Verslag Bijeenkomst Meer kleur in loopbaanbegeleiding Euroguidance en Palet Provinciehuis Den Bosch 18 januari 2011
Opening Op de bijeenkomst Meer kleur in loopbaanbegeleiding waren circa 65 mensen aanwezig. Bij de opening benadrukte dagvoorzitter Mavis Carilho dat het bij dit thema vooral zou moeten gaan om het verscherpt in beeld brengen van (culturele) verschillen en niet om de toedekking. Workshop Palet o.l.v. Marij van den Nouwenland De workshop bestaat uit vier onderdelen. 1. De workshop start met een oefening waarbij de deelnemers zich in twee rijen opstellen. Men kiest voor een van de rijen afhankelijk van de vraag of men wel of /niet beantwoordt aan een van twee kenmerken (bv zwart of grijs haar) en ervaart zo het gevoel anders/verschillend te zijn. 2. Vervolgens volgt de vertoning van de film Beroepskeuze doe je voor jezelf. Daarin komt de invloed van culturele factoren op het beroepskeuzeproces aan de orde. Zo blijken beroepsbeelden in het land van herkomst de beroepskeuze in het land van vestiging mede te bepalen. En dat kan leiden tot een weinig realistische beroepskeuze. 3. Twee allochtone rolmodellen – Hafice Topcu en Ibrahim Bouretty – vertellen iets over hun loopbaancarrière. Hafice is docente Engels. Hafice koos - tegen het vmbo advies invoor een meer ambitieuze schooltype. Daarbij speelden een buurvrouw en haar Turkse ouders een belangrijke rol. De keuze voor de studie Engels (Pabo) blijkt te maken te hebben met de bekendheid met onderwijs en docenten in het onderwijs. Andere mogelijkheden waren onbekend. Dat geeft het belang aan van passende voorlichting, dwz rekening houdend met onder meer specifieke (culturele of anderszins) achtergrond. Ibrahim moest van zijn vader - Marokkaanse gastarbeider - in de techniek. Want dat kon je heel goed gebruiken bij terugkeer in het land van herkomst. Dus haalde hij zijn techniek diploma’s. Maar omdat het niet zijn keuze was voelde hij zich ongelukkig en ging “afwijkend gedrag” vertonen. Ibrahim koos uiteindelijk zelf voor een ander beroep en werkt nu naar tevredenheid als zorgconsulent. 4. Vragen en discussie met de zaal. Ibrahim en Hafice zien zich zelf niet als rolmodel. Hun (allochtone) omgeving doet dat wel en daarop reageren ze wel met informatie en aanmoedigingen te geven. Een vraag die de korte discussie beheerst is: Moet je in de loopbaanbegeleiding (expliciet) vragen naar en rekening houden met de culturele achtergrond van een persoon, of juist niet en komt het wel of niet terloops aan de orde? Een reactie uit de zaal is dat er meer overeenkomsten zijn dan verschillen en dat de laatste er weinig toe doen. We zijn allemaal mensen ( Prinses Maxima: de Nederlandse cultuur bestaat niet). Een andere heeft juist behoefte aan een to do- lijstje met tips over waar je op moet letten bij een Turk, Marokkaan, enz. Weer een ander vindt dat als je de culturele achtergrond belangrijk vindt je er gewoon naar moet vragen. De reacties geven aan dat het altijd om een individu gaat en dat die niet op een simpele manier is te reduceren tot een groep, maar de groep is wel degelijk van invloed op het individu. Mavis Carilho vat dit spanningsveld samen: The first thing you have to forget is that I am black The second thing is never to forget I am black Tot slot ontvangen alle deelnemers een kopie van de film Beroepskeuze doe jezelf, inclusief de handleiding bij vertoning.
Workshop 2 van CINOP, o.l.v. van Jessica Egelie en Ellie Langens (Cinop verzorgt een training Kleurrijk coachen). Zolang er vissen in de zee zwemmen in de zee, is er geen noodzaak om over een andere baan na te denken (visser , Malediven) Volgens mijn moeder heb ik een slechte toekomst, dat komt volgens mijn moeder door de stam waar we toe behoren ( Rwanda). De citaten geven aan dat het begrip loopbaan niet in alle culturen dezelfde betekenis heeft. Met name het idee van loopbaan als een lange termijn plan waarin men de ene opleiding na de andere volgt, afrond met een diploma en daarbij een bepaalde arbeidsmoraal betracht (leren eerst, de leuke dingen uitstellen naar later). Drie zaken zijn van belang. 1. Bekwaamheid. ( In bepaalde landen kun je het vak op de werkplek zelf leren. In sommige landen is het behalen van een diploma noodzakelijk in anderen niet) 2. Stuurbaarheid (Mensen uit lagere sociale klassen denken vaak minder hun loopbaan te kunnen sturen. Ik doe mijn werk zonder diploma, waarom moet mijn kind dan wel leren). 3. Doorzettingsvermogen (Heb je lange termijn visie of een korte termijn visie. Dit beïnvloed loopbaan keuzes.) Verder zijn enkele nieuwe ontwikkelingen van invloed op een loopbaan. 1. Werkzekerheid versus baanzekerheid. Vroeger werkten mensen 40 jaar voor een zelfde werkgever. Er is dan weinig behoefte om kritisch te kijken naar de loopbaan. Bij werkzekerheid neem je meer verantwoordelijkheid voor je eigen loopbaan. 2. Leven lang leren. Je moet aantrekkelijk blijven voor de arbeidsmarkt en continu bijscholen om je loopbaan zeker te kunnen stellen. 3. Toename van oudere werknemers. Hoe kun je als oudere werknemer aantrekkelijk blijven. Aandachtpunten 1. Wees je bewust van de multiculturele context. Iedereen heeft bepaalde loopbaanovertuigingen. 2. Train op specifieke kennis en vaardigheden voor belangrijke doelgroepen. 3. Leg niet te veel nadruk op goede of slechte keuze. Bewustwording van het maken van keuzes is vooral belangrijk. Intermezzo Oefening Uitwisselen ervaringen met je buurman rond vraag wie/wat je beïnvloed heeft bij het maken van beroepskeuze(s). Uit de korte discussie die daarop volgt blijkt toeval vaak een rol te spelen.
Spelen emoties een rol bij multiculturele loopbaanbegeleiding/met welke bril kijk je naar coachees? Hoe bevooroordeeld ben ik. Ons brein functioneert zodanig dat hetgeen wij waarnemen direct in categorieën wordt ingedeeld. Indeling in categorieën geschiedt op basis van overeenkomsten dan wel
onderscheidende criteria. Categoriseren is functioneel, omdat het helpt de wereld om ons heen te bevatten. De invloed van de context is van belang Impliciete associaties vrouwen huishouden ambtenaar saai Marokkaan agressief AKA-leerlingen dom De test is ontwikkeld door twee psychologen: Brian Nosek en Tony Greenwald. Zie https://implicit.harvard.edu/implicit/ afwassen koken overwerken schoonmaken verzorgen
leidinggevende beslissen carrière maken vergaderen beslissen
Thuis
Werk
Welk woord associeer je met links of rechts. Reflectief systeem stuurt gedrag op nadenken. Impulsief gedrag werkt op intuïtie. De oefening maakt bewust van hoe je denkt. Workshop 3 o.l.v. Mavis Carilho De workshop van CINOP eindigde met het attenderen en bewustmaken van emoties/associaties die opgeroepen worden bij het waarnemen van verschillen. Mavis Carilho borduurt voort op de rol van emoties en diversiteit. Ze benoemt vier specifieke emoties die ervaren worden bij het waarnemen van (etnische/culturele) verschillen. 1. Schuldgevoel; ik voel me schuldig aan de ongelijkheid, we zijn toch allemaal gelijk 2. Gevoel van schaamte; mag ik mezelf wel zijn in mijn anders zijn 3. Gevoel van eenzaamheid; ik sta er alleen voor met mijn anders zijn 4. Gevoel van verongelijktheid; ongelijkheid houdt in ongelijke behandeling en waardering Als de genoemde emoties spelen en ontkend worden dan kan er een onderstroom/tegenreactie ontstaan. De communicatie in de groep kan hierdoor worden ondermijnd. Intermezzo Oefening collegiale intervisie Drie personen vormen een groep. Een brengt een casus in, de overige twee luisteren alleen. Na 10 minuten zijn zij de laatsten aan de beurt en mogen vragen stellen en uiteindelijk 3 suggesties doen. Een casus komt aan de orde en leidt tot discussie. Een allochtone kandidaat verwerpt op felle wijze de resultaten van een test. Is deze reactie specifiek cultureel bepaald of algemeen menselijk.
Is de test in cultureel opzicht waardevrij? Is de culturele context van belang; in sommige culturen gebeurt het wel dat falen voor een test zo groot gezichtsverlies betekent dat er een zelfmoord voor wordt gepleegd. In het geval van deze casus speelt waarschijnlijk een van de vier emoties door Mavis Carilho benoemd een rol, namelijk het gevoel van verongelijktheid: omdat ik anders ben word ik weer gepakt. Aan de andere kant kan het zijn dat de examinator zich weer gedwongen voelt zich te verdedigen: het is maar een test, een hulpmiddel, een momentopname. Vanuit de zaal wijst een deelnemer op het belang van strategie en diversiteit. D.w.z. we moeten op de emoties letten (verscherpte verschillen) maar daarnaast is het noodzakelijk dat het thema diversiteit vanuit de directie geïnitieerd en gestimuleerd wordt in een organisatie. Workshop 4 o.l.v. Lotte Lebbink (Cofora) en Marielle Meeuwsen (Movisie) Intermezzo oefening De workshop begint met een oefening waar de deelnemers een idee krijgen van de aard en omvang van vrijwilligerswerk. Zo doet 1 op de 8 van de mensen in Nederland aan mantelzorg. Evenveel mannen als vrouwen doen vrijwilligerswerk, meer dan 8 miljoen mensen doen vrijwilligerswerk, enz. EVC De workshop behandelt de rol van EVC (elders verworven competenties) in loopbaanbegeleiding , met name EVC in de informele sfeer van vrijwilligerswerk. In gegaan wordt op het project Duizend en een kracht, maatschappelijke participatie van allochtone vrouwen in Breda. Deze vrouwen wilden uiteindelijk een functie waarvoor ze betaling zouden ontvangen. De EVC procedure was een middel om dit doel te verwezenlijken. De formele EVC procedure is gericht op certificering bij een officiële instantie. Het informele EVC traject is gericht op het ondersteunen van Leven Lang leren, loopbaanontwikkeling en individuele groei. Stappen zijn: 1. Introductie, kennismaking en commitment scheppen 2. Herkennen van competenties (portfolio) 3. Erkennen van competenties (assessment of beoordelaar) 4. Ontwikkeling 5. Afronding Via vrijwilligerswerk naar werk 1. Intake als start 2. In minimaal 4 dagdelen competentietraining, onder meer een levenslijn en persoonlijk competentieprofiel. Start met vullen van portfolio. Versterken van de eigen positie, zelfkeuzes maken. Individu is uitgangspunt en van daaruit einddoelen bepalen. Een positieve kijk op negatieve ervaringen. 3. Minimaal 3 maanden vrijwilligerswerk (ervaringsplek, stage) 4. Sollicitatietraining en maken van een POP van minimaal 2 dagdelen. 5. Betaald werk, Match op POP, eventuele nazorg In de workshop wordt op het belang benadrukt van het vrijwilligerswerk voor EVC. Meerwaarde is er zowel voor de vrijwilliger als voor de organisatie.
Voorbeeld Nadia, Russin, 34 jaar en 4 jaar in Nederland, werd 50 keer afgewezen bij sollicitatie. Deed schoonmaakwerk. Is vrijwilligerswerk gaan doen en wilde gaan werken met kinderen. De winst van EVC was beter werk, eigen bedrijf en een realistisch beeld van de toekomst. Heeft nu een stappenplan om binnen 5 jaar een eigen kinderdagverblijf te hebben.
Afsluiting Tijdens de afsluiting blijken de verwachtingen van de dag nogal uiteen te hebben gelopen. Er zijn deelnemers die meer uitwisseling van praktijkervaring hadden gewild. Anderen juist verdieping van kennis en dan feitelijke kennis en geen politieke/emotioneel gekleurd. Ook leeft bij sommigen de behoefte aan duidelijke handvaten in de vorm van bijvoorbeeld een to do lijst. Emoties zijn er altijd rond het thema diversiteit. Een allochtone deelnemer vertelt dat haar zoon moeilijk aan een stageplaats kon komen en dat er daarom extra/meer specifieke aanpak zou moeten komen. Maar reageert een deelnemer waarom speciaal voor allochtonen als ook autochtone leerlingen - zoals een van haar kinderen - allerlei obstakels tegenkomen bij het vinden van een stageplaats. ( Dit voorval is een goed voorbeeld van hoe het onderwerp diversiteit emoties en tegen-emotie oproept - gevoel van schuld en verongelijktheid - ; Is er in dit geval een redelijke rechtvaardiging voor specifieke/extra aandacht voor allochtone problematiek? Waarschijnlijk wel als het beleid in eerste instantie gericht is een algemene aanpak voor allochtone en autochtone leerlingen en pas als blijkt dat deze algemene aanpak niet effectief voor allochtonen speciale aandacht aan hen wordt besteed.) Conclusies en aanbevelingen 1. Inhoudelijk blijkt dat een meer/ verdere systematische aanpak van emoties rond diversiteit in loopbaanbegeleiding van groot belang is. De inzichten van de psycholoog Brian Nosek verschaffen enkele bouwstenen (Cinop workshop), evenals de ideeën over de vier emoties die Mavis Carilho in haar workshop introduceerde. 2. In de randvoorwaardelijke sfeer is het noodzakelijk dat het management van een organisatie (zoals ROC’s) zich stelt achter de introductie en implementatie van meer diversiteit. Dat vergroot de kans op het slagen van meer kleur in loopbaanbegeleiding en dus een effectievere loopbaanbegeleiding. 3. In de afsluiting is wel duidelijk geworden dat de verwachtingen van de dag uiteenliepen , maar onvoldoende is naar voren gekomen wat men wel precies aan de dag heeft gehad en wat men nog graag zou willen. De uitkomsten van de evaluatie van de dag middels een enquête moeten daarin meer inzicht verschaffen. Dat kan dan de basis vormen voor vervolgstappen.
