VERSLAG ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN IN HET SPECIAALONDERWIJS PROJ.NR. A114 maart 1998 t/m mei 1999
Bedrijfstakcoördinator: Landelijkprojectleider: Secretariaat:
Drs. J. Engwerda Theun Beekhoven Joke van Diepen
INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING
blz.
3
1. Inleiding en projectopzet
4
1.1 Aanleiding
4
2. Doelstelling
5
3. Projectopzet
6
3.1 Arboproblematiek 3.2 Activiteiten arbeidsinspectie 3.3 Medezeggenschap 3.4 Ziekte verzuim en WAO instroom 3.5 Werkwijze 3.6 Handhavingsbeleid 3.7 Capaciteitsbeslag 3.8 Rapportage
6 6 6 7 7 7 7 8
4. De resultaten
9
4.1 Aantal zaken, interventies en tijdsbeslag 4.2 Gehanteerde handhavingsinstrumenten 4.3 Tekortkomingen
9 9 9
4.3.1 Tekortkomingen beleid 4.3.1.1 Toelichting
10 10
4.3.2 Tekortkomingen werkplek 4.3.2.1 Toelichting
12 12
5. Conclusies en aanbevelingen
14
5.1 Conclusies 5.2 Aanbevelingen
BIJLAGEN:
2
SAMENVATTING De Arbeidsinspectie heeft in de periode van maart 1998 tot en met mei 1999 scholen in het speciaalonderwijs geïnspecteerd. Hiervoor zijn 192 interventies gepleegd op de scholen voor speciaal onderwijs en bij het bevoegd gezag van die scholen. Op 50% van de geïnspecteerde scholen ( basis- en voortgezet speciaalonderwijs) is nog geen risicoinventarisatie aanwezig. Ter vergelijking: uit eerder gehouden onderzoek bij scholen voor basisonderwijs1 bleek dat 56 % van de scholen niet over een RI&E beschikte. Psychische belasting(werkdruk), agressie en geweld en seksuele intimidatie zijn onderwerpen die op vrijwel alle scholen en schoolsoorten voorkomen. Op 38 % van de scholen is nog geen beleid ten aanzien van psychische belasting, voor agressie en geweld is dat eveneens 38%. In 42% van de geïnspecteerde scholen is nog geen beleid seksuele intimidatie opgezet ondanks inspanningen van de CAO-partners en het Ministerie van OC&W op dit terrein en de negatieve berichtgeving in de pers. In het speciaal onderwijs wordt vaak onvoldoende pauze genoten. Ondermeer door het niet correct inroosteren en het niet correct toepassen van roosters en het zo geheten mee-eten met de leerlingen is het nemen van pauze onvoldoende mogelijk. Op werkplekniveau kunnen de arbeidsomstandigheden zeker nog verbeterd worden. Op het gebied van de bedrijfshulpverlening blijft 47% van de scholen in gebreke. Dit onderwerp zou zeker de besturen, de gemeentebesturen en de ouders moet aanspreken. Het gaat hier immers om de waarborg voor de veiligheid van leerlingen en personeel bij calamiteiten. Verdere tekortkomingen op de werkplek zijn het blokkeren van nooduitgangen, het ontbreken van veiligheidsglas in ramen en deuren, het klimaat in de school en de werkplek in combinatie met beeldschermwerk. In het voortgezet speciaalonderwijs komen daar het omgaan met gevaarlijke stoffen en de machineveiligheid nog bij. Het aantal geconstateerde tekortkomingen op deze punten is met ca. 20 tot 25 % nog voor verbetering vatbaar, juist omdat het hier gaat om leerlingen die niet geheel zelfstandig kunnen werken. Het toezicht op het handelen van de leerling is zeer belangrijk.
1
Zie: Arbeidsinspectie rapportage Basisonderwijs maart 2000
3
1. INLEIDING EN PROJECTOPZET 1.1 Aanleiding In de bedrijfstakstrategie Onderwijs was voor de jaren 1997 t/m 2000 afgesproken dat in 1998 een project in het Speciaal Onderwijs uitgevoerd zou gaan worden. In het speciaal onderwijs treffen we basisonderwijs en voortgezet onderwijs(SO en VSO) aan. Naast scholen voor het basisonderwijs (SO) en het voortgezet-speciaalonderwijs (VSO) zijn er ook scholen waar zowel basis- als voortgezet-speciaalonderwijs wordt gegeven. Er zijn in Nederland ca. 1000 scholen in het speciaalonderwijs met ca.16000 leerkrachten en ondersteunend personeel. Het aantal leerlingen bedraagt ca.115.000. Gedurende de looptijd van dit project was er sprake van specifieke problemen omdat er een aantal fusies van scholen speelden en twee projecten om leerlingen naar het reguliere basisonderwijs over te laten gaan. De Arboproblematiek is in grote lijnen hetzelfde als bij het gewone basisonderwijs en het voortgezet onderwijs. Het specifieke probleem bij het (V)SO is het soort leerling. De klassengrootte is op dit probleem aangepast. In de eerste groepen is naast de leerkracht een assistent werkzaam. De sector was voor de Arbeidsinspectie vrij onbekend.
Het ontbreken van een Risico inventarisatie en evaluatie (RI&E) en een plan van aanpak, een Bedrijfshulpverlenings (BHV) -plan, het voorkomen van fysieke en psychische belasting, en beleid tegen agressie en seksuele intimidatie zijn voor het SO de aandachtspunten. In het VSO troffen we naast de voornoemde onderwerpen ook de machineveiligheid en het werken met gevaarlijke stoffen aan.
4
2. Doelstelling De doelstelling van het project is om een inventarisatie te maken van de stand van zaken op het gebied van arbeidsomstandigheden in het speciaal onderwijs, het basisonderwijs (SO) en het voortgezet speciaal onderwijs (VSO). Hierbij is in het bijzonder gelet op de volgende arborisico's: (1) de werkplekinrichting, (2) fysieke belasting, (3) agressie en geweld en (4) werkdruk. Specifiek voor de branche: 1. Werkplekinrichting: De stoel van de leerkrachten komt hierbij in beeld en de eigen werkruimte van de leerkrachten; 2. Fysieke belasting: De houding van de leerkrachten met name in de eerste groepen, waar het bukken en het tillen van kinderen betreft; 3. Agressie en geweld: Het opnemen van deze onderwerpen in de RI&E en het ontwikkelen van beleid, uitgewerkt in concrete maatregelen en de uitvoering daarvan; 4. Werkdruk: Het opnemen in RI&E; 5. Bedrijfshulpverleningsorganisatie: Het ontbreken van BHV. Specifiek voor het VSO: 1. Machineveiligheid: De veiligheid en gezondheid in de handvaardigheid- en technieklokalen; 2. Gevaarlijke stoffen: Het werken met gevaarlijke scheikunde en technieklokalen. . Dit hield in dat wij het arbozorgsysteem en tekortkomingen op de werkvloer handhaafden volgens de normen die genoemd worden in de Arbeidsomstandighedenwet, het Arbobesluit en de Arbeidstijdenwet. De brochure "Veiligheid, Gezondheid en Milieu" van het Ministerie van OC&W en SZW is in veel gevallen maatgevend voor situaties in het onderwijs. Deze brochure is te bestellen bij de SDU te Den Haag, ISBN 9034620093.
5
3. PROJECTOPZET 3.1 Arboproblematiek Bij de projectopzet is gebruik gemaakt van de ervaringen die bij recente projecten binnen het onderwijs zijn opgedaan en van andere gegevensbronnen zoals van NIA en TNO. De ervaring opgedaan bij het project basisonderwijs leverde een bepaald beeld op van de branche. In de vooronderstelling dat dit beeld kon worden doorgetrokken levert dat voor de s.o.-scholen de volgende aandachtspunten op: 1. In veel gevallen is nog geen Arbobeleid geformuleerd. Vooral een RI&E en een BHV-plan ontbreken veelvuldig. • Daar waar de Algemene Schoolverkenning(ASV) is uitgevoerd door de Arbo-dienst wordt deze vaak onvoldoende bevonden. De schooldirectie kan duidelijk gemaakt worden waar de tekortkomingen liggen van deze RI&E (ASV). Op zich is het instrument ASV als basis voor een RI&E namelijk voldoende. De ervaring is echter dat door de school en de Arbodienst de ASV niet goed wordt uitgevoerd en daardoor onvoldoende wordt bevonden. • Daaropvolgend is het de vraag of er een op een RI&E gebaseerd plan van aanpak is. 2. Taakbeleid ontbreekt in veel gevallen en de werkdruk is hoog. • Naast een goede vorm van taakbeleid zijn de vele onderwijsveranderingen, het onvoldoende steun hebben van collega's en het pauzebeleid oorzaken voor een toenemende werkdruk. 3. Als onvolkomenheden op de werkvloer werden bij het basisonderwijs onder andere de volgende zaken onvolkomenheden aangetroffen: fysieke belasting, ontruimingsplannen, veiligheidsglas, elektrische bedradingen, het ontbreken van telefoon in gymlokalen, onjuiste stoelen voor de leerkrachten. • Fysieke belasting is met name in de groepen 1 en 2 het grootst. Recent onderzoek van het NIA TNO heeft dit nog eens aangetoond.2 • Trekken, duwen en in bedwang houden van leerlingen zijn dan naast het tillen van leerlingen en gebogen staan over de leerlingen de grote ongemakken. Ook het laag zitten op stoeltjes en krukjes is ergonomisch niet goed. 4. Voor het VSO is de verwachting dat er naast de beleidsonderwerpen meer problemen in de handvaardigheid- en technieklokalen zijn. Deze problemen zouden overeen kunnen komen met de veiligheids en gezondheidsproblemen als in het VBO.3 3.2 Activiteiten Arbeidsinspectie Er zijn tot nu toe door de Arbeidsinspectie geen projecten uitgevoerd in het speciaal onderwijs. Mogelijk dat enige scholen in het kader van een ander inspectie project tussen 1990 en 1998 zijn geïnspecteerd. Verder is het mogelijk dat er individuele scholen in het SO en VSO zijn bezocht naar aanleiding van klachten en ongevallen. 2 3
zie: vermelding in de bijlagen zie: vermelding in de bijlagen
6
3.3 Medezeggenschap In het speciaal onderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs zijn medezeggenschapsraden actief. Net als bij de directeuren leeft het begrip arbeidsomstandigheden in het algemeen nog niet voldoende in dit instituut. Vakorganisaties en organisaties van ouders doen veel aan voorlichting en training voor MR-leden. 3.4 Ziekteverzuim en WAO instroom Het ziekteverzuim in het (voortgezet) speciaal onderwijs is redelijk hoog te noemen. In 1995/96 was het 7.9%. De meldingsfrequentie bedraagt 1.42 en de gemiddelde verzuimduur is 18.2 dagen. Op de vraag of men denkt dat de ziekte wordt veroorzaakt door het werk gaf 32 % van de leerkrachten aan dat dit zo is (onderzoek TNO Arbeid 1997) De WAO instroom was in 1994 7.3 personen per 1000 werknemers. In dat zelfde jaar zijn er totaal 50 personen de WAO uitgestroomd. 3.5 Werkwijze In veel gevallen is eerst het bevoegd gezag benaderd over locaties van de scholen en het arbeidsomstandighedenbeleid. Vervolgens zijn er afspraken gemaakt voor het inspectiebezoek op de te inspecteren locatie(school), met de directeur van de school en met de MR-vertegenwoordiger. In gesprekken met het personeel is getracht de moduul psychische belasting toe te passen. Naast de werkplekken voor de leerkrachten en de leerlingen zijn ook de werkplekken van het ondersteunend personeel geïnspecteerd. De afsprakenbrief is in de meeste gevallen naar het bevoegd gezag gestuurd. 3.6 Handhavingsbeleid. Het handhavingsbeleid is gebaseerd op de Arbeidsomstandighedenwet. De stand van zaken bij de toepassing van technische aspecten zijn specifieke aandachtspunten. Daarnaast wordt bij de start van het project aandacht besteedt aan de te hanteren termijnen . Bij tekortkomingen die de RIE&E en het plan van aanpak betreffen, is een termijn van 6 maanden aangehouden om hierin alsnog te voorzien. Voor de overig geconstateerde tekortkomingen is de termijn in eerste instantie op 3 tot 6 maanden gesteld of werd afgesproken dat men het punt(-en) opneemt in het plan van aanpak. In het plan van aanpak diende dan wel een termijn genoemd te worden waarop een en ander gerealiseerd zou zijn.
7
3.7 Capaciteitsbeslag Voor het onderzoek is een planning gemaakt waarbij de interventie bestaat uit de inspectie op de locatie, maar waarbij ook tijd is ingeruimd voor gesprekken met schooldirecties, bevoegd gezag en vertegenwoordigers van personeel en medezeggenschapsorganen. 3.8 Rapportage De regioprojectleiders rapporteerden regelmatig aan de landelijk projectleider over de voortgang van de inspecties en over eventuele bijzonderheden opgedaan tijdens de inspecties. Begin juni 1999 rapporteerden de projectleiders de resultaten aan de landelijk projectleider. Aan de hand van deze gegevens en de cijfers uit het geautomatiseerde systeem binnen de Arbeidsinspectie is dit eindverslag tot stand gekomen. De rapportage uit de regio’s omvatte in elk geval de volgende items: risico-inventarisatie plan van aanpak bedrijfshulpverleningsplan beleid psychische belasting fysieke belasting: Stoel leerkracht en ondersteunend personeel bukken en tillen problematiek klachtenregeling met betrekking tot agressie & geweld alsmede ongewenste intimiteiten. hygiëne van de school nooduitgangen en vluchtwegen veiligheidsglas in ramen en deuren tot 1.40 m hoogte. machineveiligheid gevaarlijke stoffen
8
4. DE RESULTATEN 4.1 Aantal interventies. In totaal zijn er 192 interventies uitgevoerd. Dit houdt in: inspecties op locaties van scholen, gesprekken met directies, bevoegd gezag en controlebezoeken. 4.2 Gehanteerde handhavingsinstrumenten Tabel 2
Handhavingsinstrumenten van de Arbeidsinspectie toegepast naar interventies. Handhavingsinstrumenten afspraak waarschuwing 1 e fase waarschuwing 2 e fase eis proces-verbaal
aantallen 86 1 21 0 0
Toelichting: Het aantal gebruikte handhavingsinstrumenten na de eerste fase van inspecties komt niet overeen met het aantal zaken. In sommige gevallen betekent dit dat een zaak al na het eerste bezoek in orde was en ook dat in de afsprakenbrief aan het bevoegd gezag de tekortkomingen van een aantal onder dat bevoegd gezag vallende scholen in één brief zijn opgenomen Na de controlebezoeken, die nog niet in alle gevallen zijn uitgevoerd, peildatum 28 juni 1999, zijn er vervolgens 21 waarschuwingen uitgedeeld. Dit aantal zal nog groter worden omdat veel scholen c.q. het bevoegd gezag nog niet zijn overgegaan tot het opheffen van de geconstateerde tekortkomingen. Ook zijn nog niet alle scholen gecontroleerd op de uitvoering van de geconstateerde tekortkomingen. 4.3 Tekortkomingen 4.3.1 Tekortkomingen naar beleidsaspecten van arbeidsomstandigheden. Tabel 3. tekortkomingen naar beleidsaspecten van arbeidsomstandigheden
aantal tekortkomingen
Onderwerp Arbo verzuimbeleid Risicoinventarisatie en plan van aanpak Bedrijfshulpverlening Beleid fysieke belasting Beleid psychische belasting Beleid agressie en geweld Beleid seksuele intimidatie Werktijden
26 97 47 6 39 42 38 30 355
Totaal
9
4.3.1.1 Nadere toelichting Arbo- en verzuimbeleid Op 26 scholen is nog geen of onvoldoende Arbo-beleid tot stand gekomen. De scholen of besturen waar dit nog niet het geval is, zijn vaak of niet geïnteresseerd in Arbo-beleid, stellen andere prioriteiten of gebruiken het argument dat er geen geld is. Deze laatste opmerking geldt voor veel onderwerpen en eigenlijk voor het hele arbeidsomstandighedenbeleid op scholen. Risico-inventarisatie en plan van aanpak Waar de risico-inventarisatie ontbreekt of onvolledig is, voor de basisscholen SO, kan dit de Algemene Schoolverkenning betreffen en voor het VSO de Arboleider. In ca. 50 % van de waarnemingen bij scholen of het bevoegd gezag ontbreekt de RI&E en het plan van aanpak. Er zijn per regio van de Arbeidsinspectie relatief veel verschillen. De percentages lopen uiteen van 15% tot 75 %, opmerkelijk, voor een sector waarvan de indruk bestaat dat men meer oog heeft voor de arbo-problematiek van het personeel. Toch is het resultaat gunstiger dan in het basisonderwijs4, waar in 56% van de scholen de RI&E dan wel het plan van aanpak ontbrak. De cijfers in tabel 3 laten zien dat er totaal 97 tekortkomingen zijn geconstateerd met betrekking tot het ontbreken of de onvolledigheid van de risicoinventarisatie en/of het plan van aanpak. Bedrijfshulpverlening Op iets minder dan de helft van de scholen (47 %) in het speciaal onderwijs is nog geen goede bedrijfshulpverleningsorganisatie ( BHV ). Aan het voorlichtingsmateriaal van de St.Vervangingsfonds en het Ministerie van OC&W kan dat niet liggen. Evenals bij het basisonderwijs zijn het juiste aantal hulpverleners nog niet aangesteld c.q. opgeleid. Met name tegen dit laatste hikken de scholen aan. Vanwege het aantal leerlingen moeten veel scholen een flink aantal (4 of meer) hulpverleners hebben. Deze moeten opgeleid worden en dat kost een flinke som geld, die er niet altijd is. Beleid fysieke belasting Uit recent onderzoek van het NIA TNO( thans TNO Arbeid)5 is gebleken dat met name voor de leerkrachten in de groepen 1 en 2 van het basisonderwijs en het speciaal onderwijs de fysieke belasting redelijk hoog is. Dit wordt door de scholen in het speciaal onderwijs ook onderkend in de RI&E en het plan van aanpak, hetgeen blijkt uit het geringe aantal opmerkingen die de Arbeidsinspectie op dit onderwerp heeft vermeld: slechts zes. Beleid psychische belasting "Hoge werkdruk, veranderingen in het onderwijs, arbeidsduurverkorting en enige ander zaken die betrekking hebben op het werk en de organisatie van het werk kunnen leiden tot psychische belasting en ‘burn-out’ bij werknemers in het onderwijs.
4
5
Arbeidsinspectie rapportage Basisonderwijs maart 2000 zie: opmerkingen in de bijlagen
10
Daarnaast leiden het tekort aan regelmogelijkheden en het ontbreken van een open cultuur in de school om over je eigen functioneren te praten, mogelijk tot stress. Bij de werkdruk kan ook het niet hebben voorzien in of het zich niet houden aan de pauze regeling in de school een negatieve rol spelen bij de werkdruk." Deze passage uit het verslag van het project Hogescholen geldt in principe voor het hele onderwijs en wordt daarom ook hierbij aangehaald. De problematiek ten aanzien van psychische belasting geldt voor zowel de leerkrachten als het ondersteunend personeel. In het speciaal onderwijs is de assistent al tijden geleden ingevoerd voor met name de groepen met jongere kinderen. Van de geïnspecteerde scholen in het speciaal onderwijs is in 38% van de gevallen nog geen beleid ontwikkeld ten aanzien van psychische belasting. In de scholen waar wel beleid is op dit onderwerp, is niet altijd sprake van samenhangend beleid, maar is men wel op onderdelen goed bezig. Met name het voeren van een taakbelasting/taakverdelingsbeleid kan leiden tot een evenwichtigere verdeling van taken over het aanwezige personeel. Ook door de vergrijzing in het onderwijs en de arbeidsduurverkorting wordt het moeilijker dit taakbelastingsbeleid goed uit te voeren. Vaak moeten dezelfde taken verdeeld worden over minder leerkrachten en in een korter tijdsbestek worden uitgevoerd. Tot slot kan hier opgemerkt worden dat de belanghebbende werkgever- en werknemersorganisatie alsmede de Sector Raad Onderwijs in samenwerking met het Ministerie van SoZaWe gekomen zijn tot een intentieverklaring om de komende jaren de werkdruk, middels een convenant, in het onderwijs aan te pakken. Beleid agressie/geweld en seksuele intimidatie In de CAO’s voor het basis- en voortgezet onderwijs (ook voor het speciaal onderwijs geldend) is geregeld dat de directie een klachtenregeling moet opstellen aangaande seksuele intimidatie en agressie. Van de geïnspecteerde scholen heeft 42% op het gebied van seksuele intimidatie, respectievelijk 38% voor waar het agressie betreft, nog niets geregeld op deze beleidsterreinen. Daarmee blijven deze onderwerpen een belangrijk aandachtspunt, te meer omdat agressie op scholen nog steeds toeneemt. Werktijden In het speciaal onderwijs heeft het personeel te maken met kinderen waarop in alle gevallen toezicht gehouden moet worden. Dit kan met name in de pauzes voor problemen zorgen. De Arbeidstijdenwet stelt dat een werkgever verplicht is een werknemer een onafgebroken pauze te geven van 30 minuten of 2 x 15 minuten. In deze pauze dient de werknemer vrij te zijn van haar/zijn werk. Toezicht houden op de kinderen en het mee eten met de leerlingen is werk. Dit onderwerp heeft dan ook geleid tot een 30-tal opmerkingen bij scholen. Het niet krijgen of niet nemen van de pauzes leidt tot verzwaring van de taken en tot werkdruk. Een ander punt betreft dat in de Arbeidstijdenwet is bepaald dat de werktijden door de werkgever geregistreerd dienen te worden. Dit geldt ook voor de uren die de leerkracht thuis maakt door lessen voor te bereiden en na te kijken. Mogelijk dat uit registratie naar voren komt dat veel leerkrachten te lang per dag arbeid verrichten en/of dat de toepassing van de dagelijkse rust niet correct is.
11
Resultaat van overleg tussen de Ministeries van OC&W, SZW, de Arbeidsinspectie alsmede de werkgevers- en werknemersorganisaties is dat vanaf het schooljaar 2000/2001 alle scholen een registratie bijhouden van de werkelijk gemaakte uren door het personeel. 4.3.2 Tekortkomingen werkplek In tabel 4 staan de geconstateerde tekortkomingen op de werkplek verdeeld over de zes belangrijkste items waarvan de laatste twee (gevaarlijke stoffen en machines) voornamelijk op de scholen in het voortgezet speciaal onderwijs zijn geconstateerd. Tabel 4 tekortkomingen naar onderwerp Onderwerpen Inrichting arbeidsplaatsen Beeldschermwerkplek klimaat op de werkplek ergonomie: zittend/staand werk gevaarlijke stoffen machines
aantal 106 9 29 35 27 20
perc. 46 4 13 15 12 9
Er zijn 226 tekortkomingen gesignaleerd die betrekking hebben op de directe arbeidsomstandigheden op de werkplek waarbij 106 tekortkomingen ten aanzien van de inrichting van de arbeidsplaatsen, gevolgd door ergonomie en het klimaat in de school. Het aantal opmerkingen over beeldschermwerk is relatief gering. Mogelijk zal dit in de toekomst gaan toenemen door het plaatsen van meer computers in de scholen. 4.3.2.1 Toelichting tekortkomingen werkplek Inrichting arbeidsplaatsen In het Arbeidsomstandighedenbesluit in hoofdstuk 3 wordt aangegeven hoe arbeidsplaatsen dienen te worden ingericht. Het gaat hierbij om onder meer de deugdelijke constructie van en gebouw, hygiëne, vluchtwegen, noodverlichting, brandbestrijdingsmiddelen veiligheidsglas in ramen en deuren en de elektrische installatie. Met name het aantal opmerkingen(34) ten aanzien van de vluchtwegen is opmerkelijk en te noemen. Veel van deze punten behoren tot het gebouw waarvan de gemeente de eigenaar is en daarmee verantwoordelijk voor het onderhoud van de gebouwen. Dit geldt in vrijwel alle gevallen ook voor de gebouwen van het bijzonder onderwijs. Waar de arbeidsinspectie de verantwoordelijk werkgever, het bevoegd gezag moet aanspreken op geconstateerde tekortkomingen, is het begrip school en schoolorganisatie, niet meer slechts een gebouw met een directie en leerlingen. Binnen de organisaties die verantwoordelijk zijn voor het onderwijs en de scholen, treffen we een aantal verantwoordelijke werkgevers aan: directie, administratiebureaus, bestuursorganen met verschillende juridische constructies en gemandateerde verantwoordelijkheden en altijd de gemeente en het gemeentebestuur als verantwoordelijk bestuurder en bestuursorgaan voor budgetten en gebouwen.
12
Beeldschermwerkplek Op dit moment gaat het nog voornamelijk om een enkele beeldschermwerkplek die is te vinden in de school. Dit kan de werkplek zijn van de docent na het lesgeven of de werkplek van de administratie. In de meeste gevallen gaat het om slecht meubilair, bureau en stoel. Dit slechte meubilair is er ook oorzaak van dat men niet goed plaats kan nemen achter het beeldscherm. Verder signaleert de Arbeidsinspectie dat in een aantal gevallen de computers voor de leerlingen op de gang staan omdat er in de lokalen geen ruimte is. In verband met de functie als vluchtweg van die gangen is dit niet toegestaan. Klimaat Het klimaat, waar 29 opmerking en over zijn gemaakt, is in de leslokalen vaak van onvoldoende kwaliteit. Leerkrachten klagen hierover tegen de inspecteurs van de Arbeidsinspectie. Deze klachten hebben meerdere oorzaken zoals het gesloten houden, of moeten houden, van ramen en het ontbreken van ventilatie stroken of het ontbreken van mechanische ventilatie. Veel schoolgebouwen zijn van oudsher alleen uitgerust met onder andere klapramen die open kunnen. Zo komt het ook voor dat in het kader van zuinig stoken of gedwongen door geluidsoverlast de ramen niet worden open gezet. De Arbeidsinspectie zal in de meeste gevallen vragen om onderzoek te laten doen naar het klimaat door een deskundige en naar aanleiding van de bevindingen actie te ondernemen. Ergonomie Leerkrachten in het onderwijs staan veel voor de klas. Dit is niet verkeerd. Wel zijn er situaties denkbaar dat de leerkracht zijn werk zittend kan doen achter zijn tafel. Verder kun je je afvragen of het werk niet anders kan dan staande, bijvoorbeeld zittend op een goede stoel (NEN 1812) of via een zit/stasteun. Een stasteun wordt in het onderwijs vrijwel niet aangetroffen. In het speciaal onderwijs wordt in de groepen 1 en 2 een nog grotere aanslag gepleegd op het fysiek van de mens. Dat komt doordat deze kinderen vaak nog meer geholpen moeten worden, zoals met aankleden, naar het toilet gaan, spullen opruimen, etc. In het Arbeidsomstandighedenbesluit staat dat indien iemand zijn werkzaamheden zittend kan uitvoeren deze persoon moet beschikken over doelmatige zitgelegenheid. De Arbeidsinspectie vult het begrip “doelmatige zitgelegenheid” in met de stoel conform NEN 1812. Dit is een algemeen geaccepteerde norm. Er zijn mensen en instellingen die zeggen dat er voor het onderwijs nog geen juiste ergonomisch verantwoorde stoel is ontwikkeld. Zolang er nog geen andere stoel is, vergelijkbaar met de ergonomische kwaliteit van de stoel uit NEN 1812, houdt de Arbeidsinspectie zoals gezegd in haar handhavingsbeleid vast aan deze NEN-norm. Naast deze stoel is het ook mogelijk om met een zit/stasteun te werken. De fysieke belasting van de persoon wordt hiermee gunstig beïnvloedt. Gevaarlijke stoffen In het voortgezet speciaal onderwijs komen in de techniek- en scheikunde lokalen soms stoffen voor die vallen onder de categorie schadelijk. De opslag, het gebruik en de registratie van deze stoffen zijn nog niet overal optimaal. Ook is de ventilatie van het lokaal en/of de plaatselijke afzuiging niet of onvoldoende aanwezig . Het aantal gemaakte opmerkingen is niet verontrustend te noemen. Machines
13
Machines komen voor in de techniek- en handvaardigheidlokalen in het voortgezet speciaal onderwijs. Het ontbreken van de juiste beveiliging of het niet voldoende toezicht houden zijn hier de meest voorkomende opmerkingen geweest. Nieuwe machines dienen voorzien te zijn van het CE keur en bestaande machines dienen hetzelfde niveau van beveiliging te hebben. 5.
Conclusies en aanbevelingen
5.1
Conclusies
Kijkend naar de onder par. 2 gestelde doelstellingen voor dit project komen wij tot de volgende conclusies: • Nog niet alle geïnspecteerde scholen hebben een risico-inventarisatie. Bij de 1e fase van dit project bleek bij 50 % geen RI&E aanwezig was. In het kader van de handhaving worden deze scholen weer gecontroleerd en zullen zij indien er nog geen risico-inventarisatie aanwezig is voor deze tekortkoming een boete aangezegd krijgen conform het nieuwe handhavingsbeleid vanaf 1 november 1999. • Hetzelfde geldt voor het plan van aanpak, dat gebaseerd op de genoemde knelpunten in de risico-inventarisatie opgesteld moet worden. Vervolgens moet dit plan tot uitvoering worden gebracht. • Gezien de nog lopende handhavingstrajecten bij de scholen en/of het bevoegd gezag zijn nog niet alle geconstateerde tekortkomingen opgeheven. Mogelijk is dat een aantal van deze tekortkomingen in het plan van aanpak zijn opgenomen en volgens de planning van dit plan binnenkort opgepakt zullen worden. Wel is er een verschil merkbaar in de aanpak om de knelpunten op te lossen. Als het gaat om machineveiligheid zien wij dat deze knelpunten heel snel opgepakt worden. Kennelijk zien de scholen daar de noodzaak van in en is er (blijkbaar) geld voor. Bij het speciaal onderwijs, waar het kan gaan om leerlingen met een verstandelijke- of lichamelijke handicap, zou je verwachten dat het met betrekking tot de arbeidsomstandigheden beter is gesteld dan in het primair- en voortgezet onderwijs. Uit het aantal tekortkomingen, zowel voor beleidsmatige aspecten(355) als tekortkomingen op de werkplek (226) blijkt dat er nog veel te verbeteren is in het speciaal onderwijs. Ten aanzien van de scholen die zijn geïnspecteerd zijn in totaal 192 uitgevoerd, waarbij 97 opmerkingen zijn gemaakt met betrekking tot de risico-inventarisatie en het plan van aanpak. Deze risico-inventarisatie is de basis om te komen tot een gestructureerd arbeidsomstandighedenbeleid op de school. In veel gevallen ontbreekt dit structurele beleid en lost men zaken ad-hoc op. Opnieuw blijkt, evenals in het basisonderwijs, dat scholen nog in onvoldoende mate een goede bedrijfshulpverleningsorganisatie hebben, 47 opmerkingen. Met name het aanwijzen en laten opleiden van de hulpverleners is vaak niet in orde. Is in het basisonderwijs beleid ten aanzien van agressie en geweld en beleid seksuele intimidatie ten opzichte van 1996 aanmerkelijk beter geregeld, in het speciaal onderwijs is dit minder goed, namelijk 42 respectievelijk 38 tekortkomingen op 90 scholen. Hier hebben deze scholen nog duidelijk een inhaalslag te maken.
14
Bij de tekortkomingen op de werkplek (230 maal) zien wij dat met name de inrichting van de arbeidsplaats, vluchtwegen, hygiëne, noodverlichting, veiligheidsglas, en dergelijke te wensen overlaat. In veel van deze gevallen vindt het bestuur van de school dat dit een zaak is voor de gemeenten. Dit is in veel gevallen ook zo. Dat het dan toch lang duurt voordat de tekortkoming is opgeheven heeft onder meer te maken met het systeem van beleidsplannen, budgetteren en goedkeuring krijgen van de politiek. Het komt voor dat zowel de gemeente-ambtenaar als de politicus het niet nodig vinden. De volgende opmerkingen worden gemaakt: “ Op scholen zit het wel goed. Zij moeten niet zeuren”. De Arbeidsinspectie is van mening dat in deze sector van het onderwijs nog veel te verbeteren valt en zal de resultaten van dit inspectieproject dan ook onder de aandacht brengen van de bewindspersonen van de Ministeries van OC&W en SZW en de werkgevers- en werknemersorganisaties. Scholing en voorlichting op het gebied van arbeidsomstandigheden aan besturen en schoolleiders zal mede kunnen leiden tot een verbetering van de arbeidsomstandigheden in het speciaal onderwijs.
BIJLAGEN: krantenknipsels en andere info.
15
