veilig leren
lezen Leerlijnen maanaanpak
Auteur: Angela Schelfhout 50016_vll_lb1_bw.qxd:Leesboek 01.QXD
16-04-2009
14:49
Pagina 11
In de methode Veilig leren lezen is sprake van leer-
11
lijnen voor de mondelinge taalontwikkeling (mon-
sss... ik mis.
delinge communicatie, boekoriëntatie en verhaal-
roos!
begrip, en woordenschat) en leerlijnen voor de schriftelijke taalontwikkeling (technisch lezen,
ik vis.
spellen, begrijpend lezen, stellen, functioneel schrijven). Achtergrondinformatie over deze leer-
ik sis.
is vis mis
lijnen treft u aan in de Gebruikswijzer kern 1-6 en
ik mis.
roos!
ik mis. ik raap.
kern 7-12 bij Veilig leren lezen. In dit artikel wordt een kort overzicht gegeven vaas vaar
van de vijf leerlijnen: technisch lezen, spellen,
ik vis. ik vaar.
begrijpend lezen, woordenschat en functioneel schrijven.
is vis sis
Leerlijn technisch lezen In de eerste zes kernen van Veilig leren lezen worden
r m v
ik sis. i
s aa p
alle letters aangeleerd en wordt de elementaire leeshandeling geoefend. De methode is zo opgebouwd
Leesboekje 1, maan
dat het aantal letters dat beheerst moet worden, niet te snel toeneemt. Het automatiseren van de letter-
technisch lezen het correct en vlot herkennen van
kennis is voor alle kinderen een belangrijk tussen-
eenvoudige, klankzuivere, eenlettergrepige woor-
doel. Zodra de grafeem-foneemkoppeling correct en
den. Vanaf kern 7 begint een nieuwe fase in het pro-
vlot verloopt, worden met die letters nieuwe woor-
ces van de leesontwikkeling. Dan komen complexere
den gelezen. De automatisering van de woordher-
woordtypen aan bod (woorden met clusters, woorden
kenning is een belangrijk aspect dat door alle kernen
met spellingpatronen en meerlettergrepige woorden)
heen aandacht krijgt. Daarmee wordt bedoeld dat
en krijgt ook het vloeiend lezen meer aandacht.
het proces van woordherkenning snel en zonder veel
In het schema op pagina 2 kunt u zien welke letters
inspanning verloopt.
en woordtypen in de twaalf kernen van Veilig leren
Bij de eerste zes kernen is het hoofddoel van het
lezen aan bod komen.
1 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Kern
Inhoud
Voorbeeldwoorden
1
m, r, v, i, s, aa, p, e
raam, is
2
t, ee, n, b, oo
boot, nee, oom
3
d, oe, k, ij, z
zijn, koe, ijs
4
h, w, o, a, u
hak, op
5
eu, j, ie, l, ou, uu
leuk, zie, uur
6
g, ui, au, f, ei
reis, uit, zei
7
sch-
schaap
hoofdletters
Teun
-ng
ring
-d, -b
bed, web
mmkm- en mkmm-woorden
stoel, kast
samenstellingen van mkm-woorden
voetbal
-nk
bank
-ch(t)
lach, licht
woorden met -a, -o, -u
ja, zo, nu
mmkmm-woorden
kwast
verkleinwoorden met -je, -pje, -tje
huisje, boompje, koetje
mmkmm- en mkmm-woorden met -d
hond, brood
mmmkm- en mkmmm-woorden
strik, korst
woorden met -aai, -ooi, -oei
maai, hooi, loei
samenstellingen met clusters
plakband
tweelettergrepige woorden zonder spellingprobleem
moeder, harken
tweelettergrepige woorden met dubbele medeklinker
bakker, zitten, appel
tweelettergrepige woorden met be-, ge-, ver-
betaal, verzin, gezicht
woorden met -ieuw, -uw, -eeuw
nieuw, ruw, sneeuw
tweelettergrepige woorden met clusters
vlieger, schommel, strijken
tweelettergrepige woorden met open lettergreep
jaren, zomer, muren, leven
tweelettergrepige woorden met -e
verse, vlugge, nare
tweelettergrepige woorden met -ste
slimste
tweelettergrepige woorden met cluster en open lettergreep
sparen, breder, grote
tweelettergrepige woorden met -ig, -lijk, -ing
moeilijk, dertig, honing
samenstellingen met drie lettergrepen
appelmoes, boekenkast
drielettergrepige woorden met voorzetsel
opzetten, inhalen
drielettergrepige woorden met -enen, -elen, -eren
rekenen, wandelen, kinderen
drielettergrepige woorden met ge-, be-, ver-
gebeuren, bedoelen, verhalen
drielettergrepige woorden met -ig, -lijk, ing
gelukkig, eindelijk, wandeling
drielettergrepige woorden met on-, ont-
ongeluk, ontbijten
drielettergrepige verkleinwoorden
appeltje, ringetje, spelletje
8
9
10
11
12
2 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Leerlijn spellen Het doel van het spellingonderwijs in de eerste zes kernen van Veilig leren lezen is het op het gehoor correct kunnen schrijven van klankzuivere km-, mken mkm-woorden. Lezen en spellen gaan in deze kernen bijna gelijk op, al zal het spellingproces steeds iets achterlopen op het leesproces. Als vanaf kern 7 de niet-klankzuivere woorden op leesniveau worden aangeboden, groeien de leerlijnen lezen en spellen uit elkaar. Het aanbod in de leerlijn lezen wordt gevolgd door een periode van oefenen in de leerlijn spellen, met enkele kernen later de controle van de spellingbeheersing. Klankzuivere woorden kunnen bestaan uit één of
punten af van de klankstructuur. Slechts een klein
meer lettergrepen. Bij de eenlettergrepige woorden
deel van deze spellingafwijkingen hoeft aan het eind
kan het aantal medeklinkers aan het begin en/of aan
van Veilig leren lezen te worden beheerst.
het eind variëren (pas, stap, kast). Er zijn meerletter-
In onderstaand schema is te zien wanneer bepaalde
grepige woorden waarvan de samenstellende delen
typen woorden in de leerlijn lezen aan bod komen en
geheel klankzuiver zijn (voetbal, tuinhek, bloembol),
wanneer ze in de leerlijn spellen beheerst moeten
maar veel meerlettergrepige woorden zijn niet ge-
worden.
heel klankzuiver: de schrijfwijze wijkt op een of meer
Kern
1-6
Aanbod klankzuivere woorden bij lezen
Aanbod niet-klankzuivere woorden bij lezen
mkm/km/mk
sch-ng -b (mkm) -d (mkm)
Beheersing niet-klankzuivere woorden bij spelling
mkm/km/mk
7
mmkm/mkmm
8
mmkmm samenstellingen (tuinhek, voetbal)
9
mmmkm mkmmm
10
11
Beheersing klankzuivere woorden bij spelling
(m)mmkmm(m)
-nk ja, zo, nu -ch(t) mmkm/mkmm met -d mmkm mkmm
-aai, -ooi, -oei ei/ij
mmkmm samenstellingen (tuinhek, voetbal)
-eer, -oor, -eur -eeuw, -ieuw, -uw verkleinwoorden
sch-
mmmkm mkmmm
mkmm met tussenklank au/ou
-ng -nk
12
-aai, -ooi, -oei mkmm met tussenklank
3 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
52669_vll_gebruikswijzer_7-12_bw.qxd:VLL_Gebruikswijzer7-12
05-01-2010
12:28
Pagina 34
84981_vll_wb11_maan_bw.QXD:vll_wb_maan11_bw.QXD
04-09-2009
13:04
Pagina 7
Leerlijn begrijpend lezen
Leerlijnen schriftelijke taalontwikkeling
werkblad
Het begrijpen van een tekst is in hoge mate afhankelijk van de technische leesvaardigheid van de lezer,
7
Bij welk boek horen deze zinnen? Schrijf de titel boven de zinnen.
zijn woordenschat en de achtergrondkennis waarover hij beschikt.
ren. Teksten die technisch te moeilijk zijn, kunnen in eerste instantie beter niet gebruikt worden voor begrijpend reikt hebben voor het net zo gemakkelijk is om een lezen. Als een tekst meerdere malen gelezen is, zodat de zelfgelezen tekst te begrijpen als een tekst die wordt technische moeilijkheden overwonnen zijn, kan hij wel voorgelezen. voor instructie van begrijpend lezen gebruikt worden. In de eerste zes kernen wordt daarom veel aandacht Kennis van de woorden is cruciaal voor begrijpend lezen. besteed aan begrijpend luisteren en aan activiteiten Kennis van woorden ondersteunt het begrijpen van tekdie te maken hebben met het aanleren van strategieën sten en het lezen van gevarieerde teksten maakt het voor begrijpen lezen en stellen: mogelijk de woordenschat uit te breiden. In de school1 activeren van voorkennis: dit bevordert tekstbeleeftijd wordt van kinderen verwacht dat hun woordengrip en vergroot de kans dat eventuele informatie schat jaarlijks met enkele duizenden nieuwe woorden onthouden wordt; wordt uitgebreid. De meeste van die woorden worden 2 leggen van betekenisrelaties: relatie tekst-illustrageleerd door het lezen van boeken of door het luisteren tie, structuur van het verhaal, woordenschat; naar voorlezen. Netwerken van woorden die conceptueel 3 leggen van verwijsrelaties: verwijswoorden. samenhangen, zijn het fundament voor een rijke woorHet technisch lezen moet een behoorlijk niveau be-
denschat. De sleutel voor dit fundament is het actief verNeem een kopje melk. werken van woordbetekenissen, waardoor woorden worOok een ei en twee lepels meel. den begrepen verband met andere woorden. Roer alles goedin door elkaar. De betekenis van woorden wordt niet geleerd door één enkele context of ontmoeting. Ze worden geleerd door herhaling in verschillende contexten en door actief Een vos lust graag muizen. Maar hij eet ook wormen en eikels. gebruik. Zeker als hij honger heeft. Woorden die cruciaal zijn voor het begrijpen van een passage, moeten vooraf worden ingeleid. De woorden die het nuttigst zijn om te worden onderwezen, zijn Zet een bak met woorden water klaar. die in verschillende contexten hoogfrequente Stop de fietsband in het water. voorkomen. Om Zoek waar het gat op zit. een effectieve manier hun woordenschat uit te breiden, moeten leerlingen verschillende strategieën leren om via de context de betekenis te achterhalen. In jaargroep 3/leerjaar 1 moet de context ‘O, wat ben ik bang,’ zegt Pien. ‘Ik kan niks zien, maar ik hoor ze wel. Ik bibber ervan.’
Vanaf kern 7 wordt aandacht besteed aan begrijpend lezen. Hieronder treft u een overzicht aan van de be-
Overzicht van de leerlijn begrijpend lezen in kern 7 t/m 12 langrijkste doelen die binnen de leerlijn begrijpend Hieronder een overzicht van de belangrijkste doelen die binnen de leerlijn begrijpend lezen van Veilig leren lezen in Werkboekje 11, maan lezen in kern 7 t/m 12 aan bod komen. kern 7 t/m 12 aan bod komen.
Kern 7 Thema: ‘Schatgravers’
Vaardigheden: • Lezen en begrijpen van korte, eenvoudige zinnen en teksten. • Begrijpen en toepassen van verwijswoorden. • Conclusies trekken vanuit de context en voorspellingen doen over het verdere verhaalverloop.
Kern 8 Thema: ‘Op het podium’
Voorgaande vaardigheden en daarbij: • Kunnen beantwoorden van vragen waarvan het antwoord letterlijk in de tekst staat. • Denkvragen over een tekst kunnen beantwoorden.
Kern 9 Thema: ‘Hé, hoe kan dat?’
Voorgaande vaardigheden en daarbij: • Conclusies kunnen trekken uit de context van een gelezen tekst.
Kern 10 Thema: ‘Verzamelen’
Voorgaande vaardigheden en daarbij (met ondersteuning van de leerkracht): • Lezen van een instructieve tekst om er iets mee te doen. • Relevante informatie uit een informatieve tekst halen.
Kern 11 Thema: ‘Mijn lievelingsboek’
Voorgaande vaardigheden en daarbij: • Kunnen reflecteren op en waarderen van een gelezen boek of verhaal.
Kern 12 Thema: ‘Op reis’
Voorgaande vaardigheden en daarbij: • Integratie van eerder aangeleerde vaardigheden. Een werkvorm is onder andere het invullen van een gatentekst.
4 34 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Leerlijn woordenschat
Themawoorden en verhaalwoorden
Er bestaat een sterk verband tussen woordenschat en begrijpend lezen. Hoe eerder aandacht wordt besteed aan de ontwikkeling van woordenschat, hoe
Mijn klas
Kern
groter de kans op succes. Nieuwe woorden moeten niet geïsoleerd worden aan-
1
geboden. In Veilig leren lezen zijn de ankerverhalen een context voor een eerste aanbieding. Herhaling in verschillende contexten is nodig voor het beklijven van nieuwe woorden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen verhaalwoorden (woorden die voorkomen in het ankerverhaal en waarvan de betekenis noodzakelijk is voor het begrijpen van het verhaal) en the-
52492_bw_01 matr.1-6.qxd:vll_materialenkatern01 1-6.qxd
24-12-2009
10:40
Pagina 19
mawoorden (de doelwoorden van de leerlijn woordenschat).
Ankermaterialen
allereerst de broodtrommel de directeur fonkelend de juf juichen de ketel klaarleggen de klas de klaverhoning klimmen het klimrek het koektrommeltje de konijnenbeker het krijtje de letter de luidspreker het nachtlampje de oppas de schat slijmerig het uniform de valse tanden de vensterbank verdwaald voordat de vormloze sok
52584_vll_matkatern_7-12_bw.qxd:VLL-Handl-Mat-07-12-bw
16:38
Pagina 15
dat ze eerst aandachtig naar de tekst moeten luisteren. Daarna geeft het bekijken van de illustraties aanvullende informatie en kan dit aanleiding zijn voor verdere verdieping. Voorkennis activeren Voor het begrijpen van een tekst kan het heel nuttig zijn om de voorkennis te activeren. Bedenk echter wel dat kinderen de neiging hebben om te veel te leunen op hun voorkennis en af te dwalen van de informatie die het verhaal biedt. Leerkrachten moeten daar een duidelijk onderscheid tussen maken, zodat kinderen leren om kritisch te zijn ten aanzien van de informatie die zij gebruiken bij hun antwoorden, aandachtiger gaan luisteren en leren onderscheid te maken tussen wat er gewoonlijk gebeurt en wat er in het verhaal gebeurt.
Ankermaterialen
Illustraties bekijken Kinderen blijken bij hun antwoorden vaak te steunen op de illustraties. Bij het stellen van de beginvragen moet u er rekening mee houden in hoeverre de kinderen alleen met behulp van de illustraties een antwoord kunnen geven. Als ze de inhoud van het verhaal duidelijk weerspiegelen, kunt u het tonen ervan uitstellen tot het moment waarop het verhaal is voorgelezen en besproken. De kinderen moeten wel even wennen aan deze werkwijze. Ze zijn namelijk gewend om eerst naar de plaatjes te kijken, maar daardoor worden ze afgeleid van de tekst die voorgelezen zal worden; ze gaan minder nauwkeurig luisteren. Zonder illustraties zullen de kinderen aanvankelijk meer moeite hebben met het verhaal, maar dankzij de vragen en doordat u de tekst opnieuw leest, begrijpen ze het uiteindelijk toch. Leerkrachten worden zich er door deze werkwijze van bewust hoe sterk kinderen steunen op de illustraties. Om succesvolle lezers te worden moeten ze echter leren
04-01-2010
19
Het spannende ankerverhaal van kern 7 speelt zich af op een schip.
Doelen
Veilig leren lezen
De ankerverhalen en bijbehorende ankermaterialen bieden: • achtergrondinformatie bij het presenteren van het thema; • ondersteuning bij het vertellen en verwerken van het ankerverhaal; Artikel•- een Leerlijnen context voor het uitbreiden van de woordenschat; • mogelijkheden voor activiteiten die de taalontwikkeling stimuleren: luisteren, spreken, lezen en eenvoudi-
Het verteltheater van kern 8.
5 © Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Themawoorden en verhaalwoorden
Kern
2
Mijn lijf de achterpoot
Kern
3
Wat zit daar in? het allerliefste
Kern
4
Waar ben ik? het avontuur
de bak
het beleg
de boomstam
behoorlijk
de binnenkant
bouwen
de borst
de boodschap
het dak
het bot
boodschappen
de heenweg
brommen
de boodschappenlijst
de hut
de buik
het boodschappenlijstje
de kaart
de darmen
de boterham
het kruispunt
diep inademen
de bovenkant
linksaf
de duim
de buitenkant
rechtdoor
de elleboog
de doos
rechtsaf
de enkel
het etiket
de richting
‘er is iets helemaal mis’
de fles
de schuilplaats
het gezicht
in vervulling gaan
spannend
de grote teen
de ingang
de speurtocht
de hals
de kijkdoos
de terugweg
hijgend
de onderkant
verdwalen
hinken
openen
het verkeer
inslikken
het pak(je)
de verrekijker
de klauw
het potje
de weg kwijt zijn
de knie
het recept
de weg zoeken
de kop
sluiten
het zakmes
neerploffen
uitkomen van wensen
de zijstraat
‘niks bijzonders’
een wens doen
pijn doen
wensen
de pil
de zijkant
het pilletje de pink de pleister de pols het puntje van je neus de rug de schouder het smoesje de snuit de staart treuzelen de vacht het verband verschrikkelijk het voorhoofd de voorpoot zeer doen zogenaamd zuchten
6 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Themawoorden en verhaalwoorden
Kern
5
Sprookjes betoveren
Kern
5
Verhalen en vertellingen bibberen
Kern
6
Wat komt er uit een ei? bars
bibberen
het buurthuis/dorpshuis
de barst
de draak
de das
barsten
de dwerg
er ligt een dik pak
bazig
de elfjes
sneeuw
het ei
de fee
de eskimo
de eierschaal
de goudstukken
een geintje (Nederland)
de geit
de heks
de glijbaan (ijs)
glibberig
de kabouter
glijden
het hert
kiezelstenen
een grapje (België)
het hok
de muil
(hout)hakken
de kikker
omhakken
de iglo
de kikkerdril
onzichtbaar
ijs
het kikkervisje
de reus
ijskoud
de kikkervisjes
reuze- (heel erg)
de muts
knorrig
de schat
de open haard
de kruiwagen
het spoor
reusachtig
kwaken
het sprookje
de schaats
logisch
toveren
schaatsen
de mier
de toverspreuk
de slee
de mol
het toverstokje
sleeën
de mus
zenuwachtig
sneeuw
het nest
sneeuwbal
onaardig
sneeuwpop
ongeduldig
tevoorschijn komen
opgewekt
de want
opgewonden de schildpad de spreeuw stomverbaasd streng teleurgesteld treurig uitlaten verbaasd verboden toegang de wandeling zich schamen de zwaan
7 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Themawoorden en verhaalwoorden
Kern
7
Schatgravers aan boord
Kern
8
Op het podium de acrobaat
Kern
9
Hé, hoe kan dat? aarzelen
bewonderend
de circusdirecteur
het blik
het dek
de clown
bonken
droevig
dansen
de boormachine
het eiland
fantastisch
gezwollen
ernstig
feestelijk
glimmen
de geheimtaal
de goocheldoos
de haak
de hut
de goocheltruc
het haakje
de kaart
de hoepel
het handvat
de kapitein
huppelen
harken
de matroos
een knuffel (kus)
inzamelen
de oceaan
kop op
de kelder
de piraat
de leeuwentemmer
de kier
het ruim
plechtig
klemmen
de schatkist
het podium
koperkleurig
schrobben
de presentator
luidkeels
van boord
het publiek
de munt
wanhopig
somber
de paperclip
de zeeman
stralend
de platte knoop
de zeerover
het theater
de punaise
de zwabber
het toneel
rammelen
treurig
repareren
uitgeput
rinkelen
de uitnodiging
de schroef
de voorstelling
de schroevendraaier
wat ben je van plan?
sjouwen
de zaal
de spijker
de zanger
de spleet
zenuwachtig
de tang tevreden zijn trillen de zaag de zaklamp
8 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Themawoorden en verhaalwoorden
Kern
10
Verzamelen besluiten
Kern
11
Mijn lievelingsboek de aller-
Kern
12
Op reis de bagage
bewaren
het applaus
(niet meer) bang zijn
bewonderen
de bibliotheek
het busje
bij elkaar horen
bladeren
de camping
bijzonder
de boekenkast
dat valt mee!
de broekzak
de boekwinkel
de handdoek
iets dubbel hebben
het doe-boek
een hekel hebben aan
het idee
droevig
de hitte
de journalist
het gedicht
kamperen
het museum
genieten
logeren
normaal
grappig
met de auto
ruilen
griezelig
met de fiets
de schat
de kok
met het vliegtuig
sparen
de koning
mopperen
speciaal
de koningin
onderweg
de spullen
het kookboek
op reis gaan
de tentoonstelling
de kruiwagen
de pyjama
uitleggen
het leesboek
de rugzak
uitnodigen
lenen
schone kleren
uitpuilen
het lievelingsboek
slingeren
uitvoeren
met lelijke tekeningen
de Spaanse danseres
verzamelen
met mooie tekeningen
het strand
de verzameling
de minister
streng
vroeger
een mooi verhaal
de tandenborstel
nieuwsgierig
de tent
de politieagent
de vakantie
prachtig
verlegen
de prijs
wandelen
saai
het zwembad
spannend de tuinman uitlenen de verliezer vrolijk het weet-boek de winnaar zielig
9 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
Leerlijn functioneel schrijven Het zelf kunnen schrijven van een zin of een korte tekst biedt kinderen de gelegenheid om geschreven taal te kunnen benutten in functionele zin, namelijk het overbrengen van een boodschap. Daarom wordt in Veilig leren lezen ook aan deze belangrijke vaardigheid aandacht besteed. Goed kunnen spellen is een voorwaarde voor creatief schrijven. Daarom wordt in kern 1 t/m 6 meer tijd besteed aan spelling dan aan creatief schrijven. Het schrijven van een zin is veel complexer dan het schrijven van een woord. Daarom wordt pas na kern 6 gestart met het leren schrijven van een zin. Dit wordt in kern 7 t/m 12 stapsgewijs opgebouwd en uitgebreid.
Kern 7
Samen bedenken en schrijven van een tekst die binnen het thema past.
Kern 8
Samen bedenken en schrijven van teksten die een functie hebben bij een uitvoering, bijvoorbeeld: uitnodigingen, affiches.
Kern 9
Samen bedenken en schrijven van een eenvoudige informatieve tekst die binnen het thema past.
Kern 10
Samen bedenken en schrijven van diverse functionele teksten rond een tentoonstelling in de klas.
Kern 11
Samen bedenken en schrijven van een logboekje of kort boekverslag bij een gelezen boek.
Kern 12
Samen bedenken en schrijven van teksten voor een boek met een reisverslag.
10 Veilig leren lezen Artikel - Leerlijnen
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.veiliglerenlezen.nl
