Verkenning jeugdzorgbehoefte in het SBO, het PrO en REC3 in Amsterdam
Het Nederlands Jeugdinstituut heeft dit rapport geschreven in opdracht van Gemeente Amsterdam Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Weesperstraat 101 Postbus 1840 1000 BV Amsterdam 020 - 251 80 00
Auteurs Chaja Deen Corian Messing Bram Meima Diana Prins Willeke Daamen
© 2014 Nederlands Jeugdinstituut Nederlands Jeugdinstituut Catharijnesingel 47 Postbus 19221 3501 DE Utrecht Telefoon 030 - 230 63 44 Website www.nji.nl E-mail
[email protected]
2
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1. Inleiding ................................................................................................................................ 5 Hoofdstuk 2. SBO De Hasselbraam ........................................................................................................... 8 2.1. Algemeen .......................................................................................................................................... 8 2.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) ................................................................................................ 9 2.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan ................................................................................................... 10 2.4. Soort aanbod / aanbieders en hulpvormen .................................................................................. 10 2.5. Zelfredzaamheid / gezinscheck ..................................................................................................... 13 2.6. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik. ........................................................................... 13 2.7. De Kohnstamm tabel ..................................................................................................................... 14 2.8. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen ...................................................... 14 2.9. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp. ........................................................................ 15 Hoofdstuk 3. SBO DE KANS .................................................................................................................... 16 3.1. Algemeen ........................................................................................................................................ 16 3.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) .............................................................................................. 17 3.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan ................................................................................................... 18 3.4. Soort aanbod en specifieke hulpvormen ...................................................................................... 18 3.5. Aanbieders ......................................................................................................................................20 3.6. Zelfredzaamheid / gezinscheck ..................................................................................................... 22 3.7. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik ............................................................................ 23 3.8. De Kohnstammtabel ...................................................................................................................... 23 3.9. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen ...................................................... 24 3.10. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp ........................................................................ 25 Hoofdstuk 4. Praktijkcollege de Atlant .................................................................................................... 26 4.1. Algemeen ........................................................................................................................................ 26 4.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) .............................................................................................. 27 4.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan...................................................................................................28 4.4. Soort aanbod .................................................................................................................................. 29 4.5. Aard van de hulp/ behandeling ..................................................................................................... 31 4.6. Aanbieders jeugdhulp .................................................................................................................... 32 4.7. Zelfredzaamheid / gezinscheck ..................................................................................................... 32 4.8. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik. ........................................................................... 33 4.9. De Kohnstammtabel ...................................................................................................................... 33
3
4.10. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen. ................................................... 34 4.11. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp. ....................................................................... 35 Hoofdstuk 5. Praktijkcollege Noord (KPCN) .......................................................................................... 37 5.1. Algemeen ........................................................................................................................................ 37 5.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) ..............................................................................................38 5.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan ...................................................................................................40 5.4. Soort aanbod en specifieke hulpverlening ....................................................................................40 5.5. Soort aanbod en aanbieders .......................................................................................................... 42 5.6. Zelfredzaamheid / gezinscheck ..................................................................................................... 44 5.7. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik ............................................................................ 45 5.8. De Kohnstammtabel ...................................................................................................................... 45 5.9. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen ...................................................... 46 5.10 Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp ......................................................................... 47 Hoofdstuk 6. Orion College ...................................................................................................................... 50 6.1. Algemeen ........................................................................................................................................ 50 6.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) .............................................................................................. 51 6.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan................................................................................................... 52 6.4. Soort aanbod en specifieke hulpverlening ................................................................................... 52 6.5. Aanbieders ...................................................................................................................................... 55 6.6. Zelfredzaamheid/ gezinscheck ...................................................................................................... 56 6.7. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik ............................................................................ 57 6.8. De ondersteuningsbehoefte van leerlingen, ouders en scholen .................................................. 57 6.9. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp ......................................................................... 59 Hoofdstuk 7. Gesprek met Ine Cordfunke ...............................................................................................60 Hoofdstuk 8. Nabeschouwing .................................................................................................................. 62 Hoofdstuk 9. Bronnen .............................................................................................................................. 66 Bijlage 1. Tabel Kohnstamm ..................................................................................................................... 67 Bijlage 2. Uitvraagkader interviews ......................................................................................................... 69 Bijlage 3. Hoe zelfredzaam zijn de ouders van kinderen in het VSO? ................................................... 71
4
Hoofdstuk 1. Inleiding Met de stelselwijzingen in het kader van passend onderwijs en de transitie jeugdzorg wordt de verantwoordelijkheid voor hulp aan kinderen en gezinnen die extra ondersteuning nodig hebben, belegd bij schoolbesturen en gemeenten. Zo krijgen schoolbesturen de opdracht en de middelen om elk kind passend onderwijs te bieden, terwijl gemeenten verantwoordelijk worden voor hulp aan jeugdigen en ouders in gezin, wijk en buurt. Afstemming ligt voor de hand omdat de achterliggende gedachte van deze beleidswijzigingen dezelfde is, namelijk: bevorderen dat kinderen en ouders die behoefte hebben aan hulp bij het opgroeien, de opvoeding en het onderwijs (kosten-)effectiever, sneller en preventiever ondersteuning krijgen. Tegelijkertijd moet er een einde komen aan de explosieve groei van gespecialiseerd onderwijs en gespecialiseerde zorg. Vaak gaan passend onderwijs en de transitie jeugdzorg over dezelfde jeugdigen. Veel problemen van jeugdigen spelen namelijk zowel thuis, op school als in de vrije tijd maar worden veelal door verschillende diensten en hulpverleners opgepakt. De stelselwijzigingen moeten een eind maken aan de bestaande versnippering en verkokering binnen de jeugdketen en het aanpalende onderwijsveld. Een integrale aanpak waarbij de verbinding wordt gelegd tussen jeugdhulp en het (passend) onderwijs is een belangrijke randvoorwaarde voor het welslagen van geformuleerde ambities. In het kader van deze ontwikkelingen wil de gemeente Amsterdam de inrichting van de jeugdhulp zo effectief mogelijk vorm geven, aansluitend op de ondersteuningsbehoeften van jeugdigen, gezinnen en scholen. “De gezinsstructuur waarin kinderen opgroeien is cruciaal voor de ontwikkeling van hun opleiding, voor familievorming, beroepskeuze, en gezondheid. Kinderen krijgen van huis uit sociale, economische en culturele hulpbronnen mee1. Kinderen die thuis over goede hulpbronnen beschikken, hebben meer mogelijkheden en kansen op succes in de latere levensloop. Afhankelijk van deze hulpbronnen hebben kinderen diverse mogelijkheden om zich te ontwikkelen 2. Leerlingen op scholen voor SO en SBO, leerlingen uit het VSO, het praktijkonderwijs of van VMBO zorglocaties komen volgens docenten én hulpverleners van Altra en Orion, vaak uit gezinnen waarin de ouders op veel terreinen niet of beperkt zelfredzaam zijn. Gegeven het feit dat de hulpbronnen waarover ouders beschikken, mede bepalend zijn voor de mate van schoolsucces van hun kinderen, zou het verbeteren van de zelfredzaamheid van ouders wel eens een positieve invloed kunnen hebben op het schoolsucces van leerlingen. Om die reden zou het zinvol kunnen zijn om op bedoelde scholen vanuit de jeugdzorg, de GGZ, jeugdhulp en vanuit de publieke gezondheidszorg een fors pakket aan hulpverlening aan te bieden, juist ook aan de gezinnen. Op veel van deze scholen is al veel hulpverlening: op de schoollocatie, dan wel verbonden met de school. Vaak is die hulpverlening – zie het rapport van Beekveld en Terpstra - gericht op de leerlingen. Voor zover hulpverlening gericht is op gezinnen, lijkt de hulp niet goed gekoppeld te zijn aan de ondersteuning die vanuit scholen en instellingen aan leerlingen wordt geboden. Nu het beleid in Amsterdam er steeds meer op gericht is de zelfredzaamheid van gezinnen te bevorderen, is er een nieuwe kans om de ondersteuning aan leerlingen in het SO, het SBO, het VSO, de praktijkscholen en de zorglocaties te koppelen aan de systematische hulp die Amsterdam wil gaan bieden aan niet zelfredzame gezinnen.” (Sanne Pronk in deelrapportage ZRM van Orion Beijerlandstraat)
1 Liefbroer, 2005; Liefbroer & Dykstra, 2007; Brinkgreve & Stolk, 1997. 2 CBS-onderzoek naar gezinssituatie, ouderlijke inkomsten en schoolniveau van 15-jarigen, 2012.
5
Opzet onderzoek DMO Amsterdam wil een concreet beeld krijgen van de ondersteuningsvraag van verschillende schoolpopulaties om op basis daarvan te kunnen bepalen hoeveel formatie, met welke expertise ingezet moet worden om hieraan tegemoet te komen. Voor een aantal onderwijssoorten is de ondersteuningsbehoefte al in kaart gebracht. Het NJi is gevraagd zich in dit onderzoek te richten op die vormen van onderwijs waarvoor dit nog niet of onvoldoende gebeurd is, te weten het SBO, het PrO en REC 3. Doel van het onderzoek is vast te stellen hoeveel leerlingen in het SBO/PrO en REC 3 behoefte hebben aan zorg, en daarbij inzicht te krijgen in de aard en omvang van de benodigde zorg. De gemeente en het SWV VO hebben in gezamenlijkheid een aantal scholen uitgekozen voor deze verkenning. a. b. c.
2 SBO-scholen: de Kans en de Hasselbraam: 2 Praktijkscholen: KPCN en de Atlant: Orion cluster 3:
2 klassen per locatie 2 klassen per locatie 20 leerlingen
Vraagstelling De gemeente heeft een kader voor de vraagstelling aan de betrokken scholen aangereikt: Algemene vragen voor alle scholen: Ga bij de leerkrachten of zorgcoördinatoren na welke problemen de leerlingen hebben. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de vragenlijst van het Kohnstamminstituut of van een inventarisatielijst zoals gebruikt bij Altra (bijlage), c.q. een ander instrument. Ga bij de leerkrachten of zorgcoördinatoren na aan welke leerlingen (en hun ouders) zorg wordt gegeven (voor zover bekend), of de zorg wordt gegeven door een hulpverlener die verbonden is aan de school en of er sprake is van een geïntegreerd zorg- en onderwijsplan. Ga bij de leerkrachten of zorgcoördinatoren na welke knelpunten gesignaleerd worden bij het realiseren van de juiste zorg voor leerlingen (en hun ouders). Ga na aan welk type zorg behoefte is. Laat de leerkracht of zorgcoördinator hier een inschatting van maken. Vragen voor het SBO en PrO Geef aan welke gegevens er over de ondersteuningsbehoefte van het SBO uit onderzoek bekend zijn. Toets de gegevens van het Kohnstamminstituut aan de ervaringen vanuit de school. Ga na welke gegevens er over deze leerlingen bekend zijn via de screening van JGZ en maak deze gegevens inzichtelijk. Volgens het basispakket van de GGD voert JGZ bij 22,5% van de kinderen een sociaal-medisch onderzoek uit. Nagegaan moet worden of de ouders ook SDQvragenlijsten hebben ingevuld. Ga na welke basisgegevens (vanuit screening / vragenlijsten) bekend zijn op de PrO-scholen over jeugd/ggz problematiek. Maak de gegevens inzichtelijk. Indien geen geordende gegevens beschikbaar zijn: het doen van een voorstel voor inventarisatie. Vragen voor REC 3 Voor de locatie van het REC 3 zijn 12 Zelfredzaamheid matrixlijsten ingevuld. Complementeer dit tot 20. Ander kader is het tijdspad, er is weinig tijd beschikbaar omdat in juni de inkoopafspraken met de instellingen moeten worden afgerond en de opdracht wordt verstrekt in een periode waarin de scholen vakantie hebben en er daarnaast ook andere vrije dagen zijn. Aanpak Met opdrachtgevers (DMO en het SWV VO) is in de start besproken dat het NJi gezien het krappe tijdpad en de reikwijdte van de vragen wel een “quickscan” kan uitvoeren, maar geen gevalideerd en betrouwbaar onderzoek.
6
Opdrachtgever heeft zich dit gerealiseerd en is akkoord gegaan met de volgende aanpak: Op alle betrokken SBO en PrO scholen is door het NJi een verkenning van de dossiers uitgevoerd, om eerste antwoorden op de verschillende vragen te verkrijgen. Deze verkenning vormde de basis voor een uitgebreid gesprek met zorgcoördinator/ib-er en het SMW (in het SBO) of de betrokken ouder-kind adviseurs (verder te noemen als OKA’s) (in het PrO). Met de scholen is tevoren afgestemd over de samenstelling van de steekproef met het oog op representativiteit. Bevindingen m.b.t. de zelfredzaamheid van ouders zijn slechts gebaseerd op de beperkte gegevens in de dossiers en gecheckt in de interviews met de betrokken professionals. Bij Orion is in afstemming met opdrachtgevers ervoor gekozen de Zelfredzaamheid vragenlijsten Matrix (ZRM) door de OKA uit te laten voeren en door Altra te laten verwerken. De opbrengsten en inzichten zijn benut in het gesprek van de onderzoekers met de zorgcoördinator en OKA. In dit geval heeft de dossieranalyse daarna plaatsgevonden, om deze aan te vullen met de beschikbare gegevens. Het ZRM-onderzoek van Altra is als bijlage toegevoegd bij deze rapportage. Op verzoek van het SWV VO is aanvullend op de scans op de scholen een gesprek gevoerd met Ine Cordfunke. Zij is als schoolpsycholoog verbonden aan twee PrO scholen die niet bij de scan zijn betrokken en neemt als procesbegeleider deel aan de proeftuin in Noord. Haar kennis van de problematiek en ondersteuningsvragen in de PrO-populatie, evenals haar kennis van de kansen en knelpunten in de OKA ontwikkeling werd van meerwaarde geacht voor het formuleren van onze adviezen. De mate waarin het lukt de gegevens over de JGZ inspanningen en opbrengsten boven tafel krijgen hebben we mede afhankelijk gemaakt van de mogelijkheden van OKA en gemeente om hier een bemiddelende rol in te spelen. Opbouw Rapportage Om de leesbaarheid te verhogen, is ervoor gekozen om per school te rapporteren over de bevindingen in hoofdstuk 2 t/m 6. Daarna volgen de hoofdlijnen van het gesprek met Ine Cordfunke, waarna we ons onderzoek af ronden met een nabeschouwing.
7
Hoofdstuk 2. SBO De Hasselbraam 2.1. Algemeen De Hasselbraam is een school voor speciaal basisonderwijs. Sinds oktober 2006 is de school gevestigd in een modern schoolgebouw aan de Karel Klinkenbergstraat 40, te Amsterdam. De Hasselbraam maakt deel uit van het samenwerkingsverband Amsterdam-West, waarin alle scholen voor basisonderwijs (bao) en de sbo’s in de stadsdelen West en Nieuw-West zijn verenigd. De leerlingen van de Hasselbraam zijn 4 tot (maximaal) 13 jaar oud. Het team bestaat, naast de directie, uit 45 personen. De school heeft 15 groepen die verdeeld zijn over vier units. Leerlingen stromen na de Hasselbraam voornamelijk uit naar het praktijkonderwijs of vmbo basis/ kader met lwoo. Minder vaak stroomt een leerling uit naar het vso, of vmbo-t. Ondersteuning en deelnemende partners Bij de start op de Hasselbraam stelt men een voorlopig ontwikkelingsperspectief vast voor de leerlingen die minimaal 20 maanden taal- en rekenonderwijs hebben gevolgd. Dit ontwikkelingsperspectief wordt 2 keer per jaar besproken. Daarin wordt de onderwijs ondersteuningsbehoefte van de leerling toegelicht. Daarnaast wordt ieder jaar een gedragsobservatielijst afgenomen, waardoor meer inzicht is te verkrijgen in het gedrag en de sociaal emotionele ontwikkeling. Er zijn meerdere momenten waarop leerlingen besproken worden. Minimaal één keer per twee weken vindt overleg plaats tussen leerkracht en intern begeleider. Is dat niet afdoende, dan volgt een bespreking van de leerling in een overleg met de directeur, intern begeleider, psycholoog, schoolarts, maatschappelijk werker en de groepsleerkracht(en). Maandelijks vinden grote leerling-besprekingen plaats waarbij eveneens de leerplichtambtenaar en de buurtregisseur aanwezig zijn. Tot slot is er aan de Hasselbraam een begeleidingscommissie verbonden, ter ondersteuning en begeleiding van leerkrachten en leerlingen. Deze commissie bestaat uit een orthopedagoog, een maatschappelijk werker, intern begeleider, een schoolarts (via de GG&GD) en de directeur. Overzicht van de inzet op zorg: Functie:
Hoeveel fte:
Gefinancierd door:
Intern begeleiders
School
Remedial Teaching
In totaal: 1,4 fte. (5 medewerkers, verdeeld over vier units) 0,6 fte.
Logopedie
1 fte.
School
Speltherapie
0,3 fte.
School
Ambulant begeleiders
In totaal: 2,2 fte. (3 medewerkers)
o.a. REC 4 / REC 3
SMW
0,5 fte.
Stichting Kolom
Jeugdarts (voorheen schoolarts)
0,2 fte.
Gemeente / GG&GD
Orthopedagoog
0,6 fte.
School
Kinderfysiotherapie
0,2 fte.
Kinderoefentherapeut Kind en Motoriek
0,2 fte.
Eigen praktijk in school Eigen praktijk in school
8
School
SoVa – Bascule Gespecialiseerde naschoolse opvang – SkoolSupport CareHouse
Verschillend, op dit moment 1 dagdeel, binnen de school Start op zeer korte termijn, binnen de school
AWBZ AWBZ
Nieuwe leerlingen worden altijd gescreend door zowel de logopediste als de oefentherapeut Kind en Motoriek. Zij gaan na of een kind extra ondersteuning kan gebruiken en of het daarvoor in aanmerking komt. Daarnaast beschikt de Hasselbraam over een speltherapeut die kinderen ondersteunt op sociaal-emotioneel gebied. Onderzoeksopzet 1a. Er zijn dossiers van 29 leerlingen bekeken, verdeeld over 4 groepen: – U2B: 2 leerlingen – U2C: 14 leerlingen – U3D: 7 leerlingen – U4D: 6 leerlingen 1b. Alle informatie over soort aanbod, aanbieders en hulpvormen in dit document betreft uitsluitend hulp die is geboden in de periode dat de leerling op de Hasselbraam zit. Binnen die periode is onderscheid gemaakt naar eerdere schooljaren op de Hasselbraam en het huidige schooljaar.
2.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) Voorwaarde voor toelating tot de Hasselbraam is een door de Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) afgegeven beschikking. De PCL kan een tijdelijke beschikking afgeven, bijvoorbeeld voor leerlingen die naar de groepen voor Jonge Risico Kinderen (JRK) zijn verwezen. Zij verlaten de unit uiterlijk aan het eind van het schooljaar waarin ze zeven jaar worden. De resultaten op basis van het dossieronderzoek: 2a. De eerste zes problematieken uit de tabel komen bij ruim de helft van alle leerlingen voor, een vertraagde ontwikkeling, en leerachterstanden bij bijna driekwart van de leerlingen. 2b. Lichamelijke beperkingen, komt bij circa 40% van de leerlingen voor. 2c. De overige problematieken komen volgens de dossiers incidenteel voor, bij hooguit één leerling. 2d. Het beeld lijkt grofweg hetzelfde te zijn in de gecombineerde groepen U2B+U2C enerzijds en U3D+U4D anderzijds. Er zijn soms wel aanzienlijke verschillen in de percentages, maar de onderliggende aantallen zijn klein. 1.
Tabel 1: problematiek van de leerlingen (“Kohnstamm”) U2B+U2C (N=16)
U3D+U4D (N=13)
Totaal (N=29)
n
%
n
%
n
%
1
Externaliserend probleemgedrag
8
50%
9
69%
17
59%
2
Internaliserend probleemgedrag
7
44%
8
62%
15
52%
3
Problematische werkhouding
8
50%
7
54%
15
52%
4
Communicatieproblemen
11
69%
6
46%
17
59%
5
Verstandelijke beperking en of vertraagde ontwikkeling
13
81%
8
62%
21
72%
6
Leerachterstand
12
75%
9
69%
21
72%
7
Lichamelijke beperking
5
31%
7
54%
12
41%
8
Dyslexie
0
0%
1
8%
1
3%
9
Autisme of een verwante stoornis
1
6%
0
0%
1
3%
9
10 Hoogbegaafdheid
0
0%
0
0%
0
0%
11 Dyscalculie (spec. stoornis bij rekenen)
0
0%
0
0%
0
0%
12 Andere leerstoornis (bv. NL, PMD, DCD, dyspraxie)
0
0%
0
0%
0
0%
13 (Andere) psychiatrische stoornis
0
0%
1
8%
1
3%
Toelichting door de adjunct directeur en de schoolmaatschappelijk werker: De eerste vraag die het dossieronderzoek oproept, is waarom unit1 niet is meegenomen in het onderzoek. Dit heeft te maken met de leeftijd range van het onderzoek. Aangegeven wordt dat deze unit de ‘basis’ is, hier komen de kinderen voornamelijk binnen. In deze unit bevinden zich kinderen met uiteenlopende problematiek. De problematiek die geschetst wordt, is herkenbaar. De zes bovenste problemen zijn inderdaad de problemen die de professionals vaak tegenkomen bij de leerlingen. Daarnaast ziet men op deze school veel leerlingen met ADHD en dit roept de vraag op waarom ‘psychiatrische stoornis’ slechts één keer is aangekruist. In de dossieranalyse op deze school is ADHD echter onder ‘externaliserend probleemgedrag’ gescoord. Ook is het aantal leerlingen met autisme, dan wel autistiform gedrag, hoger dan uit het dossieronderzoek blijkt. Dit blijkt te liggen aan de keuze van de dossiers: leerlingen met deze problematiek bevinden zich overwegend in andere groepen dan in die binnen de onderzochte units. Vaak zijn er vermoedens van autisme, maar is de diagnose (nog) niet gesteld. Hetzelfde geldt voor hechtingsproblematiek.
2.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan Het voorhanden zijn van geïntegreerde zorgonderwijsplannen blijkt niet uit het dossieronderzoek. In het interview vertelt men dat het zorgaanbod / zorgonderwijsplan in het digitale systeem van de school staat beschreven (niet ingezien). Om van geïntegreerd werken te kunnen spreken, vindt men op school korte lijnen met jeugdhulpinstellingen een voorwaarde. Men vindt de samenwerkingsrelatie met de Bascule een voorbeeld van goede samenwerking: ambulante medewerkers van de Bascule komen naar de school waardoor de drempel voor hulp lager wordt. De inzet op school hangt af van het aantal leerlingen dat is aangemeld. Dit schooljaar zijn 21 van de 175 leerlingen aangemeld, waarbij de school een stijging in het aantal aanmeldingen signaleert. Zij schrijft de stijging enerzijds toe aan de complexere problematiek die men bij de leerlingen ziet, anderzijds aan de betere samenwerking met de Bascule. Binnenkort zal in de Hasselbraam een gespecialiseerde naschoolse dagopvang zijn gevestigd.
2.4. Soort aanbod / aanbieders en hulpvormen De resultaten op basis van het dossieronderzoek: Onderstaande tabel (2) geeft de verschillende soorten aanbod, de aanbieders en de gespecificeerde specifieke hulpvormen voor alle groepen gecombineerd. Op de ingevulde formats is de specifieke hulpvorm meestal niet gespecificeerd; er staat bijvoorbeeld alleen het soort hulp (bv. Jeugdhulp of GGZ) en de aanbieder (bv. Altra of Bascule). In de kolom ‘specifieke hulpvorm’ staat vermeld wat wel op de uitvraagformats aan hulpvormen is genoteerd, met tussen haakjes hoeveel leerlingen deze specifieke hulpvorm hebben ontvangen. De kolom ‘specifieke hulpvorm’ is meer ter illustratie toegevoegd, deze geeft een zeer incompleet beeld van de geboden hulp. De tabel geeft per aanbieder aan hoeveel leerlingen door deze aanbieder zijn bediend. Als een leerling van deze aanbieder hulp heeft ontvangen in zowel een eerder schooljaar als het huidige schooljaar, dan telt deze leerling in de kolom “alle schooljaren” maar één keer mee. Bij de aggregatie naar type aanbod (bv. Jeugdhulp) is vervolgens simpelweg opgeteld.
10
Dit betekent dat de tabel voor bv. Jeugdhulp aangeeft hoe vaak aanbieders Jeugdhulp hebben geboden aan de leerlingen. Voor één specifieke aanbieder telt iedere leerling hierbij maar één keer mee, maar als een leerling van twee aanbieders hulp heeft ontvangen, dan telt hij ook twee keer mee. Tabel 2: soorten aanbod, aanbieders en specifieke hulpvormen (alle groepen gecombineerd; N=29)
4. OTS en Voogdij William Schrikkerstichting (WSG) Niet gespecificeerd 5. Vangnet Jeugd
7. Orthopedagogiek/Opvoedkunde/ Onderwijsadvies ABC Onderwijsadviseurs NVO Orthopedagoog Orthopedagoog Praktijk 'De Vlinder' (Almere) Niet gespecificeerd
9 2 2 0 0 0 3 2
6 2 1 0 1 1 1 0
15 4 3 0 1 1 4 2
1 0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 1 0 0 0 0
5 0 2
6 1 4
11 1 6
2 0 2
3 1 2
4 1 3
LVB moeder (1x)
3 3
4 4
7 7
0 0
0 0
0 0
jeugdbescherming (3x)
1 1 0
4 2 2
4 2 2
0 0 0
1 0 1
1 0 1
1
2
3
0
0
0
5
10
15
4
2
5
4 0 1 0 0
7 1 0 1 1
11 1 1 1 1
4 0 0 0 0
1 0 0 0 1
4 0 0 0 1
4
2
6
1
1
1
ambulante begeleiding (1x) hulp vrijwillig kader (1x)
psycholoog (1x) opvoedondersteuning / ambulante ondersteuning (2x)
psychologisch onderzoek (1x) ouderbegeleiding (1x), faalangsttraining (1x), cognitief onderzoek (1x)
ouderbegeleiding + maatsch. steun systeem (1x)
psychologisch onderzoek (1x) zindelijkheidstraining (1x) Motorische Remedial Teaching (2x)
8. Schoolarts GGD/OKC
11
Huidig schooljaar Alle schooljaren
Eerder schooljaar
3. LVB MEE
Binnen Hasselbraam
Alle schooljaren
2. GGZ VU Medisch Centrum Bascule
Buiten Hasselbraam Huidig schooljaar
1. Jeugdhulp Altra BJZ Spirit Aanpak multi problemgezinnen Opvoedpoli MOC Kabouterhuis Cordaan
Specifieke hulpvorm
Eerder schooljaar
Type aanbod en aanbieders
9. Maatschappelijk werk/Thuiszorg/ Welzijn Brasamie (thuiszorg) Impuls Niet gespecificeerd: maatschappelijk werk
2
2
4
0
0
0
1 1 0
0 0 2
1 1 2
0 0 0
0 0 0
0 0 0
2 0 0 2 0
0 0 0 0 0
2 0 0 2 0
5 0 3 2 0
9 2 5 1 1
10 2 5 2 1
5 4 1
5 5 0
10 9 1
2 2 0
6 6 0
7 7 0
12. Fysiotherapeut
2
5
6
0
0
0
13. Medisch overig Effatha Guyot Audiolo. Centra Audiologisch Centrum Sint Lucas Andreasziekenhuis VU Medisch Centrum
1 0 1 0 0
6 1 2 2 1
7 1 3 2 1
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
15. Kinderdagverblijf Okido
0
1
1
0
0
0
16. Schoolarts (intern)
0
0
0
2
2
4
17. Schoolmaatschappelijk werk
0
0
0
2
1
3
18. School: geboden zorg/training/ diagnostiek School School School School School School
0
0
0
1
12
13
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 1 0
1 1 1 1 4 1
1 1 1 1 5 1
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
1 1 1
1 1 1
ambulante begeleiding (1x) maatschappelijk werk (2x)
10. Rugzak REC Rugzak REC2 Rugzak REC3 Rugzak REC4 (REC Bovenamstel 1x) Niet gespecificeerd: "school" 11. Logopedie Logopedist Effatha Guyot Audiolo. Centra
School School School
Logopedie (buiten 9x, binnen 7x) Logopedisch onderzoek (1x)
Kinderarts-nefroloog (1x)
Vaste ambulante begeleider Groepstraining Diagnostiek Psychologisch onderzoek Remedial Teaching (RT) Motorische Remedial Teaching (MRT) SoVa Training STIP Begeleiding eten + schrijven Speltherapie
Toelichting door de adjunct directeur en de schoolmaatschappelijk werker: Ondersteuning vindt veel intern plaats, op de schoollocatie. Dat wordt als prettig ervaren, de school kan zelf signaleren en hulp inschakelen ook omdat zij veel expertise in huis heeft. Daarnaast past dit goed bij de visie van de school: men hecht veel waarde aan het bieden van zorg voor kind en gezin. De schoolmaatschappelijk werker heeft contact met de ouders en komt ook bij hen thuis wanneer nodig. De school is tevreden over de samenwerking met externe partijen. De school verwacht van hen dat zij snel handelen wanneer de school een aanmelding doet, omdat zij nooit ‘zomaar’
12
leerlingen aanmelden. Dan is al het een en ander aangeboden op school, of er is echt iets aan de hand. Er zijn veel kinderen met overgewicht. De Hasselbraam is dan ook sinds drie á vier jaar een ‘Jump-in school’. Jump-in is een programma van de GGD, DMO en het stadsdeel dat scholen helpt om optimaal bij te dragen aan gezonde voeding en beweging van hun leerlingen en zo overgewicht te voorkomen. Zo drinken de kinderen water op school in plaats van frisdrank en krijgen zij ’s ochtends fruit. Er is een goede samenwerking met de obesitaskliniek van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis. De schoolarts verwijst leerlingen door. Er is een tijd een diëtiste op school geweest, maar haar benadering sloot niet goed aan bij de ouders. Hoewel de schoolarts contact heeft met ziekenhuizen, ziet de school graag dat deze lijntjes nog korter worden. School noemt de samenwerking ‘stroperig’. De school zou graag over de mogelijkheid beschikken om een tolk in te kunnen huren, dit is een kwestie van budget.
2.5. Zelfredzaamheid / gezinscheck Uit het dossieronderzoek kan slechts beperkt informatie worden gehaald met betrekking tot zorgen over / in het gezin. De meeste zorgen leven ten aanzien van de huiselijke relaties, en de lichamelijke, dan wel geestelijke gezondheid (tabel 3). Deze resultaten zijn getoetst in het interview. De geïnterviewden lichten toe dat zorgen over de huisvesting in de tabel duidelijk onderbelicht zijn. Dit is, samen met een gebrek aan een sociaal netwerk, een groot probleem in de gezinnen van de leerlingen. Vaak leven grote of soms meerdere gezinnen in een klein tweekamer appartement en leeft het gezin in een sociaal isolement. Daarnaast zijn er problemen op het gebied van financiën, huiselijke relaties en lichamelijke gezondheid. Tabel 3. Zelfredzaamheid van de ouders n.a.v. het dossieronderzoek
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
U2B+U2C (N=16) U3D+U4D (N=13) Totaal (N=29) n % n % n % 2 13% 1 8% 3 21% 1 8% 1 7% 3 19% 4 31% 7 50% 2 13% 3 23% 5 36% 2 13% 4 31% 6 43% 1 8% 1 7% 1 6% 2 15% 3 21%
Financiën Dagbesteding Huisvesting Huiselijke relaties Geestelijke gezondheid Lichamelijke gezondheid Verslaving Activiteiten dagelijks leven Sociaal netwerk Maatschappelijke participatie Justitie Lichamelijke verzorging Sociaal-emotionele ondersteuning
2.6. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik. De Hasselbraam werkt vanuit een per kind geformuleerd ontwikkelingsperspectief (OPP). Hierin staat informatie over de achtergrond van het kind, over zijn of haar kunnen en de gezinssituatie. Ook wordt het ZIEN! gebruikt, wat zicht geeft op de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind. Er wordt een leerling enquête afgenomen naar de tevredenheid van de leerlingen: wat vinden zij van de school?
13
In de JGZ / GGZ werkt men veel met de CBCL en de TRF. Fysiotherapie werkt met een ADL lijst voor het meten van ‘activiteiten in het dagelijks leven’. Daarnaast worden instrumenten gebruikt om ADHD en autisme na te gaan. Welke dit zijn, wordt niet duidelijk. De orthopedagoog kan deze lijst invullen en tot een score komen, maar meestal gebeurt dit door jeugdzorginstellingen (zoals de Bascule). Hoe de school deze gegevens benut, is niet nagegaan.
2.7. De Kohnstamm tabel In de Kohnstamm tabel staan percentages voor problematiek, met een indicatie van de zwaarte. De school vindt dat de in de tabel genoemde percentages redelijk representatief zijn voor de leerlingen op de Hasselbraam, met enkele verschillen. Het percentage ernstige mate van externaliserende problematiek (15,9) en internaliserende problematiek (17,5%) vindt men aan de hoge kant, terwijl men de percentages bij problematische werkhouding, ernstige mate van communicatieproblemen en verstandelijke problematiek juist te laag vindt. Op deze gebieden ervaart de school meer problemen dan staat aangegeven. Leerachterstanden apart vermelden vindt men niet zinvol, aangezien dit voor alle leerlingen op de Hasselbraam geldt. Ook weet men niet waarop de genoemde percentages zijn gebaseerd: gaat het om een leerachterstand ten aanzien van het gemiddelde in Nederland of gaat het om de mate waarin de leerlingen behalen wat binnen hun vermogen ligt? Het vermelden van dyslexie vindt men eveneens niet zinvol. De doelgroep is hierop namelijk moeilijk te testen.
2.8. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen Tabel 4 biedt inzicht in de (wenselijke) instellingen en organisatie van de zorg en ondersteuning binnen en buiten de Hasselbraam. In feite beschrijft de tabel de bestaande situatie. De adjunct directeur en de schoolmaatschappelijke werker zijn van mening dat de bestaande verbindingen goed passen bij de behoefte. Tabel 4. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen. Type ondersteuning
Gericht op leerling
Gericht op ouders / gezin
Observatie
Leerkracht --> IB’er --> ZBO* --> Orthopedagoog --> Externe instantie Alle medewerkers Extern buurt: buurtregisseur, Vangnet jeugd Orthopedagoog in school Externe instantie (Bascule) ZBO* AMK Team aansluiting BJA ZBO*
Leerkracht IB’er SMW Leerkracht IB’er SMW Extern: jeugdhulp, GGZ
Signaleren
Diagnostiek Advies en consult
Arrangeren van zorg Trainingen
Individuele begeleiding / behandeling Gezinsbegeleiding /
P1 Research SVT Bascule Steunpunt Autisme Jeugdhulp, GGZ (bijvoorbeeld SoVatrainingen door de Bascule die op school plaatsvinden) AMT Bascule
14
Gericht op (handelingsadviezen voor) school
SMW --> Triple P Extern zoals jeugdhulp ZBO*/ Externe instanties Jeugdhulp, GGZ
Jeugdhulp, GGZ
TumTum (MEE)
Behandeling Medicatie
Bascule --> KJP Huisartsen / schoolarts Ziekenhuis / GGZ
* Het ZBO (ZorgBreedte Overleg) is in principe een intern overleg met schoolmaatschappelijk werk, instituutsbegeleider, leerkracht, schoolarts, adjunct directeur, logopedist, speltherapeut. Wanneer daar aanleiding toe is, worden externe partijen uitgenodigd.
2.9. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp. Tijdigheid en wachtlijsten van hulp De school wil altijd dat de hulp sneller gestart wordt dan nu het geval is. Dat dit niet altijd realistisch is om te verwachten, begrijpt men. Maar het gaat hen erom dat het lang duurt voordat een CIZ indicatie afgegeven wordt en de procedure tegenwoordig erg lastig is. Wanneer ouders problemen hebben, dient het kind ook ondersteuning te krijgen. In zulke gevallen wordt dit niet altijd geïndiceerd terwijl de school aangeeft dat het wel nodig is. Activiteiten op school vallen dan niet onder die indicatie. Het gaat om de ondersteuning van de zorg voor kinderen, volgens de school moet dit niet afhangen van geld. Samenwerking De school ervaart dat gezinsvoogden een te lange adem hebben en te lang wachten voordat zij doorpakken in de hulp. Zij doen alles op afspraak, terwijl de school tussendoor van alles signaleert. School krijgt het gevoel niet serieus genomen te worden en te weinig als een serieuze partner, met kennis van zaken te worden gezien. Vaak is de school in de aanloopfase niet betrokken bij het opleggen van een OTS, terwijl men op school wel veel signaleert en veel weet van het kind. De school wordt niet alleen te weinig gevraagd, maar ook te weinig geïnformeerd. Het initiatief voor de informatieverschaffing zou in de hulpverlening moeten liggen, daar zou de school niet zelf achteraan moeten gaan. De Hasselbraam denkt aan een contactverplichting en terugkoppeling. Ook zou de school graag een betere afstemming en samenwerking zien wat betreft de inzet van hulpverleningsprogramma’s in combinatie met hetgeen op de schoollocatie wordt aangeboden. Dit zou meer op één lijn moeten komen. De aanbieders van jeugdhulp zouden eerst na moeten gaan welke zorg, steun en hulp al op school wordt ingezet, voordat zij zelf een aanbod doen. Er moet ook meer ruimte komen om de hulp op school in te zetten, omdat op die manier de drempel voor ouders (één plek) minimaal is te houden. Leerlingenvervoer Bij de leerlingpopulatie op de Hasselbraam is vervoer een probleem. Ouders kunnen dit zelf niet regelen vanwege bijvoorbeeld gebrek aan geld of vanwege het feit dat er nog meer kinderen in het gezin zijn. Er dient dan leerlingenvervoer geregeld te worden, maar soms hangt het van een paar honderd meter af of de ouders dit wel of niet vergoed krijgen. Ouders worden gedwongen om hun kind naar de dichtstbijzijnde SBO school te laten gaan. Hierdoor heeft het kind / de ouder geen keuzevrijheid om voor de school te kiezen waar het kind het beste tot zijn recht komt. Ook duurt het lang voordat deze zaken geregeld zijn. De school vindt dat hier meer aandacht voor zou moeten zijn.
15
Hoofdstuk 3. SBO DE KANS 3.1. Algemeen SBO De Kans is een speciale school voor basisonderwijs. Op deze school zitten ongeveer 150 leerlingen, in de leeftijd van 4 tot (maximaal) 13 jaar. Er wordt gewerkt met jaarklassen die verdeeld zijn in een onderbouw leerteam en een bovenbouw leerteam. De leerlingen worden onder andere ingedeeld in de klassen op basis van hun leeftijd, sociaal emotionele ontwikkeling en leerstof niveau. De Kans biedt specifieke begeleiding bij onder andere leer-, concentratie- en gedragsproblemen. Naast de directie werken er ongeveer 15 leerkrachten en ongeveer 16 medewerkers ter ondersteuning van het onderwijsleerproces, inclusief onderwijsassistenten, onderwijsbegeleiders en medewerkers in de ondersteuning (zorg). Een groot deel van de leerlingen van SBO De Kans stroomt uit naar het vmbo met lwoo of naar Praktijkonderwijs. Een klein percentage gaat naar het vmbo zonder lwoo, vmbo-t, of naar de havo. De Onderwijsinspectie is in februari 2013 op De Kans geweest en heeft het onderwijs als voldoende tot goed beoordeeld. Ondersteuning en deelnemende partners De Kans telt 12 klassen met één of twee vaste groepsleerkracht(en). Een klas bestaat meestal uit twee of drie niveaugroepen. De onderwijsprofessionals werken bij ieder kind vanuit een individueel ontwikkelingsperspectief. Elke schooldag zijn extra leerkrachten aanwezig die de groepsleerkracht ondersteunen in de klas, dan wel alleen met de leerling werken. Overzicht van de inzet op zorg: Functie: Eén zorgcoördinator Twee onderwijsbegeleiders Schoolpsycholoog Schoolmaatschappelijk werker Logopedie (intern) Motorische remedial teaching (MRT) Oefentherapeut van Kind en Motoriek in de school Externe logopedie in de school (Westrand logopediepraktijk) Jump-in, gericht op meer bewegen en gezonder eten. Schoolarts Voorheen: diëtist (geschrapt, veel ouders kregen ziektekosten niet vergoed)
Hoeveel Fte: 0,4 fte (2 dagen) 1,4 fte (resp. 3 en 4 dagen) 0,4 fte (2 dagen) 0,2 fte (1 dag) 0,4 fte (2 dagen) Niet bekend 0,4 fte (2 dagen) 0,2 fte (1 dag) (Niet structureel, maar organiseren activiteiten) 0,2 fte (1 dag) 0,2 fte (1 dag)
Betaald vanuit: School School School (Altra) AWBZ School School Ziektekostenverzekering Ziektekostenverzekering Gemeente – GGD
Gemeente - GGD Ziektekostenverzekering
Daarnaast is er een oudercontactfunctionaris op de school en kan de school een beroep doen op ‘het Kansrijk’: een steunpunt passend onderwijs dat dat vanuit het bestuur Westelijke Tuinsteden voor de basisscholen is ingericht en dat zij kunnen inschakelen om op verschillende niveaus hulp en begeleiding te realiseren voor leerkrachten en leerlingen op hun school.
16
Alle leerlingen krijgen bij plaatsing een logopedisch onderzoek en individuele hulp waar nodig. Eén keer per jaar wordt een toets motorische vaardigheden afgenomen door de Motorische Remedial Teaching. Minimaal één keer per week is er een vaste medewerker van Salto Altra op school (betaald door Altra). Er is goed contact, mede door de laagdrempeligheid. Verder is er naschoolse dagbehandeling, verzorgd door Altra. De groepen zijn kleiner dan op een reguliere naschoolse opvang. Onderzoeksopzet 1a. De dossiers van 29 leerlingen zijn bekeken, verdeeld over 2 groepen: – groep 5: 14 leerlingen. – groep 8A: 16 leerlingen. 1b. Tijdens het dossier onderzoek is vastgesteld dat (bijna) geen van de dossiers informatie over het laatste schooljaar (2013-2014) bevat. De zorgcoördinator licht toe dat de school zich in een transitieperiode bevindt van analoge naar digitale dossiervorming, dus dat recente informatie in principe nog in de dossiers te vinden zou moeten zijn. De meest actuele informatie is ook in het digitale systeem Parnassus opgenomen. De dossiers zijn met de zorgcoördinator doorgenomen, waar nodig zijn aanpassingen gemaakt.
3.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) De resultaten op basis van het dossieronderzoek: 2a. Bij vrijwel alle leerlingen is sprake van internaliserend probleemgedrag, gevolgd door leerachterstanden en een problematische werkhouding. Er zijn geen grote verschillen tussen de beide lesgroepen, op “problematische werkhouding” na: dit is in groep 5 een veel meer voorkomend probleem dan in groep 8A. 2b. Ongeveer twee derde van de leerlingen vertoont externaliserend gedrag, communicatieproblemen en/of heeft een vertraagde ontwikkeling. 2c. Bij een kwart of minder van de leerlingen is sprake van een lichamelijke beperking, of van “autisme of een verwante stoornis” (ca. 20% tot 30% van de leerlingen). “(Andere) psychiatrische stoornis’ is in ca. 20% van de dossiers van de leerlingen van groep 8A aangetroffen (3 leerlingen). Tabel 1: problematiek van de leerlingen (“Kohnstamm”)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Externaliserend probleemgedrag Internaliserend probleemgedrag Problematische werkhouding Communicatieproblemen Verstandelijke beperking en of vertraagde ontwikkeling Leerachterstand Lichamelijke beperking Dyslexie Autisme of een verwante stoornis Hoogbegaafdheid Dyscalculie (spec. stoornis bij rekenen) Andere leerstoornis (bv. NL, PMD, DCD, dyspraxie) (Andere) psychiatrische stoornis
Groep 5 (N=14) n % 10 71% 12 86% 13 93% 9 64% 9 64% 10 71% 3 21% 3 21% 1 7% -
Groep 8A (N=16) n % 11 69% 15 94% 10 63% 10 63% 10 63% 14 88% 5 31% 2 13% 3 19% 1 6% 2 13% 3 19%
Toelichting door de zorgcoördinator: Zij onderschrijft de resultaten uit het dossieronderzoek, dit zijn de meest voorkomende probleemgebieden bij de leerlingen.
17
Totaal (N=30) n % 21 70% 27 90% 23 77% 19 63% 19 63% 24 80% 8 27% 2 7% 6 20% 1 3% 3 10% 3 10%
Aanvulling: overgewicht is een groot probleem onder de Amsterdamse jeugd, zo ook op De Kans. In groep 5 heeft bijvoorbeeld acht van de veertien leerlingen overgewicht. Zij zijn hiervoor in behandeling bij de schoolarts of obesitas poli in het ziekenhuis. Het is soms lastig om ouders hierin te betrekken. Groep 8a komt qua problematiek sterk overeen met groep 8b.
3.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan Geïntegreerde zorgonderwijsplannen zijn in het dossieronderzoek niet aangetroffen, dit is bevestigd door de zorgcoördinator. De school ziet dit niet als een gemis, omdat er naar haar oordeel wel degelijk voldoende contact is met jeugdhulpinstellingen. Hierbij licht de zorgcoördinator haar visie toe: zij heeft de indruk dat de jeugdzorg soms te veel veronderstelt dat een school heel veel tijd kan besteden aan zorg en ondersteuning. Een school heeft echter onderwijs geven als primaire taak. Wel is de school regelmatig aanwezig bij een overleg dat door de jeugdzorg is georganiseerd. Soms ontvangt de school notulen, maar dit blijkt sterk persoonsafhankelijk te zijn. De zorgcoördinator heeft geen behoefte aan wekelijks overleg, maar zou wel graag gerichte vragen per e-mail of telefoon willen stellen. Naar aanleiding daarvan wordt meestal een gesprek ingepland. Dit wordt als zinvol ervaren.
3.4. Soort aanbod en specifieke hulpvormen De resultaten op basis van het dossieronderzoek: Onderstaande tabel (2) specificeert de ondersteuning / hulp die is geboden aan de leerlingen van SBO de Kans. In de tabel staat per soort hulp (bv. Gezinsbehandeling) hoeveel leerlingen deze hulp hebben ontvangen. Als een leerling deze hulp heeft ontvangen in zowel een eerder schooljaar als het huidige schooljaar, dan telt deze leerling in de kolom “Alle schooljaren” maar één keer mee. Bij de aggregatie naar type aanbod (bv. Jeugdhulp) is vervolgens simpelweg opgeteld; Jeugdhulp geeft daarom aan hoe vaak de eronder vallende hulpsoorten in totaal zijn aangeboden. Voor één specifieke hulpsoort telt iedere leerling hierbij maar één keer, maar als een leerling bijvoorbeeld twee specifieke hulpsoorten heeft ontvangen, dan telt hij ook twee keer mee. Let op: diagnostiek / onderzoek komt relatief vaak voor: zowel bij Jeugdhulp, GGZ, Orthopedagogiek / Opvoedkunde / Onderwijsadvies, Logopedie als bij Medisch onderzoek / zorg ("overig").
1. Jeugdhulp Onderzoek (psychologisch, sociale leerbaarheid) Naschoolse dagbehandeling Crisisopname Gezinsbehandeling/Gezinsbegeleiding/Ouderbegeleiding/Opvoedondersteuning (incl. Family First, Signs of Safety) Gezinsbegeleiding Triple P Overig ("BJZ", "Jeugdhulp OKC", IBH)
18
Alle schooljaren
Huidig schooljaar
Eerder schooljaar
Binnen SBO de Kans
Alle schooljaren
Huidig schooljaar
Buiten SBO de Kans Eerder schooljaar
Vroeger (vóór de Kans)
Tabel 2: type aanbod en geboden ondersteuning (groep 5 en groep 8A; N=30)
12 3 2 1
5 0 2 0
8 1 2 0
13 1 4 0
-
-
-
3 1 2
1 0 2
5 0 0
6 0 2
-
-
-
2. GGZ Onderzoek / diagnostiek Trainingen ("Emotieherkenning (SET) / Bongo; Stop-Denk-Doe Psycho-educatie (PMTO-PIT of ATOS) Dagbehandeling Bascule (niet nader gespecificeerd)
5 4 0 0 0 0
8 2 2 0 1 3
1 0 0 1 0 0
9 2 2 1 1 3
-
-
-
3. LVB Naschoolse dagbehandeling Behandeling/therapie Gezinsbehandeling/Gezinsbegeleiding/Ouderbegeleiding/Opvoedondersteuning MEE
2 0 0 1 1
3 1 1 0 1
3 1 0 2 0
6 2 1 2 1
-
-
-
4. OTS/Voogdij Gezinsvoogd/manager
0 0
0 0
4 4
4 4
-
-
-
17 1 11 2 3
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
-
-
-
6. REC REC4 begeleiding REC3 begeleiding
1 1 0
1 1 0
0 0 0
1 1 0
1 0 1
1 0 1
1 0 1
7. GG&GD/OKC (incl. schoolarts)
7
3
0
3
-
1
1
16 1 0 15
5 0 1 4
2 1 0 1
7 1 1 5
7 0 0 7
2 0 0 2
9 0 0 9
9. Fysiotherapie/Ergotherapie/Motoriek Motorisch onderzoek (incl. DCD) Ergotherapie Fysiotherapie
6 2 1 3
6 3 0 3
0 0 0 0
6 3 0 3
1 1
0 0
1 1
10. Medische zorg (overig) Diëtist Kinderarts Oogarts Audiologisch centrum/onderzoek Ziekenhuis
6 0 0 1 4 1
3 1 1 0 1 0
2 0 0 2 0 0
5 1 1 2 1 0
-
-
-
11. Buiten school (overig) Naschoolse dagopvang/kinderdagverblijf Nachoolse bijles/Leesbegeleiding/Leespoli Weekendpleegzorg of vrijwilliger / EKC Schuldhulpverlening
6 2 2 0 0
1 0 1 0 0
5 1 1 1 1
6 1 2 1 1
-
-
-
5. Orthopedagogiek/Opvoedkunde/Onderwijsadvisering Pedagogisch didactisch onderzoek Psychologisch onderzoek VTO-vroeghulp: onderzoeken en hulp Intelligentie-onderzoek
8. Logopedie Logopedisch onderzoek Linguïstisch meertalen onderzoek Logopedie
19
12. Schoolmaatschappelijk werk
3
2
0
2
0
3
3
13. zorg/training/diagnostiek op school Onderzoek (psychologisch/orthopedagogisch) RT / MRT Inzet studenten/tutor (instructie)
9 0 7 2
-
-
-
1 1 0 0
3 0 1 1
4 1 1 1
Toelichting door de zorgcoördinator: Het aantal leerlingen met een ondertoezichtstelling is volgens de zorgcoördinator veel hoger dan in het dossieronderzoek is gevonden. Voorafgaand aan plaatsing op de Kans vindt altijd uitgebreid diagnostisch onderzoek plaats, aangezien het vaststellen van bijvoorbeeld leerachterstanden en een normale begaafdheid voorwaarden zijn om voor plaatsing in aanmerking te komen 3. De schoolarts ziet alle leerlingen aan het begin en aan het einde van het schooljaar, maar indien nodig ook periodiek. De school kan logopedie aanbieden op de eigen locatie en ziet dat als een groot voordeel, omdat de ervaring leert dat een aanbod binnen de school beter wordt aangenomen. Hetzelfde geldt voor het aanbod van de oefentherapeut Kind en Motoriek. Naschoolse opvang komt op dit moment minder voor.
3.5. Aanbieders De resultaten op basis van het dossieronderzoek: De tabel (3) op de volgende pagina geeft de aanbieders van hulp weer die in de dossiers zijn aangetroffen. In het uitvraagformat is geen onderscheid gemaakt naar de periode waarin deze hulp is aangeboden; de periode is bepaald door per leerling de opgegeven aanbieders te vergelijken met de verleende hulp (tabel 2). Niet voor alle verleende hulp is achterhaald wie de aanbieder is; de aantallen in de onderstaande tabel en in tabel 2 kunnen dus (aanzienlijk) verschillen. Voor informatie over de hoeveelheid hulp is Tabel 2 leidend. De onderstaande tabel geeft per aanbieder aan hoeveel leerlingen door deze aanbieder zijn bediend. Als een leerling van deze aanbieder hulp heeft ontvangen in zowel een eerder schooljaar als het huidige schooljaar, dan telt deze leerling in de kolom “alle schooljaren” maar één keer mee. Bij de aggregatie naar type aanbod (bv. jeugdhulp) is vervolgens simpelweg opgeteld. Dit betekent dat de tabel voor bv. jeugdhulp aangeeft hoe vaak aanbieders jeugdhulp hebben geboden aan de leerlingen. Voor één specifieke aanbieder telt iedere leerling hierbij maar één keer mee, maar als een leerling van twee aanbieders hulp heeft ontvangen, dan telt hij ook twee keer mee.
N.B.: deze voorwaarde geldt uiteraard ook op de andere scholen die in het onderzoek zijn betrokken. Op deze scholen is het diagnostisch onderzoek ihkv de toelating niet altijd gescoord. 3
20
Alle schooljare n
Huidig schooljaar
Periode SBO de Kans Eerder schooljaar
Vroeger (vóór de Kans)
Tabel 3. Aanbieders van hulp (groep 5 en groep 8A; N=30)
1. Jeugdhulp Altra Spirit Leger des Heils (Goodwillcentra) Bureau Jeugdzorg MOC 't Kabouterhuis Amsterdam - Cluster Kind & Gezin Preventief Interventie Team
6 5 0 0 1 2 0 0
3 1 0 1 1 1 0 0
9 2 1 2 1 0 2 1
12 3 1 3 2 1 2 1
2. GGZ De Bascule GGZ InGeest
5 1 2
6 5 0
3 3 0
7 6 0
3. LVB MEE Middelveld Lijn5-LVB Salto-Altra Philadelphia
7 2 1 1 0 0
5 1 1 0 1 0
7 0 1 0 0 1
5 1 2 0 1 1
4. OTS/Voogdij WSG Jeugdzorg Amsterdam (voorheen WSG)
0 0 0
0 0 0
2 1 1
2 1 1
17 14 2 1
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
6. REC: REC Boven Amstel
1
0
0
0
7. GG&GD/OKC (incl. schoolarts) OKC GG&GD
6 1 5
2 0 2
0 0 0
2 0 2
8. Logopedie Schoollogopedist de Zeppelin Logopediepraktijken
5 1 4
3 0 3
0 0 0
3 0 3
5. Orthopedagogiek/Opvoedkunde/Onderwijsadvisering ABC Adviseurs VTO vroeghulp AMOS Onderwijs - Orthoteam
21
9. Fysiotherapie/Ergotherapie/Motoriek Zorginstelling Paramedi Oefentherapeut Cesar
1 1 0
2 1 1
0 0 0
2 1 1
10. Medische zorg (overig) Audiol. centra (incl. Effatha Guyot, Kentalise) Obesitas poli Paramedisch centrum kind & motoriek Jan van Breemen instituut Oogarts Sint Lucas Andreas Ziekenhuis VU Medisch Centrum
7 6 0 0 0 0 0 1
7 2 1 1 1 0 1 1
3 1 0 0 0 2 0 0
10 3 1 1 1 2 1 1
11. Overig: "buiten school" Naschoolse oppas De Kleine Stek Kinderdagverblijf Dunya en Desie SEZO: schuldhulpverlening
5 2 1 0
0 0 0 0
1 0 0 1
1 0 0 1
Toelichting door de zorgcoördinator: Er zijn veel aanbieders bij de school betrokken, die gebruik maken van ruimtes binnen de SBO De Kans, dat zijn onder meer de Bascule, Salto Altra, Kind en Motoriek en een praktijk voor Logopedie (school en particulier) en Westrand (voorheen Geuzenveld Slotermeer). Verder werkt De Kans samen met partners die niet in de tabel staan, zoals Sensa Zorg, Unal Zorg en een kinderarts van het AMC. De school maakt gebruik van de mogelijkheid van het steunpunt passend onderwijs het Kansrijk om specialistische ondersteuning te krijgen bij het leesonderwijs (Preventieve Ambulante Begeleiding). De ABC-onderwijsbegeleidingsdienst kan dyslexiebehandelingen geven voor leerlingen met ernstige leesproblemen.
3.6. Zelfredzaamheid / gezinscheck De resultaten op basis van het dossieronderzoek Dossieronderzoek is vermoedelijk niet de juiste weg om de zelfredzaamheid van de ouders van de leerlingen in kaart te brengen, de informatie die is aangetroffen is beperkt. Conclusies op basis van het dossieronderzoek: a) Er zijn minder zorgen over de zelfredzaamheid van de ouders opgetekend in groep 5 (op gemiddeld 2,2 items zorgen) dan in groep 8a (op 3,6 items). Uitgezonderd “Lichamelijke gezondheid” en “Verslaving” geldt dit voor alle afzonderlijke domeinen. b) Over het geheel bezien zijn sociaal-emotionele ondersteuning (70% van alle leerlingen) en Huiselijke relaties (60%) het vaakst aangekruist als gebieden waarover men zich zorgen maakt. c) Daarna volgen Sociaal netwerk (43%), Financiën (30%) en Lichamelijke gezondheid (30%). d) De vraag is of het bij het aankruisen van Lichamelijke gezondheid is gegaan over de lichamelijke gezondheid (idem dito: Geestelijke gezondheid) van de leerling dan wel die van de ouders; het zou het laatste moeten zijn want het gaat hier over de zelfredzaamheid van de ouders.
22
Tabel 4. Zelfredzaamheid van de ouders Groep 5 (N=14)
Groep 8A (N=16)
n
%
n
%
Totaal (N=30) n
%
1
Financiën
3
21%
6
38%
9 30%
2
Dagbesteding
0
0%
1
6%
1
3%
3
Huisvesting
2
14%
3
19%
5
17%
4
Huiselijke relaties
8
57%
10
63%
5
Geestelijke gezondheid
1
7%
2
13%
3
6
Lichamelijke gezondheid
5
36%
4
25%
9 30%
7
Verslaving
0
0%
0
0%
0
0%
8
Activiteiten dagelijks leven
0
0%
5
31%
5
17%
9
Sociaal netwerk
5
36%
8
50%
13
43%
10 Maatschappelijke participatie
0
0%
1
6%
1
3%
11 Justitie
0
0%
2
13%
2
7%
12 Lichamelijke verzorging
0
0%
1
6%
1
3%
13 Sociaal-emotionele ondersteuning
7
50%
14
88%
21
70%
18 60% 10%
Toelichting door de zorgcoördinator: De zorgcoördinator deelt de vaststelling dat er veel zorgen zijn over het ‘sociaal netwerk’ van een gezin, de ‘sociaal-emotionele ondersteuning’ en over de ‘lichamelijke gezondheid’ (obesitas en een bepaald type bloedarmoede komen veel voor ). De zorgcoördinator benadrukt verder dat er op school veel zorgen zijn over de financiële situatie in de gezinnen, de huisvesting, de maatschappelijke participatie, contacten met justitie en over de geestelijke gezondheid, er zijn veel ouders met een psychiatrische problematiek, ook al blijken de genoemde problemen niet uit het dossieronderzoek. De invulling / dagbesteding is eveneens in veel gezinnen een zorg: de middelen om deel te nemen ontbreken vaak. Belangrijk om te benadrukken vindt men de mate waarin analfabetisme voorkomt onder ouders. De school ervaart het daarom als een gemis dat er geen tolken meer ingezet kunnen worden. Voorheen kon dat wel, maar nu moet de school dat zelf betalen.
3.7. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik Er zijn diverse checklists in gebruik, onder andere de MPV (leermotivatie, voor schoolverlaters naar het voortgezet onderwijs), NDT (sociaal-emotioneel), De schoolpsycholoog neemt de CBCL (gedrag) en SRZ (sociale redzaamheid voor zwakzinnigen) af. Leerkrachten krijgen vaak de vraag om de TRF (Teachers Report Form) in te vullen. De school krijgt rapportage / terugkoppeling van JGZ. Er zijn geen overzichten.
3.8. De Kohnstammtabel De zorgcoördinator vindt de percentages in de Kohnstammtabel die betrekking hebben op het SBO niet representatief voor de Kans. Over het algemeen liggen de percentages op deze school hoger. Dit geldt vooral voor externaliserende problematiek, problematische werkhouding, communicatieproblemen, verstandelijke problematiek en of vertraagde ontwikkeling en leerachterstand. In iets minder mate liggen de percentages voor internaliserende problematiek en autisme ook hoger op deze school.
23
Alleen bij lichamelijke beperkingen en dyslexie schat men de percentages een stuk lager. De school zet sterk in op lezen. Een dyslexieverklaring volgt pas later en is soms ook niet nodig als een leerling bijvoorbeeld naar het praktijkonderwijs gaat.
3.9. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen Tabel 5 biedt inzicht in de (wenselijke) instellingen en organisatie van de zorg en ondersteuning binnen en buiten SBO De Kans. In feite beschrijft de tabel de bestaande situatie. De zorgcoördinator is van mening dat de bestaande verbindingen goed passen bij de behoefte. Zij geeft meerdere malen aan dat de primaire taak van SBO De Kans het bieden van onderwijs is. Wanneer het gaat over ouders en gezinnen, benoemt zij dat er grenzen zijn en dat de taak voor school op dit gebied ligt op signaleren. Type ondersteuning
Gericht op leerling
Gericht op ouders/gezin
Observatie
Onderwijsbegeleiders Schoolpsycholoog Bascule Onderwijsbegeleiders Leerkrachten Ouders Schoolpsycholoog CvB Schoolpsycholoog Bascule BJAA Altra Bascule BJAA Middelveld Opvoedpoli Onderwijsbegeleiders CvB Altra Bascule
GGZ
Altra Bascule Lijn 5 Middelveld (BJAA) Altra Bascule BJAA Lijn 5 MEE SPIRIT William Schrikkerstichting Bascule Opvoedpoli -
GGZ
Signaleren
Diagnostiek
Advies en consult
Arrangeren van zorg Trainingen
Individuele begeleiding / behandeling
Gezinsbegeleiding / Behandeling
Medicatie Anders / opmerkingen:
Gericht op (handelingsadviezen voor) school
Leerkrachten CvB
GGZ
GGZ
GGZ GGZ
24
Bascule Leefstijl Omgaan met agressie
GGZ
GGZ Onze taak ligt vooral bij signaleren
Intervisie onder onderwijsprofessionals
3.10. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp Tijd De zorgcoördinator ervaart dat er structureel te weinig tijd is om het werk af te ronden (inzet op dit moment: twee dagen). Dit geldt eveneens voor de schoolmaatschappelijk werker / ouder- en kind adviseur. De directeur benadrukt dat de 7 uur maatschappelijk werk te weinig is. Door de aanhoudende gezinsproblemen die alleen maar groter dreigen te worden, is deze functie van steeds groter belang om ouders in hun grootste problemen te kunnen steunen. Expertise In eerste instantie zegt de zorgcoördinator geen knelpunten te ervaren: er is veel zorg in en rondom de school en de kennis bij professionals is aanwezig. Het borgen hiervan blijkt soms wel een probleem. Later komt in het interview naar voren dat er twijfels zijn bij de inzet van diverse instanties van buitenaf. De ervaring is dat professionals niet altijd goed genoeg gekwalificeerd zijn om de school op de juiste manier te bedienen. Bij een aantal leerlingen zijn veel instanties tegelijkertijd betrokken en het is voor de school niet altijd duidelijk welke dat zijn. De zorgcoördinator merkt een groot verschil wat betreft samenwerking tussen grotere en kleinere organisaties. Kleinere organisaties zijn volgens haar meer gericht op hoe zij de school het beste kunnen ondersteunen. In de ideale situatie zou er een samenspraak zijn tussen de organisaties en school en kunnen ze allemaal van elkaar leren. Dit gebeurt nu nog (te) weinig. Zoals eerder aangegeven, vindt de zorgcoördinator het belangrijk om aan te geven dat een school geen hulpverleningsinstantie is. Op school ervaart men echter dat de jeugdzorg wel deze verwachting heeft, evenals dat de medewerkers van SBO De Kans alle tijd hebben. Hoewel dit soms voor onduidelijkheden zorgt, verloopt de samenwerking op dit moment naar wens. Er is één keer in de twee weken een Commissie van Begeleiding. Verder is er de mogelijkheid om een gerichte vraag per e-mail of telefoon te stellen, daarna volgt vaak een gesprek. Aan dit laatste is vooral behoefte: contact als het echt nodig is. Dit is nu nog niet altijd het geval. Snelheid SBO De Kans heeft te maken met (te) lange wachtlijsten bij externe instanties (onder andere Bascule, Opvoedpoli, Middelveld). In sommige gevallen merkt de zorgcoördinator dat juist ouders de hulpverlening tegenhouden. Op zulke momenten is er iemand nodig die kan doorpakken en die mist men nu soms. De zorgcoördinator vindt het dan ook van meerwaarde dat de Bascule nu in de school aanwezig is: de lijnen zijn korter en alles gaat sneller. Samenhang in aanpak school – gezin – vrije tijd De zorgcoördinator uit zorgen over de samenhang in aanpak school, gezin en vrije tijd. Tegelijkertijd is dit ook lastig, want de school stelt zich op het standpunt dat zij zich niet overal mee mag/kan bemoeien. Als bijvoorbeeld ouders adviezen niet opvolgen, blijft het een lastige vraag wat de school verder nog kan doen. De primaire taak van de school is onderwijs geven. Er worden dus knelpunten ervaren, maar er zijn ook grenzen nodig en deze afbakenen. Effectiviteit interventies Het is lastig om te zeggen of de interventies effectief zijn, omdat dit voor professionals van De Kans niet is te meten. Wel hebben zij af en toe vraagtekens bij bepaalde trainingen. Dit hangt dan mede samen met de kwaliteit van de professional. Af en toe ervaart de school dat er niet genoeg is afgestemd, waardoor de school de hulp soms eerder als een last ervaart dan dat het voor het kind/ (henzelf) effectief is. De situaties verschillen per leerling en moeten dus ook iedere keer opnieuw bekeken worden. SBO De Kans merkt hier weinig van. Er is volgens de zorgcoördinator meer samenhang nodig tussen school en de aangeboden interventies om uiteindelijk het beste resultaat voor het kind te bereiken.
25
Hoofdstuk 4. Praktijkcollege de Atlant 4.1. Algemeen De Atlant is een school voor praktijkonderwijs aan leerlingen van 12 tot en met 18 jaar. Er zijn momenteel 205 leerlingen, die kunnen kiezen uit meerdere leerwegen: horeca, techniek, houtbewerking, autotechniek, groen. Een klas bestaat uit 16 – 17 leerlingen, in de praktijkvakken zijn de groepen gehalveerd. De school is recent uitgebreid en heeft er daardoor mooie, ruime leslokalen bijgekregen. Er werken 29 FTE op de school. Binnen de school werkt men zeer gestructureerd en is de gang van zaken er sterk op gericht houvast en rust voor de leerlingen te creëren. De school hecht veel waarde aan een goede relatie met de buurt: de school organiseert regelmatig een eetcafé voor buurtbewoners en activiteiten, zoals een kerstmarkt, etc. Deze activiteiten zijn niet heel druk bezocht, maar versterken wel het contact. De leerkrachten begeleiden de leerlingen naar de metro met het doel overlast te voorkomen. Zowel leerlingen als ouders zijn (zeer) tevreden over de school (resp. 7,6 leerlingen, 7,9 ouders, volgens Schoolvenster). Ondersteuning en deelnemende partners. Ondersteuning is een opgave voor iedereen in de school. Kenmerkend zijn betrokkenheid en inzet van alle leraren en docenten, inclusief de mentor. De leerlingen erkennen dit in Schoolvenster. Er is een intern zorgteam (schoolarts, zorgcoördinator, SMW/OKA, directielid en stagiaire) en een extern zorgteam. Het enige verschil is dat de leerplichtambtenaar deelneemt aan het extern zorgteam. Incidenteel nodigt men deelnemers op basis van expertise uit. Voorheen nam ook BJAA deel aan het extern zorgteam, maar daar heeft men inmiddels in plaats van deelname een contactpersoon aangewezen. De school heeft het vertrek uit het extern zorgteam informeel opgelost door intensief samen te werken met een gezinsvoogd. De inzet van zorg concentreert zich op de onderbouw. Hier wil men tijdig ingrijpen om problemen in de bovenbouw te voorkomen. Overzicht van de inzet op zorg: Zorgcoördinator: SMW-er:
0,9 FTE 0,6 FTE (gecombineerde uren REC 4 en SMW) REC 3 ambulante begeleiding: 0,4 FTE Schoolarts: 0,23 FTE Schoolpsycholoog: 0,3 FTE, waarvan 0,2 gefinancierd door de zorgverzekeraars. Salto Altra: twee medewerkers voor gezinsbegeleiding (ca. 2 hele dagen). Zij draaien mee op de schoollocatie, zijn preventief betrokken en bij ± 20% van de leerlingen verleent Salto Altra expliciet hulp (inschatting zorgcoördinator). De Bascule is betrokken, indien leerlingen daar aangemeld zijn. De schoolarts is één dag per week op school aanwezig. Zij is bij veel aanmeldingen vanuit de basisschool betrokken, adviseert over al dan niet toelaten en wordt gedurende de schoolloopbaan bij veel leerlingen om advies gevraagd. De twee medewerkers van Salto Altra zijn veel op de locatie. De medewerkers voegen naadloos in op de school, begrijpen de kenmerken van de populatie en het werk van de leerkrachten. Daardoor zijn er korte lijnen en is de samenwerking optimaal geregeld. De school ervaart de inbreng als zeer steunend en onmisbaar.
26
Onderzoeksopzet 1a. Klas OG5 bestaat uit 16 leerlingen. Eén leerling is pas sinds 13 maart op school; deze leerling is niet meegenomen in het dossieronderzoek. Resteert: 15 leerlingen van wie de dossiers zijn bekeken. 1b. De klassen BG2 en BG3 bestaan ieder uit 17 leerlingen. Per klas zijn 7 dossiers getrokken. 1c. In het dossier staat in het document leerlingbespreking welke hulp er binnen en buiten de school is geboden. Daarnaast is informatie van het startdocument gebruikt. 1d. De wijze van dossieronderzoek in klas OG5 wijkt iets af van het dossieronderzoek in de klassen BG2 en BG34.Voor OG5 is niet geïnventariseerd welke aanbieders de zorg hebben verleend; er is alleen geïnventariseerd welk type aanbod (bv. jeugdhulp, GGZ) en welk type hulp is aangeboden. Voor BG2 en BG3 is niet geïnventariseerd welk type hulp is geboden.
4.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) Alle leerlingen hebben een verstandelijke beperking en daardoor een vertraagde ontwikkeling. Dit is de reden dat ze op de Atlant zijn aangemeld; het bepalen van de omvang van de achterstand behoort tot de toelatingscriteria die de RVC toetst. Wel verschilt de mate waarin de leerlingen en/of hun omgeving de beperking ervaren. Veel leerlingen worden overvraagd, omdat zij qua uiterlijk onopvallend zijn. In het onderwijs is de beperking situatief en sterk bepaald door de vakken die de leerling volgt. Ook geldt dat in de sterk gestructureerde omgeving van de school externaliserend gedrag minder voorkomt en dus ook minder is gerapporteerd. Gemiddeld doen de leerlingen het beter in de leerwegen dan in de theoretische vakken. De resultaten op basis van het dossieronderzoek Klas OG5: De meeste leerlingen (13/15) vertonen internaliserend gedrag. Twee-derde (10/15) vertoont externaliserend gedrag. Ongeveer een kwart (4/15) heeft lichamelijke beperkingen. Overige soorten problematiek lijken bij maximaal een-vijfde van de leerlingen (3/15) voor te komen. Klassen BG2 + BG3 gecombineerd: Ook in deze dossiers is vaker internaliserend probleemgedrag (8/14)aangetroffen dan externaliserend probleemgedrag (6/14). Externaliserend en internaliserend probleemgedrag lijken minder vaak voor te komen dan in klas OG5. Toelichting door zorgcoördinator en medewerker Salto Er is binnen de schoolpopulatie over het geheel genomen geen verschil in de mate van internaliserend dan van externaliserend gedrag. Wel is dit het geval in één van de drie onderzochte klassen: in één klas overweegt het aantal kinderen met internaliserend gedrag. Dit is een bewuste keuze: bij het samenstellen van de groepen houdt men rekening met type kind en type problematiek. Men heeft de indruk dat de cijfers in de tabel een onderschatting bevatten. Een check op de getrokken dossiers maakt duidelijk dat vermoedelijk sprake is van een lichte ondervertegenwoordiging van leerlingen met opvallend internaliserend, dan wel externaliserend gedrag. Men herkent niet dat klas OG 5 en BG 2 en BG 3 hierin sterk verschillen van elkaar. Een kwart met lichamelijke beperkingen lijkt te veel. Wanneer we echter ook overgewicht meerekenen, kan het kloppen. Dit is bij een aanzienlijk aantal leerlingen een probleem. Problemen met de werkhouding apart vermelden vindt men niet zinvol, aangezien het typerend is voor alle PrO-leerlingen dat zij moeite hebben aan het werk te gaan en te blijven en zich moeilijk langere tijd kunnen concentreren. 4
Het uitvraagformulier is gemaakt op basis van het dossieronderzoek in klas OG5
27
Apart vermelden van dyslexie en dyscalculie vindt men eveneens niet zinvol. Veel leerlingen kunnen alleen met grote inspanning lezen, schrijven of rekenen. Dyslexie en dyscalculie ziet men als ‘verlegenheidsdiagnoses’, dan wel als ‘excuusdiagnoses’: het zijn diagnoses die vaak al in het basisonderwijs worden gesteld. Het zijn de eerste mogelijkheden waarop een school leerlingen die achterblijven gaat onderzoeken, vandaar dat zeer regelmatig leerlingen op de Atlant binnenkomen met een dyslexieverklaring. Ook komt het voor dat ouders het te moeilijk vinden om ‘verstandelijke beperking’ als diagnose te accepteren. In dat geval kiest de basisschool er soms ook voor andere omschrijvingen (problematieken) te noteren. Andere algemeen geldige problematieken die men bij PrO leerlingen aan zal treffen zijn NLD (problemen in de motoriek, met het inzicht in oorzaak-gevolg-relaties, schoolse vaardigheden bij rekenen en schrijven, het werktempo en in sociaal inzicht) en dysfasie (problemen in de ruimtelijke oriëntatie en moeilijkheden in de oog-hand coördinatie).
Tabel 1: problematiek van de leerlingen (“Kohnstamm”)
Klas OG5 (N=15)
Klas BG1+BG3 (N=14)
n
%
n
%
1
Externaliserend probleemgedrag
10
67%
6
43%
2
Internaliserend probleemgedrag
13
87%
8
57%
3
Problematische werkhouding
5
33%
6
43%
4
3
20%
1
7%
5
Communicatieproblemen Verstandelijke beperking en of vertraagde ontwikkeling
15 100%
14 100%
6
Leerachterstand
15 100%
14 100%
7
Lichamelijke beperking
4
27%
3
21%
8
Dyslexie
1
7%
3
21%
9
Autisme of een verwante stoornis
1
7%
2
14%
11 Dyscalculie (spec. stoornis bij rekenen) Andere leerstoornis (bv. NL, PMD, DCD, 12 dyspraxie)
3
20%
0
0%
2
13%
0
0%
13 (Andere) psychiatrische stoornis
1
7%
0
0%
4.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan Voor iedere leerling maakt men een zorgonderwijsplan. De geanalyseerde samenvattende formulieren per leerling (“leerlingbespreking”; o.a. welke hulp wordt binnen/buiten school verleend; actiepunten) zijn hiervan een weerslag. De ervaring leert dat geïntegreerd werken korte lijnen vereist. Dat lukt het beste door jeugdhulpinstellingen de school in te trekken. Dat verklaart de hoge waardering voor de samenwerking met Salto Altra, aanwezig op de schoollocatie, maar ook de op sommige punten wat moeizame samenwerking met de GGZ.
28
4.4. Soort aanbod Er is een onderscheid gemaakt naar hulp die is geboden in het huidige schooljaar en de hulp die daaraan voorafgaand op of buiten de Atlant is geboden (zie onderstaande tabellen). De resultaten op basis van het dossieronderzoek Klas OG5: a. Enkele leerlingen zijn eerstejaars, bij hen kan ‘hulp in een eerder schooljaar’ niet aan de orde zijn. b. Op de samenvattingsformulieren is voor 7/15 leerlingen expliciet melding gemaakt van ondersteuning bij vrije tijd. c. Hulp binnen de school (gedurende de schoolloopbaan): - Jeugdhulp: dit betreft hulp door Salto Altra (3/15 leerlingen). - bij schoolarts en SMW gaat het om expliciet vermelde inspanningen door schoolarts en SMW (5/15 en 2/15 leerlingen). d. Hulp buiten de school (gedurende de schoolloopbaan): - bij GGZ gaat het vooral om behandeling van leerling en/of gezin door de Bascule (9/15 leerlingen). - bij 5/15 leerlingen is sprake van Jeugdhulp buiten de school. Het aantal leerlingen dat onder toezicht staat is niet genoteerd. - LVB-hulp buiten school is in twee dossiers genoteerd. Klassen BG2 + BG3 gecombineerd: a. Hulp binnen de school (gedurende de schoolloopbaan): Binnen de school is een variatie aan inzet waarneembaar. Bij 5/14 leerlingen is in het dossier expliciet inzet van de schoolarts vermeld. Meer incidenteel is de inzet van jeugdhulp vermeld, begeleiding bij de vrije tijd, of inzet van het SMW. b. Hulp buiten de school (gedurende de schoolloopbaan): - Het aantal leerlingen/ gezinnen dat door een jeugdhulp instelling, dan wel vanuit een GGZinstelling is begeleid, is vergelijkbaar. Ook in deze klas is GGZ-behandeling van leerling en/ of gezin door de Bascule ingezet. - LVB-hulp buiten school is ook in deze klas bij twee leerlingen in het dossier aangetroffen. c. Tot de categorie ‘overig’ behoren 13 leerlingen. Zij hebben nu of in het verleden logopedie gehad (4 leerlingen), extra zwemles gevolgd (2), zijn eerder of nu door een diëtiste begeleid (2), hebben een training gevolg: Rots en Water, Rouwverwerking, PMT of een niet nader omschreven training, of starten binnenkort met een traject in de verslavingszorg (1). Toelichting door zorgcoördinator en medewerker Salto Alle leerlingen in het PrO krijgen begeleiding op de domeinen school / werk en vrije tijd. Vormgeven van de vrije tijd maakt bijvoorbeeld deel uit van het lesrooster. Daarnaast komt het soms voor dat een leerling een specifieke behoefte aan begeleiding heeft, alleen dan is dit vermeld in het dossier. Begeleiding bij school/werk is ook afhankelijk van het uitstroomprofiel. Van de Atlant stromen relatief veel leerlingen uit naar een AKA-opleiding, begeleiding bij het vinden van werk is relatief minder vaak aan de orde. Diagnostiek buiten de school (in jeugdhulp, of GGZ) staat nooit op zichzelf. Het is aan te nemen dat dit plaatsvindt om op basis daarvan de behandelaanpak te bepalen. Sowieso vindt bij alle leerlingen diagnostiek plaats: dit maakt immers deel uit van de aanmeldingsprocedure en het is binnen de school eveneens gebruikelijk gedurende de schoolloopbaan nogmaals op intelligentie te testen. Om die reden is diagnostiek binnen de school niet in de tabellen opgenomen en evenmin diagnostiek verricht door schoolbegeleidingsdiensten, zoals ABC. Veel leerlingen hebben contact met de schoolarts. De schoolarts wordt ingeschakeld bij vage lichamelijke klachten: leerlingen die frequent buikpijn, hoofdpijn hebben, maar ook bij verzuim. Inzet van de schoolarts staat standaard in het onderwijszorgplan, is terug te vinden in Magister en kan ook tussendoor worden gevraagd.
29
Een aantal leerlingen heeft momenteel nog een rugzak vanuit Cluster 3 of Cluster 4 en daarmee extra ambulante begeleiding. Onduidelijk is hoe men na 1 augustus de extra hulp kan betalen die nodig is om leerlingen op de Atlant te houden, die feitelijk in Cluster 3 thuishoren, maar nu (dankzij de LGF) praktijkonderwijs volgen? Over de aard van de begeleiding is men overigens soms minder te spreken. De school heeft er soms last van dat de ambulant begeleiders zich te sterk achter de ouders opstellen, waardoor onbedoeld weerstand ontstaat die een goede samenwerking tussen de Atlant en ouders in de weg staat. Tabel 2: aanbod voor klas OG5, met aantallen leerlingen die dit aanbod krijgen (n = 15) Binnen de school (N=15) In Eerder Huidig schoolschooljaar schooljaar carrière
Buiten de school (N=15) Eerder Huidig In schoolja schoolja schoolar ar carrière
1
Jeugdhulp
2
2
3
2
3
5
2
GGZ
-
-
-
5
6
9
3
LVB
-
-
-
1
1
2
4
Begeleiding school / werk
15
15
15
-
-
-
5
Vrije tijd
2
7
7
-
-
-
6
Schoolarts
4
5
5
-
-
-
7
SMW
-
2
2
-
-
-
8
Rugzak REC3
-
1
1
-
-
-
9
Rugzak REC4
2
-
2
-
-
-
10
Overig*
3
2
5
2
3
3
*O.a. training, reclassering, leerplicht, kinderarts, RvdK Tabel 3: aanbod voor klassen BG2 en BG3 gecombineerd, met aantallen leerlingen die dit aanbod krijgen (N = 14) Binnen de school (N=14) Eerder Huidig In schoolja schoolja schoolar ar carrière
Buiten de school (N=14) Eerder Huidig In schoolja schoolja schoolar ar carrière
2
4
3
6
1
Jeugdhulp *
2
2
GGZ
4
2
5
3
LVB
1
1
2
4
Begeleiding school / werk
5
Vrije tijd **
3
6
Schoolarts
3
3
5
7
SMW
1
1
2
8
Rugzak REC3
9
Rugzak REC4
10
Overig: logopedie
3
2
2
Overig: diëtist
2 1
30
2 1
2
Overig: schoolarts GGD
1
1
Overig: diagnostiek
1
1
Overig: fysiotherapie
2
2
Overig: PMT
1
Overig: training
1
1 1
Overig: taalondersteuning 12
2
1
1
Pleeggezin / gezinsvoogd ***
1
2
3
* incl. BJAA, incl. crisisteam, spoedhulp ** o.a. zwemles *** incl. uithuisplaatsing
4.5. Aard van de hulp/ behandeling Aard van de hulp/behandeling is alleen geïnventariseerd voor klas OG5. Kanttekeningen: a. Onder ‘Individuele gesprekken’ is eveneens individuele therapie genoteerd. b. Diagnostiek heeft alleen betrekking op specifieke vermeldingen van diagnostiek buiten de school. Diagnostiek binnen de school is buiten beschouwing gelaten, aangezien dit op alle leerlingen van toepassing is (zie hiervoor). De meest voorkomende hulpvormen tijdens de schoolloopbaan: Individuele gesprekken (binnen school: 4/15 leerlingen; buiten: 4/15). Groepstraining (binnen 4/15; buiten 2/15). Diagnostiek (buiten 6/15). Medicatie (binnen 3/15; buiten 6/15). Ouderbegeleiding (binnen 2/15; buiten 3/15). Sport (binnen 6/15). Tabel 4. Aard van de hulp (klas OG5) en aantallen leerlingen die deze hulp krijgen Binnen de school (N=15) Buiten de school (N=15) Eerder Huidig In Eerder Huidig In schoolja schoolja school- schoolja schoolja schoolar ar carrière ar ar carrière 1
Individuele gesprekken*
1
4
4
1
4
4
2
Groepstraining **
-
4
4
1
1
2
3
Deeltijdbehandeling
-
-
-
-
-
-
4
Diagnostiek
4
3
6
5
Medicatie
2
2
3
4
4
6
6
Ouderbegeleiding
-
2
2
1
2
3
7
SMW
-
1
1
-
-
-
8
Logopedie
1
-
1
-
-
-
9
Sport ***
1
6
6
-
-
-
* o.a. met Salto Altra /psycholoog / psychiater / orthopedagoog / medewerker jeugdhulp / schoolarts ** o.a. weerbaarheidstraining *** o.a. Topscore Basketbal, extra (school)zwemmen
31
4.6. Aanbieders jeugdhulp Voor de klassen BG 2 en BG 3 zijn de jeugdhulp aanbieders geïnventariseerd. In totaal hebben 11 aanbieders hulp verstrekt aan 14 leerlingen en/of hun ouders uit BG2 en BG3. Het aantal aanbieders per leerling varieert van nul tot zes. Bij zes leerlingen is geen enkele vorm van jeugdhulp buiten de school betrokken (geweest), in twee gevallen omdat de ouders geen enkele opening van zaken geven. De genoemde hulp heeft in het verleden plaatsgevonden, of vindt nog steeds plaats. Tabel 5. Aanbieders jeugdhulp buiten de school (BG2 + BG3, N = 14) aantal leerlingen
Zorgaanbieder
Soort aanbod
1
Spirit
Jeugdhulp en spoedhulp
3
2
Salto Altra
Jeugdhulp
2
3
Bureau Jeugdzorg
2
4
Bascule
Jeugdhulp en crisisinterventie GGZ (therapie, gezinstherapie, dyslexiebehandeling, dagbehandeling, EMDR)
5
MEE
LVB
3
6
SMW
2
7
SMW William Schrikker Groep Gezinsvoogdij*
Jeugdbescherming/ gezinsvoogdij
4
8
Middelveld
LVB residentieel
2
9
Onbekend
3
10 Lijn 5
Training rouwverwerking en omgang lijf/ PMT Jeugdhulp /LVB (naschoolse dagbehandeling en opvoedondersteuning)
11 Jellinek
verslavingszorg
1
6
1
*Vier leerlingen staan onder toezicht of hebben onder toezicht gestaan (1 leerling). In twee gevallen heeft de gezinsvoogd het kind in een pleeggezin geplaatst: één kind in een pleeggezin van de WSG, één kind in een netwerkpleeggezin.
4.7. Zelfredzaamheid / gezinscheck Aan de hand van de dossiers is het lastig te bepalen welke zorgen er leven ten aanzien van leerlingen en/of hun gezinnen. Dit is daarom in het gesprek met zorgcoördinator en Salto medewerker getoetst. Dit leidt tot het volgende overzicht: Klas OG5: Financiële problemen: Bij 2 van de 15 gezinnen bestaan zorgen over de financiële situatie. Huiselijke relaties: In 10/15 gezinnen bestaan zorgen over een weinig optimale situatie voor het kind. In één gezin is sprake van een geschiedenis van huiselijk geweld (inmiddels echtscheiding), en in een tweede gezin hebben het AMK en de Raad voor de Kinderbescherming ingegrepen. Er zijn vele redenen aangetroffen waarom zorgen over de thuissituatie kunnen bestaan en vaak gaat het om combinaties van feiten en gebeurtenissen die een stapeleffect hebben. Denk bijvoorbeeld aan: een vechtscheiding; een vader en moeder werken wisselend en er is een broer met forse gedragsproblematiek, of de combinatie van vader overleden, moeder in de ziektewet met een nieuwe vriend. De zorgcoördinator vult dan ook aan dat in 80% van de gezinnen begeleiding wenselijk zou zijn, dan wel is ingezet.
32
Klassen BG2 en BG3 gecombineerd: Voor deze klassen zijn in totaal 7 van de 13 onderscheiden gebieden aangekruist; in totaal is bij 9 leerlingen 23 keer een type problematiek aangekruist. Opvallend is dat voor groep BG3 slechts bij drie leerlingen een type problematiek is aangekruist, tegenover 13 leerlingen uit groep BG2. Dit is waarschijnlijk zowel een invuleffect, als een effect van het trekken van de dossiers, aangezien de zorgcoördinator en medewerker van Salto niet herkennen dat beide klassen sterk verschillen in de zorgen die men zich maakt. De meest genoemde onderwerpen waarover men zich zorgen maakt: huiselijke relaties (7 gezinnen). lichamelijke gezondheid (5 leerlingen, van wie vier op grond van overgewicht). justitie (2 leerlingen zijn in aanraking gekomen met de politie). verslaving (bij twee leerlingen is drugsgebruik aangetoond, dan wel een zwaar vermoeden).
4.8. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik. Salto Altra werkt veel met de SDQ. In de GGZ werkt men veel met de CBCL en de TRF. Het is niet duidelijk welke checklists de JGZ gebruikt. De school is niet in het bezit van overzichten. De TRF wordt op school ingevuld en eerst gekopieerd voor men de lijsten opstuurt aan de Bascule. Men is tot deze maatregel gekomen omdat men niet zo tevreden is over de informatie terugkoppeling vanuit de Bascule. Men ziet de checklists als een hulpmiddel om het onderwijszorgplan te maken. De ouders moeten de informatie soms aanleveren en dat is incidenteel lastig. Niet alle ouders willen informatie uit een intelligentietest delen met de school. Dit heeft echter nog nooit voor grote problemen gezorgd.
4.9. De Kohnstammtabel In de Kohnstammtabel is geen kolom voor het praktijkonderwijs opgenomen. De zorgcoördinator en de Salto-Altra medewerker maken samen een inschatting voor de populatie van de Atlant. Tabel 6. De Kohnstammtabel volgens de Atlant. externaliserende problematiek licht behoorlijk ernstig
20% 30% 40%
licht behoorlijk ernstig
20% 30% 40%
licht behoorlijk ernstig
20% 30% 50%
internaliserende problematiek
problematische werkhouding
communicatieproblemen licht 55% behoorlijk 25% ernstig 15% verstandelijke problematiek, vertraagde ontwikkeling licht 20% behoorlijk 60% ernstig 20%
33
leerachterstand licht behoorlijk ernstig
10% 80% 10%
licht behoorlijk ernstig
10% 15% 10%
licht behoorlijk ernstig
30% 15% 15%
lichamelijke beperking
autisme
4.10. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen. Tabel 7 biedt inzicht in de (wenselijke) instellingen en organisatie van de zorg en ondersteuning binnen en buiten de Atlant. In feite beschrijft de tabel de bestaande situatie. Zorgcoördinator en medewerker van Salto Altra zijn van mening dat de bestaande verbindingen goed passen bij de behoefte. Er zijn geen witte vlekken: leerlingen voor wie geen passend aanbod mogelijk is. Tabel 7. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen. Type ondersteuning
Gericht op leerling
Gericht op ouders/gezin
Observatie
Mentor, leerkrachten, magister, schoolpsycholoog
Mentor, leerkrachten, OKA
OKA, schoolarts en zorgco (zorgteam)
Signaleren
Schoolarts, mentor, zorgco en OKA, Leerkrachtenteam.
OKA, schoolarts en zorgco (zorgteam groot: incl. LPA)
Diagnostiek
Schoolpsycholoog GGZ, onderwijsbegeleidings dienst Mentor, zorgco, OKA/ Saltho Altra Schoolarts.
Mentor over praktische zaken (verzorging, te laat komen, etc.). Anders: OKA/ SMW Jeugdhulp, GGZ
Advies en consult
OKA/ Saltho Altra, schoolarts
Arrangeren van zorg
Zorgco, zorgteam
zorgteam
Trainingen
Jeugdhulp (Altra)
LVB, GGZ en jeugdhulp
34
Gericht op (handelingsadviezen voor) school
Jeugdhulp, GGZ, schoolpsycholoog
Schoolarts, zorgteam (klein en groot)
zorgteam
nvt
Individuele begeleiding/behande ling
GGZ, jeugdhulp, LVB, zorgteam,
GGZ (incl. volwassenenpsychiatrie) , jeugdhulp, LVB
Gezinsbegeleiding/ Behandeling
GGZ, jeugdhulp, LVB, zorgteam,
Saltho Altra(de kern van het werk binnen de school. Werkt samen met GGZ, jeugdhulp, LVB
Medicatie
Mentor, GGZ
n.v.t.
GGZ, jeugdhulp, LVB, zorgteam, OKA
GGZ, jeugdhulp, LVB, zorgteam,
Psychiater, schoolarts.
4.11. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp. Samenwerken, in het bijzonder met de GGZ De kern in de hulp is de wijze van samenwerken. Die moet op orde zijn om tot resultaten te komen, men stelt echter vast dat nog steeds veel instellingen op een eiland werken. Vooral in de samenwerking met de GGZ ervaart men niet altijd de meest optimale verbinding. De school merkt dat zij soms niet is geïnformeerd over belangrijke besluiten die in de GGZ-behandeling zijn genomen, dat medewerkers van verschillende afdelingen niet altijd van elkaars inzet/expertise/ werkzaamheden weten en dat de kennis van praktijkonderwijs bij sommige medewerkers te gering is. Dit geldt binnen de Atlant vooral voor de samenwerking met de Bascule, Wel merkt men op dat de samenwerking is verbeterd en verschilt per medewerker, maar het is nog te vroeg om van een optimaal geïntegreerde aanpak met de Bascule te kunnen spreken. Met de andere GGZ-aanbieders is geen samenwerking. De school maakt weinig gebruik van particuliere aanbieders, aangezien de ouders gewoonlijk niet zijn verzekerd voor dit aanbod. Wie grijpt in bij vermoedens van (ernstige) problematiek? In iedere klas zitten leerlingen bij wie de school ernstige bedenkingen heeft op basis van het gedrag van het kind: te wervend, zonder reden agressief, etc. Dit is niet altijd bespreekbaar met de ouders en het kind. De school kan er last van hebben wanneer ouders niet open staan voor contact en begeleiding, terwijl men weet, dan wel ernstig vermoedt, dat er thuis veel problemen zijn. Daarbij kan het soms om zware verdenkingen zoals incest gaan. Reguliere hulp is te vrijblijvend; melden bij een AMK schaadt de relatie met de ouders. Touwtrekken om de grondslag van de hulp Een aantal kinderen valt onder de LVB-sector, maar heeft ook psychiatrische problematiek. Het blijft soms lang onduidelijk welke instelling de regie gaat nemen en wat de grondslag van de hulp gaat worden. De school komt hier tussenin te zitten en vermoedt dat budgettaire perikelen soms de overhand krijgen. Strijdige IQ-normen De IQ-normen die men in de jeugdhulp hanteert, stroken niet altijd met de normen van het praktijkonderwijs. Zo behandelt Salto Altra jongeren met een IQ van 60 – 80, terwijl de Atlant leerlingen heeft met een IQ tussen 55 en 80. Ook de Bascule werkt met andere IQ-normen dan de school. Men regelt de inzet van jeugdhulp nu onderhands, want zou men zich strikt aan de getallen houden, dan zouden sommige leerlingen niet voor begeleiding in aanmerking komen.
35
Onbekendheid met PrO Vooral bij de particuliere aanbieders van jeugdhulp (maar niet alleen daar) leeft onbekendheid met de kenmerken van PrO-leerlingen en met het soort onderwijs. Zo sprak een hulpverlener de school er op aan dat hij het niet juist vond dat zijn cliënt wc’s moest schoonmaken. Deze opdracht maakt echter deel uit van een leerweg, waar leerlingen opgeleid worden tot schoonmaker. Ook beseffen veel hulpverleners niet dat er leerlingen met een IQ van 55 op school zijn (± 10%). De hulpverleners veroorzaken regelmatig verwarring bij de ouders, omdat zij niet goed zijn geïnformeerd over het PrO en de ouders verkeerde informatie geven. De veelal zelf ook niet sterk intellectueel begaafde ouders weten hierdoor niet meer wie er gelijk heeft en dit kan tot miscommunicatie tussen ouders en school leiden. Toedienen van medicatie Bij iedere aanmelding van een leerling die medicatie nodig heeft (ADHD, epilepsie, diabetes) is het opnieuw een afweging of de school deze leerling aan zal nemen. De eindverantwoording ligt bij de ouders, maar veel kinderen hebben gedurende de schooldag medicijnen nodig, die door een bevoegd persoon toegediend moeten worden. De Atlant lost dit nu op met behulp van docenten die tevens verpleegkundige zijn. Maar het is ieder jaar weer een puzzel wie de mentor van deze leerlingen moet worden. Tijdigheid van hulp Bij deze populatie, gekenmerkt door een korte horizon, is het essentieel hulp direct te starten, zodra duidelijk is wat er aan de hand is. Snel reageren, voorkomt dat een hulpvraag alweer weg is. Daarom vindt de school de combinatie van Salto Altra en OKA in één persoon ideaal. Deze persoon kent de school goed en is in staat de periode te overbruggen tot elders de noodzakelijke hulp start. Daarom ook stelt men voor de OKA niet te betalen uit de uren SMW. De OKA heeft drie tot vier dagen nodig om hulp in gang te zetten, die snelheid is essentieel. Op dit punt heeft men ervaren dat de medewerkers van MEE niet altijd voldoende voortvarend doorpakken en daardoor de kans op een opening laten lopen. De wachtlijsten zijn aanzienlijk ingekort, maar het kan nog steeds voorkomen dat men op school lang op een indicatie jeugdzorg wacht.
36
Hoofdstuk 5. Praktijkcollege Noord (KPCN) 5.1. Algemeen KPCN is een school voor praktijkonderwijs aan ongeveer 200 leerlingen in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar, verdeeld over ongeveer 15 lesgroepen met ieder maximaal 16 leerlingen. Sinds augustus 2009 beschikt de school over nieuwbouw in een ruim en modern pand. De leerlingen kunnen kiezen uit de leerwegen facilitaire dienst, horeca, zorg en welzijn, uiterlijke verzorging, en sport. Naast de directie werken 21 leerkrachten op de school en 15 medewerkers die het leerproces van de leerlingen ondersteunen, waaronder onderwijsassistenten en leerwerkmeesters. De school beschikt verder over twee administratieve medewerkers en een conciërge en medewerkers in de zorg voor leerlingen (zie hieronder). Centraal staat de individuele ontwikkeling in de omgang met vrijheid, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. De school hecht veel waarde aan maatwerk en onderhoudt intern korte lijnen, met het doel recht te doen aan de mogelijkheden van iedere leerling en deze zo optimaal mogelijk te ontwikkelen. De school staat aan de rand van stadsdeel Noord, niet in een woonwijk en contacten in de buurt zijn daarom niet aan de orde. De leerlingen komen overwegend uit Amsterdam-Noord, een klein aantal uit Zaandam, Landsmeer, IJburg of Oost. Zij reizen zelfstandig, zonder gebruik te maken van leerlingenvervoer. Dat leidt af en toe tot grensoverschrijdend gedrag in het openbaar vervoer. De ouders zijn meer tevreden over de school dan de leerlingen (de ouders geven gemiddeld een 7,8 versus gemiddeld een 6,8 van de leerlingen). Ondersteuning en deelnemende partners Ondersteuning is een opgave voor iedereen in de school: dit noemt men de geïntegreerde zorg, bedoeld voor alle leerlingen. Indien de geïntegreerde zorg niet volstaat, zal de mentor na overleg met de zorgcoördinator de leerling aanmelden bij het intern ZAT. In dat geval spreekt men van aanvullende zorg. Binnen de school onderscheidt men drie niveaus in ondersteuning: 1) De mentor/coach. Iedere groep heeft een mentor (leerjaar 1 tot en met 3) of een coach (leerjaar 4 en 5). De mentoren en de coaches zijn het aanspreekpunt voor de leerling en diens ouders/verzorgers en houden in de gaten hoe het met de leerling gaat. De mentor/coach spreekt met de leerling als er problemen zijn, ook in het vierde en vijfde leerjaar. Wel verwachten zij in de bovenbouw dat de leerling beter in staat is eigen keuzes te maken en met verantwoordelijkheden om kan gaan. 2) Het intern ZAT is gericht op het vinden van oplossingen, zodat zo min mogelijk leerlingen in het grote ZAT besproken moeten worden. Leden zijn de beide zorgcoördinatoren, de orthopedagoog, de gedragsdeskundige, de OKA en de mentor die een leerling in wil brengen. Los van het interne ZAT plaatst men het functioneren van de beide OKA’s eveneens in de tweede lijn, met de opdracht oplossingen te vinden. 3) Het grote ZAT is een multidisciplinair team en komt maandelijks bijeen. Doel van het ZAT is zich te focussen op de leerlingen over wie de school zich de meeste zorgen maakt. Deelnemers zijn de zorgcoördinator (tevens voorzitter), de orthopedagoog, de gedragsdeskundige, een directielid, de twee OKA-ers, de schoolarts en enkele keren per jaar de leerplichtambtenaar. Er is een notulist voor het verslag die alle rapportage direct in het LVS zet. BJAA neemt niet langer deel aan het grote ZAT: volgens het taakprofiel ligt die taak nu bij de OKA. Overzicht van de inzet op zorg: Twee zorgcoördinatoren: Orthopedagoog REC 3 en REC 4 a.b.(LGF) Schoolarts Spirit (OKA) MEE (OKA)
1 FTE 0,4 FTE minimaal 0,11 FTE 0,5 FTE 0,5 FTE
37
De school neemt deel aan de pilot OKAs die op deze locatie is gekenmerkt door veel wisselingen: in september treedt binnen de duur van de pilot de vierde generatie OKA’s aan. Eén van beide OKA’s is ruim vier maanden werkzaam op de schoollocatie, de ander ongeveer negen maanden. Beide hebben als belangrijkste taak de schakel te vormen tussen school en externe jeugdhulp partners. In de aanmeldingsreden bij een OKA zal altijd handelingsverlegenheid bij docenten aan de orde zijn. Aanmelden kan rechtstreeks, zonder tussenkomst van het ZAT. Een reden van aanmelding kan ook systeemproblematiek in het gezin zijn. Beide OKA’s werken 18 uur per week voor/in de proeftuin. Dat betekent dat zij in de praktijk gemiddeld twee dagen per week op school zijn. De 18 uur is inclusief de leerlijn die zij vanuit de proeftuin volgen. De schoolarts is minimaal één dagdeel per week op de locatie aanwezig; om de week is zij er twee dagdelen. Ze ziet alle brugklassers en alle leerlingen uit het vierde leerjaar. Ze adviseert op verzoek, met name bij vragen en twijfel rondom ziekteverzuim/ spijbelproblematiek. Het komt veel voor dat leerlingen ziek gemeld zijn, terwijl de school er vrij zeker van is dat ziekte niet aan de orde is. Onderzoeksopzet 1a. Er zijn dossiers van 28 leerlingen bekeken, verdeeld over 2 klassen: – 2A: 14 leerlingen. – 4A: 14 leerlingen. 1b.In de informatie over soort aanbod, aanbieders en hulpvormen wordt onderscheid gemaakt naar hulp die is geboden vóór de komst van de leerling naar KPCN en hulp die is geboden terwijl de leerling op het KPCN zit. Het dossieronderzoek gaf niet altijd uitsluitsel over wanneer de hulp was geboden. Er is daarom voor wat betreft de schoolloopbaan binnen het KPCN geen onderscheid gemaakt naar eerdere schooljaren en het huidige schooljaar.
5.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) Vrijwel alle leerlingen hebben een verstandelijke beperking, d.w.z. een IQ < 75. Enkele leerlingen zitten op of boven de grens van een verstandelijke beperking. Zij zijn een bespreekgeval geweest en bij hen is op grond van factoren in de context van het kind toch besloten om hen toe te laten, omdat het praktijkcollege de meest passende setting is. Men schat dat dit bij ongeveer 10% van de leerlingen aan de orde is geweest. Ook speelt mee dat de complexiteit in de huidige toeleiding procedures groot is, waardoor ouders soms lang zoeken naar een passende setting. De leerlingen zijn allemaal moeilijk lerend en vertraagd in ontwikkeling. De resultaten op basis van het dossieronderzoek 2c. Ruwweg de helft van de leerlingen heeft externaliserend probleemgedrag (50%). Dit percentages is redelijk vergelijkbaar met het percentage uit het dossieronderzoek op Praktijkcollege de Atlant (55%). Externaliserend probleemgedrag is in beide klassen even vaak aangekruist. 2d. Internaliserend probleemgedrag is geconstateerd voor 21% van alle leerlingen; dit is aanzienlijk lager dan in het dossieronderzoek op de Atlant (72%). Internaliserend probleemgedrag is in beide KPCN-klassen even vaak aangekruist. 2e. Ook ruwweg de helft van de leerlingen heeft een problematische werkhouding (46%).Dit percentage is weer redelijk vergelijkbaar met het percentage uit het dossieronderzoek op de Atlant (38%). Een problematische werkhouding lijkt minder vaak voor te komen in klas 2A dan in klas 4A (36% vs. 57%), maar dit is vermoedelijk het gevolg van de kleine aantallen. 2f. Andere problematieken zijn in het dossieronderzoek minder frequent geconstateerd. Communicatieproblemen zijn in totaal voor 5/28 (18%) van de leerlingen geconstateerd. Een lichamelijke beperking zou eveneens bij 5/28 (18%) aan de orde zijn en van dyslexie zou bij 21% van de leerlingen sprake zijn.
38
Toelichting door zorgcoördinator en beide OKAs Men onderschrijft dat binnen de totale schoolpopulatie minder vaak sprake is van internaliserend gedrag dan van externaliserend gedrag. Dit geldt met name voor de beide klassen die in het dossieronderzoek zijn betrokken: het aantal leerlingen met externaliserende problematiek is hier in de meerderheid. Daarnaast geldt dat deze leerlingen vanzelf al meer opvallen en dat is waarschijnlijk terug te zien in het dossier. Met de komst van de OKA zijn de mentoren meer internaliserende problematiek gaan signaleren, omdat er nu iets mee wordt gedaan. Dankzij de OKA kan nu ook bij deze problematiek meer (externe) ondersteuning worden geactiveerd. Bij alle leerlingen kun je spreken van een problematische werkhouding: typerend voor een leerling in het praktijkonderwijs is immers de korte spanningsboog en het snel afgeleid zijn. Daarnaast zijn er hele drukke kinderen, bij wie problemen in de werkhouding extra opvallen. Hetzelfde geldt voor communicatieproblemen: ook die behoren tot de tamelijk algemene kenmerken van PrO-leerlingen. Om deze reden hecht men bijvoorbeeld veel waarde aan het versterken van de weerbaarheid. Het aantal leerlingen met een fysieke beperking is hoger wanneer ook overgewicht wordt meegeteld. Een aantal kinderen heeft een rugzak Cluster 3, gewoonlijk niet op grond van IQ, maar op grond van criteria voor het LZK- onderwijs. Daarnaast stijgt het aantal obese kinderen op school: men vermoedt dat momenteel ergens tussen de 10% - 30% van de leerlingen in deze categorie valt. Daaronder zijn kinderen die fysieke klachten hebben ten gevolge van hun gewicht. Een oorzaak ligt vaak in een ongezonde leefstijl thuis. Zo heeft de school bijvoorbeeld volgens de schoolgids het eten van grote zakken chips op school verboden. Ook zijn andere maatregelen genomen: op verzoek van de school gaat Top Score een extra bewegingsprogramma starten voor obese kinderen en er is een groepje ‘gymmen op niveau’ waar ongeveer tien kinderen extra beweging krijgen. Aan dit groepje nemen echter ook enkele leerlingen deel met autistiform gedrag, voor wie het gymmen in een grote groep te prikkelrijk is. Het apart vermelden van dyslexie vindt men twijfelachtig. Het komt een enkele keer voor dat een leerling met een dyslexieverklaring het praktijkcollege binnenkomt. Dit ziet men als een aansporing om extra goed op de taalontwikkeling te letten. Een dergelijke verklaring geldt dus vooral als een waarschuwing, die men in die zin serieus neemt. Verder geldt dat dyslexie, dyscalculie weinig zinvolle labels zijn bij leerlingen die sowieso veel moeite met taal en getallen hebben. Wel is men nu bezig een dyslexiebeleid te ontwikkelen dat in het schoolondersteuningsplan opgenomen gaat worden, dit in opdracht van het samenwerkingsverband, omdat het swv een dergelijk beleid verlangt van al haar scholen. Er zijn op het praktijkcollege ongeveer 20 leerlingen (± 10%) met een rugzak, vooral van Cluster 3 en een enkele Cluster 4. Men schat in dat ongeveer 20% van de leerlingen een gediagnosticeerde stoornis heeft. Men kan zich vinden in de bevinding uit het dossieronderzoek dat in de beide onderzochte klassen geen leerlingen met autisme voorkomen (wel twee leerlingen met ODD als diagnose). Tegelijkertijd vindt men dit een te beperkte zienswijze: er zijn wel degelijk leerlingen met autistiform gedrag op school, maar zij hebben geen ‘officiële’ diagnose. De school doelt hiermee op leerlingen die enkele kenmerken van autisme vertonen, maar niet voldoende kenmerken om een diagnose te krijgen. Daarnaast heeft de school de indruk dat de indicatie stellende instanties in hun oordeel steeds strenger zijn geworden, waardoor diagnoses steeds minder vaak worden afgegeven.
39
Tabel 1: problematiek van de leerlingen (“Kohnstamm”) Klas 2A (N=14)
Klas 4A (N=14)
Totaal (N=28)
n
%
n
%
n
%
1
Externaliserend probleemgedrag
7
50%
7
50%
14
50%
2
Internaliserend probleemgedrag
3
21%
3
21%
6
21%
3
Problematische werkhouding
5
36%
8
57%
13
46%
4
2
14%
3
21%
5
18%
5
Communicatieproblemen Verstandelijke beperking en of vertraagde ontwikkeling
5
36%
14 100%
19 68%
6
Leerachterstand
12
86%
13
93%
25 89%
7
Lichamelijke beperking
1
7%
2
14%
3
11%
8
Dyslexie
2
14%
2
14%
4
14%
9
Autisme of een verwante stoornis
-
-
-
-
-
-
10 Hoogbegaafdheid
-
-
-
-
-
-
11 Dyscalculie (spec. stoornis bij rekenen) Andere leerstoornis (bv. NL, PMD, DCD, 12 dyspraxie)
-
-
-
-
-
-
1
7%
-
-
1
4%
13 (Andere) psychiatrische stoornis
1
7%
-
-
1
4%
5.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan Voor drie van de in totaal 28 leerlingen is aangekruist dat er sprake is van een geïntegreerd zorgonderwijsplan. Voor deze drie leerlingen geldt dat externe begeleiding (ambulante begeleiding, kinderbegeleiding, opvoedingsondersteuning) is ingezet. Bij twee van de drie leerlingen is sprake van een OTS of voogdij. Instellingen die hierbij worden genoemd zijn Altra, Bascule, Leger des Heils en William Schrikker Groep. De school maakt voor alle leerlingen een individueel ontwikkelplan (IOP). Hierin staan algemene en specifieke doelen per leerling beschreven, evenals het aanbod en de activiteiten voor een bepaalde periode. Iedere 12 weken worden de resultaten besproken en het plan bijgesteld. Eventueel wordt een individueel handelingsplan toegevoegd. Hierin staat een duidelijk doel voor een individuele leerling en voor een bepaalde tijd beschreven. Het handelingsplan beschrijft wat de school extra gaat doen om de ontwikkeling van de leerling te stimuleren. Dit plan wordt met de leerling en ouders/verzorgers besproken en maakt deel uit van het IOP. Indien jeugdhulp aan de orde is, stemmen school en aanbieder af wie wat doet. Dit proces is voor verbetering vatbaar: de zorgcoördinator voelt zich regelmatig tamelijk alleen staan, omdat naar zijn ervaring de jeugdhulp vaak achterblijft bij haar beloftes/afspraken. Al is het wel zo dat dit per persoon en casus kan verschillen.
5.4. Soort aanbod en specifieke hulpverlening De onderstaande tabel geeft het type aanbod en de geboden specifieke hulpsoorten. Onderscheid is gemaakt naar: (a) ondersteuning die binnen dan wel door het KPCN is geboden en hulp buiten de school (b) hulp verleend vóórdat de leerling naar het KPCN kwam en hulp verleend terwijl de leerling op het KPCN zit. Op basis van het dossieronderzoek was dit onderscheid overigens niet altijd te maken.
40
De resultaten op basis van het dossieronderzoek: De omvang van de inzet van jeugdhulp lijkt binnen de twee geselecteerde klassen iets groter te zijn dan de inzet GGZ. De jeugdhulp kan ook op de ouders zijn gericht. De omvang inzet LVB zorg is in vergelijking hiermee laag. Toelichting door zorgcoördinator en beide OKAs Alle leerlingen krijgen begeleiding op de domeinen school / werk en vrije tijd. De Inspectie stelt vast dat van de uitstromende leerlingen in de laatste drie schooljaren ruim 90% succesvol is geplaatst op een vervolgopleiding of werkplek. Over de schooljaren 2011-2012 en 2010-2011 is gemiddeld 70% naar een vervolgopleiding vertrokken. Volgens Schoolvenster ligt dit ver boven het landelijk gemiddelde. Meer dan de helft van deze leerlingen start in een beroepsopleiding niveau 1 of 2 (BOL1 of BOL2); een kleiner deel start met een beroepsbegeleidende leerweg op niveau 2 (BBL2), waarbij de Inspectie tevens een hoge bestendigheid vaststelt. De school verricht niet standaard een psychologisch onderzoek onder al haar leerlingen. Dit gebeurt alleen op aanvraag. De aanvraag kan ingediend worden door stagebegeleiders, ouders, leraren, de orthopedagoog, etc. Het gaat dan vaak om een capaciteitenonderzoek, met een intelligentietest. Het hangt van de casus af wie het onderzoek uitvoert: dat kan de orthopedagoog van de school zijn, maar ook een externe (hulpverlenende) instantie. Dat laatste is aan de orde wanneer is besloten de leerling te verwijzen, bijvoorbeeld naar vanuit de AWBZ gefinancierde zorg (men verwijst overigens weinig naar Cluster 3). Ook speelt mee of een andere hulpverlenende instantie is betrokken: in dat geval is het soms in het belang van de leerling dat daar het psychologisch onderzoek plaatsvindt. Bijvoorbeeld: een leerling is in begeleiding bij een psycholoog van het BovenIJ ziekenhuis: in dat geval ligt het voor de hand die psycholoog het onderzoek uit te laten voeren. Spirit geeft in alle leerjaren standaard de training ‘Liefde is…’. Momenteel is nog niet duidelijk of dit volgend jaar gecontinueerd kan worden. De Waag heeft op de school agressieregulatie training gegeven, maar zich bij gebrek aan aanmeldingen weer terug getrokken. Toch is er momenteel een aantal leerlingen van wie men denkt dat zij baat zouden hebben bij deze training. Op dit moment regelt de zorgcoördinator het aanbod aan trainingen (indien aan de orde). Het is de bedoeling dat de OKA de organisatie vanaf het schooljaar 2014 – 2015 overneemt. De school heeft in het verleden Triple P aangeboden, maar stelt vast dat dit niet past bij de schoolpopulatie. De training is voor deze gezinnen te moeilijk, want te talig van opzet.
Tabel 2: type aanbod en geboden hulp
1. Jeugdhulp Ouderbegeleiding Ambulante begeleiding Opvoedhulp dove ouders Maatjesproject Jeugdhulp Pleegzorg Schuldhulpverlening
2 1 1 0 0 0 0 0
41
9 4 2 1 0 1 1 0
1 0 0 0 0 0 0 1
1 0 1 0 0 0 0 0
2 0 1 0 1 0 0 0
Periode onbeken d
Periode op KPCN
Binnen KPCN
Periode onbeken d Vroeger
Periode op KPCN
Vroeger
Buiten KPCN
0 0 0 0 0 0 0 0
2. GGZ Naschoolse dagbehandeling/gezinsbehandeling Gezinsbegeleiding/kindbegeleiding Gesprekken Psychologische ondersteuning (gezin) Therapie kind/agressieregulatie
6 0 4 1 1 0
3 1 2 0 0 0
1 1 0 0 0 0
3 0 2 0 0 1
2 0 2 0 0 0
0 0 0 0 0 0
3. LVB MEE Residentiele plaatsing
3 2 1
1 1 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
4. Voogdij OTS/Voogdij
2 2
4 3
1 1
0 0
0 0
0 0
5. Psychologisch onderzoek (niet nader gespecificeerd)
2
0
0
19
4
0
6. Trainingen Sova training 'Vriendentraining', Alles Kidzzz training Weerbaarheid training, b.v. Rots en Water
2 1 0 1
0 0 0 0
0 0 0 0
4 2 0 2
3 0 2 1
0 0 0 0
7. Rugzak REC4
0
0
0
0
2
1
8. Schoolmaatschappelijk werk
0
0
0
0
1
0
9. Medische begeleiding/zorg Medicatie Begeleiding motorische ontwikkeling
1 0 1
5 5 0
0 0 0
0 0 0
5 5 0
0 0 0
10. Overige zorg/diagnostiek (vnl. school) Logopedie Dyslexie onderzoek Begeleiding begrijpend lezen en/of rekenen Remedial teaching Individuele begeleiding (bv. onderwijsassistent) Hulp van vrijwilliger om vrije tijd in te delen
1 0 0 1 0 0 0
1 0 0 1 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0
12 2 1 1 5 2 0
2 1 0 0 0 0 1
1 0 0 0 1 0 0
5.5. Soort aanbod en aanbieders De onderstaande tabel geeft per aanbieder het aantal leerlingen. Als een leerling van deze aanbieder hulp heeft ontvangen voor én tijdens de periode op KPCN, dan telt deze leerling in de kolom “vroeger en/of op KPCN” maar één keer mee. Bij de aggregatie naar type aanbod (bv. Jeugdhulp) is vervolgens simpelweg opgeteld. Dit betekent dat de tabel voor bv. Jeugdhulp aangeeft hoe vaak aanbieders Jeugdhulp hebben geboden aan de leerlingen. Voor één specifieke aanbieder telt iedere leerling hierbij maar één keer mee, maar als een leerling van twee aanbieders hulp heeft ontvangen, dan telt hij ook twee keer mee.
42
Toelichting door zorgcoördinator en beide OKAs Het aantal leerlingen dat bij de GGZ in behandeling/ begeleiding is, is lager dan de school wenselijk vindt. Men mist de gezamenlijkheid in de zorg voor leerlingen. Het komt voor dat de school zich zorgen maakt en samen met de ouders een leerling aanmeldt, maar ervaart dat zij niet binnenkomt (zie verder onder knelpunten). De communicatie over het aanbod kan beter. Zo ontdekte de school bij toeval dat een medewerker van Combiwel als opvoedadviseur aan de school is verbonden. Men heeft echter nooit gebruik kunnen maken van het aanbod, omdat men er niet van af wist. Ook bij deze aanbieder miste de school de gezamenlijkheid in de zorg om de leerlingen.
Period e op KPCN Vroege r en/of op KPCN
Period e onbeke Vroege nd r
Tabel 3: type aanbod en aanbieders
1. Jeugdhulp Bureau Jeugdzorg Altra Spirit Leger des Heils Big brothers big sisters AMK Schuldhulpverlening
2 1 1 0 0 0 0 1
1 0 1 0 0 0 0 0
9 1 2 2 2 1 1 0
13 2 4 2 2 1 1 1
2. GGZ De Bascule Mentrum, incl. Punt P, preventie Jeugd GGZ De Waag
2 1 1 0
3 1 1 1
2 1 1 0
7 3 3 1
3. LVB MEE Lijn 5 (LVB) Unal zorg/ de Bascule LVB Middelveld
1 1 0 0 0
5 2 1 1 1
5 3 1 1 0
10 6 2 1 1
4. OTS/Voogdij William Schrikker Groep Justitie
1 0 1
1 1 0
3 3 0
4 3 1
5. Medische begeleiding/zorg Kinderarts VU Medisch centrum
1 1 0
1 0 1
0 0 0
2 1 1
6. Schoolmaatschappelijk werk
0
0
1
1
7. Leerplicht
3
0
0
3
8. Overig Vrijwilliger (begeleiding) OKA
0 0 0
0 0 0
2 1 1
2 1 1
43
5.6. Zelfredzaamheid / gezinscheck Op grond van het dossieronderzoek is het niet goed mogelijk de zelfredzaamheid van de ouders in kaart te brengen. Voorzichtige conclusies uit het dossieronderzoek, die de school onderschrijft: Zorgen over een gebrekkige sociaal-emotionele ondersteuning komen het meest voor. Deze zijn voor 13 leerlingen (46%) aangekruist; in beide klassen ongeveer even vaak. Op de tweede plaats volgen zorgen over de huiselijke relaties: deze zijn voor ruim 40% van alle leerlingen/gezinnen aangekruist, vaker in klas 4A (57%) dan in klas 2A (29%). Zorgen over de geestelijke gezondheid van de ouders lijken vooral in klas 4A voor te komen. Dit domein is voor één leerling in klas 2A aangekruist, tegen 7 leerlingen (50%) in klas 4A. Op de vierde plaats komen zorgen over het sociaal netwerk rondom het gezin. Dit is in totaal voor 7 leerlingen/gezinnen aangekruist (25%). Tabel 4. Zelfredzaamheid van de ouders Klas 2A (N=14)
Klas 4A (N=14)
Totaal (N=28)
n
%
n
%
n
%
1
Financiën
1
7%
1
7%
2
7%
2
Dagbesteding
-
-
-
-
-
-
3
Huisvesting
-
-
1
7%
1
4%
4
Huiselijke relaties
4
29%
8
57%
12
43%
5
Geestelijke gezondheid
1
7%
7
50%
8
29%
6
Lichamelijke gezondheid
-
-
1
7%
1
4%
7
Verslaving
-
-
-
-
-
-
8
Activiteiten dagelijks leven
-
-
1
7%
1
4%
9
Sociaal netwerk
2
14%
5
36%
7
25%
10 Maatschappelijke participatie
-
-
1
7%
1
4%
11 Justitie
2
14%
1
7%
3
11%
12 Lichamelijke verzorging
-
-
2
14%
2
7%
13 Sociaal-emotionele ondersteuning
6
43%
7
50%
13
46%
Toelichting door zorgcoördinator en beide OKA’s Veel leerlingen komen uit tamelijk zwakke gezinnen, waarbij men vaststelt dat veel ouders zelf wat betreft intellectuele begaafdheid op de grens zitten. Daarnaast zijn veel ouders niet goed bekend met de Nederlandse samenleving, missen inzicht in de gang van zaken en regels en hebben daarom moeite hun weg te vinden. Taalproblemen kunnen aan de orde zijn, anderzijds vindt men dat een school hieraan niet te snel moet toegeven door bijvoorbeeld een tolk in te schakelen. De school kiest er liever voor alle mededelingen zo eenvoudig mogelijk te formuleren. Op grond van het namenlijstje concludeert men dat in klas 2a vier leerlingen te maken hebben met externe ondersteuning/ jeugdzorg. In klas 4a gaat het in totaal om acht leerlingen, van wie één leerling bekend is bij de politie. De overige zeven leerlingen zijn in begeleiding bij de Waag, het Leger des Heils en Spirit, de Bascule of Lijn 5. Eén leerling staat onder toezicht, in één gezin is de Raad momenteel actief en één leerling woont momenteel in een opvangvoorziening.
44
5.7. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik De gedragsspecialist werkt met gedragskaarten die met de leerlingen worden ingevuld. De schoolarts werkt met checklists, maar het is niet duidelijk welke dat zijn. Voor zover men weet, is vooral de CBCL (TRF) in gebruik. De SDQ wordt niet gebruikt. De school neemt niet deel aan het Emovo onderzoek van de GGD Waterland. (Elektronische Monitor en Voorlichting: een enquête onderzoek onder scholieren uit klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs). De schoolarts verwijst leerlingen, maar het is onduidelijk welke rol checklists hierbij spelen. De school is niet in het bezit van overzichten vanuit de GGZ. Ook voor deze school geldt dat men niet tevreden is over de informatie terugkoppeling vanuit de GGZ.
5.8. De Kohnstammtabel In de Kohnstamm tabel is geen kolom voor praktijkonderwijs opgenomen. De zorgcoördinator maakt samen met de beide OKA’s een eigen, zeer globale inschatting van de problematiek. Men vindt dit een lastige opgave, gezien de subjectiviteit van de begrippen: gedrag dat zij als ‘licht’ problematisch interpreteren, zou een ander misschien wel als ‘behoorlijk’ benoemen. Wat betreft autisme: men vermoedt dat ongeveer 15 tot 20 leerlingen autistiform gedrag vertonen. Daarnaast is bij ongeveer 7 leerlingen een diagnose gesteld: PDD- NOS of klassiek autisme. Dit verklaart de genoemde percentages. Tabel 5. De Kohnstammtabel volgens Praktijkcollege Noord, afgezet tegen de Atlant. De Atlant KPCN externaliserende problematiek licht 20% In totaal bij ± 33% behoorlijk 30% ernstig 40% internaliserende problematiek licht 20% In totaal bij ± 33% behoorlijk 30% ernstig 40% problematische werkhouding licht 20% Kenmerk van de populatie behoorlijk 30% ernstig 50% communicatieproblemen licht 55% Kenmerk van de populatie behoorlijk 25% ernstig 15% verstandelijke problematiek, vertraagde ontwikkeling licht 20% Kenmerk van de populatie behoorlijk 60% ernstig 20% leerachterstand licht 10% Kenmerk van de populatie. behoorlijk 80% ± 80% ernstig 10% behoorlijk lichamelijke beperking licht 10% Incl.
45
behoorlijk ernstig
15% 10%
overgewicht: ± 10% - 30%
licht behoorlijk ernstig
30% 15% 15%
10%
autisme
5%
5.9. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen Tabel 6 biedt inzicht in de (wenselijke) instellingen en organisatie van de zorg en ondersteuning binnen en buiten het praktijkcollege Noord. In feite beschrijft de tabel de bestaande situatie, er zijn geen voorstellen gedaan om de bestaande situatie aan te passen, of andere expertise binnen de school te halen. Tabel 6. De ondersteuningsbehoefte van leerling, ouders en scholen. Type ondersteuning
Gericht op leerling
Gericht op ouders/gezin
Gericht op (handelingsadviezen voor) school
Observatie
Mentor, leerkrachten, LVS, Orthopedagoog Zorg coördinator Mentor, leerkrachten, LVS, Orthopedagoog Zorg coördinator
OKA
Functionele gedragsanalyse: gedragsdeskundige/ orthopedagoog. Jeugdhulp/GGZ OKA-team Tweede lijn: intern ZAT Zorgcoördinator
Jeugdhulp, GGZ OKA-team
eerste en tweede zorglijn school (mentoren, leerkrachten en intern ZAT) eerste en tweede zorglijn school (mentoren, leerkrachten en intern ZAT) Schoolarts Samenwerking Jeugdhulp, GGZ en zorglijn school
Arrangeren van zorg
Zorgcoördinator, OKA, orthopedagoog of gedragsspecialist
OKA
Uit het arrangeren van zorg vloeien de handelingsadviezen voort.
Trainingen
Jeugdhulp (Spirit) GGZ, LVB
LVB, GGZ en jeugdhulp
Uit de trainingen vloeien handelingsadviezen voort.
Individuele begeleiding/behande ling
Mentor, ambulante begeleiders REC, OKA
OKA
Uit de individuele begeleiding vloeien handelingsadviezen voort.
Signaleren
Diagnostiek
Advies en consult
OKA, zorg coördinator directie
Tweede en derde lijn: Intern ZAT en groot ZAT (multidisciplinair)
46
Gezinsbegeleiding/ Behandeling
Medicatie
Derde zorglijn (ZAT, multidisciplinair overleg) en externe instellingen: Jeugdhulp, GGZ, LVB Intern protocol, met medeweten van de GGD.
Derde zorglijn (ZAT, multidisciplinair overleg) en externe instellingen: Jeugdhulp, GGZ, LVB n.v.t.
schoolarts.
5.10 Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp Samenwerken In het belang van leerling en gezin is het essentieel dat school en hulp op één lijn zitten en vanuit gezamenlijkheid handelen en optrekken. Naar het oordeel van de school is hiervan te weinig sprake. De infrastructuur van ‘het samen doen’ is onvoldoende ontwikkeld en de school voelt zich er vaak alleen voor staan en illustreert dit met vele voorbeelden. De school heeft onder meer ervaring met jeugdhulpmedewerkers die afspraken niet nakomen, met als gevolg dat schoolmedewerkers taken gaan uitvoeren die feitelijk in de zorg horen; informatie niet of onvoldoende delen; een behandeling beëindigen zonder dit aan de school te melden; een leerling plotseling uitschrijven, omdat hij of zijn ouders niet op een afspraak zijn gekomen; soms te zeer bezig zijn met het eigen instellingsbelang en het eigen overleven; zonder kennis van zaken kritiek uiten op de aanpak door de school; dan wel adviezen geven die op de school als nietszeggend en/of te simpel overkomen; een leerling niet in behandeling willen nemen, omdat ze vinden dat deze niet binnen de eigen doelgroep criteria past en de mening van de school naast zich neerleggen. Dit alles geldt uiteraard niet altijd en overal, maar komt nog te vaak voor. Specifiek voor de Bascule geldt dat de school graag intensiever met deze instelling zou samenwerken, maar de indruk heeft ‘niet binnen te komen’. Men hoopt dat volgend schooljaar dit knelpunt in relevantie zal afnemen, wanneer men per instelling met vaste contactpersonen wil gaan werken. Onrust in de structuur van het aanbod De scholen in Noord waren vertrouwd met het schoolmaatschappelijk werk en het is nog niet op alle scholen doorgedrongen dat dit vervangen gaat worden door OKA’s. Deelnemen aan de pilot OKA is voor het praktijkcollege Noord erg onrustig gebleken. Het profiel OKA vindt men redelijk overladen, het lijkt wel of een OKA alle jeugdzorgtaken, inclusief die van BJZ, op haar bord krijgt en dat vindt men niet realistisch. Het is dan ook nog steeds zoeken naar wat wèl realistisch en essentieel is binnen het takenpakket van een OKA. Dat vergt echter rust en een langer durende samenwerking, in plaats van binnenkort de start van de vierde lichting OKA binnen een jaar (per 1 september 2014). Bij iedere OKA begint opnieuw een proces van gezamenlijke afstemming, vertrouwd raken met de schoolpopulatie en de sociale kaart van Noord, etc. Nieuwe structuren ontwikkel je het beste samen (school én OKA) en dat is erg lastig in een situatie waar steeds weer nieuwe mensen binnen komen. Zowel school als uitvoerders hebben het gevoel dat zij nauwelijks grip hebben op de procedures rondom de aanstelling. Een school krijgt een OKA toegewezen, via voor de school onduidelijke procedures. Ook de uitvoerders hebben het gevoel dat de procedures zich boven hun hoofd afspelen, al zijn zij wel gevraagd of ze OKA wilden worden. De zorgcoördinator ziet op bijeenkomsten met andere zorgcoördinatoren steeds meer collega’s afhaken. Daarbij vult hij overigens aan dat de procesbegeleiding op de school wel goed is geweest.
47
Strikte afbakening van hulp en doelgroep Mede onder invloed van de bezuinigingen ziet men dat steeds meer aanbieders zich terugtrekken achter formele criteria. Voor de schoolmedewerkers en OKA’s heeft dit tot gevolg dat zij zich regelmatig van het kastje naar de muur gestuurd voelen, omdat de aangemelde leerling ‘niet tot de doelgroep’ zou behoren. De school komt klem te zitten tussen aanbieders die proberen een leerling naar elkaar door te schuiven. Dat maakt het moeilijk voor school én OKA’s om het best passende aanbod voor leerling en gezin te vinden, waarbij men het gevoel heeft dat budgetten (geldstromen) het belang van de leerling in de weg zitten. Ook vindt men dat vooral de GGZ (maar ook sommige gezinsvoogden) soms te hoge verwachtingen hebben van deze populatie. Sommige medewerkers zijn erg strikt met afspraken: komen een leerling en/of zijn ouders niet, of te laat op een afspraak, dan kan het zomaar gebeuren dat het gezin opnieuw heel lang moet wachten voor het een nieuwe afspraak krijgt, of soms zelfs wordt uitgeschreven. Men spreekt dan al snel van ‘de cliënt is niet gemotiveerd’. Dat brengt de school in de ongewenste rol van boeman tegenover de eigen leerlingen: ‘als je de volgende afspraak weer niet gaat, heb je echt een probleem’. Bij sommige voogden twijfelt men wel eens aan de bereidheid zich werkelijk voor het belang van het kind in te zetten. Melden knelpunten en professionaliteit De OKA’s zouden de knelpunten die zij tegenkomen graag bundelen en ergens melden. Dat kan nu niet: het hangt nu van individuele initiatieven af of er wel of niet iets wordt gedaan met een knelpunt. Nu wordt ‘escaleren’ regelmatig als oplossing aangeraden, maar binnen het OKA-team heeft men ervaren dat dit niet altijd tot een oplossing leidt. Bovendien blijkt ook op dit punt informatie niet altijd te worden gedeeld. Onlangs ontdekten de OKA’s bijvoorbeeld het bestaan van een door DMO ontwikkelde aanpak voor multi problemgezinnen met een escalatiemodel. Dit was echter nergens bekend, ook niet bij de teamleider van het OKA-team. Dit roept bij de OKA’s de indruk op dat er op een aantal punten onprofessioneel wordt gewerkt in de jeugdhulp/GGZ: in de communicatie (informatiedeling verloopt niet goed), in samenwerking (er wordt te veel langs elkaar heen gewerkt) en in vraagstukken rondom de aansturing (wie is waarvoor eindverantwoordelijk?). Als gevolg van het waargenomen gebrek aan professionaliteit, voelen de OKA’s zich regelmatig ‘eindstation’ in plaats van ‘schakelfunctie/ bemiddelaar’. Het is voor hen zeer de vraag wat er te schakelen valt, wanneer de bereidheid aan de ontvangende kant gering is. Ook de OKA’s voelen zich er vaak alleen voor staan: ze missen de basis en veiligheid van het team van de eigen organisatie en zijn nu aangewezen op het OKA-team, een team dat nog in opbouw is. Het juiste moment De combinatie van een moeizame toegang tot zorg en gebrekkige samenwerking maakt dat het herhaaldelijk voorkomt dat het juiste moment van interveniëren voorbij gaat. Bij deze doelgroep geldt dat je direct moet handelen wanneer een hulpvraag opkomt. Lukt dat niet, onder meer door de hiervoor genoemde knelpunten, dan is de school soms alweer een jaar verder met een leerling voordat zich een nieuwe gelegenheid voordoet. Al die tijd heeft de school de leerling echter wel zes uur per dag in huis, en kan niet om de problematiek heen. Dit kan overigens ook binnen het onderwijs gelden: in de huidige structuur is een heel ‘bewijsdossier’ nodig om aan te tonen dat een leerling elders beter op zijn plaats zal zijn. Men hoopt dat dit met de komst van passend onderwijs zal veranderen. Passende interventies Of een interventie wel of niet aanslaat, hangt niet alleen van de kwaliteit van de interventie af, maar ook van het gezinssysteem. Tegelijkertijd stelt men vast dat het praktijkonderwijs doorlopend tijd zou moeten besteden aan de sociaal-emotionele ontwikkeling. Door bijvoorbeeld programma’s als Leefstijl en klassenmanagement volgens het GIP model (Groepsen Individueel gericht Pedagogisch en didactisch handelen van de leraar) en SOVA-lessen komt men een heel end, maar dit kan nog beter.
48
Het is bij deze doelgroep moeilijk passende interventies te vinden (vergelijk de eerdere opmerkingen over Triple P). De aanbieders gebruiken echter eerder andere motieven (‘is niet gemotiveerd’) en denken bovendien te veel in sjablonen: na tien lessen is de training sociale vaardigheden ‘klaar’ en ‘moet de leerling het wel kunnen’. Zo werkt dat niet in het praktijkonderwijs: deze leerlingen hebben steeds opnieuw herhaling nodig. Het is voor een leerling vaak niet te begrijpen waarom begeleiding stopt. Bijvoorbeeld: een jongen neemt nu deel aan een project waar hij raps kan maken. Hij gaat daar helemaal in op, maar straks is dit project afgelopen en wat dan? Dat is te veel en te vaak een vraag die alleen de school stelt. Ook overschat men soms wat haalbaar is: er zijn gezinnen bij wie het al een forse overwinning is wanneer iemand op huisbezoek mag komen. Voor de school betekent het een forse investering in energie en tijd om steeds weer trainingen voor de leerlingen binnen te halen.
49
Hoofdstuk 6. Orion College 6.1. Algemeen Het Orioncollege bestaat uit 6 locaties voor voortgezet speciaal onderwijs in de clusters 2, 3 en 4. Alleen de locatie Noord is in dit onderzoek betrokken, waar cluster 3 onderwijs wordt gegeven. De school heeft ongeveer 95 leerlingen, tussen 12 en 20 jaar. Een klas bestaat uit ongeveer 12 leerlingen. De locatie Noord leidt leerlingen op naar het uitstroomprofiel dagbesteding. Sociale vaardigheden en zelfredzaamheid van de leerlingen staan centraal: het onderwijs is erop gericht om de leerlingen zoveel mogelijk zelfstandig te laten functioneren op het gebied van wonen, werk en vrije tijd. Er worden theoretische vakken zoals taal en rekenen gegeven en praktische vakken zoals horeca, groen en zorg en welzijn. Op vrijdagmiddag worden specialistische praktijkvakken gegeven als vervoerstraining en fietsen repareren. Daarnaast kenmerkt de school zich door haar stages. Deze stages zijn zowel binnen de school als bij externe organisaties en zijn bedoeld om de leerlingen klaar te maken voor het als volwassene deelnemen aan de samenleving. Ondersteuning en deelnemende partners De school beschikt over een team van specialisten dat kan worden ingezet voor de ondersteuning van deze kwetsbare leerlingen. Dit team komt in de commissie van begeleiding 1 keer per maand bijeen. Naast de CvB is er ook een extern zorgteam. Dit team komt alleen bij elkaar wanneer er een vraag is die door het team moet worden opgepakt. Overzicht van de inzet op zorg: Het team van specialisten bestaat uit: Intern begeleider: 1 fte GZ psycholoog: 0,4 fte Orthopedagoog: 0,2 fte Zorgcoördinator: 0,8 fte Creatief therapeut: 0,4 fte Schoolarts: 0,2 fte OKA 0,6 fte Begeleiders van Cordaan: in totaal 1,8 fte, gefinancierd d.m.v. CIZ indicaties. Begeleiders van Amsta, nu begeleiding voor 3 leerlingen op basis van CIZ indicaties. Amsta biedt behandeling aan kinderen en Cordaan richt zich meer op het leren en werkhouding in de klas d.m.v. individuele begeleiding. De begeleiding die Amsta biedt, wordt volgend jaar waarschijnlijk uitgebreid. De begeleiding zal dan meer in groepsverband plaatsvinden, nu wordt deze voornamelijk op individueel niveau toegepast. De medewerkers van Amsta en Cordaan zijn vaste gezichten op de school. Dit heeft volgens de zorgcoördinator en de OKA een grote meerwaarde. De OKA richt zich op ondersteuning die in de thuissituatie wordt verlangd. Wanneer er zorgen zijn over de thuissituatie of wanneer hulp wordt geboden bij leerlingen thuis, wordt de OKA ingeschakeld. Zij kan de zorg en het onderwijs op elkaar afstemmen en kan ouders begeleiden naar hulpverlening. De OKA is aanwezig op de school in het kader van de proeftuin Noord van de gemeente Amsterdam. De komst van de OKA is volgens de zorgcoördinator zeer waardevol, het maakt volgens haar de zorg meer compleet, omdat er nu ook een directe lijn is met de ondersteuning bij leerlingen thuis. Daarnaast heeft de OKA veel kennis van de sociale kaart wat ook behulpzaam is. De schoolarts is één dag per week aanwezig. Dit zorgt ervoor dat gezondheidsproblemen snel kunnen worden aangepakt, dankzij een korte lijn met de school. In de school is veel expertise aanwezig, waardoor snel schakelen en afstemmen mogelijk zijn.
50
Onderzoeksopzet 1a. Er zijn dossiers van 21 leerlingen bekeken. Deze zijn random gekozen en vormen een representatief beeld van de hele school (zowel onder- als bovenbouw). 1b. Binnen de school bieden twee externe instellingen hulp: Amsta en Cordaan. Uit de dossiers was niet goed af te leiden of de hulp daadwerkelijk in de school plaatsvindt of toch daarbuiten. Deze hulpverlening is daarom gescoord als ‘buiten de school’. De organisaties zijn echter wel nauw verbonden met de school (ze geven ook ondersteuning in de klas e.d.).
6.2. Problematiek (“Kohnstammtabel”) Voor kinderen in het huidige Cluster 3 onderwijs geldt dat om een indicatie ZML te kunnen krijgen bij hen is aan te tonen: Een stoornis ( IQ lager dan 70. Bij kinderen < 8 jr met IQ tussen 55-70: een gediagnosticeerde bijkomende stoornis die het leren ernstig bemoeilijkt). Een onderwijsbeperking (bij IQ < 55: hoeft niet te worden aangetoond. Bij IQ tussen 55-70: zeer geringe sociale redzaamheid en zeer geringe vorderingen). Een ontoereikende zorgstructuur (bij IQ < 55: hoeft niet te worden aangetoond. Bij IQ tussen 55-70: onvoldoende effect van de zorg). Dit houdt in dat alle leerlingen een verstandelijke beperking en een vertraagde ontwikkeling hebben, die uiteraard tot (forse) leerachterstanden leiden, gewoonlijk inclusief communicatieproblemen. De resultaten op basis van het dossieronderzoek Het aantal leerlingen bij wie in de dossiers internaliserende problematiek staat vermeld (48%) is groter dan het aantal leerlingen met externaliserende problematiek (33%). Bijna 60% van de leerlingen heeft autisme of een daaraan verwante stoornis. Ook staan bij ruwweg 60% van alle leerlingen communicatieproblemen vermeld. Bijna 40% van de kinderen heeft een (andere) psychiatrische stoornis. En bijna 50% van de kinderen heeft een lichamelijke beperking. Bijna 40% heeft een problematische werkhouding. Toelichting door de zorgcoördinator en de OKA De professionals herkennen het resultaat uit het dossieronderzoek dat internaliserend probleemgedrag vaker voorkomt dan externaliserend probleemgedrag. Ook herkennen zij dat er inderdaad veel autistische leerlingen op de school zijn, hoewel niet altijd een indicatie is afgegeven. Ook zijn er veel leerlingen met een andere psychiatrische stoornis (o.a. hechtingsproblematiek). Het valt hen op dat lichamelijke beperkingen steeds vaker voorkomen. Met name overgewicht is een serieus probleem binnen het Orion College. De schoolarts controleert de leerlingen. Daarnaast blijkt de persoonlijke verzorging van de leerlingen ook regelmatig een aanzienlijk probleem te zijn (persoonlijke hygiëne: douchen, tandenpoetsen, schone kleren). Tijdens het interview is de schoolpopulatie vergeleken met de percentages uit de Kohnstamm tabel. Hieruit blijkt dat het merendeel van de percentages overeenkomt met de indruk van de professionals, namelijk op het gebied van internaliserende problematiek, problematische werkhouding, lichamelijke beperking en dyslexie. Daarnaast geven zij ook enkele verschillen aan: Externaliserende problematiek vindt men bij het Orion College niet in zulke ernstige mate voorkomen als lijkt op basis van de percentages. Communicatieproblemen komen bij de populatie van het Orion College veel meer voor dan de percentages aangeven, maar zijn feitelijk een gevolg van de geïndiceerde, dan wel vermoede beperking of stoornis (ZML, autisme) Zoals blijkt uit de aanmeldcriteria is bij alle leerlingen sprake van een verstandelijke beperking, vertraagde ontwikkeling en leerachterstanden. Autisme: deze problematiek komt aanzienlijk meer voor binnen het Orion College, bij 1/3 van de leerlingen is sprake van een ernstige mate van autisme.
51
Tabel 1: problematiek van de leerlingen (“Kohnstamm”) N=21 n
%
1
Externaliserend probleemgedrag
7
33%
2
Internaliserend probleemgedrag
10
48%
3
Problematische werkhouding
8
38%
4
13
62%
5
Communicatieproblemen Verstandelijke beperking en of vertraagde ontwikkeling
6
Leerachterstand
14
67%
7
Lichamelijke beperking
10
48%
8
Dyslexie
0
0%
9
Autisme of een verwante stoornis
12
57%
10 Hoogbegaafdheid
0
0%
11 Dyscalculie (spec. stoornis bij rekenen) Andere leerstoornis (bv. NL, PMD, DCD, 12 dyspraxie)
0
0%
0
0%
13 (Andere) psychiatrische stoornis
8
38%
21 100%
6.3. Geïntegreerd zorgonderwijsplan In de dossiers zijn geen geïntegreerde onderwijs zorgplannen aangetroffen. Volgens de zorgcoördinator en de OKA komt dit omdat de samenwerking niet op die manier is geregistreerd. Bij leerlingen bij wie extra ondersteuning is betrokken, werken onderwijs en zorg wel degelijk nauw samen. De zorgcoördinator en de OKA vervullen samen een belangrijke functie in de afstemming tussen onderwijs en zorg. De zorgcoördinator coördineert de ondersteuning die in de klas en daarbuiten aan de leerlingen wordt geboden en de OKA is de schakel tussen de school en thuis en coördineert en biedt ondersteuning wanneer de thuissituatie van de leerlingen daarom vraagt. Zij draagt er zorg voor dat de ondersteuning thuis en op school op elkaar zijn afgestemd.
6.4. Soort aanbod en specifieke hulpverlening In het dossieronderzoek is gekeken naar de ondersteuning die aan de leerlingen en hun ouders geboden wordt. De onderstaande twee tabellen geven aan welke hulp is verleend binnen/door de school (tabel 3) en door andere organisaties (tabel 4). De hulp die Amsta en Cordaan binnen de school aanbieden, is meegeteld bij hulp verleend door andere organisaties. Voor iedere specifieke hulp geven beide tabellen aan hoeveel leerlingen deze hulp hebben ontvangen vóór de komst naar het Orion College en in de periode op het Orion College. De periode op het Orion is uitgesplitst naar het huidige schooljaar, eerdere schooljaren en “totaal”. Als een leerling specifieke hulp heeft ontvangen in het huidige schooljaar én in eerdere schooljaren, dan telt deze leerling voor deze hulp in de kolom “Alle schooljaren” maar één keer mee. Bij de aggregatie naar type aanbod (bv. Jeugdhulp) is vervolgens simpelweg opgeteld; Jeugdhulp geeft daarom aan hoe vaak de eronder vallende hulpsoorten in totaal zijn aangeboden. Voor één specifieke hulpsoort telt iedere leerling hierbij maar één keer, maar als een leerling bijvoorbeeld twee specifieke hulpsoorten heeft ontvangen, dan telt hij ook twee keer mee.
52
Een kanttekening is dat de beschikbare informatie voor de eerste vier leerlingen in het dossieronderzoek niet volledig is geregistreerd. Een tweede kanttekening is dat het onderscheid tussen de hulpvormen training, individuele begeleiding en behandeling/therapie niet altijd scherp te maken was. Tabel 2: hulp geboden door/binnen school (N=21)
Eerder schooljaa r Huidig schooljaa r Alle schooljar en
Schoolcarrière Orion
Hulp binnen school SoVa-lessen RT Psychologisch onderzoek Creatieve therapie Schoolarts (binnen de school)
5 0 0 4 1 0
8 1 1 0 5 1
13 1 1 4 6 1
Tabel 3: soorten aanbod en specifieke hulpvormen (niet door school aangeboden; N=21)
Eerder schooljaa r Huidig schooljaa r Alle schooljar en
Schoolcarrière Orion Vroeger
Type aanbod en aanbieders
1. Jeugdhulp Ondersteuning/begeleiding: thuis/gezin/opvoeding/ psycho-educatie Naschoolse dagbehandeling Crisisuithuisplaatsing
3 1
1 1
0 0
1 1
1 1
0 0
0 0
0 0
2. GGZ Onderzoek/diagnostiek Training Behandeling/therapie Ondersteuning/begeleiding: thuis/gezin/opvoeding/ psycho-educatie Medicatie GGZ: niet nader gespecificeerd
10 2 1 2 2
7 2 0 3 1
5 0 0 1 4
12 2 0 4 5
1 2
0 1
0 0
0 1
53
3. LVB Onderzoek/diagnostiek/observatiegroep Training Individuele begeleiding Behandeling/therapie Ondersteuning/begeleiding: thuis/gezin/opvoeding/ psycho-educatie Woonvoorziening Overig (LVB-Jeugdhulp, weekend-opvang) LVB/MEE: niet nader gespecificeerd
6 3 0 0 1 1
5 0 2 0 1 1
22 0 1 7 1 7
27 0 3 7 2 8
0 1 0
1 0 0
1 1 4
2 1 4
4. OTS/Voogdij Gezinsvoogd
1 0
0 0
4 4
4 4
5. Overig onderzoek Psychologisch onderzoek Onderzoek Kentalis Onderzoek intelligentie / non-verbale intelligentie
3 2 0 1
2 1 1 0
2 1 0 1
7 4 1 2
6. Thuiszorg
1
0
1
1
7. Logopedie / spraak-taal problematiek Onderzoek spraak-taal problematiek Logopedie Stottercursus
3 0 2 1
2 0 2 0
2 1 1 0
4 1 3 0
8. Fysiotherapie / ergotherapie
4
0
1
1
9. Medisch overig
3
1
3
4
10. Politie (wijkagent)
0
1
0
1
Toelichting zorgcoördinator en OKA: Op school besteedt men veel aandacht aan het trainen van sociale vaardigheden. Extra ondersteuning aan leerlingen wordt vaak geboden door de op school bekende vaste medewerkers van Amsta of Cordaan. Deze ondersteuning bestaat uit de individuele begeleiding van leerlingen, onder meer bij het versterken van concentratie, het vergroten van zelfvertrouwen, etc. Tijdens het interview kwam naar voren dat wanneer een leerling problemen ervaart in de klas al snel wordt gedacht aan een indicatie voor Cordaan of Amsta. Volgens de OKA kan de rol van de school zèlf nog worden vergroot door bijvoorbeeld goed te kijken naar het pedagogisch klimaat in de klas, het klassenmanagement, het aantal prikkels in de klas, en de rol van de intern begeleider. De zorgcoördinator en de OKA concluderen dat in school al veel hulp aanwezig is en dat dit ook goed functioneert, maar dat deze nog beter kan worden benut, wanneer men de aanpak op school zou aanpassen. Dit vraagt een andere manier van werken en een cultuuromslag in de school. Daarnaast benoemt de OKA dat leerkrachten veel van elkaar kunnen leren. Sommige leerkrachten hebben een hele goede en handige aanpak bij bepaalde problematiek. Meer uitwisseling kan ervoor zorgen dat de leerkrachten deze aanpakken van elkaar leren. De school is onlangs een verbetertraject gestart, het kva, dat hieraan is gerelateerd. In het traject staat opbrengstgericht werken centraal.
54
6.5. Aanbieders In het dossieronderzoek is gekeken naar de betrokken aanbieders en het type ondersteuning dat zij bieden of geboden hebben aan leerlingen en hun gezinnen. De onderstaande tabel geeft per aanbieder aan hoeveel leerlingen deze aanbieder heeft bediend. Als een leerling van deze aanbieder hulp heeft ontvangen in zowel een eerder schooljaar als het huidige schooljaar, dan telt deze leerling in de kolom “alle schooljaren” maar één keer mee. Bij de aggregatie naar type aanbod (bv. Jeugdhulp) is vervolgens opgeteld. Dit betekent dat de tabel voor bv. Jeugdhulp aangeeft hoe vaak aanbieders Jeugdhulp hebben geboden aan de leerlingen. Voor één specifieke aanbieder telt iedere leerling hierbij maar één keer mee, maar als een leerling van twee aanbieders hulp heeft ontvangen, dan telt hij ook twee keer mee. Twee kanttekeningen zijn dat de beschikbare informatie voor de eerste vier leerlingen in het dossieronderzoek niet volledig is geregistreerd en dat alle hulp geboden door Amsta en door Cordaan is opgevat als hulp buiten de school, hoewel Amsta en Cordaan wel binnen het Orion college actief zijn. soorten aanbod en aanbieders (N=21) Schoolcarrière Orion Vroeger
Type aanbod en aanbieders
Eerder schooljaa r Huidig schooljaa r Alle schooljar en
Tabel 4:
1. Jeugdhulp Salto Altra Amstelduin (Lijn 5) Leger des Heils
2 0 1 1
1 1 0 0
0 0 0 0
1 1 0 0
2. GGZ Bascule Mentrum / Mentrum + MEE Kinderpsychiater Perspectief
7 5 1 1 0
5 5 0 0 0
5 3 1 0 1
10 8 1 0 1
3. LVB Amsta/LVB Cordaan/LVB Lijn5 / Lijn5-Amstelduin MEE Philadelphia Unalzorg DKJ Leger des Heils: OC Jeugdhuis Middelveld
7 0 0 2 3 1 0 1 0
5 4 0 0 1 0 0 0 0
23 4 9 1 6 1 1 0 1
27 7 9 1 7 1 1 0 1
4.OTS/Voogdij WSG
1 0
0 0
4 4
4 4
5. Overig onderzoek Alphons Laudyschool (ZMLK) Atlas onderwijs adviesgroep – psychologe
3 1 0
2 0 1
3 0 0
5 0 1
55
Centrum voor consulatie en expertise De Kombinatie Kentalis SO de Heldering Opvoedpoli
0 1 0 1 0
0 0 1 0 0
1 0 0 0 2
1 0 1 0 2
6. Thuiszorg Thuisbest Aanbieder niet gespecificeerd
1 1 0
0 0 0
1 0 1
1 0 1
7. Logopedie / spraak-taal problematiek Binnen vorige school Logopedie praktijk de Jordaan Aanbieder niet gespecificeerd Del Ferro (stottercursus) Audiologisch centrum (onderzoek)
3 1 0 1 1 0
2 0 0 2 0 0
2 0 1 0 0 1
4 0 1 2 0 1
8. Fysiotherapie Binnen de vorige school Aanbieder niet gespecificeerd READE VUMC
4 1 2 0 1
0 0 0 0 0
1 0 0 1 0
1 0 0 1 0
9. Medisch overig OLVG AMC Obesitaskliniek Aanbieder niet gespecificeerd (medicatie epilepsie) VU Medisch Centrum (revalidatiearts)
3 1 0 0 1
1 0 0 1 0
3 2 1 0 0
4 2 1 1 0
1
0
0
0
Toelichting zorgcoördinator en OKA: De twee professionals bevestigen wat ook uit de tabel blijkt: bij de gezinnen van het Orion College zijn veel externe instellingen betrokken. Ze noemen er een aantal: de Bascule (naschoolse dagbehandeling), lijn5, Leger des Heils, MEE, Leerplicht, Autisme Sein en de WSG.
6.6. Zelfredzaamheid/ gezinscheck Het Orioncollege heeft zelf voor 18 van de 21 leerlingen ZRM-informatie aangeleverd. In vergelijking met de andere scholen in het onderzoek kennen deze ZRM’s twee extra domeinen: scholing en opvang. De ZRM's zijn ingevuld voor de meest capabele ouder/opvoeder en zijn dus niet altijd representatief voor het hele gezin. Als bijvoorbeeld de moeder verslaafd is en psychiatrische problematiek heeft, maar de vader is gezond, dan zijn de forse problemen die de moeder in het gezin inbrengt niet terug te zien in de ZRM. De mogelijke ZRM-scores zijn 1, 2,.., 5. Hoe hoger de score, hoe lager de zelfredzaamheid. Uit een door Altra verricht onderzoek is de volgende tabel afkomstig. Deze laat zien dat bij 49% van alle scores op de domeinen de ouders beperkt zelfredzaam of lager scoren.
56
Tabel 5 Totaal aantal scores op de zelfredzaamheidsdomeinen Score
N
%
Acute problematiek
0
0%
Niet zelfredzaam
39
18%
Beperkt zelfredzaam
67
31%
Voldoende zelfredzaam
56
26%
Volledig zelfredzaam
57
26%
Op de andere scholen in het onderzoek is op basis van de dossiers gescoord of er al dan niet zorgen zijn over de zelfredzaamheid van de ouders. Daarna zijn de resultaten uit het dossieronderzoek besproken met de professionals van de school. Voor het Orion College is ervoor gekozen om ZRMscores van 3 en hoger synoniem te laten zijn met zorgen over de zelfredzaamheid. De op deze manier vastgestelde scores laten zien dat op alle domeinen voor meer dan 70% van de ouders zorgen bestaan over de zelfredzaamheid, met uitzondering van twee domeinen: dagbesteding: 33% en sociaal-emotionele ondersteuning: 56%. Overall laten de in het onderzoek van Altra betrokken ZRM’s veel meer zorgen zien over de zelfredzaamheid van de ouders dan op basis van de dossiers is geconstateerd in de andere scholen. Op basis van andere informatie over de problematiek in de schoolpopulatie en de hoeveelheid zorg, concluderen we dat hierbij geen sprake is van een invuleffect, maar dat in deze Cluster 3 populatie inderdaad meer redenen zijn om zorgen te hebben over het leefmilieu van het kind. Ook het Altra onderzoek concludeert dat maar één opvoeder op alle domeinen voldoende zelfredzaam scoort. 85% van de opvoeders scoort op minimaal vier domeinen beperkt zelfredzaam of lager. 60% van de opvoeders scoort zelfs niet zelfredzaam op minimaal twee domeinen. Hier komt bij dat Orion ook leerlingen van 18 jaar of ouder op school heeft, waarvan de vier uit dit onderzoek allen op minimaal zeven van de 11 domeinen niet zelfredzaam scoren. Op basis van deze kleine steekproef, aangevuld met de informatie uit het onderzoek van Altra kan geconcludeerd worden dat het speciaal onderwijs, in ieder geval op deze locatie, een plek is waar men contact heeft met een grote groep multiproblemgezinnen. Om het schoolsucces van de leerlingen te vergroten, is het dan ook van belang dat de hulpverlening zich niet alleen op de leerling maar ook op de gezinnen en opvoeders richt.
6.7. Veel gebruikte checklists en wijze van gebruik De school maakt gebruik van de TRF en de CDI, niet standaard bij elke leerling, maar voornamelijk voor het aanvragen van een indicatie. Ook externe instellingen nemen diagnostische instrumenten/ checklists af. De school ontvangt de resultaten van dergelijk onderzoek vanwege privacy wetgeving vaak niet rechtstreeks via de instellingen, maar via de ouders. De bij de school betrokken GZpsycholoog neemt vaak IQ tests af en verricht onderzoek voor de aanvraag van indicaties (zoals voor REC/CIZ) of ter bepaling van het uitstroomperspectief.
6.8. De ondersteuningsbehoefte van leerlingen, ouders en scholen Tabel 6 biedt inzicht in de (wenselijke) instellingen en organisatie van de zorg en ondersteuning binnen en buiten het Orion College. Zorgcoördinator en OKA zijn van mening dat de bestaande verbindingen op dit moment goed passen bij de behoefte. Er zijn geen witte vlekken: leerlingen voor wie geen passend aanbod mogelijk is.
57
Tabel 6: De ondersteuningsbehoefte van leerlingen, ouders en scholen Type ondersteuning
Gericht op leerling
Gericht op ouders/gezin
Gericht op (handelingsadviezen voor) school
Observatie
Intern begeleider Orthopedagoog
OKA
Intern begeleider Orthopedagoog
Signaleren
Mentor Leerkracht Schoolarts
Mentor OKA
Zorgcoördinator Intern begeleider Orthopedagoog
Diagnostiek
GZ-psycholoog Orthopedagoog
Externe hulpverleners
GZ-psycholoog Orthopedagoog
Advies en consult
IB’er –> onderwijs OKA --> thuis Orthopedagoog / zorgcoördinator --> zorg Zorgcoördinator --> school OKA --> thuis
OKA Zorgcoördinator / GZ-psycholoog
IB’er --> onderwijs Orthopedagoog / zorgcoördinator --> zorg
OKA
Zorgcoördinator
Trainingen
Externe hulpverlening (--> Amsta) OKA
OKA
Individuele begeleiding / behandeling Gezinsbegeleiding / Behandeling
Creatief therapeut Cordaan Onderwijsassistenten Amsta of Bascule OKA --> kortdurend Externe hulpverleners
TOLK! OKA (kortdurend + opstart) Externe professionals OKA en Externe hulpverleners
IB’er --> onderwijs Externe hulpverleners --> deskundigheidsbevordering GZ-psycholoog Orthopedagoog Orthopedagoog Amsta Cordaan
Medicatie
Schoolarts
Huisartsen Externe medische specialisten OKA C-schakel
Arrangeren van zorg
Anders: Ouderbetrokkenheid
Preventief, op niveau communiceren. Bijv. koffieochtenden.
58
Zorgcoördinator
Schoolarts
6.9. Inventarisatie knelpunten in de bestaande hulp Tijd De zorgcoördinator en de OKA geven aan dat de betrokken professionals in de school te weinig uren hebben om goede ondersteuning te kunnen bieden. Zo is de OKA alleen bij gezinnen en leerlingen betrokken bij wie ondersteuning meer dan noodzakelijk is en daar heeft zij haar handen vol aan. Wanneer de OKA meer tijd zou hebben, zou zij ook een meer preventieve functie kunnen vervullen door trainingen aan ouders en leerkrachten te geven en zich met voorlichting bezig te houden. Ook voor de andere professionals geldt dat zij meer tijd nodig hebben. De zorgcoördinator en OKA noemen onderwijsassistenten als mogelijke (deel)oplossing. Met meer handen in de klas krijgen de leerkrachten meer ruimte om les te geven en meer aandacht te geven aan de leerlingen. Expertise Er is geen behoefte aan extra expertise, wel kan de expertise die in huis is beter worden benut. De interne samenwerking, afstemming en het zicht op eigen mogelijkheden van de school kan worden versterkt. Dit functioneert wel, maar door het anders te organiseren kan er meer uit worden gehaald. Men mist de mogelijkheid om een tolk in te zetten. Veel ouders spreken gebrekkig Nederlands, waardoor gesprekken over zorgen omtrent de leerling of het gezin erg moeizaam verlopen. Daarnaast wordt aangegeven dat het wel belangrijk is dat de mogelijkheid tot het inzetten van extra expertise moet blijven bestaan. Snelheid De gezinnen van de leerlingen op het Orioncollege zijn te kenmerken door een hoge mate van kwetsbaarheid. Over een aantal gezinnen maakt men zich grote zorgen en om bij hen de juiste hulp zo snel mogelijk in te kunnen zetten, loopt de school voor haar gevoel tegen bureaucratische organisaties en regelgeving aan. De school voelt zich verantwoordelijk en wil daarom dat er snel hulp komt om erger te voorkomen. Maar wanneer dit niet (snel) wordt opgepakt door de organisaties die in moeten grijpen, kan de school verder weinig doen terwijl de zorgen blijven bestaan, de leerling wel iedere dag op school is en de hulp er nog steeds niet is. De school heeft dit met name ervaren in de organisatie van het stellen van indicaties, maar ook bij het doen van een zorgmelding bij bureau jeugdzorg.
59
Hoofdstuk 7. Gesprek met Ine Cordfunke Ine Cordfunke is deskundige t.a.v. het PrO en de OKA pilot Noord vanuit het SWV VO Reflectie op de praktijk Het concept van de OKA is kansrijk in PrO en SBO en het cluster onderwijs, vanwege het kunnen aansluiten op stevige ondersteuningsstructuren. Voor deze leerlingenpopulaties is het van belang om de expertise van organisaties als MEE, Cordaan, WSS, Altra-Salto, Unal-zorg te benutten. Wel “eisen” stellen aan kwaliteit/leeftijd…., het vraagt nogal wat vaardigheden om in te voegen in scholen en verbinding naar ouders goed vorm te geven. Ervaren grote vraagstukken: o zorgen over zelfredzaamheid gezinnen leven bij zeker 50 % van de populatie(financieelgezondheid-opvoedvaardigheden). o taalvaardigheid van ouders is in het Nederlands en ook vaak in de eigen taal beperkt. o armoede en vraagstukken verbonden aan multiculturele achtergrond populatie belangrijke component ( grote gezinnen/te kleine behuizing). o specifieke cultuurproblemen (o.a.: schaamte, afwijzen van psychiatrie “mijn kind is niet gek”, veel voeding is uiting van rijkdom, onvoldoende kennis van onderwijs-zorg in Nederland, etc.). o gezondheid/obesitas bij zeker 50% van de populatie. o weinig laagdrempelig aanbod voor deze doelgroep (clubs-huiswerkbegeleiding-fitness). o geweld in gezinnen, verwaarlozing. o psychiatrische klachten bij ouders. o acceptatieproblemen t.a.v. beperkingen kinderen en de aard van het PrO (en te beperkte taalmogelijkheden zonder tolk om hier adequaat over te communiceren). o overvraging van leerlingen, didactische verwaarlozing (range tussen een TIQ van 55 tot 80/85). Kanttekeningen bij de Kohnstammtabel voor deze doelgroep en aanvullende reflectie: werkhoudingsproblemen en dyslexie zijn weinig functionele en onderscheidende categorieën binnen deze doelgroep. Internaliserende/ externaliserende problematiek en comorbiditeit zijn moeilijk te duiden. Slagboomdiagnostiek en vereisten voor plaatsing spelen bij de duiding ook een grote rol evenals de kwaliteit van de ondersteuningsstructuur en het afstemmen op het niveau van de leerling op de scholen. JGZ inzet: grote kritiek op afname en gebruik EMOVO. Gegevens door kwaliteit van afname niet betrouwbaar en zorgvuldigheid in analyse en gebruik ontbreekt vaak. De aansluiting op de scholen van GGZ jeugd en BJZ inzet verloopt moeizaam voor deze doelgroepen. Contact is lastig te maken. GGZ richt observatie en analyse niet op het kind in de schoolcontext, terwijl daar ook heel veel zichtbaar wordt. Adviezen over de integrale aanpak voor betrokken doelgroepen: Inzet tolken door OKA’s en anderen is een essentiële voorwaarde om de zelfredzaamheid van gezinnen te vergroten en de effectiviteit van de inzet van jeugdhulp te vergroten. Zorg op basis van wijkanalyse ook voor laagdrempelige activiteiten voor de (L)VB doelgroep:, sport-fitness, andere clubs, naschoolse opvang, huiswerkbegeleiding etc. Parallelle ondersteuning school en thuis is van groot belang, OKA’s moeten genoeg ruimte hebben om verbindende schakel te zijn en blijven; en waar het kan deel van de hulp ook zelf te bieden. Maak hierbij gebruik van de in de doelgroep gespecialiseerde professionals ( zie genoemde organisaties hierboven). Wellicht is een “schoolnurse”, die aan school verbonden is een goed concept voor het PrO; medicatie geven waar nodig maar juist ook vragen over voeding, beweging, seksualiteit dichtbij en laagdrempelig toegankelijk voor de doelgroep.
60
Zorg voor goede en multidisciplinaire weging van signalen en afstemming over aanpak in gezin, school en wijk. Zorg voor een heldere sociale kaart, gericht op deze doelgroep met beperkingen en benut ook ondersteuningsaanbod vanuit eigen culturele achtergrond, scheelt in taalproblematiek.
61
Hoofdstuk 8. Nabeschouwing In bovenstaande schoolbeschrijvingen is ingegaan op de volgende vragen van DMO Amsterdam: A. Ga bij de leerkrachten of zorgcoördinatoren na welke problemen de leerlingen hebben. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de vragenlijst van het Kohnstamminstituut of van een inventarisatielijst zoals gebruikt bij Altra (bijlage), c.q. een ander instrument. B. Ga bij de leerkrachten of zorgcoördinatoren na aan welke leerlingen (en hun ouders) zorg wordt gegeven (voor zover bekend), of de zorg wordt gegeven door een hulpverlener die verbonden is aan de school en of er sprake is van een geïntegreerd zorg- en onderwijsplan. C. Ga bij de leerkrachten of zorgcoördinatoren na welke knelpunten gesignaleerd worden bij het realiseren van de juiste zorg voor leerlingen (en hun ouders). D. Ga na aan welk type zorg behoefte is. Laat de leerkracht of zorgcoördinator hier een inschatting van maken. We beginnen met enkele methodische kanttekeningen wat betreft de validiteit en betrouwbaarheid van de gegevens: Om de vergelijkbaarheid van resultaten te vergroten, is bij het maken van het analysekader gebruik gemaakt van inventariserende lijsten die al eerder in de Amsterdamse situatie zijn gebruikt. Daarbij is geconstateerd dat er enige overlap, maar soms ook verschillende perspectieven besloten zijn in de onderzoeken. Gezien het compacte tijdspad van de opdracht, ontbrak de tijd om een meer gefundeerd onderzoekskader te ontwikkelen. Dit betekent dat de gegevens per school niet één op één met elkaar zijn te vergelijken. Uit de verschillende schoolpopulaties SBO, PrO en REC Cluster 3 is een zeer beperkte steekproef genomen; de representativiteit voor de hele doelgroep is dan ook niet duidelijk. De verkenning leunt zwaar op schriftelijk dossieronderzoek. De onderzoekers hebben geen toegang gehad tot de digitale leerlingvolgsystemen of digitale dossierinformatie. Dit houdt in dat bij veel leerlingen niet alle informatie is doorgenomen. Dit is grotendeels gecompenseerd door na de dossieranalyse de bevindingen te toetsen in een gesprek met zorgcoördinator en medewerker jeugdhulp/ OKA, maar desondanks is niet uit te sluiten dat informatie over problematiek en/of verleende zorg is gemist. De Kohnstammtabel is beperkt bruikbaar voor deze doelgroep. Voor PrO en REC 3 geldt dat het tot de aard van de populatie behoort om verstandelijke beperkingen en/of ontwikkelingsachterstanden te hebben, met als gevolg leerachterstanden, communicatieve belemmeringen en problemen in de werkhouding. Ook wordt het weinig zinvol gevonden om bij deze doelgroep van dyslexie of dyscalculie te spreken: veel kinderen hebben immers op grond van hun beperkte cognitieve vermogens grote problemen met taal en rekenen. De totale problematiek is de basis voor toelating. Dit ligt iets genuanceerder voor het SBO, waar een normale begaafdheid wordt verondersteld. Het gesprek met Ine Cordfunke vormde een zinvolle aanvulling op het dossieronderzoek. Verder leidden de gesprekken als bijproduct tot reflectie op procesaspecten die niet zozeer onderdeel van de onderzoeksvraag zijn, maar die we in de nabeschouwing niet willen negeren. De kanttekeningen bij de onderzoeksaanpak en opbrengsten betekenen dat het vooral van belang is de grote lijn te benutten, met name waar het gaat om de cijfers in alle tabellen. We benadrukken dat deze vooral als indicatief zijn te zien en vooral niet als absolute waarden zijn te interpreteren. De wijze waarop de informatie is verzameld, laat dat niet toe.
62
De grote lijn in de opbrengsten Specifieke aspecten populatie Armoede/ migrantenproblematiek (veel gezinnen leven onder de armoedegrens en/of zijn niet of matig geïntegreerd in de samenleving en hebben weinig kennis van wegen en regels). Lage zelfredzaamheid ouders ( Orion specifiek, rest meer globaal in beeld) op verschillende terreinen. Taalproblemen en soms analfabetisme bij ouders. Obesitas: op alle scholen een hoge prevalentie met zeer ongunstige en kostbare perspectieven voor welzijn en volksgezondheid. Veel kinderen in het SBO en PrO wonen in de wijk waar hun school staat; de gegevens over de schoolpopulatie zeggen daarmee veel over de leef kwaliteit en samenstelling van de wijken. Uit de gesprekken blijkt dat in veel gezinnen hulp in een vrijwillig kader niet of te weinig aanslaat. Dit leidt tot de noodzaak meer dan gemiddeld hulpverlening op de grens van drang en dwang in te zetten. Kenmerkend voor de kinderen, dan wel hun ouders en/of andere gezinsleden is dat er sprake is van gestapelde problematiek. Deze kinderen groeien veelal op in een gezin en in een omgeving die verre van optimaal zijn voor een gezonde ontwikkeling. Dit maakt ten eerste dat met het invullen van inventariserende tabellen niet goed recht is te doen aan de gecompliceerde werkelijkheid, omdat de werkelijke samenhang van de problematiek niet goed duidelijk wordt. Ten tweede heeft de vaak unieke constellatie van problemen tot gevolg dat school en jeugdhulp steeds opnieuw, per gezin, moeten vaststellen waaruit het meest passende aanbod bestaat. Kansen in de samenwerking scholen en jeugdhulp Laagdrempelige opvoed- en opgroeiondersteuning is dichtbij, bij voorkeur op de schoollocatie beschikbaar. Deze ondersteuning is afgestemd op de doelgroep leerlingen én ouders met vaak verstandelijke beperkingen en een beperkte (Nederlandse) taalbeheersing. De medewerkers beschikken over specifieke doelgroep-gerelateerde expertise en hebben voldoende tijd om deze in te zetten. Er is voldoende recreatief aanbod buiten schooltijden beschikbaar in de wijk, waar mogelijk op school en er is een snelle structuur ontwikkeld om deze mogelijkheden te ontsluiten voor de leerlingen, onafhankelijk van de zeer beperkte of afwezige financiële mogelijkheden van de ouders. De gemeente Amsterdam zet heel stevig in op de bestrijding van overgewicht, heeft hierop een taskforce ingericht en heeft extreem overgewicht benoemd als vorm van kindermishandeling.. Betrokken partijen, zoals de JGZ, ondersteunen de aandacht die de school geeft aan bewegen en gezonde voeding en zij dragen bij aan een effectieve samenwerking in de driehoek schooljeugdgezondheid/sport-ouders. Onder meer door binnen de school tijdig te signaleren en in te grijpen bij (dreigend) overgewicht en te adviseren over een verantwoord gebruik van medicatie tijdens schooluren. De samenwerking onderwijs en jeugdhulp kent een hoge mate van continuïteit, waardoor bijvoorbeeld OKA en school in staat zijn de bij hen passende meest optimale samenwerking te ontwikkelen en te borgen en gezamenlijk voldoende kennis te ontwikkelen van de sociale kaart die relevant is voor de schoolpopulatie. De schoolmedewerkers ervaren de OKA als een deskundige die door het aangaan van de verbinding naar buiten een duidelijke meerwaarde inbrengt op de school en wiens perspectief een goede aanvulling is op de bestaande ondersteuningsstructuur. De hulp vanuit de GGZ is goed afgestemd op de vraagstukken die binnen de school voor handelingsverlegenheid zorgen en is in samenhang gebracht met de aanpak thuis, op school en in de vrije tijd. Ook vindt goede afstemming plaats met de ondersteuning die de school biedt.
63
Voorwaarden bij de implementatie van effectieve samenwerking De ondersteuningsstructuur van de school biedt de OKA ruimte om op aan te sluiten en te versterken. Schoolleiders steunen de “versterkende” rol van de OKA en accepteren dat een OKA ook adviezen kan geven die betrekking hebben op de kwaliteit van de ondersteuningsstructuur op de eigen school. Een OKA is een jeugdhulpmedewerker die naast de reguliere jeugdhulpcompetenties een grote gevoeligheid moet hebben voor het werken in een onderwijscontext. Verder is een goede implementatie afhankelijk van een goede match tussen degenen die moeten samenwerken; de beroemde 'klik’. PO en VO dienen tot goede (integrale) afspraken te komen hoe zij ouders en kind voorbereiden op de overgang van het basisonderwijs naar praktijkonderwijs i.v.m. mogelijke acceptatieproblematiek. Er zijn tolken beschikbaar om de samenwerking school-ouders-jeugdhulp te bevorderen. Knelpunten i.v.m. effectieve samenwerking Mensen en middelen in relatie tot de omvang problematiek. De in het onderzoek betrokken scholen stellen geen ‘witte vlekken’ vast in het aanbod. Wel lopen zij soms tegen tekorten in formatie aan, gezien de veelheid aan gezinnen waarin professionele hulp geboden zou moeten worden en tegen tekorten in de samenwerking met jeugdhulp. Onduidelijkheid/onzekerheid over toekomst en continuïteit van de samenwerking met huidige partners. IQ grenzen in relatie tot het aanbod van voorzieningen. Voor leerlingen uit het praktijkonderwijs is niet altijd het aanbod beschikbaar dat men op school wenselijk vindt, omdat instellingen uiteenlopende IQ-grenzen hanteren. Tijdigheid van hulp: het moment grijpen als het daar is en dan ook door kunnen zetten. Dat kan soms vastlopen door enerzijds definitiekwesties over het eigenaarschap tussen instellingen (‘is dit wel een leerling die tot onze doelgroep behoort?”) en anderzijds dankzij ouders die ontkennen dat er iets aan de hand is en/of kinderen die niet vertellen dat er iets aan de hand is. School en jeugdhulp als gelijkwaardige partners: de in het onderzoek betrokken scholen voelen zich in meer of mindere mate vaak geen serieuze partner voor de jeugdzorg. De schoolmedewerkers vinden dat de jeugdhulp hen regelmatig onvoldoende informeert of omgekeerd: weinig of niets doet met de expertise die de school heeft van kind en gezin. En dat terwijl een kind ongeveer zes uur per dag op school is. Omgekeerd leeft op een school niet altijd een juist beeld van de (on)mogelijkheden van jeugdhulpmedewerkers. Belangrijkste conclusies: 1. Leerlingen in het PrO en SBO hebben (in iets mindere mate dan in het speciaal onderwijs) te maken met gestapelde problematiek, ook in hun gezinnen. 2. Obesitas is één van de veel voorkomende problemen waar leerlingen mee te kampen hebben, een complex vraagstuk waar door de gemeente ook zwaar op in gezet wordt, maar waar mogelijk m.b.v. de aanbevelingen bij punt 4 nog meer winst te boeken is. 3. Culturele aspecten en taalproblemen spelen een rol in de samenwerking tussen school, ouders en jeugdhulp. 4. Leerlingen van het SBO en PrO wonen veelal in de wijk of het stadsdeel waar de school staat, wat veel kansen biedt voor een integrale aanpak. Daarbij adviseren we DMO Amsterdam: a. Zorg voor voldoende en op de doelgroep afgestemd aanbod van laagdrempelige opvoed en opgroeiondersteuning, dicht bij of in de school; een centrale rol van OKA’s is hier wenselijk; b. Zorg op basis van wijkanalyse ook voor laagdrempelige activiteiten voor de (L)VB doelgroep: sport-fitness, andere clubs, naschoolse opvang, etc.; c. Beleg beheer en onderhoud van de sociale kaart op heldere wijze; d. Stel tolkenpool beschikbaar voor OKA’s;
64
e.
Zorg dat OKA’s wanneer nodig snel interventies van zwaardere hulp of inzet van dwang en drang kunnen organiseren.
Als het lukt juist in deze gezinnen, waarin veel problematiek samenkomt en de zelfredzaamheid sterk onder druk staat, een integrale aanpak te realiseren in de wijk, op school en thuis mag verwacht worden dat de ambities van de gemeente om de participatie van alle burgers te bevorderen beter gerealiseerd kunnen worden dan nu het geval lijkt. Voorwaarde is wat ons betreft wel dat de implementatie van de nieuwe aanpak met kennis, beleid en draagvlak gebeurt.
65
Hoofdstuk 9. Bronnen v. Beekveld en Terpstra (2013)Van eigenaarschap van het probleem naar verantwoordelijkheid voor de oplossing; opbrengsten van een inventarisatie van de zorg in en om het Amsterdamse (V)SO; in opdracht van DMO Amsterdam Deen,C, Wijnen,B (2014) Passend onderwijs en jeugdhulp, een gedeelde verantwoordelijkheid, Nji publicatie Ledoux, G., Roeleveld, J., Langen, A. van, Smeets, E.(2012) Cool Speciaal. Inhoudelijk rapport. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.(Rapport 884, projectnummer 20476) Pronk,S, Wissink,M(2013) Oriënterend onderzoek GGZ en jeugdzorgbehoefte leerlingen Altracollege Zaanstreek Pronk,S, Buyse,H (2014) Hoe zelfredzaam zijn ouders in het VSO Inhoudelijk rapport Altra
66
Bijlage 1. Tabel Kohnstamm
67
68
Bijlage 2. Uitvraagkader interviews Kader interviews op de scholen van zorgcöordinator/ib-er en OKA/SMW-er Doel: aanvullen op het dossier onderzoek beantwoorden aanvullende onderzoeksvragen Uitvoering (in tweetallen), steekwoorden in dit formulier verwerken, later uitwerken. 1.
Hoofdlijnenformulier: opbrengsten dossieronderzoek langslopen a. Herkenbare opbrengsten? Waarom wel/niet:……………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………
2.
Per leerling de problematiek check en de “zrm/gezinscheck” welke vraagstelling over/ vanuit de gezinnen bekend (aanvullen in kleur op formulier) a. Per leerling checken of er een geïntegreerd onderwijs-zorgplan wordt uitgevoerd ( in kleur aanvullen) b. Zijn er checklists die de school vaak gebruikt: (SDQ, andere, navragen wat er gebruikt wordt, ook door JGZ/GGZ). …………………………………………………………………………………….…………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… c. Hoe worden deze JGZ (en evt. JGGZ)gegevens benut? (zijn er overzichten?). ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………
3.
Vergelijking met de “Kohnstammtabel” (bijlage, apart uitdraaien), is deze representatief voor de schoolpopulatie? Waarom wel/niet: ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………….
4.
Bij de lijst ondersteuningsbehoefte leerling, ouders en scholen. Reflectie op de opgestuurde lijst. ( ingevulde lijst/ ter plekke invullen en meenemen naar NJi en verwerken)
5.
Nu beschikbare expertise rond de school ( indien nog niet bekend, evt. aanvullen welke functionarissen in en om de school werkzaam zijn met hoeveel fte, betaald door….(gemeente, schoolbestuur, SWV)
69
6. Inventarisatie knelpunten beschikbare hulp: Bijv.: a. Tijd
b.
Expertise
c.
Snelheid
d.
Samenhang in aanpak school –gezin-vrije tijd
e.
Effectiviteit interventies
f.
Anders
70
Bijlage 3. Hoe zelfredzaam zijn de ouders van kinderen in het VSO? Onderzoek met de zelfredzaamheidsmatrix op Orion College5. Onderstaande analyse is een herhaling van eerder onderzoek dat is uitgevoerd bij Altra College, maar nu voor het Orion College. Voor de volledigheid worden achtergrond en doel van dit onderzoek (enigszins aangepast) hier wederom weergegeven. Achtergrond De gezinsstructuur waarin kinderen opgroeien is cruciaal voor de ontwikkeling van hun opleiding, voor familievorming, beroepskeuze, en gezondheid. Kinderen krijgen van huis uit sociale, economische en culturele hulpbronnen mee6. Kinderen die thuis over goede hulpbronnen beschikken, hebben meer mogelijkheden en kansen op succes in de latere levensloop. Afhankelijk van deze hulpbronnen hebben kinderen diverse mogelijkheden om zich te ontwikkelen 7. Leerlingen op scholen voor SO en SBAO, leerlingen uit het VSO, het praktijkonderwijs of van VMBO -zorglocaties komen volgens docenten én hulpverleners van Altra en Orion, vaak uit gezinnen waarin de ouders op veel terreinen niet of beperkt zelfredzaam zijn. Gegeven het feit dat de hulpbronnen waarover ouders beschikken de mate van schoolsucces van hun kinderen meebepalen, zou het verbeteren van de zelfredzaamheid van ouders wel eens een positieve invloed kunnen hebben op het schoolsucces van leerlingen. Om die reden zou het zinvol kunnen zijn om op deze scholen vanuit de jeugdzorg, de GGZ en vanuit de publieke gezondheidszorg een fors pakket aan hulpverlening aan te bieden, juist ook aan de gezinnen. Op veel van deze scholen is ook al veel hulpverlening. Vaak is die hulpverlening – zie het rapport van Beekveld en Terpstra - gericht op de leerlingen. Voor zover de hulpverlening gericht is op de gezinnen, lijkt de hulp niet goed gekoppeld te zijn aan de ondersteuning die vanuit scholen en instellingen aan leerlingen wordt geboden. Nu het beleid in Amsterdam er steeds meer op gericht is de zelfredzaamheid van gezinnen te bevorderen, is er een nieuwe kans om de ondersteuning aan leerlingen in het SO, het SBAO, het VSO, de praktijkscholen en de zorglocaties te koppelen aan de systematische hulp die Amsterdam wil gaan bieden aan niet zelfredzame gezinnen. De eerste stap daarbij is het vaststellen van de mate van zelfredzaamheid van gezinnen van leerlingen van het SO, SBAO, VSO, de praktijkscholen en de zorglocaties. Voor Altra College is dit in januari gedaan. Hier bleek dat een groot tot zeer groot gedeelte van de gezinnen rondom de leerlingen niet of niet voldoende zelfredzaam zijn. Deze conclusie geeft een eerste aanwijzing dat het zinvol zou kunnen zijn speciale teams voor de hulpverlening aan de gezinnen, gekoppeld aan deze scholen in te richten. Om dit beeld te toetsen is dit onderzoek voor het Orion College herhaald. Doel Doel van het onderzoek is tweeledig 1) een indicatie krijgen over de mate waarin deze gezinnen hulp nodig hebben om hun zelfredzaamheid te bevorderen en 2) een indicatie krijgen van de domeinen waarop de hulp zich in elk geval zou moeten richten. Methode Het onderzoek heeft zich gericht op het Orion College in Noord (locatie Beijerlandstraat). Dit is een school voor voortgezet onderwijs. Deze locatie biedt onderwijs aan leerlingen die moeilijk lerend zijn of een (licht) verstandelijke beperking hebben. Een deel van de leerlingen heeft bovendien Naar voorbeeld van de analyse op het Altra College zoals gerapporteerd in ‘Hoe zelfredzaam zijn de ouders van kinderen in het VSO? Onderzoek met de zelfredzaamheidsmatrix op Altra College’, Pronk & Buyse, 2014. 6 Liefbroer, 2005; Liefbroer & Dykstra, 2007; Brinkgreve & Stolk, 1997. 7 CBS-onderzoek naar gezinssituatie, ouderlijke inkomsten en schoolniveau van 15-jarigen, 2012. 5
71
gedragsmatige en/of psychische problemen en daardoor hebben de leerlingen meer aandacht en tijd nodig. Er is voor deze school gekozen omdat ze deel uitmaakt van de Proeftuin Noord, een pilot, waarin in het kader van het koersbesluit, wordt nagegaan hoe de hulp aan het VO en VSO-onderwijs het beste kan worden vormgegeven. In december had Orion Beijerlandstraat ongeveer 90 leerlingen. Dit zijn leerlingen van 12-20 jaar met een IQ lager dan 60/65, met een enkele uitzondering. De jongeren op de school hebben over het algemeen een cluster 3 indicatie. Een aantal hebben een cluster 4 indicatie en daarbij een veilige onderwijssetting nodig. Er is bij een groot deel sprake van bijkomende problematiek als ASS, een lichamelijke beperking of psychiatrie. Er zijn een aantal klassen met laag functionerende kinderen waar met name veel structuur nodig is. Ook is er extra begeleiding in de klas van bijvoorbeeld Cordaan. Andere klassen zijn voor de wat hoger functionerende leerlingen en meer met schoolse zaken bezig. Er is een steekproef genomen van de populatie leerlingen op het Orion. Voor 20 opvoeders (en vier jongeren boven de 18) is de zelfredzaamheid bepaald door middel van de zelfredzaamheidsmatrix (ZRM). Dit is voor ongeveer een vijfde van alle leerlingen. Als de leerling in een gezin woonde met twee ouders, is de ZRM ingevuld voor de ouder die het meeste bij de opvoeding van de jongere betrokken is. Als er in het gezin een jongere van 18 of ouder aanwezig was is er ook voor de jongere een ZRM ingevuld. De gezinnen die in het onderzoek betrokken zijn, zijn uitgekozen omdat er, ten tijde van het onderzoek, genoeg informatie over deze gezinnen bekend was. Het zijn gezinnen waar de ouder- en kindadviseur bij betrokken was of waar vanuit MEE informatie over beschikbaar was. Dat betekent dat vooral gezinnen die hulp krijgen zijn meegenomen. Er zijn twee grootouders in dit onderzoek als opvoeder meegenomen omdat zij al jaren voor de kinderen zorgen. Verder zijn er geen gezinnen meegenomen waarvan de jongere uit huis geplaatst is en in een instelling of bij pleegouders woont, evenmin als gezinnen bij wie het accent van de hulp bij de GGZ-behandeling ligt. De zelfredzaamheidsmatrix De zelfredzaamheidsmatrix (ZRM) is een instrument om de zelfredzaamheid van een persoon op een bepaald moment te meten. Het instrument is ontwikkeld door de GGD in samenwerking met OGGZbehandelaars, professionals en onderzoekers. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van de nieuwste versie van de ZRM (standaard score formulier ZRM 2013) die een score geeft op de elf belangrijkste domeinen van het dagelijks leven, zoals financiën, dagbesteding en verslavingen. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van het ZRM-supplement ouderschap, welke vier aanvullende domeinen geeft die de specifieke rol als ouder/voogd in kaart brengen. De mate van zelfredzaamheid wordt op een schaal van 1 tot 5 gescoord, waarbij 1 staat voor acute problematiek en 5 voor volledig zelfredzaam. Voor elke ouder is tevens nagegaan of er sprake was van een zorgverzekering, of de cognitieve vermogens een belemmering vormen en of de taal een belemmering vormt. De ouder- en kindadviseur heeft door een gecertificeerde ZRM-trainer een instructie gekregen over het invullen van de ZRM. Hierna heeft zij gezamenlijk met de betrokken praktijkonderzoeker een aantal casussen ingevuld om vertrouwd te raken met het instrument. De lijsten zijn ingevuld op basis van informatie die al verzameld was door de school zelf en/of door hulpverleners die met deze gezinnen werken. Als bleek dat er op een terrein onvoldoende informatie was werd deze informatie voor zover als mogelijk alsnog verzameld.
72
Resultaten In paragraaf 1 wordt de zelfredzaamheid van de totale groep per ZRM-domein weergegeven. In paragraaf 2 volgt de zelfredzaamheid per opvoeder en in paragraaf 3 volgen de zwaartefactoren. 1)
Zelfredzaamheid per domein
Geen van de opvoeders scoort acute problematiek. Op een aantal domeinen zijn veel opvoeders zelfredzaam. Zo scoren op het domein justitie alle ouders volledig zelfredzaam, op het domein verslaving 90% en op de domeinen huisvesting en lichamelijke gezondheid 80%. Er zijn echter ook een aantal domeinen waarbij een groot gedeelte van de opvoeders niet of slechts beperkt zelfredzaam is. Op de domeinen huiselijke relaties, dagbesteding, financiën en sociaal netwerk scoren meer dan drie kwart van de ouders niet voldoende zelfredzaam. Op de domeinen geestelijke gezondheid en maatschappelijke participatie scoort meer dan 60% van de ouders niet voldoende zelfredzaam. Tabel 1 Zelfredzaamheid per ZRM domein (exclusief supplement ouderschap)
Domein Financiën
1 - Acute probleme n N N %
2 - Niet zelfredzaam N %
3 - Beperkt zelfredzaa 4 - Voldoende 5 - Volledig m zelfredzaam zelfredzaam N % N % N %
20
0
0%
2
10%
13
65%
3
15%
2
10%
19
0
0%
12
63%
3
16%
4
21%
0
0%
20
0
0%
1
5%
3
15%
5
25%
11
55%
20
0
0%
8
40%
9
45%
3
15%
0
0%
20
0
0%
4
20%
9
45%
7
35%
0
0%
20
0
0%
0
0%
4
20%
8
40%
8
40%
20
0
0%
0
0%
2
10%
3
15%
15
75%
20
0
0%
2
10%
7
35%
9
45%
2
10%
20
0
0%
5
25%
10
50%
5
25%
0
0%
20
0
0%
5
25%
7
35%
7
35%
1
5%
20
0
0%
0
0%
0
0%
2
10%
18
90%
Dagbesteding Huisvesting Huiselijke relaties Geestelijke gezondheid Lichamelijke gezondheid Verslaving Activiteiten dagelijks leven Sociaal netwerk Maatschapp participatie Justitie
De vier 18+ leerlingen voor wie een eigen ZRM is ingevuld scoren alle voldoende zelfredzaam op de domeinen justitie en verslaving. Drie van hen scoren voldoende zelfredzaam op lichamelijke gezondheid en één op huisvesting. Op alle overige categorieën scoren zij allen niet voldoende zelfredzaam. Wanneer we een gemiddelde score berekenen voor Orion College en voor Altra College blijkt dat opvoeders van Orion vaker minder zelfredzaam scoren op de domeinen dagbesteding en sociaal netwerk. Opvoeders van Altra scoren juist vaker lager op huisvesting, huiselijke relaties, geestelijke gezondheid en maatschappelijke participatie.
73
Bij 49% van alle scores op de domeinen scoren de ouders beperkt zelfredzaam of lager (tabel 2). Bij Altra was dit voor 45% van alle scores. Voor de vier 18+ leerlingen is dit 73%. Tabel 2 Totaal aantal scores op de zelfredzaamheidsdomeinen Score
N
%
Acute problematiek
0
0%
Niet zelfredzaam
39
18%
Beperkt zelfredzaam
67
31%
Voldoende zelfredzaam
56
26%
Volledig zelfredzaam
57
26%
Supplement ouderschap Van de 20 ouders zijn 18 ouders verantwoordelijk voor kinderen. Twee ouders zijn dit niet omdat hun kind 18 jaar of ouder is en zij geen jongere kinderen hebben. Voor deze 18 ouders is het supplement ouderschap ingevuld. Wat betreft het supplement ouderschap is op het domein sociale emotionele ondersteuning 78% van de ouders niet voldoende zelfredzaam. Op het domein lichamelijke verzorging is dit 56%, op het domein opvang 39% en op het domein scholing 28%. Tabel 3 Zelfredzaamheid per ZRM domein: supplement ouderschap
Domein Lichamelijke verzorging Soc.em onderst Scholing
1 - Acute probleme n N N %
2 - Niet zelfredzaam N %
3 - Beperkt zelfredzaa 4 - Voldoende 5 - Volledig m zelfredzaam zelfredzaam N % N % N %
18
0
0%
2
11%
8
44%
7
39%
1
6%
18
0
0%
8
44%
6
33%
2
11%
2
11%
18
0
0%
1
6%
4
22%
10
56%
3
17%
18
0
0%
1
6%
6
33%
11
61%
0
0%
Opvang Wanneer we naar de gemiddelde score voor Altra en Orion kijken scoren opvoeders van Orion vaker minder zelfredzaam op lichamelijke verzorging en opvang. Opvoeders van Altra scoren vaker minder zelfredzaam op scholing en sociaal emotionele ondersteuning. Bij 50% van alle scores op de domeinen van het supplement ouderschap scoren de ouders beperkt zelfredzaam of lager (tabel 4). Bij Altra was dit 48%.
74
Tabel 4 Totaal aantal scores op de zelfredzaamheidsdomeinen supplement ouderschap Score
N
%
Acute problematiek
0
0%
Niet zelfredzaam
12
17%
Beperkt zelfredzaam
24
33%
Voldoende zelfredzaam
30
42%
6
8%
Volledig zelfredzaam
5 - Volledig zelfredzaam 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
4 - Voldoende zelfredzaam
1 3
2
4
4
2
2 5
3
8 12
2
3 - Beperkt zelfredzaam
5
13
9
3 2
4
15
11 7
6
7 10
3
4
1
8
8
9
1
2 8
7
5
2 - Niet zelfredzaam
18
6
9
8
7
7
2
1
1
11 2
5
3
10
2
3
Figuur 1 Zelfredzaamheid per ZRM domein (inclusief supplement ouderschap)
2) Zelfredzaamheid per opvoeder De zelfredzaamheid per domein zegt nog niets over de totale zelfredzaamheid van een opvoeder. Hiervoor is het relevant te onderzoeken op hoeveel domeinen één opvoeder niet zelfredzaam scoort. De ZRM beslaat vijf maten van zelfredzaamheid: 1) acute problematiek, 2) niet zelfredzaam, 3) beperkt zelfredzaam, 4) voldoende zelfredzaam en 5) volledig zelfredzaam.
75
In figuur 2 staan het aantal domeinen waarop een opvoeder geheel niet zelfredzaam is (score < 3) (zonder supplement ouderschap). Er zijn 12 ouders (60%) die op minimaal twee domeinen niet zelfredzaam scoren. Twee ouders (10%) scoren op één domein niet zelfredzaam. De overige zes (30%) ouders scoren op alle domeinen beperkt zelfredzaam of hoger. Van de vier 18+ jongeren scoren drie op 6 domeinen en één op vier domeinen niet zelfredzaam.
Totaal 8
6
5
6 4
4
3
2
2
0 0
1
2
3
5
Figuur 2 Aantal domeinen < score 3
Bij Altra scoorde 65% van de ouders op minimaal twee domeinen niet zelfredzaam.
Veel opvoeders scoren echter ook beperkt zelfredzaam. In figuur 3 staan het aantal domeinen waarop een opvoeder beperkt zelfredzaam of niet zelfredzaam is (score < 4).
Totaal 5
4
4
3
3
3 2
3
3
2 1
1
1 0 0
1
4
5
6
7
8
10
Figuur 3 Aantal domeinen < score 4
Als de categorie beperkt zelfredzaam meegenomen wordt blijkt dat 17 opvoeders (85%) op minimaal vier domeinen beperkt zelfredzaam of lager scoren. Zij zijn dus op minimaal vier domeinen beperkt of niet zelfredzaam. Drie ouders (15%) zijn op één gebied beperkt zelfredzaam of lager en één ouder (5%) is op alle domeinen voldoende zelfredzaam. Van de vier 18+ jongeren scoort één op negen, scoren twee op acht en scoort één op zeven domeinen niet zelfredzaam. Bij Altra scoorde 95% van de ouders op minimaal twee domeinen beperkt of niet zelfredzaam.
De ouder- en kindadviseur die de ZRM’s heeft ingevuld merkt op dat de ernst van de problematiek in sommige gezinnen niet te vatten is in een ZRM. Zij geeft hiervoor het volgende voorbeeld; “In één van de casussen zorgt een oma van 75 jaar voor haar kleinkind. Haar kleinkind (leerling van Orion) is verslaafd geboren. Er is bij de leerling sprake van een lichte verstandelijke beperking (LVB) en psychiatrische problematiek. Hij is op dit moment enorm aan het experimenteren met drugs. Hij maakt schulden en hij is in aanraking gekomen met justitie. Er zijn grote zorgen om haar kleinzoon. Oma heeft haar leven verder echter keurig op orde. Zij heeft altijd gewerkt, is maatschappelijk zeer actief, heeft een betrokken netwerk, is niet verslaafd en heeft geen contact met justitie. Op de meeste ZRM domeinen scoort de oma zelfredzaam, zij scoort alleen laag op de domeinen huiselijke relaties en sociaal emotionele ondersteuning. De ZRM geeft niks weer over de complexiteit van problemen die er verder spelen in het gezin rondom de verslaving van de kleinzoon en zijn financiële en justitiële problemen die hiermee samenhangen. Kortom, de oma komt als zelfredzaam naar voren, terwijl volgens de ouder- en kind adviseur de ZRM niet de ernst van de problemen aangeeft die er wel spelen in het gezin.”
76
Naar aanleiding van dit voorbeeld kan voorzichtig geconcludeerd worden dat de problematiek in sommige gezinnen nog zwaarder is dan uit de ingevulde ZRM’s blijkt. Wanneer een meer gezinsgericht in plaats van persoonsgericht instrument gebruikt zou worden zou dit waarschijnlijk duidelijker naar voren komen. Supplement ouderschap: vier domeinen. In figuur 4 staan het aantal domeinen van het supplement ouderschap waarop een opvoeder geheel niet zelfredzaam is (score < 3). Tien van de 18 ouders (56%) scoren op geen van de domeinen van het supplement ouderschap niet zelfredzaam. Vijf ouders (28%) scoren op één domein niet zelfredzaam en drie ouders (17%) op minimaal twee.
15 10
10 5 5
2
1
0 0
1
2
3
(leeg) Bij Altra scoorden 11 van de 20 ouders (55%) op geen van de domeinen niet zelfredzaam en vijf (25%) op minimaal twee.
Figuur 4 Aantal domeinen < score 3
Veel opvoeders scoren echter ook beperkt zelfredzaam. In figuur 5 staan het aantal domeinen waarop een opvoeder beperkt zelfredzaam of niet zelfredzaam is (score < 4).
6 5 4 3 2 1 0
5 3
Als de categorie beperkt zelfredzaam meegenomen wordt blijkt dat er drie opvoeders (17%) zijn die op geen van de domeinen van het supplement ouderschap beperkt zelfredzaam of lager scoren. Drie opvoeders (17%) scoren op één domein en twaalf opvoeders (67%) op minimaal twee domeinen beperkt zelfredzaam of lager. Zij zijn dus op minimaal twee domeinen van ouderschap beperkt of niet zelfredzaam.
5
3 2
0
1
2
3
4
(leeg)
Figuur 5 Aantal domeinen < score 4
Bij Altra scoorden 12 van de 20 ouders (60%) op minimaal twee domeinen beperkt of niet zelfredzaam of er was sprake van acute problematiek. 3) Zwaartefactoren Bij het waarderen van een individuele ZRM-score moet je de zogenoemde zwaartefactoren meewegen (hebben van een zorgverzekering, cognitief vermogen, beheersing van Nederlandse taal en verantwoordelijkheid voor kinderen). Deze beschouw je in relatie tot de zelfredzaamheid van de opvoeder.
77
Aangezien deze resultaten meerdere opvoeders betreffen wordt hieronder een globaal overzicht van de aanwezigheid van de zwaartefactoren gegeven.
Zorgverzekering. Bij 19 opvoeders (95%) is een zorgverzekering aanwezig en bij één ouder (5%) is dit niet bekend. Cognitief vermogen. Bij negen van de 20 ouders (45%) vormt het cognitief vermogen geen belemmering voor de ouder. Bij negen (45%) vormt dit wel een belemmering en bij twee opvoeders (10%) moet dit nader onderzocht worden. Taal. Bij 14 ouders (70%) vormt de taal geen belemmering voor de opvoeder. Bij de overige zes ouders (30%) vormt dit wel een belemmering (spreken / lezen / schrijven / verstaan). Verantwoordelijkheid voor kinderen. 18 van de 20 ouders (90%) zijn verantwoordelijk voor oudere kinderen (de leerlingen van het Orion). Vijf (25%) zijn er daarnaast verantwoordelijk voor jongere kinderen.
Conclusie en aanbeveling Op vrij veel domeinen van de ZRM scoort een groot tot zeer groot gedeelte van de opvoeders niet of niet voldoende zelfredzaam. Op zes domeinen is 60% tot 100% van de opvoeders niet voldoende zelfredzaam. De problematiek ligt vrijwel altijd op het domein huiselijke relaties (beperkt of niet zelfredzaam), dagbesteding (veelal niet zelfredzaam), financiën (veelal beperkt zelfredzaam) en sociaal netwerk (beperkt of niet zelfredzaam). Dit komt veelvuldig voor in combinatie met problematiek rondom geestelijke gezondheid en maatschappelijke participatie. Wat betreft ouderschap is ook een groot gedeelte van de opvoeders niet voldoende zelfredzaam, met veel problematiek op het gebied van sociale emotionele ondersteuning, regelmatig in combinatie met problematiek op het gebied van lichamelijke verzorging. Wat opvalt is dat er maar één opvoeder is die op alle domeinen voldoende zelfredzaam scoort. 85% van de opvoeders scoort op minimaal vier domeinen beperkt zelfredzaam of lager. 60% van de opvoeders scoort zelfs niet zelfredzaam op minimaal twee domeinen. Dit komt overeen met het onderzoek op het Altra College en geeft de complexiteit van de problematiek aan. Hier komt nog bij dat Orion ook een aantal leerlingen van 18 jaar of ouder op school heeft, waarvan de vier uit dit onderzoek allen op minimaal zeven van de 11 domeinen niet zelfredzaam scoren. Op basis van deze kleine steekproef, aangevuld met de informatie uit het onderzoek naar Altra kan geconcludeerd worden dat het speciaal onderwijs een plek is waar men contact heeft met een grote groep multiproblemgezinnnen. Om het schoolsucces van de leerlingen te vergroten is het dan ook aan te bevelen dat de hulpverlening op deze scholen zich niet alleen op de leerling maar daarnaast ook op de gezinnen en opvoeders richt.
Sanne Pronk, 9 juni 2014
78
