Hoofdstuk 3B
Variatielijsten Variatie in uw voeding is belangrijk. Hierdoor krijgt u voldoende voedingsstoffen binnen en kunt u voedingsmiddelen afwisselen. Uitgangspunt om te variëren is het basisdieet, wat uw diëtist voor u heeft samengesteld. Bij het variëren gaat het om de hoeveelheid vetten en koolhydraten in uw voeding.
3b.1 De Vetten Bij mensen met diabetes mellitus bestaat er grotere kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten. Daarom is het belangrijk om gezond te eten en te letten op het vetgebruik in uw voeding. Hierbij gaat het vooral om verzadigd vet en transvet. In onze voeding zitten namelijk verschillende soorten vet. onverzadigd vet: dit is een vetsoort die helpt het cholesterolgehalte te verlagen of laag te houden. verzadigd vet en transvet: stimuleren de aanmaak van cholesterol in het lichaam en werken dus cholesterolverhogend. Het is daarom belangrijk om minder verzadigd vet en transvet te eten. Verzadigd vet en transvet komen vooral voor in producten van dierlijke oorsprong, zoals melkvet en vleesvet. Er zijn echter ook enkele plantaardige vetsoorten die veel verzadigd vet bevatten zoals: cacaovet, kokosvet en palmpitvet. Transvet ontstaat in de fabriek wanneer vet en olie `harder` worden gemaakt. Transvet kan zitten in producten met gedeeltelijk gehard vet, zoals in koek, gebak, patat en hartige snacks. De volgende voedingsmiddelen bevatten veel verzadigd vet: roomboter, diverse bak- en braadvetten, harde margarines en plantaardige margarines in een wikkel verpakt; sommige soorten frituurvet; vet vlees en vette vleeswaren; volvette kaas, roomkaas, volle melk en volle melkproducten; koffiewitmaker (koffiecreamer), imitatieslagroom; snacks, zoutjes, gebak en koekjes; chocolade.
Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. © Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl
Onverzadigd vet komt voor in plantaardige voedingsmiddelen. Het maakt niet uit of het vet enkelvoudig of meervoudig onverzadigd is. De volgende voedingsmiddelen zijn rijk aan onverzadigd vet: vette vis, zoals zalm, tonijn, heilbot, makreel, haring, paling, bokking, forel, sardines en sprot; alle soorten olie, zoals olijfolie, maïsolie, saffloerolie, slaolie, sojaolie en zonnebloemolie; Diëtetiek | DIET-532 | 11 mei 2015 | pagina 1/5
halvarine met maximaal 40% vet; vloeibaar (dieet-)bak- en braadproducten en vloeibaar frituurvet; sladressing op basis van olie; noten, zoals walnoten, amandelen, hazelnoten en notenpasta’s.
Deze producten zijn echter niet altijd minder vet. Tegenwoordig zijn er ook producten op de markt met plantensterolen en stanolesters. Deze bestanddelen zorgen er voor dat er minder cholesterol in het lichaam wordt opgenomen. Het cholesterolgehalte kan hiermee verlaagd worden. Informeer bij uw diëtist of het gebruik van deze producten wenselijk voor u is.
Vis, schaal- en schelpdieren Vis is een uitstekend alternatief voor vlees. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat vis een beschermende werking heeft bij het ontstaan van hart- en vaatziekten. Het is aan te raden twee keer in de week (vette) vis te eten. Alle soorten vis zijn goed, zowel vette als magere, vers, diepvries of uit blik. Er zijn aanwijzigen dat de inname van visvetzuren (omega-3 vetzuren) bij mensen met diabetes het risico op hart- en vaatziekten kan verminderen. Als u niet van vis houdt, informeer dan bij uw diëtist of het gebruik van visoliesupplementen of voedingsmiddelen verrijkt met visvetzuren zinvol voor u is.
Variatielijst Producten kunnen verschillen in soort en hoeveelheid vet. Dat kan het lastig maken om te kiezen. Om een gezonde vetkeuze te vergemakkelijken vindt u op de volgende pagina een overzicht van voorkeursproducten. Bron: Hartstichting. Let op sommige producten uit deze tabel bevatten koolhydraten! Bij voorkeur:
In plaats van:
Brood en ontbijtproducten
bruin- of volkorenbrood, roggebrood, muesli, brinta en andere graanproducten zonder suiker
croissants en luxe broodjes, zoals een pizzabroodje of een ham/kaasbroodje
Om op brood te smeren
halvarine, margarine en andere smeersels voor op brood met minder dan 17 gram verzadigd vet per 100 gram
roomboter en harde margarine in een wikkel
Kaas
30+kaas, 20+kaas, 40+kaas (met mate), kaasachtige producten op basis van plantaardige olie en kaas met minder zout
48+kaas en kaassoorten met een nog hoger vetpercentage
Diëtetiek | DIET-532 | 11 mei 2015 | pagina 2/5
Zoet beleg
Vleeswaren
Melk en melkproducten
In plaats van: chocolade hagelslag, chocoladevlokken en kokosbrood
rosbief, licht gezouten rookvlees, achterham, fricandeau, kipfilet en filet americain magere en halfvolle soorten (waaronder karnemelk) en halfvolle koffiemelk met plantaardige olie
paté, worstsoorten, salami en ontbijtspek volle melk(producten), koffieroom, slagroom, zure room en crème fraiche aardappelen gebakken in harde margarine in een wikkel, roomboter of hard frituurvet, witte rijst of pasta
Aardappelen, rijst en pasta’s
alle soorten aardappelen gekookt of gebakken in olie, vloeibaar frituurvet, vloeibaar bak- en braadproduct of vloeibare margarine, zilvervliesrijst en volkorenpasta
Vlees, vis, kip, ei, tahou, tempé
minder vette vleessoorten, zoals tartaar, magere hamlappen, magere runderlappen, haaskarbonade, biefstuk, ongepaneerde schnitzel, kip zonder vel, kalkoen, bijna alle soorten (vette) vis, eieren (maximaal 3 per week), tahoe, tempé en vegetarische vleesvervangers
worstsoorten, spek, lever, nier, paling en garnalen
Voor bakken en braden
vloeibaar bak- en braadproduct, vloeibare margarine, margarine met minder dan 17 gram verzadigd vet per 100 gram, alle soorten olie en vloeibaar frituurvet rode sauzen, zoals barbecuesaus en tomatenketchup en sauzen op basis van olie, zoals slasaus, fritessaus, mayonaise, béchamelsaus van halfvolle melk en chutney (let op: dit zijn wel dikmakers)
hard bak-braadvet en hard frituurvet
Japanse mix, ongezouten noten, zoute stokjes, wokkels, studentenhaver, popcorn naturel, olijven en rijstcrackertjes
chips, zoutjes, zoute koekjes en borrelnootjes
Sauzen
Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. © Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl
Bij voorkeur: jam, honing, appelstroop, sandwichspread, groentespread en pindakaas
Hartige lekkernijen
Diëtetiek | DIET-532 | 11 mei 2015 | pagina 3/5
roomsauzen en kaassauzen
3b.2 Koolhydraten U heeft van uw diëtist een dieetadvies gekregen. Hierop staat wat u dagelijks kunt eten en drinken. Achter ieder voedingsmiddel staat de hoeveelheid koolhydraten vermeld. Met behulp van het koolhydraatvariatieboekje kunt u op het dieetadvies variëren. U telt de hoeveelheid koolhydraten van alle voedingsmiddelen, die u per maaltijd eet en drinkt bij elkaar op, tot u de toegestane hoeveelheid per maaltijd heeft bereikt. U kunt in het koolhydraatvariatieboekje de koolhydraatwaarden vinden. Het is moeilijk om altijd precies op de voorgeschreven hoeveelheid uit te komen. Een afwijking van ongeveer 5 gram koolhydraten per maaltijd of tussenmaaltijd is geen probleem. Hieronder een voorbeeld om u op weg te helpen:
Basisontbijt: 2 sneden brood (2x 35 gram) halvarine 1 plak 40+ kaas 1x halvajam (15 gram) 1 glas sinaasappelsap (100 ml) thee zonder suiker Totaal:
32 05 09 46
4
Variatie: 1 schaaltje yoghurt (150 ml) 3 eetlepels muesli (3x 10 gram) 1 snee knäckebröd (10 gram) halvarine 1 plak kaas 1 appel (120 gram) Totaal:
06 18 07 14 45
Meer informatie over koolhydraatvariaties vindt u in het koolhydraatvariatieboekje.
3b.3 Glycaemische index De glycaemische index is een waarde die iets zegt over de snelheid waarmee de glucosewaarde stijgt in uw bloed. In onderstaande tabel is te zien dat glucose het snelst in ons bloed wordt opgenomen. Vandaar dat het gebruik van glucose wordt aangeraden bij een hypo. Binnen 5-10 minuten ziet u een stijging van uw bloedglucose (zie hiervoor ook Hoofdstuk 4). Naarmate het percentage van de glycaemische index lager wordt, duurt het langer dat uw bloedglucosewaarde stijgt. U ziet dat suiker in het midden staat en dus niet zo snel in uw bloed komt. Ook ziet u bruine en witte bonen staan. Deze voedingsmiddelen hebben meer tijd nodig om uw bloedglucose te laten stijgen. Wanneer u een ultrakortwerkende insuline spuit, is het goed om rekening te houden met de glycaemische index van voedingsmiddelen. Bij het gebruik van voedingsmiddelen met Diëtetiek | DIET-532 | 11 mei 2015 | pagina 4/5
een lage glycaemische index, kan het beter zijn om de ultrakortwerkende insuline later te spuiten of de hoeveelheid ultrakortwerkende insuline in twee keer te spuiten. Bedenk bij het lezen van het schema dat u nooit alleen suiker of bonen eet en dat u bijvoorbeeld aardappelpuree samen eet met groente, vlees en een nagerecht.
Tabel: Bloedglucosestijging in vergelijking met glucose 100%
80-90% 70-79% 60-69% 50-59% 40-49% 30-39% 2029%
1019%
Glucose
Aardappelpuree
Volkoren brood
Wit brood Spaghetti Spaghetti Appel (wit) (bruin)
Fructose
Sojabonen
Honing
Witte rijst
Banaan
Suiker
Sinaasappel
IJs
Bruine Pinda’s en witte bonen
Cornflakes Rozijnen
Aardappel Maïs
Candybar Sinaasappelsap
Chips
Linzen
Yoghurt
Melk
Bruine rijst
Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. © Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl
Hoofdstuk 3B van Patiënten Informatie Map Diabetes Mellitus en voeding (2014) Gelre ziekenhuizen Apeldoorn & Verian Diëtetiek | DIET-532 | 11 mei 2015 | pagina 5/5
