Verandering van Tijdperk: Wat betekent dat voor jullie? Nyenrode, 28 September 2015
twitter.com/janrotmans
We leven niet in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken
Laatste Kantelperiode • Industriële revolutie • Modernisering samenleving • Machtswisseling
19de Eeuw
vs
21ste Eeuw
industriële revolutie
digitale revolutie
angst voor machines
angst voor robots
langdurige onrust
steeds meer onrust
sociale ongelijkheid
sociale ongelijkheid
Marx
Piketty
Verschillen
snelheid, omvang, impact, complexiteit is een paar duizend keer groter dan in de 19de eeuw
Europa bevindt zich nu weer in een kantelperiode
Kantelperiode 1. samenleving wordt decentraal en bottom-up 2. economie wordt decentraal en circulair 3. nieuwe macht ontstaat
Samenleving 3.0
Overgang naar Samenleving 3.0 Opbouw van
Voorontwikkelingsfase
Doorontwikkelingsfase
Samenleving 3.0
Kantelperiode
Verticaal
Horizontaal
Centraal
Decentraal
Top-down
Bottom-up
We zitten hier
Tijd
Kantelperiode • traditionele grote bedrijven vallen om • overheid op zoek naar nieuwe rol
• brancheorganisaties verdwijnen • angst en wantrouwen bij burgers
Chaos
Bezorgde huisartsen spijkeren manifest op het ministerie
manifest van de Bezorgde Huisarts: het roer moet om! gesteund door 7.828 van 11.345 huisartsen in Nederland
Thuiszorg bezet Stadhuis Borculo
Thuiszorgmedewerkers zijn boos op gemeente
Studenten bezetten het Maagdenhuis is Amsterdam
weg met het rendementsdenken in het onderwijs!
Boze Groningers Protesteren Tegen Gaswinning
Groningen als pinautomaat van de Randstad
Burgerinitiatief Ons Geld
wil het taboe doorbreken op geldschepping
Systeemwereld vs Leefwereld Systeemwaarden
Menswaarden
doelmatigheid
aandacht / tijd
efficiency
vertrouwen
controle, beheersing
ruimte
regelzucht
keuzevrijheid
kosten / baten
kwaliteit
Efficiency Samenleving rationeel, bureaucratisch, anoniem, complex, afstandelijk
koude kille afrekenwaarden als rendement en efficiency alles moet worden gemeten en gecontroleerd gebaseerd op gestold wantrouwen mensen zijn vervreemd van deze koude, kille efficiencysamenleving
on(t)menselijke samenleving
Oude Samenleving
Nieuwe Samenleving
centraal
decentraal
top-down
bottom-up
grote organisaties
slimme, platte organisaties
systemen & structuren
mensen & initiatieven
vast & star
vloeibaar & flexibel
overheid regisseert
overheid faciliteert
Transitie = Omwenteling grote omwentelingen ontstaan vaak uit kleine initiatieven van kleine groepjes individuen die een andere weg inslaan
Paradigma Wisseling oude paradigma
nieuwe paradigma
exploitatie
co-operatie
structuren
mensen
waarde ontlenen
waarde creëren
lineair
cyclisch
Structuurwisseling oude structuur
nieuwe structuur
verticaal
horizontaal
hiërarchisch
netwerken
top-down
bottom-up
centraal
decentraal
Sturing wisseling oude sturing
nieuwe sturing
centrale sturing
netwerksturing
controle
ruimte
zekerheid
onzekerheid
regisseren
faciliteren
Participatiesamenleving is geen hype maar een stap naar nieuwe vorm van democratie
Transitie = Machtswissseling
regime is bestaande macht met gevestigde belangen niche is opkomende macht vanuit nieuwe belangen
Macht ‘ gemakkelijker te verwerven, lastiger uit te oefenen en eenvoudiger te verliezen ’ Moisés Naím
Nieuwe Macht opkomende middenklasse tornt aan traditionele instituties kennis, netwerken, sociale media
micromacht
Transitie = Sociale Ongelijkheid
transitie leidt in eerste instantie tot meer ongelijkheid voorhoede heeft lusten, achterhoede heeft lasten
Traditionele Sectoren in Transitie Energie
van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam
Welzijn
van zorgen voor naar zorgen dat
Bouw
van aanbod & product naar vraag & dienst
Zorg
van doelmatig & efficiënt naar mensgericht
Onderwijs
van organisatie centraal naar leerling centraal
Burger Initiatieven
Broodfondsen
Lokale energiemaatschappijen
Lokale zorg coöperaties
Explosieve Groei van Coöperaties
Economie 3.0
Oude Economie vs Nieuwe Economie banken
financiële coöperaties
energiebedrijven
google, tesla, van de bron
taxibedrijven
Uber
hotelketens
Airbnb
boekenwinkels
Amazon
platenmaatschappij
Itunes
Disruptief Bedrijf Uber Uber geeft de klant keuzevrijheid transparantie betere prijs
en verspilt minder middelen
Uber verandert vervoersketen Uber rush
[supersnelle koeriersdienst]
Uber eats
[versproducten & maaltijden]
Uber essentials
[vervoer medicijnen]
Uber cargo
[vervoer bedrijfsleven]
Uber mover
[verhuizingen]
Uber Digitaal Platform
Uber verbindt chauffeurs aan passagiers
technologie democratiseert decentraal maken van geld, data, kennis, zorg, muziek, energie films, verzekering, boeken, reizen, educatie
Economische Kanteling 1. industriële productie digitaliseert internet of things, cloud technologie, robotisering
alles kan slim met elkaar communiceren combinaties van hoofd-, hand-, machine-, robotwerk zelforganiserende fabriek
Economische Kanteling 2. makersbeweging rond de 3D-printer wie dingen maakt en hoe we dingen maken verandert
digitalisering van het productieproces alles kan op een PC worden gemaakt unieke productie op lokale schaal
3D-Printer Verandert Bouwwereld van massaproductie naar productie door de massa voorraadbeheer, distributie, productie op locatie open source co-creatie ontwerpomgeving unieke nieuwe bouwproducten op maat
Nieuwe Maakindustrie nieuwe industriële revolutie digitale revolutie in de maakindustrie fundamentele verandering van:
hoe wij dingen maken en vooral wie het maakt álles kan op een pc worden gemaakt! iedereen wordt producent
Economische Kanteling 3. decentrale, schone energie (opslag) slim combineren van energiestromen op lokale schaal
cascade van energieniveaus, van huis tot stad en regio accu van elektrische auto laat wasmachine draaien buurtbatterij in Etten-Leur
Economische Kanteling 4. circulaire economie & bio economie sluiten van kringlopen van grondstoffen en afval
productie op basis van groene grondstoffen van bezit van product naar gebruik van dienst
Economie 3.0 deeleconomie
digitale economie
circulaire economie maker-economie
robot-economie
bio- en groene economie
Consument 3.0 autonoom
pro-actief
prosument
fabricent
energieleverancier
ontwikkelaar
bouwer
ontwerper
hotelier
filmer
Nieuwe Economie is ‘booming’ Clean Tech Industry snelst groeiende industrie in de wereld
300 miljard dollar in 2012 - 30% groei t.o.v. 2011 China Duitsland VS Italië Nederland
$ 60 miljard $ 45 miljard $ 40 miljard $ 17 miljard $ 5 miljard
Nieuwe Economie in Europa Cruciaal voor Europa Potentieel 22 miljoen Europeanen betrokken in 2013: 2 - 4% van de totale werkgelegenheid in 2020: 5-10% van de totale werkgelegenheid
Duitsland is koploper Denmark presteert zeer goed Engeland verbetert Nederland is pas gestart en haakt aan
Nieuwe Economie in Nederland Nieuwe Economie
= ca. 2-4% van BNP
in 2025 10% - 20% bij 15% groei per jaar in 2030 25% - 50% bij 15% groei per jaar
Clean Energy Technology growth rates per country
Rendement van Nieuwe Economie elke euro geïnvesteerd in de groene economie levert 3 euro rendement op voor economie
elke euro geïnvesteerd in de zwarte economie kost de samenleving 2 euro PBL, 2013
Mythe van Start-ups
75% van start-ups redt het niet 90% van start-ups verdient geld niet terug
Starters per gemeente
Voorbeelden van de Nieuwe Economie
Fossiel Mausoleum
Transitie Sturing
Theoretische Principes ruimte creëren voor niches
emergentie
variatie en selectie
diversiteit & coherentie
niches van macht voorzien
co-evolutie
verschillende schalen
interacties, feedbacks
anticipatie en adaptatie
zelforganisatie
Transitie Aanpak creëren van innovatieruimtes voor radicale innovatie koplopers samenbrengen in innovatieruimtes vanuit visie portfolio aan transitie-experimenten starten
opschalen van succesvolle transitie-experimenten
Transitie Sturing Cyclus transitie arena
evaluatie, monitoring sociaal leren
visie, paden, transitie agenda
transitie experimenten
Verschillende Arena’s Markt Arena - korte termijn - efficiency - groei/rendement
Politieke Arena
Transitie Arena
- korte / midellange termijn
- lange termijn
- peloton - incrementele veranderingen - probleem- en doel georiënteerd
- koplopers, verbinders - systeem innovatie - probleem / doel zoekend
Transitie Beleid faciliteren / stimuleren - creëren van ruimte voor radicale innovatie - wegnemen van barrières
- verbinden van oude en nieuwe spelers - stimuleren van financiële arrangementen
Transitie Beleid uitdagen markt, mobiliseren samenleving fase 1 zoeken, leren, experimenteren fase 2 selecteren, opschalen fase 3 integreren in primaire beleidsproces
koplopers, verbinders, kantelaars
Wat betekent dat voor bedrijven?
Bedrijven in Transitie Philips transformeert tot zorgbedrijf DSM transformeert tot fijn/biochemie schoonmaakbedrijf stapt in de zorg energiebedrijven gaan in verzekeringen
Typologie van bedrijven
30-9-2015
3 van 5 bedrijven sneuvelen in kantelfase van transitie
Survival of the Fittest niet de grootste bedrijven overleven, ook niet de slimste bedrijven, maar
de meest adaptieve bedrijven
Transitie Strategie Duale Strategie ontwikkel schaduwlijn binnen bedrijf experimenteer met nieuw verdienmodel zoek samenwerken nieuwe partners
Transitie Fasen binnen een Bedrijf Organisatie 3.0
Stabilisatie
Versnelling
uitvoering
DNA
Kantelpunt Voorontwikkeling
strategie / missie
bewustwording
tijd
Bouw Bedrijf 3.0 verdient niet zozeer geld met bouwen maar met het faciliteren van de klant
decentrale energie telecommunicatie interieurinrichting
Energie Bedrijf 3.0 verdient niet zozeer geld met energie maar met het faciliteren van de klant
energiebesparing smart grids wijk/buurt niveau
Zorg Bedrijf 3.0 verdient niet zozeer geld met zorg maar met het faciliteren van de klant
van 100% naar 20% zorg helpen met netwerk ontwikkelen helpen met scholing & baan zoeken
Wat betekent dat voor overheid?
Aanhaken of Afhaken aanhaken of contact verliezen met samenleving
30 jaar geleden hoe krijgen wij als overheid burgers en bedrijven mee?
nu hoe krijgen wij als burgers de overheid mee in transitie?
Faciliterende Rol voor Overheid
faciliterende overheid organiseert niet alles zelf maar
maakt mogelijk dat anderen het kunnen organiseren
Faciliterende Rol voor Overheid richting geven
& innovatieruimte bieden
Richting Geven richting geven duidelijke, ambitieuze kaders stellen opstellen van heldere spelregels afstemmen van ontwikkelingen in samenhang
Praktisch selecteer scherp met wie je werkt ga alleen in zee met organisaties 3.0 stop met clubs die niet aan spelregels voldoen
Ruimte Bieden innovatieruimte bieden mentale ruimte, juridische ruimte, organisatorische ruimte
belemmeringen wegnemen
ongedachte coalities stimuleren niet alles zelf willen organiseren, maar het mogelijk maken dat anderen het zelf kunnen organiseren
hoe de transitie te versnellen?
Kennis mobiliseren in regio
kennis & innovatie op regionale schaal organiseren
Schaalniveaus verbinden circulaire economie: regionale schaal Westland, Haven, Achterland
maker economie:
stedelijke schaal in steden / innovatiehubs
digitale economie:
lokale schaal buurt- en wijkniveau
Nieuwe Combinaties Stimuleren 3D-Printer
maritieme industrie
app-ontwikkeling
containertransport
bioraffinage
biopolymeren in Haven
maakindustrie 3.0
Stadshavens
elektron. afvalverwerking
Stadshavens
http://www.agro-chemie.nl/assets/sites/3/Green-Chemistry-Campus-2.jpg
Investeren hardware Silicon Valley
miljarden overheidsinvesteringen de ondernemende staat, Mazzucato (2015)
Zuid-Korea
mobiele infrastructuur 1000 x sneller mobiel internet in 2020
Investeren software sociale innovatie 75% van innovatiesucces is sociaal slimmer, flexibeler, dynamisch organiseren
competentie ontwikkeling
co-creatie, co-productie, verbinden vaardigheden voor de nieuwe economie
Faciliteren makelen en schakelen Eindhoven
Strijp-S succes faciliteren van start-up communities
ASML gestart met veel subsidiegeld
New York
3D-printing stad datamanager en visie
Radicale Innovatie Stimuleren 5 innovatiecampussen voor radicale innovatie [à la RDM] 3D-printing voor maritieme industrie digitale logistiek afvalverwerking en grondstoffenproductie maakindustrie
Onderwijs Hervormen innovatie-campussen voor maakindustrie 3.0 combinaties van leren, werken, ondernemen makerwerkplaatsen als ‘living labs’ duurzaamheid als vertrekpunt voor nieuwe fabrieken Leerpark Dordrecht, RDM-campus
Wat betekent dat voor professionals?
Competentieontwikkeling nieuwe kwaliteiten voor professional
niet voor maar met mensen werken nieuwe kwaliteiten voor gemeente ambtenaren
verbinden, schakelen, faciliteren
Ambtenaar 3.0 zit niet meer achter zijn bureau maar trekt de wijk/buurt in heeft een loket in de wijk/buurt
Competenties voor Zorg 3.0 denken vanuit mensen mensen kunnen activeren mensen autonomie teruggeven inspelen op vragen van mensen
Professionals voor Zorg 3.0 kunnen verbinden kunnen netwerken kunnen met groepen & vrijwilligers omgaan zijn activerend, coachend en dienend
Transitie Fasen van een Individu Competent Individu
Stabilisatie
Versnelling
onbewust bekwaam
bewust bekwaam
Kantelpunt Voorontwikkeling
bewust onbekwaam
onbewust onbekwaam
tijd
Systeemtransitie = Persoonlijke transitie elke systeemtransitie vraagt om een organisatorisch transitie. Elke organisatorische vraagt om een persoonlijke transitie
Een persoonlijke transitie vergt het overwinnen van angst. Existentiële angst om te verliezen wat je hebt, zonder te weten wat je krijgt
Wat te Doen Morgen? niets reflecteren op laatste paar jaar bewust onbekwaam of onbewust onbekwaam? geschikt als verbinder, facilitator, stimulator? hanteert u nog wereldbeeld van command-and-control?
Reflectie & Reflexiviteit reflectie spiegel eigen aanpak en niet op basis van mening anderen
reflexiviteit waarom doe ik de dingen zoals ik ze altijd gedaan heb?
Kairos & Chronos chronos chronologische tijd jaagt ons op
kairos kwaliteits tijd verrijkt ons
Omdenken
Het dagelijkse nieuws: DWDD aanslagen weersextremen incidenten
events trends structuur tijdsgeest
machtsverhoudingenn wetgeving paradigma’s demografie klimaatverandering sociale verhoudingen
duurzaam ondernemen economische conjunctuur duurzame levensstijl liberalisering privatisering
Denk van Buiten naar Binnen
Denk in termen van en / en
Denk niet direct oplossingsgericht
Denk gelaagd: macro, meso, micro
Omdoen
Subtiel en Licht Sturen
Leer Genieten van Weerstand
Leer schaken op drie schaakborden
Drie Schaakborden omgeving organisatie
individu
Denk in coalities van drietallen
Kantelaar, Verbinder, Koploper Koploper: inhoudelijk gedreven Verbinder: empatisch, ego niet voorop
Kantelaar: organisatorisch gedreven, systeembreker
Wat kun je nu doen als ‘change-agent’?
Visie-Strategie-Actie persoonlijke visie ontwikkelen voor komende 5 jaar veranderstrategie ontwikkelen en uitvoeren keten van acties ondernemen op verschillende niveaus zoeken-leren-experimenteren
Inzichten innovatieruimte nemen en actief gebruiken medestanders zoeken en een transitieteam formeren
organiseer je eigen rugdekking ga op zoek naar waar positieve energie zit probeer druk uit te oefenen van buiten af
Inzichten ga om de weerstand heen en er niet dwars doorheen
geen breed draagvlak maar smal en diep draagvlak creëer druk van binnen uit én van buiten af hoe subtieler en slimmer hoe beter schaak op meerdere schaakborden tegelijk
succesvolle ‘change-agents’ overwinnen alle soorten weerstanden
Wat betekent dat voor jullie?
Dienend Leiderschap persoonlijk leiderschap
faciliterend leiderschap pro-actieve houding lef, moed, visie
authenticiteit
Leiderschap Gevraagd leiderschap 3.0 richting geven ruimte bieden
Nieuw Tijdperk, Nieuw Leiderschap in periode van chaos en instabiliteit is leiderschap belangrijker dan ooit
leiderschap 3.0: vanuit nieuwe waarden
bezieling, vertrouwen, ruimte, visionariteit
Ode aan de Vernieuwers “ Op degenen die het anders zien. Die niet gek zijn op regeltjes en geen respect hebben voor de stand van zaken. Je kunt ze napraten, tegenspreken, ophemelen of omlaaghalen. Het enige wat je niet kunt is om ze heen. Want zij brengen verandering, brengen Nederland verder. En waar sommige mensen malloten zien, zien wij genieën. Omdat de mensen die gek genoeg zijn om te denken dat ze Nederland kunnen veranderen, degenen zijn die het doen ”
Literatuur Paul Mason
‘Postcapitalism’
Mariana Mazzucato
‘De ondernemende staat’
Moises Naim
‘Het einde van macht’
Salim Ismail
‘Exponential organizations’
Grin, Rotmans, Schot
‘Transitions to Sustainable Devel.’
