Van leerplan naar PAV-bundel

- nascholing 4 mei 2011

Van leerplan naar PAV -bundel zelf opstellen van een PAV-bundel op maat van je leerlingen

Hoe maak ik zelf een PAV-bundel die de interesse van mijn leerlingen opwekt? Hoe integreer ik het leerplan in mijn werkmateriaal? Hoe kan ik afstappen van de traditionele werkboekjes en mijn lessen aantrekkelijker maken voor mezelf en mijn leerlingen?

Lesgevers: Micheline Verlinden

- Pedagogisch begeleider PAV-Mavo

Dimitri Wouters

- Regina Pacisinstituut Brussel

2

INHOUD

INHOUD

2

1

3

1.1

2 2.1 2.2 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9

INLEIDING VERANTWOORDING

3

AANPAK VAN DE THEMA'S

4

KEUZE AANDACHTSPUNTEN

4 4

DE OPBOUW VAN EEN PAV-BUNDEL STAP 1: KEUZE VAN HET THEMA STAP 2: BRAINSTORMEN NAAR LEERINHOUDEN STAP 3: UITZUIVEREN IN FUNCTIE VAN DE LEERDOELEN STAP 4: ORDENING EN PLANNING VAN DE LEERELEMENTEN STAP 5: VERZAMELEN VAN INFORMATIE EN MATERIAAL STAP 6: UITZUIVEREN EN VERWERKEN VAN HET VERZAMELDE MATERIAAL STAP 7: ORGANISATIE VAN HET PROJECT EN OPSTELLEN VAN EEN DRAAIBOEK STAP 8: REFLECTIE SAMENGEVAT

4

KIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS

5

GEEN GEPLOETER MET DE COMPUTER

- Van leerplan naar PAV-bundel -

5 5 5 5 6 6 6 7 7 7 8 12

3

1 INLEIDING 1.1 Verantwoording De nascholing Van leerplan naar themabundel is ontstaan vanuit het kernteam PAV van de Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst van het aartsbisdom MechelenBrussel. Bij diverse schoolbezoeken van de pedagogisch begeleider en uit rondvraag tijdens de vakvergaderingen voor PAV-coördinatoren, is gebleken dat leerkrachten in heel wat scholen letterlijk in het vak PAV gedropt werden zonder dat ze daarbij enige opleiding voor het onderwijzen van dit vak hebben genoten. De opleiding PAV is immers pas redelijk recent aan het curriculum van de pedagogische hogescholen toegevoegd. Hieruit volgt dat de PAV-leerkrachten vaak op zichzelf zijn aangewezen voor het ontwikkelen van bruikbaar lesmateriaal. Als PAV-leerkracht is het onze taak de wereld binnen de klasmuren te brengen door gebruik te maken van boeiend lesmateriaal op maat van de BSO-leerling. En vermits dé BSO-leerling niet bestaat, kent niemand je leerlingen beter dan jijzelf. Interesses verschillen van klasgroep tot klasgroep en de accenten verschillen per studierichting. Daarom is het vaak weinig haalbaar om PAV-bundels uit andere scholen en studierichtingen zonder ook maar enige aanpassing te gebruiken in je eigen klas. In de handel zijn heel wat werkboekjes voor het vak PAV te verkrijgen, alleen rijst de vraag of deze zomaar bruikbaar zijn in de klas. Toegegeven, er bestaat ook goed materiaal bij de uitgeverijen en zij bespaarden kosten noch moeite om aan de vraag van de PAV-leraars te voldoen, maar een grondige screening van de meeste werkboekjes moet ons doen besluiten dat er heel wat lacunes in te vinden zijn op het vlak van attitude- en vaardigheidsvorming en afwisseling van didactische werkvormen. Bovendien zijn de uitgeverijen vanuit commercieel oogpunt verplicht een zo breed mogelijk publiek te dekken, waardoor de in de bundels verwerkte toepassingen vaak de nodige diepgang missen. We willen met deze nascholing zeker geen kruistocht beginnen tegen de in de handel beschikbare PAV-bundels maar vertrekkende vanuit de idee dat je wat je zelf doet, meestal beter doet, de leerkrachten zelf de nodige instrumenten in handen geven om zelf hun lesmateriaal te ontwikkelen op maat van hun leerlingen. We zijn er ons echter ten volle van bewust dat het zelf ontwerpen van leerlingenbundels een zeer arbeidsintensieve bezigheid is en dat Rome niet op een dag is gebouwd. Het bereiken van een mentaliteitswijziging bij de leerkrachten PAV, attitudevorming in onderwijstermen, is daarom onze hoofddoelstelling. Hopelijk zal je na je inspanning al gauw merken dat je zowel op het vlak van onderwijskwaliteit als professionele voldoening de vruchten zal plukken van je voorbereidingswerk.

Micheline Verlinden Dimitri Wouters Leuven, januari 2008


4

2 AANPAK VAN DE THEMA'S 2.1 Keuze De keuze van het thema is sterk afhankelijk van de leerlingen-doelgroep. Voorkennis, motivering en studierichting spelen immers een niet te onderschatten rol. Lesgeven is uitvinden: een eigen, doordacht, creatief themaconcept op maat van je klas geeft je meer kansen op slagen en grotere professionele voldoening. Zorg voor een duidelijke en consequente evolutie in aanpak doorheen de verschillende leerjaren. Overleg binnen de vakwerkgroep is hierbij onontbeerlijk! o

cursorisch  projectmatig

o

beperkte leerlingeninbreng  zelfstandigheid

o

aanbiedende leerkracht  begeleidende leerkracht

o

strakke structuur  open leeromgeving

o

toename van beroepsgerichtheid

2.2 Aandachtspunten o

Als leerkracht ben je de verkoper van je leerinhouden. Informeer je daarom voldoende over het onderwerp dat je in de klas behandelt.

o

Zorg voor een professionele uitstraling van het aangeboden leerlingenmateriaal. Een flitsende en afwisselende lay-out spreekt de leerlingen immers meer aan dan monotone zwarte lettertjes op een wit blad.

o

Zorg voor voldoende afwisseling in de aangeboden leerinhouden, activiteiten en evaluatiemomenten. Streef naar een pedagogisch gezond evenwicht tussen pedagogische diepgang van het project en het ‘amusementsgehalte’.

o

Je hoeft bij de uitwerking van een thema niet dieper te graven dan nodig, maar vermijd ook oppervlakkigheid.

o

Een hulpmiddel is zeker het AIDA-principe: Attention – Interest – Desire – Action.


5

3 DE OPBOUW VAN EEN PAV-BUNDEL Net zoals een huis, wordt een PAV-bundel opgebouwd in verschillende fasen. De basis voor dit stappenplan is afkomstig uit een cursus van de Karel de Grote Hogeschool Antwerpen en werd verder uitgewerkt door de leden van het PAVkernteam van de Diocesane Pedagogische begeleidingsdienst Mechelen-Brussel.

3.1 Stap 1: Keuze van het thema Wat ook het onderwerp van de bundel is, het gekozen thema is slechts een kapstok, geen doel op zich! Hou steeds in het achterhoofd dat het leerplan en de eindtermen de enige te behalen doelen zijn! Waak erover dat het thema aangepast is aan de leefwereld van de leerlingen. Kies voor onderwerpen die je leerlingen daadwerkelijk aanspreken en die aansluiten bij de studierichting waarin je lesgeeft. Ken je klas! Geef je leerlingen enige inspraak in de keuze van het thema. Dit verhoogt hun betrokkenheid in grote mate. Ook actualiteit kan (moet) in hoge mate aan bod komen tijdens het vak PAV met het oog op het ontwikkelen van de sociale weerbaarheid van de leerlingen. Betrek zoveel mogelijk de actualiteit bij het uitwerken van je PAV-bundel. Dit impliceert bovendien dat je je lesmateriaal geregeld moet updaten!

3.2 Stap 2: Brainstormen naar leerinhouden Nadat je het thema hebt bepaald, ga je brainstormen naar mogelijke leerinhouden en activiteiten die je in de bundel kan verwerken. Heb hierbij aandacht voor onderstaande elementen: o

Benader het thema in eerste instantie zo ruim mogelijk. Alle ideeën kunnen aan bod komen, je kan achteraf nog schrappen.

o

Houd de hoofddoelen van het vak PAV voor ogen. Maak vooraf een indeling van wat de leerlingen over het gekozen thema moeten kennen, wat ze moeten kunnen (vaardigheden) en wie ze moeten worden (attitudevorming).

o

Bevraag ook de leerlingen. Dit verhoogt hun betrokkenheid bij het thema en reikt mogelijk extra ideeën aan.

o

Werk samen met collega’s. Verticaal & horizontaal overleg vermijdt dat doorheen de verschillende leerjaren hetzelfde thema wordt behandeld en bovendien maken vele handen het werk lichter.

Orden de resultaten van de brainstoming op haalbaarheid en relevantie en stel een eerste ruwe structuur op van je PAV-bundel.

3.3 Stap 3: Uitzuiveren in functie van de leerdoelen Nu is het tijd om het leerplan ter hand te nemen… Ga voor de verschillende leerinhouden na welke leerplandoelen (vooral vaardigheden en attitudes) er mogelijk aan bod kunnen komen. Houd rekening met de didactische wenken die in de leerplannen staan opgenomen. Zij bieden immers interessante invalshoeken aan en verduidelijken wat achter de soms vaag geformuleerde leerplandoelen schuilgaat. Helaas worden deze didactische wenken maar al te weinig gelezen. - Van leerplan naar PAV-bundel -

6 Zoek tevens naar kansen om zoveel mogelijk afwisseling in de didactische werkvormen te brengen en vermeld deze zeker ook in je bundel en jaarplanning met het oog op controle door de inspectie. Is er een goede verhouding realiseerbaar tussen de verschillende clusters van leerplandoelen? Waak erover een overaanbod, te veel cognitieve inhouden, weinig bruikbare elementen, … te mijden als de pest.

3.4 Stap 4: Ordening en planning van de leerelementen Nadat je in stap 3 de verschillende leerinhouden en –doelen hebt geselecteerd, ga je ze ordenen volgens een logische leerlijn. Besteed bij de opbouw van je themabundel aandacht aan chronologie en voldoende spankracht. Zorg dat begin en einde mogelijkheden bieden qua didactische inkleuring (vb. film, tentoonstelling, presentatie, bezoek, gastspreker, …).

3.5 Stap 5: Verzamelen van informatie en materiaal Na stap 4 is de skeletstructuur van de PAV-bundel klaar. Nu pas kan je op zoek gaan naar bruikbaar materiaal om in de leerlingenbundel te verwerken (krantenartikels, cijfergegevens, folders, muziek, film, …). De leerroute leidt immers tot materiaal, niet andersom! Breng alle materiaal samen en maak een grondige, kritische selectie in functie van de vooraf opgestelde leerroute. Duid de lacunes aan en ga op zoek naar extra informatie. Raadplaag verschillende (betrouwbare) bronnen en noteer steeds de bibliografische gegevens. Het vermelden van brongegevens is niet alleen een attitude die de leerlingen moet bijgebracht worden, maar is later ook bijzonder handig om de gegevens te kunnen actualiseren. Houd rekening met de kenmerken van je doelpubliek. Zoek vooral boeiend, stimulerend en uitdagend materiaal. Denk aan schooltaal en vaktaal! Houd reeds tijdens je zoektocht rekening met de selectiecriteria van stap 6.

3.6 Stap 6: Uitzuiveren en verwerken van het verzamelde materiaal Evalueer het bijeengebrachte materiaal op basis van volgende criteria: o

Kan ik met dit materiaal de beoogde leerplandoelen bereiken?

o

Leent het zich tot interessante werkvormen?

o

Spreekt dit materiaal nieuwswaarde, vorm, …)

o

Is het materiaal actueel?

o

Ligt het niveau niet te hoog?

o

Tot welke werkvormen/activiteiten leent het materiaal zich?

o

Moeten er aanpassingen gebeuren?

o

Is er voldoende afwisseling qua werkvormen? Duid in de leerroute de werkvormen aan bij de verschillende leerelementen.

o

Zijn de opdrachten voldoende gericht op het doen en kunnen i.p.v. het weten?

de

leerlingen

aan?


(stilistisch,

inhoudelijk,

7 o

Wordt probleemoplossend denken voldoende gestimuleerd?

o

Hoe verwerk ik al dit materiaal tot een geïntegreerd geheel?

o

Is er uitbreiding voorzien? (differentiatie)

o

Wordt er voldoende aandacht besteed aan verschillende evaluatiemomenten en –vormen?

Stappen 5 en 6 zullen waarschijnlijk een paar keer herhaald moeten worden totdat alle vooropgestelde leerdoelen en –elementen in je PAV-bundel verwerkt zijn.

3.7 Stap 7: Organisatie van het project en opstellen van een draaiboek Nadat je PAV-bundel is samengesteld, kan je ermee aan de slag voor het maken van een planning. Bepaal het weekritme en bereid een begin- en slotactiviteit voor. Zorg voor een praktisch, toegankelijk en overzichtelijk draaiboek. Dit is bijzonder handig wanneer een thema horizontaal door verschillende collega's wordt gegeven en in geval van onvoorziene vervanging door een interim-leerkracht. De leerlingen moeten weten wat er precies van hen verlangd wordt. Voeg daarom een (begrijpelijke) lijst van doelen bij het thema (of stel dit samen met de leerlingen op). Formuleer deze doelstellingen in de vorm van kunnen, kennen en weten.

3.8 Stap 8: Reflectie Dé ideale PAV-bundel die je gedurende je hele onderwijscarrière kan gebruiken in al je klassen bestaat niet. Blijf kritisch tegenover je eigen werk (of dat van je collega). Je zal immers snel ondervinden dat bepaalde leerinhouden of werkvormen niet aanslaan bij de leerlingen of dat je het niveau van bepaalde leerelementen had onderschat of overschat. Evalueer daarom je eigen werk op geregelde tijdstippen en schaaf bij waar nodig. Deze (zelf)evaluatie kan gebeuren op dagelijkse basis, door de leerlingen zelf, binnen de vakwerkgroep en aan de hand van het jaar- en graadleerplan. De kijkwijzer voor PAV-bundels is hierbij een handig hulpmiddel.

3.9 Samengevat 1. Keuze van het thema 2. Brainstorm 3. Uitzuiveren i.f.v. leerdoelen 4. Ordening & planning 5. Materiaal 6. Uitzuiveren & verwerken 7. Organisatie/draaiboek 8. Reflectie


8

4 KIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS

KIJKWIJZER VOOR PAV-PROJECTEN 1 Volledigheid van de uitgave Waaruit bestaat dit project?

Ja

Neen

Werkbladen voor de leerlingen/leerlingenbundel Sleutel Didactische lerarenhandleiding/draaiboek Bijlagen met (thematische) achtergrondinformatie Uitbreidings- en remediëringsmateriaal Ondersteunende media/bronnen Toegang tot website voor updates Andere… Beoordeling:

2 Vormelijke en uiterlijke kenmerken van de leerlingenbundel --

-

=

+

++

--

-

=

+

++

De vormgeving is uitnodigend. De lay-out is aangenaam en functioneel. Er is een gebruiksvriendelijke inhoudstafel. De structuur is duidelijk en doordacht. Het taalgebruik is helder en aangepast. De illustraties zijn functioneel. Er is sprake van een evenwichtige verdeling van tekst, tekeningen, illustraties, grafieken…. Het aantal bladzijden is aanvaardbaar. Beoordeling:

3.1 Leerplandoelstellingen De leerlingen zijn op de hoogte van de doelen. Het project streeft weerbaarheid na. De doelen zijn realistisch haalbaar. De doelen zijn duidelijk en concreet. De doelen zijn functioneel. Het project traint vaardigheden. Het project stelt eisen wat betreft attituden. Er is een gezond evenwicht tussen de verschillende vaardigheidsclusters. Het project is middel en geen doel. - Van leerplan naar PAV-bundel -

9 Beoordeling:

3.2 Thematische leerinhouden --

-

=

+

++

--

-

=

+

++

Het thema is motiverend. Het thema is interessant. De leerinhouden verhogen de weerbaarheid. De leerinhouden sluiten aan bij de leefwereld. Het thema wordt benaderd vanuit levensechte contexten. Het thema wordt niet te academisch benaderd. Het thema/project heeft een aanvaardbare tijdsduur. Het thema is op dit moment actueel. Het thematisch materiaal is up to date. Het thema biedt functionele leerinhouden. Er is aandacht voor fictie. Beoordeling:

3.3 Werkvormen Er is voldoende variatie aangaande werkvormen. Er worden projectmatige werkvormen gehanteerd. Het project bevordert zelfstandig leren en werken. De werkvormen ondersteunen de integratiegedachte. Er zijn interactieve werkvormen aanwezig. Er zijn groepsopdrachten voorzien. Er wordt gewerkt met authentiek materiaal. Er wordt gewerkt vanuit reële contexten. Er wordt gewerkt vanuit normaal-functionele contexten. Er zijn directe ontmoetingen tussen de leerling en de samenleving (uitstappen, ontmoetingen, bezoeken…) Er is aandacht voor differentiatie. Er zijn educatieve/informatieve spelvormen. De werkvormen zijn realistisch wat betreft klasmanagement. De opdrachten/oefeningen zijn uitdagend en motiverend. De oefeningen en opdrachten sluiten op natuurlijke wijze aan bij het thema.


10 Beoordeling:

3.4 Instructie en evaluatie --

-

=

+

++

--

-

=

+

++

Er is een overzicht van wat leerlingen moeten kunnen en kennen. De instructietaal is aangepast aan de doelgroep. Er zijn duidelijke instructies, instructiekaarten, stappenplannen, hulplijnen, oplossingsplannen… Er worden verschillende leerstijlen aangesproken. Er is aandacht voor reflectie op het leerproces. Er zijn (zelf)evaluatieformulieren opgenomen. Er is voldoende variatie in de wijze van evalueren. Er is aandacht voor alternatieve vormen van evaluatie. Er is aandacht voor evaluatie van attitudes. Beoordeling:

4 Vanuit enkele fundamentele PAV-principes Draagt de bundel bij tot het realiseren van de individuele persoonlijkheidsontwikkeling? Streeft de bundel weerbaarheid na? Is er sprake van relevante sociale vorming? Verhoogt de bundel hun interesse voor en hun inzicht in mens en maatschappij? Is er aandacht voor differentiatie? Gebruikt men authentiek materiaal? Integreert deze bundel inhouden? Bevordert deze bundel het strategisch handelen?


11 Beoordeling:


12

5 GEEN GEPLOETER MET DE COMPUTER Met het recent invoeren van de nieuwe eindtermen ICT, wordt ook van de leerkacht een zeker kunnen op het vlak van informatica gevraagd. Deze basiscompetenties staan bovendien opgenomen in de functiebeschrijving van het departement onderwijs. De pc is niet meer weg te denken uit ons onderwijs en dient zeker voor PAVleerkrachten een ware bondgenoot te zijn. Het hoeft niet gezegd dat softwarelicenties vaak erg duur zijn, waar weinigen weten dat er vaak ook (gratis) alternatieven bestaan die tot haast hetzelfde resultaat leiden, de zogenaamde open-sourcesoftware Wij geven hieronder programma's.

een

niet-exhaustief

overzicht

Hidden Source

van

mogelijk

Open Source

Tekstverwerking, grafieke, presentaties: 

Microsoft Office (Word, Excel, Powerpoint)



Microsoft Works



Open Office (gratis te downloaden via www.openoffice.org)



The GIMP



eMindMap

Foto- en beeldbewerking: 

MS Paint (basisprogramma MS Windows)



Adobe Photoshop



CorelDraw

Schema's (mindmaps): 

MS Word (organogram)

Diversen:


bruikbare

Van leerplan naar PAV-bundel

Recommend Documents