Ilse van Leiden en Henk Ferwerda Verschenen in: ‘Het Tijdschrift voor de Politie’ 1/2 januari/februari 2007, jaargang 69
Van cold case naar hot case
De stand van zaken en opbrengsten van coldcaseonderzoek in Nederland
Op 10 augustus 1998 werd het levenloze en halfontklede lichaam van Nicky Verstappen aan-getroffen op de Brunsummerheide in Limburg. Een dag eerder verdween hij van een jeugdkamp op een kampeerterrein. Zijn lichaam werd 1200 meter van het terrein teruggevonden, in een perceel met kerstbomen.
Tot op de dag van vandaag zijn de ouders van Nicky
Cold cases zijn van alle tijden
in spanning of de moord op hun zoontje ooit nog
Het totale aantal onopgeloste kapitale delicten in
zal worden opgelost. In de loop der jaren heeft de
Nederland is onbekend. Praktische barrières staan
politie meerdere verdachten in het vizier gehad,
een gemakkelijke inventarisatie van cold cases
maar die gingen allen vrijuit. Het nieuwe jaar lijkt
in de weg. Zo worden de politieregistratiesyste-
een lichtpuntje in de zaak te bieden: op 9 janu-
men na een aantal jaren ‘geschoond’ waardoor
ari 2007 wordt een 36-jarige man gearresteerd op
misdrijven die langere tijd geleden zijn gepleegd
verdenking van betrokkenheid bij de moord op het
uit de (actuele) registratie verdwijnen. Daarnaast
jongetje. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen
wordt een inventarisatie bemoeilijkt doordat het
of hij inderdaad de dader is. De zaak Nicky Ver-
archiveren van dossiers en relevant materiaal van
stappen is een cold case: een ernstig misdrijf dat
oude zaken in het verleden niet altijd optimaal
ondanks alle inspanningen van politie en justitie
was; men ging er – destijds – min of meer van uit
(tot op dit moment) niet is opgehelderd.
dat een afgesloten zaak ook echt ‘afgeschreven’
was. Dossiers van oude, onopgeloste zaken raak-
cheteam in onderzoek zijn genomen. Dit komt neer
ten versnipperd over (decentrale) archieven en
op gemiddeld 17 cold cases per jaar. Het gaat dan
over personen. Het Landelijk Team Kindermoord
veelal om moord- of doodslagzaken maar ook om
dat een aantal jaren heeft gefunctioneerd met als
ernstige zedenzaken en vermissingen. Met name
doel het opnieuw bekijken van ‘oude’ onopgeloste
vanaf 2002 wordt er door de meeste politieregio’s
kindermoorden en vermissingen is meermalen
sterker geïnvesteerd in coldcaseonderzoeken: het
tegen dit verschijnsel aangelopen; bijna de helft
aantal coldcaseonderzoeken neemt vanaf dat mo-
van de dossiers van de onopgeloste zaken bleek
ment een vaart met een piek in 2004, toen werden
onvolledig of zoek te zijn.
er in Nederland 28 cold cases opnieuw onder de
Hoewel een landelijk beeld van het aantal cold
loep genomen. Tot medio 2005 – zo is te zien in
cases in Nederland op dit moment dus ontbreekt,
figuur 1 – hebben alle regiokorpsen op vier na ten
lijkt het wel om een aanzienlijk aantal zaken te
minste één cold case heropend.
gaan. Steeds meer politieregio’s leggen zich toe op een inventarisatie van het aantal onopgeloste
Cold cases zijn niet vanzelfsprekend altijd old cas-
(ernstige) misdrijven. Een vorig jaar uitgevoerde
es. Bijna een kwart van de heropende zaken heeft
telling vanaf 1988 door de politieregio Amster-
namelijk niet langer dan vijf jaar ‘op de plank
dam-Amstelland leverde een aantal van 266
gelegen’. Zoals te zien in figuur 2 is het merendeel
onopgeloste moord- en doodslagzaken op. Een
van de onderzochte cold cases wel ouder: de helft
inventarisatie door de politieregio Rotterdam-
van de misdrijven is langer dan tien of zelfs vijf-
Rijnmond komt uit op een honderdtal cold cases.
tien jaar geleden gepleegd. Met name bij de echt ‘oude’ zaken wordt de verjaringstermijn een punt
Cold cases in onderzoek
van zorg.
Op basis van een landelijk onderzoek bij alle regiokorpsen dat wij in opdracht van het Programma
Per 1 januari 2006 heeft een belangrijke wets-
Politie en Wetenschap hebben uitgevoerd, is onder
wijziging ten aanzien van verjaring van misdrijven
andere inzicht verkregen in het aantal cold cas-
voor veel cold cases de druk van de ketel geno-
es dat de laatste jaren door een rechercheteam
men. Met de nieuwe wetgeving kunnen daders
opnieuw in onderzoek is genomen. De landelijke
van onopgeloste ernstige misdrijven die na 1988
inventarisatie laat zien dat er tussen 2000 en me-
zijn gepleegd – en waarvoor levenslange gevange-
dio 2005 78 cold cases opnieuw door een recher-
nisstraf geldt – nu levenslang worden vervolgd.
Figuur 1 – Aantal gedraaide coldcaseonderzoeken in Nederland in de periode van 2000 tot medio 2005
9 8 7 6 5
5 4
3 2
2
3
0 Zeeland
0
Flevoland
0
Drenthe
Brabant-Noord
Zuid-Holland-Zuid
Kennemerland
Twente
Noord-Holland-Noord
Friesland
Gelderland-Midden
Groningen
Noord- en Oost-Gelderland
Hollands-Midden
Brabant Zuid-Oost
Limburg-Zuid
Midden- en West-Brabant
Utrecht
Haaglanden
Rotterdam-Rijnmond
Amsterdam-Amstelland
3 2
1
IJsselland
1
0
Limburg-Noord
1
1
Gelderland-Zuid
2
Gooi en Vechtstreek
4
Zaanstreek-Waterland
5 4
Figuur 2 – Periode tussen misdrijf en start coldcaseonderzoek (in absolute aantallen)
23 20 17
17
1 minder dan 1 jaar
1-5 jaar
5-10 jaar
10-15 jaar
15 jaar of langer
Voor misdrijven waarop een gevangenisstraf van
sier van de zaak. Terwijl de eerste belangrijke
tien jaar of langer staat, is de verjaringstermijn
stappen in een regulier rechercheonderzoek het
van vijftien naar twintig jaar verlengd.
bezoeken van de plaats delict en het verrichten van operationeel rechercheonderzoek betreffen,
Opsporing loont: 35% wordt alsnog opgelost
wordt de basis voor een coldcaseonderzoek ge-
Dat het opnieuw investeren in onopgeloste ern-
legd bij het terughalen en completeren van alle
stige misdrijven loont, blijkt uit het gegeven dat
informatie over de oude zaak. In de praktijk blijkt
een derde van alle afgeronde coldcaseonderzoeken
hier ook direct het grootste struikelblok bij coldca-
– jaren na dato – alsnog tot een opheldering van
seonderzoek te liggen. Informatie blijkt namelijk
het misdrijf heeft geleid. Nieuwe informatie over
vaak versnipperd over archieven, locaties en zelfs
de zaak, maar ook voortschrijdend inzicht op het
personen te liggen, waardoor het tijdrovend is en
gebied van opsporing en technisch-forensische
het niet altijd lukt het dossier compleet te krij-
ontwikkelingen hebben daaraan bijgedragen. De
gen. Sporen(dragers) en ander relevant materi-
coldcaseonderzoeken die niet hebben geresult-
aal blijken daarnaast soms onbruikbaar door de
eerd in opheldering van het misdrijf, hebben
tand des tijds of zelfs in het geheel verdwenen te
vaak wel de kans op opheldering in de toekomst
zijn. Coldcaseonderzoek wordt door rechercheurs
vergroot door bijvoorbeeld goede documenta-
uit de praktijk niet voor niets getypeerd als ‘een
tie, het uitsluiten van scenario’s en hernieuwd
stoffige bezigheid waar zitvlees voor nodig is’.
sporenonderzoek. Zo is de moord in 1986 op
Het terughalen van de informatie en het grondig
Arthur Ghurahoo (mede) dankzij de ondernomen
en op gestructureerde wijze doorspitten van de
stappen in het coldcaseonderzoek enige tijd na
dossiers vergt geduld en een frisse en kritische
afronding ervan in 2005 alsnog opgehelderd.
blik van rechercheurs.
Een ander belangrijk resultaat van coldcaseonder-
In dit opzicht is het een aantrekkelijke gedachte
zoek dat van kwalitatieve aard is, is de ervaring en
om ervaren rechercheurs die de dienst mogen
kennis die tijdens een dergelijk onderzoek wordt
verlaten (TOR) – op vrijwillige basis – langer aan
opgedaan. Coldcaseonderzoek kent namelijk op
de politie in het algemeen en de afdelingen recher-
bepaalde aspecten een andere werkmethodiek en
che in het bijzonder te verbinden. Hiermee blijven
vergt andere vaardigheden van rechercheurs dan
niet alleen kennis en competenties bewaard, maar
regulier opsporingsonderzoek. Zo start een cold-
kan voor een deel ook het hoofd worden geboden
caseonderzoek in tegenstelling tot onderzoek naar
aan de krapte die er de komende jaren binnen de
actuele misdrijven niet bij de plaats delict maar
rechercheafdelingen in het land zal ontstaan.
bij platte informatie: het (oude) onderzoeksdos-
Leren van oude zaken
onder de loep neemt. Dergelijke semipermanente
Het onderzoek naar cold cases dat door ons is
teams worden vaak samengesteld binnen de TGO-
gedaan, wijst uit dat analyse van de uitvoering
structuur.
van coldcaseonderzoeken leerervaringen oplevert
Vanzelfsprekend is een permanent coldcaseteam
die eveneens in regulier onderzoek naar ernstige
niet voor elk regiokorps een haalbare kaart en
misdrijven
Randvoorwaarden
dit geldt zeker voor de kleinere politieregio’s. Het
voor een gedegen uitvoering van een opsporing-
recent opgerichte ‘Team Review en Cold Cases’
sonderzoek zijn ruimte, tijd en kwaliteit. Deze
waarin naast de politieregio Amsterdam-Amstel-
aspecten blijken soms onvoldoende aandacht te
land ook de kleinere regio’s Gooi en Vechtstreek
krijgen wanneer een ernstig misdrijf wordt ge-
en Flevoland participeren, maakt het mogelijk
pleegd en er direct een onderzoek moet worden
dat ook cold cases uit kleinere regio’s met enige
opgestart; de waan van de dag regeert. Met name
regelmaat de aandacht krijgen. Zo biedt ook de
ruimte en tijd zijn door de coldcaseteams ervar-
Noordelijke
en als belangrijke voordelen die zij in vergelijk-
heid om een permanent coldcaseteam samen te
ing met het ‘oude’ rechercheteam hebben gehad
stellen uit de politieregio’s Groningen, Friesland en
om grondig te kunnen rechercheren op de zaak.
Drenthe. Met dergelijke structuren kan het hoofd
Weliswaar is de factor tijd tegelijkertijd vaak
worden geboden aan het capacitaire probleem om
ook een belangrijke vijand in coldcaseonderzoek
mensen vrij te maken voor coldcaseonderzoek.
omdat er na de soms vele verstreken jaren cru-
Bijkomend voordeel van (semi)permanente teams
ciale informatie verloren is gegaan. Kwaliteit heeft
is een platform voor borging van ervaring en
te maken met de personele samenstelling van een
expertise, iets wat eerder verloren gaat bij ad-
rechercheteam maar ook met de werkwijze in het
hocteams.
toepasbaar
zijn.
Recherche
Eenheid
de
mogelijk-
opsporingsonderzoek. De coldcaseteams kennen vaak een grote professionaliteit dankzij een zorg-
Cold cases niet voor niets in de belangstelling
vuldige selectie van rechercheurs op niet alleen
Cold cases staan niet voor niets steeds meer in de
kwaliteit maar ook gedrevenheid. Het onderzoek
belangstelling. Coldcaseteams kunnen profi-ter-
wordt vaak gedegen en gestructureerd ter hand
en van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van
genomen. De synergie van technisch en tactisch
forensische methoden, technieken en verruimde
rechercheren is als een specifieke succesfactor in
wetgevingen. Daarnaast heeft de recente aandacht
onderzoek naar ernstige misdrijven aan te wijzen:
voor kwalitatief hoogwaardig opsporingsonder-
bepaal tactisch wat er technisch onderzocht moet
zoek de aandacht voor de aanpak van cold cases
worden.
en de professionalisering van de opsporing in een
Goed om te vermelden is dat wij op basis van de
stroomversnelling gebracht. Hierbij kan gedacht
kennis en expertise die er in het land aanwezig
worden aan ontwikkelingen als de intrede van
is een tweetal praktische modellen ontwikkeld
de TGO-structuur in de korpsen, het werken met
hebben die door de teams te gebruiken zijn bij
professionele verhoorders, nieuwe methodieken
coldcase- en reviewonderzoeken. Deze model-
als tegenspraak en review en de komst van de
len zijn als bijlagen in het onderzoeksrapport
Landelijk
opgenomen.
actuele ontwikkeling is het verspreiden van op-
Positionering van coldcaseonderzoek in de regio
sporingsberichten door de politie via het internet
Door de meeste politieregio’s wordt op creatieve
(www.opsporingsonderzoeken.nl). Delen uit het
wijze naar een model gezocht om cold cases in-
dossier van een nooit opgelost misdrijf worden
cidenteel of structureel de aandacht te geven.
op de website geplaatst. Dit om op een interac-
Terwijl de meeste regio’s vooralsnog op ad-hoc-
tieve manier burgers bij een opsporingsonderzoek
basis een onopgelost misdrijf opnieuw in onder-
te betrekken met het doel zo veel mogelijk tips
zoek nemen, beschikken enkele politieregio’s
en andere relevante informatie over de zaak te
over een permanent coldcaseteam dat geheel is
verzamelen. Hoewel nooit alle cold cases opge-
Deskundigheids
Makelaar.
Een
zeer
vrijgemaakt voor het uitvoeren van coldcase-
helderd zullen worden, is het met de huidige positieve
onderzoek. In steeds meer regio’s is een tus-
ontwikkelingen mogelijk dat er in de toekomst
senvariant zichtbaar waarbij een vaste kern van
minder ernstige misdrijven als onopgelost op de
rechercheurs aangevuld met wisselende team-
plank belanden: de cold case van morgen begint
leden met enige regelmaat coldcaseonderzoeken
namelijk vandaag.
Onderzoeksrapport Leiden, Ilse van en Henk Ferwerda. Cold cases - een hot issue: Toepassing en opbrengsten van hernieuwd onderzoek naar onopgeloste kapitale delicten. Programma Politie en Wetenschap, Politiekunde nr. 13. l ISBN-13: 978 90 3524 049 0. Den Haag: Elsevier Overheid, 2006.
Drs. Ilse M.G.G. van Leiden is sociaal psychologe en onderzoekster bij Advies- en Onderzoeksgroep Beke te Arnhem. Dr. Henk B. Ferwerda is criminoloog, politieonderzoeker en directeur van Advies- en Onderzoeksgroep Beke te Arnhem.
