Van stad en buitenie Een institutionele studie van rechtspraak en bestuur in Weert 1568-1795
een wetenschappelijke proeve op het gebied van de Letteren
Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Radboud Universiteit Nijmegen op gezag van Rector Magnificus prof. dr. C.W.P.M. Blom, volgens besluit van het College van Decanen in het openbaar te verdedigen op woensdag 3 november 2004 des namiddags om 1.30 uur precies door Josephus Franciscus Antonius Wassink geboren op 1 September 1955 te Lichtenvoorde
INHOUD VOORWOORD ALGEMENEINLEIDING 1. Doel- en probleemstelling
DC 1 1
2. Territorium
11
D E E L I. O R G A N I S A T I E E N S A M E N S T E L L I N G V A N D E L O K A L E O V E R H E I D
17
Hoofdstuk 1. Ontstaansgeschiedenis van het lokale bestuur en stadsvorming 1. Ontstaan van een schepenbank 2. Stadsvorming Hoofdstuk 2. De heerlijkheid Weert in relatie tot de centrale en de gewestelijke regering 1. De heren en vrouwen van Weert voor en na 1568 2. Structuur van de heerlijkheid en de relatie tot het Heilige Roomse Rijk, Horn, Luik en Gelre 3. De centrale regering van de Nederlanden en het gewestelijk bestuur van Gelre en het Overkwartier
17 17 19 23 23 25 29
Hoofdstuk 3. Functionarissen en bestuurscolleges 1. De intendant en de rentmeester van de heer en functionarissen in de leen- en laathoven 2. De schout en de gouverneur 3. De schepenen 4. De burgemeesters en de billeteer-burgemeesters 5. De gekorenen 6. De geerfden en de gecommitteerden
33 33 35 41 44 48 51
Hoofdstuk 4. Uitvoerende functionarissen 1. De secretaris 2. De boekhouder 3. De burgemeestersknecht
53 54 55 56
Hoofdstuk 5. De gilden 1. Opkomst 2. Bestuurlijke organisatie 3. Lidmaatschap 4. De positie van de gilden
59 59 61 64 67
Hoofdstuk 6. Verhouding stad - buitenie 1. De verschillen 2. De reglementen
71 71 72
Conclusie van deel I
77
DEEL II. JUSTITIE
79
Hoofdstuk 1. Rechtsbronnen
79
Hoofdstuk 2. De bevoegdheden van de schepenbank
85
Hoofdstuk 3. Civiele rechtspraak in eerste instantie 1. Jaargeding en dagvaardingsprocedure 2. Marktrechtspraak en overige civiele rechtspraak tot 1704 3. Andere procesvormen 4. Civiele rechtspraak na de invoering van het Gelderse Land- en Stadsrecht in 1704 5. Analyse van voorwerpen van geschil
89 89 96 101 102 105
Hoofdstuk 4. Civiele rechtspraak in hogere instantie 1. Appel op de schepenbank van Wessem 2. In hoger beroep bij de schepenstoel van Aken 3. In hoogste instantie voor het Rijkskamergerecht 4. Voor het Hof van Gelre
109 109 112 114 115
Hoofdstuk 5. Strafzaken 1. Strafproces 2. Straf en verzoening
121 121 127
Hoofdstuk 6. Vrijwillige rechtspraak 1. Schepenakten 2. Andere akten
139 139 144
Hoofdstuk 7. Rechtspraak in leen- en laatzaken en gildenkwesties 1. Leen- en laatzaken 2. Gildenkwesties
147 147 152
Conclusie van deel II
155
DEEL III. POLITE
157
Hoofdstuk 1. Regelgeving en verordeningen
157
Hoofdstuk 2. Financien 1. De burgemeestersrekeningen a. Financiele taak van de burgemeesters b. Inkomsten en uitgaven c. Verantwoording van het financiele beheer 2. De belastingen a. Schattingen b. Accijnzen c. Overige belastingen
163 163 163 164 171 174 174 178 185
Hoofdstuk 3. Openbare orde en veiligheid 1. Toezicht op openbare orde 2. Brandbestrijding 3. Schutterijen a. Broederschappen
. 187 187 192 194 194
VI
b. De organisatie en werkwijze van de schutterijen c. De invloed van de schutterijen op bestuur en rechtspraak 4. Schansen
195 201 204
Hoofdstuk 4. Openbare werken 1. Aanleg en onderhoud van straten en vestingwerken 2. Watervoorziening 3. Schouw van straten en waterlopen 4. Gemeintehuizen en stadhuis
209 209 214 218 220
Hoofdstuk 5. Gezondheidszorg l.Medische functionarissen a. Chirurgijn b. "Medicinae doctor" c. Vroedvrouw d. Apotheker 2. Maatregelen tegen besmettelijke ziekten en zorg voor hygiene 3. Gasthuis 4. Begraafplaatsen
223 223 223 225 226 227 228 230 232
Hoofdstuk 6. Landbouw en veeteelt 1. Het gebruik van de gemene gronden 2. Maatregelen met betrekking tot de voedselvoorziening
235 235 238
Hoofdstuk 7. Nijverheid en handel 1. Nijverheid 2. Handel a. Beperkingen van de vrij handel b. Markten en toezicht op de handel c. Postverkeer en bijzondere boden d. Wolhandel
241 241 243 243 244 245 246
Hoofdstuk 8. Sociale zorg en onderwijs 1. Zorg voor weduwen en wezen 2. Armenbestuur a. Inkomsten en uitgaven van het armenbestuur b. Bedeling door het armenbestuur 3. Andere stichtingen voor armenzorg 4. Onderwijs a. Elementair onderwijs b. Voortgezet onderwijs c. Studiebeurzen
251 251 252 253 255 256 258 259 260 263
Conclusie van deel III
267
SLOTBESCHOUWING 1. Staatsvorming "van onderop" 2. Handhaving interne vrede 3. Uitbreiding bestuurstaken 4. Verlies autonomie
271 271 274 275 278
vn
5. Van stad en buitenie
279
Summary Resume'
281 287
Afkortingen Geraadpleegde archieven en verzamelingen Gepubliceerde bronnen en literatuur
293 294 295
BIJLAGEN 1. Lijst van heren en vrouwen van Weert 2. Lijst van schouten van Weert 3. Lijst van secretarissen van Weert 4. Lijst van burgemeesters van Weert
321 321 322 323 324
Curriculum vitae
329
Vffl
