Van Huis Uit ‘Een project over schooluitval onder Marokkaanse jongeren op ROC ASA Economie Abstede’
Utrecht, juni 2005 Abdelkarim el Allati Marco van Westerlaak
1
Op het ROC ASA leer je meer dan een vak
Het project ‘Van Huis Uit’ van CNV Jongeren in samenwerking met ROC ASA Utrecht en Multicultureel Instituut Utrecht (MIU) is mede mogelijk gemaakt door: Nederlandse Stichting voor Psychotechniek (NSVP) en Fonds Sociale Integratie (FSI) van de gemeente Utrecht.
2
Inhoudsopgave Inleiding .................................................................................................................................4 1. Opzet van het project: ........................................................................................................5 1.1 Aanleiding project....................................................................................................................5 1.2 Doelgroep en doelstelling .......................................................................................................6 1.3 Beschrijving Project .................................................................................................................6 1.4 Trainingen ................................................................................................................................8 1.5 Samenwerkingspartners en Netwerk.....................................................................................9 2. Evaluatie van het project Van Huis Uit............................................................................. 11 2.1 Werving leerlingen ................................................................................................................11 2.2 Werving ouders .....................................................................................................................11 2.3 Evaluatie training ...................................................................................................................12 2.4 Werkgroep leerlingen en promotieteam...............................................................................13 2.5 Samenwerking .......................................................................................................................13 2.6 Rol projectleider.....................................................................................................................13 2.7 Implementatie........................................................................................................................14 3. Resultaten ........................................................................................................................ 15 4. Conclusies en aanbevelingen........................................................................................... 16 5. Hoe nu verder?................................................................................................................. 17
3
Inleiding Voor u ligt het eindverslag van het door CNV Jongeren en ROC ASA uitgevoerde project Van Huis Uit. Een project met een moeizaam verloop, maar met een bevredigend resultaat. Ook was het een belangrijk project. In een tijd waar veel bezuinigd wordt op welzijn en het onderwijs is er soms weinig aandacht voor de zwakkeren in onze samenleving. Vroegtijdig schoolverlaters zijn hierbij zeker een kwetsbare groep. Daarnaast is er een trend om projecten gericht op één bepaalde culturele doelgroep niet te financieren. Terwijl deze projecten vaak een meerwaarde kunnen hebben. Het Fonds Sociale Integratie (FSI) van de gemeente Utrecht en de Nederlandse Stichting voor Psychotechniek (NSVP) hebben toch hun nek durven uit steken en vertrouwen gehad in het belang van preventie. Het FSI van de gemeente Utrecht heeft daarbij duidelijk aangegeven dat een mono-cultureel project van belang kan zijn voor andere culturele groepen. Het eindverslag betekent de afronding van het project Van Huis Uit voor CNV Jongeren. Binnen ROC ASA en hopelijk ook binnenkort op andere scholen wordt er hard doorgewerkt. Dit eindverslag beschrijft het project, haar bevindingen, de resultaten en dient ook als methodiek beschrijving. In de bijlage staan nog enkele contactgegevens voor meer specifieke informatie.
4
1. Opzet van het project: 1.1 Aanleiding project Schooluitval van jongeren is al jaren een probleem. Allochtone jongeren zijn oververtegenwoordigd binnen de groep uitvallers, Marokkaanse jongeren spannen daarbij nog de kroon. Er zijn inmiddels vele initiatieven ontplooid om deze problematiek te bestrijden. Veel van de initiatieven richten zich op VMBO scholen, enkele op ROC’s. De projecten bieden extra begeleiding en ondersteuning aan leerlingen. Als oorzaak voor schooluitval wordt vaak genoemd de geringe betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun kinderen. Vooral Marokkaanse jongeren geven dit aan als een van de oorzaken. De ouders zijn volgens de jongeren niet betrokken, hebben geen kennis van het onderwijssysteem en beschouwen hun kind al snel als zelfredzaam. Met het project Van Huis Uit probeert CNV Jongeren dit probleem te ondervangen door ouders en leerlingen actief bij de school te betrekken. Het project vindt plaats op een ROC omdat de uitval van deelnemers uit niveau 1 en 2 groot is. De bestaande initiatieven vinden vaak plaats op VMBO-scholen. Dit is niet vreemd omdat ouders/verzorgers wettelijk verantwoordelijk zijn voor het naar schoolgaan van hun kinderen. Dit zijn projecten waarbij extra aandacht wordt besteed aan het bevorderen van met name de ouderparticipatie onder allochtonen. Dit gebeurt door het organiseren van speciale avonden waarin informatie in de eigen taal wordt verzorgd. Doordat er niet veel van dergelijke projecten zijn die plaatsvinden op het ROC voorziet Van Huis Uit in een behoefte. Daarbij zijn jongeren op het VMBO nog leerplichtig, hierdoor is ouderparticipatie makkelijker te bewerkstelligen. ROC’s hebben dit voordeel niet. Na het VMBO komen leerlingen bij ROC’s terecht. Daar moeten zij opeens wennen aan een gevraagde zelfstandigheid en aan een nieuwe schoolcultuur. Tijdens hun schoolloopbaan op ROC’s krijgen zij met moeilijke keuzes te maken. Keuzes die betrekking hebben op hun opleiding en het maken van carrière. Veel jongeren, vooral jongens vinden het afronden van een opleiding te lang duren en willen zo snel mogelijk geld verdienen. Bij het maken van een juiste keuze heeft elke leerling toch in meer of mindere mate steun nodig van mensen om zich heen. Vooral allochtone leerlingen op ROC-opleidingen hebben onwaarschijnlijk veel intrinsieke motivatie nodig om hun opleiding succesvol te doorlopen. Waar autochtone leerlingen zich vaak gesteund weten door hun ouders, wordt er van allochtone leerlingen veel zelfstandigheid gevraagd. Zij kunnen vaak op weinig betrokkenheid van hun ouders rekenen. Dit kan verschillende redenen hebben. Sommige middelbare scholen pakken dit probleem aan door vooral Turkse en Marokkaanse ouders informatie in eigen taal aan te bieden en op deze manier hun betrokkenheid te vergroten. Hierdoor wordt inderdaad de drempel voor veel ouders om op ouderavonden te komen verlaagd en kunnen ouders enthousiast gemaakt worden zich in te zetten voor de schoolloopbaan van hun kinderen. De vraag is echter of hiermee de kern van het probleem wordt aangepakt. Of het onbegrip en de bestaande generatiekloof tussen de leerling en zijn ouders verdwijnt. Er is meer nodig om leerlingen en hun ouders thuis te laten discussiëren over het onderwijs. In het beginstadium van een opleiding kunnen allochtone jongeren te maken krijgen met keuzes waarbij zij niet alleen feedback van docenten nodig hebben, maar ook van hun ouders. Als je je thuis gesteund voelt in datgene waar je mee bezig bent, dan heb je een stevige basis van waaruit je eventuele problemen kunt bespreken en goede keuzes kunt maken. Door openheid te creëren tussen de school, de leerling en de ouders, ontstaat er meer begrip tussen de leerlingen en hun ouders. Knelpunten in de studie zijn dan beter bespreekbaar. Dit zorgt ervoor dat de leerling niet zelf wat gaat ‘aanmodderen’ en op den duur door de bomen het bos niet meer ziet en tenslotte de opleiding opgeeft.
5
1
Uit veel onderzoeken, waaronder dat van de VNG (Instituut Jeugd en Welzijn Vrije Universiteit) blijkt dat uitval in het MBO hoog is (rond de 40%). Dit betreft vooral leerlingen van allochtone afkomst die ook al weinig succesvol waren in het VMBO. De noodzaak van het voorkomen van uitval is vooral binnen de groep Marokkaanse leerlingen groot. De uitval onder Marokkaanse 2 leerlingen in het middelbaar beroepsonderwijs is hoog (VSV). Het project ‘Van Huis Uit’ van CNV Jongeren richt zich op het overbruggen van deze kloof in samenwerking met het thuisfront van Marokkaanse ROC-leerlingen. Een netwerk waarin ouderparticipatie een rol speelt en helpt bij het signaleren van problemen van leerlingen. Een werkgroep van ouders en leerlingen biedt ondersteuning bij het oplossen van deze problemen. Deze activiteiten zorgen voor verbetering van de positie van de leerlingen. 1.2 Doelgroep en doelstelling
Primaire doelgroep: -
ROC-leerlingen met een Marokkaanse achtergrond.
Secundaire doelgroep: -
Ouders / verzorgers van ROC-leerlingen met Marokkaanse achtergrond. ROC’s zelf want hun kennis wordt verdiept en hun aanbod verbreed.
Hoofddoelstelling: -
-
Uitval onder leerlingen van Marokkaanse komaf voorkomen in het beginstadium van ROCe opleidingen (1 jaar van de opleiding) door het creëren van een stevig netwerk tussen ROC, Marokkaanse leerlingen, hun ouders en tussen de bestaande initiatieven die contacten hebben met de doelgroep leerlingen en hun ouders; Ontwikkelen van een concept dat door andere ROC’s gebruikt kan worden.
Subdoelstellingen: -
-
Marokkaanse leerlingen in het middelbaar beroepsonderwijs thuis een vangnet bieden bij het doorlopen van hun opleiding. Dit door hun ouders inzicht te geven in de mogelijke vervolgopleidingen van hun kinderen en de rol die zij kunnen spelen bij het uitstippelen van een succesvolle schoolloopbaan voor hun kinderen; Vergroten van de mogelijkheden tot ondersteunend gedrag door Marokkaanse ouders (steun bij ‘opvoedingsvragen’); Marokkaanse leerlingen de gelegenheid bieden te werken aan de relatie met hun ouders en ondersteunen om eventuele knelpunten op te lossen die hun weerslag kunnen hebben op het functioneren op school.
1.3 Beschrijving Project Het netwerk rondom de leerling speelt een belangrijke rol bij de schoolmotivatie van de leerling. Hierbij denken we in de eerste plaats aan de school en de ouders. Voor Marokkaanse ouders geldt dat zij vaak niet op de hoogte zijn van wat de mogelijkheden voor hun kind zijn na het VMBO. De vervolgopleiding op ROC’s is zeer divers en uitgebreid. Hierdoor wordt de keuze die het kind zelf maakt voor een vervolgopleiding op een ROC niet altijd goed overwogen. Het aantal afhakers na het eerste jaar van een opleiding spreekt voor zich. Dit is te voorkomen door alle partijen te ‘mobiliseren’ om de leerling door het beginstadium van een opleiding heen te helpen. Hiermee haal je onzekerheden voor de leerling weg, motiveer je hem / haar om door te zetten en creëer je voor de leerling een vangnet waarin de ouders op de hoogte zijn van eventuele knelpunten waarmee hun kind tijdens de opleiding te maken krijgt.
leerling 1
VNG - ‘een aanpak voor risicoleerlingen’, augustus 2001
2
VSV-rapport gemeente Utrecht 2004 6
ouders
school
Het projectdoel is de bevordering van schoolsucces van Marokkaanse leerlingen bij aanvang van een ROC-opleiding en daarmee het voorkomen van uitval in dit stadium. De leerling en zijn / haar toekomstperspectief staan hierbij dan ook centraal. Bewust is gekozen voor het betrekken van de ouders om dit doel te bereiken, omdat hier bij de genoemde doelgroep de knelpunten liggen. De leerlingen in de leeftijd van 16-18 jaar hebben net het VMBO achter de rug en hebben inmiddels de keuze voor een MBO-opleiding op een ROC gemaakt. Hiermee maken ze een nieuwe stap in hun schoolloopbaan: een beroepspraktijkgerichte opleiding. De ervaringen en keuzes die leerlingen in dit stadium maken zijn cruciaal voor het verdere verloop van hun (school)loopbaan. Een positieve ervaring van de opleiding en begeleiding vergroot de kans op doorstroming naar het hoger onderwijs. De mate waarin de leerling door de ouders wordt gestimuleerd tijdens de opleiding beïnvloedt de manier waarop de leerling tegenover de opleiding staat. Omdat CNV Jongeren in dit project uitgaat van de ervaringen van Marokkaanse ROC-leerlingen en de behoefte die zij hebben in stimulans en begeleiding bij hun opleiding, gaat CNV Jongeren van start met het mobiliseren van de leerlingen zelf. Tijdens themabijeenkomsten van een groep Marokkaanse leerlingen (in het eerste jaar van hun opleiding) wordt een van de belangrijke factoren besproken die volgens de groep van invloed zijn op de mate waarin zij gemotiveerd zijn voor hun opleiding. Welke problemen ondervinden de jongeren aan het begin van de opleiding? Worden zij gestimuleerd en gesteund door hun ouders / verzorgers? Hoe gebeurt dit? Hoe ervaren zij gebrek aan stimulans van huis uit? Heeft dit effect op de manier waarop zij naar scholing kijken? In de training communicatie voor een pilotgroep van 15 leerlingen werkt CNV Jongeren verder aan het vergroten van motivatie en schoolsucces door een betere communicatie en openheid te creëren tussen de partijen in het netwerk (ouders en school) van de leerling. Uitgaande van de belangrijke rol die ouders kunnen spelen in dit proces, worden leerlingen door middel van concrete oefeningen getraind de relatie met hun ouders meer openheid, vertrouwen en begrip te geven. In de praktijk komt hier niets van terecht. Met deze training wil CNV Jongeren de leerlingen instrumenten in handen geven, waardoor zij zelf aan een vangnet kunnen werken als het op school minder goed gaat. Ten onrechte wordt vaak beweerd dat Marokkaanse ouders geen interesse hebben in de opleiding van hun kinderen. Alle ouders willen het beste voor hun kind. Wat vaak ontbreekt bij deze ouders is de kennis en de ingangen die nodig zijn om zich te verdiepen in de school van hun kinderen. Zij verwachten bovendien vaak dat de school wel op hun kind ‘let’ en zorgt dat het kind de opleiding goed doorloopt. Deze taak ligt ook gedeeltelijk bij de school, maar Marokkaanse ouders ‘vergeten’ vaak dat het kind (ook als het richting jongvolwassen gaat) vooral steun en motivatie van buiten de school nodig heeft. Zeker als het gaat om leerlingen van grote, anonieme ROC-opleidingen, waarin persoonlijke begeleiding vanuit school vaak onvoldoende aanwezig is.
7
Marokkaanse ouders krijgen vaak alleen iets te horen van de school over hun kind of van de omgeving als het mis gaat. De ouders zitten vervolgens met de handen in het haar en weten niet hoe ze met de problemen om moeten gaan. Het kind ziet dat de ouders machteloosheid uitstralen en kan zo met de verkeerde mensen op de verkeerde plaatsen zijn heil zoeken. Het hoge percentage uitval op ROC-opleidingen onder Marokkaanse leerlingen kan voorkomen worden door de basis die elk kind nodig heeft om succesvol te zijn, te verstevigen. CNV Jongeren zet (vrijwillige) contactpersonen in die Berbers en Marokkaans spreken om ouders van ROC-leerlingen in het beginstadium van de opleiding van hun kind, uit te nodigen voor een introductiedag op het ROC waar hun kind een opleiding volgt. Deze bijeenkomst zal in het teken staan van informatie geven en voorlichting over de structuur van het middelbaar beroepsonderwijs in het algemeen, over het ROC van hun kind in het bijzonder, de verschillende richtingen die binnen een ROC bestaan, vervolgopleidingen en het toekomstperspectief op de arbeidsmarkt. Deze bijeenkomst wordt voor een diverse groep ouders georganiseerd. Er zijn immers ouders die geen Nederlands spreken, ouders die geen Marokkaans-Arabisch spreken, maar wel Berbers en vice versa, ouders die zelf geen of weinig opleiding hebben genoten en die soms zelfs niet kunnen lezen / schrijven. In samenwerking met een bestaande buurtouderraad wordt een werkgroep van ouders van Marokkaanse ROC-leerlingen opgericht. Deze werkgroep zal zich bezighouden met vragen over de opvoeding en communicatie met hun kinderen. De werkgroep houdt regelmatig contact met het ROC waar hun kind op school zit, houdt nieuwe ontwikkelingen op school bij en deelt haar ervaringen met andere ouders in hun omgeving. Ook de werkgroep van ouders volgt een training communicatie. Onderwerpen die aan de orde komen zijn: signalering van problemen bij hun kind(eren), bespreking van concrete knelpunten die zij tegenkomen in de relatie met hun kinderen, hiaten en beperkingen die zij ervaren met betrekking tot het Nederlandse schoolsysteem, omgaan met de generatiekloof, opleiding en vrijetijdsinvulling van hun kinderen en de invloed die zij hierop kunnen hebben. Ter afsluiting wordt een integrale bijeenkomst georganiseerd die in het teken zal staan van de evaluatie van de doelgroep en hun vorderingen in de afgelopen periode. De werkgroepen (leerlingen en ouders) presenteren hun bevindingen en praten over voortzetting van werkgroepen in de toekomst. e e Een groep leerlingen uit 3 en 4 klassen fungeert als voorbeeldfunctie voor de eerste klassen voor wie het project bedoeld is. Deze groep wordt het promotieteam genoemd. Dit team zal laten zien dat met enthousiasme, intelligentie en doorzettingsvermogen ook voor allochtone jongeren in Nederland een goede toekomst is weggelegd. Het promotieteam wordt belast met het leggen van contacten met leerlingen uit de bovengenoemde klassen. Het doel van deze contacten is de leerlingen te motiveren en blijvend te betrekken bij de activiteiten van hun school. Voor dit onderdeel zal gebruik gemaakt worden van de ervaringen en deskundigheid van het promotieteam op het ROC Midden-Brabant waar ze al vanaf 1998 bezig zijn met de methodiek van het promotieteamproject. Er zullen uitwisselingen plaatsvinden om dit team ook binnen het ROC-Asa tot een succes te maken. Als wordt geconstateerd dat dit team goede resultaten boekt, wordt gekeken naar een uitbreiding zodat andere leerlingen uit andere klassen ook kunnen deelnemen aan dit team.
1.4 Trainingen Het trainingsprogramma kent een duur van acht bijeenkomsten. Het traject voor de leerlingen omvat vier bijeenkomsten en bestaat uit lessen communicatietraining en sociale vaardigheden. Het traject voor de ouders omvat ook vier bijeenkomsten en bestaat uit lessen communicatieve vaardigheden, opvoedingsondersteuning en ouderparticipatie. In deze training is aandacht
8
besteed aan het belang van ouderlijke betrokkenheid bij de leerontwikkeling van hun kinderen en communicatieverbetering met de school in kwestie. Het traject omvat vier bijeenkomsten van elk twee uur. Centraal staat het kennismaken met elementaire sociale vaardigheden, waardoor de leerlingen effectiever gaan communiceren. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan het oefenen van deze vaardigheden. Het programma ziet er in dagdelen als volgt uit: -
1 dagdeel elementaire sociale vaardigheden 1 dagdeel verbale en non-verbale communicatie 1 dagdeel communicatie binnen het gezin (kind-ouders en vice versa) 1 dagdeel bespreken van Marokkaanse gezinsnormen en -waarden in relatie tot gezinscommunicatie
Deze modules worden geïntroduceerd tijdens de eerste bijeenkomst en zij worden vervolgens grondiger behandeld in de daaropvolgende dagdelen. (zie ook bijlage 3) De communicatietraining voor de ouders bestaat uit 4 avonden van elke 3 uur. Van 18.30 --21.30 uur. Er is rekening gehouden met de ouders die overdag werken en de ouders die het avondgebed niet willen missen. Het programma van de training ziet er als volgt uit: - 1 dagdeel introductie en kennismaking, inclusief uitleg van het schoolsysteem - 1 dagdeel communicatie tussen ouders en hun kinderen (thuis) - 1 dagdeel thema ouders en school - 1 dagdeel thema’s uitleg op examenregeling, veiligheid op school en de activiteiten van de werkgroep ouders Wat is communicatie Communicatie is in dit geheel niet alleen het versturen van verschillende boodschappen aan verschillende doelen zoals bekend uit de communicatieboekjes: zender ! boodschap ! ontvanger. In de training is er vanuit gegaan dat deze informatie over de communicatie in het algemeen eerder in de eigen schoolloopbaan is geleerd. De insteek van de training is het verbeteren van de communicatie tussen zoon/dochter ! ouders en andersom. Dan weer Leerling ! school en dan weer Ouders ! school. Daarbij wordt er extra aandacht besteed aan interculturele communicatie zowel op de school als tijdens de training. Het gaat vooral om de vraag hoe de ouders van hun leerlingen communiceren met hun kinderen en waar het eventueel misloopt. De extra aandacht heeft vorm gekregen in een workshop gegeven door de projectleider over interculturele communicatie. De school bleek behoefte te hebben aan dit soort workshop om medewerkers van de school van extra informatie te voorzien. 1.5 Samenwerkingspartners en Netwerk Aan het project Van Huis Uit hebben de volgende samenwerkingspartners deelgenomen. CNV Jongeren als initiatiefnemer van het project heeft samenwerking gezocht met de volgende organisaties en initiatieven in de wijk Kanaleneiland. ROC ASA Economie Abstede, locatie Bontekoelaan MIU (Multiculturele Instituut Utrecht) MORK (Marokkaanse Ouderraad Kanaleneiland) MVGK (Marokkaanse Vadergroep Kanaleneiland) BOTC (Uitvoering van de communicatietrainingen) Hieronder volgen de rollen van alle samenwerkingspartners in het project: CNV Jongeren is verantwoordelijk voor de coördinatie en de uitvoering van het project. Daarnaast zorgt zij voor een goede afronding en evaluatie van het project. MIU: de werving van de ouders en het beschikbaar stellen van hun netwerk in de wijk. Daarnaast hebben zij advies gegeven over projectinhoudelijke zaken en denken zij mee over eventuele implementatiemogelijkheden.
9
ROC ASA: zij waren verantwoordelijk voor de werving van de leerlingen en zij hebben een locatie beschikbaar gesteld om de communicatietrainingen uit te voeren. Daarnaast hebben zij een financiële bijdrage aan het project geleverd. Tot slot hebben zij meegedacht over de manier waarop het project geïmplementeerd kan worden en hebben zij een bijdrage geleverd aan de themabijeenkomsten. BOTC: Zij hebben de uitvoering van de communicatietrainingen voor de leerlingen gedaan en hebben hierover schriftelijk gerapporteerd. MORK: zij hebben advies gegeven over de werving van de ouders. MVGK: zij hebben de locatie (jongerencentrum Kanaleneiland) beschikbaar gesteld, zij hebben een bijdrage proberen te leveren bij de werving van de ouders en zij hebben bekendheid aan het project gegeven tijdens hun vergaderingen.
10
2. Evaluatie van het project Van Huis Uit 2.1 Werving leerlingen De werving voor de training en werkgroep leerlingen heeft in eerste instantie plaatsgevonden door een selectie te trekken uit het schoolbestand. Het project richtte zich op de wijk Kanaleneiland, leerlingen uit deze wijk zijn benaderd. Daarbij is de selectie gebaseerd op het niveau en het gedrag van de leerlingen. Dit wil zeggen dat de geselecteerde leerlingen op niveau 1 of 2 zitten en zij geen diploma in hun vorig schooltraject van het VMBO hadden behaald. ROC ASA vond het belangrijk om vooral deze leerlingen in eerste instantie bij het project te betrekken omdat zij een grote kans maakte om uit te vallen. Later is ook op niveau 3 geworven. De kandidaten werden per brief uitgenodigd voor een informatiebijeenkomst van het project. Deze bijeenkomst had als doel om zoveel mogelijk leerlingen te bereiken en te voorzien van informatie om uiteindelijk deel te nemen aan het project. Daarnaast stond een klein haalbaarheidsonderzoek centraal om te kijken wat jongeren over dit project denken (zie verslag in bijlage 1). Bij de bijeenkomst waren er zeventien leerlingen aanwezig. Dit was een redelijk aantal om mee te beginnen, maar laag omdat er 50 jongeren waren uitgenodigd. Het is niet helemaal duidelijk waar aan het ligt dat veel leerlingen niet op de bijeenkomst kwamen. Sommigen hebben wel aangegeven dat zij geen brief hebben ontvangen. Dit zou te maken kunnen krijgen met het feit dat veel leerlingen een postadres hebben bij een familielid waardoor zij de post niet op tijd ontvangen. In de bijeenkomst werden hebben er zeven leerlingen hun interesse getoond om deel te nemen aan het project. Een tweede werving via contactpersonen en persoonlijke contacten met leerlingen hebben veel nieuwe reacties opgeleverd. Uiteindelijk namen 12 jongeren deel aan de training. De werving van leerlingen is in het algemeen goed verlopen. Doordat in eerst instantie is gekozen voor risico-leerlingen is de respons niet heel erg groot. De uiteindelijke deelnemers zijn wel gemotiveerd en onderschrijven de doelstellingen van het project. Bij het opstarten van het promotieteam is gebleken dat dit meer vaardigheden verlangt van leerlingen. Daarom is voor het promotieteam ook geworven op niveau 3 en 4. De werving liep via persoonlijke contacten van de projectleider en mentoren. De werving heeft enige vertraging opgeleverd mar ging verder nagenoeg probleemloos en heeft veel enthousiaste leerlingen opgeleverd. 2.2 Werving ouders In eerste instantie is gekozen om uit dezelfde selectie van het leerlingenbestand de ouders te werven. Deze ouders zijn aangeschreven met een uitnodiging voor een gezamenlijke bijeenkomst. De uitnodiging was opgesteld in zowel de eigen taal van de ouders als in de Nederlandse. Dit heeft geen reactie opgeleverd. Nader onderzoek wees uit dat de brief veelal niet bij de juiste persoon terecht is gekomen waarvoor hij bestemd was. Het postadres van de leerlingen is vaak niet het postadres van de ouders. Leerlingen hebben de brief niet doorgegeven aan hun ouders en soms ook bewust achter gehouden. Eerste actiepunt is het opschonen van het bestand geworden. Via leerlingen zijn de ouders getraceerd (veelal de vader). Met de school zijn afspraken gemaakt om voortaan de juiste adresgegevens van ouders te verwerven. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een intake gesprek en formulier (zie bijlage 4). De ouders zijn vervolgens gebeld en uiteindelijk persoonlijk bezocht door de projectleider om hen te overreden mee doen met het project. Daarnaast zijn de samenwerkingsorganisaties ingezet om de ouders te mobiliseren. Hiervoor zijn contacten gelegd met organisaties binnen de wijk zoals: MORK, MVGK, en het opbouwwerk. Uiteindelijk is er gekozen om een bijeenkomst op een locatie buiten school te organiseren. Het resultaat was echter even teleurstellend, er kwamen slechts twee ouders opdagen ondanks vele toezeggingen. De gesprekken van de projectleider hebben er wel toe geleid dat enkele ouders een grotere betrokkenheid toonden maar dit uitte zich in het bezoeken van diploma gesprekken en contacten met de mentoren. Deelname aan de training, werkgroep en daarmee het project was
11
echter te veel gevraagd. In een evaluatiegesprek met ROC ASA en de opdrachtgevers is besloten om de werving van ouders voorlopig te staken en dit bij de start van het schooljaar opnieuw op te pakken. Aan het begin van het schooljaar zijn alle ouders van eerstejaars leerlingen van niveau 1 en 2 met een Marokkaanse achtergrond schriftelijk en vervolgens telefonisch benaderd om te komen op een introductiedag. Vooral de telefonische benadering heeft veel ouders over de streep getrokken. In totaal hebben ouders van tien leerlingen de bijeenkomst bezocht. Leerlingen werden soms door meerdere ouders/verzorgers vertegenwoordigd. Voor de bijeenkomst was een aantrekkelijk programma samengesteld. In het begin van de avond is uitleg gegeven over de school, het project en het belang van ouderparticipatie voor leerlingen. Vervolgens zijn deze ouders benaderd om deel te nemen aan de training voor ouders. Alle ouders (inclusief enkele moeders) hebben hiermee ingestemd en hebben de training met groot enthousiasme gevolgd. Het enthousiasme van de ouders heeft zo'n uitstraling gehad dat bij de derde bijeenkomst er 20 ouders aanwezig waren. De tien ouders aangevuld met enkele nieuwe ouders vormen inmiddels de ‘‘Werkgroep Ouders’’. Dat de werving aan het begin van het schooljaar goed gelukt is heeft twee oorzaken: - de ouders voelen zich nog betrokken bij hun kind en de school, naarmate een kind ouder wordt en de schoolcarrière langer duurt, neemt dit af. - het gaat bij deze werving niet alleen om ouders van leerlingen die al dreigden uit te vallen. Een persoonlijke benadering blijft hiervoor een voorwaarde.
2.3 Evaluatie training Training leerlingen In samenwerking met het trainingscentrum BOTC werd er een training van 4 bijeenkomsten georganiseerd voor leerlingen. De training is gebaseerd op de ervaringen van deelnemers in de communicatie tussen hen en hun ouders. Met andere woorden werd er tijdens de training veel aandacht besteed aan de gevallen wanneer de communicatie tussen leerlingen ouders misgaat. Vragen daarbij zijn: met wie praat je het meeste, met je vader of met je moeder? Hoe verloopt dat gesprek? Daarnaast was het ook van belang om onderwerpen aan te snijden als het voeren van een sollicitatiegesprek voor een stage en gesprekken die betrekking hebben op het regelen van schoolzaken. Voor de Werkgroep Leerlingen werden deze bijeenkomsten overdag georganiseerd gelijk na hun reguliere lessen. Enkelen moesten een uurtje eerder vrij vragen bij de school om de training te volgen. Belangrijke leerpunten die uit de training naar voren komen zijn: - De training moet zo praktisch mogelijk. Er is veel gewerkt met rollenspelen en (huiswerk)opdrachten. - De training moet aansluiten op de ervaringen van de leerlingen. Ga uit van de interesse wereld van de leerlingen. Denk daarbij aan houding tijdens stage of sollicitatiegesprekken of communicatie met conciërges - De leerlingen leggen de oorzaken van een probleem vaak bij een ander, laat ze kritisch naar hun eigen gedrag kijken. - Het culturele aspect is van groot belang bij communicatie. - Het geven van de training door een externe trainer geeft een meerwaarde. Dit bewaart de afstand tussen lesstof/docent en er kan een vertrouwensband ontstaan tussen trainer en leerling. De training is goed bevallen bij de leerlingen en de school. Enkele onderdelen van de training zijn inmiddels standaard een onderdeel van het lespakket. Uit de evaluatie blijkt dat zij tevreden zijn over de training. Dit blijkt ook uit de opkomst. De training heeft ze handvatten gegeven voor de communicatie richting ouders en is vaak ook aanleiding geweest voor gesprekken met ouders. Geen van de leerlingen is van school uitgevallen gedurende het project. Training ouders
12
De bijeenkomsten met ouders zijn pas aan het eind van het project afgerond. De mislukte eerste werving is de oorzaak van de vertraging, daarbij is tijdens de ramadan geen bijeenkomst georganiseerd. De ouders zijn zeer gemotiveerd om de trainingen te volgen, zoals blijkt uit de grote opkomst van de derde bijeenkomst. Deze bijeenkomst was op dezelfde avond als rapportbespreking. Dit is bewust gedaan om ouders zoveel mogelijk te betrekken bij de school; op deze avond konden de ouders persoonlijke gesprekken voeren met mentoren. De thema's die behandeld zijn spreken ouders aan. De thema's zijn: - opvoedingsverschillen tussen Nederlandse en Marokkaanse ouders - het Nederlandse schoolsysteem in het algemeen en - het systeem van ROC ASA in het bijzonder - betrokkenheid van Marokkaanse ouders bij school van hun zoon/dochter - het belang van de taal, het Nederlands De training heeft de betrokkenheid van de ouders vergroot. Zij zullen bij elkaar blijven komen. Eén van de ouders heeft zich aangemeld voor de centrale ouderraad. 2.4 Werkgroep leerlingen en promotieteam Het netwerk tussen leerlingen, ouders en school heeft vorm gekregen. Met hierbij de kanttekening dat de Werkgroep Leerlingen is over gegaan in het promotieteam. Hierin zitten andere jongeren maar zij vervullen dezelfde taken. Hoe het netwerk functioneert en blijft functioneren is op dit moment nog niet te zeggen. De Werkgroep Ouders heeft de training pas kort geleden afgerond en het promotieteam heeft net haar eerste activiteit georganiseerd. De samenwerking binnen de driehoek jongeren, ouders en school moet zich de komende periode bewijzen. Een integrale bijeenkomst staat hoog op de agenda. Het promotieteam van leerlingen is momenteel bezig met de voorbereidingen hiervan. Er zijn tijdens de training voor ouders ook leerlingen aanwezig geweest waarbij zij het belang van betrokkenheid van ouders benadrukten. 2.5 Samenwerking Het project Van Huis Uit is in de eerste plaats een gezamenlijk project van CNV Jongeren en ROC ASA, in het bijzonder de locatie Bonte Koe. Beide organisaties hebben veel tijd en energie in het project gekozen. Met name Monique Hees (contactpersoon voor het project binnen ROC ASA) heeft vanuit haar functie als leerlingenbegeleider een belangrijke rol gespeeld in het creëren van draagvlak binnen de school en de implementatie. Van Huis Uit heeft een stroeve start gekend zoals hierboven is beschreven bij de werving van ouders. Dit is ook mede te wijten aan de start halverwege het schooljaar. Een dergelijk project kan beter parallel lopen met het schooljaar. Ook binnen de school was de start stroef. Daarbij was er weinig draagvlak bij leraren en mentoren voor het project. De school verkeerde midden in een reorganisatie en docenten hebben te maken met een niet geringe werkdruk. Door middel van de gangbare communicatiekanalen is iedereen geïnformeerd over het project. Door het voeren van persoonlijke gesprekken is er draagvlak gecreëerd en is het enthousiasme toegenomen. De projectleider heeft verschillende workshops over interculturele communicatie gegeven om leraren en mentoren bewust te maken van het belang van ouder- en leerlingenparticipatie. Ondanks de slechte opkomst bij de eerste bijeenkomsten bleven de betrokkenen geloven in een goede uitkomst. Het enthousiasme was daardoor vele malen groter toen de bijeenkomsten succesvol werden. Samenwerking met de ouderraden uit Kanaleneiland is goed verlopen. Hoewel het via hen ook niet gelukt is om de eerste groep ouders te mobiliseren hebben ze zeker bijgedragen aan het draagvlak binnen de wijk. Ze hebben de projectleider geadviseerd en hun netwerk ter beschikking gesteld. Het Multi-Cultureel Instituut Utrecht heeft geadviseerd over de werving, training en implementatie van het project. Een medewerker van deze organisatie was aanwezig bij de verschillende bijeenkomsten en functioneerde als een intermediair en trainer. 2.6 Rol projectleider
13
Een project als Van Huis Uit heeft alleen kans van slagen met een projectleider met een Marokkaanse achtergrond. Vooral in de benadering van ouders is dit cruciaal maar ook voor het erkennen van de problemen waar Marokkaanse jongeren tegenaan lopen is het van belang. De Marokkaanse achtergrond maakt het mogelijk om het schoolsysteem te vertalen naar de Marokkaanse achtergrond en andersom. Vaak gebeurt dit letterlijk door het vertalen maar ook figuurlijk door ouders uit te leggen dat er van hen een andere rol wordt verwacht. Andersom vervult de projectleider dezelfde rol richting de school. De projectleider legt aan docenten en mentoren uit op welke manier, vanuit welke culturele bril Marokkaanse ouders naar school kijken. Dit creëert bij docenten begrip en geeft ze handvaten om een andere benadering te proberen. De workshop interculturele communicatie is hier een goed voorbeeld van. De handvatten die docenten krijgen aangereikt zijn bijvoorbeeld het intakegesprek en houden van huis bezoeken. Een Marokkaanse projectleider en een groot netwerk binnen de Marokkaanse gemeenschap alleen bieden geen garantie voor succes. Zoals beschreven is de werving vaak moeizaam en stroef verlopen. De projectleider dient ook te beschikken over een lange adem. Het is daarom van belang om in eerste instantie een externe projectleider het project te laten uitvoeren. Het afbreukrisico is hiermee vele malen kleiner. De projectleider heeft geen verleden met mislukkingen en kan de schakel vormen tussen school en ouders. Groot nadeel van een externe projectleider zijn de kosten. Van Huis Uit is een erg arbeidsintensief project en daarmee ook een duur project. Nu het project op de rails is en de projectleider zijn werk gedaan heeft, is het goed mogelijk om het voort te zetten vanuit de school. Het is evenwel denkbaar dat na verloop van tijd externe inzet weer nodig is als vertaler naar ouders, als trainer of voor een nieuwe impuls. 2.7 Implementatie Het project heeft enige vertraging ondervonden door moeizame werving van ouders. Het is echter al wel mogelijk aan te geven hoe het gaat met de implementatie en welke afspraken hierom gemaakt zijn met de school. ROC ASA is tevreden over de resultaten van het project. Zij heeft daarom besloten om een functie te creëren die zorg draagt voor voortgang van het project en de implementatie zeker te stellen. Taken hierbij zijn de begeleiding van de werkgroep ouders, begeleiding promotieteam, uitbreiden project naar andere locatie binnen ROC Asa en eventueel uitbreiding naar een of meerdere VMBO scholen waarmee reeds samengewerkt wordt. Daarnaast zijn er binnen de school allerlei afspraken gemaakt om de methodiek en aanbevelingen van Van Huis Uit over te nemen. - Zo krijgen ouders van eerstejaarsleerlingen een intake gesprek. Hierbij worden afspraken gemaakt, het schoolsysteem uitgelegd en de adresgegevens genoteerd. - Mentoren voeren huisbezoeken uit om ouders bij de school te betrekken. - De workshop interculturele communicatie wordt herhaald. - Een gedeelte van de training aan jongeren wordt een standaard onderdeel van het lespakket. - Elk jaar is er een introductiecursus voor ouders van eerstejaarsleerlingen. Daarnaast blijven de werkgroep ouders en het promotieteam natuurlijk actief met het organiseren van avonden en activiteiten. De methodiek wordt hiermee ook breder uitgezet dan alleen naar Marokkaanse jongeren. In deze fase heeft het ROC Midden Nederland zijn interesse getoond in de manier van werken.
14
3. Resultaten Of het hoofddoel van Van Huis Uit, voorkomen van uitval onder Marokkaanse jongeren, is gerealiseerd is nog niet vast te stellen. Dit moet de komende jaren blijken. De leerlingen die hebben deelgenomen aan het project zijn niet uitgevallen. Samenvattend zijn de volgende concrete resultaten bereikt: - In totaal zijn 17 leerlingen aan de training begonnen, 12 van hen hebben de training afgerond. Al deze leerlingen zijn nog op school. - Er is een promotieteam actief op school, deze bestaat momenteel uit 12 leerlingen. - De werkgroep ouders is momenteel vier keer bijeen geweest. De derde bijeenkomst waren er 20 ouders aanwezig. Ongeveer tien ouders, waaronder enkele moeders, hebben aan alle bijeenkomsten deelgenomen en aangegeven zeker verder te willen gaan. - Eén van de ouders heeft zich aangemeld voor de ouderraad. - De eerste themabijeenkomsten voor jongeren zijn georganiseerd. - De themabijeenkomsten voor ouders starten binnenkort. - Er zijn twee introductiedagen georganiseerd, voor Marokkaanse ouders. De introductie bijeenkomst aan het begin van het schooljaar wordt ieder jaar herhaald.
15
4. Conclusies en aanbevelingen Ondanks een zeer moeizame start is het project Van Huis Uit in haar opzet geslaagd. Er is een actieve groep ouders en jongeren in de school. Daarbij zijn er veel leerervaringen opgedaan die het mogelijk maken de methodiek te verspreiden. ROC Asa heeft ouderparticipatie en de leerlingenparticipatie een structureel onderdeel van haar beleid gemaakt. De projectleider van CNV Jongeren is in dienst getreden van ROC Asa om de werkgroepen te blijven begeleiden en de methodiek te verspreiden en uit te bouwen. Om Marokkaanse ouders te laten participateren op school is een langdurig proces. Van Huis Uit heeft aangetoond dat het goed mogelijk is ouders te mobiliseren. Voorwaarde hiervoor is geduld en een tomeloze inzet. De belangrijkste leerervaringen voor het laten participeren van ouders zijn: - Een up to date adressenbestand van ouders is een absolute voorwaarde. Communiceren via leerlingen werkt niet of slecht. Om het bestand te updaten kunnen intakegesprekken gevoerd worden en gebruik gemaakt worden van het intakeformulier. Dit biedt ook de mogelijkheid om ouders uit te leggen wat de school van hen verwacht. - Spreek ouders in beide talen aan. - Kies voor een directe benadering door bijvoorbeeld een brief te laten volgen door een huisbezoek of een telefonische uitnodiging. - Een externe projectleider met een Marokkaanse achtergrond heeft meer kans van slagen. Hij/zij heeft een kleiner afbreukrisico en kan vrijelijk tussen ouders en school laveren. - De eerste bijeenkomsten met ouders moeten een concrete invulling hebben, bijvoorbeeld een training of themabijeenkomsten. Vervolgens kunnen ouders de agenda bepalen en het initiatief overnemen. - Begeleiding en ondersteuning van het oudernetwerk blijft noodzakelijk. - Maak gebruik van het aanwezige netwerk in de wijk, hoewel zij niet actief bijdragen aan de werving is het wel van belang voor het draagvlak. - Laat de ouderbijeenkomst vooraf gaan aan bijvoorbeeld een rapportbespreking. Hoewel de participatie van leerlingen veel makkelijker te bewerkstelligen is zijn ook hier verschillende leerervaringen. - Zorg voor draagvlak binnen de school, vooral bij docenten en mentoren - Start met een training bij voorkeur gegeven door een externe trainer of desnoods iemand die niet bekend is met de leerlingen maar wel actief op school is. Hierdoor wordt de participatie duidelijk onderscheiden van de lesstof - Sluit aan op de interessewereld van de leerlingen, zet ze spoedig aan het werk op concrete onderwerpen. - Maak duidelijk wat tijdens schooltijd is en wat vrijwilligerswerk is. - Vul de werkgroep/promotieteam van leerlingen continu aan. Jongeren zijn heel druk en kiezen graag voor een korte projectmatige aanpak. - Start het project gelijktijdig met een nieuw schooljaar Draagvlak binnen de school is noodzakelijk voor het welslagen van ouder en jongerenparticipatie. Leraren en mentoren moeten vertrouwen krijgen dat ouders betrokken willen zijn. Zij moeten hiervoor soms zelf ook van rol veranderen en op een andere manier communiceren. Persoonlijke gesprekken en bijvoorbeeld workshops interculturele communicatie kunnen hieraan bijdragen.
16
5. Hoe nu verder? Momenteel wordt er hard gewerkt aan het vervolg op Van Huis Uit. Binnen ROC ASA vestiging Bontekoelaan is de methodiek geïmplementeerd. Binnen het ROC worden de ervaringen uitgewisseld en is de planning om de methodiek ook op andere locaties te introduceren Hiervoor heeft ROC ASA, 0,3 fte intern beschikbaar gesteld. De training kan meerdere keren herhaald worden binnen ROC ASA. ROC ASA als een van de leden van de Wiliebrood Stichting wil in dit verband de ervaring en expertise met meerder VMBO-scholen uitproberen.
17
