Veiligheid. De bijdrage van ONRI-bureaus aan integrale veiligheid voor mens en natuur

WT 228-081 boekje_06.qxd

08-10-2003

13:19

Pagina 2

Veiligheid De bijdrage van ONRI-bureaus aan integrale veiligheid voor mens en natuur

INHOUDSOPGAVE

Woord vooraf

Pagina

2

Leeswijzer

3

Afbakening

3

ONRI & veiligheid

4

Breedte en diepte

6

1

Veilig wonen en recreëren

8

2

Veilig werken

3

Brandveiligheid

10

4

Veiligheid van de ruimtelijke inrichting

11

5

Veiligheid van industriële activiteiten

12

6

Milieu

13

7

Transportveiligheid

15

8

Beheersing van natuurgeweld

16

9

Sociale veiligheid

17

Colofon

19

9

ONRI Organisatie van advies- en ingenieursbureaus Postbus 30442

BIJLAGEN

Antwoordformulier

2500 GK Den Haag telefoon 070 31 41 868 telefax

070 31 41 878

email

[email protected]

internet www.onri.nl ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 4

Woord vooraf

Colofon

voorjaar 2003

INHOUDELIJKE SAMENSTELLING EN TEKSTEN

Volendam, Enschede, Moldau en Maas

ONRI-commissie Veiligheid

Volendam, Enschede, Moldau en Maas; tot voor enkele jaren waren dit neutrale topografische termen. Maar een brand, een industrieramp en (bijna-) overstromingen hebben deze

CONCEPT, TEKSTEN EN COÖRDINATIE

plaatsen op de calamiteitenkaart geplaatst. Evenals bekende voorbeelden als de Zeeuwse

ir. Cees Eijkelenkamp en drs. Willem van den Elzen

delta, de Titanic, de Twin Towers en ontelbare bijna-rampen als het inmiddels beruchte Parkeerdek en wellicht duizenden andere verborgen tijdbommen. In deze brochure wil ONRI,

CORPORATE DESIGN

de brancheorganisatie van advies- en ingenieursbureaus de beleidsmakers en andere

Made of Man, visual identity under construction, Rotterdam

opdrachtgevers bewust maken van het belang van een integrale visie op veiligheid en een mogelijke aanpak ervan met de veiligheidsmatrix.

FOTOGRAFIE

Photodesign de Groot, Uden

’Je kunt regelen wat je wilt, maar uiteindelijk ontbreekt de

DRUK

Drukkerij Zeeland, Zeeland

capaciteit en het geld om alles te handhaven.’ Het is niet mogelijk om alle calamiteiten te voorkomen, zoals onder meer betoogd door wethouder René Paas van Groningen die ook voorzitter is van de VNG-commissie Veiligheid. Tijdens een ONRI-ledenvergadering zei hij: ’Je kunt regelen wat je wilt, maar uiteindelijk ontbreekt de capaciteit en het geld om alles te handhaven.’ Maar vele partijen - politiek, bestuur, bedrijfsleven en vooral het grote publiek - zijn ervan overtuigd dat er een goede inventarisatie moet zijn van risico’s. En dat deze uitmondt in een effectieve aanpak waarbij niet één of enkele betrokkenen met routineoplossingen komen maar waarbij alle betrokkenen werken aan een integrale aanpak van alle facetten van veiligheid. In de praktijk zal het bij de inrichting en het beheer van de gebouwde en natuurlijke omgeving steeds vaker voorkomen dat vooraf een veiligheidseffectrapportage en vroegtijdig overleg nodig is tussen bestuurders en belanghebbende partijen. Het gaat dan niet alleen om de direct belanghebbenden op korte termijn, maar juist ook om toekomstige belanghebbenden: degenen die economisch en maatschappelijk iets willen met de betreffende zaak en het gebied in de komende tien, twintig of dertig jaar. Advies- en ingenieursbureaus die lid zijn van ONRI leveren belangrijke bijdragen aan het veiliger maken van de wereld. Ze kunnen een integrale risicoanalyse maken van programma’s en projecten, waarbij wensen en eisen van bevolking en bedrijfsleven afgewogen zijn; van overheid en bestuur, van wetgeving en handhaving, van theorie en praktijk. Op deze manier hoopt ONRI met u bij te dragen aan het voorkomen van rampen en het verminderen van risico’s.

2

ONRI / Veiligheid

19

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 6

Leeswijzer Voorbeelden van werkzaamheden van advies- en ingenieursbureaus op het gebied van veiligheid

VEILIGHEIDSEFFECT

ANALYSE

PREVENTIE

SNELLE ACTIE

HULPVERLENING

NAZORG

Na een korte afbakening van de termen risico, veiligheid en beveiliging maken we in

EVALUATIE

’ONRI en Veiligheid’ expliciet onze positie duidelijk. Daarna volgt in ’Breedte en Diepte’

RAPPORTAGE

een inleiding in de veiligheidsmatrix. veilig wonen

planstudies

en recreëren

toets

detectie-, alarmering-,

voorlichting

bouwbesluit

ontruimingsoplossingen

consumenten

risicoatlas

In de negen hoofdstukken daarna kiezen wij steeds vanuit één van de aandachtsgebieden van veiligheid de contextbenadering. Steeds lichten we ’het eigene’ van het betreffende

veilig werken

brandveiligheid

veiligheid van de ruimtelijke inrichting

RI&E

cpr-toetsing

haalbaarheids-

V&G-plan;

facility management;

inspecties

V&G-coördinatie

ongevals-

ontwikkeling

gebied uit, waarna we de andere gebieden er aan de hand van voorbeelden bij trekken en

onderzoek;

middelen

enkele voorbeelden geven van afwegingen die we moeten maken. Ze kunnen afzonderlijk

schade-

gelezen worden, maar de integrale aanpak wordt pas duidelijk als ze gecombineerd worden

afwikkeling

met andere gebieden.

explosie-

brand

noodplan,

fire safety

veiligheid

concepten

training

engineering

brzo

studie

Afbakening

toezicht en inspecties

monitoring

beleids-

op de uitvoering van werken

incidenten

advisering

veiligheids-

best

duct van de kans op een gebeurtenis en de gevolgen van die gebeurtenis. Gebeurtenissen

management

practices

die kunnen leiden tot letsel en/of schade vinden hun oorzaken in menselijk handelen, in

bestuurlijke

ontwikkeling

natuur (natuurgeweld). Om zo veel mogelijk vrij te zijn van risico kunnen we de kans op een

ondersteuning;

normen

gebeurtenis reduceren (preventie) of het gevolg van de gebeurtenis beperken. Dit laatste

RISICO’S

Eerst een korte afbakening. Letterlijk is veiligheid het vrij zijn van risico’s. Risico is het proveiligheid van

hazop-studie

proceskeuze

recovery-

calamiteitenplan

systemen

industriële activiteiten

zaken - zowel blootstelling aan stoffen, als de energie van machines en apparaten - en in de milieu

MER-studie

locatieverkenning

transportveiligheid

RAMS

gevaarlijke stoffen

coördinatie gevolgenbestrijding

publieks-

kan op twee manieren: door herstel (recovery) van de gebeurtenis of door bescherming van

voorlichting

de risicodrager.

beheer systemen vervoersmanagement

gegevens-

Wat kunnen ONRI-advies- en ingenieursbureaus hieraan bijdragen? De werkzaamheden van

verzameling,

de leden hebben als gemeenschappelijke noemer ’inrichting en beheer van de gebouwde en

-registratie en

natuurlijke omgeving’. Veiligheid is onlosmakelijk verbonden aan het proces van inrichting

-analyse;

en beheer van gebieden, bouwwerken, gebouwen en installaties. Veiligheid is daarbij het

rapportage- en

voornaamste bestanddeel, vrij snel gevolgd door efficiency en comfort.

beleidsadvisering SAFETY EN SECURITY beheersing van

risicoanalyse

simuleren

Staan alle soorten risico’s gelijk? Nee. De beperking van veiligheidsrisico’s tot letsel en scha-

coördinatie opruiming

de verdient een nadere beschouwing.

en toetsen

natuurgeweld

Letsel betreft mensen en dieren. Schade betreft zaken - onroerend en roerend, het landsociale veiligheid

stedelijk

beveiligings-

plan

concepten

onderhoudsmanagement

coördinatie

schap, water, lucht, bodem, planten - en overige goederen (in de juridische betekenis: denk

onderzoek

aan goederenrechten, geld). Het is gebruikelijk bij veiligheid de mens en de natuur te willen beschermen. Het beschermen van zaken en rechten behoort tot de competenties van de beveiliging. Het Engels kent een helderder taalkundig onderscheid tussen safety (veiligheid) en security (beveiliging). Wij houden aan het onderscheid vast, en kiezen voor veiligheid (safety) als thema, hoewel in de praktijk zal blijken dat de gebieden veiligheid en beveiliging elkaar sterk beïnvloeden. Dit is overigens altijd zo geweest, maar sinds ’11 september’ pregnanter. Sindsdien lijkt onderscheid tussen veiligheid en beveiliging irrelevant: wie de national security wil waarborgen lijkt zich evenzeer druk te moeten maken over constructies, vluchtwegen, brandwering, hulpverlening enzovoort. En wie een gezond, comfortabel gebouw wil ontwerpen lijkt zich zelfs druk te moeten maken over de mogelijkheid van totale vernietiging van het gebouw. Enige afbakening blijft nodig om de dingen in perspectief te blijven zijn.

18

ONRI / Veiligheid

3

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 8

ONRI & Veiligheid

9

Sociale veiligheid

DOELSTELLING

Veiligheid voor mens en natuur houdt niet op bij letsel- of schadepreventie. De menselij-

De Commissie Veiligheid van ONRI heeft zich bij de oprichting het volgende doel gesteld:

ke behoefte aan sociale veiligheid is evident. Goederen en informatie dienen gespaard te blijven van verlies, diefstal, beschadiging of vernietiging. Mensen dienen zich zeker te voe-

A

Het bevorderen dat bij de opdrachten waarin ONRI-leden participeren herkenbaar

len in hun omgeving, zonder onnodige belemmeringen of bedreigingen van welke aard dan

rekening gehouden wordt met de veiligheid voor mens en natuur. Gevaarlijk zijn

ook. Advies- en ingenieursbureaus dragen bij aan het brede en veelzijdige stelsel dat in

daarbij die gebeurtenissen waarbij door menselijk handelen, blootstelling aan stof-

Nederland sociale veiligheid moet waarborgen. Van meldkamers tot bankkluizen. Van

fen, de energie van machines en apparaten en natuurgeweld letsel bij de mens of

radiosystemen tot besparingsoplossingen. Van beveiligingsplannen tot magazijnsystemen.

schade aan de natuur optreedt. ONRI leden tonen aan dat ze zich in hun adviezen

Van inbraakwerende gevels tot verlichting van de openbare ruimte. Van dag- en nacht-

onderscheiden op het gebied van integrale veiligheid door gezamenlijke expertise,

routes door leefgebieden tot vluchtroutes en compartimentering in gebouwen.

waar het de inrichting en het beheer van de gebouwde en natuurlijke omgeving betreft.

In en om huis en op het werk treffen we voorzieningen om goederen en informatie te beschermen. Openbare gebouwen zijn in hoge mate kwetsbaar voor inbraak, vandalisme en

B

Anderzijds vormden de leden een aanspreekpunt voor beleid en regelgeving waar

brandstichting. Bij het vinden van verbeteringen gaan techniek, menselijk gedrag, inrichting

het de expertisevelden van de ONRI-bureaus aangaat. Hierbij gaat het er om de

van de ruimte en organisatie hand in hand. Advies- en ingenieursbureaus zijn economisch

risico’s van gevaarlijke gebeurtenissen en situaties inzichtelijk te maken, te letten

onafhankelijk ten opzichte van fabrikanten, leveranciers en bouwers van systemen.

op mogelijkheden tot preventie van gevaarlijke gebeurtenissen en situaties, en te

Daardoor zijn deze adviezen ook onafhankelijk. Voor consumenten, bedrijven en de overheid

letten op mogelijkheden tot gevolgenbeperking voor mens en natuur.

kan dit een reden zijn om adviesbureaus in te schakelen als het gaat om veranderingen van wonen, werken en recreëren.

KENNISUITWISSELING TUSSEN VAKAFDELINGEN

Veiligheid is zo fundamenteel voor de hele samenleving en vooral voor het werk van de aangesloten ingenieursbureaus dat kennis van veiligheid ingebed is in alle vakafdelingen van ONRI. De brancheorganisatie stimuleert zo veel mogelijk het hanteren van dezelfde methoden en standaards.

Concentratie van personen, bijvoorbeeld in metro en treinen, leidt tot veiliger transport, maar ook tot een grotere gevoeligheid voor vandalisme en terrorisme, en soms een toegenomen subjectieve onveiligheid, zoals na een treinramp.

ONRI bureaus zijn gezamenlijk de optelsom van

projectmatige aanpak

procesmatige borging

van verbeteringen

van wat goed is

De openbare ruimte roept veel meer vragen op dan alleen die omtrent de verblijfs- of verkeersfunctie. Sociale veiligheid, het figuurlijk begaanbaar houden van de openbare ruimte,

ontwerpers van nieuwe veiligheidsconcepten

constructeurs van wat

behoort evenzeer tot de opgaven voor advies- en ingenieursbureaus als het letterlijk

zich als veilig bewezen heeft

begaanbaar maken van de kale ruimte. Hiervoor vinden ze onderscheidende oplossingen, in nauwe samenwerking binnen de branche tussen professionals die weten welke interacties in

samenstellers van delen generalisten

<>

beheerders van het geheel

de openbare ruimte plaatsvinden.

specialisten

Advies- en ingenieursbureaus hebben brede en diepgaande ervaring in industrie en logistiek. Die kennis is geworteld in de techniek en uitgegroeid tot in de puntjes, waar kennis van men-

oordeelsvormers en

onderzoekers en

sen en processen het verschil maken tussen minimale prestaties ’het werkt’ en betrouwbare

beleidsbeïnvloeders

beleidsvoorbereiders

systemen ’het werkt en zal blijven werken’. Betrouwbaarheid van levering van een product dat in een levensbehoefte voorziet (voedingsmiddel, medicijn) kan een factor zijn in de

innovators

toepasser

bestaanszekerheid. Het effect op groepen mensen kan vergelijkbaar zijn met dat van meer acute veiligheidsrisico’s. Informatienetwerken leveren een vitale functie die te vergelijken is

enzovoort

enzovoort

met die van traditionele verbindingen over land, op het water en in de lucht. Advies- en ingenieursbureaus leveren met complete business units, specialistische teams of individuele experts bijdragen aan de digitale economie. Er zijn meer voorbeelden te noemen waarbij de gebouwde en natuurlijke omgeving bijdraagt aan sociale veiligheid. Ze vallen slechts buiten het onderwerp van deze brochure, niet buiten de blik van ONRI-leden.

4

ONRI / Veiligheid

17

ONRI / Veiligheid


8

08-10-2003

13:19

Pagina 10


AANSPREEKPUNT

Naast het stimuleren van herkenbare aandacht voor veiligheid door leden (via interne Bij inrichting en beheer van de gebouwde en natuurlijke omgeving is bescherming tegen

communicatie) maakt ONRI zich extern bekend bij de overheid en normerings-, waarbor-

natuurlijke invloeden bijna altijd aan de orde. De kennis die hierover in Nederland is verza-

gings- en keuringsinstituten, als aanspreekpunt voor de branche waar het gaat om:

meld is toonaangevend in de wereld. Nederlandse advies- en ingenieursbureaus behoren daadwerkelijk in omzet gemeten tot de grootste exporteurs van kennis over onder meer

• deskundigheden bij vertegenwoordigingen in normcommissies en bij voorberei-

waterbouw en milieu.

dingstrajecten voor weten regelgeving op het gebied van veiligheid;

Een hoog niveau van bescherming tegen ongewenste invloeden vanuit de natuur is haal-

• ontwikkeling van methoden en standaards op het gebied van veiligheid;

baar; we rekenen er expliciet of impliciet op. Beheersing van natuurgeweld is in wezen de aanduiding voor de vraagstukken die overblijven nadat met zeg 99% van de natuurlijke

• uitdragen van branchestandpunten bij ontwikkelingen die de veiligheid van de

invloeden is rekening gehouden. Dat wil zeggen: als we duinen, buiten- en binnendijken,

mens en de natuur betreffen, ook bij calamiteiten;

waterkeringen, sluizen, pompen enzovoort hebben aangelegd, dan blijft er nog een kans dat de natuur toeslaat.

• het informeren van opdrachtgevers en bevoegd gezag over de veiligheid van een bepaald programma, plan, project of een gerealiseerde oplossing;

We moeten, ook bij de export van kennis, niet alleen rekening houden met de directe gevaren, maar ook met de daaropvolgende gevaren en kettingreacties. Na overstroming door

• het vervullen van een intermediaire functie bij grootschalige (internationale/over-

water, brand door blikseminslag, verstikking door modder, letsel en schade van hagelstenen,

heids-) programma’s waaraan de branche meewerkt.

letsel door rondvliegend puin of instorting, verdroging door de zon, zien we ook minder in het oog springende gevaren op van besmetting door ziekte of algehele verzwakking van de

ONRI maakt zich ook bekend als dé gesprekspartner namens de branche voor het voeren

weerstand bij mens, dier en plant. Ook met preventie en met herstel van de schade en het

van overleg en voor het bekendmaken van nieuwe ontwikkelingen op veiligheidsgebied naar

vertrouwen moeten we al rekening houden als we bezig zijn met het inventariseren van

markten (industrie, infrastructuur, vastgoed, milieu enzovoort) en het brede publiek.

risico’s en nemen van maatregelen. INTEGRITEIT EN TRANSPARANTIE

Integriteit is voor ONRI te definiëren als het geheel aan normen en waarden van een

Betekenis van de andere terreinen van veiligheid

bedrijf dat haar gedragscode sterk navolgt en hierover bereid is publiekelijk verantwoording af te leggen. Door hun integriteit, onder meer gewaarborgd in de voorwaarden van

VEILIG WONEN EN RECREËREN

het lidmaatschap, kunnen ONRI-bureaus belangentegenstellingen, botsende regelgeving

Wie spanning in de natuur zoekt (bergbeklimmen, kanovaren) zoekt zelf het risico, maar de

en uiteenlopende kennisstromingen zonder eigen bezwaren, onbevooroordeeld meenemen

natuur kan overwacht gevaar opleveren als bijvoorbeeld na hevige regenval de waterstand

in hun advisering.

in beken verhoogt (verdrinking). De afweging waar mensen wel of niet willen wonen of recreëren kan afhangen van de risico’s van dergelijk natuurgeweld.

ONRI-bureaus hebben geen eigen belang bij bepaalde oplossingen voor veiligheids- en duurzaamheidsvraagstukken. ONRI-bureaus behandelen hun opdrachten zonder belan-

VEILIGHEID VAN DE RUIMTELIJKE INRICHTING

genverstrengeling met bedrijven die leven van productontwikkeling en -verkoop, bouwen

’Verharding’ van het oppervlak en kassenbouw in plaats akkerbouw (verglazing) beïnvloeden

installatiewerk, beheer & exploitatie enzovoort. Door opdrachtgevers gestimuleerde

de snelheid waarmee regenwater wegvloeit. Uiterwaardverlaging, retentiebekkens en dijk-

samenwerking met genoemde partijen gaan ONRI-bureaus vanzelfsprekend niet uit de

verzwaring zijn maatregelen tegen toegenomen overstromingsrisico als gevolg van verande-

weg - zeker als deze de integrale aanpak versterken. Transparantie van partijen en belan-

ringen stroomopwaarts. Het teruggeven van ooit op de zee gewonnen land en

gen is hierbij essentieel.

dijkteruglegging betekenen daarentegen dat de natuur meer kans krijgt zich onverwacht te manifesteren. Een ander voorbeeld: de keuze voor hoogbouw betekent nogal wat in een

Zorg voor veiligheid borgen de ONRI-bureaus door kwaliteitszorg- en door management-

gebied met kans op aardbevingen.

systemen voor milieu- en veiligheid. In toenemende mate vindt certificatie van en verantwoording naar opdrachtgevers en stakeholders plaats over veiligheidsmanagement binnen de bureaus.

VEILIGHEID VAN INDUSTRIËLE ACTIVITEITEN

Het maakt veel verschil wat betreft risico in de verre omgeving waar een chemische fabriek staat: in een gebied waar orkanen, overstromingen of aardbevingen kunnen optreden zijn meer maatregelen nodig dan in een ’rustiger’ gebied. SOCIALE VEILIGHEID

Overbevolking levert cumulatieve problemen op bij natuurgeweld. Slechte gezondheidszorg geeft verminderde weerstand tegen de langdurige effecten na bijvoorbeeld een overstromingsramp.

16

ONRI / Veiligheid

5

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 12

Breedte en diepte

7

Transportveiligheid

ONRI-advies- en ingenieursbureaus bekijken veiligheid in de ’breedte’ en in de ’diepte’.

Mensen zijn bereid om een hoog onveiligheids-niveau te aanvaarden om aan individuele

De ONRI-aanpak omvat een breed spectrum van veiligheidsterreinen, zoals hieronder te zien

behoeften aan transport tegemoet te komen. Naarmate de eigen betrokkenheid afneemt en

is. Daarnaast bewerkstelligen de bureaus diepgang door aandacht te besteden aan de hele

het groepsrisico groter is, neemt het acceptatie-niveau van gevaar snel af, en als gevolg

veiligheidsketen.

neemt de vraag naar veiligheid sterk toe. Een lekkende treinwagon beheerst het nieuws; de verkeersdoden in het weekend-verkeer halen op z’n hoogst een klein berichtje in de krant.

De Commissie Veiligheid hanteert de volgende negen terreinen.

De overlap met sociale veiligheid zien we duidelijk als wij kijken naar sluipende verstoringen

1

veilig wonen en recreëren

van maatschappelijke functies als transport-stromen afgeremd worden: van economische

2

veilig werken

schade van files tot complicaties bij het verlenen van noodhulp (traumahelikopters).

3

brandveiligheid

Deze nuchtere constateringen geven aan hoezeer transportveiligheid onderwerp van zowel

4


nationaal beleid als individuele afwegingen is, en hoe complex het is bij inrichting en beheer

5

veiligheid van industriële activiteiten

van transportsystemen rekening te houden met uiteenlopende belangen.

6

milieu

7

transportveiligheid

Advies- en ingenieursbureaus zijn ingevoerd in alle modaliteiten van transport: wegen

8

beheersing van natuurgeweld

railvervoer, maritiem transport, luchttransport en het als nieuwe, vierde modaliteit erken-

9

sociale veiligheid

de pijpleidingtransport. Zij zijn met gespecialiseerde kennis werkzaam, veelal betrokken bij de totstandkoming van afzonderlijke objecten die deel uit maken van een vervoerssys-

Naast de bovengenoemde terreinen (die we op een verticale as kunnen zetten), kunnen we

teem of bij de ontwikkeling van complete vervoer- en distributiesystemen. Minder bekend,

diverse fasen in de veiligheidsketen onderscheiden.

maar daardoor niet minder actueel, is de betrokkenheid van ONRI-adviesbureaus bij de besluitvorming die het kader vormt voor een intermodulaire, doeltreffende en veilige verkeersstromen-afhandeling.

ANALYSE

inventarisatie van mogelijke risico’s van een programma, plan, project, bouwwerk of installatie, gebiedsaanpassing enzovoort; milieu-effectrapportage, veiligheidseffectrapportage;

Kennistransfer, onafhankelijkheid en integraliteit zijn onontbeerlijk om in het door verdichting van de gebouwde omgeving en schaarse natuur gekenmerkte Nederland nieuwe oplos-

PREVENTIE

singen voor transportvraagstukken ook veilig te laten zijn. Momenteel staan op het netvlies:

alternatieve of innovatieve oplossingen bedenken, redundante systemen opzetten, her-

informatica op het snelwegennet, verkeerstunnels, doelgroepstroken, wildtunnels, majeure

stel-mogelijkheden bevorderen, maatregelen treffen voor vertraging van het intreden van

uitbreidingen van het spoor, de haven van Rotterdam, uitbreiding van Schiphol, pijpleiding-

schade of letsel (preventief beschermende middelen);

transport. De toekomstige intensiteit en diversiteit van transport groeit.

SNELLE ACTIE MOGELIJK MAKEN (pro-actief)

oplossingen bedenken voor alarmering en inroepen van hulpdiensten, vluchtwegen aanleg-


gen, aanvoer van hulpdiensten bevorderen, oplossingen bedenken voor verschillen tussen dag/nacht, stad/platteland, zomer/winter, hoogseizoen/laagseizoen, enzovoort; maken van

BRANDVEILIGHEID

rampenplannen;

In tunnels, parkeergarages enzovoort is brand een heel andere bedreiging van het aanwezige verkeer dan buiten.

HULPVERLENING EN GEVOLGENBEPERKING (repressie)

feitelijke noodhulpvoorzieningen bedenken (eerste hulp, ambulances enzovoort), letselbe-


perkende middelen, gevolgenbestrijding (sprinklers, noodafsluiten, stormvloedkering enzo-

Routes naar scholen, woonerven, concentratie of spreiding van uitgaansgelegenheden, win-

voort), evacuatiemaatregelen, noodopvang, ziekenzorg;

kelcentra aan de randen van steden of in het stadshart. Goede afwegingen maken rond diverse gebruikersgroepen. Scheiding van functies leidt soms tot meer transport en daarmee transportrisico’s.

NAZORG

slachtofferhulp, opruiming en reiniging, communicatie, wederopbouw, natuurlijk herstel, sociale zekerheid en schadecompensatie, reïntegratie;

VEILIGHEID

Agressie en drankmisbruik beïnvloeden het verkeersgedrag, ’blauw op straat’. EVALUATIE EN VERBETERINGEN

incidenten ongevalsonderzoek, lessons learned, aanpassing van beleid en besluitvorming, aanpassing van regelgeving, speuren naar substituten voor eerdere oplossingen.

6

ONRI / Veiligheid

15

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 14

TRANSPORTVEILIGHEID

In de matrix is als voorbeeld een stedelijk hart genomen. Bij iedere combinatie is in de

De APK is een voorbeeld van een keuring die niet alleen de verkeersveiligheid dient maar ook

matrix een voorbeeld van een actie gegeven. In de praktijk moet de matrix, themaspecifiek,

het milieu. In het bijzonder voor scheepvaart geldt dat transportveiligheid en beperking van

continu worden doorlopen.

milieurisico’s gelijk opgaan. BEHEERSING VAN NATUURGEWELD

De natuur is soms een vijand van zichzelf. Kwetsbare natuurgebieden kunnen tegen overstroming, bijvoorbeeld door zoutwater, worden beschermd. Bij het nemen van maatregelen

ANALYSE

PREVENTIE

veilig wonen

studenten-

thuiszorg

en recreëren

huisvesting

SNELLE ACTIE

HULPVERLENING

NAZORG

personen

GG&GD

ziekenhuis

EVALUATIE

moeten beleidsmakers afwegingen maken rond veiligheid van personen, dieren en milieu enerzijds en maatschappelijke kosten en de hoogte van een risico anderzijds.

alarmering

statistiek huisartsen

SOCIALE VEILIGHEID

Zwerfvuil is een voorbeeld van een maatschappelijk probleem waarvan het milieu de reke-

veilig werken

RI&E

RSI-preventie

bedrijfs-EHBO

ning betaalt. Dit probleem is, mits integraal beschouwd, grotendeels oplosbaar. brandveiligheid

Bij het nemen van maatregelen moeten beleidsmakers afwegingen maken rond veiligheid van personen, dieren en milieu enerzijds en maatschappelijke kosten en de hoogte van een risico anderzijds.

brandtrap

reïntegratie

hoogbouw


veiligheid van

bewonings-

comparti-

aanrijroute

graad

mentering

brandweer

meervoudig

toets aan

dag- en

gebruik

Bouwbesluit

nachtregime

redundante

noodsystemen

risico-analyse


milieu

transportveiligheid


sociale veiligheid

systemen

MER-studie

verkeersstudie

compactisering

snuffelpalen

sprinklers

noodopvang

statistiek arbo-dienst

brand-

statistiek

wondenzorg

brandweer

weder-opbouw

bestemmingsplan

bedrijfs-

reiniging

brandweer

grond/water

casuïstiek

VROM

natuurlijk

provinciaal

VI-inspectie

herstel

beleid

assurantie

traffic

eigen strook

motorfiets-

information

hulpdienst

ambulance

waterloop-

dammen en

waarschuwing

inzet van

tegengaan

statistiek

kunde

dijken

meteo

het leger

epidemieën

meteo

jeugd-

wijk-

’sterke arm’

welzijnswerk

surveillance

demografie

onderzoek near misses

slachtoffer-

beleid grote

hulp

steden

Opdrachtgevers hebben met bovenstaande matrix een eenvoudige kaart die wijst waar ze risico’s kunnen beheersen. Het startpunt hoeft niet links in de matrix te liggen. Soms volstaat summiere invulling of weloverwogen buiten beschouwing laten van cellen in de matrix. Daarnaast maakt de matrix de context van de risico’s duidelijk, zodat opdrachtgevers breder naar een project of proces kunnen kijken. Het weglaten van deelterreinen of schakels, door het (nog) niet inschakelen van experts is een risicoafweging op zich. Voor integrale beheersing kunnen opdrachtgevers aan de hand van de matrix de gecombineerde expertise van ONRI-bureaus invullen.

14

ONRI / Veiligheid

7

ONRI / Veiligheid


1

08-10-2003

13:19

Pagina 16


6

Milieu

Bij het initiatief van woningbouw en het ontwerpen van woningen en voorzieningen voor

Hoewel de meningen over de accenten verschillen, zien we een breed maatschappelijk

recreatie staan we steeds voor keuzes van materialen en toepassingen. Vaak overwegen we

draagvlak voor milieubeleid. De beleidsontwikkeling krijgt gestalte in een samenspel tussen

daarbij de bijdrage aan efficiëntie, esthetica, comfort, onderhoudbaarheid, duurzaamheid,

de verschillende overheden, waterschappen, bedrijven en andere actoren, die daarbij een

milieubelasting tijdens de fabricage, energiegebruik enzovoort.

beroep doen op adviesraden en een breed scala van georganiseerde belanghebbenden.

Sterker dan nu zouden we ook moeten kijken in hoeverre materialen en systemen aantoonbaar invloed hebben op preventie van onveilige situaties bij het gebruik. Op het werk wordt

Advies- en ingenieursbureaus spelen een belangrijke rol bij het vormgeven of invullen van

hieraan relatief beter tegemoet gekomen dan in en om huis.

milieubeleid en bij de beheersing van milieurisico’s zoals verontreiniging van de bodem en

Preventie van valincidenten, snij- en schaafwonden, elektrische schokken, heetwaterver-

van grond- en oppervlaktewater, verstoring van het natuurlijk evenwicht, luchtverontreini-

brandingen, verdrinking en velerlei andere klus-, huishoud-, spelen sportincidenten,

ging en stank, lawaai en trillingen, vermenging van toxisch met gewoon afval, verontreini-

CO-vergiftigingen en emissies van materialen staat - we zijn eerlijk - niet altijd helemaal

ging door spoel- en bluswater, verontreinigd slib enzovoort.

bovenaan als het gaat om advisering, ontwerp of management van bouwprojecten. Dat het

De bureaus bieden oplossingen voor zowel preventie van blootstelling aan langdurige effec-

beter kan, zien we in en om huis al. Voor iedereen zichtbaar zijn ingenieuze oplossingen voor

ten als voor bescherming bij acute gebeurtenissen en calamiteiten. Zij adviseren over

huishoudelijk afval, watergebruik, verlichting, beveiliging, koeling, ventilatie, luchttoevoer

milieuwetgeving, nemen milieueffectrapportages voor hun rekening en verzorgen milieuma-

en verwarming. Door effectieve aanpak verminderen we gezondheidsrisico’s en creëren we

nagement. Ze geven raad aan overheden, waterschappen en particuliere ondernemingen.

een gezond, hygiënisch klimaat in de woning, in horecagelegenheden, in restaurants en

Bovendien zijn advies- en ingenieursbureaus een belangrijke schakel in kennis: hun mede-

hotels, op speelplaatsen enzovoort.

werkers brengen nieuw verworven milieukennis in, vertalen wetenschappelijk inzicht in toepasbare oplossingen, toetsen theorie aan praktijk. Dit alles doen zij in binnen- en buitenland.


ONRI is onder meer lid van de internationale federatie FIDIC. In deze organisatie is ONRI mede-initiator van het thema duurzaamheid. Samen met andere brancheorganisaties werkt


FIDIC dit thema verder uit in de Taskforce Sustainable Development. Deze acties leidden

Geen gevaarlijke opslagplaatsen in/nabij woonwijken. Plekken in de woonomgeving voor

onder meer tot FIDIC-richtlijnen, checklists, trainingen en toolkits in het kader van duurza-

horeca en andere uitgaansgelegenheden. Goede toegang tot de woonwijk voor politie,

me industriële en stedelijke ontwikkeling.

brandweer en ambulance. FIDIC is ook officieel erkend als deskundig gesprekspartner van de Wereldbank, de United MILIEU

Nations Environmental Program (UNEP) en de International Chamber of Commerce. Ook in

Om gezond te kunnen wonen zijn een schone bodem en schone lucht minimumvoorwaarden.

Europees verband, in de organisatie EFCA, staat duurzaamheid hoog op de agenda.

Bij beleid voor massarecreatie moeten overheden zowel met het oog op veilig recreëren als met het oog op aantasting van de natuur zorgvuldig afwegingen maken.

Betekenis van de andere terreinen van veiligheid TRANSPORTVEILIGHEID

Geen gevaarlijk transport door woonwijken, snelheidsbeperkende maatregelen, verschillend


regime voor dag en nacht, veilige routes voor de luchtvaart. Maar bij drempels en andere

Toegenomen objectieve veiligheid, leidt soms tot hoger risicogedrag, zeker bij recreëren en

fysieke belemmeringen moet je ook rekening houden met toegankelijkheid voor bijvoorbeeld

vervoer. Bij de inrichting van een woonomgeving kan het nuttig zijn de waar-genomen ver-

ambulances.

keersveiligheid te verlagen, bijvoorbeeld met meer bochten en sluizen.

SOCIALE VEILIGHEID

VEILIG WERKEN

Bijna iedere bijdrage aan sociale veiligheid is een bijdrage aan veilig wonen en recreëren;

Het beperken van werken met gevaarlijke stoffen dient zowel de arbeidsomstandigheden als

geen ander terrein gaat zo sterk gelijk op met veilig wonen en recreëren als sociale veiligheid.

het milieu. BRANDVEILIGHEID

Branden hebben, naast eventuele directe schade aan de natuur, door vervuiling van de lucht en verontreinigd bluswater, zeer ongunstige milieu-effecten. VEILIGHEID VAN DE RUIMTELIJKE INRICHTING

Hoe rommeliger de ruimte wordt gebruikt, hoe meer het milieu de rekening hiervan betaalt. VEILIGHEID VAN INDUSTRIËLE ACTIVITEITEN

Effecten van explosies kunnen worden gereduceerd door verspreide opslag, inkapseling of het inert maken van explosieve stoffen.

8

ONRI / Veiligheid

13

ONRI / Veiligheid


5

08-10-2003

13:19

Pagina 18


2

Veilig werken De ingenieur besteedt al sinds mensenheugenis aandacht aan de werkomgeving. Waar de adviseur, ontwerper of manager de ruimte krijgt, zijn oplossingen mogelijk voor veiligheids-

In de woningen de kantorenbouw liggende risico’s van het initiatief en de bouw veelal niet

vraagstukken op de werkplek. Ze versterken de creativiteit ten aanzien van de verdere func-

bij de degenen die zorgdragen voor de exploitatie en uiteindelijk sloop. In de industrie is dat

tionaliteit - een efficiënte, representatieve werkomgeving en een gezonde, doeltreffende en

anders: het denken omtrent de productiefaciliteiten is meestal geconcentreerd rond de pro-

comfortabele werkplek.

duct-levenscyclus. Daardoor zien we veiligheid van industriële activiteiten eerder als een

Dit geldt zowel voor de werkplek van het individu, de ergonomische aspecten, als voor de

particuliere en bedrijfs-specifieke opdracht, dan als een maatschappelijk issue, zoals brand-

ruimere werkomgeving, de bouwfysische eigenschappen van het gebouw, het klimaat, de

veiligheid in gebouwen. De overheid reguleert de effecten die industriële productie mag

hygiënische omstandigheden, geluid of lawaai enzovoort. Bij het nadenken over slimme

hebben op de omgeving (de externe veiligheid).

logistiek, plaats en volgorde van bepaalde werkzaamheden, of over compleet nieuwe productieconcepten, integreert de ingenieur de veiligheid in het hele project of proces.

ONRI-bureaus werken buiten bedrijfskaders, dat wil zeggen: zij zijn geen in house engineers.

Door hun brede ervaring, grote deskundigheid en door hun onafhankelijkheid

Veiligheid op de bouwplaats en tijdens beheer en onderhoud

leveren ONRI-leden een breed scala van vernieuwende oplossingen. Dit is niet zelden een

Opdrachtgevers, bedenkers en bouwers van bouwwerken kunnen niet anders dan gezamen-

factor van betekenis voor de continuïteit van de industriële onderneming. ONRI-bureaus

lijk bijdragen aan verbetering van de arbeidsomstandigheden tijdens de bouw en tijdens

hebben ervaring in alle industriële sectoren, uiteenlopend van fast moving consumer

beheer en onderhoud. De bureaus in de kring van ONRI geven aantoonbaar gevolg aan deze

goods tot micro-elektronica, van chemie tot voeding, zowel voor scheppende industrieën

verplichtingen:

als voor bewerkende en assemblerende bedrijven.

• We doen dat in ontwerpende activiteiten, door per fase de resterende risico’s helder te inventariseren. Met de restrisico’s moet in de volgende fase van het bouwproces rekening

Als branche kan ONRI meewerken aan voor de industrie belangrijke thema’s als milieu,

worden gehouden. Daarbij letten we op projectspecifieke risico’s (voor de betreffende loca-

arbeidsomstandigheden, maatschappelijk betrokken ondernemerschap, kennistransfer

tie, drukte in de omgeving, tijdsdruk op het project), naast algemene risico’s van het

met technologische instituten, ruimtegebruik en bereikbaarheid. Samenwerking met de

bouwvak uit het Arbo-besluit (zoals werken op steigers, zwaar tillen enzovoort).

branche-organisaties van de industrie en van de bewerkende sectoren, de overheid en

• We geven adviezen voor concrete bouwkundige of technische oplossingen voor dagelijkse

maatschappelijke groeperingen in één krachtenveld is voor ONRI bekend terrein.

toepassing op de bouwplaats. We letten daarbij op nieuwe voorschriften voor te verkiezen bouwmaterialen, bouwmethoden of te nemen voorzorgsmaatregelen. • We geven inhoud aan de in het Arbo-besluit voorgeschreven functie van V&G-coördinator


in de ontwerpfase.

VEILIG WERKEN

Zorg voor arbeidsomstandigheden en zorg voor de externe veiligheid van bedrijfsactiviteiten


gaan niet toevallig hand in hand. BRANDVEILIGHEID VEILIGHEID VAN DE RUIMTELIJKE INRICHTING

De kantoor- of fabrieksomgeving is nu eenmaal minder vertrouwd wat betreft bijvoorbeeld

Grenzen stellen aan oprukkende woonwijken en andere afwegingen van wonen, werken en

vluchtwegen dan het eigen huis.

verkeer. VEILIGHEID VAN INDUSTRIËLE ACTIVITEITEN TRANSPORTVEILIGHEID

Externe gevaren (ontploffingen, lekkages) zijn vrijwel altijd ook gevaren voor de mensen die

Aan- en afvoerwegen, optimalisering van de logistiek op het bedrijfsterrein, pijpleidingtrans-

op de site werken.

port overwegen. MILIEU BEHEERSING VAN NATUURGEWELD

Naast wonen dient ook werken in een omgeving te gebeuren die aan minimum-voorwaarden

Maatregelen tegen de gevolgen van bliksem (overspanningen).

voldoet wat betreft milieuhygiëne. Schadelijke stoffen voor de natuur zijn meestal ook schadelijk voor de mens. MILIEU

Afvoeren van gevaarlijke stoffen kan strijdig zijn met arbo-wetten en transportveiligheid. TRANSPORTVEILIGHEID

Voor veel mensen is het verkeer deel van het werken zelf. De keuze uit verschillende logistieke concepten, waaronder vormen van goederentransport, heeft invloed op de hoeveelheid mensen die hiermee voor hun werk actief zijn.

12

ONRI / Veiligheid

9

ONRI / Veiligheid


3

08-10-2003

13:19

Pagina 20

Brandveiligheid

4

Brandveiligheid kan rekenen op aandacht van velerlei belanghebbenden. Dit is gunstig voor


het maatschappelijk draagvlak, maar ongunstig voor coördinatie in de keten. Bij inrichting en beheer van de ruimte dienen we de belangen van zogenoemde onvrijwillig Partijen die zijn betrokken bij de totstandkoming en het gebruik van bouwwerken zijn niet

betrokkenen mee te wegen. Dit kunnen passanten zijn, of bijvoorbeeld bewoners, maar ook

alleen moreel maar ook wettelijk verplicht zich omtrent brandveiligheid te verantwoorden.

dieren. Deze aandacht heet ook ’zorg voor externe veiligheid’.

Het Bouwbesluit is hierover expliciet; brandveiligheid is de start van de Nederlandse bouwregelgeving geweest: brandmuren in de dertiende eeuw.

De overheid toetst de externe veiligheid van bijvoorbeeld tankstations, opslagplaatsen en railtransportassen aan verschillende criteria, waarmee ze een bepaalde mate van veiligheid

Door de onafhankelijkheid ten opzichte van fabrikanten, leveranciers en bouwers/installa-

kan nastreven. De criteria zijn naar aanleiding van de vuurwerkramp in Enschede aange-

teurs zijn ONRI-leden dé scheppers van gelijkwaardige oplossingen waar routine-oplossin-

scherpt. Er wordt getoetst volgens de externe veiligheids-paragraaf in het gemeentelijke

gen niet optimaal zijn. Dit inzicht is in het bijzonder van nut op het gebied van

bestemmingsplan. De provincie bekijktdit plan op de aanwezigheid van externe veiligheids-

brandveiligheid, waar routine-oplossingen al snel overheersen, zeker na incidenten.

criteria. En provincies steken hun structuurplannen nadrukkelijk in op externe veiligheid.

Tot de dienstverlening van ONRI-leden behoort naast advisering, ontwerp en management

Dit alles heeft consequenties voor het beheer van bestaande ruimte en voor de inrichting van

ook het afgeven van verklaringen over de brandveiligheid van bouwwerken, installaties en

nieuwe gebieden. Advies- en ingenieursbureaus zijn actief in beleidsadvisering, advisering

faciliteiten, in de ontwerpfase, tijdens de realisatie en tijdens het gebruik en beheer. Daartoe

over de lokaal te hanteren criteria en bij ondersteuning van de toetsing. Zeer belangrijk bij

gekwalificeerde ONRI-bureaus kunnen voor gemeenten bouwaanvragen beoordelen en voor

dit onderwerp is dat dit gebeurt in strikt gescheiden hoedanigheden.

opdrachtgevers en het bevoegd gezag controles op brandveiligheid uitvoeren. Correctief optreden is het exclusieve domein van de overheid.

Betekenis van de andere terreinen van veiligheid Betekenis van de andere terreinen van veiligheid


Demografische verwachtingen, leren kennen van toekomstige woon- en recreatiewensen. VEILIG WONEN EN RECREËREN EN VEILIG WERKEN

Concentratie en vervlechting in stadscentra van overdekte winkelgebieden, bedrijfs-verza-

AFWEGINGEN VAN PUBLIEK EN PRIVAAT TERREIN

mel-gebouwen, theaters, openbaar vervoerstations, parkeergarages, scholen en woningen.

Afgesloten en open.


BRANDVEILIGHEID

Combinaties die vroeger niet werden gemaakt van universiteiten, ziekenhuizen, overheids-

Brandmuren tussen gebouwen, brandlanen in de natuurlijke omgeving, toegang voor de

gebouwen, openbaar vervoerstations en stadions met bedrijfs-gebouwen, winkels, super-

brandweer.

markten, hotels, restaurants, bioscopen en theaters. Denk ook aan grootschalige overdekte winkelgebieden aan de randen van stadscentra, vervlecht met een openbaar vervoerstation,


theater, hotel of school.

Locatie van risicovolle ondernemingen.

TRANSPORTVEILIGHEID

TRANSPORTVEILIGHEID

Transportongevallen hebben vaak brand tot gevolg. Veiligheid in tunnels is een aansprekend

Sturing van het verkeersaanbod in een gebied (verkeersluw maken), P+R, shuttlebussen

voorbeeld van een omgeving waarin een integrale benadering onontbeerlijk is gebleken.

naar het centrum van de grote steden, aanvliegroutes in de luchtvaart en andere afwegingen voor gebruikersgroepen.

SOCIALE VEILIGHEID

Brandstichting is één vorm van risico, en al een heel oude, als het gaat om crimineel gedrag

BEHEERSING VAN NATUURGEWELD

in de samenleving.

Wel/niet bouwen in laaggelegen gebieden.

MILIEU

SOCIALE VEILIGHEID

Blusmiddelen en blusactieszorgen soms voor een extra belasting van het milieu.

Stedenbouwkundige visie, meervoudig ruimtegebruik.

Maatregelen in een van de velden moeten andere niet in de weg staan. Compartimentering kan strijdig zijn met vluchtroutes, aanvoerroutes hulpdiensten en met de waargenomen veiligheid.

10

ONRI / Veiligheid

11

ONRI / Veiligheid


3

08-10-2003

13:19

Pagina 20

Brandveiligheid

4

Brandveiligheid kan rekenen op aandacht van velerlei belanghebbenden. Dit is gunstig voor


het maatschappelijk draagvlak, maar ongunstig voor coördinatie in de keten. Bij inrichting en beheer van de ruimte dienen we de belangen van zogenoemde onvrijwillig Partijen die zijn betrokken bij de totstandkoming en het gebruik van bouwwerken zijn niet

betrokkenen mee te wegen. Dit kunnen passanten zijn, of bijvoorbeeld bewoners, maar ook

alleen moreel maar ook wettelijk verplicht zich omtrent brandveiligheid te verantwoorden.

dieren. Deze aandacht heet ook ’zorg voor externe veiligheid’.

Het Bouwbesluit is hierover expliciet; brandveiligheid is de start van de Nederlandse bouwregelgeving geweest: brandmuren in de dertiende eeuw.

De overheid toetst de externe veiligheid van bijvoorbeeld tankstations, opslagplaatsen en railtransportassen aan verschillende criteria, waarmee ze een bepaalde mate van veiligheid

Door de onafhankelijkheid ten opzichte van fabrikanten, leveranciers en bouwers/installa-

kan nastreven. De criteria zijn naar aanleiding van de vuurwerkramp in Enschede aange-

teurs zijn ONRI-leden dé scheppers van gelijkwaardige oplossingen waar routine-oplossin-

scherpt. Er wordt getoetst volgens de externe veiligheids-paragraaf in het gemeentelijke

gen niet optimaal zijn. Dit inzicht is in het bijzonder van nut op het gebied van

bestemmingsplan. De provincie bekijktdit plan op de aanwezigheid van externe veiligheids-

brandveiligheid, waar routine-oplossingen al snel overheersen, zeker na incidenten.

criteria. En provincies steken hun structuurplannen nadrukkelijk in op externe veiligheid.

Tot de dienstverlening van ONRI-leden behoort naast advisering, ontwerp en management

Dit alles heeft consequenties voor het beheer van bestaande ruimte en voor de inrichting van

ook het afgeven van verklaringen over de brandveiligheid van bouwwerken, installaties en

nieuwe gebieden. Advies- en ingenieursbureaus zijn actief in beleidsadvisering, advisering

faciliteiten, in de ontwerpfase, tijdens de realisatie en tijdens het gebruik en beheer. Daartoe

over de lokaal te hanteren criteria en bij ondersteuning van de toetsing. Zeer belangrijk bij

gekwalificeerde ONRI-bureaus kunnen voor gemeenten bouwaanvragen beoordelen en voor

dit onderwerp is dat dit gebeurt in strikt gescheiden hoedanigheden.

opdrachtgevers en het bevoegd gezag controles op brandveiligheid uitvoeren. Correctief optreden is het exclusieve domein van de overheid.

Betekenis van de andere terreinen van veiligheid Betekenis van de andere terreinen van veiligheid


Demografische verwachtingen, leren kennen van toekomstige woon- en recreatiewensen. VEILIG WONEN EN RECREËREN EN VEILIG WERKEN

Concentratie en vervlechting in stadscentra van overdekte winkelgebieden, bedrijfs-verza-

AFWEGINGEN VAN PUBLIEK EN PRIVAAT TERREIN

mel-gebouwen, theaters, openbaar vervoerstations, parkeergarages, scholen en woningen.

Afgesloten en open.


BRANDVEILIGHEID

Combinaties die vroeger niet werden gemaakt van universiteiten, ziekenhuizen, overheids-

Brandmuren tussen gebouwen, brandlanen in de natuurlijke omgeving, toegang voor de

gebouwen, openbaar vervoerstations en stadions met bedrijfs-gebouwen, winkels, super-

brandweer.

markten, hotels, restaurants, bioscopen en theaters. Denk ook aan grootschalige overdekte winkelgebieden aan de randen van stadscentra, vervlecht met een openbaar vervoerstation,


theater, hotel of school.

Locatie van risicovolle ondernemingen.

TRANSPORTVEILIGHEID

TRANSPORTVEILIGHEID

Transportongevallen hebben vaak brand tot gevolg. Veiligheid in tunnels is een aansprekend

Sturing van het verkeersaanbod in een gebied (verkeersluw maken), P+R, shuttlebussen

voorbeeld van een omgeving waarin een integrale benadering onontbeerlijk is gebleken.

naar het centrum van de grote steden, aanvliegroutes in de luchtvaart en andere afwegingen voor gebruikersgroepen.

SOCIALE VEILIGHEID

Brandstichting is één vorm van risico, en al een heel oude, als het gaat om crimineel gedrag

BEHEERSING VAN NATUURGEWELD

in de samenleving.

Wel/niet bouwen in laaggelegen gebieden.

MILIEU

SOCIALE VEILIGHEID

Blusmiddelen en blusactieszorgen soms voor een extra belasting van het milieu.

Stedenbouwkundige visie, meervoudig ruimtegebruik.

Maatregelen in een van de velden moeten andere niet in de weg staan. Compartimentering kan strijdig zijn met vluchtroutes, aanvoerroutes hulpdiensten en met de waargenomen veiligheid.

10

ONRI / Veiligheid

11

ONRI / Veiligheid


5

08-10-2003

13:19

Pagina 18


2

Veilig werken De ingenieur besteedt al sinds mensenheugenis aandacht aan de werkomgeving. Waar de adviseur, ontwerper of manager de ruimte krijgt, zijn oplossingen mogelijk voor veiligheids-

In de woningen de kantorenbouw liggende risico’s van het initiatief en de bouw veelal niet

vraagstukken op de werkplek. Ze versterken de creativiteit ten aanzien van de verdere func-

bij de degenen die zorgdragen voor de exploitatie en uiteindelijk sloop. In de industrie is dat

tionaliteit - een efficiënte, representatieve werkomgeving en een gezonde, doeltreffende en

anders: het denken omtrent de productiefaciliteiten is meestal geconcentreerd rond de pro-

comfortabele werkplek.

duct-levenscyclus. Daardoor zien we veiligheid van industriële activiteiten eerder als een

Dit geldt zowel voor de werkplek van het individu, de ergonomische aspecten, als voor de

particuliere en bedrijfs-specifieke opdracht, dan als een maatschappelijk issue, zoals brand-

ruimere werkomgeving, de bouwfysische eigenschappen van het gebouw, het klimaat, de

veiligheid in gebouwen. De overheid reguleert de effecten die industriële productie mag

hygiënische omstandigheden, geluid of lawaai enzovoort. Bij het nadenken over slimme

hebben op de omgeving (de externe veiligheid).

logistiek, plaats en volgorde van bepaalde werkzaamheden, of over compleet nieuwe productieconcepten, integreert de ingenieur de veiligheid in het hele project of proces.

ONRI-bureaus werken buiten bedrijfskaders, dat wil zeggen: zij zijn geen in house engineers.

Door hun brede ervaring, grote deskundigheid en door hun onafhankelijkheid

Veiligheid op de bouwplaats en tijdens beheer en onderhoud

leveren ONRI-leden een breed scala van vernieuwende oplossingen. Dit is niet zelden een

Opdrachtgevers, bedenkers en bouwers van bouwwerken kunnen niet anders dan gezamen-

factor van betekenis voor de continuïteit van de industriële onderneming. ONRI-bureaus

lijk bijdragen aan verbetering van de arbeidsomstandigheden tijdens de bouw en tijdens

hebben ervaring in alle industriële sectoren, uiteenlopend van fast moving consumer

beheer en onderhoud. De bureaus in de kring van ONRI geven aantoonbaar gevolg aan deze

goods tot micro-elektronica, van chemie tot voeding, zowel voor scheppende industrieën

verplichtingen:

als voor bewerkende en assemblerende bedrijven.

• We doen dat in ontwerpende activiteiten, door per fase de resterende risico’s helder te inventariseren. Met de restrisico’s moet in de volgende fase van het bouwproces rekening

Als branche kan ONRI meewerken aan voor de industrie belangrijke thema’s als milieu,

worden gehouden. Daarbij letten we op projectspecifieke risico’s (voor de betreffende loca-

arbeidsomstandigheden, maatschappelijk betrokken ondernemerschap, kennistransfer

tie, drukte in de omgeving, tijdsdruk op het project), naast algemene risico’s van het

met technologische instituten, ruimtegebruik en bereikbaarheid. Samenwerking met de

bouwvak uit het Arbo-besluit (zoals werken op steigers, zwaar tillen enzovoort).

branche-organisaties van de industrie en van de bewerkende sectoren, de overheid en

• We geven adviezen voor concrete bouwkundige of technische oplossingen voor dagelijkse

maatschappelijke groeperingen in één krachtenveld is voor ONRI bekend terrein.

toepassing op de bouwplaats. We letten daarbij op nieuwe voorschriften voor te verkiezen bouwmaterialen, bouwmethoden of te nemen voorzorgsmaatregelen. • We geven inhoud aan de in het Arbo-besluit voorgeschreven functie van V&G-coördinator


in de ontwerpfase.

VEILIG WERKEN

Zorg voor arbeidsomstandigheden en zorg voor de externe veiligheid van bedrijfsactiviteiten


gaan niet toevallig hand in hand. BRANDVEILIGHEID VEILIGHEID VAN DE RUIMTELIJKE INRICHTING

De kantoor- of fabrieksomgeving is nu eenmaal minder vertrouwd wat betreft bijvoorbeeld

Grenzen stellen aan oprukkende woonwijken en andere afwegingen van wonen, werken en

vluchtwegen dan het eigen huis.

verkeer. VEILIGHEID VAN INDUSTRIËLE ACTIVITEITEN TRANSPORTVEILIGHEID

Externe gevaren (ontploffingen, lekkages) zijn vrijwel altijd ook gevaren voor de mensen die

Aan- en afvoerwegen, optimalisering van de logistiek op het bedrijfsterrein, pijpleidingtrans-

op de site werken.

port overwegen. MILIEU BEHEERSING VAN NATUURGEWELD

Naast wonen dient ook werken in een omgeving te gebeuren die aan minimum-voorwaarden

Maatregelen tegen de gevolgen van bliksem (overspanningen).

voldoet wat betreft milieuhygiëne. Schadelijke stoffen voor de natuur zijn meestal ook schadelijk voor de mens. MILIEU

Afvoeren van gevaarlijke stoffen kan strijdig zijn met arbo-wetten en transportveiligheid. TRANSPORTVEILIGHEID

Voor veel mensen is het verkeer deel van het werken zelf. De keuze uit verschillende logistieke concepten, waaronder vormen van goederentransport, heeft invloed op de hoeveelheid mensen die hiermee voor hun werk actief zijn.

12

ONRI / Veiligheid

9

ONRI / Veiligheid


1

08-10-2003

13:19

Pagina 16


6

Milieu

Bij het initiatief van woningbouw en het ontwerpen van woningen en voorzieningen voor

Hoewel de meningen over de accenten verschillen, zien we een breed maatschappelijk

recreatie staan we steeds voor keuzes van materialen en toepassingen. Vaak overwegen we

draagvlak voor milieubeleid. De beleidsontwikkeling krijgt gestalte in een samenspel tussen

daarbij de bijdrage aan efficiëntie, esthetica, comfort, onderhoudbaarheid, duurzaamheid,

de verschillende overheden, waterschappen, bedrijven en andere actoren, die daarbij een

milieubelasting tijdens de fabricage, energiegebruik enzovoort.

beroep doen op adviesraden en een breed scala van georganiseerde belanghebbenden.

Sterker dan nu zouden we ook moeten kijken in hoeverre materialen en systemen aantoonbaar invloed hebben op preventie van onveilige situaties bij het gebruik. Op het werk wordt

Advies- en ingenieursbureaus spelen een belangrijke rol bij het vormgeven of invullen van

hieraan relatief beter tegemoet gekomen dan in en om huis.

milieubeleid en bij de beheersing van milieurisico’s zoals verontreiniging van de bodem en

Preventie van valincidenten, snij- en schaafwonden, elektrische schokken, heetwaterver-

van grond- en oppervlaktewater, verstoring van het natuurlijk evenwicht, luchtverontreini-

brandingen, verdrinking en velerlei andere klus-, huishoud-, spelen sportincidenten,

ging en stank, lawaai en trillingen, vermenging van toxisch met gewoon afval, verontreini-

CO-vergiftigingen en emissies van materialen staat - we zijn eerlijk - niet altijd helemaal

ging door spoel- en bluswater, verontreinigd slib enzovoort.

bovenaan als het gaat om advisering, ontwerp of management van bouwprojecten. Dat het

De bureaus bieden oplossingen voor zowel preventie van blootstelling aan langdurige effec-

beter kan, zien we in en om huis al. Voor iedereen zichtbaar zijn ingenieuze oplossingen voor

ten als voor bescherming bij acute gebeurtenissen en calamiteiten. Zij adviseren over

huishoudelijk afval, watergebruik, verlichting, beveiliging, koeling, ventilatie, luchttoevoer

milieuwetgeving, nemen milieueffectrapportages voor hun rekening en verzorgen milieuma-

en verwarming. Door effectieve aanpak verminderen we gezondheidsrisico’s en creëren we

nagement. Ze geven raad aan overheden, waterschappen en particuliere ondernemingen.

een gezond, hygiënisch klimaat in de woning, in horecagelegenheden, in restaurants en

Bovendien zijn advies- en ingenieursbureaus een belangrijke schakel in kennis: hun mede-

hotels, op speelplaatsen enzovoort.

werkers brengen nieuw verworven milieukennis in, vertalen wetenschappelijk inzicht in toepasbare oplossingen, toetsen theorie aan praktijk. Dit alles doen zij in binnen- en buitenland.


ONRI is onder meer lid van de internationale federatie FIDIC. In deze organisatie is ONRI mede-initiator van het thema duurzaamheid. Samen met andere brancheorganisaties werkt


FIDIC dit thema verder uit in de Taskforce Sustainable Development. Deze acties leidden

Geen gevaarlijke opslagplaatsen in/nabij woonwijken. Plekken in de woonomgeving voor

onder meer tot FIDIC-richtlijnen, checklists, trainingen en toolkits in het kader van duurza-

horeca en andere uitgaansgelegenheden. Goede toegang tot de woonwijk voor politie,

me industriële en stedelijke ontwikkeling.

brandweer en ambulance. FIDIC is ook officieel erkend als deskundig gesprekspartner van de Wereldbank, de United MILIEU

Nations Environmental Program (UNEP) en de International Chamber of Commerce. Ook in

Om gezond te kunnen wonen zijn een schone bodem en schone lucht minimumvoorwaarden.

Europees verband, in de organisatie EFCA, staat duurzaamheid hoog op de agenda.

Bij beleid voor massarecreatie moeten overheden zowel met het oog op veilig recreëren als met het oog op aantasting van de natuur zorgvuldig afwegingen maken.

Betekenis van de andere terreinen van veiligheid TRANSPORTVEILIGHEID

Geen gevaarlijk transport door woonwijken, snelheidsbeperkende maatregelen, verschillend


regime voor dag en nacht, veilige routes voor de luchtvaart. Maar bij drempels en andere

Toegenomen objectieve veiligheid, leidt soms tot hoger risicogedrag, zeker bij recreëren en

fysieke belemmeringen moet je ook rekening houden met toegankelijkheid voor bijvoorbeeld

vervoer. Bij de inrichting van een woonomgeving kan het nuttig zijn de waar-genomen ver-

ambulances.

keersveiligheid te verlagen, bijvoorbeeld met meer bochten en sluizen.

SOCIALE VEILIGHEID

VEILIG WERKEN

Bijna iedere bijdrage aan sociale veiligheid is een bijdrage aan veilig wonen en recreëren;

Het beperken van werken met gevaarlijke stoffen dient zowel de arbeidsomstandigheden als

geen ander terrein gaat zo sterk gelijk op met veilig wonen en recreëren als sociale veiligheid.

het milieu. BRANDVEILIGHEID

Branden hebben, naast eventuele directe schade aan de natuur, door vervuiling van de lucht en verontreinigd bluswater, zeer ongunstige milieu-effecten. VEILIGHEID VAN DE RUIMTELIJKE INRICHTING

Hoe rommeliger de ruimte wordt gebruikt, hoe meer het milieu de rekening hiervan betaalt. VEILIGHEID VAN INDUSTRIËLE ACTIVITEITEN

Effecten van explosies kunnen worden gereduceerd door verspreide opslag, inkapseling of het inert maken van explosieve stoffen.

8

ONRI / Veiligheid

13

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 14

TRANSPORTVEILIGHEID

In de matrix is als voorbeeld een stedelijk hart genomen. Bij iedere combinatie is in de

De APK is een voorbeeld van een keuring die niet alleen de verkeersveiligheid dient maar ook

matrix een voorbeeld van een actie gegeven. In de praktijk moet de matrix, themaspecifiek,

het milieu. In het bijzonder voor scheepvaart geldt dat transportveiligheid en beperking van

continu worden doorlopen.

milieurisico’s gelijk opgaan. BEHEERSING VAN NATUURGEWELD

De natuur is soms een vijand van zichzelf. Kwetsbare natuurgebieden kunnen tegen overstroming, bijvoorbeeld door zoutwater, worden beschermd. Bij het nemen van maatregelen

ANALYSE

PREVENTIE

veilig wonen

studenten-

thuiszorg

en recreëren

huisvesting

SNELLE ACTIE

HULPVERLENING

NAZORG

personen

GG&GD

ziekenhuis

EVALUATIE

moeten beleidsmakers afwegingen maken rond veiligheid van personen, dieren en milieu enerzijds en maatschappelijke kosten en de hoogte van een risico anderzijds.

alarmering

statistiek huisartsen

SOCIALE VEILIGHEID

Zwerfvuil is een voorbeeld van een maatschappelijk probleem waarvan het milieu de reke-

veilig werken

RI&E

RSI-preventie

bedrijfs-EHBO

ning betaalt. Dit probleem is, mits integraal beschouwd, grotendeels oplosbaar. brandveiligheid

Bij het nemen van maatregelen moeten beleidsmakers afwegingen maken rond veiligheid van personen, dieren en milieu enerzijds en maatschappelijke kosten en de hoogte van een risico anderzijds.

brandtrap

reïntegratie

hoogbouw


veiligheid van

bewonings-

comparti-

aanrijroute

graad

mentering

brandweer

meervoudig

toets aan

dag- en

gebruik

Bouwbesluit

nachtregime

redundante

noodsystemen

risico-analyse


milieu

transportveiligheid


sociale veiligheid

systemen

MER-studie

verkeersstudie

compactisering

snuffelpalen

sprinklers

noodopvang

statistiek arbo-dienst

brand-

statistiek

wondenzorg

brandweer

weder-opbouw

bestemmingsplan

bedrijfs-

reiniging

brandweer

grond/water

casuïstiek

VROM

natuurlijk

provinciaal

VI-inspectie

herstel

beleid

assurantie

traffic

eigen strook

motorfiets-

information

hulpdienst

ambulance

waterloop-

dammen en

waarschuwing

inzet van

tegengaan

statistiek

kunde

dijken

meteo

het leger

epidemieën

meteo

jeugd-

wijk-

’sterke arm’

welzijnswerk

surveillance

demografie

onderzoek near misses

slachtoffer-

beleid grote

hulp

steden

Opdrachtgevers hebben met bovenstaande matrix een eenvoudige kaart die wijst waar ze risico’s kunnen beheersen. Het startpunt hoeft niet links in de matrix te liggen. Soms volstaat summiere invulling of weloverwogen buiten beschouwing laten van cellen in de matrix. Daarnaast maakt de matrix de context van de risico’s duidelijk, zodat opdrachtgevers breder naar een project of proces kunnen kijken. Het weglaten van deelterreinen of schakels, door het (nog) niet inschakelen van experts is een risicoafweging op zich. Voor integrale beheersing kunnen opdrachtgevers aan de hand van de matrix de gecombineerde expertise van ONRI-bureaus invullen.

14

ONRI / Veiligheid

7

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 12

Breedte en diepte

7

Transportveiligheid

ONRI-advies- en ingenieursbureaus bekijken veiligheid in de ’breedte’ en in de ’diepte’.

Mensen zijn bereid om een hoog onveiligheids-niveau te aanvaarden om aan individuele

De ONRI-aanpak omvat een breed spectrum van veiligheidsterreinen, zoals hieronder te zien

behoeften aan transport tegemoet te komen. Naarmate de eigen betrokkenheid afneemt en

is. Daarnaast bewerkstelligen de bureaus diepgang door aandacht te besteden aan de hele

het groepsrisico groter is, neemt het acceptatie-niveau van gevaar snel af, en als gevolg

veiligheidsketen.

neemt de vraag naar veiligheid sterk toe. Een lekkende treinwagon beheerst het nieuws; de verkeersdoden in het weekend-verkeer halen op z’n hoogst een klein berichtje in de krant.

De Commissie Veiligheid hanteert de volgende negen terreinen.

De overlap met sociale veiligheid zien we duidelijk als wij kijken naar sluipende verstoringen

1

veilig wonen en recreëren

van maatschappelijke functies als transport-stromen afgeremd worden: van economische

2

veilig werken

schade van files tot complicaties bij het verlenen van noodhulp (traumahelikopters).

3

brandveiligheid

Deze nuchtere constateringen geven aan hoezeer transportveiligheid onderwerp van zowel

4


nationaal beleid als individuele afwegingen is, en hoe complex het is bij inrichting en beheer

5

veiligheid van industriële activiteiten

van transportsystemen rekening te houden met uiteenlopende belangen.

6

milieu

7

transportveiligheid

Advies- en ingenieursbureaus zijn ingevoerd in alle modaliteiten van transport: wegen

8


railvervoer, maritiem transport, luchttransport en het als nieuwe, vierde modaliteit erken-

9

sociale veiligheid

de pijpleidingtransport. Zij zijn met gespecialiseerde kennis werkzaam, veelal betrokken bij de totstandkoming van afzonderlijke objecten die deel uit maken van een vervoerssys-

Naast de bovengenoemde terreinen (die we op een verticale as kunnen zetten), kunnen we

teem of bij de ontwikkeling van complete vervoer- en distributiesystemen. Minder bekend,

diverse fasen in de veiligheidsketen onderscheiden.

maar daardoor niet minder actueel, is de betrokkenheid van ONRI-adviesbureaus bij de besluitvorming die het kader vormt voor een intermodulaire, doeltreffende en veilige verkeersstromen-afhandeling.

ANALYSE

inventarisatie van mogelijke risico’s van een programma, plan, project, bouwwerk of installatie, gebiedsaanpassing enzovoort; milieu-effectrapportage, veiligheidseffectrapportage;

Kennistransfer, onafhankelijkheid en integraliteit zijn onontbeerlijk om in het door verdichting van de gebouwde omgeving en schaarse natuur gekenmerkte Nederland nieuwe oplos-

PREVENTIE

singen voor transportvraagstukken ook veilig te laten zijn. Momenteel staan op het netvlies:

alternatieve of innovatieve oplossingen bedenken, redundante systemen opzetten, her-

informatica op het snelwegennet, verkeerstunnels, doelgroepstroken, wildtunnels, majeure

stel-mogelijkheden bevorderen, maatregelen treffen voor vertraging van het intreden van

uitbreidingen van het spoor, de haven van Rotterdam, uitbreiding van Schiphol, pijpleiding-

schade of letsel (preventief beschermende middelen);

transport. De toekomstige intensiteit en diversiteit van transport groeit.

SNELLE ACTIE MOGELIJK MAKEN (pro-actief)

oplossingen bedenken voor alarmering en inroepen van hulpdiensten, vluchtwegen aanleg-


gen, aanvoer van hulpdiensten bevorderen, oplossingen bedenken voor verschillen tussen dag/nacht, stad/platteland, zomer/winter, hoogseizoen/laagseizoen, enzovoort; maken van

BRANDVEILIGHEID

rampenplannen;

In tunnels, parkeergarages enzovoort is brand een heel andere bedreiging van het aanwezige verkeer dan buiten.

HULPVERLENING EN GEVOLGENBEPERKING (repressie)

feitelijke noodhulpvoorzieningen bedenken (eerste hulp, ambulances enzovoort), letselbe-


perkende middelen, gevolgenbestrijding (sprinklers, noodafsluiten, stormvloedkering enzo-

Routes naar scholen, woonerven, concentratie of spreiding van uitgaansgelegenheden, win-

voort), evacuatiemaatregelen, noodopvang, ziekenzorg;

kelcentra aan de randen van steden of in het stadshart. Goede afwegingen maken rond diverse gebruikersgroepen. Scheiding van functies leidt soms tot meer transport en daarmee transportrisico’s.

NAZORG

slachtofferhulp, opruiming en reiniging, communicatie, wederopbouw, natuurlijk herstel, sociale zekerheid en schadecompensatie, reïntegratie;

VEILIGHEID

Agressie en drankmisbruik beïnvloeden het verkeersgedrag, ’blauw op straat’. EVALUATIE EN VERBETERINGEN

incidenten ongevalsonderzoek, lessons learned, aanpassing van beleid en besluitvorming, aanpassing van regelgeving, speuren naar substituten voor eerdere oplossingen.

6

ONRI / Veiligheid

15

ONRI / Veiligheid


8

08-10-2003

13:19

Pagina 10


AANSPREEKPUNT

Naast het stimuleren van herkenbare aandacht voor veiligheid door leden (via interne Bij inrichting en beheer van de gebouwde en natuurlijke omgeving is bescherming tegen

communicatie) maakt ONRI zich extern bekend bij de overheid en normerings-, waarbor-

natuurlijke invloeden bijna altijd aan de orde. De kennis die hierover in Nederland is verza-

gings- en keuringsinstituten, als aanspreekpunt voor de branche waar het gaat om:

meld is toonaangevend in de wereld. Nederlandse advies- en ingenieursbureaus behoren daadwerkelijk in omzet gemeten tot de grootste exporteurs van kennis over onder meer

• deskundigheden bij vertegenwoordigingen in normcommissies en bij voorberei-

waterbouw en milieu.

dingstrajecten voor weten regelgeving op het gebied van veiligheid;

Een hoog niveau van bescherming tegen ongewenste invloeden vanuit de natuur is haal-

• ontwikkeling van methoden en standaards op het gebied van veiligheid;

baar; we rekenen er expliciet of impliciet op. Beheersing van natuurgeweld is in wezen de aanduiding voor de vraagstukken die overblijven nadat met zeg 99% van de natuurlijke

• uitdragen van branchestandpunten bij ontwikkelingen die de veiligheid van de

invloeden is rekening gehouden. Dat wil zeggen: als we duinen, buiten- en binnendijken,

mens en de natuur betreffen, ook bij calamiteiten;

waterkeringen, sluizen, pompen enzovoort hebben aangelegd, dan blijft er nog een kans dat de natuur toeslaat.

• het informeren van opdrachtgevers en bevoegd gezag over de veiligheid van een bepaald programma, plan, project of een gerealiseerde oplossing;

We moeten, ook bij de export van kennis, niet alleen rekening houden met de directe gevaren, maar ook met de daaropvolgende gevaren en kettingreacties. Na overstroming door

• het vervullen van een intermediaire functie bij grootschalige (internationale/over-

water, brand door blikseminslag, verstikking door modder, letsel en schade van hagelstenen,

heids-) programma’s waaraan de branche meewerkt.

letsel door rondvliegend puin of instorting, verdroging door de zon, zien we ook minder in het oog springende gevaren op van besmetting door ziekte of algehele verzwakking van de

ONRI maakt zich ook bekend als dé gesprekspartner namens de branche voor het voeren

weerstand bij mens, dier en plant. Ook met preventie en met herstel van de schade en het

van overleg en voor het bekendmaken van nieuwe ontwikkelingen op veiligheidsgebied naar

vertrouwen moeten we al rekening houden als we bezig zijn met het inventariseren van

markten (industrie, infrastructuur, vastgoed, milieu enzovoort) en het brede publiek.

risico’s en nemen van maatregelen. INTEGRITEIT EN TRANSPARANTIE

Integriteit is voor ONRI te definiëren als het geheel aan normen en waarden van een


bedrijf dat haar gedragscode sterk navolgt en hierover bereid is publiekelijk verantwoording af te leggen. Door hun integriteit, onder meer gewaarborgd in de voorwaarden van


het lidmaatschap, kunnen ONRI-bureaus belangentegenstellingen, botsende regelgeving

Wie spanning in de natuur zoekt (bergbeklimmen, kanovaren) zoekt zelf het risico, maar de

en uiteenlopende kennisstromingen zonder eigen bezwaren, onbevooroordeeld meenemen

natuur kan overwacht gevaar opleveren als bijvoorbeeld na hevige regenval de waterstand

in hun advisering.

in beken verhoogt (verdrinking). De afweging waar mensen wel of niet willen wonen of recreëren kan afhangen van de risico’s van dergelijk natuurgeweld.

ONRI-bureaus hebben geen eigen belang bij bepaalde oplossingen voor veiligheids- en duurzaamheidsvraagstukken. ONRI-bureaus behandelen hun opdrachten zonder belan-


genverstrengeling met bedrijven die leven van productontwikkeling en -verkoop, bouwen

’Verharding’ van het oppervlak en kassenbouw in plaats akkerbouw (verglazing) beïnvloeden

installatiewerk, beheer & exploitatie enzovoort. Door opdrachtgevers gestimuleerde

de snelheid waarmee regenwater wegvloeit. Uiterwaardverlaging, retentiebekkens en dijk-

samenwerking met genoemde partijen gaan ONRI-bureaus vanzelfsprekend niet uit de

verzwaring zijn maatregelen tegen toegenomen overstromingsrisico als gevolg van verande-

weg - zeker als deze de integrale aanpak versterken. Transparantie van partijen en belan-

ringen stroomopwaarts. Het teruggeven van ooit op de zee gewonnen land en

gen is hierbij essentieel.

dijkteruglegging betekenen daarentegen dat de natuur meer kans krijgt zich onverwacht te manifesteren. Een ander voorbeeld: de keuze voor hoogbouw betekent nogal wat in een

Zorg voor veiligheid borgen de ONRI-bureaus door kwaliteitszorg- en door management-

gebied met kans op aardbevingen.

systemen voor milieu- en veiligheid. In toenemende mate vindt certificatie van en verantwoording naar opdrachtgevers en stakeholders plaats over veiligheidsmanagement binnen de bureaus.


Het maakt veel verschil wat betreft risico in de verre omgeving waar een chemische fabriek staat: in een gebied waar orkanen, overstromingen of aardbevingen kunnen optreden zijn meer maatregelen nodig dan in een ’rustiger’ gebied. SOCIALE VEILIGHEID

Overbevolking levert cumulatieve problemen op bij natuurgeweld. Slechte gezondheidszorg geeft verminderde weerstand tegen de langdurige effecten na bijvoorbeeld een overstromingsramp.

16

ONRI / Veiligheid

5

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 8

ONRI & Veiligheid

9

Sociale veiligheid

DOELSTELLING

Veiligheid voor mens en natuur houdt niet op bij letsel- of schadepreventie. De menselij-

De Commissie Veiligheid van ONRI heeft zich bij de oprichting het volgende doel gesteld:

ke behoefte aan sociale veiligheid is evident. Goederen en informatie dienen gespaard te blijven van verlies, diefstal, beschadiging of vernietiging. Mensen dienen zich zeker te voe-

A

Het bevorderen dat bij de opdrachten waarin ONRI-leden participeren herkenbaar

len in hun omgeving, zonder onnodige belemmeringen of bedreigingen van welke aard dan

rekening gehouden wordt met de veiligheid voor mens en natuur. Gevaarlijk zijn

ook. Advies- en ingenieursbureaus dragen bij aan het brede en veelzijdige stelsel dat in

daarbij die gebeurtenissen waarbij door menselijk handelen, blootstelling aan stof-

Nederland sociale veiligheid moet waarborgen. Van meldkamers tot bankkluizen. Van

fen, de energie van machines en apparaten en natuurgeweld letsel bij de mens of

radiosystemen tot besparingsoplossingen. Van beveiligingsplannen tot magazijnsystemen.

schade aan de natuur optreedt. ONRI leden tonen aan dat ze zich in hun adviezen

Van inbraakwerende gevels tot verlichting van de openbare ruimte. Van dag- en nacht-

onderscheiden op het gebied van integrale veiligheid door gezamenlijke expertise,

routes door leefgebieden tot vluchtroutes en compartimentering in gebouwen.

waar het de inrichting en het beheer van de gebouwde en natuurlijke omgeving betreft.

In en om huis en op het werk treffen we voorzieningen om goederen en informatie te beschermen. Openbare gebouwen zijn in hoge mate kwetsbaar voor inbraak, vandalisme en

B

Anderzijds vormden de leden een aanspreekpunt voor beleid en regelgeving waar

brandstichting. Bij het vinden van verbeteringen gaan techniek, menselijk gedrag, inrichting

het de expertisevelden van de ONRI-bureaus aangaat. Hierbij gaat het er om de

van de ruimte en organisatie hand in hand. Advies- en ingenieursbureaus zijn economisch

risico’s van gevaarlijke gebeurtenissen en situaties inzichtelijk te maken, te letten

onafhankelijk ten opzichte van fabrikanten, leveranciers en bouwers van systemen.

op mogelijkheden tot preventie van gevaarlijke gebeurtenissen en situaties, en te

Daardoor zijn deze adviezen ook onafhankelijk. Voor consumenten, bedrijven en de overheid

letten op mogelijkheden tot gevolgenbeperking voor mens en natuur.

kan dit een reden zijn om adviesbureaus in te schakelen als het gaat om veranderingen van wonen, werken en recreëren.

KENNISUITWISSELING TUSSEN VAKAFDELINGEN

Veiligheid is zo fundamenteel voor de hele samenleving en vooral voor het werk van de aangesloten ingenieursbureaus dat kennis van veiligheid ingebed is in alle vakafdelingen van ONRI. De brancheorganisatie stimuleert zo veel mogelijk het hanteren van dezelfde methoden en standaards.

Concentratie van personen, bijvoorbeeld in metro en treinen, leidt tot veiliger transport, maar ook tot een grotere gevoeligheid voor vandalisme en terrorisme, en soms een toegenomen subjectieve onveiligheid, zoals na een treinramp.

ONRI bureaus zijn gezamenlijk de optelsom van

projectmatige aanpak

procesmatige borging

van verbeteringen

van wat goed is

De openbare ruimte roept veel meer vragen op dan alleen die omtrent de verblijfs- of verkeersfunctie. Sociale veiligheid, het figuurlijk begaanbaar houden van de openbare ruimte,

ontwerpers van nieuwe veiligheidsconcepten

constructeurs van wat

behoort evenzeer tot de opgaven voor advies- en ingenieursbureaus als het letterlijk

zich als veilig bewezen heeft

begaanbaar maken van de kale ruimte. Hiervoor vinden ze onderscheidende oplossingen, in nauwe samenwerking binnen de branche tussen professionals die weten welke interacties in

samenstellers van delen generalisten

<>

beheerders van het geheel

de openbare ruimte plaatsvinden.

specialisten

Advies- en ingenieursbureaus hebben brede en diepgaande ervaring in industrie en logistiek. Die kennis is geworteld in de techniek en uitgegroeid tot in de puntjes, waar kennis van men-

oordeelsvormers en

onderzoekers en

sen en processen het verschil maken tussen minimale prestaties ’het werkt’ en betrouwbare

beleidsbeïnvloeders

beleidsvoorbereiders

systemen ’het werkt en zal blijven werken’. Betrouwbaarheid van levering van een product dat in een levensbehoefte voorziet (voedingsmiddel, medicijn) kan een factor zijn in de

innovators

toepasser

bestaanszekerheid. Het effect op groepen mensen kan vergelijkbaar zijn met dat van meer acute veiligheidsrisico’s. Informatienetwerken leveren een vitale functie die te vergelijken is

enzovoort

enzovoort

met die van traditionele verbindingen over land, op het water en in de lucht. Advies- en ingenieursbureaus leveren met complete business units, specialistische teams of individuele experts bijdragen aan de digitale economie. Er zijn meer voorbeelden te noemen waarbij de gebouwde en natuurlijke omgeving bijdraagt aan sociale veiligheid. Ze vallen slechts buiten het onderwerp van deze brochure, niet buiten de blik van ONRI-leden.

4

ONRI / Veiligheid

17

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 6

Leeswijzer Voorbeelden van werkzaamheden van advies- en ingenieursbureaus op het gebied van veiligheid

VEILIGHEIDSEFFECT

ANALYSE

PREVENTIE

SNELLE ACTIE

HULPVERLENING

NAZORG

Na een korte afbakening van de termen risico, veiligheid en beveiliging maken we in

EVALUATIE

’ONRI en Veiligheid’ expliciet onze positie duidelijk. Daarna volgt in ’Breedte en Diepte’

RAPPORTAGE

een inleiding in de veiligheidsmatrix. veilig wonen

planstudies

en recreëren

toets

detectie-, alarmering-,

voorlichting

bouwbesluit

ontruimingsoplossingen

consumenten

risicoatlas

In de negen hoofdstukken daarna kiezen wij steeds vanuit één van de aandachtsgebieden van veiligheid de contextbenadering. Steeds lichten we ’het eigene’ van het betreffende

veilig werken

brandveiligheid


RI&E

cpr-toetsing

haalbaarheids-

V&G-plan;

facility management;

inspecties

V&G-coördinatie

ongevals-

ontwikkeling

gebied uit, waarna we de andere gebieden er aan de hand van voorbeelden bij trekken en

onderzoek;

middelen

enkele voorbeelden geven van afwegingen die we moeten maken. Ze kunnen afzonderlijk

schade-

gelezen worden, maar de integrale aanpak wordt pas duidelijk als ze gecombineerd worden

afwikkeling

met andere gebieden.

explosie-

brand

noodplan,

fire safety

veiligheid

concepten

training

engineering

brzo

studie

Afbakening

toezicht en inspecties

monitoring

beleids-

op de uitvoering van werken

incidenten

advisering

veiligheids-

best

duct van de kans op een gebeurtenis en de gevolgen van die gebeurtenis. Gebeurtenissen

management

practices

die kunnen leiden tot letsel en/of schade vinden hun oorzaken in menselijk handelen, in

bestuurlijke

ontwikkeling

natuur (natuurgeweld). Om zo veel mogelijk vrij te zijn van risico kunnen we de kans op een

ondersteuning;

normen

gebeurtenis reduceren (preventie) of het gevolg van de gebeurtenis beperken. Dit laatste

RISICO’S

Eerst een korte afbakening. Letterlijk is veiligheid het vrij zijn van risico’s. Risico is het proveiligheid van

hazop-studie

proceskeuze

recovery-

calamiteitenplan

systemen


zaken - zowel blootstelling aan stoffen, als de energie van machines en apparaten - en in de milieu

MER-studie

locatieverkenning

transportveiligheid

RAMS

gevaarlijke stoffen

coördinatie gevolgenbestrijding

publieks-

kan op twee manieren: door herstel (recovery) van de gebeurtenis of door bescherming van

voorlichting

de risicodrager.

beheer systemen vervoersmanagement

gegevens-

Wat kunnen ONRI-advies- en ingenieursbureaus hieraan bijdragen? De werkzaamheden van

verzameling,

de leden hebben als gemeenschappelijke noemer ’inrichting en beheer van de gebouwde en

-registratie en

natuurlijke omgeving’. Veiligheid is onlosmakelijk verbonden aan het proces van inrichting

-analyse;

en beheer van gebieden, bouwwerken, gebouwen en installaties. Veiligheid is daarbij het

rapportage- en

voornaamste bestanddeel, vrij snel gevolgd door efficiency en comfort.

beleidsadvisering SAFETY EN SECURITY beheersing van

risicoanalyse

simuleren

Staan alle soorten risico’s gelijk? Nee. De beperking van veiligheidsrisico’s tot letsel en scha-

coördinatie opruiming

de verdient een nadere beschouwing.

en toetsen

natuurgeweld

Letsel betreft mensen en dieren. Schade betreft zaken - onroerend en roerend, het landsociale veiligheid

stedelijk

beveiligings-

plan

concepten

onderhoudsmanagement

coördinatie

schap, water, lucht, bodem, planten - en overige goederen (in de juridische betekenis: denk

onderzoek

aan goederenrechten, geld). Het is gebruikelijk bij veiligheid de mens en de natuur te willen beschermen. Het beschermen van zaken en rechten behoort tot de competenties van de beveiliging. Het Engels kent een helderder taalkundig onderscheid tussen safety (veiligheid) en security (beveiliging). Wij houden aan het onderscheid vast, en kiezen voor veiligheid (safety) als thema, hoewel in de praktijk zal blijken dat de gebieden veiligheid en beveiliging elkaar sterk beïnvloeden. Dit is overigens altijd zo geweest, maar sinds ’11 september’ pregnanter. Sindsdien lijkt onderscheid tussen veiligheid en beveiliging irrelevant: wie de national security wil waarborgen lijkt zich evenzeer druk te moeten maken over constructies, vluchtwegen, brandwering, hulpverlening enzovoort. En wie een gezond, comfortabel gebouw wil ontwerpen lijkt zich zelfs druk te moeten maken over de mogelijkheid van totale vernietiging van het gebouw. Enige afbakening blijft nodig om de dingen in perspectief te blijven zijn.

18

ONRI / Veiligheid

3

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 4

Woord vooraf

Colofon

voorjaar 2003

INHOUDELIJKE SAMENSTELLING EN TEKSTEN

Volendam, Enschede, Moldau en Maas

ONRI-commissie Veiligheid

Volendam, Enschede, Moldau en Maas; tot voor enkele jaren waren dit neutrale topografische termen. Maar een brand, een industrieramp en (bijna-) overstromingen hebben deze

CONCEPT, TEKSTEN EN COÖRDINATIE

plaatsen op de calamiteitenkaart geplaatst. Evenals bekende voorbeelden als de Zeeuwse

ir. Cees Eijkelenkamp en drs. Willem van den Elzen

delta, de Titanic, de Twin Towers en ontelbare bijna-rampen als het inmiddels beruchte Parkeerdek en wellicht duizenden andere verborgen tijdbommen. In deze brochure wil ONRI,

CORPORATE DESIGN

de brancheorganisatie van advies- en ingenieursbureaus de beleidsmakers en andere

Made of Man, visual identity under construction, Rotterdam

opdrachtgevers bewust maken van het belang van een integrale visie op veiligheid en een mogelijke aanpak ervan met de veiligheidsmatrix.

FOTOGRAFIE

Photodesign de Groot, Uden

’Je kunt regelen wat je wilt, maar uiteindelijk ontbreekt de

DRUK

Drukkerij Zeeland, Zeeland

capaciteit en het geld om alles te handhaven.’ Het is niet mogelijk om alle calamiteiten te voorkomen, zoals onder meer betoogd door wethouder René Paas van Groningen die ook voorzitter is van de VNG-commissie Veiligheid. Tijdens een ONRI-ledenvergadering zei hij: ’Je kunt regelen wat je wilt, maar uiteindelijk ontbreekt de capaciteit en het geld om alles te handhaven.’ Maar vele partijen - politiek, bestuur, bedrijfsleven en vooral het grote publiek - zijn ervan overtuigd dat er een goede inventarisatie moet zijn van risico’s. En dat deze uitmondt in een effectieve aanpak waarbij niet één of enkele betrokkenen met routineoplossingen komen maar waarbij alle betrokkenen werken aan een integrale aanpak van alle facetten van veiligheid. In de praktijk zal het bij de inrichting en het beheer van de gebouwde en natuurlijke omgeving steeds vaker voorkomen dat vooraf een veiligheidseffectrapportage en vroegtijdig overleg nodig is tussen bestuurders en belanghebbende partijen. Het gaat dan niet alleen om de direct belanghebbenden op korte termijn, maar juist ook om toekomstige belanghebbenden: degenen die economisch en maatschappelijk iets willen met de betreffende zaak en het gebied in de komende tien, twintig of dertig jaar. Advies- en ingenieursbureaus die lid zijn van ONRI leveren belangrijke bijdragen aan het veiliger maken van de wereld. Ze kunnen een integrale risicoanalyse maken van programma’s en projecten, waarbij wensen en eisen van bevolking en bedrijfsleven afgewogen zijn; van overheid en bestuur, van wetgeving en handhaving, van theorie en praktijk. Op deze manier hoopt ONRI met u bij te dragen aan het voorkomen van rampen en het verminderen van risico’s.

2

ONRI / Veiligheid

19

ONRI / Veiligheid


08-10-2003

13:19

Pagina 2

Veiligheid De bijdrage van ONRI-bureaus aan integrale veiligheid voor mens en natuur

INHOUDSOPGAVE

Woord vooraf

Pagina

2

Leeswijzer

3

Afbakening

3

ONRI & veiligheid

4

Breedte en diepte

6

1


8

2

Veilig werken

3

Brandveiligheid

10

4


11

5


12

6

Milieu

13

7

Transportveiligheid

15

8


16

9

Sociale veiligheid

17

Colofon

19

9

ONRI Organisatie van advies- en ingenieursbureaus Postbus 30442

BIJLAGEN

Antwoordformulier

2500 GK Den Haag telefoon 070 31 41 868 telefax

070 31 41 878

email

[email protected]

internet www.onri.nl ONRI / Veiligheid

Veiligheid. De bijdrage van ONRI-bureaus aan integrale veiligheid voor mens en natuur

Recommend Documents