3

u

22

22

u

4

10

8

u

Verlosk.

11

all

//

// '

/)

”

//

//

//

//

//

1)

/)

a/

1/

//

a/

Geneesk. 10

9

1

u

10

Verlosk. 1

1

u

1

n

»

If

/)

Geneesk. 1

1

a)

Verlosk. »

/)

»

Heelk.

In 1873/74 . .

Het proefschrift geschreven in het

Waarvan

Afgewezen. Getal.

Getal. late .

GENEESKUNDE.

Heelk.

'

10

Utrecht. In 1874/75 . .

9 I

3

4

3

In 1873/74

2

7

4

24

6

1

22

-

Groningen. In 1874/75

4

5

In 1873/74

10

4 1

4

6

1

1

1

8

3

7

3

1

Heelk.

Totaal in 1874/75 . .

” 1873/74. .

36

32

7 1

7

15

•

12

9

9

5

4

25

48

18

42

7

Heelk.

(1) Bij de promotion in de verloskunde to Leiden worden geene graden toegekend.

11 1 ,

ff

//

9

NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN.

PROMOTIEN.

DOCTORAAL-EXAMENS.

De studio der geneeskunde.

HOOGESCHOOL TE

Toegekende graad. Getal.

Afgewezen. late .

2 de.

3de .

25

5

11

9



20

2

12

5



17

3

6

6

I)

3

4

I)

5

3

Toegelaten.

Getal.

Toegekende graad.

Getal.

Getal.

Toegekende graad.

Na verdediging van proefschrift , geschreven in het

Waarvan

Waarvan

Het doctoraal.

Afgewezen.

Privaat.

Publiek.

Nederlandsch.

Latijn.

late .

2 de.

3de.

1

3de.

Pte.

2 de -

2

))

2

1

9

3

2

4

3

1

5

1

2

2

))

4

5

1

1

2

1

8

1

8

2

5

Leiden.

In 1874/75

In 1873/74

I)

2

11

2

l

9

11

6

4

14

9

2

I

7

9

7

2

4

7

5

f

2

7

2

2

3

1

I

21

8

I

11

10

14

4

1

Utrecht.

In 1874/75

8

In 1873/74

2

2

2

2

3

2

13

21

13

7

11

9

a)

Groningen

12

In 1874/75

11

In 1873/74

Totaal in 1874/75 .

I

54

8

22

18

6

11

» 1873/74 .

I

39

2

17

17

3

22

6

5

5

3

4

2

1

20

19

11

4

1

17

17

1

I

11

a,

3



10

11

FACULTEIT DER. BESPIEGELENDE

WIJSBEGEERTE EN LET TEREN.

Examen , vastgesteld bij

CANDIDAATS-EXAMENS VOORBEREIDENDE TOT

Koninklijk besluit van

PROMOTIEN.

DOCTORAAL-EXAMENS.

4 Augustus 1853 De studie der godgeleerdheid. De studie der regtsgeleerdheid.

HOOGESCHOOL TE

Toegekendegraad.

Toegekende graad.

C)N

C) cd

/ste .

2de

'05

3de.

Toegekende graad.

Getal.

C)N

Gd

„%cs

5

lets .

2 de.

3 de

128.

9

31

70

18 1

9

119

15

36

43

25 I

7

11

I I

3

NederLatijn . landsch.

(Staatsblad n°. 31).

Toegekende graad.

Getal. AfToegelaten. gewezen.

C)

O

Privaat. Publiek.

Waarvan

Het doctoraal.

C)N

Waarvan

Na verdediging van proefschrift , geschreven in het

Waarvan toegelaten.

late .

2de.

3de.

1

1

3

7



t

117

2

2

tt

106

1

86

Getal.

3de.

lste.

Leiden.

7

In 1874/75 .

In 1873/74 .

111.

•

1

6

10

1

3

4

34

8

12

11

41

3

14

20

3

4

))

2

4

1

6

1 152 3 4 rn 4

1

2 i

))

2

2

2

Utrecht.

. .

In 1874/75 .

in 1873/74

21

4

31

I

11

11

3

2

2

)1'

1

))

1

1

1

46 1 1



41

ri‘

I

37

i

33

I

6

Groningen.

In 1874/75 .

9

In 1873/74

4

Totaal in 1874/75

1873/74 .

3

))

13

))

10

3

1

10

1

5

2

I

))

50

8

16

21

5

162

12

47

84

19 1 14

55

4

20

24

7

160

17

52

56

351

12.'

17

1

17

2

1

3

2

fI

4

1

3

5

I

1

I

4

10

2

1

1

3

2

4

215

166

2

3

1

157

125

4

ri

BIJLAGE C.

OVERZIGT van de onderwerpen , behandeld in de dissertatien aan de drie hoogescholen , gedurende den cursus 1874-1875 , met vermelding van de namen der schrijvers.

TITELS DER DISSERTAT tEN.

NAMEN DER SCHRIJ VERS.

a. Faculteit der godgeleerdheid. Leiden. M. TH. HOUTS MA.

De strijd over het dogma en den Ishim tot op E1 Ash'ari. -

Utrecht. A. A. VAN OTTERLQO.

Johannes Ruysbroeck ; een bijdrage tot de kennis van den ontwikkelingsgang der mystiek.

C. H. VAN RHIJN.

De jongste bezwaren tegen de echtheid van den eersten brief van Petrus getoetst. Groningen.

.E. C. GRAVEMEIJER. P. TH. RIEDEL.

De Paulinische leer van de verzoening. De zedeleer van den brief van Jacobus vergeleken met de zedeleer van Jezus. b. Faculteit der regtsgeleerdlieid. Leiden.

J. SCHOUTENDORP Pz.

Schets van de geschiedenis der landrente op Java.

A. Ti, PINCOFFS.

De leer van de zelfstandigheid der hypotheek en de hypotheek van den eigenaar.

A. D. VAN ASSEN DELP T DE CONINGli.

De aard en de ontwikkeling der zegel- , registratie- en successieregten in Frankrijk , Engeland en Nederland.

J. D'AULNIS DE BOUROUILL.

Het inkomen der maatschappij ; eene proeve van theoretische staatshuishoudkunde.

H. J. KANN.

De militia en het militair bestuur gedurende Utrecht , 1579--1795.

T. A. SANNES.

Het staatsverband. Eene vergelijkende regtsstudie.

A. N. DE VOS VAN STEENNVIJK.

Het kapitaal van naamlooze vennootschappen volgens het Wetboek van Koophandel.

C. H. BEELAERTS VAN BLOKLAND.

Internationale arbitrage.

H. J. M. TUSSENS.

Over het regt van waardering bij boedelseheiding.

G ODDARD.

Het wisselprotest.

het tijdvak der Unie van

T1TELS DER DISSERTATIEN.

NA MEN DER SC HRIJ V ERS Utrecht. P. RINK.

Bijdrage tot de leer der noodweer.

W. C. BERKBOUT.

Eenige opmerkingen omtrent de wet van 4 Julij 1874 (Staatsblad n°. 89).

A. W. C. TH. GROTIIE

Over her vallen in- en herhalen van misdrijf.

C. E. ACHTERBERG.

Het Fideicommissum residui volgens de Nederlandsche wetgeving.

A. J. ROOIJAARDS.

Jets over de wettelijke regeling der zoogenaamde coOperatieve vereenigingen.

L. H. RAMBONNET.

De bewijsmiddelen van den burgerlijken staat der personen.

11. W. M. LAGERWET.

Over den regel: Nul, excepts le prince , ne plaide par procureur.

J. C. VAN EIJK.

Bijdrage tot de leer der regtsweigering. c. Faculteit der geneeskunde. Leiden.

A. VOUTE Jr.

Verslag der verloskundige kliniek en polikliniek aan de Leidsche boogeschool gedurende de jaren 1870-1871 en 1871-1872.

W. HAMAKER.

Een geval van catalepsie , waargenomen in het stedelijk gasthuis to 's Gravenhage.

A. VAN TBAA.

Over de behandeling van Diabetes Mellitus.

J. G. VAN DER SLUYS.

Over den bouw van het Synoviaalvlies.

J. SCH UT.

Over de permanente extensie bij gewrichts-ontlteking.

H. A. H. VAN' DER HEIJDEN.

Diabetes iusipidus.

J. D. DE BOER.

Jets over de oorzaken van ziekten en hare onderlinge verwantschap , vooral in betrekking tot de infectie ziekten.

J. W. F. FUHRI SNETIILAGE.

Over bet voorkomen van paraglobuline in urine.

D. I3AKKER.

Bijdrage tot de behandeling van typhus met koude baden.

S. K. HULSHOFF.

Het ooglijden in bet Heilige Geest-weeshuis to Leiden. Utrecht.

F. D. A. C. VAN MOI L.

Over de normale inconaruentie der netvliezen.

P. W. ONNEN.

Een antwoord op de vraag : hoe behoort eene geneeskundige plaaf sbesehrijving bewerkt to worden.

M. E. MULDER.

Over parallelle rolbewegingen der oogen.

G. VAN BRAKEL.

Het colostrum en zijne ontwikkeling.

J . VAN GEUNS.

Over de verhouding tusschen de opgenomen zuurstof en het uitgescheiden koolzuur bij de zoogdieren.

C. H. KUHN Lzn.

Over de respiratie schommelingen der slagaderlijke bloedsdrukking.

G. WALLER.

Electro-therapeutische beschouwingen en waarnemingen , gedaan op de polikliniek to Amsterdam.

H. J. PLAN TEN.

De desquamatatieve pneumonie.

L. M. J. VERLINDEN.

Ben geval van sarcoma alveolare als oorzaak van osteop • athyrosis.

W. A. VAN DER STAR.;

Over behandeling van vernaauwingen der urethra.

A. TH. VAN DER STAMP.

Over het ontstaan der monstra arcadiaca.

L. L. PLANTENGA.

De crematie.

1/4

Groningen. F. J. CAMPIIUIS.

lienige opmerkingen over Fibreuse Poli€pen der baarmoeder.

A. 0. H. TELLEGEN.

Het primaire niersarcoom. d. Faculteit der wis- en natuurkunde. Leiden.

A. EECEN.

Over de torsie van een elliptischen cylinder.

3 TITELS DER DISSERTATIEN.

NAMEN DER SCHRIJVERS. L. POSTHUMUS.

Anatomisch onderzoek van Japansche houtsoorten; bijdrage tot de vergelijkende anatomie van het hout.

G. A. VAN GEYTENBET.K.

Proeve eener geologische verhandeling over de provincie Zeeland gedurende het hedendaagsche tijdvak.

F. A. JENTINK.

Over systematiek en generatieorganen van naakte pulmonaten.

P. P. C. HoEK.

Eerste bijdrage tot een naauwkeuriger kennis der sessile cirripedien.

P. NANNING CRAMER.

Berekening van de loopbaan der komeet II 1871.

W. G. MANN.

Onderzoek van het zaad van Datura Stramonium.

H. M. D. VAN RIEMSDIJK.

Anatomisch onderzoek van het hout van eenige tropische Rubiaceen.

J. J. COUVEE.

Bijdrage tot de kennis van het Sclerotium Clavus , Dec.

J. G. BOERLAGE.

Bijdrage tot de kennis der houtanatomie.

H. D. BENJAMINS.

Geschiedenis van de histologie der villi intestinales. Utrecht.

A. A. W. HUBRECHT.

Aanteekeningen over de anatomic , histologie en ontwikkelingsgeschiedenis van eenige Nemertinen.

J. H. VAN 'T HOFF.

Bijdrage tot de kennis van cyanazijnzuur en malonzuur.

J. A. ROORDA SMIT.

Bijdrage tot de kennis der amiden , der zwavelzuren en hunne substitutie-producten.

J, C. KAPTEIJN.

Onderzoek der trillende platte vliezen.

C. A. SCHELTEMA.

De tweede vorm der bewegingsvergelijking van Lagrange.

A. J. VERWEIJ.

De waarnemingen der bevolkingsstatistiek.

J. C. COSTERUS.

Het wezen der lenticellen en hare verspreiding in het plantenrijk. Gronin gen.

J. RITZEMA. Bos.

Bijdrage tot de kennis van de Crustacea Hedriophthalmata van Nederland en zijne kusten.

W. GLEUNS.

De nieuwere Parallax-bepalingen van vaste sterren.

VITUS BRUINSMA.

Over Electrolyse van organische stollen , in het bijzonder van zuringMUT. 0. Facutteit der bespiegelende wijsbegeerte en letteren. Leiden.

G. VAN HELBERGEN. F. G. SLOTHOUNVER. A. J. KRONENBERG. S. J. WARREN.









Leges Annales Reipublicae Romanae. Bijdrage tot de geschiedenis der Doelisten. Het kunstgenootschap Nil volentibus arduum. De Jaina's. 1:t r ec h t.

W. G. VAN DER WEERD•

De Aesohyli Choephoris et Sophoclis Euripldisque Electris ad elegan/title rationes inter se comparatis.

BIJLAGE D.

OVERZIGT der collegien , voor den cursus 1874-1875 aan het Athenaeum to Amsterdam aangekondigd.

NAAM VAN HET COLLEGIE.

NAAM VAN DEN HOOGLEERAAR.

NAAM VAN HET COLLEGIE.



Artsenijbereidkunde.

Godgeleerdheid. (1) Gesehiedenis der Christelijke kerk. W. MOLL.

NAAM VAN DEN HOOGLEERAAR. J. W. GUNNING.

Mineralogie. Praktische oefeningen.

Dogmatische godgoleerdheid.

Physiologie der planten.

Homiletische oefeningen.

C. A. J. A. OUDEMANS.

Leer der kryptogamen. Regtsgeleerdheid. Instituten.

C. PIJNACKER HORDIJK.

Systeem en morphologic der phanerogamen.

Pandecten.

Pharmakognosie en geschiedenis der medicinale planten.

Geschiedenis van het Romeinsche regt.

Mikroskopisclie en andere oefeningen , botanische excursien.

Staatsregt. Nederlandsch burgerlijk regt.

11

T. M. C. ASSER.

Handelsregt.

W. BERLIN.

Leer der gewervelde en der ongewervelde dieren. Vergelijkende anatomic.

Praktische oefeningen. Strafregt.

Osteologie.

C. AI. J. WILLEUMIER.

Leer der bloedvaten. Anatomische en zoiitomische oefeningen.

Staatshuishoudkunde. Statistiek van Nederland. Encyclopaedie van het regt.

Physiologic en histologic, en praktische oefeningen in deze vakken. T. PLACE.

Regtsphilbsophie.

Geregtelijke geneeskunde. Algemeene patholog:e.

1Vatuur- en geneeskunde.

B. J. STOKVIS.

Klinische lessen aan het ziekbed. Proefondervindelijke natuurkunde.

C. J. MATTIIES.

Regtlijnige trigonometrie en analytische meetkunde. Stereometrie en spaerische trigo nometrie. Anorganische en organische scheikunde. J. W. GUNNING. Geregtelijke scheikunde. Beginselen der analytische scheikunde. (1) De hoogleeraren aan het Luthersch en aan het Doopsgezind seminarium A. D. LOMAN , J. G. D. MARTENS , S. HOEKSTRA Bz. en J. G. DE HOOF SCREFFER gavel, geltjk vroeger, collegien over de verschillende vakken der godgeleerdheid, die door vele leerlingen van het athenaeum werdeu gevolgd.

Praktische oefeningen in het pathologisch laboratorium. Pathologische anatomic en histologic. H. HERTZ. Klinische oefeningen. Bijzondere pathologic en therapie. Theorie der zielsziekten. Therapeutische pharmakologie.

P. H. SURINGAR.

Bijzondere pathologic. Klinische oefeningen. Leer der huidziekten en van de J. L. CHANFLEURY VAN syphilis. IJSSELSTIYN. Kliniek en polikliniek.

2 NAAM VAN HET COLLEGIE.

Klinische oefeningen.

NAAM VAN DEN HOOGLEERAAR.

C, L.

WURFBAIN.

NAAM VAN HET COLLEGIE.

Praktische pharmaceutische oefe- F. J. SWARTWOUT

ningen.

Th. o ; ,- 6sche heelkunde. Oorheelkun de en enkele s.peciale gtdvelten der heelkunde.

NAAM VAN DEN H000LEERAAR.

(lector).

,

Recepteerkun st. 59

oefeningen in de heelkunde. J.

W. R. TILANUS.

Keelziekten.

Verbandleer en instrumentleer. Orthopaedie.

Theoretische vorloskunde.

P. F. J. TER MATEN (privaat-docent).

Poliklinische oefeningen.

))

Polikliniek voor oorziekten.

Klinischo lessen in orthopaedie. Heelkundige operatien.

Ziektekundige lessen in het zieken- W. L. LEHMANN (prihuis. vaat-docent).

))

Militaire heelkunde.

L. LEHMANN.

Leer van de ontwikkoling der vrucht.

A. A. G. GUIJE (privaatdocent). M. W. C. GORI (privaatdocent).

Wijsbegeerte en letteren.

Ziekten van kraamvrouwen en enkele andere vrou wen ziekten. Verloskundige kliniek.

Latijnsche en Grieksche taal- en letterkunde.

Handgrepen op het fantoom.

Romeinsche en Grieksche oudheden.

W. M. GUNNING (lector). Oogheelkunde. Oogheelkundige polikliniek en opeI) ratien. P. J. BARNOUW (lector). Handgrepen op het fantoom.

Beginselen der Hebreeuwsche taal. H.

A. H. ISRAtLS

(lector).

Ondli:den der Israeliten. Logica. Beginselen der Arameesche taal. Arabische letterkunde.

Hygiene.

Nieuwere geschiedenis.

Encyclopaedic en hodegetiek der geneeskunde. Theoretische pharmacie.

OORT.

Exegese van het 0. T.

Ziekten der pasgeborenen. Geschiedenis der geneeskunde.

S. A. NABER.

Vaderlandsche geschiedenis. F. J. SWARTWOUT

(lector).

Hollandsche letterkunde en welsprekendheid.

T. T.

H. JORISSEN.

BIJLAGE E.

VERSLAG der tentoonstelling van teekeningen en boetseerwerk , vervaardigd door leerlingen van burgerdag- en avondscholen , ambachtsscholen en andere hoof& zakelijk voor den ambachtsstand bestemde inrigtingen , geopend te Rotterdam den 21 sten Augustus 1874. Nadat in 1872 door de Vereeniging van leeraren aan inrigtingen va'i nziddelbaar onderwijs het plan was gevormd tot het houden van een wedstrijd on tentoonstelling van teekeningen , vervaardigd door leerlingen van burgerdagen avondscholen en daarmede overeenkomende inrigtingen, voornamelijk bestemd voor den ambachtsstand , en het bestuur door een subsidie van de Regering was in staat gesteld aan dat plan uitvoering to geven , noodigde het de heeren dr. D. J. STEYN inspecteur van het middelbaar onderwijs to 's Gravenhage, B. DE POORTER, directeur der Rijks-akademie van beeldende kunsten to Amsterdam , E. GUGEL hoogleeraar aan de polytechnische school te Delft, C. OUTSHOORN en I. GOSSCHALK, architecten to Amsterdam , en J. W. WEEVERS leeraar aan de hoogere burgeri.chool en burgeravondschool to Zaandam , uit om eene Commissie to vormen , -welke zich zoowel met de voorbereiding als met de regeling van de tentoonstelling en de beoordeoling van het voor den wedstrijd in to zendene zou belasten. Doze Commissie is in Julij 1873 in functie getreden onder voorzitterschap van dr. STEYN , terwiejl de betrekking van secretaris door den hoer WEEVERS word waargenomen. In de algemeene vergadering van leeraren , in Augustus 1873 te Utrecht gehouden , werd op voorstel dier Commissie besloten , dat de tentoonstelling zou plaats hebben to Rotterdam , alwaar hot gemeentebestuur , met zijne gewone belaegstelling in alles wat het onderwijs kan bevorderen , hot gebruik der nieuwe localen der akademie van beeldende kunsten en technische wetenschappen had toegestaan. Under dagteekening van den 4den October 1873 is aan alle burgerdag- en avondscholen , teekenscholen , ambachtsscholen , kortom aan alle voor den ambachtsstand bestemde inrigtingen , aan welke onderwijs in hand- of regtlijnig teekenen worth gegeven , door de Commissie eene circulaire gezonden , waarin zij het doel van den wedstrijd uiteenzette. Zij wenschte namelijk in de eerste plaats de diree teuren en leeraren in de gelegenheid to stellen om meer algemeene bekendheid to geven aan de verschillende methoden , die bij bet onderwijs, zoo in hand- als regtlijnig teekenen , worden gevolgd; in de tweede pleats wenschte zij op de tentoonstelling gelegenheid te geven om de uitkomsten van het onderwijs aan serschillende scholen onderling to vergelijken. Om dat doel te bereiken word het volgende programme vastgesteld en ter kennis gebragt van de directeuren en leeiaren van alle bovengemelde inrigtingen. ,

PROGRAMMA. A. Mahode, gevolgd 12) het onderwijs in ha handteekenen. .

De hiervcor in to zenden verzameling moot bestaan uit

eene volledige reeks van door de leerlingen Vervaardigde teekeningen , met dien verstande , dat van teekeningen , naar een zelfde model of voorbeeld vervaardigd , slechts edn exemplaar aanwezig mag zijn; zij moeten zoo gekozen zijn , dat zij te zamen eene juiste voorstelling geven van de methode en de volgorde , die bij het onderwijs worden in acht genomen; er moot duidelijk fait blijken , welke de omvang is van hot onderwijs in elke klasse en in elk schoolj aar. De teekeningen moeten zooveel mogelijk van dezelfde grootte , in een of meer cahiers ingeplakt of in eene of meer portefeeilles vereenigd , en op zoodanige wijze gerangschikt zijn , dat duidelijk blijke , in welke volgorde zij door de leerlingen zijn gemaakt. Bij die cahiers of portefeuilles , aan den buitenkant voorzien van den imam der school , moot gevoegd worden eene lijst der teekeningen , alsmede eene duidelijke beschrijving van de methode , welke aan de school wordt gevolgd , zooveel noodig vergezeld van aanmerkingen , die meer bepaald op den cursus 1873/74 betrekking hebben , bepaald ook van eene opgave van het getal en den gemiddelden leeftijd der leerlingen , die gedurende dien cursus van het onderwijs in elke klasse gebruik maakten , en van de namen der leeraren , met het onderwijs belast. Indien zoowel het teekenen naar voerbeelden , als het teekenen naar de natnur aan de school onderwezen wordt , is voor elk dezer onderdeelen de methode op to geven , met aanwijzing van het verband, dat daar tusschen bestaat. Voor de bier bedoelde verzamelingen van teekeningen kunnen de beste uit iedere klasse worden uitgezocht. De regel moet zijn , dat uitsluitend teekeningen worden ingezonden , gedurende den cursus 1873/74 vervaardigd ; niet dan om bijzondere redenen , in bovengemelde beschrijving te vernaelden , is daarvan of to wijken. -

•

B. Methode , gevolgd bid' het onderwjj s in het regtlijniy teekenen. Hiervoor gelden dezelfde voorschriften , als onder A voor het handteekenen zijn opgegeven. Waar het onderwijs zoodanigen omvang heeft , dat het afzonderlijk kan worden gesplitst in elementair lijnteekenen , bonwkundig teekenen , werktuigkundig teekenen enz. , is voor Tike dier afdeelin?,en eene beschrijving der bij het onderwijs gevolgde methode to geven. C. Uitkontsten van het onderwijs in handteekenen gedureade den cursttd 1673/74. Ten einde de uitkomsten van het onderwijs op versehillende trapper van vorderingen to kunnen vergelijken , wordt dit programrna in onderdeelen gesplitst. Het staat vrij aan den wedstrijd in een of meer dier onderdeelen deel to nemen , doch alleen door die klassen , die zich ook

zonder the deelneming gedurende den • cursus 1873/74 met dergelijke oefeningen zouden hebben beziggehouden. Men kan zich echter niet bepalen tot bet inzender. van enkele teekeningen , door de beste leerlingen eener klasse gemaakt , maar moet het werk inzenden van alle leerlingen der klasse, naar aanleiding van de in bet programma gestelde opgaven vervaardigd (voor zooveel zij namelijk niet reeds voorkomen onder de inzending volgens programma A) , opdat over de uitkomaten van bet onderwijs cen juist oordeel kunne worden geveld (1). Bij het vervaardigen van teekeningen naar eenig nommer van het onderstaand programma is nog het volgende in acht te nemen. Er behoort eenheid te bestaan , zoowel in de afmetingen als in het soort N an het papier ; op elke teekening moeten vermeld staan de naam der school , bet cijfer der klasse, de naam en de leeftijd van den leerling. Daar de Commissie bovendien zekerheid moet hebben, dat zij werk van de leerlingen zelven ontvangt , geen werk door de hand van den leeraar verbeterd , moot elke teekening door den leeraar gewaarmerkt zijn; die waarmerking zal bescbouwd worden als een verklaring van den leeraar , dat de teekening zonder eenige hulp van zijne of andere hand is vervaardigd. Mondelinge teregtwijzing bij het schetsen of schaduwen wordt niet als huip beschouwd. Elke verzameling van teekeningen , volgens een der nommers van het onderstaand programma in te zenden , moet in een afzonderlijken omslag of portefenille besloten zijn welke aan den buitenkant behoort voorzien te zijn van den naam der school en den letter en het nommer van bet programma. De teekeningen moeten los, niet ingenaaid of ingeplakt zijn. Ingeval enkele onder programma A ingezonden teekeningen tevens moeten geacht worden tot doze afdeeling te behooren , is daarvan uitdrukkelijk melding te maken.

b. Teekenen naar de nattily. 7. Eene groep van een viertal meetkundige ligchamen waarvan twee met gebogen oppervlak. De afmetingen zoodanig to kiezen , dat bijv. de ribbe van den kubus of de middellijn van den bol , zoo die liphamen op de teekening voorkomen , daarop ongeveer 15 c.M. bedraagt. De teekeningen moeten geschaduwd zijn , gedoezeld of gearceerd , naar gelang van de aan de school gevolgde methode; bij voorkeur met zwart en wit krijt op getint papier. 8. Fen eenvoudig ornament naar gips , in zwart en wit krijt op getint papier. 9. Een meer zamengesteld ornament naar gips , hijv. eene fries-versiering, eene pilastervulling , een moeijelijker roset of iets dergelijks , in zwart en wit krijt op getint papier. 10. Fen antiek beeld , een kop of ander groot fragment , naar gips.

Bij alle nommers dezer a fdeeling is nog op te merken , dat de verschillende teekeningen eener klasse niet alle naar hetzelfde model of voorbeeld behoeven vervaardigd te zijn , maar wed naar modellen of voorbeelden van dezelfde soort en ongeveer dezelfde moeilijkheid. • D. Uitkomsten van het onderwijs in regtle nig ,

bouwkundig en werktuigkundig teekenen gedurende den cursus 1873/74. Voor deze afdeeling golden dezelfde algomeene voorschriften als voor afdeeling C. Het programma zelf omvat de volgende onderdeelen

a. Teekenen naar voorbeeld.

a. Elementair lijnteekenen en projectieleer.

1. Een eenvoudig ornament, krom- of regtlijnig , zonder of met even aangeduide schaduw , volgens Caret of anderen in krijt.

1. Een parket, eon ornament of iets dergelijks , alleen uit regte lijnen zamengesteld. Grootte der teekening ongeveer 40 bij 50 c.M.

2. Een meer zamengesteld ornament , met schaduw, naar Carot of anderen , bijv. een Grieksche palmet , '20 a 30 c.M. breed en 30 a 40 c.M. hoog ;* eon Romaansch kapiteel , 20 c M. breed en 30 c.M. hoog ; een paneelvulling in willekeurigen stij1 , ongeveer 25 op 50 c.M. enz. Bij voorkeur in zwart en wit krijt, op getint papier.

2. Fen ornament of iets dergelijks , zamengesteld uit cirkelbogen , of uit cirkelbogen en regte lijnen. Grootte der teekening ongeveer 40 bij 50 c.M.

3. Eon eenvoudige kop met even aangezette schaduw, volgens Julien , Etudes d apres l' antique , Bargue, of dergelijke.

4. Eene willekeurige zevenzijdige scheeve piramide , door twee projection gegeven , wordt gesneden door een willekeurig plat vak , dat echter niet evenwijdig net een der vlakken van projectie mag worden aangenomen. Men, vraagt de constructie van de doorsnede, benevens de ontwikkeling der zij vlakken.

4. Een moeijelijker kop of ander groot fragment , geheel afgewerkt en geschaduwd. 5.

Dier- of landschapstudién.

6.

Akademie-beeld.

(1) Btj eene latere cireulaire van 7 Nov. 1873 is door de Commissie nog het volgende hierbij gevoegd , Is de regeling der school zoodanig , (la bij de verdeeling in klassen niet op de vorderingen in het teekenen , maar op die in andere aan de school onderwezen vakken wordt acht gegeven , zoodat zich in een zelfde klasse leerlingen bevinden van zoo verschillende vorderingen , dat zij teekenen naar modellen of voorbeelden welke tot verschillende nommers van het programma behooren dan kan zoodanige klasse beschouwd worden als verdeeld in twee onderafdeelingen , van welke alsdan elke aan den wedstrijd naar een verschillend nommer van het programma kan deelnemen ; met dien verstande evenwel , dat men zich niet zal kunnen bepalen tot het inzenden van het werk van eene dier afdeelingen , maar dat het werk van alle leerlingen , tot de beide afdeelingen behoorende zij, het dan ook naar twee verschillende nommers van een zelfde programma , moet worden ingezonden. Bet zal ook niet geoorloofd zijn dat de eene afdeeling teekeningen inzendt , gemaakt naar een der nommers van prog. C. a , de andere naar een der nommers van C. b , maar de door de geheele klasse in te zenden teekeningen moeten alle tot dezelfde dier beide afdeelingen , of C. a , Of C. b , behooren. Voor progr. D geldt hetzelfde , alleen met dit onderscheid , dat wanneer een zelfde klasse zoodanig in twee afdeelingen mogt verdeeld zijn, dat de eene zich bezig houdt met bouwkundig teekenen de andere met werktuigkundig teekenen , de eene afdeeling teekeningen zal kunnen inzenden gemaakt naar een der nommers van progr. D. b , de andere volgens progr. D. c.." -

3. Dergelijke teekeningen als onder 1 en 2 , doch gowasschen of gekleurd.

b. Bouwkundig teekenen. 5. Eene teekening , ongeveer 40 bij 50 c.M. groot, met niet al to eenvoudige houtverbindingen , in perspectief of in projectie geteekend. 6. Een slingertrap of zoogenaamde engelsche trap, op. een cirkelvormigen pla,ttegrond , met cirkelvormig of zoogenaamd rondgat , leuning op de binnenboomen , rustende op leuningstijlen ; met aanwijzing der voornaamste lijnen van constructie. Diameter buitenkant buitenboomen 4 M. Diameter van het rondgat = 1 M. Schaal 5 c.M. per M. De teekening in inkt gezet en al of niet geWasschen. 7. Een hollandsche kap op een grondvlak , dat een scheefhoekig trapezium vormt met ongelijke lioeken aan basis. De afmetingen kunnen naar willekeur genomen worden ; de teekening moet ongeveer 30 bij 40 c.M. bedragen. 8. Profielen van lijstwerken , die in de bouwkunst voorkomen : a) aan de klassieke bouwkunst ontleend , b) aan de Gothische bouwkunst ontleend , de laatste met aanwijzing der voornaamste lijnen van constructie. De licht-

3 schaduw- iverking verduidelijkt door lijnen of door wasschen. Grootte der enkele lijstwerken , uit meerdere geledingen zamengesteld , 10 a 15 c.M. • 9. Gothische traceringen , uit cirkelbogen en regte lijnen zamengesteld , voor vensterboogschilden en rosetten , met aanwijzing der voornaamste lijnen van constructie. Teekening in inkt. Grootte der afzonderlijke figuren 20 a 25 c.M. of Fen Corinthische , met ornament versierde zuilbasis , ongeveer 25 c.M. breed. Teekening in inkt. 10. Eene Jonische gecanneleerde kolom met hoofdgestel en piedestal ; de afmetingen genomen naar een der meesters (Vignola , Palladio , Scamozzi , enz.). De hoogte der kolom minstens 30 c.M. Details van de piedestal-bekrooning , de kolombasis, de kapiteelen on het hoofdgestel op het vijfvoud van de schaal der teekening. c. Werktuigkundig teekenen. 11. Eene eenvoudige schroef met driehoekigen of vierhoekigen schroefdraad , benevens de doorsnede van de moor , te construeren , in inkt to zetten en door wasschen op to werken. Diameter der uitwendige schroeflijn = 12 c.M. Haogte der schroef = 20 c.M. 12. Twee regthoekig op elkander werkende kegelvormige tandraderen , met verdeeling der tanden. In inkt genet en gewasschen of gelijnd. Grootste middellijn van het groote rad = 20 c.M. » » kleine rad = 15 c.M. Aileen de onder de nommers 1 , 2 en 3 dezer afdeeling ver-

melde teekeningen mogen naar voorbeelden gekopieerd zyn. E. Boetseren. 1. Fen niet al to eenvoudig ornament , geboetseerd naar een model in gips. 2. Een niet al to eenvoudig ornament , geboetseerd naar een geteekend voorbeeld. (Het voorbeeld mede over to leggeL). F. Voorwerpen tot opluistering der tentoonstelling. Behalve de naar aanleiding van bovengemelde afdeelingen van het programma in to zenden teekeningen of verzamelingen , zal de Commissie gaarne nog afzonderlijke teekeningen , boetseerwerk of andere voorwerpen ontvangen , niet naar aanleiding van de daarin voorkomende opgaven vervaardigd , welke tot opluistering der tentoonstelling kunnen strekken. De teekeningen en het boetseerwerk zijn op dezelfde wijze , ale boven N er m eld is, door den leeraar to waarmerken. Als voorwaarde wordt gesteld , dat zij in den cursus 1873/74 of in den voorgaanden vervaardigd zijn. Ook kunnen worden ingezonden verzamelingen van door de leerlingen volgeteekende teekencahiers , zooals er aan sommige scholen in gebruik zijn.

daartoe benoemde Commissie besloten had , de akademie Diet bij den wedstrijd to doen vertegenwoordigen , aanges zien het hooger onderwijs in het programma niet begrepen on het lager niet aan bepalingen gaionden is , zooals in verschillende artikelen van dat programma worden voorgeschreven." De voorzitter der Commissie heeft daarop geantwoord, dat hieromtrent eene verkeerde opvatting scheen to bestaan, daar or in de meeste onderdeelen van de program:la's C en D geen voorwaarden waren gesteld , en dat elke school , hoe zij ook ware iDgerigt, in elk geval onder programma A on B kon mededingen. Hierop is echter Diets naders vernomen , zoodat de Commissie tot haar leedwezen eene der belangrijkste inrigtingen van teekenonderwijs niet op de tentoonstelling zou vertegenwoordigd zien. De directeur van de burgeravondschool to Schiedam kondigde eene inzending aan van vijf portefeuilles met teekeningen volgens de programma's A , B, C , D on F. Daar deze binnen den vastgestelden termijn niet waren ingezonden , werd naar de reden gevraagd ; de directeur antwoordde, dat » de nadere toelichting ten opzigte van voorwerpen , welke buiten concurrentie zouden blijven gegeven in de circulaire van 2 Junij 1874, had doen besluiten van iedere inzending of to zien ; de bezwaren , die tegen het programma bestonden, waren door dat schrijven Diet verminderd." Tot opheldering diene, dat in die circulaire slechts voorschriften waren gegeven omtrent de wijze en den tkid van inzending, en dat tevens werd berigt, dat voorwerpen , niet overeenkomende met de vroeger in het programma en de circulaires gestelde voorwaarden 4 niet zouden kunnen worden tentoongesteld, bepaaldelijk geen door de leerlingen vervaardigde houten of andere modellen. Alleen konden zoodanige houten modellen worden tentoongesteld , die de leeraren zouden inzenden om van hunne methode eon goad begrip te geven. Behalve de hierboven genoemde drie instellingen , hebben zich van mededeelina en inzending onthouden de burger avondscholen te 's Hertogenbosch, (1) Breda , Gorinchem , Enkhuizen , Vlissingen en Assen, de teekenscholen to hoven , Bergen op Zoom , Wageningen , Vorden , Kuilenburg , Barneveld, Zaltbommel , Hoorn , Edam , Geist ; Snook , Franeker, Dragten , Roormond en Venlo, dus in 't geheel 24 inrigtingen. Het bestunr der scholen van het genootschap Mathesis Scientiarunz Genitrix had door bijzondere omstandigheden 4 veroorzaakt door het eervol ontslag van den directeur, to Teat van het programma kennis genomen om bij den wintercursus 1873/74 bet onderwijs daarmede voor zooveel noodig in overeenstemming to kunnen brengen. Tot zijn leedwezen kon dus de school aan den wedstrijd geen deel nemen ; het bestuur wenschte evenwel door toezending van eene verzameling teekeningen en voorwerpen onder programma F een bewijs van zijne belangstelling to geven. Dit aanbod werd door de Commissie gaarne aangenomen , even als een gelijk aanbod van den directeur der industrieschool van de maatschappij voor den werkenden stand te Amsterdam, gevestigd op de 0 Z Voorburgwal aldaar 4 om op de tentoonstelling de portefeuilles en eenig bootseerwerk te plaatsen , waardoor die inrigting in 1873 op de Weener-tentoonstelling was vertegenwoordigd geweest. De Commissie heeft zich van 10 tot 18 Julij bezig gehouden met het ingezonden werk zorgvuldig na to gaan , en vast to stellen , aan welke scholen getuigschriften konden worden toegekend. Zij heeft daarbij tot beginsel aan genomen zich niet tot een zeker vooraf vast to stellen getal getuigschriften to bepalen , maar die toe to kennen voor alle work i dat inderdaad zeer verdienstelijk mogt worden genoemd. Bij de beoordeeling van hetgeen onder programma A en B was ingezonden, heeft de Commissie echter gemeend alleen dan een getuigschrift to mogen toekennen , wanneer de methode zoowel door hare geleidelijkheid en doelmatigheid als door goede uitkomsten bijzonder de aandacht trok. Dientengevolge zijn van de 30 inzenders voor programma A (methode bij het onderwijs in het handteekenen) ,

,

Als termijn , binnen welken men zich moest aanmelden , was 1 Januarij 1874 gesteld. Van cc) 67 scholen , namelijk 5 burgerdag- en avondscholen , 27 burgeravondscho!en en 35 andere inrigtingen , aan welke de circulaire met bet programma verzonden was , gaven 44 to kennen voornemens to zijn aan den wedstrijd of de tentoonstelling deel te nemen. Van de overige werd geen of een ontkennend antwoord ontvangen. De directeur der burgerdag- en avondschool to 's Gravenhage gaf to kennen , tot zijn leedwezen verhinderd to zijn. aan de uitnoodiging to voldoen ten gevolge van het overlijden van den leeraar in het teekenen , wiens opvolger eerst in den winter 1873/74 zou kunnen in functie treden. Da directeur der Teekenakademie to 's Gravenhage deelde mode , » dat de raad van bestuur na gehoord advies der

(1) Het is later gebleken , dat aan deze burgeravondschool geen teekenonderwijs wordt gegeven, doch dat de leerlingen daarin onderwijs ontvangen aan de Koninklijke school voor nuttige en beeldende kunsten te 's Hertogenbosch.

4 slechts 5 , van de 26 inzenders voor programma B (methode. bij bet onderwijs in het regtlijnig teekenen) eveneens slechts 5 bekroond. Hierbij valt nog op te, merken , dat het altijd eene uiterst moeijelijke zaak is , eene methode to beoordeelen. Mogen al eenige algemeene regels te stollen zijn , welke voor elke methode geldig zijn , de leergang zelf hangt zoo naauw to zamen met de persoonlijkheid en de geschiktheid van den onderwijzer,, dat bet dwaas zou zijn eene algemeene , overal to volgen-methode voor to schrijven. Hetgeen de Commissie on der het ingezondene zag , leverde haar dan ook het bewijs, dat verschillende methoden geschikt mogen worden geacht om de leerlingen tot flinke teekenaars to maken. Het hoofddoel der tentoonstelling in dit opzigt is, de teekenleeraars in de gelegenheid to stollen van de verschillende methoden , aan onderscheidene scholen in toepassing gebragt, kennis to nemen , daarover van gedachten to wisselen , en datgene van anderen over to nemen wat proefhoudend is bevonden en derhalve aanbevelina verdient ; door toekenning van enkele getuigschriften heeft de Commissie die scholen aangewezen welke naar haar gevoelen in de eerste plaats de aatdacht van de belangstellenden verdienen tot zich to trekken , zonder daarom over het door andere inrigtingen in dit opzigt geleverde een afkeurend oordeel to willen uitspreken. Welke die scholen zijn zal later ,blijken , als voor iedere school de uitslag van den wedstrijd wordt opgegeven. De Commissie acht het onnoodig, de redenen die haar tot dit besluit. hebben geleid, hier breedvoerig to ontwikkelen ; aan de bezoekers der tentoonstelling, die van het ingezondene kennis nemen , zullen zij waarschijnlijk aanstonds opvallen. Eene uitvoerige kritiek van het door iedere school ingezondene zou waarschijnlijk bij. velen gevoeligheid opwekken , on dus weinig bevorderlijk zijn aan het doel , dat men zich voorstelt. De Commissie wil dus liever hier eenige opmerkingen van weer algemeenen aard laten volgen , waartoe de kennisneming van het op de tentoonstelling ingezondene haar aanleiding gaf. Over het algemeen wordt van het teekenen naar voorwerpen meter werk gemaakt dan vroeger , en teregt ; aan enkele scholen , waar nog hoofdzakelijk wordt geteekend naar gelithographieerde voorbeelden of naar teekeningen, zijn de vorderingen niet zoo groot, als waar aan het teekenen naar voorwerpen van verschillenden aard veal tied wordt besteed. De vraag rijst evenwel , of men in de keus van deze wel altijd even doelmatig to werk gnat, en vooral zich het doel der school en de bestemming der leerlingen genoeg voor oogen stelt ? Bijna uitsluitend bepaalt zich het teekenen naar voorwerpen in de hoogere klassen tot ornamenten en koppen in gips. Zander in 't minst het groote gewigt van doze laatsto to willen in twijfel stollen , waar bet de opleiding van kunstenaars geldt , schijnt toch voor leerlingen uit den ambachtsstand moor behoefte to bestaan can het good teekenen van voorwerpen, die met bun ambacht in verband staan , dan aan het teekenen van een antieken kop. E,ene gelijke opmerking geldt het regtlijnig teekenen on zijne toepassing op bouwkunde on werktuigkunde. Het elementaire gedeelte wordt over het algemeen zeer good behandeld ; maar komt men hooger , dan laat s eelal zoowel de keus der onderwerpen , als de uitvoering nog al to wonschon over. Ook bier moat moor op de bestemming der leerlingen worden acht gegeven , on behooren de enderwerpen der teekeningen nicer in verband to worden gebragt met het ambacht, dat zij uitoefenen. Bij het handteekenen heeft het nog bijzonder de aandacht der Commissie getrokken , dat veelal , wanneer de leerlingen do eerste beginselen voorbij zijn, niet genoeg op zuivere o.mtrekken on lijnen on op naauwkeurig schetsen wordt acht gegeven. Menige teekening draagt het bewijs van moor bestemd to zijn om eon zeker effect to weeg to brengen , dan om zuivere vormen weer to geven ; ook laat voor het hoogere gedeelte de keus , zoo bij het teekenen naar voorbeelden , als bij het teekenen naar voorwerpen , hier on daar to wenschen over. Dit laatste geldt vooral ook voor het boetseren naar een geteekend model; somreige op de tentoonstelling aanwezige boetseersels, hoewel op zich zelf op verdienstelijke wijze afgewerkt , dragon het bewijs, dat de leeraar in zijne keus niet gelukkig is geweest. Eindelijk meant de Commissie nog te moeten waarschuwen tegen zekere overdrijving, die zij bij enkele scholen meende

op to merken , welke namelijk teekeningen bebben ingezonden , die een bekenden kop of een fraai ornament niet teruggeven onaeveer in dezelfde grootte als het model , maar op stork vergroote schaal. Naar haar oordeel kan zoodanige overdrij%ing tot een minder aesthetische opvatting on somtijds tot wansmaak leiden. Bij de beoordeeling van hot voor de programma's C D en E ingezondene heeft de Commissie tot haar leedwezen enkele scholen grootendeels of geheel buiten beschouwing moeten laten , daar zij , in weerwil van de nog in de circulaire van 2 Junij herhaalde waarschuwing, Diet aan de voorwaarden van het programma voldeden. Niet zelden toch waren teekeningen van de moest uiteenloopende soort, maar door denzelfden leerling vervaardigd, in den omslaa vereenigd , terwij1 do portefeuille, welke die omslagen bevatte, van buiten voorzien was met een opschrift, dat verschillende onderdeelen van het programma, vermeldde; vooral was dat bij programma C (handteekenen) het geval. De Commissie, die reeds verscheidene duizendtallen teekeningen bad na to gaan en to beoordeelen , kon zich uit den aard der zaak niet bezig houden met het sorteren dier verzamelingen , en moest ze dus buiten concurrentie stollen. Aangaande hetgeen voor de verschillenklo onderdeelen der programma's C, D en E wend ingezonden , valt weinig bijzonders te zeggen. Ook hier meende de Commissie niet al to vrijgevig te moeten zijn met het toekennen van getuigschritten aan scholen. Daarentegen heeft zij van dit gedeelte .een ruim gebruik gemaakt om uitvoering te geven aan haar voornemen , om ook aan verdienstelijke leerlingen getuigschriften toe to kennen. De voor de programma's A, B en F ingezonden verzamelingen heeft zij • gemeend in dit opzigt ter zijde to moeten stollen en zich to bcpalen tot eene aanwijzing van getuigschriften, toe to kennen aan de vervaardigers van teekeningen en boetseerwerken , welke naar de programma's C , D en E waren ingezonden. Het vrij aanzienlijk petal der aan leerlingen toegekende getuigschriften zal doen zien , dat de Commissie in dit opzigt niet met karigheid is to work gegaan. Nogtans moest zij binnen zekere grenzen blip en , on heeft daarom als regd. gesteld , dat , wanneer twee teekeningen haar even verdienstelijk voorkwamen en toeh voor slechts eene een getuigschrift kon worden toegekend dat aan den jongsten leerling in jaren moest ten deal vallen. Het. zal voorts wel geen nadere opheldering behoeven , dat meermalen aan leerHagen eener school getuigschriften voor cone der onderaldeelingen van het programma zijn toegekend , zonder dat juist de school zelve voor het werk , door alle leerlingen dier klasse naar dat programma vervaardigd , eene bekrooning verkreeg ; en dat ook omgekeerd een enkele maal de school een getuigschrift word waardig gekeurd voor eene der onderafdeelingen , zonder dat voor die afdeeling aan hare leerlingen getuigschriften zijn toegekend. De Commissie last bier de lijst volgen van alle scholen , welke aan den wedstrijd en aan de tentoonstelling hebben deelgenomen , met aanwijzing van de nummers van het programma , waarvoor inzendingen hebben plaats gehad , en van de toegekende getuigschriften, atsmede de namen der leerlingen , aan wie getuigschriften zijn toege-. kend. Under den naam der school zijn bovendien de namen van den directeur en de in den curses 187:3/74 met onderwijs in bet teekenen on enkele verwante vakken, zoo als boetseren en kunstgeschiedenis, belaste leeraren vermeld. .

,

Gravenhage , 25 Julij 1874.

De Commissie , STEYN PAR B.

DE POORTER.

E.

GUGEL.

C.

1.

Voorzitter.

OUTSHOORN. GOSSCIIALK.

J. W.

WELVERS,

Secretaris.

5 II. BURGERANONDSCHOLEN.

I. BURGERDAG- EN AVONDSCHOLEN.

1. Burgerdag- en avondschool te Amsterdam.

Directeur : R. R. Lit. Leeraren in teekenen : L. J. A. Koopmans, J. J. Paling , J. H. A. E. de Vries , C. C. A. E. van Breda. Adsistent-leeraren : J. A. Peters , E. Molemans. Inzending onder programma A, B, C.1 , 2, 3, 6 , 8, 9, 10, D.1, 2, 4, 5, 6, 7, 11, 12 en E.1. Getuigschrift aan de school voor programma C.2, D.4 en 12. Getuigschriften aan de leerlingen : P. N. Welders , C.2 , W. A. Wolfers , C.2, W. D. Nolting , C.9 , F. C. de Graaff jr. , O.9, G. Coertze , C.9 , C. P. J. Snook , D.1, A. F. Verbeek , D.1, J. F. Lattman jr. , D.2 , F. J. Levsen , D.2 , . . . . Jungcurt, D.2 , H. Roelink , D.2 , P. D. Neof , D.4 , J. Froger,, D.4, J. A. Voerman , D.4, H. Mensing , D.4 , J. Hoorn , D.4 , D. W. Slot , D.4 , N. Nieuwenhuis , D.4 , G. J. van Krieken , D.4 , J. F. H. Graaff, D.4 , .T. G. Wiegand , D.4, H. J. van Lindonk , D.4 , B. Lindeman , D.7 , L. Wiggers , D.12. 2. Burgerdag- en avondschool te Utrecht. Directeur : Dr. H. Wefers Bettink. Leeraren in teekenen : M. J. Lens, J. E. Fischer, J. N. Breebaart , 0. A. Grothe, J. A. Rijnbout. Adsistent-leeraren : A. Grallmann , H. J. P. Hanau , J. Holtappel , B. J. Stofberg , J. Spruijt , G. P. van Zutphen. Inzending onder programma A , B , C.1 , 2 , 3 , 4 , 7 , 8 , '9, 10, E.1 en 2. Getuigschrift aan de school your programma A C.1 , 2, 9, E.1 en 2. Getuigschriften aan de leerlingen : C. Kiezebrink , C.1, A. Meurs , C.1, A. B !geer,, C.2 en E.1, P. Corver , C.2 en C.9 , -J. H. Brom , C.2 en C.8 , S. G. van der Kreeft , C.2 , A. Plemper van Baalen , C.2 , W G. F. van der Geer , C.4 , W. Schaad , C.4, A. J. Rikker, C.4, J. M. M. Bitter , , P. J. Houtzagers , C.10, C. de Lange , E.2. 3. Burgerdag- en avondschool te Leeuwarden. Directeur : F. H. Scheffelaar Klots. Leeraren in teekenen : W. B. G. Molkenboer , H. R. •Stoett Fzn. Inzending onder programma A. , B, C.2 , 3 , 4, 8 , D.1 en E.1. Getuigschrift aan de school voor programma C.4 en D.1. Getuigschriften aan de leerlingen : J. Buith , C.2 , H. Tulp , C.2 , J. G. Schmitz , 0.4, H. Siersrna , D.1 , H. Hoogerbeets , D.1 , M. Visser , D.1 , H. van der Veen , D.1 , B. F. Bersma , D.1. 4. Burgerdag- en avondschool te Groningen. Directeur : T. Hofkamp. Leeraren in teekenen : S. Berghuis , J. B. Jager , G . Becherer. lnzending onder programma A, B, C 7, D.1 , 4, 5 , 6 , 7, 8, 9, 10, 11 , 12 en E.1. Getuigschrift aan de school voor programma A en D.7 , `9 en 10. Getuigschriften aan de leerlingen : J. Tak , D.1 , J. .Steenstra , D.1 en D.4 , P. Visser D.1 , . . . . Bouwman , D.4 , J. Diephuis , D.5 , J. Jager , D.7 , E. Riepma , D.7 , D.8 en D.9, J. Plaat , D.9, M. J. de Mey de Bie , D.10 , F. H. Walker , E.1.

5.

Burgeravondschool te Tilburg.

Directeur : Dr. J. H. H. Hillsrnann. Leeraren in teekenen : C. C. Huijsmans , C. H. Goyarts.. Inzending onder programma A , C.2, 3 , 8 , 9 , 10 en D.6. Getuigschrift aan de school voor programma A , C.2 , 3, 8 , 9 en 10. Getuigschriften aan de leerlingen : F. H. van der Weegen , C.3 en C.8 , A. Mutsaerts , C.3 en C.8 , L. van Pelt , C.R A. van Roessel , C.8 , W. van Iersel , C.9 en C.10 , J. H. van den Abeelen , C.9 , G. H. Daamen, C.10 , J. Smit , C.10. 6.

Burgeravondschool te Arnhem.

Directeur : Dr. H. van de Stadt. Leeraren in teekenen : G. J. Buitendijk Kuijk , H. E. Michielsen. Hulpleeraar : B. Peteri. Inzending onder programma A.

7. Burgeravondschool te Nijmegen. Directeur : W. de Hartog. Onder-directeur : P. van der Burg. Leeraren in teekenen : A. Holsum , P. van der Kemp. Inzending onder programma A en B. 8. Burgeravondschool te Zutphen. Directeur : Dr. D. G. Cramer. Bolderman. Onder-directeur ; H. Leeraren in teekenen : J. L. Vleeming , J. A. Gerretsen. Hulpleeraren : W. B. Ansink , J. Uiterwijk. Inzending onder programma A, B, C.5 , 6 , 7 , 8 , 9 , 10, D.1, 2, 6 en 7. Getuigschriften aan de leerlingen : J. G. Steenbeek , C.6 . N. Jansen , C.7 , J. van Dieren , C.8 , G. J. Hendriks , C.8 en D.2. 9. Burgeravondschool te Tiel. Directeur : Dr. N. van de Wall. Leeraar in teekenen : G. A. Scholten. Inzending onder programma A , B , C.1, 2 , 7 , 9, D.1, 2, 4 , 6 en 7. Getuigschrift aan de school voor programma 0.7 en D.4. Getugschriften aan de leerlingen : H. C. Venhoek , 0.7, E. van Doom , C.9 , F. C. RijnIers , D.1 , W. Blank , D.1, T. Gubbels, D.1 en D.2 , E. D J. de Jongh , D.4. 10. Burgeravondschool te Dordrecht. Directeur : H. L. de Vries. Leeraren in teekenen : L. de Koning , J. D. Brinkgrove , H. van der Kaa , W. Nicolai. Inzending onder programma A, B, C.1, 2, 7, 8, 9, D.1, 4, 5, 6, 7, 12 en E.2 Getuigschrift aan de school voor programma C 7. Getuigschriften aan de leerlingen : J. Kranendonk , C.7 en D.5, C. A. de Wit , D.6 , P. L. Mulders, E.2. 11. Burgeravondschool to Delft. Directeur : M. J. A. Mastho ff. Leeraren in teekenen : J. C. d'Arnaud Gerkens , P. .1k.. Haaxman, P. A. Korevaar , B . F. Plasschaert. 2

6 Inzending order programma C.1, 2, 7, 8, 9, D.4, 9,

18. Burgeram,ndschool te Goes.

10 en 11.

Getuigschrift aan de school voor programma C.8 , D.4 on 11. Getuigschriften aan de leerlingen: J. R. Pelle , C.1, J. Haasbeek . C.7 , J. J. Koumans, C.7 , C. B. van Woerden, C.8, F. Deijs, C.9 , C. J. Vester , D.4 , A. Koekebakker, D.4, J. van Gelder , D.4, T. KouwenhoN en , D.9, J. H. Kneteman , D.10, J. Luken , D.10 , J. J. van den Bos , D.11. 12. Burgeravondschool te Gouda. Directeur : K. Mars. Leeraren in teekenen: J. J. Bertelman , J. D. Rijk. Adsistent-leeraar: J. Lugthart. Inzending onder programma A, B, C.1, 2, 6, 8, 9, 10 , E.1 en 2. Getuigschriften aan de leerlingen : B. Brouwer , C.1, H. C. van Staveren , C.2 , A. Grendel , E.1, J. E. van Dongen Bolding, E.2. 13.

Burgeravondschool to Haarlem.

Directeur : Dr. E. van der Ven. Onder-directeur : E. J. Schoemaker. Leeraren in teekenen : D. J. H. Joosten , J. J. Goteling Vinnis, A. van der Steur Jr. Inzending onder programma C.1, 2, 3, 4, 7, 8, 9, 10, D.1, 5, 6, 7, 11 en 12. Getuigschrift aan de school voor programma D.12. Getuigschriften aan de leerlingen : J. G. Thamer, C.2 en C.9 , J. van Looij, C.4 en C.10 , R. van Waard , C.7, J. B. Lasschuit, C.8, E. Mongelsdorf, D.1, B H. Rouffaer, D.1 G. van Egmond, D.5 en D.12 , A. van der Spek, D.6 , H. Swartbol, D.11, J. J. van Vorde, D.12. 14.

Burgeravondschool te Zaandam.

Directeur : A. Pelt. Leeraren in teekenen : J. Arentz , J. van der Keogh, L. D. Labohm. Inzending onder programma A, C.1, 2, 7 en 8. Getuigschrift aan den leerling: W. Honig, C.B. 15.

Burgeravondschool te Alkmaar.

Directeur : A. Langerhuizen van Uven. Leeraren in teekenen : W. Verbeet , W. F. du Croix. Inzending onder programma A, B, C.1, 2, 3, 7 en 8. Getuigschrift aan de school voor programma A, C.1, 2, 3, 7 en 8. Getuigschriften aan de leerlingen : A. van Kleef, C.1, J. W. Ort , C.1, A. Blokdijk , C.1, P. Pronk, C.1 en C.7, J. G. Krom , C.2 , C.3 en C.8 J. G. Ytsma , C.2 en C.B. 16.

Burgeravondschool te Middelburg.

Directeur : Dr. G. van Hennekeler. Leeraren in teekenen : J. C. van der Meer Mohr , M. Tuijter, J. L. van Wuijckhuise, J. Holm. Inzending onder programma A en B. 17. Burgeravondschool te Zierikzee. Directeur : G. Kok jr. Leeraren in teekenen : M. Couvde Jr. , T. E. Vogelsang. Inzending onder programma B, D.1 en 6. Getuigschriften aan de leerlingen : A. T. de Boer, D.1, C. Heuseveldt , D.6 , J. W. Priem , D.6.

Directeur : Dr. A. W. van Campen. Leeraar in teekenen : 1) de boning. Inzending onder programma C.1, 2, 3, 4. 7, 8, 9, DJ 2. 4 en 6. Getuigschrift aan de school voor programma D.4. Getuigschriften aan de leerlingen : L. de Beste, C.9, A. J. P. de Beste , D.1 en D.2 , J. de Lange , D.4, J. Stamperius, D.4, J. C. Meijers, D.6. 19. Burgeravondschool te Amersfoort. Directeur : Dr. H. J. Menalda van Schouwenburg. O nder-directeur : Dr. E. D. Pijzel. Leeraren in teekenen : R. Cruijff, W. H. Kam. Inzending onder programma C.1, 2, 3, 8, D.1, 2, 6„ 10 en 11. Getuigschrift aan de school voor programma C.2. Getuigschriften aan de leerlingen : D. Wolbers, 0.2, H. J. van Daal, C.2, H. Bolland, C.8 en D.1. 20. Burgeravondschool te Harlingen.

Directeur : Dr. S. R. van der Leij. Leeraren in teekenen : R. Lamminga, . • • Inzending onder programma D.1, 2, 4, 6 en 12. Getuigschrift aan de school voor programma D.2. Getuigschriften aan de leerlingen : J. Schaafsma , D.1, IJ. Brouwer , D.2 , P. Wijga, D.2 , J. Roorda , D.2 en D.4. 21. Burgeravondschool en teekenschool te Zwolle. Directeur : Dr. H. F. Kuijper. Leeraren in teekenen : J. D. Huibers, J. G. J. van, Roosmalen. Adsistent-leeraar : J. A. C. Klijsen. Inzending onder programma A, B en E.1. Getuigschrift aan de school voor programma A en B.. 22. Burgeravondschool en teekenschool te Deventer. Directeur : Dr. L. A. J. Burgersdijk. Onder-directeur : Mr. H. ter Haar Bzn. Leeraren in teekenen : J. Striening, W. C. Metzelaar,, H. A. van Goor, M. J. Muiderman. Hulpleeraren : J. A. Kleinschmiede, B. B. Neuteboom. Inzending onder programma A, 0.1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, E.1 en 2. Getuigschrift aan de school voor programma C.5, 8, 10 en E.1. Getuigschriften aan de leerlingen : K. Runneboom , C.2, J. Berens , C.5 en C.10, J. Korteling, C.5 en 0.10, H. Hamer , C.5, F. Nachtweh, C.6 en C.10, G. W. Haarbrink , C.8 , H. J. Heuvelink , C.8 , G. H. Kubes , E.1, D. Draaisma, E.2. 23. Burgeravondschool te _Kampen. Directeur : Dr. B. Meilink. Leeraren in teekenen : J. D. Belmer, W. Koch. Inzending onder programma A, B en C.2. 24. Burgeravondschool te Maastricht. Directeur : Dr. J. Hoffmans. Leeraren in teekenen : A. F. Ziircher , M. E. C. Plemp. Inzending onder programma A en B.

7 III.

1NRIGTINGEN , DE PLAATS 1NNEMENDE VAN BURGERDAG- EN AVONDSCHOLEN EN OP GROND VAN WELKE AAN GEMEENTEN VRIJSTELLING IS VERLEEND VAN DE VEBPLIGTING TOT OPRIGTING VAN ZOODANIGE SCHOOL.

25. Akademie van beeldende kunsten en technische wetenschappen te Rotterdam.

Directeur ; J. Menalda van Schouwenburg. Leeraren in teekenen , enz. : J. H. van de Laar , R. van Eijsden , B. T. van Loo. G. van der Ven , C. Neurden berg , J. de Mtijer, K. G. de Meijer , J. Bikkers , J. van der Kaa, J. H. Westkanap , A. W. van Dam , J. van Kempe Valk , J. Schmidt Bouwmeester, W. Stok , H. Cramer , P. A. Weeldenburg, W. C. van Goor , J. H. L. van Deinse , J. A. Bakker , G. Mees , A. Tabink , F. Nieuwenhuyzen , Th. C. Simons, Q. J. Goddard. Inzending onder programnia A, B , C.3, 7, 8, 9, 10, D.1, 5, 6, 7, 9, 11 , 12, El en 2. Getuigschrift aan de school voor programma B, C.9 , D.6 , 7, 11 , E.1 en 2. Getuigschriften aan de leerlingen : J. A. Marclial , C.3 , C. de Keijser , C.8 , A. Maurisse , C.8 en D.7 , J. Smit, C.8 , H. van Dongen , C.9 , A. A. Kloek , C.9 , J. J. Smit , C.9 , P. Been , C.10 , C. C. Schiller D.1, J. W. Balet , D.1 , H. P. van Wijk , D.1 , W. van Mameren , D.6 , P. van der Graaf, D.6, P. P. van der Putten, D.6, J. C. Sonneveldt, D.6, F. Boot, D.6 , J. H. Hollenbach , D.6, B. de Bann , D.7 , J. F. Beissens , D.7 J. R. Biemond , D.7, F. Don , D.11 , F. J. Karsch, D.11 , J. C. Trompert, D.11, C. L. Martens , E.1 , K. M. Timmermans, E.1, A. G. Bocage, E.2 , W. L. Thieme , E.Z. 26. Burgeravondschool van het genootsehap : Mathesis Scientiarum Genitrix te Leiden.

Directeur: . . . Leeraren in teekenen : J. J. de Vink , A. J. Kouwels, J. L. Engels, G. M. Kosters , J. G. van Parijs, A. van der Heij den , W. A. Mulder , W. A. van Lith. (Zie later onder. programma F.) 27. Teeken- en industrieschool te den Helder. Leeraren in teekenen : J. C. Leich , N. J. Leijer. Inzending onder programma C.2, 7 , 8 en 9. Getuigschrift aan den leerling : J. D. van Strijen , C.7.

Leeraren in teekenen : P. A. Balmakers , A. J. F. Cuypers. lrizor:di g onder programma C 1, 2, 3, 4, 6, 7, 9, 10 en E.2. Getuigschrift aan de school voor programma C.2. Getuigschriften aan de leerlingen : A. Mertens, C.2, J. de Vlaminck , C.4 ; W. H. K. Kannemans , C.4, L. G. Flier , C.6 , G. J. H. Le Grand , C.7 , A. P. Oomen , C.9 , N. van Keulen , C.9 , E. Toorop , C.10 , J. Kannemans , C.10 , J. Mauriks , E.2. 30.

Teekenschool te Ravenstein.

Leeraar in teekenen : H. Caners. onder programma A, B , C.2 , 3 , 7 en E.2. In Getuigschrift aan den kerling : A. Versterren , C.7. 31.

Teekenschool te Roosendaal.

Leeraren in reekenen : H. G. Dirckx , G. J. Dirckx , G; W. Dorenberg, H. M. Dorenberg. Inzending onder programma A en B. 32. Teekenschool te Helmond. Leeraren in teekenen : J. van Dijck , H. R. Donkers RHz. Inzending onder programma A, B, C.1, '2 , 3, 7, 9, 10 en D.4. Getuigschriften aan do leerlingen : P. G. Weber, C.3, E. de Wit , C.7. 33 School van het teeken- en bouwk,undig genootschap : Kunstoefening to Arnhem.

Leeraren in teekenen : G. Buitendijk Kuijk, B. L. Hendriks , M. A. C. Vermeulen , J. P. Roozendaal , J. H. Hendriks , J. B. Cajot. Inzending onder programma A , B, C.3 , 4 , 9, 10 en E.1. Getuigschrift aan de school voor programma B. Getuigschriften aan de leerlingen : P. Meijners , C.4, H Nijenesch , C.9 , H. van Steel , G. Franken , C.4 , C.10 , B. Engelkamp , 34. Bouwkundige teekenschool te Brielle.

IV. TEEKENSCHOLEN, TEEKEN-AKADEMIEN, INDUSTRIESCHOLEN , ENZ. 28. Koninklijke school voor nuttige en beeldende kunsten te Hertogenbosch.

Directeur : A. N. Sopers. Leeraren in teekenen enz. : A. E. H. van der Ven , A. G. Schull , J. M. Nabbe , A. van Asseldond , dr. W. L. H. Str;ibosch. Huipleeraren : P. Slagers , F. J. Riepsaame , C. Peeters , J. Klompers. Inzending onder programma A , B, C.7 , 8 , 9 , 10 , D.6, 7, 9, 10, E.1 en 2. Getuigschrift aan de school voor programma C.7 , D.6 en D.7. Getuigschriften aan de leerlingen : J. Broeluneijer,, C.7 , A. van r'Es, C.7 , A. Borsten, C.10 , L. Ludwig , C.10 , A. Mulder, D.6 en D.7 , J. van den Berg , D.6 , G. van Dongen , E.1, J. Schumaker, E.1 en E.2. 29. Teekeninstituut te Breda. Directeur : C. C. Kannemans.

Leeraar in teekenen : C. Spoon Az. Inzending onder programma D.1, 2 , 5 , 6 , 7 en 8. Getuigschrift aan de school voor programma D.2. Getuigschriften aan de leerlingen : P. Veenenbos , D.1, L. Lankhorst , D.2 , W. van der Reijden Johz. , D.7, L. Hoogwert , D.8. 35. Industrie- en teekenschool van de maatschappij voor den werkenden stand te Amsterdam.

(0. Z. Voorburgwal.) Directeur : C. A. Vos. Leeraren in teekenen : J. A. Rooseboom , A. Huffnagel, G. D. Landman , J. A. Rust , G. A. Oosterbaan , F. J. A. Vos. (Zie later onder programma F.) 36. Teekenschool te Purmerend. Leeraren in teekenen : H. van der Worp, P. Mager. Inzending onder programma B, C.1 , 2, 3 , 4 , 7, 8 , 10 en E.1. Getuigschriften aan de leerlingen : J. Gesterkarnp, C.7, P. de Jong, E.1.

37. Teekenschool te Haarlemmermeer. Leeraar in teekenen J. Buijn.

VI. INDUSTRIESCHOLEN VOOR MEISJES. 43. Industrieschool voor vrouwelijke jeugd , omerigt door de beid departeineuten der Maatschappy tot Nut van 't Algemeen , te Amsterdam. ,

Inzending onder programma A , C.7 , D.1, 6 , 9 en 10. 38. Teekenschool te Tholen. Leeraar in teekenen : J. B. Weingartner. Inzending onder programma C.1, 2 , 3 , 6 , 7, 8, 9, E.1 en 2. Getuigschrift aan den leerling : J. C. Lindhout , C.7. 39. Teeken-akademie Minerva te Groningen. Directeur : J. H Egenberger. Leeraren in teekenen 0. Eerelman , J. H. de Vries. Inzending onder programma A., C.1, 2, 3, 5 , 6 , 8 , 9 en 10. Getuigschriften aan de leerlingen : J. Vos , C.9. , J. H. Boerma, C.10.

Directrice : Mej. A. Mijnd. Leeraren in teekenen : G. A. Oosterbaan , C. E. Taurel , R. de Vries. Onderwijzeressen in teekenen : W. H. Gunther , H. Addicks. Inzending onder programma A , B , C.1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6, 7, 8, 9 en 10. Getuigschrift aan de school voor programma C.1 , 2 , 4, 6 , 7, 8 en 10. Getuigschriften aan de leerlingen : C. Grader van der Maas . C.2 , C. Kouveld , C.3 , J. L. Richard , C.3 , A. Schot , C.4 , H. Addicks , C.5 en C.10, E. Krummer, C.6 en C.9 , M. Addicks , C.6 , A. M. F. le Pluck , 0.7, W. M. S. Baum , C.7, H. S. Jansen , C.B.

V. PRACTISCHE A.MBA.CHTSCHOLEN.

INZENDINGEN ONDER PROGRAMMA. F , TOT OPLUISTERING DER TENTOONSTELLING.

40. Ambachtsschool te 's Gravenhage.

a. Teekeningen en boetseerwerk.

Directeur : H. L. Boersma. Leeraren in teekenen : H. J. van der Weele , M. Vlamings. Inzending onder programma A en B. 41. Ambachtsschool te Rotterdam. Directeur : D. de Vries. Onder-directeur : L. Arnold. Leeraren in teekenen : J. Schmidt Bouwmeester , G. van der Ven , B. F. van Loo , K. G. de Meijer. Inzending onder programma A en B. Getuigschrift aan de school voor programma B. 42. Ambachtsschool van de maatschappij voor den . werkenden stand te Amsterdam.

Amsterdam. Burgerdag- en avondschool. Handteekenen , penteekeningen. Tilburg. Burgeravondschool. Toepassingen van de per-

spectiefleer. Gouda. Burgeravondschool. Handteekenen. Zierikzee. Burgeravondschool. Bouwkundig teekenen. Amersfoort. Burgeravondschool Bouwkundig teekenen. Harlingen. Burgeravondschool. Bouwkundig teekenen. Zwolle. Burgeravondschool en teekenschool. Bouwkundig en waterbouwkundig teekenen , handteekenen en schilderstudien. . Deventer. Burgeravondschool en teekenschool. Handteekenen, schilderstudien en snijwerk in hout.

(Weteringschans).

Rotterdam. Akademie van beeldende kunsten en technische wetenschappen. Handteekenen en bouwkundig teekenen.

Directeur : J. Olie Jbzn. Leeraren in teekenen : J. A. Rust, A. Huffnagel, J. T. Endert , F. J. A. Vos.

Leiden. School van het Genootschap : Mathesis Scientiarum Genitrix. Handteekenen , bouwkundig teekenen en boetseren.

Inzending onder programma A , B , C.1 , 2 , 3 , 4 , 7 , 8 , 9 , 10, D.1, 2 , 3, 4, 5, 6, 7, 11, 12 en E.1. Getuigschrift aan de school voor programma B , C.1 , 4 , D.1 , 2, 3, 4, 5, 6 , 7 en 12. Getuigschriften aan de leerlingen : H. Smit , C.3 C.9 , D.4 en D.7 , C. C. Dreijer , C.3 en D.12 , W. T. Bruin , C.3 en D.12, J. H. Peters , C.4, D.4 en D.6 , H. A. Fiereg , C.7, D.4 en D.5 , H. C. Beckman , C.8, C. T. C. Knaup , C.9 , D.4 en 1/6 , G. Blom , C.10 , D.6 en D.7, C. J. van Oosbree , D.1 en D.2 , P. E. F. Haverkamp , D.2 , J. C. H. Gartner , D.2 , A Palm , D.3 , M. C. van der Waarden , D.3 , G. de Vries , D.3 , W. L. Bij1 , D.3 en D.5 , C. W. Lehman , D.4 , W. Schultz , D.4 , W. Landweer , D.5 , J. G. A. Lefebvre , D.5 , K. W. Everhardt , D.5 , A. J. Vlieg , D.5 , A. van der Pot , D.5 , M. van Hernert , D.5 , C. Dorland , D.6 , M. H. Lichthart , D.6 , J. Buek , D.7, W. Riethof , D.7 J. de Bruin , D.7 , H. F. van Vloten , D.11, J. Heegeman , D.11 , J. C. Hoek , D.12 , A. F. R. Kleijn , D.12 en E.1.

Helder. Industrie- en teekenschool. Handteekenen , regtlijnig teekenen. Breda. Teekeninstituut Perspectief-teekeningen. Ravenstein. Teekenschool. Hand- en regtlijnig teekenen. Helmond. Teekenschuol. Handteekenen.

Arnhem. School van teekenen.

Kunstoeferiing". Bouwkundig

Purmerend. Teekenschool. Handteekenen. Tholen. Teekenschool. Handteekenen. Amsterdam. Industrie- en teekenschool van de Maatschappij voor den werkenden stand. (O. Z. Voorburgwal.) Handteekenen , regtlijnig teekenen , penteekenen , boetseren. Amsterdam. Ambachtsschool van de Maatschappij voor den werkenden stand. (Weteringschans.) Hand- en regtlijnig teekenen. Amsterdam. Industrieschool voor vrouwelijke jeugd. Handteekenen , aquarellen , houtgravure , steengravure.

b. Hulpmiddelen by het onderwijs.

Groningen. Burgerdag- en avondschool. Zes toestellen voor perspectief- en schaduwleer.

Gouda. Burgeravondschool.

5°. Een tafel voor boetseren met toebehooren.

Zwolle. Burgeravondschool en teekenschool. Eene verzameling van 40 modellen in gips voor ornamentteekenen , vervaardigd door den adsistent-leeraar J. A. C. Klijsen.

Rotterdam. Akademie van B.-K. en T. W. 1°. Modellen van draadfiguren en geometrische ligchamen volgens de methode van F. Dupuis. 2°. Toestel voor het onderwijs in perspectief. 3°. Verkleind model van het teekenbord volgens BING en BRAET VAN UEBERFELDT. 4°. Eene verzameling teekenvoorbeelden , wit op zwarten grond, voor de eerste beginselen der ornamentleer.

Eenige modellen voor het onderwijs in machine- en bouwkundig teekenen.

Leiden. School van het genootschap M. S. G. Eene verzameling van 20 toestellen voor projectieleer en beschrijvende meetkunde.

Ravenstein. Teekenschool. Eenige modellen voor het onderwijs in bouwkundig teekenen.

3

BIJLA.GE F.

OVERZIGT VAN DE VERSLAGEN der in 1874 gehouden eindexamens van de hoogere burgerscholen.

ZAMENSTELLING DER COMMISSIEN.

Noordholland.

Noordbrabant. Voorzitter : F. W. H. VAN OPSTALL, hoofdingenieur van den waterstaat in Noordbrabant ; laden : dr. J. SCHUNGEL en H. LOHBACH, leeraren aan de Rijks- hoogere burgerschool te 's Hertogenbosch W. HEDICK, directeur , en D. J. KORTEWEG, leeraar aan do hoogere burgerschool to Breda ; dr. H. F. KUYPER, leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool to Zwolle ; mr. J. G. de SAIN , leeraar aan de hoogere burgerschool te Maastricht ; jhr. mr . J. L. E. M. DE KUYPER , substituut-officier bij de arrondissements-regtbank to 's Hertogenbosch.

Voorzitter : dr. C. G. VON REEKEN, lid der commissie toezigt op het middelbaar onderwijs to Haarlem ; leden : A. LANGERHUIZEN VAN UVEN, W. VAN RAVENHORST on K. E. SCHELD, leeraren aan de Rijks- hoogere burgerschool to Alkmaar ; dr. H. DE VRIES, J. W. TESCH en A. D. HAGEDOORN, leeraren aan de hoogere burgerschool to Amsterdam ; dr. E. VAN DER VEN , directeur , on mr. F. A. DE GRAAFF en K. H. VINK, leeraren aan de hoogere burgerschool to Haarlem, ; J. C. VAN DRUTEN , leeraar aan de hoogere burgerschool to Zaandam : dr. D. DE Loos , directeur der hoogere burgerschool to Leiden.

Gelderland.

Zeeland.

Voorzitter ; dr. J. H. KROGN , inspecteur van het lager onderwijs in Gelderland ; leden : dr. E. EPKEMA, directeur der Rijks- hoogere burgerschool to Zaltbommel ; C. VAN KEMPE VALK , leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool te Winterswijk ; dr. H. VAN DE STADT , directeur, en mr. K. M. G. DE MENIER, leeraar aan de hoogere burgerschool to Arnhem ; W. DE HARTOG, directeur, en F. L. FAISELY, leeraar aan de hoogere burgerschool to Nijmegen ; dr. D. G. CRAMER, directeur der hoogere burgerschool to Zutphen ; J. SNIJDER , leeraar aan de hoogere burgerschool to Tiel ; J. VAN DAM, leeraar aan de hoogere burgerschool to Wageningen.

Voorzitter : mr. P. ROMEYN, directeur der Rijks- hoogere burgerschool to Middelburg ; leden : dr. G. VAN HENNEKELER en dr. F. SEELHEIM, leeraren aan, de Rijks- hoogere burgerschool to Middelburg; G. KOK , directeur, en dr. P. SCHURINGA en C. HOFMA.N leeraren aan de hoogere burgerschool te Zierikzee ; mr. M. J. DE WITT HAMER, dr. H. JAPIKSE on P. CONRADI, leeraren aan de hoogere burgerschool to Goes.

.

.

Zuidholland Voorzitter : J. STEYNIS Gz. , directeur der hoogere burger,chool to Schiedam ; leden F. S. Gomm , leeraar aan de hoogere burgerschool to 's Gravenhage ; dr. S. HOOGEWERFF , B. DE REGT on E. F. L. HAASTERT, leeraren aan de hoogere burgerschool to Rotterdam ; dr. H. W. WAALEWIJN, leeraar aan de hoOgere burger= school to Leiden ; J. H. DIJKMAN en D. M. W. BAAR, leeraren aan de hoogere burgerschool .43 Dordrecht : • . dr.- W. BISSCHOP, directeur , en dr. H. J. RINK, leeraar aan de hoogere burgerschool to Delft ; A. E. J. IfOLWERDA, leeraar aan de hoogere burgerschool te Schiedam.; dr. A. HARMS, directeur der hoogere burgerschool to Gorinchem.

w,

Utrecht. Voorzitter : L. MULDER , lid der commissie van toezigt op het middelbaar onderwijs te Utrecht ; leden : dr. C. A. ENGELBREGT, hoogleeraar-directeur, en dr. J. L. HOORWEG, dr. J. E. STARK en N. L. VERLINT, leeraren aan de Rijks- hoogere burgerschool to Utrecht ; dr. H. J. MENALDA. VAN SCHOUWENBURG , directeur , en mr. J. W. SLUITER en A. M. KOLLEWIJN Az. , leeraren aan de hoogere burgerschool to Amersfoort dr. J. C. MATTHES , leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool to Groningen ; F. F. A. Bus , leeraar aan de hoogere burgerschool to Arnhem.

Friesland. Voorzitter : dr. B. VEEVER directeur der hoogere burgerschool to Sneek ; leden : dr. J. ZAAIJER Az. , jhr. dr. D. H. WAUBERT DE PUISEAU, dr. S. J. COHEN en J. P. HUIZINGA., leeraren aan de R iks- hoogere burgersch3o1 to Leeuwarden ; W. H. WISSELINK en J. N. VALKHOFF leeraren aan de Rijks- hoogere burgerschool to Heerenveen ;



2 dr. J. W. A. RENSSEN, directeur en G. A. J. FRANKE , leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool to Sappemeer ; E. HUIZINGA , directeur en mr. M. G. L. JoRIssEN leeraar aan de hoogere burgerschool to Veendam; H. W. SANDERS leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool te Assen ; dr. H. F. KUYPER leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool to Zwolle ; P. J. ALBERTS , leeraar aan de hoogere burgerschool to Harlingen.

M. G. DE JONGH leeraar aan de hoogere burgerschool te Harlingen; MT. J. C. MEIJER , R. DIJKSTRA en T. J. H. ADRIAN! , leeraren aan de hoogere burgerschool to Sneek.

,

Overijssel. Voorzitter : W. A. ELBERTS leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool te Zwolle ; leden : dr. F. H. JULIUS en A. F. C. HOFFMANN , leeraren aan de Rijks- hoogere burgerschool to Zwolle ; dr. F. DE BOER mr. H. TER HAAR BZ., P. BROUWER en J. H. MEIJER , leeraren aan de hoogere burgerschool to Deventer ; dr. J. W. DE GROOT en H. CREMER, leeraren aan de hoogere burgerschool to Kampen ; dr. A. BENTHEM leeraar aan de Twensche industrieen handelsschool te Enschedd. Groningen. Voorzitter : dr. A. W. ALINGS , lid der Commissie van toezigt op het middelbaar onderwijs to Groningen ; leden dr. M. HESSELINK , J. VERSLUYS en H. J. H. GRONEMAN , leeraren aan de Rijks- hoogere burgerschool te Groningen ;

Limburg. Voorzitter : dr. . M. SALVERDA hoogleeraar-inspecteur van het middelbaar onderwijs ; leden : E. H. C. SCHAEFER, directeur en dr. M. A. BOOSTEN, leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool to Roer mond ; dr. W. KAPTEIN leeraar aan de hoogere burgerschool to Maastricht w. EVERTS directeur van de bijzondere school voor hooger- en middelbaar onderwijs to Kerkrade ; dr. A. L. LAMERS , directeur en J. RINGELING leeraar aan de Rijks- hoogere burgerschool to 's Hertogenbosch ; dr. J. H. H. HULSMANN, directeur der. Rijks- hoogere burgerschool to Tilburg; R. F. MODDERMAN , A. P. T. SASSEN en M. A. VAN OPPEN leeraren aan de hoogere burgerschool to Breda.

Duur der examens.

Aan yang.

Einde.

Aantal

Aantal

dagen.

candidaten.

Gehouden te

COMMISSIEN. der examens.

Noordbrabant

21 Julij

Gelderland . .

20 »

23 Julij

3

8 Aug.

18

16 »

12 »

24

27 »

12 »

15

17

24 Julij

7

1•6 »

1 Aug.

15

13 »

23 July

10

Overijssel .

20 »

12 Aug.

21

Groningen

13 »

20 Julij

7

Limburg.

16

5 Aug.

18

Zuidholland





Noordholland

Zeeland .



Utrecht

Friesland























1

's Hertogenbosch.

23

Arnhem.

48

Schiedam.

29

Haarlem.

11

Middelburg.

14

Utrecht.

10

Sneek.

23

Zwolle.

14

Groningen.

24

Maastricht.



3 ratslag der examens.

Getal der candidaten , die Getal der candidaten , die Hoogere COMMISSIEN.

res 0

Breda •

1

1

Gelderland

Arnhem. • . . Nijmegen . . Zutphen.

6 7

6 6

• •

Zuidholland .

Noordholland. . 2

Gravenhage. Rotterdam . Dordrecht . D elft . . • • Schiedam . • Gorinchem Polyt. school b

•

G oes .

•

•

•

• • .

Breda . Delft . . • •

Transporteren •

Utrecht

10 8 10 11

2 1

14 2

4 11 1

3

3

3

.

13 8 1 1

9 6 1 1,

6

6

5 2 2

5 2 2

Overijssel . .

Groningen.

4 2

Limburg .

1

Per transport .

112

93

19

Utrecht . . Amersfoort. Geen hoogere burgerschool

11 2

10 2

1

1

1

7 3

7 1

3 7

2 5

10

8

1 2 2

3

1

2

•

14

12

2

Maastricht . • • Roermond . . Rolduc (bijzondere school . . I 's Hertogenbosch . Tilburg . . . Breda . Delft

6 5

4 4

2 1

1

1 2

• • Leeuwarden . I Sneek . Zwolle . • • Deventer •• • Kampen. • • • Industrieschool Ensched6 . Groningen .

•

Totaal .



3 6 1 197

2

3 6 n

1

162

35

1

1

112

Friesland .

1 1

1

•

I)

1 2

12 12 4

Amsterdam . Haarlem • • • Zaandam Alkmaar Leiden • • . • Middelburg Zierikzee .

Zeeland

burgerschool.

burgerschool.

Noordbrabant .

.

Hoogere COMMISSIEN.

93

19

In de hier volgende tabel zijn de cijfers vermeld , die door elke commissie voor de vijf verschillende afdeelingen , in het algemeen reglement , behoorende bij het Koninklijk besluit van 10 Maart 1870 , n'. 1 (Staateblad n°. 49) , aangewezen , zip toegekend.

0



,





•

"

" " "

"

r."

"

"j: CO

a

Groep

Limburg.

..;-61

I-4 .7j.1

a

a

1-4 P

a.

.

P.

P

.

P

a

P. P.

c.) . .

.1.1

r.:

a.

. 1

C) o

g

0 F.

GNI .....4

r...

N r-1

VD •-••

1

...,}1

"

N.

co

3 2

CO

..... N

CO

c..C.

r-f -,:n

(N

'

C".

CO

CO

c

CO

1,1

CO

'...\ , CA

C

... '1". / ..,,

(3-..

N

V'D

1-4

.-.

C) 0

•-o

.‘• = 0

23

14

1 I 7 9 7 4 2 1 1 3 2

N.

10

"

r-4

1-t

"

'"Zi, r-4

2 2

"

"

"

6 10

4

-1-

" "

8

5

1

"

4

"

1

-

-

-

n

6 3

"\ " " " " "

')

3

J

24

I

197

3 2 4 3 1 6 26 42 25 26 2 {\

,:t1

11

J)

))

1

" "

0

9 16 11 16 19 21 13 13 11 12 14 21 22 20 2118 171 155 172 171 17 7

CO ....

5 2 2 3 2

101~

,)

1

V

29

(j

I

CO

4

48

.71.1

3 fI 3

9

"

37 19 26 21 23

O4

(X)

?;l

f,

a.

3 3

r..•

24 9 9 8 9 11 12 12 14 13 14 7 8

))

" " "

"

" " " " " " "

" " " " " " " " " " " " " " " -a.

Ifll

fl

:--,

CO

...I.

4 2 :3 1 5

~

- -

,.

" " " " "

))

))

J)

"

))

" "

:2 3 2.

))

a-.

'

N

I fi 1543 :16 2)2r 23

"

I

I2

8 11

2

2 1 4 ) 3 18 36 21 22 14

:.

t)

"

J)

"

"

a

:-.

_

-

"1 " "

" " "

J:

1 1 5 6 5 4 2 1 1 3 2

a.

CO

_

" "

_1-

))

" " " " "

»

" "

"

CI ,

',n 12'>C :l:l

)1

2

»

,

" " "

1

1 2

"

1

:C

1 :l3 19 :ll

i•

J~

" a

l

I

" " " " " " " " "

1

"

a

-

.

tl

" "

.1-1 r.-1

"

"

2 3

I

1 1

I

4 3 8 7 5 48 3E 44 42 42

a-

t

1

N

1

25

• 'i

" "

CO

"

N

I

1 2

:. .

" " "

LCD

"

11



,-

• b-cz

"

2 2 4 2

2 Jj

2

r,

1

r-1



'-'

V.

"

t.':.-,-.-

"

P.

1-4

I

J)

1..4

J

P.

C'rD

1 :i

C.'

VD

a

a.

P.

"

••••

C,1

Il

;j

N a.

1

CrD

N

1

VJ

1-1

"

Cc ,74

:> 2 1

P.

”.4

I

2

3 2 1 1 4 3 3 2 5 510 5 4 2 4 5 1 6 5 6 )4 32 36 40 55 51

P.

"

a.

P.

,-

P.'

a kCJ

GNI

-

I "1

CO

1M

"

C

"

" "

xeJ

"

B

CO



" " "

" "

P.

Ce2

N

CO

" " "

CO

13 2 2 4 3 5 3 5 3 '!. 2 2 1

II

2

3 3

" "

I

Groep

Totaal.

AIBlclDIE

" " " " " "

1

" "

3 6 1 3 1

[)

1 1

I

GNI

a.

--

C\I

:~

\(1

a.

CO

4 2 ,q I

7

CO

CO

1 1 1 "

CO

(;

3

"

"

.11

P.

" " " " " "

L.7

-

l'

krZ

iOI

it.

U10

-

C.7.

141)

.T1.

,.

TA T..

C .--i

" "

C.,

CO

GNI

"

C.0 LC;`,

G

P.

n,}1

!(;!2;j

VD

CO

I

r;NI

9 8

CO

~I

C.7.

I 3 J 1 1 3 3 B !i 4 1 4 1 3 4 9 4 6 5 6 2 4 4 3 2 4 9 2 5, 6 46 50 51 47 4 7

l

yr-1

.)

I

CO

:2 3 1 1 B 3, I

JI

CO

r.4

" " "

CO

8 i- 7 f

" 3

"

1

1. CO aD VD

G1 2

.\

I

:1

'1'1 "

V:

I

e7/1

C.•

5 4 3

.....

510 921

<)

J2 1 2 2 4

11 "

1

`ti

0

" " " "

L- CO

kC

" " "

CO

GNI

1 4 1 ,1

.':

J

X

')\

N 1....

3 G f)

LI

~r~

;NI

7 f> f, " 4

CO

.

CO

f,

1.CD

CO

f) 7 fl

.-(-VD

li

!

I

" " " " N

I

• :t'l

6 4 4' 1 1

a..

H 1:1

~'

,-1.1

3

"! )'

" " " " " " " " "

.:

:1

;,,

:1 :

1

,

N CO

" " "

L::::

G

:.

r.

..

"

21

Il

1-..1

6

"

1 3 :I

"

11

,:t.

:. "111

).t"

1

,..

CO

1 :i :2

" a

I

"I "

I1

a.

a.

"

'N

:2 :2

" 1 "

" " ,-.li

I

....

GY:

"L

~

1

·,i :.--, ,

" "i



3\

"1

"

I

N .

" " I !

C

,.

;) li

.

7 3 ;)

I'

C.)

J

I

,-

"1 3 1 :2

" .....

1 I

I-

I

. "

P...

I'

.

‘....4

3 B

"

a

,.

I-

"

a

" " "

I

, , .-:

1 "

1

1-4

"

\ 2

n

•

r4

-

0

n

,,11 I'

::',.1

1

C.) ,

" " "

C:-.

CO Cf:

04

1-4

LCD

cRudidalen ...

C.,.

I,

-

01 r-•n

CO

ci

N.

-tg 5 0

Gctal

S::24 C. 0 P.4 -

Cq

N

CO

LC

onvoldoend .

C) ....4 GO

dfD

voluoenu ..

<1

," "

C4

-

LCZ

CO



Almtal malen

;-, C.) 0

GNI

l

CO

1

;.T.,,

O1

or)

CO

2

4 •

7;`,

cq

ezt.1

ci

3

er 0

0 CO

tf-J ICZ

4

-c4 co

•

!i

0

T-4

.tr

(i

Groep ;.•

0

7

Z.)

Groep

Groningcn. C)

0

•

K

=

Groep

I

Overijsscl. '

I

Friesland.



V

Grupp

I

. 0

~CIDIE AlBleiDIE AlnlclDIE AIBlclDIE AlnlclDIE AlnlcIDJE\AJBlcIDIE AIBlclDIE AlnlclolE ±JCIDIE

Groep

CZ

Grotp

..... 7-.73 c..) , ....., ;--,-

G:opp

Utrecht. COI

Gro('p

Zeeland. bfJ =

Gropp

Koordhollulld.

pal

10

Aanlal malen dal is t(!,pgekend het eindcijft'r, ' Znidhollund.

t

Geldclland.

I

l\oor(!hl'ullallt.



4 CO

N.

CO

CO

01

CO

N.

CO

t,

CV

N

N

CO

..71,

1-4 a

1.0

.

P= ,-= = ce,

41) .......

5 OPMERKINGEN DER COMMISSIEN OMTRENT DE EXAMENS IN DE VERSCHILLENDE VAKKEN.

A. De wiskunde. Het onderzoek in dit vak leidde tot zeer bevredigende uitkomsten. Hoewel over het algemeen van meetkunde meer werk scheen gemaakt te zijn dan van reken- en stelkunde, werd van verscheidene candidaten vooral in Gelderland en Zeeland , getuigd , dat zoowel het mondeling examen als het schriftelijk werk degelijk was. Nogtans kon Diet van alien zulk een goed getuigenis afgelegd worden ; zoo waren er , bij v. in Noordholland , candidaten , die bij de oplossing van vraagstukken over stelkunde , nog al cons onjuist het aantal verschillende waarden voor de onbekenden opgaven , en voor wie de begrippen onbestaanbaarheid , onmeetbaarheid enz. niet zoo duidelijk waren als to wengchen was ; zoo werden , onder anderen in' Zeeland , sommige vragen omtrent herleidingen van wortelvormen vaak onvoldoende beantwoord. In de provincien Zeeland en Limburg lieten sommige candidaten eenvoudige vragen omtrent het binomium van NEWTON onbeantwoord. Tegen het gebruik van haakjes werd dikwijis gezondigd. Stellingen en bepalingen werden, onder anderen in de provincie Overijssel , niet zelden op zonderlinge wijze met elkander verward ; vooral kwam dit uit bij vragen over gebroken en negative exponenten. De Commissie in Limburg gaf hare ontevredenheid to kennen over de weinige bedrevenheid der examinandi in de snijding van vlakken en lijnen. B. De beginselen van de theoretische en toegepaste mechanica , van de kennis van werWuigen en van de technologie. Met uitzondering van de provincie Limburg', werd de uitslag van dit, examen , in alle provincien , vrij gunstig genoemd. De Commissie in Gelderland merkte evenwel op , dat het vraagstuk over middelpuntvliedende kracht slechts door zeer enkele candidaten opgelost was , en zij herhaalde hare bemerking, in het vorig jaar gedaan , dat aan de statica, tegenover de dynamica eon to groot aandeel bij bet onderwijs toegekend wordt. Ook in Zeeland hadden slechts weinigen een goed beglip van de voornaamste beginselen , die bij de theorie der beweging op den voorgrond staan. Hier en daar , inzonderheid in Zuidholland, ontbrak het den candidaten aan eon juist inzigt in formules. Bij sommige candidaten in Friesland scheen een volslagen gemis to bestaan van de kennis der theoretische mechanica, zoodat vragen over punten , in het programma voor de eindexamens genoemd , onbeantwoord bleven. De leer van het evenwigt en de beweging van vloeistoffen en gassen was in Limburg weinig beocfend. C. De natuurkunde en hare voornaamste toepassingen. In de provincien Gelderland, Noordholland on Overijssel waren de uitkomsten van het onderzoek in dit vak Diet zeer bevredigend ; ouk in Zeeland kwamen de candidaten menigmaal to kort. In Noordholland en Overijssel scheen de machanisehe warmtetheorie weinig beoefend to zijn ; in •Gelderland daarentegen had de beoefening der warmteveischijnselen laj eon aantal examinandi blijkbaar zooveel tijd gekost dat van de overige gedeelten betrekkelijk weinig work gemaakt was. Heldere begrippen over de toepassing van de theorie der lenzen op de loupe on omtrent het verschil in zamenstelling van mikroskoop on verrekijker , werden in Zeeland en Overijssel dikwijls gemist. Bij de candidaten in do provincien Noordholland en Overijssel bestonden onjuiste voorstellingen van de trilling der lucht in eene orgelpijp bij het voortbrengen van verschillende toonen. Dewiji echter door de meerderheid der Commissien de kennis der candidaten van dit vak goed on zelfs zeer voldoende genoemd word , kan over het geheel gezegd worden , dat het examen in de natuurkunde goede uitkomsten opleverde. -

D. De scheikunde en hare voornaamste toepassingen. Van dit uitgebreid leervak werd door acht Commission verklaard , dat de kennis der candidaten • voldoende en ruim voldoende genoemd mogt worden. Over het algemeen is de opmerking gedaan , dat zij met de anorganische betor dan met organische scheikunde bekend waren , en do toepassingen van verbindingen op industrie en dagelijksch leven nog al eons to wenschen overlieten. E. De beginselen van delfstof- , aard- ;plant- en dierkunde. Niet ongunstig kon het examen in natuurlijke historie genoemd worden. In alle provincien kwamen de candidaten evenwel in onderdeelen to kort, en waren verscheidene Commissien van oordeel , dat grondige kennis , verkregen door eigen aanschouwing en oefening , slechts zelden aangetroffen werd. Ook bestond in de provincien Noordholland , Zeeland en Groningen 'weinig begrip van het inwendig maaksel en van de levensverrigtingen van planten en dieren. Nogtans scheen de dierkunde in de meeste provincien met meer vrucht dan de plant-, delfstofen aardkunde beoelend to zijn. Het meerendeel der examinandi in de provincie Utrecht had verklaard, in de drie laatste jaren weinig of Diets aan plant- en dierkunde gedaan to hebben. Van daar dat hunne kennis in die vakken uiterst getting bevonden werd. Aan het examen in de mineralogie hadden veischeidenen van hen hun voldoend cijfer to danken. F. De beginselen der kosmographie. Schoon de gemiddelde uitkomst van dit examen , voor de meeste provincien , vrij bevredigend genoemd word , konden vele candidaten niet aan billijke eischen voldoen. Hoewel in de provincie Gelderland bij de meeste candidaten een vrij goed inzigt in do dagelijksche en jaarlijksche beweging der aarde on hare gevolgen aangetroffen , on ook de beweging der maan en de daardoor to weeg gebragte verschijnselen vrij wel gekend werden , wisten slechts enkelen jets mode to deelen van de overige planeten , van kometen en vaste sterren ; ook van de topographic der hemellichten en de nieuwere ontdekkingen met den spectroscoop was slechts bij sommige candidaten lets bekend. In Zuidholland was bij verscheiden candidaten geen juist begrip aanwezig van het verband tusschen de beweging der aarde en de schijnbare bewegingen van de voornaamste ligchamen van ons zonnestelsel. Het gebruik der globe scheen door velen verwaarloosd ; bij sommige candidaten, vooral in Overijssel , ontbrak alle kennis omtrent de wijze waarop de ligging van plaatsen op den aardbol door sterrekundige waarnemingen worth bepaald , on somtijds werd volslagen gemis van eigen waarneming bespeurd , als noodzakelijk gevolg waarvan zich verwarring in voorstelling en denkbeclden •oordeed. ,

G. De gronden van de gemeente- , provineiale en staatsinrigtinj van _Nederland.

Over het algemeen was men met dit leervak vrij wel vertrouwd ; in sommige provincien werd de kennis zeer voldoende genoemd. In de meeste provincien liet echter de bekendheid met het bestuur in de kolonien en bezittingen van Nederland in andere werelddeelen , bij vele candidaten te wenschen over. H. De staatshuishoudkunde en de statistiek , inzonderheid vaa Nederland en van zone kolonien en bezittzngen zn andere werelddeelen. In de meeste provincien was de statistische kennis der candidaten goring , .bij enkelen vrij goed. Op z er eenvoudige vragen bleef men somtijds het antwoord schuldig , on waar , gelijk bijv. in de provincie Utrecht , sprake was van verkeerde methoden , hier on daar in de statistiek gevolgd , of van de wijze waarop zij in andere landen toogepast wordt , bleek het niet zelden , dat de examinandi dit vak ten eenenmale verwaarloosd hadden. 31.4 de staatshuishoudkunde was het iets beter gesteld , 2

evenwel waren ook hierin de uitkomsten verre van bevredigend. De Commissie in Gelderland getuigde dat de kennis van het meerendeel der candidaten zeer gering was ; slechts van 5 der 23 adspiranten kon het examen in dit vak goed of meer dan dat genoemd worden. Vele candidaten schenen volkomen onbekend met de stelsels van Ricardo , Malthus en andere gewigtige onderwerpen.

heeten. Vooral lieten , bij vele candidaten , de uitspraak on vaardigheid in het gebruik der taal to wenschen over, terwijI de inhoud der opstellen , zoowel wat taal als stij1 betreft , dikwijls gebrekkig werd genoemd. In zeer enkele provincien waren de opstellen voldoende, doch ook daar was de litterarische on grammaticale kennis der candidaten oppervlakkig. Weinig belezenheid scheen een algemeen gebrek to zijn.

I. De aardrijkskunde. N. De Duitsche taal en letterkunde. De kennis der candidaten van dit vak was zeer uiteenloopend ; ofschoon door de meerderheid der Commissien de uitslag van het onderzoek bevredigend genoemd werd , kon nergens op degelijke en ruim voldoende bekwaamheid in het algemeen gewezen worden. Van verschillende zijde word de opmerking gedaan , dar bij velen de kennis van onze kolonien en overzeescho bozittingen te wenschen overliet.

K. De geschiedenis. Hetgeen van de aardrijkskunde gezegd is , kan nagenoeg ook hier golden. Bij sommigen was de kennis der rniddeleeuwen , bij anderen die der oudheid , niet zeer gunstig.. Door sommige der in Limburg geexamineerde candidaten scheen de geschiedenis der XIXde eeuw eenigzins verwaarloosd to zijn , on Hot ook , gelijk in Zuidholland , waar het examen overigens bevredigende uitkomsten opleverde, de chronologische kennis to wenschen over. In het algemeen bleek de vaderlandsche minder dan de algemeene geschiedenis beoefend to zijn.

Vrij wat gunstiger getuigenis dan van de Fransche , kon van de Hoogduitsche taal en letterkunde gegeven worden. Hoewel enkele candidaten een ongunstige uitzondering daarop maakten , kon van verreweg het meerendeel gezegd worden , dat zoowel de grammaticale als de litterarische kennis voldoende was. Feilen in de opstellen gemaakt, kouden vrij algemeen bij het mondeling onderzoek verbeterd worden, waaruit tevens block , dat men zich vrij wet , soms zeer goed, in de Duitsche taal wist uit to drukken.

0. De Engelsche taal en letterkunde. In geen enkele provincie kon de uitslag van het examen in de Engelsche taal en letterkunde bepaald onvoldoende genoemd worden ; meermalen was er reden tot tevredenheid. Evenwel was de uitspraak nog al eons gebrekkig. Andere candidaten daarentegen wisten zich zeer goed van de taal to bedienen, terwijl niet zelden bleek dat de examinandi over het algemeen met vrucht een aanzienlijk getal klassieke werken gelezen hadden.

L. De Nederlandsche taal en letterkunde.

Alle Commission waren van oordeel, dat het examen in dit vak tot bevredigende , dikwijls tot zeer gunstige , uitkomsten geleid had. Aileen de Commissie in Zeeland zegt van den uitslag van het onderzoek het volgende : » Aan taalkunde scheen in den laatsten tijd weinig of niets gedaan to zijn door het grootste gedeelte der examinandi ; de kennis onzer letterkunde was even zoo gebrekkig. Deze had VONDEL'S Palamedes", een ander zijn » Lucifer " gelezen , maar daarbij bepaalde zich dan ook meestal de lectuur. Slechts twee of drie maakten in dit opzigt eene gunstige uitzondering, en gaven bewijzen van belangstelling in den tijd waarin , en de omstandigheden waaronder een stuk verscheen." Bij al het goede dat zoowel omtrent de taalkundige als letterkundige kennis der candidaten getuigd werd, moest nogtans meermalen de opmerking gedaan worden , dat vele examinandi blijken gegeven hadden van weinig to hebben gelezen , hetgeen op de litterarische kennis en de stijileer een ongunstigen invloed uitgeoefend. had. De Commissie in Gelderland wees er met nadruk op , dat het spraakkunstig gedeelte •van dit examen veel beter was dan in orige jaren. In sommige provincien leverde bet schriftelijk werk veel beter uitkomsten dan het mondeling onderzoek.

M. De Fransche teal en letterkunde. Niets meer dan bevredigend kan over het algemeen de uitslag van het examen in de Fransehe teal en letterkunde

P. De beginselen der handelswetenschappen, daaronder die der warenkennis en het boekhouden. Leer uiteenloopende resultaten leverde het onderzoek naar doze vakken op. Het examen kon evenwel over het algemeen niet ongunstig genoemd worden ; door sommige Commission werd zelfs de vaardigheid der candidaten in het boekhouden genoemd. Hoewel ook hierbij uitzonderingen waren , bleek over het geheel , dat het schriftelijk examen beter uitkomsten ten gevolge had dan het mondeling onderzoek. Verscheidene candidaten hadden goon juiste begrippen van de balans , on de kennis van berekeningen on van rekening-courant lief hier en daar to wenschen over , doch het meerendeel der examinandi was daarentegen met handelspapier on daaruit voortvloeijende verpligtingen vrij wel bekend. De warenkennis was goring. B Het hand- en regflijnig teaenen. Het lijnteeketien stond vrij wat boron bet handteekenen. lion van eerstgenoemd vak door sommige Coma i4sien een gunstig, door verscheidene eon zeer gunstig getuigenis algelegd worden , van het handteekenen kon niet anders worden gezegd dan dat , behoudens enkele loffelijke uitzonderingen , de candidaten van dat vak al zeer weinig work hadden gemaakt , hetgeen onder anderen zeer dui-

deliik in de provincie Overijssel uitkwam, waar de grootste heift ter naauwernood, sommigen in het geheel niet , een kop naar een voorbeeld wisten te schetsen.

BIJLAGE G.

VERSLAG DER COM1VIISSIE, belast met het afnemen van de examens B, volgens artt. 61-65 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad n°. 50).

Aan Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken. De Commissie, benoemd bij beschikking van Uwe Excel-. lentie dd. 29 Mei 1875 , lit. F , afd. V, tot het afnemen der examens B, volgens artt. 61-65 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad n°. 50) , heeft de eer , ter voldoening aan art. 66 dier wet, U het volgende verslag barer werkzaamheden aan to bieden. In eene voorloopige vergadering, op den 5den Junij to Delft gehouden , werd besloten het examen in alle vakken schriftelijk of te nemen en mondelinge examens te doen plaats hebben , wanneer hot schriftelijk work van een candidaat geene voldoende gegevens ter beoordeeling opleverde. Het examen in de scheikunde zou daarenboven praktisch in het laboratorium geschieden. De Commissie verdeelde zich verder in sub-commissien , die zich meer bijzonder met de afzonderlijke vakken zouden bezig houden. Eindelijk bepaalde zij , dat het examen op 17 Junij zou aanvangen en de volgende dagen zou worden voortgezet , telkens van 's voormiddags 8% tot 12 uur en 's namiddags van 1-4 uur. verdeeling der examenvakken over de verschillende dagen geschiedde aldus:

het vervaardigen van bouwkundige en waterbouwkundige teekeningen , e'bepaald , dat zij , wier ingeleverde en behoorlijk gewaarmerkte teekeningen het bewijs gaven van voldoende bedrevenheid , van het examen daarin werden vrijgesteld. De Commissie veroorlooft zich de vrijheid, dezen maatregel ook aan volgende c3mmissien voor examen B in overweging te geven. Zij meent , dat door de toepassing dozer bepaling ook op het handteekenen, eon prikkel zal gegeven worden tot meerdere beoefening van dat vak. Zestig kweekelingen der Polytechnische school hadden zich aangemeld ter verkrijging van edn of meer der getuigschrirten B. V.56r den aanvang trokken zich 4 candidaten terug, terwijl in den loop van 't examen dit voorbeeld weldra door 9 an dezen gevulgd werd , zoodat het met 47 candidaten ten einde werd gebragt. Op den 28sten Junij hield de Commissie hare eindvergadering en bepaalde , dat aan 25 van de 47 geexamineerde candidaten eon getuigschrift zou worden uitgereikt. Daaronder waren: Civiel , bouwkundig en werktuigkundig ingenieur : geijxamineerd 24 ; toegelaten 14 (1 alleen voor worktuigkundig ingenieur; 6 hadden zich teruggetrokken) ; Civiel en bouwkundig ingenieur : geexamineerd 10; toegelaten 3 (1); Scheepsbouwkundig en werktuigkundig ingenieur: geexamineerd 2; toegelaten 2 (1 had zich teruggetrokken) ; Scheepsbouwkundig ingenieur:

Donderdag 17 Junij. Differentiaal-rekening en hoogere algebra. Vrijdag

18 »



Burgerlijke bouwkunde.

Donderdag 24 Vrijdag 25 Zaturdag 26

Werktuigkundig en mijnen-ingenieur: geexamineerd 4; toegelaten 3;

Natuurkunde.



Woensdag 23

geexamineerd 5; toegelaten 2 (6 hadden zich terugtrokken) ;

Beschrij ven de meetkunde en bolvormige driehoeksmeting.



Maandag 21

Maandag 28

Werktuigkundig ingenieur :

Integraal-rekening en analytische meetkunde.

Zaturdag 19

Dingsdag 22

ge e xamineerd 1 ; toegalaten 1 (2) ;

•

a0

Idem kennis van bouwstoffen , scheikunde.

Scheikunde, delfstofkunde. Handteekenen en praktisell° scheikunde. »



Handteekenen en praktische scheikunde. Mondelinge examens.

Zij , die voor bun schriftelijk work in wiskunde of bouwkunde een voldoend cijfer verkregen hadden, werden van het mondeling examen in die vakken vrijgesteld. In de natuurkunde werden mondeling geexamineerd zij , wier schriftelijk werk onvoldoende was , doch eenigen twijfel, omtrent hunne kennis van dat vak overliet. Ten opzigte van het handteekenen werd , even als van

Mijnen-ingenieur : geexamineerd 1; toegelaten 0. Niet meer dan 6/ 12 der candidaten , die zich hadden aangemeld , kon dus het getuigschrift verkrijgen. De Commissie meent daze uitkomst niet zonder eenige opmerkiiig to mogen vermelden. Zij heeft niet voorbijgezien , dat bij examen B niet meer kennis en inzigt mag geeischt worden , dan hoogstens gemiddeld van jongelieden van ongeveer 20 jaren kan verwacht worden. De wiskundige vraagstukken waren alien zoo gekozen dat geene bijzondere vinding of kunstgrepen your de oplossing noodig waren en de onderwerpen , waarover opstellen gemaakt moesten worden , gaven door hunnen omvang aan de candidaten ruimschoots gelogenheid to doen (1) 4 dezer candidaten hadden bij beschikking Uwer Excellontie vrjjstelling van examen in de vakken a e. —

(2) Deze candidaat had dezelfde vrOstelling.

2 blijken van hunne kennis in de meest voorkomende zaken. Voor ieder , die met matigen aanleg en behoorlijk voorbereid zijne ingenieurs-studien aanvangt , is het moaeliik zich do-or gezette studie in twee jaren zoo ver op de hoogte te stellen der examenvakken, dat hij zonder moeite voldoend schriftelijk examen kan afleggen , en daar hij dan van hot mondeling examen is vrijgesteld, is ook zijn welslagen verzekerd. Neemt men hierbij in aanmerking dat slechts 10 geexamineerden in alle vakken voldeden en er nog 15 werden toegelaten , die in een of meer vakken te kort schoten , dan kan uit het examen Beene andere gevolgtrekking worden afgeleid , dan dat de studio van de groote meerderheid der candidaten , hetzij door gemis aan ijver, hetzij door gemis aan grondigheid veel to wenschen had overgelaten. Zonderling voor 't minst genomen, moot de houding heeten van hen , die zich tot het afleggen van examen hadden aangemeld , maar waarvan enkelen reeds v66r het examen , de meesten na het bijwonen van een paar zittingen , zich terugtrokken. Het felt bewijst of dat de candidaten zelt Been begrip hadden van hetgeen redelijkerwijze van hen kan gevorderd worden en het weislagen meer van bun gelukkig gestarnte dan van hunne kennis verwachtten , of dat zij meenden hunne tekortkoming door het vertoon eener vrijwillige terugtrekking to kunnen bedekken.

Het ontwerpen der vragen , het beoordeelen der schriftelijke antwoorden en bet afnemen der mondelinge examens is aan de betrokken subcommission overgelaten. Bij de beoordeeling van de kennis der candidaten heeft de Commissie ook gelet op de door hen gedurende hun studietijd vervaardigde en behoorlijk gewaarmerkte teekeningen. De examens hebben plaats gehad • in de gebouwen der Polytechnische school, en wel van 17 Junij tot en met 1 Julij , dus gedurende 13 examendagen , van 8 3/4 tot 12 uur des voormiddags en 1 tot 4 uur des namiddags. De verdeeling van den tijd en de korto aanduiding der gedane vragen blijken uit het volgend overzigt, waarin de verschillende examens achtereenvolgens worden opgegeven. A. Technologie. 17 Junij. Burgerlijke bouwk,unde (schriftelijk). Het teekenen van een ontwerp van een houten loods op gemetselden voet met paalfundering, in plattegrond , opstand en doorsnede. 18 Junij. Scheikundige technologie (schriftelijk). Van de candidaten werd een opstel ge-vraagd over eon der drie volgende onderwerpen.

Namens de Commissie,

a. Da soda-industrie volgens de methode van Leblanc on die van lateren tijd.

J. BOSSCHA, Voorzitter,

b. De metallurgie van het lood en qualitatief onderzoek van gewoon handelslood.

H. J. RINK

,

Secretaris.

c. De staalfabricatie en het qualitatief onderzoek van staal. Evenzoo over een der drie volgende onderwerpen a. De fabriekmatige bereiding van anthraceen en de synthetische bereiding van alizarine. VERSLAG DER COMMISSIE , belast met het afnemen van het examen B, volgens art. 60 , en de examens C, volgens artt. 61-65 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad no. 50).

b. De bier- en spiritusbereiding. c. De bereiding , zamenstelling , mogelijke vervalsching en onderzoek van azijn. Mechanische technologie (mondeling).

Aan Zijne Excellentie den heer Minister van Binnenlandsche Zaken. De Commissie , bij beschikking van Uwe Excellentie van 29 Mei 1875, lit. F, 5de afdeeling, benoemd tot het afnemen van het examen B , volgens art. 60, on van de examens C, volgens artt. 61-65 der wet tot regeling van het middelbaar onderwijs , heeft de eer Uwe Excellentie , in voldoening aan art, 67 dier wet, verslag van hare werkzaamheden aan to bieden. Aan het examen hebben zich onderworpen 45 candidaten, alien leerlingen van de Polytechnische school, in het bezit van de in titel V der wet gevorderde getuigschriften. In het geheel zijn door 43 candidaten examens afgelegd , daar twee hunner zoowel het diploma voor civiel-ingenieur als dat voor bouwkundig ingenieur of architect wenschten to verkrijgen. Die examens waren : B Art. 60 (technoloog) . 8 » 61 (civiel ingenieur) C 29 C C C



» 62 (bouwkundig ingenieur of architect) 2 63 (scheepsbouwkundig ingenieur) 1 64 (werktuigkundig ingenieur). . 5

Onder het bovenstaande aantal zijn niet begrepen vier candidaten , die zich bij den aanvang van of gedurende het examen hebben teruggetrokken. In eene eersie bijeenkomst op Maandag 7 Junij , heeft de Commissie de noodige bepalingen vastgesteld omtrent de inrigting van het examen en de wijze van beoordeeling. Zij heeft zich voor de verschillende vakken in subeommissien verdeeld.

19 Junij. Analytische scheikunde (schriftelijk). Beantwoording van een der volgende vragen : a. Beschrijving van de quantitative analyse van een in zuren onoplosbaar silicaat dat K Nu., Ca. [Aid en [F. Ed bevat. b. Idem van dun vloeibaar brons , bevattende wat de metalen betreft koper, tin , lood en zink. Evenzoo van een der volgende vragen : a. Beschrijving der analyse van een monster beetwortelsuiker-naproduct , vooral met betrekking tot zijn rendement bij het raffineren. b. Op welke wijze kan men de hoofdbestanddeelen van ruwen houtgeest isoleren , en hoe zich langs den physischen en chemischen weg van den aard dier bestanddeelon overtuigen. Toegepaste natuurkunde (schriftelyk). Beantwoording van twee vragen omtrent de volgende onderwerpen : Bepaling van het soortelijk gewigt van vaste ligchamen en vloeistoffen, in het bijzonder door ara)meters. Het zamengestelde mikroskoop. Bepaling van elasticiteit on weerstandsvermogen van vaste ligchamen. Inrigting en gebruik van gewone spectroskopen en van die a vision directe. Voornaamste toepassingen van vlakke spiegels. Middelen tot bet meten der snelheid van verbrandingsproducten en van lucht in schoorsteenen en ventilatiekanalen.

Scheikunde en scheikundige technologie (mondeling).

21 Junij. Beschrijvende meetkunde (schriftelijk). Het .teekenen, van de perspectief van eerie op hot horizontal° vlak staande afgeknotte rogelmatige zeshoekige piramide en de bepaling der eigen on slagschaduwen van een kegel en kubus beiden op het horizontale vlak , z66, dat de schaduw van den keg,eltop op het bovenvlak van den kubus valt. Theoretische en toegepaste mechanica (schriftelg k.). Bepaling der maximum-belasting voor een houten balk van gegeven afmetingen in de uiteinden ondersteund en geliikmatig belast. Berekening van de toeneming der drukking op de zijwanden en bodem van een met water gevuld vat van gegeven vorm en atmeting , bij indompeling van een voorwerp van gegeven volume en soortelijk gbwigt en bepaling van de rijzing van het perspunt voor elk der zijwanden.

1 Julij. Kennis van werktuigen Toegepaste natuurkunde Scheikunde en scheikundige technologic

mondeling.

B. Civiel ingcnieur. 17 Junij. Landmeten en waterpassen (sohriftelijk). Een schets van een terrein gegeven zijnde , werd gevraagd om, ter uitvodring eener onderstelde opmeting van dat terrein , op die schets alle noodige meetlijnen aan to geven en in het kort de wijze to beschrijven , waarop en met welke instrumenten de metingen kunnen geschieden. Eene vraag over de bepaling van afstanden op het terrein door regtstreeksche meting. Schoone bouwkunde (schriftelyk).

22 Junij. Mechanische technologie (schriftelijk). Maken van een opstel over een der beide volgende onderwerpen

Vragen ontleend aan de geschiedenis der bouwkunde en het teekenen van een kolom met hoofdgestel in Griek-. schen stijl.

a. De draaibank, Naar gebruik en hetgeen daarmede in betrekking staat.

18 Junij. Theoretische en toegepaste mechanica (schriftelijk).

b. De beginselen waarop het spinnen berust en de wijze , waarop dezen bij de spinmachine in toepassing worden gebragt. Idem over : Het fijn malen van stoffen in het algemeen , met toepassing op een bepaald fabrikaat. Mechanische technologie (mondeling). 23 Junij. Toegepaste en theoretioche mechanics Bouwkunde en kennis van bouwstoffen

mondeling.

Scheikunde (schriftelelijk).

Fen vraagstuk betreffende de drukking en beweging van eene in hellenden stand op een horizontaal on tegen een verticaal viak geplaatste staaf, alleen onder den invloed der zwaartekracht naar beneden schuivende. Een vraagstuk betrekkelijk het perspunt van eene in een zware vloeistof geplaatste figuur. Een vraagstuk betrekkelijk de bepaling der doorbuigincr, de lijn der momenten , de buigpunten der lengte-as en het draagvermogen van eene prismatische balk, aan de einden horizontaal bevestigd en dragende op gelijke afstanden van de einden een gelijk gewigt. Het opmaken van de formule voor de permanente , niet eenparige afstrooming van water in een prismatisch rivierof kanaalbed. 19 Junij. Waterbouwkunde (schriftekik).

De beantwoording van minstens den der onderstaande vragen omtrent : a. de wegen , welke men kan inslaan om de constitutie van organische verbindingen to bepalen ;

Het ontwerpen en teekenen van een houten draai- en rolbrug en van eene ijzeren kraanbrug met opgave van de evenwigtsvoorwaarden. Het teekenen van eene spoorwegbrug, vakwerk iste orde, naar gegeven type.

b. synthese van organische verbindingen ; c de werking van PQ 3 en PQ 5 op water en op organische verbindingen. 24 Junij. Bolvormige driehoeksmeting (schriftelijk). Berekening van de derde zijde van een driehoek , waarvan twee zijden en de ingesloten hoek gegeven zijn. Analytische meetkunde (schriftelijk). Fen vraagstuk uit de leer van den cirkel en een uit die van de ellips. Kennis van werktuigen (schriftelyk). Eene beschrijving, zoo noodig door schetsen opgehelderd, van een of meer der meest gebruikelijke stoomketels voor landmachines of van de werktuigen voor het meters van arbeid (dynamometers). 25 Junij. Bolvormige driehoeksmeting • Analytische en beschrij vende meetkunde mondeling. Scheikunde Scheikundige technologie Bouwkunde en kennis van bouwstoffen

Waterbouwkuude (mondeling). 21 Junij. Burgerlijke bouwkunde (schriftelijk). Het ontwerpen van een waterstation met wachterswoning met do voornaamste details op groote schaal. 22 Junij. Waterbouwkunde (schriftelijk). Het ontwerpen van een paar eikenhouten puntdeuren voor eene schutsluis van gegeven afmetingen , en bet bepalen van de afmetingen van eenige der zamenstellende deelen. •Het ontwerpen van een plan tot indijken , droogmaken en verkavelen van een gedeblte zee , volgens eene gegeven schets met peilingen , waterstanden , enz. Waterbouwkunde en Burgerly ke bouwkunde

mondeling.

23 Junij. Kennis van werktuigen c mondeling. Waterbouwkunde Administratief regt

.

)

26 , 28 en 29 Junij. Praktische onderzoekingen in het laboratorium. 30 Junij. Hand- en ornamentteekenen. Het teekenen naar een ornament in pleister.

24 Junij. Waterbouwkunde (schriftelijk). a. Het schetsen van verbindingen van onderdeelen van ijzeren bruggen , en vragen betrekkelijk de evenwigtsvoorwaarden van ophaalbruggen en den bouw van pijlers voor groote balkbruggen. b. Vragen omtrent do vereischten van een bestek , de definitie van verschillende benamingen in de waterbouwkunde voorkomende, de bestemming van eenige bestaande

4 waterstaatswerken , de verbindingen van onderdeelen van sluizen en de inrigting van stuwen. Waterbouwkunde en Burgerlyke bouwkunde

mondeling.

D. Scheepsbouwkundig ingenieur.

25 Junij. Waterbouwkunde (schrifteligk). Vragen betrekkelijk den vorm van havens en de inrigting en zamenstelling van havendammen. Het teekenen van eene ijzeren draaischijf van gegeven middellijn. 26 Junij. Geodesie (schriftelijk). Eene vraag omtrent het bij eerste benadering in rekening brengen van de spheroidische gedaante der aarde bij de berekening van het breedte-verschil tusschen de hoekpunten eener triangulatie. Het geven van een overzigt der meest gebruikelijke kaartenprojectien , met vermelding barer voornaamste eigenschappen. Administratief regt (schriftelijk). Het geven van een overzigt der onteigeningswet in verband met art. 147 der Grondwet , of: van de wet van 9 October 1841, betreffende de magt der waterschapsbesturen , en van de wet van 12 Julij 1855, houdende voorloopige voorziening in sommige waterstaatsbelangen. 28 Junij. Hand- en ornamentteekenen. Het teekenen naar een kop en naar een ornament in pleister, Theoretische en toegepaste mechanica Administratief regt en •Kennis van werktuigen

mondeling.

19 , 21 on 24 Junij. Scheepsbouwkunde (schriftelijk). Vragen over het spantenstelsel en de inrigting der buitenhuid van houten , ijzeren en composite schepen ; de vvijzen waarop de buitenhuiden worden waterdigt gemaakt en gehouden ; de voornaamste rondhouten on hunne wijze van zarnenstelling; de voornaamste soorten van zeeschepen en hunne tuigen ; de gegevens welke men bij het ontwerpen van een schip noodzakelijk behoeft en de berekeningen welke gemaakt moeten worden om zich van eene goede uitkomst to verzekeren ; de stabiliteit, hare soorten en de wijze waarop zij berekend wordt.

23 Junij. Waterbouwkunde (mondeling). mondeling.

24 Junij. Scheepsbouwkunde (mondeling). 25 Junij. Kennis van werktuigen (sehriftelijk).

30 Junij. Kennis van werktuigen (schriftelijk). eene beschrijving, zoo noodig door schetsen opgehelderd van werktuigen voor polderbemaling of van heiwerktuigen.

,

Theoretische en toegepaste mechanica Landmeten en waterpassen en Burgerlij k,e bouwkunde

mondeling.

Theoretische en toegepaste mechanica Landmeten en waterpassen

mondeling.

Een der candidaten , die geen situatieteekeningen had overgelegd , is in de gelegenheid gesteld om van zijne bekwaamheid daarin to doers blijken. C. Bouwkundig ingenieur of architect. De beide candidaten voor het diploma van bouwkundig ingenieur of architect onderwierpen zich tevebs aan het examen voor civiel ingenieur. De beoordeeling van hunne kennis in de meeste vakken kon zich daarom gronden op de uitkomsten van het examen voor civiel ingenieur, in erikele valken alleen moest het onderzoek zich verder uitstrekken of door bijvoeging van vragen gewijzigd worden. Die bijvoeging of wijziging wordt derhalve alleen bieronder medegedeeld. 21 en 23 Junij. Burgerlijke bouwkunde (schriftelijk). Het waken van een ontwei'p voor een gemeentehuis met politiebureau voor een gemeerite van den derden rang. 28 Junij. Hand- en ornamentteekenen. Het teekenen van een ornament arabesque en kop naar pleistermodel. 9 Junij. .4rgerliike bouwkunde (schrifteliik).

Eon vraagstuk betreffende de drukking en beweging van eene in hellenden stand op een horizontaal en tegen een verticaal vlak geplaatste staaf, alleen onder den invloed der zwaartekracht naar beneden schuivende. Een vraagstuk betreffende het perspunt van een in cone zware vloeistof geplaatste figuur. Een vraagstuk betrekkelijk de bepaling der doorbuiging, de lijn der momenten, de buigpunten der lengte as en het draagvermogen van een prismatische balk aan de einden horizontaal bevestigd , on dragende op gelijke afstanden van de einden een gelijk gewigt. Het opmaken van de formule voor do afschuivende krachten in de dwarsdoorsnede van een doorgebogen prismatisch ligchaam.

Het schetsen, opmeten en in teekening brengen van een gegeven model.

boven.

1 Julij.

18 Junij. Theoretische en toegepaste mechanica (schriftelijk).

22 Junij. Teekenen van werktuigen.

29 Junij. Hand- en ornamentteekenen. Landmeten en waterpassen Administratief regt en Theoretische en toegepaste mechanica

Het teekenen van Mails van het gemaakte ontwerp van het gemeentehuis met politiebureau; van het plafond der raadzaal en van een of meer voorname onderdeelen van den voorgevel op ware grootte.

Eene beschrijving, zoo noodig opgehelderd door schetsen a. van een scheepsstoomketel van middelbare drukking; of b, van de meest gebruikelijke stoomwerktuigen voor raderbooten. Kennis van werktuigen. (mondelin ►). 26 Junij. Theoretische en toegepaste mechanica (mondeling). 28 Junij. Waterbouwkunde (schriftelijk). Vragen , betrekkelijk de vereischten van reedon , buitenhavens en binnenhavens. Het schetsen van een gemetseld droogdok , met aanduiding van de wijze hoe schepen daarin worden gesteund. F. Werktuigkundig ingenieur. 17 Junij. Burgerlijke bouwkunde (schriftelgk). Het teekenen van de zolderbindlaag van een gebouw van gegeven vorm , met plattegrond , opstand en lengte, doorsnede der kap. 18 Junij. Theoretische en toepaste mechanica (schriftelijk). Een vraagstuk betreffende de drukking en beweging van eene in hellenden stand op eon horizontaal en tegen een vertikaal vlak geplaatste staaf alleen onder den invloed der zwaartekracht naar beneden schuivende. Een vraagstuk betrekkelijk het perspunt van een in een zware vloeistof geplaatste figuur. Fen vraagstuk betrekkelijk de bepaling der doorbuiging , de lijn der momenten , de buigpunten der lengte-as en het draagvermogen van een prismatische balk, aan de einden

5 horizontaal bevestigd en dragende op gelijke afstanden van de einden een gelijk gewigt. Het opmaken van de formule voor de afschuivende krachten in de dwarsdoorsnede van een doorgebogen prismatisch ligchaam. 19 , 21 , 23 , 24 en 25 Junij. Werktuigbouwkunde (schriftelijk). Het maken van schetsen met korte beschrijving en aanwijzing der vereischte berekeningen , van : De meest gebruikelijke soorten van stoomketels voor landmachines met hare inmetseling ; bootketels voor middelbare en hooge drukking of locomotiefketels ; eene bestaande stoommachine met hare situatie , enz. ; de voornaamste typen van rader- of schroefbootmachines of locomotiven ; de inrigting en het gebruik van het regthoekige en het pooldiagram voor de gewone stoomschuif werkende met expansie en compressie ; een of meer der gebruikelijke coulisse-inrigtingen. 21 on 24 Junij. Werktuigbouwkunde (mondeling). 22 Junij. Mechanische technologie (schriftelyk). Maken van een opstel over een der beide volgende onderwerpen : a. de draaibank , haar gebruik en hetgeen daarmede in betrekking staat ; b. de beginselen waarop het spinnen berust on de wijze waarop deze bij de spinmachines in toepassing worden gebragt. Idem over de eigenschappen der ijzer- on staalsoorten , in verband met de wijze van bereiding. 25 Junij. Mechanische technologic en Kennis van werktuigen

(mondeling).

26 Junij. Administratief regt (schriftelijk). Het geven van een overzigt van de wet van 28 Mei 1869 , regelende bet toezigt op het gebruik van stoomtoestellen en van de voornaamste bepalingen van het Koninklijk besluit van 24 September 1869 tot uitvoering dezer wet uitgevaardigd ; of: van de wet van 7 April 1875 , regelende het toezigt op het gebruik en de dienst der spoorwegen en van de voornaamste bepalingen van het Koninklijk besluit van 12 Mei 1863 omtrent hetzelfde onderwerp.

gedurende eon zuigerslag verrigt , en een omtrent de ver gelijking ten opzigte van dwarsdoorsnede , gewigt en uittrekking van drie verschillende ligchamen wier totale , verticaal geplaatste en boven bevestigde lengte-assen eves lang zijn en die behalve hun eigen gewigt , aan het benedeneind een zelfde aangehangen gewigt moeten kunnen dragen. 28 Junij. Bouwkunde on .Kennis van bouwstoffen

Kennis van werktuigen (schriftelijk). Het geven eener beschrijving , zoo noodig door schetsen opgehelderd , van werktuigen voor polderbemaling of van hijschkranen. Het ontwerpen en in teekening brengen van een stoomzuiger met zuigerstang , juk , lijblok en drijfstang voor een cylinder van gegeven afmetingen. 29 Junij. Kennis van werktuigen en theoretische en toegepaste mechanica

Eon vraagstuk betrekkelijk den arboid door den stoom

(mondeling).

Handteekenen. Het teekenen van een bankschroef naar model. 30 Junij. Theoretische en toegepaste mechanica en (mondeling). administratief regt. Op Vrijdag den 2den Julij kwam de Commissie bijeen om kennis to nemen van het oordeel der subcommissie over de examens in de verschillende vakken. Het bleek dat slechts twee candidaten in alle vakken hadden voldaan en dat sommigen in 66n, anderen in twee of meer vakken meer of minder waren to kort gekomen. Als beginsel aannemende , dat het ontbrekende in sommige vakken door meerdere kennis in andere kon worden goedgemaakt , daarbij acht gevende top de verschillende waarde der vakken in verband met het verlangde diploma , is de Commissie tot het besluit gekomen dat aan via der candidaten voor technoloog , aan vifftien voor civiel ingenieur , aan twee voor bouwkundig ingenieur of architect , aan een voor scheepsbouwkundig ingenieur en aan vier voor werktuigkundig ingenieur het diploma mogt worden toegekend. Een candidaat voor het diploma van bouwkundig ingenieur of architect verkreeg ook dat voor civiel ingenieur. Haarlem , 18 September 1875.

Kennis van werktuigen (mondeling). Theoretische en toegepaste mechanica (schriftelijk).

(mondeling).

De Comrnissie , J.

R. T. ORTT

Voorzitter.

J. M. F. WELLAN, Secretaris.

BIJLAGE 11.

VERSLAG DER COMMISSIE, in 1874 belast met het

examineren van hen, die acten van bekwaamheid verlangden voor middelbaar onderwys in wis- en natuurkundige wetenschappen , landbouwkunde , teekenen , boetseren en gymnastiek.

Aan Zyne Excellentie den Heer Minister van Binnenlandsche Zaken. De Commissie, krachtens art. 69 der wet van 2 Ma 1863 (Staatsblad n°. 50) door Uwe Excellentie, bij beschikking van 28 April 1874 , n°. 177, 5de afdeeling , benoemd tot het examineren van hen , die acten van bekwaamheid verlangden voor middelbaar onderwijs in de wis- en natuurkundige wetenschappen , de landbouwkunde , het teekenen en boetseren en de gymnastiek , heeft de eer Uwer Excellentie het verslag harer werkzaamheden aan bieden. De Commissie bestond uit de heeren : dr. M. SALVERDA , inspecteur voor het middelbaar onderwijs , lid en voorzitter ; dr. G. T. W. BAEHR , hoogleeraar aan de Polytechnische school to Delft A. J. VAN PESCH , hoogleeraar aan de Polytechnische school to Delft ; dr. C. P. BURGER , directeur der Rijks hoogere burgerschool to Leeuwarden ; dr. P. H. SCHOUTE , leeraar aan de hoogere burgerschool to Nijmegen ; dr. F. W. C. KRECKE oud-directeur der waarnemingen

to land aan het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut to Utrecht ; dr. J. BOSSCHA. JR., hoogleeraar aan de Polytechnische school to Delft ; dr. J. W. GUNNING , hoogleeraar aan het Athenaeum te Amsterdam ; dr. L. A. J. BURGERSDIJK , directeur der hoogere burgerschool to Deventer ; L. JANSE Bz. , directeur der Kweekschool voor de Zeevaart to Amsterdam ; B. DE POORTER , directeur der Rijks Akademie van beeldende kunsten to Amsterdam ; E. GUGEL hoogleeraar aan de POlytechnische school to Delft ; E. LLCOMBLE , leeraar aan de Polytechnische school to Delft; • dr. T. ZAAIJER, hoogleeraar aan de hoogeschool to Leiden ; E. DE JONG , leeraar aan de Rijks hoogere burgerschool to 's Hertogenbosch; dr. 0. PITSCH, leeraar aan de landbouwschool te Wageningen mr. J. P. AMERSFOORDT landhuishoudkundige te Haarlem m ermeer R. W. BOER, landhuishoudkundige to Warnsveld. Er hadden zich aangemeld 77 candidaten to zamen aanvragende 83 acten. lie namen on voornamen , geboorteplaatsen en woonplaatsen der candidaten , de vroeger door hen verkregen acten alsmede de uitslag van hun examen , vindt Uwe Excellentie in de specifieke lijst , reeds vroeger , brief dd. 9 Julij 1874 , n°. 711 , door den voo rzitter ingezonden. De acrd der verlangde acten , het aantal candidaten voor elke daarvan en de uitslag der examens, en tevens de namen der examinatoren zijn in de volgende tabel vermeld. ,

-

GETAL CANDIDATEN . brJ 0

O

EXAMINAT OREN.

A C T E. V.1.7b

N

1....

-

•

CL) GI

a) 0

• mil phti

K1 (Lagere wiskunde )

K u.... .......... . • (Beginselen der theoretische en toegepaste mechanica , kennis van worktuigkunde en der technologiej. .

. .......... (Beginselen der natuurkunde , scheikunde en kosmographie).

III



8

prof. BURGER , dr. SCHOUTE

16

8

4

4

dr. SCHOUTE , dr. KRECKE.

1

prof. BOSSCHA., prof. GUNNING , prof. BURGER.



2 GETAL CANDIDATEN

bP

O

z

A C T E.

be 4 EI e

KIv (Beginselen der natuurlijke geschiedenis).

° itg

1

2

11

Kvi (Hoogere machanica).

2

1

. . . .... (Zeevaartkunde).

4

1

18

1

Mt

:7-4 1 .52



• ...... (Hoogere wiskunde).

I

EXAMINATOREN.

8



1

prof. BURGERSDIJK.

3

prof. BAEHR, prof. VAN PESCH.

prof. BAEHR.

1

de heel JANSE, dr. KRECKE.

14

3

(Handteekenen). MIT (Regtlijnig teekenen en perspectief)

0

. ..... (Boetseren). . . . (Gymnastiek). R • • • • tLandbouwkunde).

prof. GUGEL prof. DE POORTER, prof. ZAAIJER dr. SCHOUTE. ,

,

9



5

,,

1

4



6

10 1

,,

1



4

prof. GUGEL, prof. VAN PESCH.

2

de heer LAcomBLE , prof. GUGEL.

4

prof. ZAAIJER

1

dr. PITSCH, mr. AMERSFOORDT de heer BOER prof. BURGERSDIJK prof. GUNNING , dr. KRECKE de heer JANSE.

,

de beer DE JONG.

,

,

,

,

De verdeeling der candidaten in groepen , de duur der examens voor de verschillende acten en de wijze , waarop de candidaten werden geexamineerd , waren in hoofdzaak dezelfde als in vroegere jaren. Aileen bij het teekenen is de duur van het examen met een paar dagen verlengd , ten einde de candidaten zooveel mogelijk in de gelegenheid to stellen de door hen te leveren proeven zonder overhaasting to bewerken. Wat de verkregen resultaten in de verschillende vakken betreft, wenscht de Commissie ook ditmaal niet in herhaling to vervallen van hetgeen , veelal reeds meermalen naar aanleicling van vroegere examens is opgemerkt. Zij neemt derhalve de vrijheid alleen meer opzettelijk de aandacht to vestigen up het volgende. Voor de eerste maal had zich dit jaar onder de candidaten voor de acte KI (lagere wiskunde) eene dame aangemeld. Haar examen heeft in elk opzigt voldaan. Bij de examens voor de acte MI (handteekenen), waarvan de ongunstige uitslag in het oogvallend is , heeft de Commissie met leedwezen , maar ook met eenige teleurstelling , wederora onderscheidene candidaten opgemerkt, wier niet-slagen grootendeels daaraan scheen te wijzen , dat zij hadden gepoogd hun eigen leermeester to zij n , of wel in de keuze der personen aan wie zij zich soms met niet onbelangrijke geldelijke opofferingen — ter opleiding toevertrouwden , niet met genoegzame omzigtigheid waren to werk gegaan. Het is voldoende, de namen der Rijksakademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam , van de Teekenakademien to Rotterdam , 's Gravenhage , Deventer , van de Polytechnische school , to noemen , om to doen uitkomen , dat het aan gelegenheid tot het verkrijgen der noodige opleiding ten onzent geenszins ontbreekt. Wanneer de Commissie zich veroorloven mogt ook de

aandacht to vestigen op hetgeen haar voorkomt, in het thans vigerende programma voor de evengenoemde acte voor verbetering vatbaar to zijn , dan zou zij willen wijzen op de wenschelijkheid , dat het voorgeschreven PP teekenen van een beeld naar plaat", dat in zeer vele gevallen door de candidaten als een mechanisch nateekenen van het voorbeeld schijnt to worden opgevat, door bet in breede trekken teekenen naar het pleisterbeeld werd vervangen. Bij de examens voor de acte Mit (lijnteekenen en perspectief) , scheen bij vele candidaten eene grondiger studie der besebrijvende meetkunde gewenscht , dan waarvan het examen de bewijzen gaf. De eischen , voor de acte 0 boetseren) gesteld, acht de Commissie eigenlijk niet hoog genoeg om iemand to taxeren als docent. Zelfs met het bestaan der bepaling , in de 2de alinea van art. 77 der wet op het m;ddelbaar onderwijs voorkonaende, waarbij het bezit dezer acte tot het geven van boetseer-onderwijs niet noodig is verklaard , acht de Commissie deze al to lage eischen niet geheel to verdedigen. De examens voor de acte 1 (zeevaartkunde) , waarvoor zich ditmaal niet minder dan vier candidaten hadden aangemeld — den hunner echter is niet opgekomen — gaven examinatoren aanleiding tot do volgende beschouwingen. Hoezeer zij hunne tevredenheid moesten betoonen over het examen , door de candidaten afgelegd, achten zij echter hunne kennis to ddnzijdig to uitsluitend mathematisch. Wel wordt in het programma bij de meteorologie eenige kennis van natuurverschijnselen gevorderd , doch dit schijnt geenszins voldoende om to Leiden tot zoo ruime beoefening van natuurkennis als , ter wille van de oefening van het waarnemingsvermogen bovenal mag worden gewenscht. Bovendien ontbreekt er, naar inzien van examinatoren, nog een element aan het examen van leeraren in de zeeL

vaartkunde , en wet de prakfijk der zeevaart. Op alle zeevaartkundige scholen wordt door een ervaren zeeman onderwijs gegeven in die praktijk ; maar dit onderwijs wordt, in tegenstelling met dat in de theorie , geheel vrijgolaten en ook zonder acte gegeven. Het behoeft geen betoog, dat dit bedenkelijk is. Daar voor de acte R (landbouwkunde) zich slechts een enkele candidaat had aangemeld kan over de resultaten van het examen zelf bezwaarlijk in beschouwingen worden getreden. De Commissie acht zich intusschen verpligt er op to wijzen dat ook ditmaal het examen-programma voor genoemde vak gebleken is to lijden aan eene uitvoerigheid, vooral aan een mede op den voorgrond staan van louter propaedeutische vakken , die , voor het verkrijgen van bevoegde landbouwdocenten, een onoverkomelijke hinderpaal inag worden genoemd. Eindelijk zij het der Commissie vergund, Uwer Excellentie den wensch kenbaar to maken , door onderscheiden laden geuit, dat voortaan tot het houden der acte-examens niet meer de maand Mei , maar bij veorbeeld October mogt worden gekozen , in welken tijd hoogleeraren on leeraren beide gemeenlijk veel beter dan juist tegen het einde van den curses in bun gewonen werkkring kunnen worden gemist. Voor het in haar gestelde vertrouwen heeft de Commissie de ear, Uwer Excellentie haren dank to betuigen. Delft , Junij 1874. Namens de Commissie, De Voorzitter,, M. SALVERDA., De Secretaris , A. J. VAN PESCH.

VERSLAG DER COMMISkE, in 1874 belast met het afnemen van hel examen van hen, die acten van bekwaamheid verlangden voor middelbaar onderwijs in 1V ederlandsche taal en letterkunde , vreemde talon en hare letterkunde , geschiedkundige , staats- en handelswetenschappen en schoonschryven.

Aan Zijne Excellentie den beer Minister van Binnenlandsche Zaken. De Commissie , benoemd bij Uwer Excellentie's beschikking van den 28sten April 1874 ,, n'. 177, bde afd. , heeft d.e eer verslag to doen van hare werkzaamheden.

Er hadden zich in het geheel 161 candidaten aangemeld tot het afleggen van 162 examens, namelijk 109 mannelijke , onder welke ddn voor examen in geschiedenis on schoonschrijven , en 52 vrouwelijke. Eene voorbereidende vergadering word niet gehouden ; de regaling der examens heeft door den voorzitter plaats gehad , voor zooveel noodig na schriftelijk overleg met de laden. Het was niet mogelijk meer dan vier vrouwelijke candidaten op eenen dag to examineren , wilde men het beginsel in toepassing blijven brengen dat bij elk mondeling examen altijd behalve, de eigenlijke examinator,, nog minstens ddn lid der Commissie tegenwoordig behoorde to zijn. De examens der 52 vrouwelijke candidaten vorderden dus 13 dagen ; den 18den Mei aangevangen , hebben zij tot en met den 2den Junij geduurd. Den .den Junij zou dus met de examens der mannelijke candidaten een aanvang kunnen worden gemaakt. Voor talon , geschiedenis , aardrijkskunde , staatswetenschappen en schrijven waren 52 examens af to leggen ; bovendien hadden zich 58 candidaten voor boekhouden aangemeld. Hoewel twee laden der Commissie meer bepaald voor laatstgenoemde examens waren aangewezen , was het echter niet mogelijk in den regel meer dan drie candidaten voor dit vak per dag to examineren. De voorzitter besloot dus met die examens reeds den 28sten Mei een aanvang te doen maken en ze verder dagelijks voort te zetten , zoodat den 18den Junij zoowel doze examens als die der overige candidaten konden worden ten einde gebragt. Gedurende 4 dagen hadden dientengevolge gelijktijdig examens van vrouwelijke candidaten en van mannelijke candidaten voor boekhouden plaats , doch steeds , met het oog op het 3de lid van art. 69 der wet , in een an der locaal. De examens hebben ook dit jaar weder voor iederen candidaat niet langer dan den dag geduurd. De Commissie heeft zich de vraag gesteld of het ook beter zou zijn in het vervolg de werkzaamheden over twee dagen to verdeelen , zoodat op den eersten het schriftelijk werk ward gemaakt en op den tweeden het mondeling examen plaats had. Hoewel erkennende , dat aan een tweedaagsch examen en daarmede gepaard gaand langer verblijf to 's G-ravenhage bezwaren verbonden zijn , zoo zouden daardoor echter voor die enkele candidaten , voornamelijk vrouwelijke , die over vermoeidheid klaagden , alle grond tot zoodanige klagt ontnomen worden. Het scheen dus wenschelijk , dat een volgend jaar daarmede de proef ward genomen. Dat dit jaar de mondelinge examens niet werden gehouden in hetzelfde locaal waar ook het schriftelijk work gemaakt ward , was eene groote verbetering in vergelijking met vroegere ,wren ; het was duidelijk , dat de candidaten daardoor meer op hun gemak hun work konden maken. Van de 52 vrouwelijke candidaten is er 1 niet opgekorner' , met kennisgeving.. Van de 51 overige verkregen 31 de gevraagde acte ; 5 trokken zich onder het examen terug , 15 werden afgewezen. Het getal der mannelijke candidaten bedroeg 109 , waaronder den , die zich voor twee vakken , geschiedenis on schoonschrijven , had aangemeld , zoodat het getal der af to nemen examens 110 bedroeg. Door het niet opkomen van 10 candidaten , de meesten met kennisgeving , daalde dat cijfer tot 100. Van daze examens waren 33 met gunstigen uitslag , terwijl zich 11 candidaten onder het examen terugtrokken en 56 werden afgewezen. De volgende tabel vermeld den uitslag voor elk vak in 't bijzonder.

TABEL

GETAL VAN HEN , DIE

Loden

Gevraagde acte van bekwaamheid volgens

der Commissie,

•

0

bA tti)

de bij verschillende Koninklijke

door

besluiten vastgestelde

N

programma's.

c4-4

vie het examen werd

0

afgenomen.

as

a

:74a

N

Vrouwelijke candidaten.

Nederlandsche taal en letterkunde. Q.) (Progr. Geschiedenis . .. (Progr. Kviii, Q )

9

•

.

Aardrijkskunde (Progr. KIx , Q.)

3

Fransche taal en letterkunde • (Progr. L, Q.) Duitsche taal en letterkunde. (Progr. L, Q.) Engelsche taal en letterkunde • (Progr. L, Q.) Schoonschrijven (Progr. N.)

)1

4

?I

3

6

1

9

9

1

14

2

1

52

1

51

1

))

dr. P. ROMEYN. dr. D. J. STEYN PARVE en dr. J. DORNSEIFFEN.

1

))

dr. J. C. MATTHES.

2

/I

12

1

Totaal. .

8

12

14 • •

1

3

4

L. CHATELAIN.

5

dr. J. H. H. F. S. Gomm.

1

))

5

31

HtiLSMANN.

15

dr. D. J. STEYN MEYN.

F

PARVE

en dr. RO-

20

Mannelijke candidaten.

Nederlandsche taal en letterkunde Q.)j (Progr.

11

2

91

2

10

10 1

4

4

4

4

Staatshuishoudkunde • . • • • • (Progr. KX , Q.)

1

1

Staatsinrigting. . . (Progr. Q.)

2

1

1

1

Geschiedenis Progr. Kviii, Q.)

•

. .

Aardrijkskunde. . . (Progr. KIn , Q.)

Handelswetenschappen . (Progr. H , Q.) Boekhouden (Progr.

.

••

5

58

Q.)

Schoonschrijven (Progr. N.)

3

Fransche taal en letterkunde • • . (Progr. L, Q.) Duitsche taal en letterkunde. • • • (Progr. L. Q.)

3

6

))

dr. MATTHES.

4 6

dr. STEYN PARVP, en dr. DORNSEIFFEN. 1

1

1

mr. H. TER HAAR Bz. mr. TER HAAR..

6

53 I 17

1

1

30

36

Mr. TER HAAR

en E. H. C. SCHAEFER.

Mr. TER HAAR

en SCHAEFER.

))

1

2

2

dr. STEYN PARVE en dr. ROMEYN.

5

8 3

5

5

CHATELAIN.

4

5

dr. HilLSD,IANN.

1

1

5

6

1

5I

Totaal .

110

10

100 I 33

11

56

67

Algemeen totaal .

162

11

151 I 64

16

71

87

Engelsche taal en letterkunde . (Progr. L , Q

dr. ROMEYN.

5

1

))

4

Gomm.

5 Hierbij valt nog op to merken dat er onder de 17 voor het boekhouden toegelaten candidaten een voorkomt, aan wien , hoewel de acte voor schoolonderwijs was gevraagd , slechts eene acte voor huisonderwijs werd toegekend , daar het examen toonde, dat het hem bij voldoende kennis zoo wel van boekhouden als van koopmansrekenen aan de noodige paedagogische kennis ontbrak. Onder de toegelatenen waren er eenige , die reeds vroeger in een ander vak van middelbaar onderwijs eene acte van bekwaamheid voor schoolonderwijs hadden verkregen. Dit was het geval met eene vrouwelijke candidate , die vroeger cone acte voor aardrijkskunde en thans voor geschiedenis verkreeg, eene andere, die reeds acte voor Duitsch bezat en thans met gunstigen uitslag examen in Fransch aflegde en een derde, die beide laatstgenoemde acten juist in tegenovergestelde orde verkreeg. Onder de mannelijke candidaten , die voor Nederlandsch werden toegelaten , was een reeds in 't bezit van eene acte veer Fransch, een ander van eene acte voor Engelsch ; een meester in de regten , die vroeger een acte voor boekhouden had verkregen, legde nu met gunstigen uitslag examen in geschiedenis af. Twee, welke thans eene acte voor aardrijkskunde verkregen , bezaten die reeds voor de Nederlandsche taal en letterkunde. Eindelijk werd aan twee candidaten , die bevoegdheid be. zaten voor middelbaar onderwijs in wiskunde, de acte voor boekhouden uitgereikt, terwijl aan een candidaat, die in 1873 de acte voor huisonderwijs in boekhouden had verkregen , thans die voor schoolonderwijs in dat vak werd uitgereikt. Een zestal candidaten , die reeds voor middelbaar onderwijs bevoegd waren, slaagden niet in hunne poging om nog in een ander vak bevoegdheid te verkrijgen. Onder de toegelatenen waren 4 dames en 7 heeren ; die bij een vroegere gelegenheid waren afgewezen ; onder de thans afgewezenen waren er echter ook verscheidene die reeds vroeger voor hetzelfde vak afgewezen waren of zich onder het examen terugtrOkken, namelijk voor het Nederlandsch 2 , voor geschiedenis 1, voor Fransch 1, voor Duitsch 1, voor Engelsch 2 en voor handelswetenschappen 1, voor boekhouden 5 mannelijke candidaten ; voor Fransch 1, voor Duitsch 2 vrouwelijke candidaten. Eene vergelijking van den uitslag der examens met dien van bet vorige jaar luidt tot de volgende uitkomsten. Terwijl in 1873 van de 41 vrouwelijke candidaten 26, dat is 63 per cent slaagden , was dat thans het geval met 31 van de 51, dat is met ruim 61 per cent , hetwelk geen merkbaar verschil oplevert. Van de mannelijke candidaten werden in 1873 48 van de 101 candidaten toegelaten, thans slechts 33 N an de 100, hetgeen op een vrij aanzienlijken achteruitgang wijst. Do verhouding tusschen het geheel aantal toegelatenen en afgewezenen was dien ten gevolge in 1874 ook ongunstiger dan in 1873, daar het van 52 tot 42 ten honderd daalde. Het groot onderscheid tusschen den uitslag der examens van de vrouwelijke en mannelijke candidaten springt ook nu weder in het oog. De Commissie acht het niet noodig dit jaar weder in uitvoerige beschouwingen van algemeenen aard to treden , to minder daar zij slechts in herhaling zou moeten vallen van hetgeen . door hare voorgangster in 1873 werd gezegd. Een enkel punt evenwel meent zij niet stilzwijgend to mogen voorbijgaan , namelijk , dat ook dit jaar weder de overtuiging werd verkregen , dat het velen der candidaten had ontbroken aan doetnaatige leiding,, vooral op paedagogisch gebied. .Sommigen , die zich vroeger tot den voorzitter of tot anderen , die meermalen als leden der Commissie werkzaam waren geweest , hadden gewend om inlichtingen , zoowel aangaande den omvang en den aard van het examen , als de incest geschikto wijze om de daartoe vereischte kennis op to doers , voldedon thans in den regel beter dan zij, die Of geen leiding hoegenaamd hadden gehad , of slechts van persouen , zelven weinig bekend met de eischen, bij do examens voor middelbaar onderwijs gesteld. Meestal valt het dan ook uiterst moeijelijk een geschikten leidsman to vinden. Voor enkele vakken , zoo als geschiedenis en. Nederlandsche taal en letterkunde, bieden de hoogescholen gelegenheid tot het bijwonen van een wetenschappelijken cursus over die vakken en tevens tot hulp en leiding van de geleerden , met het akademisch onderwijs daarin belast. 1V[aar voor andere vakken, zoo als aardrijkskunde on de vreemde talon en hare letterkunde , bestaat zoodanige • gelegenheid nergens. En toch wordt aan .

degelijke en paedagogisch ontwikkelde leeraren in die vakken juist de meeste behoefte gevoeld. De Commissie acht het daarom hoogst wenschelijk , dat hoe eer hoe beter middelen worden beraamd em in deze leemte to voorzien. Zij verlangt geene afzonderlijke kweekscholen voor aanstaande leeraren en onderwijzeressen bij middelbare scholen ; maar zij acht het noodig, dat van Regeringswege zorg words gedragen , dat de gelegenheid em eene degelijke opleiding to verkrijgen voor die vakken, waarover de acte-examens voor het middelbaar on derwijs zich uitstrekken, niet langer geheel blijve ontbreken. Het zou wenschelijk zijn, dat de elementen voor zoodanige opleiding niet to veel verspreid waren , maar zooveel mogelijk op eene plaats vereenigd , vooral ook omdat daarbij het paedagogscsh element niet zou mogen ontbreken , dat , voor alle vakken evenzeer noodig, als 't ware den gemeenschappelijken band , die ze vereenigt , zou uitmaken. Aan een grondige behandoling van de theorie van onderwijs en opvoeding en hare toepassing op de verschillende leervakken der middelbare school bestaat evenzeer groote behoefte ; de examens hebben ook dit jaar weder duidelijk getoond , hoe weinig van dit onderdeel werk was gemaakt. De Commissie zou gaarne ook in dit opzigt hoogere eischen gesteld hebben, zoo zij niet had begrepen in zekeren zin daardoor onbillijk te handelen jegens candidaten , aan wie alle gelegenheid ontbreekt om daarvan anders dan door eigen studio eenige kennis to verkrijgen. Het onderzoek in de verschillende vakken gafaanleiding tot do volgende opmerkingen. Hetgeen hierv66r over het verschil tusschen de examens der vrouwelijke on mannelijke candidaten is gezegd , geldt in de eerste plaats voor de nederlandsche taal en letterkunde. Niet alleen toch kon aan acht van de tien dames , welke examen aflegden , de acten worden toegekend, maar zelfs kon aan de beide anderen worden to kennen gegeven , dat bet examen in sommige onderdeelen voldoende was geweest en dat er voor haar alle kans was , dat zij na een vollediger voorbereiding het volgend jaar een in alle opzigten voldoend examen zouden afleggen. Over 't algemeen list bij deze candidaten de kennis der letterkunde weinig of niets to wenschen over ;, had bij sommige de lectuur wat uitgebreider kunnen zijn , dit werd in den regel daardoor vergoed , dat zij naauwkeurig en met oordeel gelezen hadden. De taalkunde was door haar , die de acte ont%ingen , met vrucht beoefend, hoewel de kennis der syntaxis niet altijd gelijken trod hield met die der etyrnologie en vormenleer. Ook de theorie der spelling en hare wetenschappelijke verklaring , benevens de wijzigingen , die de klanken en letters ondergaan , waren doorgaans behoorlijk bestudeerd on van de stiff was nog al werk gemaakt. Vooral was het der Commissie aangenaam op to merken , hoe goad onderscheidene vrouwelijke candidaten zich schriftelijk wisten uit to drukken. Sommigo opstellen over letterkundige onderwerpen mogten uitstekend heeten , zoowel wat den stijl als wat den inhoud betreft. Was dit bij de paedagogische opstellen niet in gelijke mate het geval, dan is zulks , behalve aan de hiervoren vermelde oorzaak van algemeenen aard vooral daaraan toe to schrijven , dat sommige nog volstrekt geen ervaring op het gebied van on-. derwijs hadden. Maakten de meeste examens der vrouwelijke canclidaten een aangenamen indruk, van die der mannelijke kan niet hetzelfde gotuigd worden ; van de negen geexamineerden trokken zich drie onder het examen terug , vier werden afgewezen en slechts aan twee kon de acte worden uitgereikt. Deze ongunstige uitslag is niet daaraan to wijten , dat hun zooveel strengere eischen werden gesteld; want lloewel het programma der Commissie het regt gaf om den omvang van het examen voor vrouwelijke candidaten to beperken , zoo heeft men daarvan , voor zooveel het Nederlandsch betreft , slechts in zeer enkele opzigten‘ gebruik behoeven to maken ; alle vrouwelijke candidaten verklaarden , dat zij ook de middelnederlandsche taal- on letterkunde, sommigen zelfs dat zij het Gothisch een weinig beoefend hadden , en omtrent een en ander ondervraagd wenschten to worden. De meeste mannelijke candidaten daarentegen schenen zich niet genoeg rekenschap to hebben gegeven van de moeijelijkheden , die zij bij hunne studien to overwinnen hadden en gemeend to hebben , dat eene naauwkeurige en beredeneerde kennis van de spraakleer , in .

.

2

6 overeenstemming met die van de voornaamste andere nieuwe talen, minder noodig was your den leeraar aan eene mid-. delbare school. Veel hadden wel een of meer werken over de geschiedenis onzer letterkunde en enkele litterarische geschriften of fragmenten gelezen , maar zich den tijd niet gegund om de voornaamste schrijvers der verschillende tijdperken te bestuderen en hunne werken kritisch te door-. lezen. Er waren er zelfs , die de Rijmkroniek van MELIS STOKE, den Lekenspiegel van JAN VAN BOENDALE , de Nederlandsche historien van HOOFT , en andere der be-. langrijkste letterkundige voortbrengselen zoo weinig van nabij kenden , dat zij niets wisten mede te deelen noch van den inhoud, noch van den omvang, noch van de uitgaven , noch van de commentatoren. Neemt men in aanmerking dat er onder die schrijvers zijn die in de hoogere klassen der hoogere burgerscholen moeten gelezen worden , dan zal men het niet onnatuurlijk vinden dat candidaten, die te dien aanzien onkundig waren , ongeschikt werden geoordeeld, inzonderheid als de gramrnaticale kennis en algemeene ontwikkeling evenmin voldoende waren , of het schriftelijk work to wenschen overliet. Vooral op dat laatste heeft de --Commissie gemeend een groot gewigt te moeten leggen , zoodat zelfs twee der afgowezen candidaten, wier mondelino. examen , zoo al niet in alle onderdeelen et enzeer bevredigend, toch weinig leemten vertoonde, hoofdzakelijk daarom de acte niet verkregen omdat hun schriftelijk werk gebrekkig was. Voor alle talen toch, en boveral voor de inoedertaal , moet van den orderwijzer, die de jongelieden under meer moot lecren hunne gedachten behoorlijk schriftelijk mode te d(elen , geä.scht worden dat hij zelf die taal good mete te hanteren. Ook voor de geschiedenis gal het onderzoek meer bij de vronwelijke dan bij de mannelijke candidaten tot tevredenheid aanleidirg. Over het geheel werden meer bewijzen geleverd van ijverige dan van goed geleide studio; en toch is goede method© bij de beoefening van een vak van zoo grooten omvang voor welslagen onrnisbaar. Met uitzondering van een paar mannelijke candidaten , die nicer redonering over geschiedenis gelezen dan de feiten bestudeerd hadden, was de feiteakennis over het algemeen vrij of zeer voldoende. Maar de meesten kwamen to kort in datgeno wat vooral de geschiedenis begrijpelijk en vruchtbaar maakt, ntimelijk in kennis der maatschappelijke toestanden , van regeringsvorm, van staatkundige partij n, van de betrekking tusschen Kerk en Staat, het ridderwezen , het leenstelsel en dergelijke , en in de wijze oral doze waken aan do leerlingen duidelijk to maken. Bijzonder liet do kennis van den inwei ► digen toestand in ons land veel to wenschen over ; onze geschiedenis van de laats:e twintig jaren der voorgaande eeuw was bij de meesten Of bijna geheel onbekend , of niet begrepen. Mondelinge en schriftelijke vooidragt waren bij velen gebrekkig ; chronolegie en geographie , vooral der oude wereld , waren door een paar candivaten to zeer verwaarloosd. Nog verdient opmerking, dal, uit herhaald opzettelijk onderzoek bleak , hbe van vele in geschiedverhalen voorkomende technische termen , als souverein , omwenteling, tyran , pragmatieke sanctie , stenden , .privilegie enz. , de candidaten goon holder begrip hadden. Gunstig staken weder bij de examens in de meeste vakken die in de aardrijkskunde af, wearvoor dit jaar alle candidaten, namelijk 3 vrouwelijke en 4 mannelijke konden worden toegelaten. Under elke dozer categorien was er een , die een in alle opzigten uitmuntend examen aflegde , de vrouwelijke reeds als onderwijzeres aan eene middelba: e school werkzaam , de mannelijks e een jung menscli , die het eindtxamen der hoogere burgerschool had afgelegd en sedert zich met bUzondere voorliefde op de aardrijkskunde in haar gelh elen omvang had toegelegd. De beide ander° vrouwelijke caridi aten en een der mannelijke legden ooede examens e' at ; bij de twee overige mannelijke werden welenkele leemten opgemerkt, maar de overweging, dat andere zeer vournarne geueelten van hun examen tijzonder goed waren geweest do dat zij blijken hadden gegeven van voldoende untwik keling en paedagogisch talent , deed ook tot hunne toelating besluiten. Het lift niet op den weg der Commissie de redenen op to sporen, waarom juist de examens in doze wetenschap , welke in de laatste jaren zulk eene belangrijke uitbreiding heeft ondergaan , tot de gunstigste uitkornsten hebben gekid. Welligt is zulks voor een deal to wijten aan de groite .

,

,

belangstelling, welke de aardrijkskunde juist ten gevolge van hare toenomende ontwikkeling in den laatsten tijd heeft opgewekt. Zeker is het, dat de bij het examen gestelde eischen niet goring waren , maar geheel in overeenstemming met het tegenwoordig standpunt der geographic als wetenschap, zoo als blijken kan uit het volgende overzigt van' hetgeen bij het examen ter sprake kwam. Eerst werd de wiskundige aardrijkskunde behandeld, bepaaldelijk de inrigting en bewegingswetten van ons zonnestelsel , de verschijnselen door de dagelijksche en jaarlijksche beweging der aarde veroorzaakt, zons- on maansverduisteringen , en de plaatsbepaling op de aarde on aan den hemel. Van dat gedeelte van het examen werd vooral gebruik gemaakt om de paedagogische geschiktheid der candidaten te toetsen , en het is der Commissie bijzonder aangenaatn in dat opzigt, voor zooveel de meeste candidaten betreft, hare bijzondero tevredenheid te kennen te molten geven. Vooral in vergelijking met voorgaande jaren was in dat opzigt op xooruitgang to wijzen. Ook de kennis van de natuurkundige wetten , waardoor de voornaamste verschijnselen aan de oppervlakte der aarde verklaard moeten worden , was over 't a!gemeen zeer voldoende zelfs onder de vrouwelijke candidaten waren er, die van het ontstaan van den dauw on dergelijke verschijnselen , die niet tot de eenvoudigste behooren , eene volledige en ook voor de leerlingen alleszins bevattelijke verklaring wisten to geven. Vervorgens werd nagegaan , of de candidaten een holder inzigt hadden in het verband tusschen oorzaken en gevolgen , die zijn waar te nemen bij klimaat, flora en fauna, intellectuele en commerciele ontwikkeling der bewoners ; of zij wisten , dat beschaving van volken , groei en bloei van steden afhankelijk zijn van geologische en geographische gesteldheid on liggino. ; of zij de verschillende functien en invloeden kenden , die het water in allerlei vormen op de aarde on hare bewoners heeft , in een woord, of zij de ware beteekenis kenden van de vergelykende aardrijkskunde. Over het algemeen was de uitslag van dit gedeel,e v an het examen z: er bevredigend ; alleen de kennis van de geologische geschiedenis dor aarde en van de voornaamste geologische verschijnselen aan hare oppervlakte liet bij sommigen wel wat to wenschen over. `Vat Nederland betreft , werd naauwkeurig onderzoek gedaan naar de kennis van hot ontstaan en de geoloo. ;sche geschiedenis van den bodem , alsmede van den acrd r' der verschillende gronden in verband met yolk on voortbrengselen ; evenzoo omtront onze overzeesche bezittingen , waarbij vooral ook werd gelet op de ethnologische afstamming doe volken , godsdienst en teal. Van dia bezittingen werd ook naauwkeurige topographische kennis gevorderd , die echter bij eon paar candidaten wel to wenschen overliet , even als die van de in vele opzigten zoo merkwaardige fauna dier gewesten. Nadat eindelijk de ethnographic zoowel in 't algemeen als in 't bijzonder was behandeld , in welk onderdeel de kennis der candidaten weinig of Diets to wenschen ov erliet , word ten slotte Dog onderzocht , of de candidaten ook de onontbeerlijke kennis van topographic) in verband met handel en nijverheid bezaten , die wel is waar bij den eenen meer , bij den anderen minder , doch cioorgaans ge . heel voldoende werd bevonden. De Commissie mag bier nog bijvoegen , dat het haar bij het examen bleak , de candidaten hunne kennis niet hadden opgedaan uit een enkel handbook, en dat Flo namen der coryptiat en del' geographische wetenschap voor vorreweg de meesten goon ijdele lilatiken waren gebleveri. Vooral in dat opzigt stak het examen in aardrijkskunde gunstig af bij dat in geschiedenis Omtrent het examen in do gronden der staats-, provinciale en gem ente-inrigting van Nederland , waaraan slechts den candidaat zich onderwierp en de acte bekwam , valt evenmin lets op to merken als omtrent het examen in de staatshuishoudkunde en statictiek , waarbij de eenige candidaat , die zich had aangegeven , zich onder Let examen terugtiok. De eenige candidaat , die cone acte in hande/swetenschappen wenschto , moest worden afgewezen wegens onvoldoende kennis in nagenoeg alle onderdeelen. Het examen in hit buekhoucleis lev erde dit jaar weinig gunstige resultaten op, zt o als reeds aanstonds blijkt nit tie cijfers , die doen zion dat van de 53 geexamisieerden slechLs 17 konden worden toegelaten , te.rwul 6 zich under het examen terugtrokken en 30 werden afgeweztn. Met ,

-

,

7 het oocr op de groote menigte candidaten , die eene acte voor boekhouden wensehten to verkrijgen ,_ en het betrekb kelijk zeer groote getal van hen die zich teleurgesteld zagen , zal het wel niet overbodig zijn nogmaals te herinneren , dat praktische kennis van het boekhouden , op een kantoor opgedaan , geheel onvoldoende is tot het verkrijgen der acte., indien niet daarmede gepaard gaat het vermogen om zich zelf -en anderen behoorlijk rekensehap te geven van ng in de boeken volgt. do methode , die men bij de inschrijvi Juist aan dozen eisch konden slechts weinigen eenigermate voldoen. Evenzoo liet de verklaring van verschillendo berekeningen , die bij het boekhouden voorkomen , zoo als de inrigting on bewerking eener rekening-courant , de kettingregel bij de wissel-arbitrage , de bepaling van het gehaae der edele metalen , enz. meestal zeer veel to wenschen over. Niet weinigen hadden bovendien zich zoo uitsluitend op bet Italiaansch boekhouden toegelegd , dat zij bij v. niet in staat waren poston in een journaal naar de enkelvoudige methode to boeken. De toepassing van het dubbel boekhouden op landbouw- en fabriekbedrijf was voor verreweg de moeten een volkomen onbekend terrein. Velen hadden bovendien zoo bij uitsluiting eene bepaalde methode gevolgd en den handboek gebruikt, dat de hoofdzakelijkste atwijkingen in enkele der hier to lande moest gebruikelijke handboeken hun geheel vreemd waren. De Commissie meende alleen dan zoodanige eenzijdigheid van studio over 't hoofd to kunnen zien , bijaldien de candidaat blijken gaf zoo geheel in de door hem gevolgde methode to zijn doorgedrongen , dat hij gemakkelijk het hem ontbrekende kon aanvullen door latere studio. Uit het N oorgaan de blijkt (hit ook ditmaal de ongunstige uitslag volstrekt niet aan hooge eischen is toe to schrijven, daar die, welke volgens het programma kunnen worden gesteld, nog geenszins in at hunne gestrengheid zijn toegepast. • Het is bier de plaats om nog melding to maken van eene beslissino. welke de Commissie heeft gemeend to moeten nemen. °Bij den voorzitter had zich eene eerst onlangs in de residentie gevestigde Fransche dame aangemeld, welke voornemens was daar een cursus in boekhouden en koopmansrekenen voor meisjes te openen en to dien einde examen wenschte at' te leggen. Hoewel de termijn van aanmelding was verstreken , meende de voorzitter uit dien hoofde geen bezwaar tegen hare toelaticg tot het exan en to moeten maken ; or deed zich echter (en ander bezwaar voor. De candidaat kende volstrekt geen Hollandsch en

verzocht dus , dat het examen in het Fransch ward afgenomen. DJ voorzitter ineenende over dit verzoek niet eigenmagtig to kunnen beslissen, bragt het tot de Commissie over, die , na oyer no zaak van gedachten gewisseld

to hebben , tot het besluit is gekomen , dat aan het verzoek Diet kon worden voldaan. Wel waren de examinatoren des noods bereid zich bij het (Kamen in boekhouden van de Fransche taal te bedienen ; maar de meerderheid der Commissie was van meening, dat het verzoek in beginsel moest worden afgewezen, omdat het blijkbaar de bedoeling van de

wet en an de verordeningen was, dat alle examens, welke de bevoegdheid geven om in Nederland middelbaar schoolondiarwijs to geven , in de Nederlandsche taal worden gehouden , met uitzondering alleen van die,' waardoor do bevoegdheid tot onderwijs in vreemde talen words verkregeti. Naar aanleiding van dat besluit der Commissie heeft de voorzitter aan do candidaat kennis gegeven , dat zij Ilia in de gelegenheid kon worden gesteld examen in boekhouden to leggen , tenzij zij zich daarbij , zoo schriftelijk als mondeling, van de Nederlandsche taal kon bedienen. Van de eene vrouwelijke en drip mannelijke candidaten voor schoonschrijven kon slechts een der laatstgemelde worden toegelaten. Den afewezenen ontbrak het niet alleen aan vaardigheid in het schrijven of teekenen van sierlijke letters of opschriften, maar zelfs in het maken van eon eenvoudig net schrift , zonder dat daarin tegen de eenvoudigste regels der schrijf kunde word gezondigd. Zolls het werk van den toegelaten candidaat was in dit opzigt Log niet geheel onberispelijk. De uitslag van de examens in vreemde talen en hare letterkunde was voor do vrouwelijke candidaten niet ongunstig , daar van de 35 er 19 konden worden toegelaten ; van de 18 mannelijke candidaten kon daarentegen stectits aan 4 eene acte van bekwaamheid wolden toegekend. Het minst on4unstig was de uitkomst your de Fraudete en

letterkunde , daar vande 20 candidaten , waarvan 12 vroty. welijke en & mannelijke, er 11 konden worden toegelaten, namelijk 8 vrouweltke en 3 mannelijke. Onder de toegelatenen waren 3 vreemdelingen , to weten eerie Zwitsersehe , eene uit den Elzas en ddne uit Lotharingen ; bovendien hadden vier hunner , namelijk 3 dames en een beer , tijdelijk hun verblijf in Frankrijk of in Belgie gehouden , ten einde zich het gebruik der Fransche taal meer 'eigon te maken , doch na vooraf zich geheel op de hoogte te hebben gesteld van de eischen , die bij de examens gesteld worden en de beste wijze om zich daartoe voor to bereiden. Wat de afgewezen candidaten betreft , de meesten voldeden noch in taalkundige kennis , noch in letterkunde , vooral wat betreft de oordeelkundige lectuur van de voornaamsto Fransche schrijvers. Eene vrouwelijke candidaat , wier examen in taal- on letterkunde weinig to wenschen overliet , moest worden afgewezen , daar hot haar ontbrak aan voldoende gernakkelijklieid om zich zoowel mondeling als schriftelijk in zuiver Fransch uit te drukken en bovenal aan cone goede uitspraak ; aan dat onderdeel toch meende de Commissie in 't belting van het .onderwijs groot gewigt to moeten l ► echten. Een mannetij: candidaat vervaardigde schriftelijk werk, dat zoo vol was %an grove fouten tegen de eenvoudigste taalregels , dat de Commissie het overbodig oordeelde hem daarna nog eon mondeling examen to doen ondetgaan. Over het algetneen gaf de kennis der candidaten , in vergelijking van andere jaren , niet tot bijzondere klagten aanleiding; nogtans moet nog op het volgendo gewezen worden. De verklaring der taalregels , der etymologie en der synonymen liet uit een paedagogisch oogpunt nog veal to wenschen over ; verscheidene candidaten schienen zich nog niet voldoende to hebben doordrongen van do floodzakelijkheid , dat de onderwijzer niet alleen de taalregels moet kennen , maar dat hij die ook voor zij no leerlingen most weten duidelijk te maken en er de redenen voor aan te wijzen. Kennis van eenige voortbrengselen der Fransche letterkunde uit de middeneeuwen , was bij de mannelijke candidaten eene zelilzaamheid ; van daar dat ook hunne kennis van den oorsprong der taal en van hare ontwikkeling in later eeuwen in den regel hoogst oppervlakkig Was. \Vat de letterkunde betreft , zoo waren hat in deli regel meer do werken van schrijvers uit de 17de en 18de eeuw , welke gelezen en Lestudeord waren , niet zelden ten koste van die nit de 16de en 19de eeuw, welke niet minder dan gene lezterkundip voortbrongselen van verschillenden acrd hebben opgeteverd, welke aan den leeraar in Fransche letterkunde niet onbekend mogen zijn. Van de 19 candidaten , die examen in Eng '13che taal en letterkunde aflegden , worden 8 toegelaten , namelijk 7 vrouwelijke en 1 mannelijke , terwijl 7 vrouwelijke en 4 mannelijke R erden afgewezen of zich onder het examen terugtrokken. Bij verreweg do meesten der afgewe ,en candidaten was het schriftelijk gebruik der hal geheel onvoldoende , evenzeer als do kennis van do taalkunde somtijds zelfs s an de eenvoudigste taalregels. Er waren er zelfs , die beweerden niet te weten , dat kennis der taalkunde een vereischte was bij de examens voor middelbaar onderwijs. Niet onwaarschijnlijk is dit daaraan too to schrijven , dat vele candidaten , die het voorregt' hadden genoten van geruimen tijd zich in Fingeland op te houden , meenden to kunnen volstaan met een tamelijk mondeling gebruik der taal , zonder haar op degelijke wijs to hèbben bestudeerd , en van gevoelen schenen te 2ija , dat een vloeijende spreektaal , nog al dikwijls vermengd en gekrui met populaire stopwoorden Diet altijd van den bestenimaak , zij het dan ook van de laatste mode getuigende, — eenigzins bij het exAmen zou kunnen opwegen tegen een ongeoefenden stiji bij het schriftelijk werk en een onjuist gebruik van die woorden welke niet tot de dagelijksche spreektaal behooren , en geheele verwaarloozing van de eigonlijke kennis der taal. Tot staving van dit gevoelea kan strekken , dat een der afgewezenen tot eon lid der Commissie de vraag rigtte hie het niogelijk was , dat iernand die twee jaren in Engeland was geweest en daar den naam Ita I van Engelsch te spreken n,ts een Engelschman , hier went afgewezen ? S1echts tJj weinige candidaten vond men bewijzen van eene grondige .beoefening van den oorsprong en de ontwikkeling der taal. 1/3 kennis der letterkunde was bij eene vrouwelijke cAt_dida.tt uitstekenl, bj -

,

-

,

8 twee ander© zeer goed te noemen. Bij de afgewezenen was de litterarische kennis , op enkele uitzonderingen na, zeer oppervlakkig, daar zij meer hadden getracht van alles to lezen dan do voornaamste voortbrengselen van verschillende tijdvakken degelijk to bestuderen. Het ongunstigste was de uitslag der examens in de Hoogduitsche taal en letterkunde, daar van de 9 vrouwelijke candidaten slechts 4 , van de 5 mannelijke geen enkele kon worden toegelaten : den der eerste en den der tweede trokken zich onder het examen terug. Bij twee der laatstgenoernden was bet taalgebruik zoo gebrekkig, dat zij reeds alleen daarom moesten worden afgewezen , al ware het peil hunner kundigheden in taal- en letterkunde hooger geweest , dan werkelijk het geval was. Bij de twee anderen was het taalgebruik redelijk , maar de kennis der spraakkunst en der letterkunde liet zooveel te wenschen over , dat zij niet in staat konden geacht worden met vrucht middelbaar onderwijs. te geven. De kennis der taal zelve , zoowel wat woordvorming als woordvoeging betreft , was bij alien onvoldoende ; geen hunner had de beteekenis der .Bildungs-und Biegungs Sylben goed begrepen , zcodat hij op den grondslag van de ontwikkeling der taal er eene verklaring van wist to ges en ; declinatie , conjugatie , etymologie. was voor de meesten een gesloten boek. Zelfs de yntaxis was door de meesten zoozeer verwaarloosd , dat zij geen voldoende reden wisten te geven van het gebruik der naamvallen , tijden en wijzen. Voor de letterkunde was de uitslag van het exam en wel iets beter , maar tech ook van dien aard , dat men moest vermoeden , dat de letterkundige kennis meer was opgedaan door het inprenten an een of ander door handboeken voor de geschiedenis der letterkunde , dan door eigen lectuur, verbonden met

de. studio van een uitgebreid degelijk werk over de litte-

ratuur. Wat de vrouwelijke candidaten betreft , zoo is op to merken , dat het peil der afgewezenen niet zoo laag stood als bij de mannelijke. Op weinige uitzonderingen na gaven alien bliiken , dat zij zich meer of minder op historischen grondslag rekenschap wisten to geven van de verschijnselen der taal ; sommigen der afgewezenen waren op dien goeden weg nog niet ver genoeg doorgedrongen en bezaten nog geen voldoende vastheid in het geleerde. Bij de letterkunde was ook veelal hare lectuur niet voldoende en de studie to veel fragmentarisch , terwijl niet genoeg acht

was geslagen op de invloeden, die van buiten op de ontwikkeling der letterkunde hebben gewerkt. Van de vier toegelatenen legde cone een goed, eene andere zelfs in alle onderdeelen een zeer goed examen af. De Commissie , aan het einde gekomen van de taak , welke haar door het vertrouwen van Uwe Excellentie ward opgedragen , veroorlooft zich to verzoeken , dat aan dit verslag even als aan die van hare voorgangsters , de meest m.ogelijke openbaarheid worde gegeven. Zij heeft zich kunnen overtuigen , dat vooral door het zoo uitvoerig verslag , in 1873 uitgebragt , veel goeds is bewerkt. Zoo lang bepaalde gelegenheid tot opleiding van onderwijzend personeel bij de middelbare scholen blijft ontbreken , is zoodanig verslag het eenige middel om aan de belangstellenden althans eenige aanwijzing te geven. 's Gravenbage , Augustus 1874.

1V amens de Commissie , STEIN PARVE ,

J.

V oorzitter,

C. MATTHES ,

Secretaris.

BIJLA,GE I.

0 V E R Z I G- T der Koninklijke beslissingen in geschillen van bestuur , betreffende het onderwijs, gedurende het jaar 1874. (Vervolg van bijlage H van het vorig versiag.)

LXVIT. Beroep van den gemeenteraad van Dantumadeel , van. een besluit van Gedeputeerde Staten van Friesland, houdende bevel tot oprigting eener openbare lagere school te Wouterswoude. 1 September 1874 , n°. 9. WI' WILLEM III, ENZ. Beschikkende op het bij Ons door den raad der gemeente Dantumadeel ingesteld hooger beroep tegen een beslnit van Gedeputeerde Staten der provincie Friesland van 19 December 1873, n°. 10 , houdende bevel tot vermeerdering met ddne van het getal scholen voor openbaar lager onderwijs binnen die gemeente. Den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord , advies van den 28sten 314 1874, n°. 51; Op de voordragt van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 29 Augustus 1874 , n°. 45 , 5de afdeeling; Overwegende : dat Gedeputeerde Staten voormeld , nadat • de raad der gemeente Dantumadeel bij zijn besluit van 29 April 1873 was teruggekomen op-- on had ingetrokkon zijn onder dagteekening van 30 December to voren genomen besluit tot stichting eener school voor openbaar lager onderwijs aan den Achterweg onder Wouterswoude , den gemeenteraad voornoemd , op voorstel van het .chooltoezigt binnen de provincie , hebben uitgenoodigd alsnog tot het stichten van zoodanige school onder Wouterswoude over to gaan , en toen de gemeenteraad weigerde aan die uitnoodiging te voldoen bij hun reeds vermeld besluit van 19 December 1873 , krachtens art. 17 , tweede lid der wet tot regeling van het lager onderwijs , het bevel hebben gegeven , biervoren omschr,iven ; dat Gedeputeerde Staten hun oordeel , dat het getal scholen voor openbaar lager onderwijs in de gemeente Dantumadeel onvoldoende is voor de bevolking en de beboefte dier gemeente, boofdzakelijk gronden op de overweging , dat voor de kinderen , behoorende tot het dorp Wouterswoude , geene genoegzame gelegenheid bestaat om ter schole te gaan , hetzij op de openbare school te Driesum , hetzU op die to Dantumawoude en zulks zoowel wegens plaatsgebrek en overbevolking op die scholen , als wegens den afstand , welke bedoelde kinderen om eene dier scholen te bezoeken , zouden hebben of to leggen , en tevens dat de onlangs onder Wouterswoude aan den Voorweg opgerigte bijzondere school , als niet toegankelijk in den zin der wet voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienstige gezindheid, daartoe niet in aanmerking kan komen ;

dat mitsdien hier de vraag to beslissen valt, of de toestand van het openbaar lager onderwijs binnen de gemeente Dantumadeel met hare elf openbare scholen , van dien aard is , dat die voldoet aan de bepaling in art. 16 , eerste lid , der wet gemaakt , dan wel of eene verineerderirig gelijk die door Gedeputeerde Staten op 19 December 11. bevolen word , naar de wet als vereischte . zij te beschouwen ; dat ,sedert de stichting eerier school voor openbaar lager onderwijs te• Murmerwoude , het getal kinderen , de school to Dantumawoude bezoekende aanmerkelijk is verminderd en ook op de school to Driesum van plaatsgebrelc niet gebleken is ; zoodat ook dan , wanneer de kinderen , die thans de bijzondere school aan den Voorwea onder Wonterswoude bezoeken , alsnog van het open baar onderwijs e' mogten verlangen gebruik to makes , daartoe ook voor deze kinderen genoegzame gelegenheid op de openbare scholen to Driesum en Dantumawoude geacht mag worden aanwezig to zullen zijn ; 'chit , in ieder geval alleen to rekenen valt met den tegenwoordigen stand van zaken, en derhalve ook buiten rekening blijven de kinderen, den voor schoolbezoek bekwamen leeftijd noo. niet hbb en bereikt , b on een beroep op toekomstigen aanbouw en ontwikkeling der bevolking aan den Achterweg ten deze buiten aanmorking blijft ; dat mitsdien al mogt op de scholen te Driesum en Dantumawoude , toen door Gedeputeerde Staten bun besluit van 19 December genomen werd, geen doende ruimte bestaan , dit Iaatste thans nie meer kan gezegd worden en door Gedeputeerde Staten in hunne latere ambtsberigten ook niet nader is aangedrongen ; Rat den afstand betreft , op welken de openbare scholen van Driesum en Dantumawoude-, zouden gelegen zijn veer do scboolgaande kinderen van Wouterswoude, cit, volgens niet wedersproken opgaven van appellant de twee gerkoetnde scholen onderling minder dan een half uur van elkander verwijderd staan, terwijl het dorp Wouterswoude nagenoeg in het midden tusschen die twee scholen gelegen is, zoodat de afstand niet to boven gaat, ja zelfs blijft verre beneden dien , welke in zeer vele plattelandsgemeenten de over de uitgestrektheid daarvan verspreid liggende huizen van het to bezoeken schoollocaal scheidt, terwijl bovendien de wegen , welke van Wouterswoude naar Driesum of Dantumawoude voeren , alleszins gangbaar zijn en in goeden staat verkeeren ; dat er , met het oog op al hetgeen voorgaat voor de kinderen van Wouterswoude aan de stichting eener school aan den Achterweg geen behoefte gezegd kan worden to bestaan ; Gezien de wet van 13 Augustus 1857 (Staatsblad n e . 103); Hebben goedgevonden en verstaan met vernietiging van het besluit van Gedeputeerde Staten van Friesland van 19 December 1873, n°. 10, to ver-

2 klaren, dat er voor alsnog geene voldoende gronden zijn om te bevelen , dat het in de gemeente Dantumadeel bestaande getal scholen voor openbaar lager onderwijs met o'dne worde vermeerderd. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur. 's Gravenhage, den lsten September 1874. WILLEM.

De Minister van Binnenlandsche Zaken, HEEMSKERK.

Gezien art. 13 der wet op het lager onderwijs van den 13den Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103) Hebben goedgevonden en verstaan :

LXVIII. Beroep van den gemeenteraad van Ginneken-Ravel , van eon besluit van Gedeputeerde Staten van Noordbrabant, waarbij bevolen is vermeerdering van bet voor die gemeente bepaald getal openbare lagere seholen , met het oog op de behoeften der jeugd in het gehucht Heusdenhout. 24 April 1874 , n°. 7. Wu WILLEM III,

het dorp Ginneken zullen moeten bezoeken, welk dorp gemiddeld 3 1 4 kilometers van Heusdenhout verwijderd is, doch dat die afstand, ongeveer 40 minuten gaans , ten platten lande niet to bezwarend kan worden geacht, te minder hier, omdat de kinderen nit Heusdenhout, dat kerkelijk onder de parochie to Ginneken behoort, toch gehouden zijn om zich naar laatstgenoemd dorp to begeven ter bekoming van cathechetisch onderrigt ; dat, onder deze omstandigheden, het bevel van Gedeputeerde Staten tot vermeerdering van bet getal scholen in de gemeente Ginneken geacht moot worden niet op voldoendo gronden to steunen;

het besluit van G-edeputeerde Staten van Noordbrabant van 19 December 1873 to vernietigen. Onze Minister van Binnenlandsehe Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit , waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State, afdeeling voor de geschillen van bestuur. 's Gravenhage, den 24sten April 1874. WILLEM.

ENZ.

Beschikkende by het aan Ons door den gemeenteraad van Ginneken-Bavel op 31 December 1873 ingediend adres , daarbij verzoekende , dat door Ons zal worden vernietigd het besluit van Gedeputeerde Staten van Noordbrabant in dato 19 December 1873 , waarbij bevolen is vermeerdering van het voor de gezegde gemeente bepaald getal openbare lager() scholen , met het oog op de behoefte der jeugd in het gehucht Heusdenhout; Den Rand van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur gehoord , advies van den 14den April 1874, n°. 14 ; Op de voordragt van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 21 April 1874 , n°. 229 , 5de afdeeling ; Overwegende : dat, terwijl tot hiertoe in de gemeente Ginneken vier openbare lagere scholen zijn (ddne in het dorp Ginneken , eene te Bavel, eene in het gehucht Heusdenhout en ddne in het gehucht Galder, op welke beide laatsten de bepaling van art. 20 der wet op het lager onderwijs toepasselijk was verklaard), dcor den gemeenteraad op 20 October 1873 is besloten om , met opheffing der kleine school te `Heusdenhout, eene nieuwe gewone school in het gehucht Ulvenhout op to rigten; dat Gedeputeerde Staten de verdere toepassing van gezegd art. 20 op de kleine school to Galder tot wederopzeggens toe hebben goedgekeurd, doch, met het ooc, op behoefte aan onderwijs voor de jeugd in het gehucht Heusdenhout, waar gedurende eene eeuw eene school heeft bestaan , vermeerdering van het bij raadsbesluit van 20 October 11. 'bepaalde getal scholen hebben bevolen ; dat het mag worden erkend, dat in do gemeente G-inreken , met het oog op hare bevolking en het genoemde getal scholen , op onbekrompen wijze in de behoeften van openbaar lager onderwijs wordt voorzien ; dat de oprigting eener behoorlijke school to Ulvenhout, waar ooge‘eer 900 inwoners zijn, ter vervanging der tot nu toe bestaan hebbende school to Heusdenhout met zijne ongeveer 300 inwoners , op zich zelve als eene verbetering is to beschouwen en zulks to meer , omdat de school to Heusdenhout gehouden wordt in eene oude kapel , welke , naar het oordeel van deskundigen , voor het tegenwoordig doel ongeschikt is; dat de kinderen nit Heusdenhout, Lit opheffing der school allaar, in den regel do naastbij gelegene school in

De Minister van Binnenlandsche Zaken , GEERTSEMA.

LXIX. Adres der afdeeling Nijmegen van de Vereeniging tot Bevordering van het Volksorderwijs in Nederland , verzoekende to bevelen de oprigting eener school van meer uitgebreid lager onderwijs voor meisjes to Nijmegen. 10 Mei 1874, n°. 17.

WIJ

WILLEM III ,

ENZ.

Beschikkende op het aan Ons ingediend adres der afdeeling Nijmegen van de bij Ons besluit van 22 Januarij 1871, n°. 16 , als regtspersoon erkende Vereeniging tot Bevordering van het Volksondervvijs in Nederland , daarbij verzoekende dat door Ons worde bevolen de oprigting eener school voor meer uitgebreid lager onderwijs voor meisjes to Nijmegen ; Den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur , gehoord , advies van 30 April 1874 , n°. 25 ; Op de voordragt van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 6 Mei 1874 , n°. 232, 5de aid.; Overwegende dat de afdeeling Nijmegen dcOr voormelde vereeniging van den gemeenteraad van Nijmegen de oprigting eener school voor meer uitgebreid lager onderwijs voor meisjes heeft verzocht en , nadat de gemeenteraad in zijno vergadering van 21 Junij 1872 aan dat verzoek geen gunstig gevolg had verleend , zich tot Gedeputeerde Staten van Gelderland heeft gewend met het verzoek om , krachtens art. 17 der wet op het lager onderwijs , do oprigting eener zoodanige school hunnerzijds to bevelen ; dat, hangende do overwogingen over dit adres bij Gedeputeerde Staten , do gemeenteraad op 10 Januarij 1873 heeft besloten om het onderwijs in do vrouwelijke handwerken to verbinden aan de bestaando gemeentescholen voor meer -uitgebreid lager onderwijs ;

3 dat hierop door Gedeputeerde Staten onder dagteekening van 27 Augustus 1873 het raadsbeluit van 10 Januarij is aangenomen voor kennisgeving, onder mededeeling aan voornoemden raad , dat Gedeputeerde Staten hiermede niet wilden geacht worden to verklaren , dat in de behoef ten van meer uitgebreid lager onderwijs voor meisjes alsnu voldoende zou zijn voorzien , doch dat zij de werking van het raadsbesluit van 10 Januarij wilden afwachten : dat , volgens art. 12 der bij Ons voormeld besluit van 22 Januarij 1871, n°. 16, goedgekeurde statuten der vereeniging alleen het hootdbestuur zich in het belang van het onderwijs tot de Hooge Regering wendt, en volgens art. 16 dierzelfde statuten de afdeelingsbesturen zich tot gelijk einde slechts in verbinding stellen met de plaatselijke besturen , schoolautoriteiten en particulieren corporation ; dat derhalve adressante, als afdeeling Nijmegen, de grenzen harer bevoegdheid, gelijk die bij meergemelde statuten zijn afgebakend en door Ons zijn goedgekeurd , heeft overschreden • Gezien de wet van 13 Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103) ; Hebben goedgevonden en verstaan: de afdeeeling Nijmegen der vereeniging tot bevordering van het volksonderwijs in Nederland met opzigt tot het in hoofde dezes omschreven verzoek to verklaren niet ontvankelijk. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit , waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur. 's Gravenhage , den 10den Mei 1874. WILLEM.

De Minister van Binnenlandsche Zaken , GEERTSEMA.

stel van burgemeester en wetbouders is besloten : 1°. eene nienwe school voor meer uitgebreid lager onderwijs to doenbouwen voor 200 leerlingen , ter vervanging eener bestaandet 2°. het openbaar meer uitgebreid lager onderwijs beperkt to doen blijven tot 400 leerlingen; dat Gedeputeerde Staten van Zuidholland ten aanzien van het 2de gedeelte van dit besluit aan den gemeenteraad hebben opgemerkt , dat, terwijl voor verscheidene kinderen to vergeefs toelating op de gemeentescholen,was gevraagd, de raad door het nenien van dit besluit geene genoegzame uitvoering gal aan art. 16, 2de lid , 2de zinsnede , van do wet op het lager onderwijs ; dat evenwel de gemeenteraad niet van zijn besluit is teruggekomen , en dat daarop Gedeputeerde Staten bij besluit van 27/30 April 1874 hebben verklaard, dat het getal scholen voor openbaar meer uitgebreid lager onderwijs in de gemeente 's Gravenhage was onvoldoende , en bevolen , dat dit getal zou worden vermoerderd door oprigting eener derde school ; dat de gemeenteraad van dit besluit bij Ons in hooger is gekotnen, op grond dat de bij gebrek aan plaats afgewezen aanvragen om plaatsing op de gemeentescholen voor meer uitgebreid lager onderwijs geen bewijs opleveren van behoefte aan uitbreiding van het openbaar onderwijs van die soort , maar alleen bewijzen het verlangen van vele ouders om voor hunne kinderen deugdelijk meer uitgebreid. lager onderwijs to bekomen voor het lage schoolgeld, dat op de gemeentescholen geheven wordt; dat de aanvragen dan ook zouden opbouden , indien een z66 hoog schoolgeld geheven werd , dat het de kosten van het onderwijs kon hestrijden ; dat door voortdurende optigting van scholen , waar meer uitgebreid lager onderwijs beneden den natuurlijken prijs verkrijgbaar gesteld werd , de belangen der belastingschuldigen niet genoeg in het oog gehouden zouden worden on ook de door de Grondwet gewaarborgde vrijheid van het bijzonder onderwijs niet genoeg zou worden geeerbiedigd ; overwegende , dat de wet op bet lager onderwijs in art. 16 de verpligting tot het geven van openbaar meer uitgebreid lager onderwijs in die gemeenten , waar het noodig is en gegeven kan worden , op dezelfde wijze regel t als die tot het geven van gewcon lager onderwijs ; dat dus beperking van het openbaar onderwijs tot een eenmaal bestaand getal scholen , ook wanneer zich behoefte aan meer schoolruimte moot doen gevcelen , ten aanzien van het meer uitgebreid lager onderwijs evenmin kan plaats hebben , ale dit ten aanzien van het gewoon lager onderwijs zou kunnen geschieden ; dat het in den aard der zaak ligt, dat , al wordt door een gedeelte. der ingezetenen van bijzondere scholen gebruik gemaakt , toch in eene gemeente , welker bevolking stork, vermeerdert , de behoefte aan gelegenheid tot het genieten van openbaar onderwijs niet onveranderd blijft ; dat er dan ook alle reden is om aan to nemen , dat de bij gebrek aan ruimte afgewezon aanvragen mu plaatsing op de gemeentescholen voor meer uitgebreid lager onderwijs to 's Gravenhage inderdaad een teeken zijn van eene toegenomen behoefte aan openbaar onderwijs van die soort in de genoemde gemeente , waarin de twee sedert ver scheidene jaren bestaande scholen voor 400 kinderen niet meer kunnen voorzien ; dat hiertegen niet kan afdoen de bewering van het gemeentebestuur , dat de aanvragen zouden ophouden , indien een z66 hoog schoolgeld geheven word , dat het de kosten van het onderwijs dekte , omdat het opvceren van het schoolgeld tot die hoogte niet zou strooken met de bepaling van art. 33 der wet op het lager onderwijs , dat ter teg,emoetkoming in de kosten van bet onderwijs voor ceder schoolgaand kind eene bijdrage kan worden geheveb ; dat in die omstandiglaeden Gedeputeerde Staten sail Zuidholland to regt hebben geoordeeld , dat vermeerdering van het aantal scholen voor meer uitgebreid lager onderwijs to Gravenhage roodig is; .

.

LXX. Berofp vvn den gemeenteraad van 's Gravenhage, van een besluit van Gedeputeerde Staten van Zuidholland , waarbij het getal scholen voor openbaar meer uitgebreid lager onderwijs in „die gemeente onvoldoende verklaard en de oprigting eener derde school voor meer uitgebreid lager onderwijs bevolen worth. 20 Nov. 1874 , n°. 24.

WI J WILLEM III, ENZ. 13-eschikkende op het door den raad der gemeente 's Gravenhage bij Ons ingesteld •beroep van het besluit van Gedeputeerde Staten van Zuidholland van 27,30 April 1874, le. 8 , waarbij het getal scholen voor openbaar meer uitgebreid lager onderwijs in de gemeente 's Gravenbage onvoldoende wordt verklaard on bevolen wordt , dat dit getal zal worden vermeerderd door oprigting eener derde school voor openbaar meer uitgebreid lager onderwijs ; Den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur , gettoord, advies van 13 October 1874 , n°. 70 ; Op de voordrigt van Omen Minister van Binnenlandsc,he Zkeri van 17 Notember 1874, n°. 39, 5de afd.;

,

.

Overwegende : Gelet op artt. 13, 16 en 17 der wet op het lager onderwijs; dat door den raad van 's Gravenhage op 3 Junij 1873, na kennisneming van de adviezen van de plaatselijke schoolcommissie en van den scboolapziener in het eerste district van Zuldholland, strekkende tot oprigting eener (lerde school voor meer uitgebreid lager onderwijs,, op voor-

Hebben goedgevonden en vcrstaan met handbaving van het besluit van Gedeputeerde Staten

*an ZuldhoHand van 27/30 April 1874 , n ° . 8 , het daartegen ingesteld beroep ongegrond te verklaren.

van Gelderland van 30 Julij 1873 , nei. 19 , het daartegen ingesteld beroep ongegrond to verklaren.

Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit , waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur.

Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit , waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur. Het Loo den 16den Maart 1874.

Het Loo , den 20sten November 1874.

WILLEM. De Minister van Binnenlandsche Zaken IIEEMSKERk.

De Minister van Binnenlandsche Zaken GEERTSEMA.

LXXII.

LXXI. Beroep van 3, H. ALDENHUYSEN , van een besluit van Gedeputeerde Staten van Gelderland waarbij is irgetrokken de vroeger toegestane toepassing van art. 20 der wet op de school to Oosterhout (gemeente Valburg), waardoor adressant nit zijne betrekking van onderwijzer aan die School ontzet wordt.

Adres van den gemeenteraad van Oldebroek , daarbij voorziening inroepende tegen een besluit van Gedeputeerde Staten van Gelderland , waarbij is bevolen , dat , ter vervanging van het afgekeurde schoollocaal to Wezep, aldaar eene nieuwe school moot worden opgerigt , waarin voor 300 leerlingen ruimte zal worden gevonden. 25 September 1874 , n°. 16.

16 Maart 1874, n°. 20. Wii WILLEM III, ENZ.

13esehikkende op het adres van J. H. ALDENHUYSEN waarbij beroep wordt ingesteld van let besluit van Gede-

puteerde Staten van Gelderland van 30 Julij 1873, n ° . 19 , door wolk besluit adressant zegt bezwaard to zijn , omdat hij er door ontzet wordt uit zijne betrekking van onderwijzer , geplaatst aan het hoofd der openbare school te Oosterhout (gemeente Valburg), zonder op eenige wettige wvijze ontslag to hebben gekregen ; Den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur, gehoord, advies van 4 Maart 1874, n°. 6 ; Op de voordragt van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 11 Maart 1874, n°. 236, 5de afdeeling ; Overwegende dat Gedeputeerde Staten van Gelderland bij het besluit vau 30 Julij 1873 , n°. 19, met ingang van 1 Januarij 1874

hebben ingetrokken de vroeger toegestane toepassing van art. 20 der wet op het lager onderwijs op de school to

Oosterhout ; dat hieruit volgde, dat de adressant, die slechts den rang van hulponderwijzer bekleedde , met 1 Januarij 1874 aan het hoofd dier school ken blijven ; dat dus de kennisgeving , hem door burgemeester en wetliouders van Valburg gedqtan , dat hij zich met 1 Januarij 1874 van zijne betrekking ontslagen moest achtten, als zijnde een noodzakelijk g_evolg van het besluit van Gedeputeerde Staten , niet onregtmatig kan geweest zijn, tenzij moest worden aangenomen , dat dat besluit zelf ten onregte genomen was; dat dit laatste echter geen punt van onderzoek kan uitpaken , daar tegen dit besluit, als maatregel strekkende tot bepaling van het karakter der school, door geen tot appeleren bevoegd per:oon beroep is ingesteld ; dat toch het adres van den onderwijzer als beroep tegen dezo strekking van bet besluit niet in aanmerking kan homen daar hij geen pat tij is bij eene regcling, welke uitluitend naar de oischen van het onderwijs in verband met de plaatselijke omstandigheden geschiedt; Gelot op artt. 13 on 20 der wet op het lager onderwijs ; Hebben goedgevonden en verstaan : met bekracbtiging van het besluit van Gedeputeerde S;aten

WIJ WILLEM III , ENZ. Beschikkende op bet adres van den gemeenteraad van Oldebroek , daarbij Onze voorziening inroepende tegen een besluit van Gedeputeerde Staten van Gelderland van 25 Februarij 1873 , nu. 36, waarbij is bevolen , dat , ter vervanging van het afgekeurde schoollocaal to Wezep, aldaar eene nieuwe school moot worden opgerigt , waarin voor 300 leerlingen ruimte zal worden gevonden ; Den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur , gehoord , advies van 15 September 1874, nu. 67 , Op de voordragt van Onzen Minister van Binnenland- , sche Zaken van 23 September 1874 , n°. 32 , 5de afdeeling Overwegende dat de schoolopziener in het 3de district van de provincie Gelderland op 9 December 1872 de sluiting heeft bevolen der openbare school to Wezep , gemeente Oldebrook wegens onvoldoende ruimte en daaruit voortvloeijende schadeltjkheid voor de gezondheid ; dat Gedeputeerde Staten , uitspraak doende in hooger beroep , bij hun besluit van 14 Januarij 1873 , n°. 60, dat bevel van den schoolopziener hebben bekrachtigd , en dat de gemeenteraad van Oldebroek daarin heeft berust ; dat Gedeputeerde Staten daarop, bij hun bovenvermeld besluit van 25 Februarij de oprigting eener school to Wezep voor 300 kinderen hebben bevolen , op grond dat, nu de bestaande school aldaar was gesloten , in de gemeente Oldebroek geen voor de bevolking en de behoefte voldoend aantal scholen was ; dat de gemeenteraad zich door dat bevel bezwaard acht en er zich op beroert , dat eene nieuwe school in het Hattemerbroek den 12den Januarij 1874 geopend is met 136 leerlingen en dat dit getal thans gewoonlijk bedraagt tusschen de 170 en 180 ; dat die nieuwe school op niet weer dan een half uur afstand van Wezep gelegen is , zoodat er dus op dit oogenbiik aan eene school voor 300 leerlirigen to Wezep geeni behoefte bestaat; dat hij bovendien voornemens is het afgekeurde schoollocaal , dat hecht en stork is en eerst in 1b25 gebouwd , zooveel mogelijk to vergrooten en to verbeteren, waardoor dan voldoende in de behoefte zal zijn voorzien ; dat , daargelaten de vraag , of on in hoeverre er , ten tijde dat de oprigting eener school van 300 kinderen door Gedeputeerde Staten bevolen word, termen bestonden orn dat betel to geven , de behoefte aan een zoo ruim locaal to

Wezep op dit oogenblik, nu de school in het Hattemerbroek is in gebruik gesteld , nog niet is gebleken en een punt van nader onderzoek zal moeten uitmaken ; dat echter de school in het Hattemerbroek allddn zeker niet voldoende is om in de bestaande behoefte te voorzien , en dat dus Gedeputeerde Staten wel en teregt hebben bevolen dat ook het afgekeurde schoollocaal te Wezep moet worden vervangen ; Gezien art. 16 en art. 13 der wet van 13 Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103);

Hebben goedgevonden en verstaan : met wijziging van het besluit van Gedeputeerde Staten van Gelderland van 25 Februarij 1873, n°. 36, in zooverre daarbij is bepaald , dat het nieuwe schoollocaal moet zijn ingerigt voor 300 kinderen , te handhaven hunne beslissing aangaande het onvoldoende van het aantal scholen in de gemeente Oldebroek en to bevelen , dat de afgekeurde school te Wezep moet worden vervangen door eene inrigting , die aan de eischen der wet voldoet. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State , afdeeling voor de geschillen van bestuur.

Overwegen de : dat burgemeester en wethouders dier gemeente bij hun besluit van 26 Maart 1874 tot vaststelling van eene voordragt van zes personen ter benoeming door den raad van een hoofdonderwijzer bij de open bare lagere school to Lent, in strijd met het gevoelen van den districtsschoolopziener , op die voordragt als zesden candidaat den naam van een persoon hebben geplaatst , die bij het vergelijkend examen slechts de achtste plaats had verkregen , en dat de keuze van den rand op dien persoon is gevallen ; dat volgons art. 22 , lste lid der wet van 13 Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103) zoodanige voordragt hoogstens zes personen mag bevatten , en dat uit den aard der zaak daarop alleen diegenen mogen gebragt worden , welke bij het vergelijkend examen het best voldeden ; dat het alzoo aan burgemeester en wethouders niet vrijstond, om andere dan de laatstbedoelde candidaten op de voordragt to plaatsen , noch aan den raad om tot hoofdonderwijzer iemand to benoemen , die in strijd met de wet op de voordragt was geplaatst ; dat derhalve de bovengemelde besluiten in strijd zijn met art. 22 , 1ste lid der wet van 13 Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103); Gelet op art. 153 der gemeentewet ;

's Gravenhage , 25 September 1874. WILLEM. De Minister van Binnenlandsche Zaken , HTEMSKERK.

LXXIII. Voorstel van Gedeputeerde Staten van Gelderland , tot vernietiging van een besluit van den raad der gemeente Elst houdende benoeming van een hoofdonderwijzer bij de openbare lagere school te Lent , in strijd met art. 22 , alin. 1 der wet tot regeling van het lager onderwijs. 4 Julij 1874 , n°. 41. WIJ WILLEM III ,

gemeente Fist van 4 April 1874 , welk besluit door den burgemeester niet is ten uitvoer gelegd;

Den Raad van State gehoord (advies van 23 Junij 1874, no. 20); Gelet op het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 27 Junij 1874, n°. 187, 5de afdeeling ; Hebben goedgevonden en verstaan het besluit van burgemeester en wethouders der gemeente Elst van 26 Maart 1874 en dat van den raad der gemeente Elst van 4 April 1874 to vernietigen. Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit , dat aan den Raad van State in afschrift medegedeeld en in het Staatsblad geplaatst zal worden. Montreux, 4 Julij 1874.

ENZ.

Op de voordragt van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 29 Mei 1874, n°. 196 , 5de afd. , ten geleide van een voorstel van Gedeputeerde Staten van Gelderland , tot vernietiging van een besluit van den raad der

WILLEM. De Minister van Binnenlandsche Zaken. GEERTSEMA..

2



• •

INHoupo. Bladz.

Inleiding

Bladz.

1

Hooger onderwijs.

§ 8.

Scholen voor doofstommen en blinden

52

§ 9.

Acten van bekwaamheid tot het geven van middelbaar onderwijs

53

1. Hoogescholen te Leiden , Utrecht en Groningen. ... . .. ••

2

§ 10. Toezigt op het middelbaar onderwijs

a. Collegien van curatoren .

2

§ 11, Onderwijs in taal- , land- en volkenkunde van Nederlandsch Indie • • , •

b. Personeel der hoogleeraren

.

2

c. Beschouwingen over het onderwijs

2

Faculteit der godgeleerdheid . .

2

Faculteit der regtsgeleerdheid

3

Faculteit der geneeskunde. . • •

3

Faculteit der wis- en natuurkundige wetenschappen

3

Faculteit der bespiegelende wijsbegeerte en letteren

4

d.

Studenten .

a.

2. Athenaeum te Amsterdam • •

9

• • • •

10

3.

Athenaeum te Deventer

4.

Latijnsche scholen en gymnasien

••

10

5. Kosten van het hooger onderwijs. • • •

14

Middelbaar onderwijs.

53 53

.

54

§ 12.

Kosten van het middelbaar onderwijs .

54

§ 13.

Rijkskweekschool voor vroedvrouwen

66

66

. .

67

§ 14. Rijks veeartsenijschool Onderwijs bij de land- en zeemagt. 1. Koninklijke Militaire Akademie

6 ••

Rijksinstelling te Leiden. .

b. Gemeentelijke instelling to Delft .

5

e. Hulpmiddelen voor het onderwijs.

53

2.

Stafschool ..

68

3.

Instructie-bataillon .

68

4.

Artillerie-instructie-compagnie



§ 5.

Wetenschappelijke cursus bij de corpsen

§ 6.

Scholen bij de corpsen 7.

69 69

69

Koninklijk instituut voor de marine to Willemsoord

72

Opleiding van machinistleerlingen aan boord van het wachtschip to Hellevoetsluis. .

73

9. Opleiding van ligtmatrozen en jongens aan boord van het wachtsehip to Amsterdam.

73

8.

1. Burgerscholen en daarmede gelijkstaande inrigtingen

23

2. Industrie- en teekenscholen , ambachtsscholen . .

28

3. Hoogere burgerscholen .

30

a. Getal der scholen en der leerlingen

30

b. Onderwijzend personeel

33

c. Leerplan voor het onderwijs

37

d. Examens

38

e. Toestand van het onderwijs , localen en hulpmiddelen

39

4. Middelbare seholen voor meisjes

41

1. Getal en aard der scholen .

41

2. Onderwijzend personeel

• • • • •

42

3.

Getal der leerlingen

••

43

4.

Omvang on toestand van het lager onderwijs 100

d. Examens

43

5. Kosten van het openbaar lager onderwijs 101

e. Toestand van het onderwijs , localen en hulpmiddelen . •

43

a.

.

Getal der scholen en der leerlingen . • •

b. Onderwijzend personeel c. Leerplan voor het onderwijs

§ 5.

Landbouwscholen , enz.

§ 6.

Polytechnisehe school .

§ 7 . Scholen voor de zeevaart.

• • • •

§ 10.

Opleiding van bootsmansleerlingen aan boord van het wachtschip te Willemsoord .

73

Opleiding van stuurmansleerlingen aan boord van het wachtschip to Amsterdam . .

74

§ 12.

Opleiding van militaire geneeskundigen. •

74

§ 13.

Opleiding van militaire apothekers voor het leger in Oost- en West-Indie . .

75

§ 11.

Lager onderwijs. 75

80

6.

Schoolgelden

7.

Subsidien van het Rijk on de provincien , krachtens art. 36 der wet

44

.

Inkomsten van onderwijzers

44

8.

51

9. Pensioenen aan onderwijzers

..

81

109 110 112 120

INHOUD. Bladz.

Bladz.

10. Schoollocalen , schoolmeubelen enz.

121

i.

Inrigtingen van bijzonderen aard. . .

Benoeming , schorsing en ontslag van on 123 derwijzers 126 § 12. Opleiding van onderwijzers 126 a. Rijks-kweekscholen . 129 b. Normaallessen

j.

Opleiding van onderwijzeressen .

.

§ 11.

c. Opleiding aan de lagere scholen , volgens art. 12 , alin. 2 , der wet

129

d. Cursussen ter opleiding van hulp- tot hoofdonderwijzers

129

k. Onderwijzersgezelschappen l.

12a

.

129

Algemeen overzigt der kosten

Acten van bekwaamheid tot het geven van lager onderwijs § 14. Toezigt op het lager onderwijs Onderwijs in de gevangenissen . Bewaarscholen .



136 136

§ 13.

13 IX IA

137 140 145 146

30 NT.

A. Overzigt van de collegien , gedurende het jaar 1874/1875 bij de onderscheidene faculteiten der hoogescholen to Leiden , Utrecht en Groningen gehouden.

G. Verslag der Commissie , belast met het afnemen van het examen B , volgens artt. 61 tot 65 van do wet tot regeling van het middelbaar onderwijs.

B.

Overzigt van de uitkomst der examens , in het jaar 1874/1875 bij de onderscheidene faculteiten der hoogescholen to Leiden , Utrecht en Groningen afgelegd , vergeleken met het jaar 1873/1874.

Verslag der Commissie , belast met het afnemen van het examen B , volgens art. 60 , on de examens C , volgens artt. 61 tot 64 van de wet tot regeling van het middelbaar onderwijs.

C.

Overzigt van de onderwerpen , behandeld in de dissertatien aan de drie hoogescholen , gedurende den cursus 1874/1875.

H. Verslag der Commissie , in 1874 belast met het afnemen van het examen van hen , die acten van bekwaamheid verlangden voor middelbaar onderwijs in wis- en natuurkundige wetenschappen , landbouwkunde , teekenen , boetseren on gymnastiek.

D. Overzigt der collegien , voor den cursus 1874/1875 aan het Athenaeum to Amsterdam aangekondigd.

Verslag der Commissie , in 1874 belast met het afnemen van het examen van hen , die acten van bekwaamheid verlangden voor middelbaar onderwijs in nederlandsche taal en letterkunde, vreemde talon en hare letterkunde , geschiedkundige , staats- en handelswetenschappen en schoonschrijven.

E. Verslag der tentoonstelling van teekeningen en bootseerwerk , vervaardigd door leerlingen van burgerdagen avondscholen , ambachtsscholen on andere hoofdzakelijk voor den ambachtsstand bestemde inrigtingen , geopend to Rotterdam , den 2lsten Augustus 1874. I.

F.

Overzigt van de verslagen der in 1874 gehouden eindexamens van de hoogere burgerseholen.

Overzigt der Koninklijke beslissingen in geschillen van bestuur betreffende het onderwijs, gedurende het jaar 1874.