VBO-ANALYSE
Focus Conjunctuur
Te veel onzekerheden verhullen een veelbelovende toekomst November 2014 – Morgane Haid
18,5% ||
68,75% ||
Aantal sectoren dat rekent op een toename van de investeringen tijdens de komende zes maanden
Aantal sectoren dat een stabilisatie van de economische activiteit in de komende zes maanden tegemoet ziet
6% || Nog resterend verschil tussen de thans gecreëerde toegevoegde waarde en het precrisisniveau in de handel, het vervoer en de horeca
0,4 procentpunten || Verschil tussen de huidige groeiramingen van de eurozone ten opzichte van de ramingen van zes maanden geleden
56,25% || Aantal sectoren dat denkt dat de werkgelegenheid er de komende zes maanden op achteruit zal gaan
0,9% || Verwachte economische groei in België in 2015
WERELDWIJDE GROEI STELT TELEUR
ECONOMIE HAALT NOG GEEN HOOG GROEITEMPO IN BELGIË
BROOS ECONOMISCH KLIMAAT HEEFT ONGUNSTIGE INVLOED OP GROEIVOORUITZICHTEN
INVESTERINGSPEIL ZOU KUNNEN STIJGEN
NETTOJOBCREATIE IN DE MARKTSECTOR IS ZEER GERING
HERVORMINGEN EN EEN STABIELER INTERNATIONAAL KLIMAAT ZIJN BROODNODIG
Twee keer per jaar houdt het VBO bij zijn lidfederaties een enquête over de stand van de conjunctuur. Daarmee wil het achterhalen hoe zij erover denken en wat ze verwachten voor de komende maanden. Laten we, alvorens de evolutie van de conjunctuur in België in detail te bekijken, een blik werpen op de internationale groeicontext.
Jpoj
Hoewel het risico bestaat dat de groei nog meer vertraagt in de groeilanden en dat de geopolitieke spanningen aanhouden, heeft het IMF toch positieve groeivooruitzichten. De Verenigde Staten bijvoorbeeld zouden een groei op jaarbasis realiseren van 2,2% in 2014 en van 3,1% in 2015. Niettemin werden de vooruitzichten in neerwaartse zin herzien, vooral in de groeilanden, die toch de stuwende kracht van de wereldwijde groei blijven.
1. Internationale context Ontgoochelende groei op wereldniveau Als kleine, open economie hangt ons land sterk af van de buitenlandse vraag. Het is dus broodnodig dat we de economische ontwikkelingen in de rest van de wereld in het oog houden om de groei in België te analyseren.
Het herstel komt maar niet op dreef in de eurozone
De wereldwijde economische groei voor 2014 wordt door het Internationaal Monetair Fonds (IMF) op 3,3% geraamd. Daarmee blijft het groeicijfer vergelijkbaar met dat van 2013, maar ver verwijderd van het groeitempo van meer dan 5% dat vóór de crisis werd gerealiseerd. Het groeitempo liep over de hele wereld sterk uiteen. We stelden onder andere een lichte krimp van de economie van de Verenigde Staten vast in het eerste kwartaal 2014 en een krimp in Japan tijdens het tweede kwartaal.
Onze voornaamste handelspartners liggen in de eurozone. In 2013 waren Duitsland, Frankrijk en Nederland met hun drieën goed voor 44,7% van de Belgische export van goederen. We stellen echter vast dat het herstel binnen de eurozone trager verloopt dan verwacht (grafiek 1). In Duitsland was er tijdens het tweede kwartaal zelfs een daling met -0,2%, terwijl de groei er het voorgaande kwartaal 0,7% beliep.
Grafiek 1. GROEIVOORUITZICHTEN (bron: IMF, oktober 2014) 2,0
1,5
1,0
en %
Economische groei is niet op dreef geraakt in Europa en in de wereld.
De groeicijfers van sommige opkomende landen (Latijns-Amerika, China) waren ontgoochelend. Bovendien zetten de geopolitieke spanningen in Oekraïne en in het Midden-Oosten de internationale handel onder druk.
0,5
0,0
-0,5 DE
ES
NL
2014
2015
FR
EA
IT
BE
vooruitzichten april 2014
FOCUS CONJUNCTUUR - TE VEEL ONZEKERHEDEN VERHULLEN EEN VEELBELOVENDE TOEKOMST
4
De groei van Frankrijk stagneerde de eerste twee kwartalen, terwijl Nederland, na een daling met -0,3% in het eerste kwartaal van 2014, het volgende kwartaal een stijging met 0,7% noteerde. Anderzijds knopen de landen die het zwaarst getroffen werden door de crisis stilaan opnieuw aan met groei. Behalve Italië, waar de groei nog daalde tijdens het tweede kwartaal, lieten Spanje, Griekenland en Portugal begin dit jaar een positieve groei optekenen. Doordat ze vertrokken van een uiterst laag niveau, hebben deze landen echter nog niet hun bbp-peil van vóór de crisis bereikt. Het IMF heeft zijn groeivooruitzichten voor de eurozone naar beneden toe herzien. Het gaat nu uit van een groei van 0,8% in 2014, terwijl het enkele maanden geleden nog altijd dacht aan een groei van 1,2% op jaarbasis. Dat is beter dan het voorgaande jaar, toen het groeicijfer nog altijd negatief was (-0,5%), maar het toont wel aan dat een duurzaam groeitempo nog niet gegarandeerd is. Het IMF wijst onder andere op de aanhoudend hoge werkloosheidsgraad en de geringe investeringen in meerdere economieën. Ten slotte blijft het inflatiecijfer in de eurozone op een zeer laag niveau en blijft het risico van een verlenging van de periode van zeer geringe inflatie bestaan.
De groei blijft zwak De wisselvallige groei van de buurlanden en de vrij woelige internationale context worden ook weerspiegeld in de Belgische economie. Terwijl de groei van België er in het eerste kwartaal van 2014 veelbelovend uitzag (+0,4%), is hij in het tweede kwartaal sterk vertraagd (+0,1%). In het derde kwartaal steeg hij weer met 0,2%. De groei is dus nog niet van de partij; bijgevolg werden de vooruitzichten in neerwaartse zin herzien. In 2013 was het bbp geleidelijk boven het hoogtepunt van vóór de crisis geraakt; het ligt er nu 1,5% boven. We merken echter een sterk uiteenlopende groei tussen de bedrijfssectoren (grafiek 2). We zien bijvoorbeeld dat de toegevoegde waarde in de industrie nog altijd stagneert op meer dan 5% onder haar niveau van vóór de crisis, net als die van de handels-, de vervoer- en de horecasector. Deze laatsten zagen hun groei tijdens het tweede kwartaal van 2014 zelfs afnemen. Hoewel er een hogere toegevoegde waarde was dan vóór de crisis, vreest de bouwsector, waar het sinds het begin van het jaar bergaf gaat, voor de negatieve gevolgen van de nieuwe maatregelen die door de regeringen worden opgelegd.
Grafiek 2. TOEGEVOEGDE WAARDE (hoogtepunt vóór de crisis = 100; bron: NBB) 115 110 105 100 95 90
Industrie Handel, vervoer, horeca Niet-marktsector
2014Q2
2014Q1
2013Q4
2013Q3
2013Q2
2013Q1
2012Q4
2012Q3
2012Q2
2012Q1
2011Q4
2011Q3
2011Q2
2011Q1
2010Q4
2010Q3
2010Q2
2010Q1
2009Q4
2009Q3
2009Q2
2009Q1
2008Q4
2008Q3
2008Q2
85
2008Q1
Groei in België nog niet op kruissnelheid.
2. Belgische economie: huidige toestand en vooruitzichten
Bouw Dienstverlening aan bedrijven
Link VBO Radar : http://www.vboradar.be/fl/#NTh8MTI5fDYz FOCUS CONJUNCTUUR - TE VEEL ONZEKERHEDEN VERHULLEN EEN VEELBELOVENDE TOEKOMST
5
Wat de vooruitzichten van onze lidfederaties betreft, ziet geen enkele sector voor de komende zes maanden een toename van de economische activiteit aankomen (grafiek 3). De meeste sectoren (68,75%) voorzien een status quo van de activiteiten, terwijl de rest een daling verwacht. Dat is een duidelijk minder optimistisch resultaat dan dat van de voorgaande enquête (47% verwachtte toen een stijging) en het weerspiegelt verschillende bezorgdheden over factoren waar de ondernemingen geen vat op hebben, zoals een broos internationaal economisch klimaat (impact van de internationale geopolitieke spanningen, lagere groei), de onzekerheid over de datum waarop de aangekondigde hervormingen worden geïmplementeerd, of het risico op een black-out. Grafiek 3. ECONOMISCHE ACTIVITEIT IN DE KOMENDE 6 MAANDEN 80% 70%
TSS Mat V D Bo
T S Prod G En Ce Ch H ICT I Ah
Daling
Stabiel
60% 50% 40%
Grafiek 4. TEWERKSTELLING (2008-III = 100; bron: NBB) 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0
2014-II
2014-I
2013-III
2013-IV
2013-I
2013-II
2012-III
2012-IV
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2010-III
2010-IV
2010-I
Industrie Marktsector Marktdiensten
2010-II
2009-IV
2009-III
2009-I
85,0
2009-II
Ah: autohandel; Bo: bouw; Ce: cement; Ch: chemie; D: handel; En: energie; G: grafisch; H: hout; I: interim; ICT: ict; M: milieubeheer; Mat: materials technology; Prod: production technology & mechatronics; S: staal; T: textiel; TSS: transport solution systems
De geringe economische groei heeft geen grote veranderingen in de werkgelegenheid kunnen teweegbrengen. Op het eerste gezicht ziet de netto-evolutie van de werkgelegenheid in België er sinds eind 2013 positief uit, wat een goed teken is. Maar wanneer we de evolutie in detail bekijken, stellen we vast dat de werkgelegenheid hoofdzakelijk is toegenomen in de niet-marktsector (bv. gezondheidszorg, onderwijs, publieke administratie,…).
Stijging
2008-III
0%
2008-IV
10%
2008-I
20%
2008-II
30%
3. Nog geen relance van de werkgelegenheid
2011-II
Jpoj
Op basis van de resultaten van de enquête bij de sectoren en ook rekening houdend met de andere conjunctuurelementen die wij zopas hebben beschreven, verwacht het VBO een geringe groei voor de komende zes maanden en gaat het uit van een groei op jaarbasis van 0,9% in 2015. Terwijl de groei van België tot de hoogste in de eurozone behoorde, keert de trend nu om. Bovendien wordt het verschil met de groeivooruitzichten van de Europese Unie groter.
Bouw Niet-marktsector Totaal
FOCUS CONJUNCTUUR - TE VEEL ONZEKERHEDEN VERHULLEN EEN VEELBELOVENDE TOEKOMST
6
In de industrie en in de bouwsector daarentegen blijft de werkgelegenheid voortdurend dalen (grafiek 4). De marktdienstensectoren (dienstverlening aan bedrijven, vastgoedsector) zijn wel goed geëvolueerd, maar ze compenseren de verliezen in de rest van de marktsector niet. Uiteindelijk stagneert de werkgelegenheid in de marktsector sinds ongeveer twee jaar en is ze nog altijd niet opnieuw op haar precrisisniveau geraakt.
Jpoj
Veel aanhoudende onzekerheden in België en op internationaal vlak.
Voor de komende zes maanden meent 43,75% van de ondervraagde sectoren dat de werkgelegenheid op haar huidige peil zal blijven (grafiek 5). De uitzendsector, die als een voorlopende indicator van de evolutie van de werkgelegenheid wordt beschouwd, zit ook in dit percentage. De rest van de sectoren, dus bijna 56,25%, ziet de werkgelegenheid er de komende zes maanden op achteruitgaan. Op korte termijn blijft het probleem van de hogere loonkosten dan in de buurlanden een rem op het concurrentievermogen,
Grafiek 5. WERKGELEGENHEID IN DE KOMENDE 6 MAANDEN 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
V TSS T S Prod Mat Ce D Bo
H G En Ch ICT I Ah
Daling
Stabiel
Stijging
Grafiek 6. INVESTERINGEN IN DE KOMENDE 6 MAANDEN 70% 60%
TSS Ce Bo
V T S H G En Ch I D Ah
Prod Mat ICT
Daling
Stabiel
Stijging
50% 40% 30% 20% 10% 0%
ook al hopen de sectoren op betere werkgelegenheidsvooruitzichten bij de volgende enquête, wanneer de door de regeringen aangekondigde hervormingen zullen geïmplementeerd zijn.
4. De investeringen blijven gering, maar gaan erop vooruit Het hele jaar 2014 door kon een toename van de investeringen van de bedrijven worden waargenomen, maar ze blijven nog altijd meer dan 5% beneden het niveau van vóór de crisis. Er moet ook worden opgemerkt dat sommige investeringen met eenmalig karakter de evolutie hebben aangedikt en niet de algemene trend in alle ondernemingen weerspiegelen. Niettemin zal, volgens de ondervraagde sectoren, de trend voor de komende 6 maanden veeleer een stabilisatie zijn: 62,5% van de sectoren verwacht een status quo van de investeringen, terwijl 18,5% rekent op een verhoging (grafiek 6). Rationalisatie blijft de hoofdreden van deze investeringen, van nabij gevolgd door innovatie, en vervolgens vervanging en expansie. We stellen vast dat de benuttingsgraad van de productiecapaciteit in de industrie de jongste maanden slechts 79% bedroeg, dat is ongeveer het equivalent van het langetermijngemiddelde. Dit niveau kan voor een deel verklaren waarom er weinig expansiegerichte investeringen gebeuren.
Ah: autohandel; Bo: bouw; Ce: cement; Ch: chemie; D: handel; En: energie; G: grafisch; H: hout; I: interim; ICT: ict; M: milieubeheer; Mat: materials technology; Prod: production technology & mechatronics; S: staal; T: textiel; TSS: transport solution systems
FOCUS CONJUNCTUUR - TE VEEL ONZEKERHEDEN VERHULLEN EEN VEELBELOVENDE TOEKOMST
7
5. Balans: moeten de remmen op de groei worden opgeheven? Een andere reden voor het relatief stabiele niveau van de investeringen in plaats van de toename die bij de voorgaande enquête werd verwacht, vloeit voort uit de vele politieke en economische onzekerheden die thans, zowel op nationaal als op internationaal vlak, op de ondernemingen wegen. De resultaten van onze enquête bij de sectoren over de verschillende factoren die het meest op hun economische activiteit wegen, verduidelijken dit goed (grafiek 7). De loonkostenhandicap blijft op korte termijn nog altijd probleem nummer één, maar we zien ook dat de rechtsonzekerheid en het ontbreken van een stabiel en voorspelbaar regelgevend kader eveneens de ondernemingen benadelen, net als de verschillende taksen, de kostprijs en de beschikbaarheid van energie en van grondstoffen. Gelet op de tijd die nodig is voor het implementeren van de hervormingen, zullen er enkele maanden nodig zijn vooraleer de effecten ervan ten volle voelbaar worden. Toch zouden ze een positieve invloed moeten hebben op de vooruitzichten bij de komende conjunctuurenquêtes.
9
Op internationaal niveau maakt het economische klimaat de groeivooruitzichten van België broos. Het aarzelende herstel van de ontwikkelde landen en de matige groei van de opkomende landen, de onzekerheid over de groei van de buurlanden van België en de geopolitieke toestand in bepaalde landen (bv. het embargo op de goederenhandel met Rusland) treffen vele Belgische bedrijfssectoren die internationaal actief zijn. Al deze elementen beletten de ondernemingen om een duidelijke kijk te hebben op de toekomstperspectieven op korte termijn. De tenuitvoerlegging van de hervormingen om ons concurrentievermogen te vergroten en meer zekerheid over de energiebevoorrading, zouden onze bedrijven de komende maanden een zuurstofinjectie moeten geven. In de veronderstelling dat tegelijk de toestand op internationaal niveau verbetert, dat wil zeggen dat de geopolitieke spanningen verminderen en dat de vraag van onze handelspartners toeneemt, zouden de economische vooruitzichten voor België nog meer moeten opklaren.
Grafiek 7. FACTOREN DIE HET STERKST DOORWEGEN OP DE ECONOMISCHE ACTIVITEIT (meest belangrijke =10, minst belangrijke =1) 8,25
Gemiddelde van alle sectoren
8 7 6
5,25
5,12
5
5,00
4,75 4,31 3,81
4
3,81 2,62
3
1,75
2 1 0 Loonkosten ontwikkeling
Rechtsonzekerheid, gebrek aan stabiel & voorspelbaar regelgevend kader
Overige belastingen
Kost en/of Beschikbaarheid v. Administratieve beschikbaarheid v. gekwalificeerd rompslomp energie & personeel grondstoffen
Beleidskader voor innovatie
Kost en/of beschikbaarheid van financiering
Wisselkoers
Andere
Meer informatie over het concurrentievermogen, de toestand van de conjunctuur, de werkgelegenheid of de fiscaliteit? Download onze applicatie VBO RADAR (Android / Apple) of surf naar http://vboradar.be/fl/ie/ FOCUS CONJUNCTUUR - TE VEEL ONZEKERHEDEN VERHULLEN EEN VEELBELOVENDE TOEKOMST
8
