MULTIWATERWERK VERKENNING VERVANGINSOPGAVE VAN DE NATTE KUNSTWERKEN Nu is het moment na te denken over een efficiënte vervangingsopgave. Dit besef is ontstaan vanuit de Strategische Verkenning Vervanging Natte Kunstwerken. Uit deze verkenning volgde een onderzoek naar vervangingsscenario’s voor de Maas. Voor één van de scenario’s, de Marktmaas is gesproken over de mogelijkheden van innovatie binnen de vervangingsopgave. Dit werd één van de onderwerpen van de CIP (Corporate Innovatie Programma)-sessie in april 2011. In 2011 heeft de topsector Water binnen Proeftuinen.nl het nut van dit idee met de naam MultiWaterWerk onderschreven. Het MultiWaterWerk idee heeft vorm gekregen in overleggen tussen Rijkswaterstaat, Van Hattum en Blankevoort, Deltares en IPV Delft en in deze zogenaamde gouden driehoek is een project geformuleerd binnen de kaders van CIP.
Foto: beeldbank.RWS.nl Luchtfoto van het sluis en stuwcomplex te Lith
MultiWaterWerk VERKENNING VERVANGINGSOPGAVE VAN DE NATTE KUNSTWERKEN
in opdracht van RWS door: Deltares, Van Hattum en Blankevoort en ipv Delft datum: juli 2012
< KAART GEPRESENTEERD BIJ DE INNOVATIE-ESTAFETTE 2011 OVERZICHT KUNSTWERKEN IN BEHEER VAN RWS
INHOUDSOPGAVE
INLEIDING
8
ANALYSE ZUID-WILLEMSVAART I DELTARES
11
PROCES VAN AANBESTEDEN I VAN HATTUM EN BLANKEVOORT BV
15
VERKENNING PROGRAMMA VAN EISEN I IPV DELFT
21
SAMENVATTING EN CONCLUSIES
33
BIJLAGE SAMENVATTING STORM-SESSIE DEELNEMERSLIJST
34 40 45
INLEIDING Vanaf 2020 voorziet Rijkswaterstaat een grote vervangingsopgave van waterbouwkundige kunstwerken, waaronder een groot aantal schutsluizen. Nu is dan ook het moment om na te denken over mogelijkheden om de vervangingsslag zo efficiënt mogelijk uit te voeren. Dat is voor alles een kwestie van organisatie: door nu te investeren in een creatieve, innovatieve aanpak kan geld en tijd in de toekomst bespaard worden.
MULTIWATERWERK, HET CONCEPT Met de vervangingsopgave van natte kunstwerken zal zeer veel geld gemoeid zijn. Daarbij worden hoge eisen gesteld op het gebied van betrouwbaarheid, duurzaamheid en onderhoudsvriendelijkheid. Om aan alle eisen te kunnen voldoen en toch grip te hebben op zowel de investeringskosten als de toekomstige beheer- en onderhoudskosten zijn drie aspecten van belang: standaardisatie, innovatie en marktwerking. De praktijk leert echter dat deze drie aspecten zich moeilijk laten verenigen. Dat heeft alles te maken met de manier waarop dergelijke civiele werken worden ontworpen en aanbesteed. Om toch op alle drie de aspecten winst te behalen moet goed worden nagedacht over het ontwerp- en aanbestedingstraject. Het concept Multiwaterwerk voorziet op de eerste plaats in een splitsing tussen het ontwerp en de realisatie van het kunstwerk. Door eerst voldoende tijd en energie te steken in een goed doordacht basisontwerp, kan vervolgens een groot aantal werken hierop worden gebaseerd, waardoor winst te behalen is in o.a. de ontwerpkosten, de standaardisatie van onderdelen en bouwwijze.
FOTO: BEELDBANK.RWS.NL > PHILIPSDAM
INLEIDING Het apart uitwerken van het basisontwerp geeft ook de mogelijkheid om
AANPAK VERKENNING
aan vernieuwingen te werken; iets waarvoor binnen gewone projecten vaak
Voor de verkenning van het concept Multiwaterwerk is allereerst de huidige
onvoldoende ruimte is. Vaak resulteren discussies over verantwoordelijkheid
praktijk voor de vervanging van schutsluizen beschreven. De gesignaleerde
en risico’s ertoe dat voorgestelde innovaties niet binnen een lopend project
knelpunten en wensen vanuit dit praktijkvoorbeeld voeden het concept
gerealiseerd kunnen worden.
Multiwaterwerk. Het praktijkvoorbeeld is hier de Zuid Willemsvaart. De analyse van de Zuid Willemsvaart is beschreven in het volgende hoofdstuk.
INNOVATIEF ONTWERP EN UITVRAAG Een efficiënte uitvoering van de vervangingsopgave vraagt dus om de ontwikkeling van een vernieuwend basisontwerp voor een groep van kunstwerken. Dit zal Rijkswaterstaat niet zelf doen; voor het maken van het basisontwerp zal de markt worden betrokken. De mogelijkheden hiervoor zijn in de afgelopen maanden verkend en de resultaten zijn in dit rapport weergegeven. De focus ligt hierbij in eerste instantie op de schutsluizen. In dit rapport wordt het concept van Multiwaterwerk verder uitgewerkt en scherper in beeld gebracht. Dit beeld kan dienen als uitgangspunt voor discussies over het nut en de waarde van een dergelijke efficiencyslag en als basis voor verdere uitwerking ervan naar een breed gedragen concept voor Multiwaterwerk.
Een vernieuwend basisontwerp kan alleen tot stand komen in een proces waar innovatie gestimuleerd wordt. Daarvoor moeten alle partijen, RWS, ingenieursbureau’s en bouwbedrijven, gestimuleerd worden hun kennis in te brengen in het vernieuwde basisontwerp. Vervolgens dient het basisontwerp uitgangspunt te zijn voor toekomstige projecten. Dit stelt eisen aan het aanbestedingsproces. Een mogelijk proces voor de ontwerpuitvraag wordt in het hoofdstuk proces van aanbesteden beschreven. Vervolgens is er een beeld nodig van het beoogde doel: een vernieuwend basisontwerp als resultaat van de ontwerpuitvraag. In het hoofdstuk verkenning programma van eisen is een eerste technische inventarisatie gemaakt, zijn mogelijkheden voor standaardisatie en innovatie geïdentificeerd en is een aanzet tot het programma van eisen gemaakt. Aansluitend aan de verkenning van de vervangingsopgave, beschreven in dit boekwerk, is een Stormsessie gehouden. Deze sessie had tot doel de innovatie door te lichten en de waarde van MultiWaterWerk te bepalen. Een samenvatting van deze analyse is in de bijlage opgenomen.
9
KAART: RECENTE EN LOPENDE VERVANGINGEN VAN SCHUTSLUIZEN IN DE ZUID WILLEMSVAART
ANALYSE ZUID WILLEMSVAART VERKENNING VAN DE ACTUELE SITUATIE: ZUID WILLEMSVAART
ANALYSE PROCES
Voor nieuwe ontwikkelingen in de nabije toekomst is het goed de lessen te
In het aanbestedingsproces van de Zuid Willemsvaart zie je de ontwikkelingen
trekken uit het verleden. Hiervoor is gekeken naar de recente en lopende
op dit gebied binnen Nederland terug (zie tabel-1). In grote lijnen verandert het
vervangingen van schutsluizen in de Zuid Willemsvaart. De ervaringen van dit
aanbestedingsbeleid van een beleid waarbij kennis en risico’s bij Rijkswaterstaat
project geven inzicht in de ontwikkelingen van de afgelopen 15 -20 jaar en
liggen naar een beleid waar kennis en risico’s meer en meer bij de markt komen
geven inzicht in de actuele situatie. (Zie kaart linker pagina)
te liggen. Daarnaast worden de onderhoudskosten steeds vaker als onderdeel van de aangeboden prijs in het aanbestedingsproces meegenomen.
De Zuid Willemsvaart is een kanaal van ca. 120 km en vormt een vaarwegverbinding tussen de Maas bij Maastricht en de Maas bij Den Bosch. Het hoogteverschil dat wordt overbrugd is ca. 40 meter. Het kanaal is aangelegd in het begin van de 19e eeuw. In de 80-er jaren van de 20e eeuw is begonnen met de vervanging van de kunstwerken in dit kanaal. De grootte van het totale project heeft doen besluiten 5 deelprojecten binnen dit kanaal te definiëren.
TABEL-1
Marktbenadering beleid: •
80’er en 90’er jaren: RAW contracten
•
Corporate inkoopstrategie 2004: D&C contracten
•
Huidige regel: Markt, tenzij .. - Sinds 2008; DBFM tenzij voor grote projecten - Public Private Comparator boven 60 miljoen (DBFM versus D&C)
11
WAT ZIEN WE? Voor de Zuid Willemsvaart is geprobeerd zo efficiënt mogelijk met voorbereidingskosten, ontwerpkosten en onderhoudskosten om te gaan binnen de vigerende beleidsregels. Het ontwerp van sluis 11 en 13 is gebruikt voor sluis 10 en 12. Voor sluis 4, 5 en 6 is in de uitvraag meegegeven dat drie paar dezelfde deuren moesten worden toegepast. Hierdoor is bespaard op onderhoudskosten (1 set reservedeuren). Vervolgens is geprobeerd het ontwerp van sluis 4, 5 en 6 te gebruiken voor de sluis bij Berlicum, maar dit is niet gelukt. Het opleggen van een deurtype bij de uitvraag door RWS legt risico’s terug bij RWS en dat past niet binnen het beleid van risicoverlegging richting markt. In de laatste fase van de vervangingsopgave voor de Zuid Willemsvaart is door Rijkswaterstaat het aanbestedingsproces zo vormgegeven dat de ontwerpinspanning beperkt is. Gekozen is voor een proces in twee rondes; volgens de Concurrentie Gerichte Dialoog procedure. In beide rondes is geen uitgewerkt ontwerp gevraagd. In de eerste ronde werd een plan van aanpak van maximaal 40 pagina’s gevraagd, zonder prijsindicatie. In de tweede ronde werd een inschrijving met 20% onzekerheid gevraagd. De onderhoudskosten maakten geen deel uit van de aanbesteding in deze laatste fase, omdat het een D&C contract is en geen DBFM-contract.
FOTO: BEELDBANK.RWS.NL > ZUID-WILLEMSVAART
ANALYSE ZUID WILLEMSVAART Voor de Zuid Willemsvaart is geprobeerd standaardisatie door te voeren
In de verschillende ontwerpen voor de Zuid Willemsvaart is geen
in het ontwerp van de schutsluizen.
innovatie ingebracht.
In de periode dat RWS nog keuze had in de methode van aanbesteden lukte
Door de nadruk op kostenbesparing, (zowel ontwerpkosten, transactiekosten
het deurtypes en nivelleersystemen voor te schrijven (sluis 11 en 13 vs. sluis 10
als bouwkosten) is er in het technisch ontwerp geen ruimte voor innovaties.
en 12). RWS zag de voordelen van standaardisatie in bediening, onderhoud
In de EMVI-criteria zitten bovendien geen prikkels om creativiteit, innovatie,
en vervanging, maar ook in ontwerpkosten en legde dit daarom op. Bij de
kennis vanuit markt of kennisinstellingen in te brengen (Zie tabel-3).
vervanging van sluis 4,5, en 6 kon RWS niet meer voor deze methode van aanbesteden kiezen en moest de aanbieder de vrijheid geboden worden om zelf een deur te ontwerpen. Het gevolg is dat er voor de sluisdeuren van Berlicum gekozen is voor stalen deuren en voor sluis 4, 5 en 6 voor houten sluisdeuren (Zie tabel-2). TABEL-3
CONCLUSIE De analyse van de vervangingen van schutsluizen in de Zuid Willemsvaart laat zien dat er in de praktijk vanuit markt en overheid aandacht is voor sturing op kosten. Er wordt ingezet op een efficiënt voorbereidings- en ontwerptraject en daarbij speelt standaardisatie in het ontwerp van schutsluizen een belangrijke rol. Uit de analyse wordt ook duidelijk dat er in het proces geen ruimte voor innovatie is. De gedachte van een goed doordacht standaard Multiwaterwerk ontwerp sluit aan op de wens die vanuit de praktijk wordt gesignaleerd om standaardisatie, innovatie en marktwerking samen te brengen. Binnen de vigerende TABEL-2
beleidsregels voor de aanbesteding van (kunst)werken is het echter niet mogelijk een standaard ontwerp in de uitvraag mee te geven. Multiwaterwerk vraagt dan ook om een ander type aanbestedingsproces. 13
FOTO: BEELDBANK.RWS.NL > SCHUTSLUIZEN ZUID-WILLEMSVAART
PROCES VAN AANBESTEDEN INLEIDINGINLEIDING PROCES VAN
INHOUDELIJK/ORGANISATORISCH
Multiwaterwerk vereist een nieuw type aanbestedingsproces. In dit hoofdstuk
Resultaat van de ontwerpalliantie is het ontwerp voor een schutsluis dat
wordt hiervoor een proces uitgewerkt.
meerdere keren (op een corridor) kan worden toegepast. Het ontwerp moet
De gedachte is ontwerpallianties te vormen (met RWS, ingenieursbureau’s en
duurzaam, onderhoudsvriendelijk, inpasbaar in de omgeving, betrouwbaar,
bouwbedrijven) die in concurrentie werken aan een optimaal basisontwerp
modulair en goedkoop te realiseren zijn. Het ontwerp wordt gerealiseerd door
voor het Multiwaterwerk.
een combinatie van drie partijen die kennis inbrengen zoals weergegeven in
DOEL ONTWERPALLIANTIE
figuur-1.
Het doel van de ontwerpalliantie is standaardisatie en efficiëncy te bereiken
INBRENG RWS
in de realisatie van natte kunstwerken door, in concurrentie, een doelmatige
RWS brengt kennis in over de kritische onderdelen in het onderhoud en
samenwerking tussen de publieke en private partijen te organiseren voor het
brengt expertise in over het gebruik en het beheer van natte kunstwerken.
ontwerp- / voorbereidingstraject.
Bij de te maken ontwerpkeuzes werken zij vooral de aspecten uit die raken aan onderhoud, bediening en beheer. Daarnaast vertegenwoordigt RWS de belangen van de gebruikers die al dan niet in het voortraject zijn geïnventariseerd.
INBRENG ONTWERPEND AANNEMER Het bouwbedrijf brengt expertise in op het gebied van maakbaarheid en kosten en draagt haalbare varianten aan. Bij de te maken ontwerpkeuzes werken zij vooral de kosten en risico’s uit voor de verschillende varianten (Het betreft dus niet alleen detailkennis over de realisatie).
INBRENG INGENIEURSBUREAU Het ingenieursbureau verzorgt vooral de constructieve uitwerking van het ontwerp en de hiervoor af te wegen varianten. Om tot een optimum te komen in het ontwerp (optimum tussen duurzaam, onderhoudsvriendelijk, goedkoop, eenvoudig te bedienen, etc.) is de inbreng en de samenwerking tussen deze partijen cruciaal. FIGUUR-1: SAMENWERKING RWS, INGENIEURSBUREAU EN AANNEMER VOOR BASISONTWERP
15
Drie ontwerp allianties gaan aan het werk en concurreren, in het
Zijstap: Het doel van een alliantie zoals we die kennen van “de waardse
aanbestedingstraject, om het beste ontwerp te realiseren. Het eindproduct is
Alliantie”, A2 Hooggelegen en OV-SAAL is de risico’s zo goed mogelijk te
een ontwerp waarvan de realisatie via een apart aanbestedingstraject op de
verdelen tussen opdrachtgever en opdrachtnemer met een risicopot. De
markt wordt gezet. Dit kan in verschillende contractvormen zoals E&C, RAW,
risicopot wordt samen beheerd met het doel de risico’s zodanig te beheersen
DBFM, etc.
dat er iets overblijft. Het geld dat overblijft wordt volgens een vooraf bepaalde
CONTRACTUEEL VERDIENMODEL
sleutel verdeeld. Bij de ontwerpalliantie is er een kansenpot.
In ons geval is er geen sprake van een risicopot maar van een kansenpot.
SELECTIEPROCEDURE ONTWERP ALLIANTIE
De kansenpot wordt gezamenlijk beheerd en gevuld met de besparende
Het aanbestedingstraject van de ontwerpalliantie kan er als volgt uit zien:
innovaties. De besparing ten opzichte van het traditionele kunstwerk wordt
•
verdeeld.
Stap 0: Aanmelding van combinaties. Doel; de juiste combinaties van partijen dienen zich aan.
•
Stap 1: Prekwalificatie van ca. 5 potentiële ontwerpallianties (5 combinaties
De besparing t.o.v. het traditionele kunstwerk wordt als volgt verdeeld:
selecteren uit de aanmeldingen).
- Bouwbedrijf; royalties als vast bedrag en/of vervolgopdracht voor realisatie,
Doel beperken van te maken kosten door marktpartijen.
- Ingenieursbureau; royalties en/of vervolg opdracht voor uitwerking van
•
inpassing,
uit 5)
- Regionale directie en waterschap; de echte besparing, - Centrale organisatie RWS; een spaarbedrag voor een volgende ronde.
Stap 2: Beperken tot 3 beste ontwerp allianties (3 combinaties selecteren Doel 3 slagvaardige teams creeëren en instap van de 3 RWS-teams.
•
Stap 3: Genereren en Selectie van het winnende Multiwaterwerkontwerp. Doel is het “beste” Multiwaterwerk-ontwerp vast te stellen.
Om het verdienmodel te laten werken dient het traject na de ontwerpalliantie voortvarend doorgezet te worden.
•
Stap 4: De winnende ontwerpalliantie is vastgesteld. Het Multiwaterwerk-ontwerp wordt vervolgens ingepast, geconditioneerd en afgestemd met stakeholders, door RWS of IB (of tesamen met de
De besparing wordt berekend door de kostenramingen te vergelijken met
realisatie via DBFM- contract). Met het ontwerp worden meerdere (E&C)
een vooraf onderbouwd plafondbedrag. Om de kostenramingen “hard” te
uitvragen gedaan voor individuele of combinaties van sluizen.
maken is het mogelijk noodzakelijk om de selectieprocedure van het ontwerp te koppelen aan een realisatiecontract. Hier is vooralsnog niet van uitgegaan, omdat dit ook nadelen met zich meebrengt, zie hoofdstuk SWOT.
PROCES VAN AANBESTEDEN In bijlage 1 zijn de individuele stappen van de aanbestedingsprocedure
•
wat verder uitgewerkt. Bijlage 1 geeft een concrete aanpak voor het aanbestedingstraject met discrete stappen (waarbij impliciet een flink aantal
Je stimuleert innovatie. Er wordt functioneel gespecificeerd en innovaties worden direct gedragen door alle betrokken partijen.
•
In de ontwerpallianties werken publieke en private partijen daadwerkelijk
keuzes zijn gemaakt). Dit is gedaan om te illustreren dat de ontwerpalliantie
samen. In de ontwerpalliantie wordt kennis en ervaring van OG, IB en AN
een haalbaar idee is dat ook is aan te besteden. De in de bijlage gepresenteerde
optimaal benut in een vroeg stadium van een project.
aanpak is maar een voorbeeld, met andere keuzes kan het aanbestedingstraject
•
Met het multiwaterwerk basisontwerp in de hand kan de inpassing en noodzakelijke afstemming met locale overheden sneller worden
er aanzienlijk anders uit zien.
gerealiseerd.
SWOT, MET IN HET ACHTERHOOFD DB(F)M Sterktes
Zwaktes
•
•
Je realiseert standaardisatie in ontwerp en beheer en onderhoud zonder naar een hele grote projectschaal te moeten.
•
In het ontwerp kan je focussen op de kritische onderdelen.
•
Je voorkomt versnippering in ontwerpen, in beheer en onderhoud,
Is het verdienmodel voldoende interessant voor de drie verschillende betrokken partijen?
•
Onderschatting in kostenramingen doordat het ontwerp niet direct gerealiseerd hoeft te worden.
waardoor risico’s in het beheer van waterwegen en primaire waterkeringen •
afnemen.
Kansen
Je verhoogt de efficiëncy in het ontwerp maar ook in de realisatie doordat
•
een standaard gebouwd wordt die meerdere keren wordt herhaald. •
Vertrouwen in samenwerking tussen markt en publieke partij wordt vergroot.
De ontwerpalliantie kan volledig focussen op techniek. Het ontwerp
•
Innovaties worden gerealiseerd.
proces wordt niet verstoord door conditionering en inpassing. Als je
•
RWS kan de kennis en de regie in het “beheer van waterwegen” &
kijkt naar de huidige grote integrale projecten (VHB: A2 hooggelegen, Zuid Willemsvaart) zie je dat inpassing en afstemming met stakeholders,
“beheer van primaire waterkeringen” versterken. •
Als de winnende ontwerpalliantie doorgaat in een contract voor de
met name de verstoringen veroorzaken waardoor het ontwerpproces
inpassing en de realisatie bouw je in de tenderfase al aan de samenwerking
vertraagd. Begrijp ons niet verkeerd; allianties zijn een krachtig instrument
tussen OG en ON voordat je het project daadwerkelijk start.
om de inpassing en afstemming met stakeholders daadkrachtig op te lossen. Maar hier wordt ontwerp en inpassing enigzins los geknipt. Met het Multiwaterwerkontwerp in de hand wordt de afstemming met de stakeholders over de inpassing veel gemakkelijker. 17
FOTO: BEELDBANK.RWS.NL > SCHUTSLUIZEN ZUID-WILLEMSVAART
PROCES VAN AANBESTEDEN Bedreigingen
TOT BESLUIT
•
RWS ziet het als een stapje terug van “de markt tenzij / DBFMO”.
In dit hoofdstuk is geschetst hoe de aanbesteding van het ontwerp van
•
RWS heeft onvoldoende capaciteit voor de inbreng van 3 teams op het
het Multiwaterwerk middels ontwerpallianties er uit kan zien. Het idee van
gebied van beheer en onderhoud van waterwegen en natte kunstwerken.
ontwerpallianties gaat er van uit dat er winst te behalen is in de standaardisatie
De 3 teams zijn niet gelijkwaardig en er ontstaat discussie over level playing
van realistie en beheer en onderhoud, door de ontwerpen van natte
field.
kunstwerken te standaardiseren. Om te komen tot dit Multiwaterwerk-ontwerp
Het bouwbedrijf van het winnende ontwerp wordt mogelijk uitgesloten om
is een effectieve samenwerking tussen RWS, bouwbedrijf en ingenieursbureau
een E&C aanbieding te maken.
noodzakelijk. Er is een aanbestedingstraject geschetst waarmee deze
Bezwaren van midden- en kleinbedrijf: “veel te complex” (vanwege de
samenwerking tot stand kan worden gebracht. Het aanbestedingstraject is
klein te houden projectschaal is dit voor MKB juist een kans).
gebaseerd op de stapsgewijze aanbesteding die RWS gebruikelijk hanteert.
•
Bezwaren van IB-‘s: “onze markt verdwijnt”.
In bijlage 1 is het aanbestedingstraject verder uitgewerkt. De samenwerking
•
Royalties worden nooit betaald want het traject wordt niet door gezet.
tussen publieke en private partijen en de wijze waarop het aanbestedingstraject
•
Uniek lijkt een betere keus, (zeker als je vergelijkt voor 1 individueel
zijn ingericht zorgt ervoor dat innovaties breed gedragen worden en ook
kunstwerk).
daadwerkelijk gerealiseerd worden.
• •
•
Het Multiwaterwerk is beperkt houdbaar en wordt niet verbeterd. Door het Multiwaterwerkontwerp meerdere keren toe te passen wordt efficiency bereikt in het ontwerp, de realisatie en het beheer en onderhoud van natte kunstwerken. Een rekenvoorbeeld voor besparing en fee: Nieuwe schutsluis raming RWS:
100
Plafondbedrag geschetst in fase 0:
100
Calculatie “beste” multiaterwerk:
90
Besparing:
10 * x sluizen op corridoor
Fee (50%): 5 E&C-contract:
Plafondbedrag is 90
Royalty bedrag voor het Multiwaterwerk
19
FOTO: JAN DIRK VAN DUIJVENBODE > TEKENINGEN SCHUTSLUIS ANDEL
VERKENNING VERKENNING PROGRAMMA VAN EISEN INLEIDING VERKENNING PVE
STANDAARDISATIE MULTIWATERWERK
De komende vervangingsopgave van de schutsluizen in Nederland wordt door
In Nederland beheert RWS 121 schutsluizen. Deze sluizen zijn op dit moment
RWS gedegen voorbereid en met een lange tijdshorizon ingepland.
allemaal verschillend!
De gefaseerde vervanging biedt interessante kansen:
Als we in Nederland binnenkort een groot aantal schutsluizen gaan vervangen
•
Kansen tot verbeterde innovatie en duurzame sluizen.
wat is dan een betrouwbare en economische aanpak? Blijven we schutsluizen
•
Kansen om het sluisontwerp te standaardiseren en zo economische
locatiespecifiek ontwerpen of willen we meer uniformiteit tussen de
voordelen te behalen bij voorbereiding, ontwerp, bouw, beheer en
verschillende sluizen?
onderhoud van de schutsluizen. Standaardisatie Hoofdvraag
Standaardisatie is het opleggen van een standaard.
Hoe te komen tot een betrouwbare, gebruiksvriendelijke, economische, onderhoudsvriendelijke duurzame schutsluis?
Standaardisatie kan een aantal voordelen bieden:
Waar kan de schutsluis sterk verbeterd worden?
•
Tijd- en kostenbesparing van voorbereiding en ontwerp, bouw, beheer en onderhoud.
Wat zijn mogelijkheden en kansen voor standaardisatie, innovatie en duurzaamheid?
•
Onderdelen zijn uitwisselbaar; dit kan de betrouwbaarheid verhogen.
Gaat de nieuwe generatie schutsluizen modulair gebouwd worden?!
•
Het inventariseren van ervaringen met standaard productonderdelen kan bijdragen aan productoptimalisatie.
In dit hoofdstuk worden de kansen voor standaardisatie en innovatie verkend.
•
Vereenvoudiging van de afstemming van de inpassing op locatie.
Nadelen van standaardisatie kunnen zijn: •
Minder flexibiliteit.
•
Geringe keuzemogelijkheden.
•
Een minder optimale oplossing voor een specifieke situatie.
21
Op basis van onze ervaring schatten we in dat het standaardiseren van
aantrekkenlijk een standaard bouwsysteem te ontwikkelen?
schutsluizen de volgende besparing kan opleveren: Bewezen technieken Realisatie schutsluis
Allen verschillend Serie van 5 Serie van 20
Kosten voorbereiding
100%
70%
60%
Kosten bouw
100%
85%
80%
Kosten onderhoud
100%
80%
75%
De keuze voor een standaard product dient gemaakt te worden op basis van een analyse van een reeds toegepaste techniek/product of een testfase van een nieuw ontwikkeld product.
Hoe groter het aantal gestandaardiseerde producten hoe groter het voordeel
Flexibiliteit
dat te behalen is. Een flink aantal kritische onderdelen van de schutsluis dienen
Een product dat bestaat uit een groot aantal kleine standaard onderdelen
te worden gestandaardiseerd. Welke onderdelen komen in aanmerking voor
(Legostenen) biedt meer flexibiliteit dan een product dat bestaat uit een
standaardisatie? De onderdelen die de inpassing van de sluis verzorgen, zoals
beperkt aantal grote standaard onderdelen (Playmobil, Swatch, Casco huis).
voorhaven, remmingswerken, wachtplaatsen, etc. lijken minder geschikt voor standaardisatie. Bij de kritische onderdelen die het meeste onderhoud behoeven, zoals sluisdeuren, bewegingswerken, etc. kan het meeste voordeel worden behaald door standaardisatie.
Willen we flexibiliteit in een gestandaardiseerde schutsluis dan moet er gekozen worden voor een schutsluis opgebouwd uit een groot aantal kleine standaard onderdelen. Is dit haalbaar en economisch aantrekkelijk? Welke onderdelen van de schutsluis lenen zich voor standaardisatie?
Mogelijkheden voor standaardisatie: •
Beperk het aantal afmetingen van sluizen
Casco of Legodoos?
•
Kies een beperkt aantal typen sluisdeuren
Idee 1: Ontwikkel een schutsluis waarbij de sluiskolk ontworpen wordt voor
•
Kies één type bewegingswerken per type sluisdeur
een specifieke locatie. Aan deze basis (casco) kunnen gestandaardiseerde
•
Kies één type besturingssysteem
•
Kies één type toezichtsysteem
•
Kies één type verlichting en meubilair
onderdelen en extra functies worden toegevoegd. Bijvoorbeeld: waterbesparende maatregel, zoet-zout maatregel, vistrap.
Is het mogelijk schutsluizen op te bouwen uit een flink aantal standaard
Idee 2: Ontwikkel een gestandaardiseerd bouwsysteem en standaard
onderdelen? Is dit tijd- en kostenbesparend?
bouwstenen (prefab sluiswand elementen) waarmee diverse maten schutsluizen
Is het mogelijk een beperkt aantal typen schutsluizen te ontwerpen die alle
kunnen worden gebouwd. De schutsluis kan na de bouw op een economisch
functies vervullen? Is dit tijd- en kostenbesparend?
aantrekkelijke wijze worden verlengd, verbreed, verdiept. Ook hier kunnen
Is het naast het standaardiseren van sluisonderdelen mogelijk en economisch
standaard onderdelen en extra functies worden toegevoegd.
VERKENNING PROGRAMMA VAN EISEN INNOVATIE EN DUURZAAMHEID HAND-IN-HAND
VERBETERPUNTEN SCHUTSLUIZEN
Bij dit project gaat het om innovatie en verbetering van de schutslsuizen maar
Voor het project Multiwaterwerk heeft ipv Delft een inventarisatie van
ook om verbeteringen van het aanbestedingsproces.
bestaande schutsluizen in beheer van RWS gemaakt. Het doel hiervan is het
Bij de technische innovatie van de schutsluizen gaat het om technische
verkennen van mogelijkheden voor standaardisatie en innovatie.
optimalisatie, kostenbesparing en duurzaamheid. Gewenste verbeteringen van de schutsluis zijn:
Waterwegsysteem Nederland
•
hogere betrouwbaarheid en veiligheid
Een belangrijke vraag is hoe het waterwegsysteem in Nederland er in de
•
lagere bouwkosten
toekomst uit gaat zien. Wat zijn de ontwikkelingen op het gebied van
•
minder onderhoud
scheepvaart en het klimaat en wat wil Nederland?
•
sneller en comfortabeler schutproces
Hoe ontwikkelt de binnenvaart zich in de toekomst? Wat zijn de wensen van de
•
betere informatie voorziening aan (vaar)verkeer
binnenvaartsector/de verladers?
•
minder waterverlies
Kiest Nederland voor het onderhouden van het waterwegsysteem of voor een
•
waterkwaliteit beheersing
verbetering hiervan?
•
grotere duurzaamheid, langere levensduur van onderdelen, minder
Om op deze vragen antwoord te kunnen geven dient een dialoog tussen
onderhoud
overheid, RWS, markt en politiek te worden gevoerd. Naast de fysieke
lager energieverbruik
verschijningvorm van de schutsluis moeten de afmetingen en de configuratie
•
(enkel, serieel, parallel) van het schutsluissysteem bepaald worden. Afmeting schutsluizen De afmetingen van schutsluizen zijn in de afgelopen 100 jaar grofweg verdubbeld. Men zou kunnen denken dat deze groei zich voortzet. Aannemelijk is dat er een maximale optimale maat is voor binnenvaartschepen (zoals bij zeecontainerschepen). Deze maximale maat is afhankelijk van de afmetingen en het verloop van rivieren en kanalen, economisch interessante tonnages en ook de menselijke maat. INNOVATIE: GLIJDEUR UITGEVOERD IN HOGESTERKTE BETON (IJBURG) FOTO: BOUWMATERIEEL.NL HAITSMA BETON
Geïnventariseerd zijn de afmetingen van schutsluizen (zie pagina 24, 25).
23
HUIDIGE SITUATIE
INVENTARISATIE: HUIDIGE SITUATIE
MOGELIJKE BEPERKING AANTAL AFMETINGEN
INVENTARISATIE: MOGELIJKE KEUZE BEPERKT AANTAL AFMETINGEN SCHUTSLUIZEN
25
LAY-OUT: SCHUTSLUIS: ENKELE SCHUTSLUIS MET DEELKOLK
LAY-OUT: SCHUTSLUIS: PARALLELLE SCHUTSLUIS
VERKENNING PROGRAMMA VAN EISEN In Nederland zijn acht klassen waterwegen. Voor zes van de acht klassen
Typen sluisdeuren
waterwegen bestaan sluizen. Het aantal sluizen van klasse I, III en IV is zeer
In Nederland worden meerdere typen sluisdeuren toegepast; puntdeuren,
klein in aantal. Op basis van de inventarisatie van bestaande schutsluizen (in
enkele draaideur, waaierdeuren, segmentdeur, roldeur, hefdeur. De vraag is in
beheer van RWS) denken wij dat de keuze voor een beperkt aantal afmetingen
hoeverrre de sluisdeuren te standaardiseren zijn. Op basis van de inventarisatie
schutsluizen reëel is. De keuze voor een beperkt aantal hoofdafmetingen is
kunnen we grofweg zeggen dat nederland verdeeld is in twee gebieden.
voordelig voor standaardisatie.
In het zuidoosten van nederland (boven NAP) zijn er voornamelijk enkelkerende
Een keuze om het aantal afmetingen te beperken kan zijn:
sluisdeuren.
•
Klasse I en II vormen samen de kleine klasse
In het noordwesten van Nederland (onder NAP) zijn voornamelijk
•
Klasse III, IV, Va en Vb vormen samen de midden klasse
dubbelkerende deuren toegepast.
•
Klasse VIb is de grote klasse
Daarnaast bestaat een verschil tussen kleine sluisdeuren en grote sluisdeuren.
•
Klasse VIIb is de grootste klasse Voor het grootste deel van de sluizen kan volstaan worden met een van de
Lay-out schutsluis
volgende typen sluisdeuren:
Met de lay-out van een schutsluis wordt hier bedoeld het aantal, de afmetingen
•
een kleine enkelkerende sluisdeur
en ligging van een sluis of sluizen van een schutsluizencomplex.
•
een kleine dubbelkerende sluisdeur
Bij sluiscomplexen zijn sluizen van diverse formaten parallel naast elkaar
•
een grote dubbelkerende sluisdeur
geplaatst. Dit biedt betrouwbaarheid en flexibiliteit. Sluiscomplexen liggen veelal op locaties waar veel ruimte is.
Passeertijden De belangrijkste functie van een sluis is een schip veilig en snel te laten
Bij de vernieuwing van sluizen kan worden nagedacht over verschillende
passeren. Bij de passeertijd gaat het om de extra tijd die een schip nodig heeft
lay-outmogelijkheden: enkel, serieel, parallel en combinaties hiervan. De
om van de ene naar de andere zijde van de sluis te komen.
twee belangrijkste zijn een grote enkele sluis (eventueel met deelkolk) en een
De passeertijd dienen we over het volledige transportproces te beschouwen.
parallelle sluis. Een parallelle sluis heeft een grotere betrouwbaarheid en is flexibel in gebruik. Een parallelle sluis brengt echter wel extra kosten met zich
De tijd benodigd om het schip te schutten is slechts een deel van het totale
mee.
logistieke proces. Het passeren bestaat uit invaren, eventuele wachttijd,
Een andere interessant aspect is de mogelijkheid om een schutsluis te
afmeren, het schutten van de sluiskolk, uitvaren. Het is wenselijk de passeertijd
ontwikkelen die relatief gemakkelijk uit te breiden is.
te minimaliseren. Naast het optimaliseren van de logistiek van het passeertraject
27
MAATREGEL WATERVERLIES: WATER DUURZAAM VERPLAATSEN (POMPEN), BIJVOORBEELD MET BEHULP VAN WINDENERGIE
MAATREGEL WATERVERLIES: WATERBESPAREND BASSINS- / SPAARBEKKENSYSTEEM
VERKENNING PROGRAMMA VAN EISEN kan forse tijdwinst geboekt worden door de ontwikkeling van goede
Energieverbruik
informatievoorziening voor de scheepvaart. Een goed nationaal systeem bestaat
Het energieverbruik van de nieuwe generatie schutsluizen kan met behulp
op dit moment niet. Voor de ontwikkeling van een goed infomatiesysteem is
van de hedendaagse techniek sterk afnemen ten opzichte van de bestaande
samenwerking tussen de scheepvaart, overheid en ingenieursbureaus gewenst.
sluizen. Het ontwerpen van energiezuinige oplossingen is een vereiste. Ook het toepassen van duurzame energie willen we stimuleren.
Milieu en duurzaamheid Duurzaamheid anno 2012 staat maatschappelijk hoog op de agenda.
Vispassage
Waterverlies, waterkwaliteit en duurzame energie zijn aandachtspunten en
Zorg voor ecologie is gewenst. Een verbetering van de vrije doorgang voor
kansen voor de nieuwe generatie schutsluizen.
trekvissen is gewenst. De verwachting is dat de komende jaren veel vispassages zullen worden geplaatst. Bij een blokkade in de waterweg door een kunstwerk
Waterverlies
dient een oplossing voor de passeerende trekvissen te worden gerealiseerd.
Met water dient zorgvuldig te worden om gegaan. Zelfs in Nederland,
Onderzocht moet worden of een standaard vispassage voordelen biedt.
waterland, zijn er in delen van het land periodiek watertekorten. Maatregelen om waterverlies te minimaliseren bij het schutproces worden steeds belangrijker. Daar waar een waterbesparende maatregel een substantiele bijdrage aan de problematiek van watertekorten kan leveren dient deze te worden toegepast. Diverse innovatieve oplossingen zijn ontwikkeld; spaarbekkensysteem, blaasbalgsluis, etc. Onderzocht moet worden in hoeverre waterbesparende maatregelen kunnen worden gestandaardiseerd. Waterkwaliteit Een goede waterkwaliteit is van levensbelang voor Nederland. Het binnendringen van zout en verontreinigd water dient beperkt te worden. Hier ligt een kans voor innovatie, omdat de maatregelen om zout en verontreinigd water te scheiden tot op heden kostbaar zijn.
29
PROGRAMMA VAN EISEN
uitbreiding
In deze oriënterende fase geven we een eerste aanzet voor richtinggevende
Daar waar de groei van de capaciteit van een corridor te verwachten is, dient
topeisen. De topeisen zijn ingedeeld in drie niveaus; systeemniveau,
de schutsluiskolk op een economisch aantrekkelijke wijze te kunnen worden
functieniveau, productniveau. Het systeemniveau beschouwt het gehele
uitgebreid met behulp van een gestandaardiseerd bouwsysteem.
waterwegsysteem, de corridor. Het functie- en productniveau richten zich op de
bouw
nieuwe generatie schutsluis.
Gedurende de bouw van een nieuwe schutsluis dient de hinder voor de
Voor elke eis geldt dat een afweging gemaakt dient te worden tussen kosten
scheepvaart geminimaliseerd te worden.
en opbrengsten.
standaardisatie De kritieke onderdelen zoals sluisdeuren en bewegingswerken dienen zo
Systeemniveau
gestandaardiseerd te worden dat de opbrengst positief opweegt tegen extra te
gebruik
maken kosten.
De afstemming tussen de capaciteit en flexibiliteit van een corridor en de
Om standaardisatie mogelijk te maken dient het aantal afmetingen van
afmetingen en intensiteit van de scheepvaart dient te worden geoptimaliseerd.
schutsluizen beperkt te worden.
De passeertijd van een corridor dient te worden geminimaliseerd.
watermanagement
Een informatiesysteem gericht op het verstrekken van informatie aan de
Daar waar de schutsluis substantieel kan bijdrage aan het watermanagement
scheepvaart dient te worden ontwikkeld.
dienen watermanagementmaatregelen te worden toegepast.
Het gebruik dient eenvoudig en comfortabel te zijn voor schipper en bedieningspersoneel.
Functieniveau
veiligheid
spuien
De veiligheid van waterkerende schutsluizen dient te worden behouden.
Het spuien dient geen nadelige invloed op het schutten en het comfort van
betrouwbaarheid
passeren schepen te hebben.
De betrouwbaarheid (van een corridor) dient te worden verbeterd.
waterverlies
Bij uitval van standaard technische onderdelen dient een schutsluis een zo kort
Waterverlies door schutten dient te worden geminimaliseerd daar waar deze
mogelijke tijd buiten gebruik te zijn (streven niet langer dan een dag).
substantieel bijdraagt aan het oplossen van watertekorten.
onderhoud en beheer
waterkwaliteit
Uit oogpunt van onderhoud en beheer dient het aantal verschillende
De nieuwe generatie schutsluizen dient een bijdrage te leveren aan het
onderdelen te worden geminimaliseerd.
aanzienlijk verbeteren van de waterkwaliteit.
PROGRAMMA VAN EISEN Zoet-zout maatregelen (maatregelen tegen verzilting, zoet water in van
dubbelkerende (24 meter breed en groter) schutsluis.
oorsprong brakke gebieden) dienen locatiespecifiek te worden bepaald.
bewegingswerk
energieverbruik
Per type sluisdeur dient een standaard bewegingswerk te worden toegepast.
Het energieverbruik van de nieuwe schutsluis dient substantieel af te nemen
besturingssysteem
ten opzichte van de huidige schutsluis.
Er dient één type besturingssysteem te worden toegepast.
vispassage
toezichtsysteem
Daar waar een vispassage noodzakelijk is dient deze te worden toegepast.
Er dient één type toezichtsysteem te worden toegepast. openbare inrichting
Productniveau
Er dient één type verlichting en meubilair te worden toegepast.
betrouwbaarheid
De gewenste voorzieningen voor de schipper dienen in samenwerking met de
De betrouwbaarheid van kritieke onderdelen dient te worden geoptimaliseerd.
scheepvaart te worden ontwikkeld.
Het falen van één technisch onderdeel mag geen schade veroorzaken aan andere onderdelen van de schutsluis. sluisdeur Het aantal typen en afmeting sluisdeuren dient te worden beperkt. Een mogelijke keuze is: één ontwerp voor een niet primair waterkerende sluisdeur van een kleine enkelkerende schutsluis één ontwerp voor een primair waterkerende sluisdeur van een kleine enkelkerende schutsluis. één ontwerp voor een niet primair waterkerende sluisdeur van een kleine dubbel kerende schutsluis. één ontwerp voor een primair waterkerende sluisdeur van een kleine dubbel kerende schutsluis. één ontwerp voor een niet primair waterkerende sluisdeur van een grote enkelen dubbelkerende (24 meter breed en groter) schutsluis. één ontwerp voor een primair waterkerende sluisdeur van een grote enkel- en
31
MULTIWATERWERK, HET CONCEPT
risico’s bij Rijkswaterstaat komen te liggen. Dit vraagt om een beleid op maat
Met de vervangingsopgave van natte kunstwerken zal zeer veel geld gemoeid
voor Multiwaterwerk.
zijn. Daarbij worden hoge eisen gesteld op het gebied van betrouwbaarheid, duurzaamheid en onderhoudsvriendelijkheid. Om aan alle eisen te kunnen voldoen en toch grip te hebben op zowel de investeringskosten als de toekomstige beheer- en onderhoudskosten zijn drie aspecten van belang: standaardisatie, innovatie en marktwerking. Het concept Multiwaterwerk voorziet op de eerste plaats in een splitsing tussen het ontwerp en de realisatie van het kunstwerk. Door eerst voldoende tijd en energie te steken in een goed doordacht basisontwerp, kan vervolgens een groot aantal werken hierop worden gebaseerd, waardoor winst te behalen is in o.a. de ontwerpkosten, de bouw en het onderhoud. Het vooraf uitwerken van het basisontwerp geeft ook de mogelijkheid om aandacht te schenken aan innovatie; iets waarvoor binnen gewone projecten vaak onvoldoende ruimte is.
PROCES VAN AANBESTEDING Van Hattum en Blankevoort heeft een mogelijk aanbestedingsproces voor Multiwaterwerk uitgewerkt. Het voorstel is gebaseerd op drie uitgangspunten: •
Splitsing van het ontwerp en de realisatie van de serie sluizen.
•
Het beste Multiwaterwerk komt tot stand in concurrentie.
•
Het beste Multiwaterwerk komt tot stand door samenwerking.
In de samenwerking is de inbreng van opdrachtgever, bouwend aannemer en ingenieursbureau cruciaal, aangezien al deze partijen een unieke kennisinbreng hebben. De samenwerking in dit aanbestedingstraject kan efficiënt vormgegeven worden met ontwerpallianties. Deze drie aspecten hebben een plaats in het voorstel met ontwerpallianties. Een aanbestedingstraject met “ontwerpallianties” is nieuw maar haalbaar.
ANALYSE ZUID WILLEMSVAART Deltares heeft de bestaande situatie geanalyseerd op basis van de
Door het Multiwaterwerkontwerp meerdere keren toe te passen wordt
actuele vervangingsopgave in de Zuid Willemsvaart. De analyse van de
efficiëncy bereikt in het ontwerp, de realisatie en het beheer en onderhoud van
vervangingsopgave van schutsluizen laat zien dat er vanuit de praktijk behoefte
natte kunstwerken.
is en aandacht voor standaardisatie en besparing van kosten. Pre-commercial procurement is een ontwikkeling in het aanbestedingsproces, Daarnaast laat de praktijk zien dat het vigerende beleid van Rijkswaterstaat
die raakvlakken heeft met de ideeën die geschetst zijn in het hoofdstuk proces.
met betrekking tot aanbesteding geen ruimte laat voor innovaties. Het
De ervaringen met pre-commercial procurement zouden kunnen worden
beleid van Rijkswaterstaat is gericht op het minimaliseren van risico’s voor
geïnventariseerd en meegenomen in de ideeën voor het aanbestedingstraject
Rijkswaterstaat. Het concept van Multiwaterwerk geeft de markt bij de
voor een Multiwaterwerkontwerp.
aanbesteding van kunstwerken minder vrijheid in ontwerpkeuzes, waardoor
SAMENVATTING EN CONCLUSIES VERKENNING PROGRAMMA VAN EISEN Om de kansen voor standaardisatie en innovatie voor een Multiwaterwerk te
Technische innovatie is gericht op technische verbetering, kostenbesparing en
verkennen heeft ipv Delft een inventarisatie gemaakt. Deze inventarisatie toont
duurzaamheid. De keuze voor standaardisatie heeft ook innovatieve elementen
een aantal kansen voor standaardisatie en innovatie van schutsluizen.
in zich.
standaardisatie De kansen voor standaardisatie in het product schutsluis zitten in: •
Het beperken van het aantal afmetingen.
•
Het beperken van het aantal typen sluisdeuren.
•
Het standaardiseren van de kritieke onderdelen die het meest onderhoudsgevoelig zijn.
TOT SLOT Multiwaterwerk biedt een oplossing voor problemen die in de dagelijkse praktijk worden gesignaleerd, biedt de kans om innovatie te stimuleren en biedt kansen voor standaardisatie. Standaardisatie in Multiwaterwerk biedt: •
- lage ontwerpinspanning
modulair bouwsysteem
- lagere voorbereidingskosten
Het idee om een modulair bouwsysteem te ontwikkelen waarmee uitbreidbare sluizen te bouwen zijn, is interessant. De onderdelen die sterk afhankelijk zijn van de specifieke locatie en de
- sneller traject •
- snellere vervanging van onderdelen
standaardisaties.
worden tussen standaardisatie en flexibiliteit. Mogelijkheden voor innovatie zijn: •
De verbetering van de duurzaamheid, de gebruikseigenschappen en de onderhoudseigenschappen van de nieuwe generatie schutsluizen.
•
Het optimaliseren van passeertijden door het ontwikkelen van een ondersteunend informatiesysteem.
een kans voor een efficiënt onderhoudstraject; - lagere onderhoudskosten
inpassing in de omgeving maken geen onderdeel uit van de mogelijke
Bij het ontwikkelen van het MulitiWaterWerk moet een evenwicht gevonden
een kans voor een efficiënt ontwerptraject;
Multiwaterwerk vraagt een nieuw, maar haalbaar aanbestedingsproces: •
Multiwaterwerk legt risico’s bij RWS
•
Multiwaterwerk vraagt technische kennis bij RWS
•
Multiwaterwerk vraagt meer vrijheid in ontwerprichtlijnen.
Multiwaterwerk is gewenst om de vervangingsopgave inhoudelijk goed voor te bereiden, innovaties in te voeren en tegelijk de voordelen van standaardisatie te realiseren.
33
FOTO: RONALD ROZEMEIJER > SCHUTSLUIS ANDEL
BIJLAGE 1 VOORBEELD NADERE UITWERKING AANBESTEDINGSPROCEDURE
Parallel stelt RWS 3 gelijkwaardige teams samen met kennis op het gebied van beheer en onderhoud van natte kunstwerken.
Stap 0 Aanmelding Vanwege de bijzondere aspecten van het aanbestedingsproces wordt
Stap 2 Eerste dialoogronde (beperken van 5 tot de 3 beste gegadigden)
voorafgaande aan de aanmelding een marktconsultatie gehouden waarin de
In het aanbestedingsdossier zit:
markt wordt uitgelegd hoe het aanbestedingstraject er uit ziet. Op basis van de
•
Informatie over de corridor.
markconsultatie wordt het aanbestedingstraject zonodig aangepast.
•
EMVI beoordeling voor de uiteindelijke selectie van het beste ontwerp voor het Multiwaterwerk.
De aanbestedingsprocedure is bekend. De prekwalificatie criteria en de selectie criteria zijn bekend. Voor de markt is het helder wat de business case is.
Zijstap: Wat zijn de KSF-en om te komen tot het optimale Multiwaterwerk
Combinaties van ingenieursbureaus en ontwerpende aannemers melden zich
ontwerp? Dat zijn oa.:
aan.
•
Ontwerpmanagement en Integrale keuzes maken. - B&O meenemen in het ontwerp. - Bouwkosten en Risico’s mee laten wegen in ontwerp
Stap 1 Prekwalificatie (beperken van xx tot 5 gegadigden) Uitgangspunt is dat te veel partijen zich aanmelden en dat er geselecteerd
•
Samenwerking tussen organisaties en de mensen in het team.
moet worden.
•
Snapt men de corridoor en de uitdaging.
Selectie criteria kunnen zijn:
•
Met voortschrijdende projecten moeten nieuwe criteria vastgelegd om
•
D&C –ervaring met multidiciplinaire realisatie-opdrachten van xxx mln.
•
Ervaring met multidisciplinaire ontwerp-opdrachten van sluizen van xxx
onderscheidend te kunnen zijn en onderscheidt te kunnen maken.
mln.
Aan de 5 gegadigden wordt gevraagd om
•
Ervaring met samenwerkingsverbanden allianties / bouwteams
•
Een PvA te schrijven voor de organisatie en de samenwerking
•
Expertise van bijvoorbeeld inpassing, ramingen SKK-systematiek, ontwerp,
•
Een PvA te schrijven voor het ontwerpproces /ontwerpmanagement
publicaties, CV-‘s.
- Visie op Project- en organisatiemanagement (Visie op hoe de
Gegadigden moeten zich zonder veel extra inspanning kunnen prekwalificeren
samenwerking te organiseren)
maar op basis van deze fase moet wel de groep tot 5 beperkt kunnen worden.
- Visie op Ontwerpmanagement
Dat kan bijvoorbeeld door de ervaring te “ranken”.
- Visie op RAMS/LCC - Visie op probabilistisch ramen
35
•
Visie op de corridor formuleren - stroomlijning in conditionering en inpassing
Zijstap: wat wordt bedoeld met “stroomlijnen” van de inpassing? De intentie is om inpassing en ontwerp los te koppelen. Het ontwerp moet wel
•
Risicodossier
inpasbaar zijn. Dit doe je door varianten / voorbeelden uit te werken voor
•
Architectonische schets van Multiwaterwerk concept
inpassingsaspecten: •
Bijvoorbeeld een viaduct ervoor of erna.
RWS BIO organiseert een onafhankelijke beoordeling met hulp van
•
Bijvoorbeeld landelijk en stedelijk
kennisinstituten, zij hebben de expertise om de visie op de corridoor te toetsen.
•
Bijvoorbeeld bereikbaarheid van de hulpdiensten
•
Bijvoorbeeld vervangen van een sluisdeur.
Stap 3 Selectie van het beste Multiwaterwerk ontwerp In het aanbestedingsdossier zit:
Wat zijn de beoordelingscriteria voor de aanbiedingen?
•
Een fictieve sluis in de echte corridoor.
•
Betrouwbaarheid van het ontwerp
•
Up to date PVE, zie bouwsteen techniek.
•
Raming
•
Plafond bedrag, voor de realisatie. (moet onderbouwd en transparant zijn)
- Bouwkosten - Kosten B & O
Wat zijn de in te dienen dialoogproducten?
- Risicoprofiel
•
Het architectonisch aanbiedingsontwerp
•
Wachttijden schepen (uit te drukken in kosten)
•
Probabilistische raming voor de bouwkosten van dit ontwerp
•
Energie verbruik/productie in B&O-fase
•
B&O-plan
•
Hoeveelheid schutwater
•
Kwaliteit van stroomlijning in conditionering en inpassing.
- Beheer - Gebruikers (Schuttijden, Mobiliteitsplan? en wat nog meer?) - Energie
RWS BIO organiseert een onafhankelijke beoordeling met hulp van
- Onderhoud
kennisinstituten zij hebben de expertise om de kwaliteit van de stroomlijning in
•
Raming voor B&O-kosten
•
Risicodossier / kansendossier
•
Plan kanaliseren/stroomlijnen van de inpassing.
•
Besturing en werking gedemonstreerd in Android App
de conditionering en inpassing te toetsen.
BIJLAGE 1 RWS toets de bouwkosten, kosten voor B&O, en kosten van energie productien en verbruik aan het door hen vooraf vastgestelde plafondbedrag. Hiedoor wordt het verschil inzichtelijk, dat nodig is voor het kwantificeren van de besparing die RWS realiseert. Onder andere op basis van de besparing wordt een beloning voor de winnende combinatie berekend. Stap 4 De winnende ontwerpalliantie is vastgesteld. RWS kwantificeert de besparing door het nieuwe plafondbedrag vast te leggen voor de individuele natte kunstwerken. RWS zet de realisatie van het ontwerp direct in de markt (bijvoorbeeld met een E&C-contract), zodat sluizen worden gerealiseerd in de corridor. Dit is het moment waarop de besparing hard wordt. Dit is het moment waarop aan de winnende combinatie royalties worden betaald. RWS krijgt alle eigendomsrechten. Goede ideeën van de nummers 2 en 3 kunnen eventueel worden “afgekocht” en worden geintegreerd in het beste Multiwaterwerk ontwerp. De waarde van deze goede ideeën kan bepaald worden door de gespecificeerde ramingen van de nummers 2 en 3 te vergelijken met het gespecificeerde plafondbedrag.
37
FIGUREN PROCESVORMING PROCES VAN AANBESTEDING Tijdens het vormen van een mogelijk proces van aanbesteding zijn een aantal gedachten gevisualiseerd in figuren en schema’s. Hier twee figuren. Figuur-2 toont de te behalen winst door een goede organisatie van samenwerking. Figuur-3 toont het schema van uitvraag aan drie allianties en de aanbesteding aan drie aannemers. Stap-1: Een alliantie bestaat uit een marktpartij of een combinatie van marktpartijen en een afgevaardigde van RWS. Elke alliantie maakt een basisontwerp. De winnende alliantie krijgt een bonus voor het winnende basisontwerp. Een idee is om ook de beste ontwerpen van kritische onderdelen te belonen met een bonus. Na deze eerste stap wordt het winnende basisontwerp geoptimaliseerd. Eventueel door de beste ontwerpen van kritische onderdelen van het niet winnende ontwerp op te nemen in het winnende ontwerp. Stap-2: Het beste basisontwerp of een combinatie van de beste onderdelen dat leidt tot het geoptimaliseerde basisontwerp wordt nu aanbesteed. Ook aannemers in de aanbestedingsfase kunnen het basisontwerp optimaliseren.
FIGUUR 2
BIJLAGE 2
FIGUUR 3
39
Samenvatting Vanaf 2020 voorziet Rijkswaterstaat een grote vervangingsopgave van waterbouwkundige kunstwerken, waaronder een groot aantal schutsluizen. Hiermee zal zeer veel geld gemoeid zijn. Daarbij worden hoge eisen gesteld op het gebied van betrouwbaarheid, duurzaamheid en onderhoudsvriendelijkheid. Om aan alle eisen te kunnen voldoen en toch grip te hebben op zowel de investeringskosten als de toekomstige beheer- en onderhoudskosten zijn drie aspecten van belang: standaardisatie, innovatie en marktwerking. De praktijk leert echter dat deze drie aspecten zich in het algemeen moeilijk laten verenigen. Dat heeft alles te maken met de manier waarop dergelijke civiele werken worden ontworpen en aanbesteed. Om toch vanuit alle drie de aspecten winst te behalen moet goed worden nagedacht over het ontwerp- en aanbestedingstraject. Het concept MultiWaterWerk voorziet op de eerste plaats in een splitsing tussen het ontwerp en de realisatie van het kunstwerk. Door eerst voldoende tijd en energie te steken in een goed doordacht basisontwerp, kan vervolgens een groot aantal werken hierop worden gebaseerd, waardoor winst te behalen is in o.a. de ontwerpkosten en de standaardisatie van onderdelen en bouwwijze. Het apart uitwerken van het basisontwerp geeft ook de mogelijkheid om aan vernieuwingen te werken; iets waarvoor binnen gewone projecten vaak onvoldoende ruimte is. In de rapportage en het analysemodel vindt u terug hoe de waarde van Multiwaterwerk is opgebouwd. De basis vormt de verwachte effecten van standaardisatie van ontwerpen en componenten. Daarbovenop is gekeken wat het meenemen van innovaties in het ontwerp doet, en het opnemen van uitbreidingsopties in het ontwerp. Er is een periode van 100 jaar in beschouwing genomen, en waardes worden uitgedrukt in Netto Contante Waarde. De verwachte waarde van standaardisatie op zichzelf vindt u terug op pagina 1. De waarde ligt tussen €10 en €130 miljoen, afhankelijk van welke maatregelen genomen worden om MWW toe te passen. Hierin zijn nog niet de effecten van innovaties en uitbreidingsopties meegenomen. In het vervolg van de rapportage blijkt dat de waarde van toegenomen functionaliteit (watermanagement en doorstroming scheepvaart) als gevolg van innovaties marginaal is. Dit kan in de toekomst veranderen, en Multiwaterwerk biedt dan de mogelijkheid om innovaties integraal onderdeel te laten uitmaken van de standaard-ontwerpen. In de beginperiode lijken echter de meerkosten van innovaties niet op te wegen tegen de baten. Het meenemen van uitbreidingsopties kan een extra waarde opleveren van €70 miljoen vanwege toekomstige besparingen indien bij sommige sluizen besloten wordt tot uitbreiding. De totale maximale waarde van Multiwaterwerk komt dan uit op ongeveer €200 miljoen. Deze waarde is nog van twee belangrijke factoren afhankelijk, namelijk de reele vervangingsopgave (nu zijn we uitgegaan van 5 te vervangen sluizen per jaar vanaf 2020) en de gehanteerde discontovoet (nu gesteld op 5,5%). Verandering van deze (externe) factoren hebben grote invloed op de uitkomsten. Een eenvoudige gevoeligheidsanalyse is aan het eind van de rapportage toegevoegd, waarbij met name blijkt dat de huidige toegepaste risico-opslag in de discontovoet leidt tot significant lagere resultaten. Dit is te verklaren uit het feit dat de voordelen van Multiwaterwerk met name na 2030 verzilverd kunnen worden (zie ook pagina 2).
SAMENVATTING STORM-SESSIE
Relatieve waarde van MWW onder mogelijke situaties Meerwaarde MWW € mln.
Drie mogelijke situaties
• Situatie waarbij MWW niet wordt doorgevoerd.
Referentiesituatie:
1 Zonder MWW
•
De relatieve waarde van MWW is hier gelijk aan 0 Euro. In deze situatie worden alle sluizen vervangen door individuele ontwerpen en wordt dus geen MWW toegepast.
• Situatie waarbij MWW wordt doorgevoerd, 2 Toepassing MWW zonder extra maatregelen
12 1
56
Totale waarde excl. upgrades: 13 Totale waarde incl. upgrades: 69
3 Maximale potentiële waarde MWW
•
maar sprake is van belemmeringen, zodat MWW suboptimaal ingezet wordt. Aanname hierbij is dat maximaal 75% van de te vervangen sluizen wordt vervangen met behulp van MWW.
• Situatie waarbij belemmeringen worden 117
6
74
Totale waarde excl. upgrades: 123 Totale waarde incl. upgrades: 197
•
aangepakt, en MWW optimaal kan worden ingezet. Aanname hierbij is dat maximaal 100% van de te vervangen sluizen wordt vervangen met MWW.
Waarde MWW voor sluizen in het beheer van RWS Waarde MWW voor sluizen in overig beheer (niet RWS) Waarde MWW voor de upgrades van sluizen
41
SAMENVATTING STORM-SESSIE
Advies concept Multiwaterwerk
Vervolgacties Uitbreidbaarheid ontwerp
1.
1
Aantal sluizen gebouwd als MWW 2
2.
Innovatiegraad
3.
Vervangingsopgave
3
Onderzoek op basis van eerdere ervaringen welke invloed ruimtelijke en technische uitbreidingsopties gehad hebben op de reeele uitbreidingskosten. Onderzoek hoe deze uitbreidingsopties ingepast kunnen worden in standaard-ontwerpen. Ga in overleg met Inkoop/IMG om na te gaan in hoeverre standaarden opgenomen kunnen worden in aanbestedingen, en deze standaarden ‘afdwingbaar’ zijn. Houd nauwlettend in de gaten hoe externe factoren zich ontwikkelen en introduceer innovatieruimte in de standaardontwerpen wanneer de kosten van watermanagement aanzienlijk toenemen. Vermijd deze complexiteit echter in de introductiefase van Multiwaterwerk.
4. De vervangingsbehoefte in de komende jaren bepaalt het maximaal haalbare van de inzet van het concept in Nederland. Breng deze vervangingsbehoefte goed in kaart en stem de planning van vervolgactiviteiten hierop af. 5. Gebruik lopende sluisprojecten als cases om meer te leren van de in de Storm geidentificeerde factoren en effecten.
43
DEELNEMERSLIJST De personen opgenomen in de deelnemerslijst hebben allen bijgedragen aan het project MultiWaterWerk door deel te nemen aan de door RWS georganiseerde LEF-sessies en/of de door Copernicus georganiseerde STORM-sessie. Hiervoor dank. Daarnaast hebben Deltares, Van Hattum en Blankevoort en ipv Delft de onderwerpen analyse Zuid-Willemsvaart, proces en PVE uitgewerkt en vastgelegd in het boekje MultiWaterWerk dat hier voor u ligt.
DEELNEMERSLIJST Arjen Ros Copernicos
[email protected] Otto Weiler Deltares
[email protected] +31(0) - 88.335 8358 Monica Altamirano
Deltares
[email protected]
+31(0)6 - 12 22 86 85
Ida de Groot
Deltares
[email protected]
+31(0) - 88.335 8066
Fred Rodewijk
Dienst Infrastructuur
[email protected]
+31(0)6 - 13 44 55 38
Rijk Noordzij
Dienst Infrastructuur
[email protected]
+31(0)6 - 51 31 32 77
Jarit de Gijt
Gemeentewerken Rotterdam
[email protected]
+31(0)6 - 51 61 28 62
.
Ton Siemerink Gemeentewerken Rotterdam
[email protected] Gerhard Nijenhuis
ipv Delft
[email protected]
+31(0)6 - 33 31 37 30
Ronald Rozemeijer
ipv Delft
[email protected]
+31(0) - 15 750 25 71
Kees de Best RWS Dienst Infrastructuur
[email protected] Robert de Roos
RWS Dienst Infrastructuur
[email protected]
+31(0)6 - 11 90 79 69
Jan Dirk van Duijvenbode
RWS Dienst Infrastructuur
[email protected]
+31(0) - 88.797.2212
Harm Telder
RWS Dienst Infrastructuur
[email protected]
+31(0)6 - 27 02 41 91
Herbert Michon
RWS Dienst Limburg
[email protected]
+31(0)6 - 31 01 14 13
Dick Tijsseling
RWS Oost Nederland
[email protected]
+31(0)6 - 22 20 97 69
Roeland van Pelt RWS staf DG
[email protected] Hans de Vries
RWS Waterdienst
[email protected]
+31(0)6 - 51 67 91 65
Marcel Tosserams
RWS Waterdienst
[email protected]
+31(0)6 - 29 01 87 19
Matthias Buijze RWS Zuid Holland
[email protected] Sallo van der Woude
Van Hattum en Blankevoort bv
[email protected]
+31(0)6 - 50 22 53 95
Jaap Boneveld
Van Hattum en Blankevoort bv
[email protected]
+31(0)6 - 50 22 53 60
Harry Luttikhuis
Van Hattum en Blankevoort bv
[email protected]
Eddy van Haastregt
Van Hattum en Blankevoort bv
[email protected]
Martin Geernaart Van Hattum en Blankevoort bv Kobus van der Zwaal
Van Hattum en Blankevoort bv
[email protected]
+31(0)6 - 11 00 71 91
Daan van der Wiel
Van Hattum en Blankevoort bv
[email protected]
+31(0)6 - 50 22 53 55
45
