Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland Concept Verkiezingsprogramma PvdA Staten 2015-2019 Inhoudsopgave Inleiding:
Goed wonen in Gelderland
Wat is bereikt en wat is ‘de stip op de horizon’. Hoofdstuk 1
Ruimtelijke ontwikkeling
De nieuwe ruimtelijke agenda. Hoofdstuk 2
Mobiliteit en economie
Werk, innovatie en nieuwe mobiliteit. Hoofdstuk 3
Natuur en landschap
Het Gelders Groen Netwerk en duurzaamheid Hoofdstuk 4
Sociaal en cultuur
Investeren in een sociaal Gelderland. Hoofdstuk 5
Samenwerking en financiën
De kracht van de regiocontracten. Hoofdstuk 6
Van Partij naar Partner
De PvdA wil een proactieve overheid.
Inleiding
Goed wonen in Gelderland
Het is goed wonen in Gelderland. Dat moet zo blijven, voor alle inwoners. De PvdA werkt daaraan. In ons programma staat wat we willen en hoe we dat willen bereiken. Met U. Door voldoende steun van u als kiezers, doordat u ons als burgers kritisch blijft volgen en door ruimte te blijven vragen voor uw eigen initiatieven. Democratie is een recht, maak er gebruik, geef uw stem niet weg. Hoe meer Gelderlanders op de PvdA stemmen, des te sterker staan wij in onderhandelingen met andere partijen over de verdere inrichting van Gelderland. De provincie moet wat de PvdA betreft een belangrijke partner zijn van de Gelderse samenleving (gemeenten, kleine ondernemers, actieve inwoners). Samen willen we staan voor een sociaal en duurzaam Gelderland. Zeker in een tijd waarin er grote twijfels zijn over zorg, werk en inkomen. De PvdA fractieleden zijn straks in de eerste plaats volksvertegenwoordigers, die open staan voor uw inbreng. U geeft uw stem niet weg, u mag er vanuit gaan dat u PvdA vertegenwoordigers kunt blijven aanspreken, vier jaar lang. U mag er vanuit gaan dat zij zich vier lang verantwoorden voor wat zij met uw steun doen.
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
1
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland Uw stem telt dubbel Uw stem bij de Provinciale Statenverkiezingen telt dubbel, want de leden van Provinciale Staten kiezen de Eerste Kamer. Dus aarzel niet langer: werk mee aan een sociaal Nederland, waarin de Partij van de Arbeid staat voor eerlijk delen en gelijke kansen. Goed wonen in Gelderland volgens de PvdA Goed wonen betekent een veilig thuis met werk, school en voorzieningen die goed bereikbaar zijn per auto, fiets en openbaar vervoer. Verder willen we met zijn allen een mooie, veilige en gezonde omgeving. Natuur is belangrijk, cultuur is belangrijk: wandelen en fietsen in een weids en groen landschap. Genieten van festivals, musea, muziek, theater en dans. Niet alleen het heden telt. De PvdA is als partij met al haar leden, solidair met de generaties na ons. Wij zijn zuinig op het landschap van Gelderland. Duurzaamheid is uitgangspunt voor economie, landbouw en energieopwekking. Ruimte voor ondernemen, maar met respect voor mens, dier en natuur. Politiek is geen bedrijf. Politiek is hoe we samen met macht omgaan De PvdA wil met het programma dat wij u hier aanbieden, laten zien dat bestuur en politiek geen vak apart is, maar een zaak van alle inwoners van Gelderland. U deelt uw stem, wij maken er werk van. Jean Eigeman Voorzitter PvdA Gelderland
Hoofdstuk 1
Ruimtelijke ontwikkeling
De Provincie beslist over de ruimtelijke indeling van Gelderland. Waar mogen woonhuizen komen, waar bedrijventerreinen, wegen, fietspaden, recreatieterreinen, natuur, windmolens? Alles hangt met elkaar samen. De PvdA staat voor het bewaren van de ruimtelijke kwaliteit van het Gelders landschap, voor een goed evenwicht tussen wonen, werken en natuur en voor een gezonde en veilige leefomgeving voor alle inwoners. De Provincie maakt op dit moment een omgevingsagenda. In die agenda staan de grote projecten voor de toekomst van Gelderland. De PvdA wil hier een succes van maken. Amendement 1 Afd. Heerde Bij de eerste alinea zouden we graag ingevoegd zien:'De Provincie had en heeft in deze een regierol met bijbehorende verantwoordelijkheden' Preadvies: Niet overnemen De omgevingsvisie gaat juist uit van het samenspel van gedeelde verantwoordelijkheden. Wonen Iedereen heeft recht op een goede en passende woning in een veilige woonomgeving. De PvdA bekijkt de woningbouwplannen in onze provincie tegen de achtergrond van economische en demografische ontwikkelingen. Dat wil zeggen: rekening houden met bevolkingskrimp in plattelandsgebieden, inspelen op de groei van het aantal een- en tweepersoons huishoudens (vooral in de steden) en op de vergrijzing. Gemeenten moeten samen overleggen over nieuw te bouwen woningen, om te voorkomen dat we in de nabije toekomst te maken krijgen met leegstand. Aanpassing van bestaande gebouwen om ze geschikt te maken voor levensbestendig wonen heeft voorrang op nieuwbouw.Ook kijken we waar leegstaande scholen of kantoren mogelijkheden bieden voor ombouw naar woningen. De acties van de PvdA:
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
2
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland Vorig jaar is de Omgevingsvisie vastgesteld. In de Omgevingsvisie heeft de provincie samen met inwoners, partijen en organisaties nagedacht over de ruimtelijke ontwikkeling van Gelderland. Per gebied hebben alle betrokkenen nagedacht over de vraag wat willen we hier tot stand brengen? De PvdA was en is een warm voorstander van deze aanpak. De Provincie heeft de afgelopen jaren, op initiatief van de PvdA, met het Impulsplan Wonen, 35 miljoen euro geïnvesteerd in tientallen woningbouwprojecten. Bijvoorbeeld ombouw van scholen of kantoren tot senioren- of starterwoningen, isolatie van woningen, opknappen sociale huurwoningen, herinrichting openbare ruimte in krimpgebieden.Hier gaan we natuurlijk mee door. De PvdA is tegen outlets en grote winkelketens langs snelwegen en in kale weilanden. Er is al te veel leegstand en dit zal ten koste gaan van binnensteden en lokale ondernemers. Zo verzet deProvincie zich tegen de komst van een outletcentrum bij Zevenaar. Wat de PvdA betreft een goed voorbeeld van ingrijpen op al te grote lokale ambities. Amendement 2 Afd. Rijn waarden: weglaten de zinnen (3e blok) “Zo verzet de Provincie zich tegen de komst van een outletcentrum bij Zevenaar. Wat de PvdA betreft een goed voorbeeld van ingrijpen op al te grote lokale ambities.” Toelichting: De uitkomst van deze discussie is nog ongewis. Ook de CdK heeft hier recentelijk tijdens een vergadering met de gemeenteraad van Doetinchem nog zijn twijfel over uitgesproken.De provincie en de gemeente Zevenaar doen momenteel een gezamenlijk onderzoek. De uitslag van dit onderzoek wordt medio januari 2015 verwacht.Dit houdt het risico in dat hetverkiezingsprogramma straks achterhaald is. Preadvies: Niet overnemen. Het gegeven dat iets in discussie is, is geen argument om het wel of niet in het verkiezingsprogramma op te nemen. Het standpunt wel relevant en blijft daarmee overeind. Amendement 3 Afd. Arnhem: De PvdA zet zich in voor de provinciale financiering van pilots op kansrijke locaties voor de ontwikkeling van geothermie met gebruikmaking van de rijks garantieregeling voor risicobeperking. Preadvies: Niet overnemen Vraag is of het amendement hier hoort. Wellicht is meer onderzoek nodig om tot een afgewogen standpunt te komen. De acties van de PvdA: In Apeldoorn heeft de PvdA het project ‘de Schatkamer van Zuid’ ondersteund met financiële middelen. Het project is vlot getrokken met een subsidie, maar daar is wel de eis aan verbonden dat 40% van het programma uit sociale woningbouw moet bestaan! Inmiddels wordt er druk gebouwd en worden de eerste woningen te huur en te koop aangeboden. Op het dak van het gemeentehuis van Voorst komen 400 zonnepanelen te liggen. Die zijn van de inwoners zelf. Zo krijg je energie van participatie! De PvdA heeft dit fantastische initiatief natuurlijk gesteund. Gewoon samen met de inwoners werken aan duurzame energie. Daar gaan we mee door. Ook op andere plekken.
De waterzuivering van de papierindustrie van Eerbeek bekijkt of ze haar eigen gasproductie kan ontwikkelen en of dat gas vervolgens terug gebracht kan worden naar het dorp. Het is slechts één
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
3
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland van de projecten op het gebied van energie die mede mogelijk worden gemaakt door de Provincie. De PvdA wil verder met projecten op het gebied energiebesparing en energieopwekking. De PvdA blijft zich verzetten tegen het winnen van schaliegas in onze mooie provincie. We blijven ons liever inzetten voor een transitie naar schone en duurzame bronnen van energie. De Provincie, als groot aandeelhouder van de netwerkmaatschappij Liander, stimuleert de netwerkmaatschappij tot het versneld aanleggen van een “slim” energienet die de opwekking van duurzame energie maximaal faciliteert. De Provincie moet de regie nemen op de ruimtelijke ontwikkeling, met name over woningen, kantoren, bedrijventerrein en detailhandel. Hiervoor is goed overleg met de regio’s op basis van een gezamenlijk belang onontbeerlijk. Met creativiteit oplossingen bedenken die hout snijden. Alleen als er echt dingen gebeuren die een directe bedreiging zijn voor de goede balans moet de Provincie een stok achter de deur hebben. Maar dat is nadrukkelijk een laatste redmiddel. Welke stok bij wat?
Amendement 4 Afd. Malden: toevoegen na detailhandel: ‘en wegen’. Er zal gepleit worden voor een provinciale rondweg rond Malden, zoals de Provincie al eerder deed bij Voorst’. Preadvies: Niet overnemen Nut, noodzaak en draagvlak van en voor de weg is bij de programmacommissie nog onvoldoende bekend Verzorgingshuizen lopen leeg. Zorgorganisaties en woningstichtingen maken zich grote zorgen. Tegelijkertijd merken ze dat veel ouderen er toch graag willen blijven wonen. Ook zonder indicatie! Goed wonen met leeftijdsgenoten en een beetje ondersteuning. De PvdA vindt dat de provincie dit mogelijk moet maken. Goede zorg en welzijn staan voorop! We blijven investeren op de goede woningbouwprojecten. Werk creëren, zoals leerling-werkplaatsen met betaalbare en duurzame woningen. Dus door gaan met WoonImpuls. Hoofdstuk 2
Mobiliteit en economie
Economie De crisis is voor velen van ons nog niet voorbij. Teveel mensen staan langs de kant. Met name jongeren en ouderen. De PvdA heeft zich in de afgelopen periode sterk gemaakt voor werk, werk en werk! Hier ligt de ambitie hoog. We hebben met succes gepleit voor invoeren van Social Return on Investment. Dat betekent dat 5% van een provinciale aanneemsom wordt ingezet voor werknemers met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dit instrument wordt onder andere ingezet om jeugdwerkloosheid te bestrijden. We hebben ons ingezet voor een robuuste investeringsimpuls van € 250 miljoen om de crisis te bestrijden. Dat heeft werkgelegenheid opgeleverd, vooral in de bouw. Maar we zijn nog niet klaar! De PvdA wil dat de provincie ook in de volgende periode aanjager is van werkgelegenheid. Samen met ondernemers, onderwijsinstellingen en overheden moet de Provincie zich blijven inzetten voor innovatie, ontwikkeling van de sterke punten van de regio’s en duurzame werkgelegenheid.
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
4
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland Amendement 5 Afd. Rijnwaarden: Verspreid over deze hoofdstukken komen blokjes voor die betrekking hebben op opwekking van (duurzame) energie (400 zonnepanelen in Voorst, de waterzuivering van de papierindustrie in Eerbeek enhet winnen van schaliegas in onze provincie). Dat heeft bij ons de vraag opgeroepen waarom er geen apart (sub)hoofdstuk aanenergie wordt gewijd. Immers een belangrijk onderwerp, waar de PvdA ook in dit verband zeker een mening over mag hebben. Dat wordt zeker van ons verwacht. Nu blijft het wat vaag en verbrokkeld. De PvdA is voorstander van duurzaamheid in de breedste zin van het woord. Daarbij horen ook inspanningen op het gebied van alternatieve energieen het voorkomen vanenergieopwekking dieschade oplevert voorhet milieu.Als aandeelhouder van de netwerkmaatschappij Liander kan de Provincie een positieve invloeduitoefenen op hettechnischmogelijk maken van velerlei vormen van alternatieve opwekking. Preadvies: Overnemen Ligt in lijn met programma en vult aan Amendement 6 Afd. Arnhem: De PvdA zet zich in voor een onderzoek naar de kansen voor aquacultuur in onze waterrijke provincie Preadvies: Aangepast overnemen Past in duurzame recreatieve ontwikkeling. Aanvullen met goede voorbeelden. Amendement 7 afd. Arnhem: De PvdA zet zich in voor een hogere financiële provinciale bijdrage in stadsregio contracten voor projecten gericht op duurzame bestrijding van de werkloosheid van 50 naar 75%. Preadvies: aangepast overnemen Past in het voornemen om werk te creëren en een flexibele inzet van regiocontracten. Amendement 8 Jaap Huurman: Startende ondernemers en het Midden- en Kleinbedrijf komen moeilijk aan kredieten, omdat de banken nog altijd op hun geld (moeten) blijven zitten. Daarom stalt de Provincie uit de NUON-gelden bij Oost NV een half miljard extra, waarmee in Gelderland broedplaatsen voor nieuwe bedrijvigheid en nieuwe werkgelegenheid worden gestart EN (garantiestelling voor) kredietverstrekking aan MKB wordt georganiseerd. Preadvies: Afwijzen. In het verkiezingsprogramma wordt al om een investering in de provinciale economie gevraagd. Dat kan revolverend zijn of niet, en daarbovenop kan bovenstaande uitwerking daar onderdeel van zijn. Het amendement is daarmee eerder een nadere uitwerking in een toekomstig uitvoeringsprogramma en daarmee overbodig. Amendement 9: Jaap Huurman: Naast doorgang met het vinden van draagvlak (en dus financiële deelname) bij- en van omwonenden voor windmolens, moeten zo veel mogelijk braakliggende terreinen in de provincie gebruikt worden voor de aanleg van zonnepanelen-plantages, liefst in handen van de nieuwe, lokale energiebedrijven en dus met betrokkenheid van de omwonenden en overige afnemers. Voor lage rentedragende leningen aan initiatiefnemers van deze plantages in Gelderland wordt een half miljard van de NUONgelden gestald bij Oost NV. Preadvies: Afwijzen. Gedeeltelijk staand beleid waarvan het programma aangeeft, dat we dat willen voorzetten. Daar is dus budget voor. Daarnaast wijzen we het standpunt dat: ‘zo veel mogelijk braakliggende terreinen in de provincie gebruikt worden voor de aanleg van zonnepanelen-plantages’ af. Onder meer draagvlak (ook buiten de energie coöperatie) en goede ruimtelijke ordening zijn evenzeer van belangrijke uitgangspunten van beleid.
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
5
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland
Amendement 10: Afd. Rijnwaarden toevoegen: Bij de gemeenteraadsverkiezingen is door veel PvdAlijsttrekkers het“Pact van de Arbeid” ondertekent. De PvdAneemt dit pact opprovinciaal niveau over om samen met de gemeenten effectieve methoden te ontwikkelen om de 80.000 werkzoekenden in de provincie aan het werk te helpen Toelichting: Samenwerking tussen provincie en gemeenten is voor de bestrijding van werkeloosheid onontbeerlijk. Het bundelen van actieslevert voordelen op.Het bestrijden van werkeloosheid wordt door de lijsttrekker als een van de speerpunten genoemd. Kan geen kwaad om dit op deze wijze te onderstrepen. Preadvies: Overnemen ‘Pact van de Arbeid’ geeft kader waarbinnen beleid kan worden geformuleerd. De acties van de PvdA: De PvdA wil door met Social Return. Het is een effectief instrument in hetbestrijding van langdurige werkloosheid. Innovatie en nieuwe ondernemers een vliegende start geven om kansen op economische activiteit en werkgelegenheid mogelijk te maken. Zo heeft de PvdA het zogenaamde Ik-Start-Smart project mede mogelijk gemaakt.Het project geeft nieuwe ondernemers een vliegende start. Gelderland kent een aantal economische topsectoren: agri & food, energie, logistiek, life sciences& health en de maakindustrie. De PvdA wil door met investeren in deze belangrijke bronnen van werkgelegenheid. We lopen achter op het gebied van sociaal ondernemen. De PvdA wil dat Gelderland in 2020 de meest sociaal ondernemende provincie is. Het expertisecentrum Sociaal Ondernemen gaat ons daarbij helpen. De leegstand in de detailhandel is de laatste jaren flink toegenomen. De PvdA heeft dit onderwerp op de provinciale agenda gezet. Zo krijgen lokale ondernemers kansen. De PvdA maakt werk van de ambachtseconomie. We gaan meer stage- en leerwerkplekken creëren om op te leiden en we zorgen dat onderwijs en bedrijfsleven permanent aan een tafel zitten om jong en oud bij elkaar te brengen, om vakkennis te behouden en jongeren een goede start te geven. De PvdA blijft zich verzetten tegen het winnen van schaliegas in onze mooie provincie. We blijven ons liever inzetten voor een transitie naar schone en duurzame bronnen van energie. Mobiliteit Een thema waar de Provincie aan het stuur zit! De Provincie gaat het anders doen. Geen grote lege bussen van hier naar ginder, maar volle busjes van deur naar deur. Een goede zaak. Maar dan wel betaalbaar, duurzaam, bereikbaar en met aandacht voor de mensen die er werken. Mobiliteit is ook economie. Transport en logistiek zijn onlosmakelijk verbonden met werk en maakindustrie, ook op de lange termijn.
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
6
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland Amendement 11 Afd Malden: De PvdA is bewust van de bedreiging van de gezondheid van bewoners door verkeerslawaai en fijnstof afkomstig van Rijks en provinciale wegen door woonkernen en zal zich inspannen om deze gevaren te verminderen. Preadvies: Overnemen Terugdringen fijnstof past in goed provinciaal mobiliteitsbeleid. Amendement 12 Afd. Arnhem: De PvdA wil nieuwe mobiliteitsinitiatieven i.s.m. lokale groepen verder uitwerken, waarbij ook de (elektrische) fiets en deel auto een plaats krijgen” Preadvies: Overnemen Past in een duurzaam mobiliteitsbeleid waarin goede initiatieven als pilot een kans kunnen krijgen. Amendement 13 Afd. Arnhem: “De PvdA wil extra maatregelen om de overlast van het toenemend (goederen) railvervoer zo veel mogelijk tegen te gaan. Preadvies: Niet overnemen Amendement 14 Afd. Arnhem: “De PvdA zet zich in voor de totstandbrenging van een directe busverbinding tussen Doetinchem en Nijmegen over Duits grondgebied (Emmerich/Kleve) in samenwerking met Nordrhein-Westfalen met gebruikmaking van Interreg-fondsen om krimp in de Achterhoek tegen te gaan door de Achterhoekse jeugd langer aan de regio te binden”. Preadvies: Gewijzigd overnemen, schrappen zin “om krimp in … regio te binden”. Aanpak overlast railvervoer is continuïteit van beleid maar mag gezien het belang niet ontbreken. Elders in het programma wordt gepleit voor een verbeterde treinverbinding met de regio. De effecten van krimp willen we zoveel mogelijk opvangen met het oog op de toekomstige leefbaarheid in het gebied. Een busverbinding over Duitsland is daarin een goede oplossing. Amendement 15: Afd. Wijchen Amendement Kwartiers diensten spoor Nijmegen- Den Bosch De Algemene Ledenvergadering van het Gewest Gelderland; overwegende dat het van belang is dat het spoor bij de brug bij Niftrik wordt verbreed om kwartiers diensten tussen Nijmegen en Den Bosch mogelijk te maken; dat dit belang nog niet in het verkiezingsprogramma is opgenomen; besluit: In het hoofdstuk Mobiliteit onder “De acties van de PvdA” de volgende ingekaderde tekst op te nemen: “Tussen Wijchen en Nijmegen gaan elk uur vier treinen heen en terug rijden. Daarmee krijgt het openbaar vervoer in deze regio een enorme impuls. Helaas is er nog geen kwartiers verbinding met Brabant mogelijk. De spoorbrug bij Niftrik vormt daarvoor een obstakel. De brug is momenteel enkelspoor en blokkeert daarmee een verdere ontwikkeling van het spoorverkeer tussen Den Bosch en Nijmegen. PvdA Gelderland wil zich sterk maken voor een spoorverbreding bij deze brug om kwartiers diensten mogelijk te maken omdat mobiliteit niet eindigt bij onze provinciegrenzen.” Toelichting amendement: Tussen Wijchen en Nijmegen gaan in de komende periode elk uur vier treinen heen en terug rijden. Daarmee krijgt het openbaar vervoer in deze regio een enorme impuls. Helaas is er nog geen kwartiers verbinding met Brabant mogelijk. De spoorbrug bij Niftrik vormt daarvoor een obstakel. De brug is momenteel enkelspoor en blokkeert daarmee een verdere ontwikkeling van het spoorverkeer tussen Den Bosch en Nijmegen. Het extra spoor kan met beperkte kosten worden gerealiseerd. Bij de
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
7
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland aanleg van de brug is immers al rekening gehouden met de voor een dubbelspoor benodigde brughoofden en brugpijlers. PvdA Gelderland wil zich sterk maken voor de realisatie van deze verbreding omdat mobiliteit niet eindigt bij onze provinciegrenzen. Preadvies: Niet overnemen Te weinig Gelders rendement De acties van de PvdA: Het ‘Fietspadenplan’ van de PvdA wordt op dit moment uitgerold. Een fantastisch initiatief Vele kilometers fietspad, onder andere voor woon-werkverkeer. Maar er kan meer natuurlijk zoals effectieve treinverbindingen. transferium voor grote attracties en goede betaalbare verbindingen tussen stad en platteland. Amendement 16: Afd. Arnhem t, 1ste kader, “effectieve treinverbindingen” zegt weinig, vervangen door “Betrouwbare en frequente treinverbindingen” Preadvies: Overnemen Er komt een rondweg rond Voorst en er komt een oplossing voor de N786 voor behoud leefbaarheid en werkgelegenheid. De PvdA is een voorstander van dubbel spoor tussen Arnhem en Winterswijk. De verbeterde verbinding is van groot belang voor de bereikbaarheid van de Achterhoek. De A15 wordt verlengd en verbreed. Wat de PvdA betreft zonder tolheffing. De Rijnbrug bij Rhenen verder ontwikkelen. Daarbij kan ook de spoorbrug Rhenen-Kesteren worden betrokken. Een belangrijk project voor de toekomst is ‘Foodvalley’ rond Wageningen. Verder gaan we de bereikbaarheid van Nijkerk en Hoevelaken op de Gelderse agenda zetten. Amendement 17: Afd. Arnhem, 2de kader: vervallen van de opmerking over ‘dubbelspoor naar Winterswijk’. Dubbelspoor van Zevenaar naar Didam is eind 2017 gereed. Doortrekken van Didam naar Winterswijk is erg duur en levert geen extra verbindingen op (niet rendabel) NB Elektrificatie levert wel wat op: energiebesparing! Preadvies: Niet overnemen. Aanleg dubbelspoor belangrijke investering voor de ontwikkeling van de regio. Amendement 18 afd. Arnhem, 2de kader, Niet duidelijk is waarom de bereikbaarheid van Nijkerk/Hoevelaken een probleem is tov andere gemeenten in de provincie- onderbouwen! Preadvies: Vraagt om aanvullende informatie Mobiliteit en vervoer over water heeft de toekomst. Tussen Rotterdam en het Ruhrgebied blijft een vraag naar overslaghavens. Goed voor duurzame werkgelegenheid. We willen meer energiebesparing en een beter energierendement bij de verlichting van provinciale wegen. Ook de veiligheid van de wegen kan sterk verbeterd worden. Bijvoorbeeld met doorgetrokken strepen, goede afrastering tegen overstekend wild en brede fietsstroken. Amendement 19 Afd. Geldermalsen: Ingekaderd: De PvdA wil dat vanuit onder meer provinciale leefbaarheidsgelden aan het mede oplossen van de leefbaarheidsproblemen in het spoordorp Tricht wordt bijgedragen. Toelichting: De geplande bredere spoortraverse dwars door het dorp Tricht zal leiden tot meer trillingen, meer geluidsoverlast, een verslechtering van de verbindingen tussen oost en west Tricht. De nu
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
8
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland voorgestelde verbinding onder de spoorbrug door zal bovendien het beschermde dorpsgezicht Tricht onherstelbaar verminken indien deze onderdoorgang niet met de uiterste architecturale zorgvuldigheid in het beschermde dorpsgezicht zal worden ingepast. De PvdA wil dat vanuit provinciale leefbaarheidsgelden aan de oplossing van de genoemde problemen wordt bijgedragen Preadvies: Overnemen Een bijdrage van de provincie kan een belangrijke bijdrage leveren in het verbeteren van dit specifieke probleem met leefbaarheid van het dorp. Goede impuls voor de mobiliteit in de regio Hoofdstuk 3
Natuur en Landschap
In de afgelopen periode is natuur en landschap een kerntaak van de Provincies geworden. Voor Gelderland zijn natuur en landschap van groot belang. Gelderland is een groene provincie waar mensen graag willen wonen en werken. Meer dan twee miljoen toeristen kiezen jaarlijks voor Gelderland en genieten van de prachtige natuur en het afwisselende landschap. De PvdA wil dat het vastgestelde beleid voor het beheer van bestaande natuur en het ontwikkelen van nieuwe natuur wordt gecontinueerd. Voor agrarische bedrijven die willen uitbreiden moet zoveel mogelijk een oplossing worden gezocht buiten het Natuurnetwerk. Bij natuur en landschap zijn veel Gelderse organisaties, zoals het Gelders Landschap en de Gelderse Milieufederatie betrokken. Zij leveren samen met veel vrijwilligers, sinds jaar en dag een belangrijke bijdrage aan onderhoud en ontwikkeling van natuur. Water speelt een heel belangrijke rol in ons leven. Het staat aan de basis van onze gezondheid, maar ook van diverse economische activiteiten, zoals landbouw en recreatie. Tal van zaken, zoals waterkwaliteit, visstand, landschap, aangrenzende natuur, vogels en andere dieren, horen hierbij. Wanneer we goed omgaan met water kan dit voor Nederland in de toekomst economische, maar ook natuur- en cultuurwinst opleveren. Ook daar wil de PvdA werk van maken. Het uitgebreide programma vind je in ons Watermanifest. Amendement 20 Afd. Wijchen: Amendement Recreatie: De Algemene Ledenvergadering van het Gewest Gelderland; overwegende dat het ook van belang is dat investeren in recreatieve infrastructuur (zoals nieuwe wandel- en fietspaden) in het verkiezingsprogramma wordt opgenomen; besluit: de benaming Hoofdstuk 3 te wijzigen in “Natuur, Landschap en Recreatie” na de zin “Meer dan twee miljoen toeristen kiezen jaarlijks voor Gelderland en genieten van de prachtige natuur en het afwisselende landschap.”in te voegen: “De PvdA wil daarom investeren in de recreatieve infrastructuur door de aanleg van nieuwe wandel en –fietspaden.” na het derde actiekader een nieuw actiekader toe te voegen met de volgende tekst: “De PvdA wil dat de provincie samen met haar partners (gemeenten, waterschappen) investeert in de versterking van de recreatieve infrastructuur zo mogelijk in combinatie van natuur- en landschapsontwikkeling. Een goed voorbeeld is de aanleg van natuurvriendelijke oevers en een fietspad langs De Nieuwe Wetering van Nijmegen naar Appeltern.”. Preadvies: Overnemen In lijn met ons voornemen om in duurzame verbindingen en recreatieve mogelijkheden te investeren.
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
9
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland De acties van de PvdA: Het Beken- en Sprengenprogramma op de Veluwe en in de Achterhoek is zeer succesvol afgerond in deze periode. De PvdA heeft zich hier jaren voor ingezet. Het beoogde Gelders Natuurnetwerk moet worden gerealiseerd. Dat betekent dat er nog 5.300 hectare nieuwe natuur moet worden ontwikkeld. Er zijn afspraken gemaakt en PvdA wil aan de slag. Natuur, landschap en recreatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daarom wil de PvdA dat het plan “Park Lingezege” tussen Arnhem en Nijmegen, helemaal uitgevoerd wordt. De PvdA is het eens met de eisen op het gebied van duurzaamheid en dierenwelzijn. Biologische landbouw moet worden gestimuleerd. Agrarische bedrijven die met het oog op voortbestaan nevenactiviteiten (landschapswinkel, zorgboerderij, camping) willen ontwikkelen, moeten een kans krijgen. In Gelderland willen we de gangbare landbouw en de biologische landbouw dichter bij elkaar brengen. Zorgen voor kruisbestuiving. Ook de harde grens tussen natuur en landbouw mag meer gaan vervagen. Waarom niet natuurgronden vaker laten beheren door biologische boeren. Rivieren en het landschap er om heen biedt grote ruimtelijke kansen. Het bovengronds halen van beken en sprengen is een wens vanuit ecologisch perspectief maar ook zeker voor de waterafvoer tijdens piekmomenten. Het bevaarbaar maken van het Apeldoorns Kanaal blijft een wens voor de lange termijn. Amendement 21(laatste kader)Afd. Arnhem: amendement “Kanaal voor recreatie bevaarbaar houden blijft een wens…” Preadvies: Niet overnemen Lange termijn is lange termijn. Amendement 22 Afd. Rijnwaarden: weglaten deel van de laatste zin “voor de lange termijn” Toelichting: dit wordt meestal gelezen als “nooit” of “gaan we voorlopig niks aan doen”, is dus te vaag. Preadvies: Niet overnemen. Lange termijn is gewoon de lange termijn. Om ook in de toekomst voldoende veiligheid te bieden bij hoogwater wordt aan de grote rivieren meer ruimte geboden en gelijktijdig wordt geïnvesteerd in natuur en landschap, economie en recreatie. In samenwerking met de Provincie wordt het programma Waalweelde uitgevoerd, dat bestaat uit verschillende projecten. Het meest aansprekende project is Veur-Lent, waarbij een riviereiland wordt ontwikkeld tegenover de stad Nijmegen. De PvdA wil doorgaan op de ingeslagen weg en kiest zoveel mogelijk voor ruimtelijke oplossingen. In het kader van het nieuwe Deltaprogramma over waterveiligheid wordt er de komende jaren veel geïnvesteerd inmet name het rivierengebied. Waterveiligheid is van het hoogste belang om ook in de toekomst droge voeten te houden. Daarom ondersteunt de PvdA de Gelderse plannen in het Deltaprogramma. Amendement 23 Piet Wanrooij en Anna-Lena Hedin-Penninx
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
10
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland Leefbaarheid en vitaliteit van dorpen en wijken is van groot belang in ons mooie Gelderland. We willen duurzame en leefbare “Gelderse Streken”! De PvdA vindt het van groot belang, dat de inwoners van Gelderland in staat worden gesteld bij te dragen aan de leefbaarheid van de eigen omgeving. In Gelderland willen we het tij keren. Met de inzet van inwoners, ondernemers en maatschappelijk middenveld is er veel meer mogelijk dan we denken. Van de Provincie mag worden verwacht dat ze een actief en stimulerend leefbaarheid beleid voert. Met goede regionale afstemming, slimme combinaties en goed gebruik van de participatiewet. Daarbij mogen ook de NUON gelden worden ingezet voor de duurzame ontwikkeling van de leefbaarheid in platteland en stad! Preadvies: Inhoudelijk overnemen Het beleid voor leefbaarheid in kleine kernen is al opgenomen in programma, maar kan worden aangevuld met dit tekstvoorstel. Hoofdstuk 4
Sociaal en cultuur
Er verandert veel in het sociale domein. Met ingang van 1 januari 2015 isde Jeugdzorg, een groot deel van de zorg, de bijstand en beschermd werk, een taak van de Gemeenten. Een omvangrijke opgave die veelvraagt van Gemeenten. Zorg, welzijn en werk zijn geen taken van de Provincie. Toch vindt de PvdA dat de Provincie de Gemeenten moet bijstaan. Zij aan zij aan de slag met deze gigantische klus. Niet door taken over te nemen,maar wel door de goede voorbeelden een kans te geven. Als we meer van mensen verwachten met minder geld, moeten we het juist anders doen en niet minder. De Provincie stimuleert het experiment. Nieuwe voorbeelden waarin mensen zelf hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Zo kan de Provincie een kleine bijdrage leveren aan het verminderen van risico’s en aan een nieuwe aanpak. Naast de toekomst van zorg en welzijn, blijven ook de gevolgen van de krimp een belangrijk aandachtspunt. De PvdA heeft zich de afgelopen periode dan ook sterk gemaakt voor leefbaarheid, het verenigingsleven en degemeenschapsvoorzieningen. We hebben de initiatieven van onderop ondersteund. Daar willen we natuurlijk mee doorgaan. Amendement 24. Jaap Huurman: Van de NUON-gelden (in het jargon 'Stamkapitaal' van circa 4 miljard) wordt naast de eerste Robuuste Investeringen bij Oost NV een Fonds ‘Bewoners-Initiatieven-Gelderland’ gevormd van € 1 miljard. Daaruit worden zachte leningen (0-2% rente) verstrekt aan rendabele initiatieven, welke door bewoners van dorpen en stadsbuurten in gang gezet en gecontroleerd zijn, zoals buurt-veiligheidsbrigades, duurzame-energie-collectieven, buurt- en dorpswinkels, bewoners-landbouw-groepen, glasvezel-initiatieven, welzijn- en zorgverenigingen en wooncoöperaties, zo mogelijk ‘gekoepeld’ met dorpscoöperaties (zoals door VKK-Gelderland gepropageerd), resp. met stedelijke buurtcoöperaties Preadvies: Redigeren en gedeeltelijk overnemen Dit tekstvoorstel past in het gewenste beleid voor leefbaarheid in kleine kernen zoals dat reeds opgenomen is in programma en aangevuld met voorafgaand tekstvoorstel (Wanrooij/HedinPenninx). Echter: het vooraf reserveren van een miljard en de wijze van financiering van dit specifieke beleid zonder dat er een vastgesteld uitvoeringsprogramma is lijkt niet effectief en doelmatig. Amendement 25: Jaap Huurman: De provincie ondersteunt die initiatieven en projecten die kinderen op jonge leeftijd behoeden voor taal- en kennisachterstanden, bijvoorbeeld de zogeheten 'weekendscholen' in de aandachtwijken van de grotere steden Preadvies: Gedeeltelijk overnemen Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
11
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland Hoewel ook een uitwerking van het reeds in algemene zin geformuleerde beleid binnen het sociaal domein, verwijst het amendement naar een bijzonder doelgroep en aanpak. Kan genoemd worden als een van de voorbeeld-initiatieven die PvdA mogelijk wil maken. Amendement 26. Jaap Huurman: Hoewel ook een uitwerking van het reeds in algemene zin geformuleerde beleid binnen het sociaal domein, verwijst het amendement naar een bijzonder doelgroep en aanpak. Kan genoemd worden als een van de voorbeeld-initiatieven die PvdA mogelijk wil maken. Preadvies: Overnemen. Het verhoogt de helderheid van de provinciale rol daar waar zij samen met partners aan slag moet. Cultuur Gelderland heeft fraaie kastelen, vermaarde musea, een Gelders orkest en Introdans. De PvdA wil dat de provincie cultuur en cultureel erfgoed ondersteunt. Cultuur draagt bij aan een plezierig vestigingsklimaat. Een goede spreiding van culturele activiteiten in de provincie blijft belangrijk. Cultuur inspireert, legt verbindingen tussen verleden en toekomst, brengt mensen met elkaar in contact en zet aan tot nadenken. Daarmee is cultuur van grote waarde voor de (sociale) kwaliteit van de samenleving. Daarnaast zorgt cultuur voor ontspanning, ondersteunt creativiteit en leren en levert een bijdrage aan de economie. Op dit moment domineert de economische invalshoek in het cultuurbeleid. Dit is een blikvernauwing die geen recht doet aan de brede maatschappelijke betekenis van cultuur. Ten behoeve van een voor iedereen toegankelijk, hoogwaardig aanbod aan musea, theater- en muziekvoorstellingen en films is gerichte overheidssteun onontbeerlijk. Daarnaast is voor de PvdA van belang dat er weer gekeken wordt naar de maatschappelijke en sociale betekenis van kunst en cultuur. Dat alles neemt uiteraard niet weg dat van culturele instellingen een maximale inspanning wordt verwacht om publiek te bereiken, te voorzien in eigen inkomsten en ondernemerschap te tonen. Het cultuurbeleid van de PvdA in Gelderland kent een aantal pijlers.Daarbij hoort het ondersteunen van het behoud van het Gelders Erfgoed in regionale samenhang en samenwerking. Enerzijds door het bijdragen aan restauraties en anderzijds door overheden, instellingen en ondernemers te adviseren, door bij te dragen aan professionalisering en vakkennis en door het stimuleren van ondernemerschap en zelfredzaamheid. We leveren in bredere zin een stimulans ten behoeve van de organisatie en realisatie van festivals, tentoonstellingen, manifestaties, waarbij naast publieksbereik ook criteria gelden m.b.t. spreiding en maatschappelijke en sociale betekenis. We helpen zoeken naar een steunstructuur voor gemeenten en lokale instellingen, waar kennis, ervaring en advies beschikbaar zijn, cross culturele verbindingen worden gelegd, waarmee -ook buiten de grotere Gelderse steden- een cultureel aanbod wordt bevorderd/mogelijk gemaakt. De acties van de PvdA: De Provincie gaat het goede voorbeeld geven door een groot aantal maatschappelijke organisaties en Gemeenten in staat te stellen te experimenteren met projecten,waar inwoners aan mee kunnen doen en verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf en hun omgeving. Dat doet ze met laagdrempelige financiering zonder bureaucratische rompslomp. De PvdA werkt mee aan het bieden van mogelijkheden tot talentontwikkeling, vernieuwing en experiment, zodat de cultuur in Gelderland zich kan blijven ontwikkelingen en in dialoog blijft met de culturele en maatschappelijke ontwikkeling.
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
12
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland
De PvdA wil een sociaal innovatiefonds inrichten dat gemeenten helpt initiatieven die het zorgaanbod anders, goedkoper en toegankelijker maken, te steunen. Dit fonds werkt laagdrempelig, snel en zonder bureaucratische rompslomp. De decentralisatie van alle zorg voor de jeugd is een complexe operatie. De PvdA pleit voor een helpdesk bij de Provincie die tenminste twee jaar na de overdracht gemeenten op hun verzoek kan ondersteunen bij de transitie van de zorg. De provincie Gelderland heeft de Business Seats vaarwel gezegd en subsidieert nu de opleiding van sportleiders tot maatschappelijk sportcoach. Een mooi voorbeeld van sport gezondheid en participatie. Dat smaakt naar meer. De PvdA wil werk maken van sport, voeding, gezondheid en vooral meedoen. Sport brengt mensen bij elkaar. Dat geldt voor de wijk, het dorp en de stad. DePvdA wil de leefbaarheid en gemeenschapsvoorzieningen in de komende jaren blijven stimuleren. De stads-en regiocontracten moeten worden gecontinueerd. Van de beschikbare middelen voor deze contracten moet tenminste 25% worden besteed aan sociale projecten De PvdA heeft voorgesteld het Jeugdcultuurfonds in het leven te roepen. Kinderen moeten in aanraking komen met cultuur. Dit beleid willen we continueren. Dorpsbelangenverenigingen zijn vaak al jaren met hart en ziel bezig om met een grote groep vrijwilligers hun dorp toekomstbestendig te maken. Een leefbaar centrum met goede voorzieningen is essentieel. We blijven die initiatieven ondersteunen. Zoals het initiatief voor aanleg van breedband in de Achterhoek
We zijn trots op onze bijdragen aan de instandhouding van de Gelderse Culturele Infrastructuur, i.c. culturele instellingen die qua belang, culturele kwaliteit, maatschappelijke betekenis en publieksbereik hebben van (boven) provinciale betekenis. Daartoe rekenen wij in elk geval: Introdans, Het Gelders Orkest, Kwatta, De Ereprijs en Museumpark Orientalis.
Hoofdstuk 5
Samenwerking en financiën
De financiële positie van de provincie Gelderland mag gerust riant worden genoemd. De PvdA pleit, voor extra investeringen vanuit de NUON-gelden. De afgelopen jaren is er geïnvesteerd in de Gelderse samenleving, maar het is nog niet genoeg. De werkloosheid neemt nog steeds toe. Wij willen de NUON gelden gaan inzetten voor projecten die draagvlak hebben en onderscheidend zijn. De Partij van de Arbeid wil met het inzetten van incidenteel geld ook bijdragen aan het creëren van werk en werkgelegenheid. Maatschappelijk ondernemen, social return, maar ook investeren in een duurzaam schone omgeving is daarbij voor ons de norm.Dat kan óók met eenspeciaal fonds. Daar hoort het nodige pragmatisme bij. Handen uit de mouwen is daarbij belangrijker dan gestold wantrouwen in regelgeving en verantwoording. Samenwerking De provincie Gelderland werkt sinds jaar en dag samen met de regio’s Food Valley, Noord Veluwe, Stedendriehoek, Achterhoek, Rivierenland en de Stadsregio Arnhem Nijmegen, De PvdA wil die
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
13
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland samenwerkingblijven ondersteunen en gaat voor sterke regio's waarbinnen Gemeenten krachtig met elkaar samenwerken. Dat doen we met Stads- en Regiocontracten. De provinciale financiële bijdragen hebben een, wat genoemd wordt ‘multiplier effect’. Dat betekent dat ze veel meer opleveren dan alleen de investering zelf. Wat de PvdA betreft gaan we daar dan ook in de komende vier jaarzeker mee door. Amendement 27 Afd. Heerde: Regionale Ontwikkeling sub 8 regionale Ontwikkeling invoegen: 'Bezien moet worden of de huidige regio's ( ook de 8 wgr regio's) nog wel voldoen aan de eisen van de huidige tijd qua robuustheid en slagvaardigheid. Preadvies: Afwijzen. Hoewel de regionale indeling van de provincie Gelderland geen eeuwigheidswaarde heeft, is het voornemen om die ter discussie te stellen zonder een goed intern debat vooraf niet wenselijk. Amendement 28 Jaap Huurman: Een brede, ad-hoc-Statencommissie doet onderzoek naar een goede verdeelsleutel voor de financiële schade van te veel aangekochte gronden door gemeenten tussen Rijk (t.g.v. de taak-stellingen-woningbouw in de achtereenvolgende Nota’s Ruimtelijke Ordening) en Provincie (idem in Streekplannen) en Gemeenten (hele lappen grond of ‘strategische aankopen’) en naar een optimaal hergebruik met arbeidsintensieve bedrijvigheid, als ecologische landbouw. Preadvies: Afwijzen. Onverlet het meedenken in goede ruimtelijke oplossingen, zijn gemeenten zelf verantwoordelijk voor hun grondposities.(plaats van dit amendement: naar RO?- financiën?) De acties van de PvdA: Een maatschappelijke tegenprestatie vragen aan de instellingen en organisaties die wij ondersteunen willen. Bovendien vinden wij dat Bestuurders van de door ons gesubsidieerde instellingen niet meer dan de WNT-norm mogen verdienen. De PvdA heeft de investeringen in zogenaamde Sleutelprojecten medemogelijk gemaakt. Grote opgaven zoals de Kanaalzone in Apeldoorn of de Mars in Zutphen,daar willen we mee door gaan. De Stads- en regio contracten zijn van groot strategisch belang. Investeren in nieuwe sociale, fysieke en digitale infrastructuur is onmisbaar. Ook hier gaan we zeker mee door. We willen een andere financiering van de Regiocontracten ontwikkelen. Bijvoorbeeld een cofinanciering binnen een bandbreedte tussen 25 en 75 procent Om werkgelegenheid te stimuleren wil de PvdA een fonds instellen dat gericht is op bestrijding van de werkloosheid. Investeringen in de maakindustrie, innovatie, logistiek en energietransitie leveren werkgelegenheid op en zijn goed voor Gelderland.
Hoofdstuk 6
Van Partij naar Partner
Het tempo waarin onze samenleving zich ontwikkelt ligt alweer hoger dan vier jaar geleden. Ontwikkelingen op het gebied van informatie- en databeheer, de transformatie van zorg, werk en inkomen, maar ook innovaties in uiteenlopende gebieden als de maakindustrie, voedselproductie,
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
14
Concept verkiezingsprogramma PS Gelderland commerciële dienstverlening of mobiliteit, stellen overheden, waaronder de provincie Gelderland, voor nieuwe uitdagingen. De PvdA verwacht veel van de daadkrachtige en sociale overheid, maar tegelijkertijd verandert haar rol. De overheid is veel meer onderdeel van het proces geworden. Of de term co-creatie nu een hype is of niet, doet eigenlijk niet zo veel ter zake. Waar het uiteindelijk om gaat is dat van de overheid, dus ook van de provincie Gelderland, een proactieve rol wordt gevraagd en tegelijkertijd dat zij meer afstand neemt en vertrouwen schenkt. Een andere cultuur. En dat, zonder de eigen verantwoordelijkheid voor democratische legitimering en zaken als veiligheid en transparantie, op te geven. Daarom wil de Partij van de Arbeid zich inzetten voor een Provincie die er als overheid toe doet en staatvoor haar inwoners. We willen een andere rol; veranderen van partij naar partner.Dat vraagt het nodige van bestuur en organisatie. Vooral op het gebied van houding en cultuur. Om het anders uit te drukken, we willen van provinciale diensten naar provinciale dienstverlening. Twee aparte kaders in het programma Eerste Kamer Het gaat ook om de Eerste Kamer! De Eerste Kamer vormt met de Tweede Kamer de Staten Generaal van Nederland. De voornaamste taak van de 75 leden van de eerste Kamer is het” beoordelen van de wetsontwerpen” die al door de Tweede Kamer zijn aangenomen. De Eerste Kamer let vooral op de deugdelijkheid van de wet en de samenhang met andere wetten. De leden van de Eerste Kamer worden gekozen door de leden van Provinciale Staten. Het gaat daarom bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten ook om de verkiezingen voor de Eerste Kamer (met een krachtigen sociaal PvdA geluid)! EUROPESE SAMENWERKING In de periode 2014-2020 zal Nederland voor de uitvoering van het Europees cohesiebeleid vijf operationele programma`s beheren. Er is veel geld beschikbaar voor goede plannen. De PvdA wil dat de Provincie Gelderland zich actief inzet om plannen met Europees geld te financieren. Provincie breed georiënteerd en met zo min mogelijk ballast. Slim samenwerken! In het Landsdeel Oost werken we slagvaardig samen met Overijssel en daarom manifesteren we ons als een serieuze partij binnen Europa. Ook zullen we de komende periode met Noord-Brabant en Limburg optrekken. Alles in het belang van de inwoner en ondernemer van Gelderland. De PvdA is een voorstander van het optimaliseren van de samenwerking met de aangrenzende Provincies en met NordRhein Westfalen, Hessen en Baden-Württemberg. Gelderland kan een aantrekkelijk gebied zijn voor Duitse bedrijven.
Verkiezingsprogramma PS 2015 versie 5.1.1 2 november-2014
15