van aspari naar beter asfalt

Pioneering vernieuwt de bouw!

IN DIT NUMMER > nummer 9 | januari 2012

JEROEN HATENBOER

NIEUWSBRIEF

MIO is grootste kans voor de bouw WERKPLAATS IDF

ontwikkeling modulaire badkamer SE-TOOLKIT

Bouwproces verloopt soepeler In de bijlage:

DIENSTENRICHTLIJN

van aspari naar beter asfalt Asfalteren vraagt om vakmanschap. “maar we willen niet alleen leunen op vakmanschap, we willen het ook kunnen controleren om de kwaliteit te borgen. met nieuwe technieken kunnen we een beter product maken met een langere levensduur”, legt Herman reinten uit. Daarom is het project Aspari opgestart: Asfalt sector professionalisering research & Innovatie. reinten is vanuit zijn bedrijf twentse weg- en waterbouw B.V. in Oldenzaal een van de founders van Aspari. Na de eerste gesprekken in 2005 is Aspari in 2007 officieel van start gestaan. Inmiddels is een monitoringssysteem ontwikkeld dat met behulp van gps aantoont hoe het asfalt verwerkt is. Aan de hand van deze beelden kan achteraf gecontroleerd worden of de juiste vlakken verdicht zijn en of de temperatuur overal heet genoeg was. De Universiteit van Twente leidt het onderzoek en ontwikkelt software. De aangesloten bedrijven hebben zich verplicht tot het uitvoeren van twee metingen per jaar. De resultaten worden besproken met de mensen van de asfaltverwerking, zodat er – op basis van de feiten – lering uit getrokken kan worden. Maar dit is nog niet het einddoel.

Reinten: “We willen toe naar een realtime systeem en robotisering.” Bij realtime monitoring is het namelijk mogelijk om direct bij te sturen. “We krijgen dan een beter product tegen lagere kosten.” Een van de voordelen is dat er minder vaak onderhoud gepleegd hoeft te worden. Gebleken is dat een hoge onderhoudsfrequentie tot maatschappelijke schade leidt. Opdrachtgevers stellen daarom ook steeds meer eisen. “Ik geloof erin dat er nog veel te verbeteren valt. Als je de asfalttechnieken vergelijkt met de autobranche, dan zitten we nu op het niveau van de ontwikkeling van de T-Ford”, vergelijkt Reinten.

nieuw bestuurslid reinten: ‘trots op expertise in het oosten’ Herman Reinten is onlangs toegetreden tot het bestuur van Pioneering. “Een positieve spiraal om te komen tot verbeteringen”, noemt hij de stichting. “Hier heeft een ieder baat bij. Ik geloof dat innovatie goed is voor een branche en ook voor ondernemers. Solistisch lukt dat niet, maar wel in een platform waarin je kunt praten met mensen in de bouwbranche. Pioneering is dat platform. Hierin zitten de vier O’s bij elkaar; overheid, ondernemers, onderwijs en de opdrachtgevers. We kunnen discussiëren over hoe we dingen beter kunnen krijgen. Kennis delen is altijd goed. Er is hier in het oosten heel veel expertise op het gebied van bouwen. We hebben de Universiteit van Twente, Saxion, betrokken mensen. Daar mogen we trots op wezen. Het zou zonde zijn als we dat niet zouden omarmen.”

Duurzaam Wonen & Werken in Enschede

Wethouder Jeroen Hatenboer: MIO is grootste kans voor de bouw Enschede ziet zich voor een ‘maatschappelijke investerings opgave’ (MIO) staan: duurzaam werken en wonen in Enschede. Nog concreter: de CO2-uitstoot moet verminderd worden en er moet iets worden gedaan tegen de stijgende energieprijzen en dus moeten over tien tot vijftien jaar 40.000 woningen in Enschede een beter energielabel hebben gekregen. Wethouder Jeroen Hatenboer, onder andere verantwoordelijk voor stedelijke vernieuwing, probeert alle betrokken te enthousiasmeren.

Hij triggert bedrijven om aan de slag te gaan met duurzaamheid. “Maar de verantwoordelijkheid ligt wel bij de ondernemers zelf”, nuanceert hij. “Ik wil wel als gemeente een podium bieden. We moeten als overheid bespreekbaar maken hoe het anders kan.”

‘Dit is handel’ De innovatieve bedrijven uit de Twentse bouwsector die in Pioneering vertegenwoordigd zijn, kunnen volop van de ontwikkelingen profiteren door hier slim op in te spelen. “Ze kunnen een voorbeeldwoning bouwen en in korte tijd laten zien wat het echt oplevert”, denkt Hatenboer. Hij verduidelijkt: “Dan kunnen ze ook de garantie geven dat het wat oplevert. Een woningaanpassing kost x en levert y op. Denk ook aan het maken van een meter die in huis aangeeft hoeveel water en hoeveel energie je verbruikt en wat het bijvoorbeeld kost als de temperatuur 19 graden blijft. Er zit al steeds meer domotica in de meterkast. Dit is gewoon handel! Als het slaagt wordt het ook een exportproduct van Twente naar andere steden. Dit is de grootste kans voor de bouw.”

‘Gewoon doen’ Het Opdrachtgeversforum van Pioneering speelt daar een rol in. Iedereen die bezig is met innovatie in de bouw komt daarin bij elkaar. “We proberen in het Opdrachtgeversforum het gesprek aan te gaan. We moeten zorgen dat alle energie daar naartoe gaat en dat er actie ontstaan”, vindt Hatenboer. “Lef hebben” en “gewoon doen” predikt hij. Hier liggen veel kansen voor de Twentse bouwsector. Van de 70.000 huizen die Enschede telt is het overgrote deel niet duurzaam genoeg. “Een deel van deze woningen is goed, in een ander deel moet je niet meer investeren”, aldus de wethouder. De 40.000 woningen die wél de moeite waard zijn om aan te pakken omvatten zowel koop- (een derde) als huurwoningen (tweederde). Daarmee vermindert de CO2-uitstoot en hebben de stijgende energieprijzen minder effect op de bewoners doordat ze minder energie verbruiken. Bovendien gaat de inkomensondersteuning van de gemeente aan mensen in minder energiezuinige woningen dan niet meer (indirect) naar de energiemaatschappijen. Als het aan Hatenboer ligt, moet het streven ernaar zijn om het energielabel niet iets te verbeteren, maar om helemaal op nul uit te komen.

Voor meer info www.pioneering.nl 2

Op 17 november 2011 heeft het derde jaarevenement van Pioneering plaatsgevonden. In de Grolsch Veste kwamen bijna 400 deelnemers bijeen om presentaties en workshops bij te wonen.

opdrachtgevers leren van vernieuwende aanpak Op initiatief van Pioneering vond na afloop van het

• “Hoe kun je de winst in directe en indirecte kosten zichtbaar maken”, • “Wat merken de huurders ervan”, • “Zijn de marktpartijen klaar voor deze uit bestedingsvorm”, • “Hoe kun je het framewerkmodel in de Nederlandse markt implementeren”, • “Hoe creëer je organisatorisch draagvlak” • “Wat is de taak van de overheid”

jaarevenement een masterclass vernieuwend aanbesteden plaats. In museum “De Twentse Welle” te Enschede gaf de Britse hoogleraar Peter McDermott een verdieping op het verhaal over de vernieuwende aanpak van aanbesteden in Groot Brittannië wat hij tijdens de parallelsessie in de Grolsch Veste over had gesproken. McDermott is als onderzoeksdirecteur verbonden aan het CCI (Centre for Construction Innovation) , gelieerd aan Salford University.

Binnen de regio Manchester is McDermott medeontwikkelaar van het Manchester Framework model. Pioneering organiseerde reeds in september 2010 een studiereis voor opdrachtgevers naar Manchester waarbij de deelnemers enthousiast raakten over deze vernieuwende methode van aanbesteden. Het Manchester framework model kun je karakteriseren als een clustering van projecten. Deze worden gedurende een aantal jaren, met een maximum van vier, uitgevoerd worden door een vooraf geselecteerde groep aannemers. Zij worden hierbij op toerbeurt voor projecten ingezet. Zij worden vroegtijdig in het proces betrokken in een bouwteam of DBCM-aanpak. Een aantal jaren geleden heeft de Britse overheid het initiatief genomen om het framework model als nieuwe samenwerkingsvorm binnen de bouwkolom te stimuleren. Aan de masterclass namen onder meer vertegenwoordigers van de gemeenten Hengelo, Losser en Enschede, de corporaties Viverion, De Woonplaats en de Universiteit Twente en Saxion deel. Peter McDermott en zijn naaste medewerker Mike Dickinson gingen met de deelnemers aan de slag om de vooraf door hen ingediende stellingen te bespreken. Dit leverde meer dan voldoende gespreksstof en nieuwe inzichten op.

Zomaar een aantal vragen die uitgebreid aan de orde kwamen. De stelling dat vertrouwen aan de basis staat van vernieuwende opdrachtgeversvormen werd door het gezelschap breed onderstreept. Ook tips om de interne organisaties te betrekken in de nieuwe werkwijze, bijvoorbeeld door het organiseren van interne workshops, zullen zeker worden meegenomen. Er zijn geen standaard oplossingen. Er zijn frameworks op verschillende niveaus. Je kunt denken aan integrale ontwerpteams, maar ook voor het leveren van technische onderdelen of diensten. Al met al een avond waarin opdrachtgevers opnieuw geïnspireerd raakten om met vernieuwende opdrachtgeverprojecten door te gaan. Binnen het vervolgprogramma van het Twents Opdrachtgeversforum zullen we uitvoering geven aan activiteiten die leiden tot een verdere uitrol en verbreding van het draagvlak van vernieuwend opdrachtgeverschap.

3

“Inspirerende masterclass Vernieuwend Aanbesteden”

Werkplaats Systems Engineering

SE-toolkit maakt bouwproces soepeler “Met de SE-toolkit verloopt het hele bouwproces beheersbaar en controleerbaar.” Dat beloven Joyce Kloosterman en Robin de Graaf van de werkplaats Systems Engineering. De toolkit is nu voor iedereen beschikbaar via de website van Pioneering. van Systems Engineering zijn van A tot Z beschreven, doorspekt met voorbeelden en de lessen. “Zoiets was er nog niet voor de woningmarkt”, weet Joyce. “Terwijl SE in de civiele techniek al verplicht is; Rijkswaterstaat en ProRail stellen dit als eis.”

De toepassing van Systems Engineering levert een beter resultaat op voor alle betrokkenen; meer kwaliteit, minder kosten, minder faalkosten en vooral een transparant systeem. Maar in de praktijk blijkt dat het voor veel bedrijven toch een abstract begrip blijft. “We wilden dit handzamer maken voor de bouw”, verklaart Joyce. Robin: “De toolkit voegt stapjes toe aan het gehele ontwikkelproces, van eerste idee tot en met oplevering, waardoor het hele proces soepeler verloopt.”

De SE-toolkit is vooral praktisch in complexere zaken, waar in bouwteam aan gewerkt wordt. Het delen van de kennis leidt ertoe dat de partijen elkaar naar een hoger niveau brengen. “Het is een goede basis, waarvan elk stapje nog verder uitgebreid wordt. De toolkit is opgezet als een groeimodel,” legt Robin uit. “We zullen nieuwe ervaringen en inzichten telkens toevoegen. Uiteindelijk is het de bedoeling om iedere stap te voorzien van voorbeeldformulieren, bijvoorbeeld een voorbeeld van een programma van eisen op SE manier.” Suggesties ter verbetering en aanvulling zijn zeer welkom, net als nieuwe projecten waarin deze toolkit een hulpmiddel kan zijn. “Iedereen mag reageren.”

Blackbox De toolkit omvat het hele ontwikkelproces van alle partijen; van de opdrachtgever naar de architect, aannemer, onderaannemers, constructeur en installateur. “Dit proces was niet transparant, vooral de ontwerpstappen niet. De keuzes die een architect maakt om het programma van eisen te vertalen naar een ontwerp zijn niet altijd te volgen voor anderen”, legt Robin uit. “Met deze toolkit willen we dit ontwerpproces niet een ‘blackbox’ laten zijn.” Joyce: “Het opleverlijstje aan het eind staat vaak niet in verband met het programma van eisen. Een behaaglijke woning is niet hetzelfde als een woning met verwarming. Je bent overgeleverd aan de kennis en ervaring van de architect en fouten komen vaak pas tijdens de uitvoering aan het licht. Als opdrachtgever wil je weten of de beste oplossing is gekozen. Wanneer keuzes inzichtelijk zijn, kunnen ook andere deskundigen meekijken en adviseren. De toolkit is een hulpmiddel om het proces transparanter te maken.”

Van A tot Z Een complex met seniorenappartementen dat Beter Wonen in Almelo realiseerde fungeerde als pilotproject. Alle lessen die daaruit geleerd konden worden zijn verwerkt in de toolkit. De stappen

Iedereen kan gebruikmaken van de toolkit via http://www.pioneering.nl/werkplaatsen/systemsengineering/se-toolkit

4

Werkplaats IDF werkt aan de ‘modulaire badkamer’ De werkplaats Individueel Duurzaam en Flexibel bouwen werkt aan de ontwikkeling van een modulaire badkamer. Gebruikers hebben de wens om hun badkamer aan te kunnen passen, maar gezien de verwevenheid van activiteiten in de badkamer en de samenkomst van alle disciplines is dat complex. De werkplaats zoekt een oplossing om dat eenvoudiger te maken. Het bleek dat drie bedrijven uit de werkplaats van Pioneering - Raab Karcher, Plegt-Vos en Van Dijk - al bezig waren en geïnteresseerd waren in een adequate oplossing voor prefab badkamers. “Je ziet nu dat het samen gaat, daar is het platform voor”, benadrukt Sturris. Een deel van de bedrijven wilde de oplossing en een ander deel wilde het produceren. Belangrijk voor de partijen is dat er een soort evenwicht ontstaat tussen het halen en brengen van kennis. Brainstormen en analyseren spelen daar een grote rol in, op verschillende onderdelen, zoals de levenscyclus van de badkamer, het functionele gebruik (een hogere toiletpot voor ouderen, een lagere wastafel voor rolstoelgebruikers) en de esthetiek (“de groene tegels van de jaren zeventig willen we niet meer”).

“We hebben het idee van verschillende kanten bekeken en onderzocht welke eisen nu en straks aan de badkamer gesteld worden. Wat er uit kwam, was dat er in ieder geval géén prefab doos moet komen”, vertelt Wim Sturris van Van Dijk Groep in Hardenberg als voorzitter van de werkplaats. De ‘prefab badkamer’ moet modulair gebouwd worden, zoals we dat ook gewend zijn met keukens. Uit een eerdere studie door studenten van de TU in Delft bleek al dat een badkamer gemiddeld vijftien jaar meegaat en dan weer aangepast wordt. “Men wil een badkamer redelijk vaak vernieuwen, maar tot nu is de badkamer vrij vast en star. Hoe kun je daar goede oplossingen voor bedenken? Het is de meest complexe ruimte voor de woning, waar veel functionaliteit is. Hoe kun je dat industrieel maken, en eenvoudiger?”

“Met het idee zijn we als werkgroep aan de slag gegaan in verschillende workshops, waarin we gekeken hebben naar verschillende invalshoeken en mogelijkheden. Hierdoor werd de kennis van deelnemende partijen op het gebied van techniek, markt, de bestaande bouw en nieuwbouw gelijkgesteld. Na anderhalf jaar kwamen we tot de conclusie dat het geen doosje moest worden maar een modulair systeem.” In juni 2010 volgde de definitieve businesscase: hoe kun je badkamers in de zorg aanpassen met zo min mogelijk overlast.

De Universiteit van Twente deed vervolgens onderzoek naar de markt. “Er zijn namelijk al drie soorten prefab badkamers; van polyester, van beton en van houtskeletbouw”, weet Sturris. “Wij dachten ook een doos te gaan maken, maar na een studie besloten we dat we niet hetzelfde willen toevoegen aan dat wat er al is. We willen dus geen doos, maar iets totaal anders: de modulaire badkamer. We hebben daarmee een niche gevonden, op dit gebied is nog geen concurrentie.” De partijen van de werkplaats brengen hun kennis samen om tot een goed systeem te komen.

Op 9 februari verzorgt de werkplaats Individueel Duurzaam en Flexibel bouwen een meet en greet op de Vrijhof in Enschede. Aanmelden hiervoor kunt u via: [email protected]

5

BIm-congres 27 januari

AGENDA 2012 20 januari 26 januari 27 januari 9 februari 16 februari 23 februari 15 maart 29 maart

Bezoek aan woningbouwproject “Rombout Verhulstlaan” Nieuwjaarsborrel St.Vastgoedrapportage Twente en St. Pioneering Congres Building Information Modeling Meet en Greet Individueel Duurzaam en Flexibel bouwen Workshop Klimaat Neutraal Renoveren Veldtocht Dyntec Meet en Greet Conversie en Hergebruik Veldtocht Moekotte Elektro

‘we moeten het samen doen en BIm is dan de oplossing’ Building Information Modeling (BIM) is de toekomst, maar nog lang niet alle betrokkenen maken hier gebruik van. De werkplaats BIM organiseert daarom op vrijdag 27 januari op de Universiteit van Twente een congres voor alle partijen in de bouwwereld. Aan de hand van een project wordt het hele BIM-concept doorgelopen en uitgelegd. “Welke problemen kom je tegen, welke oplossingen zijn er nu, wat is de huidige stand van zaken?” Chef werkplaats Michel Mossel kan allerlei vragen bedenken waar de betrokken bedrijven mee rondlopen. Na een korte introductie van de werkplaats over BIM, laat Trebbe aan de hand van een project zien wat BIM inhoudt en wat het toevoegt. Gekozen is voor de nieuwbouw van een verpleegcentrum in Nijverdal, dat gebouwd wordt door Trebbe. De werkplaats monitort dit project en probeert oplossingen aan te dragen. “De rollen van de aannemer, architect, constructeur en installateur komen aan de orde. Drie gastsprekers uit de branche reageren hier vervolgens op vanuit hun eigen ervaring met BIM.”

Wilt u aanwezig zijn bij een of meerdere bijeenkomsten? Meldt u zich dan aan via: [email protected]

stichting pioneering is nu ook te volgen op Twitter: stpioneering LinkedIngroup: Stichting Pioneering

In een afsluitende paneldiscussie kunnen de deelnemers ook volop mee praten. “Iedereen is nu bezig om het wiel uit te vinden”, merkt Mossel. “Maar we moeten het toch samen doen en BIM is de oplossing voor informatieoverdracht. Dat de Rijksgebouwendienst BIM al sinds 1 november heeft voorgeschreven, is een mooie stimulans voor de gehele bouwketen.”

COlOFON

De Pioneering Nieuwsbrief is het medium voor vernieuwingen in de bouw en verschijnt 4 keer per jaar. Heeft u opmerkingen, vragen of een interresante bijdrage voor het volgende nummer? Stuur deze dan naar [email protected] Eindredactie: Carmen Oude Wesselink | Opmaak en druk: Verhaag drukkerij. De redactie behoudt zich het recht voor om aangeleverde kopij niet te plaatsen of te bewerken.

Het congres bijwonen? Meldt u zich aan via m.a.g.mossel@ saxion.nl. Aan de middag zijn geen kosten verbonden. Het congres duurt van 12.30 tot circa 17.30 uur.

NIEUwE DEElNEmErs Heinen www.heinen-bv.nl Alcedo www.alcedo.nl Croon Elektrotechniek BV www.croon.nl Höften Strakschilders www.strakschilders.nl Kreunen Kunststoffen BV www.kreunenkunststoffen.nl

Pioneering wordt mede mogelijk gemaakt door

www.strakschilders.nl

Geïnteresseerd in deelname? Neem contact op via 053 4871775 6

onbekenDheID InFormatIeplICht kan veel kosten

Diensten richtlijn

Informatieplicht voor dienstverleners: maar weinig bedrijven in de bouw zijn bekend met deze regelgeving die in januari 2010 van kracht ging. reden voor pioneering om hier meer onderzoek naar te doen. In augustus 2011 studeerde Daan swarts af aan de Hogere Juridische Opleiding van Hogeschool saxion, met het onderzoek dat hij deed voor de werkplaats regelgeving en versnelling. Zijn onderzoeksvraag was: wat betekenen de bepalingen in het Burgerlijk wetboek betreffende de dienstenrichtlijn voor de bouwsector?

De informatieplicht voor dienstverleners voorziet in een lijst met informatie die dienstverleners moeten verstrekken aan afnemers. “Veel informatie uit die lijst werd al meegedeeld aan de afnemer, meestal op basis van andere regelgeving.”, aldus Swarts. “Bijvoorbeeld de naam, btw-nummer en algemene voorwaarden. Nieuw is dat iemand het moet vermelden als hij een gereglementeerd beroep uitoefent. In de bouwsector zijn dat de architecten.” Wat ook nog veelal niet gebeurt, is het vermelden van de gegevens van de beroepsaansprakelijkheidsverzekering. Dat moet inclusief de geografische dekking. Voor de bouwwereld is het tevens van belang vereiste vergunningen te vermelden. “Dus als er bijvoorbeeld gebouwd wordt, en er is een omgevingsvergunning nodig, dan ben je als dienstverlener verplicht dat te vermelden.” Als een bedrijf lid is van een organisatie met een klachten- of geschillenregeling, is het verplicht dit lidmaatschap te vermelden. Ook moet de dienstverrichter vermelden wanneer hij is ingeschreven in het Handelsregister. Als het fout gaat, kan een gevolg ervan zijn dat de dienstverlener een schadevergoeding moet betalen. Swarts: “Als een naam verkeerd vermeld staat, zal dat waarschijnlijk geen schade opleveren voor de dienstafnemer. Maar als

vereiste vergunningen niet vermeld worden, waardoor de vergunning te laat aangevraagd is, kan dat schade opleveren. Dat kost geld.” Voorbeelden hiervan zijn niet bekend, omdat het nog niet is voorgekomen. Dat komt door onbekendheid van de informatieplicht bij zowel de dienstverlener als de dienstafnemer. “Maar er hoeft maar één consument langs te komen die er wel verstand van heeft, en dan zou het heel goed mis kunnen gaan.” De gegevens die je moet vermelden, zijn geen gegevens die je niet zou willen prijsgeven, vindt Swarts. “Het is meer dat je er net even niet aan denkt. Maar door net dat beetje extra informatie te verstrekken, loop je veel minder risico. Helemaal als je kijkt hoe makkelijk het is om te voorkomen dat je als dienstverlener de informatieplicht schendt.” Swarts schreef een folder als bijlage van zijn scriptie, waarin alle punten helder en duidelijk benoemd worden. Zowel de informatie die de dienstverlener verplicht is te geven, als de informatie die de dienstverlener moet verstrekken op verzoek van de afnemer. Deze folder heeft hij voorgelegd aan twee bedrijven. “Ze reageerden allebei positief. Het is een beknopt en eenvoudig overzicht. En meestal is het maar een kleine moeite om te voldoen aan de informatieplicht.”

!NFORMATIEPLICHT

VOOR DIENSTVERLENERS IN DE BOUWSECTOr

© Daan Swarts

Uit onderzoek is gebleken dat zeer weinig dienstverleners in de bouwsector bekend zijn met de Dienstenrichtlijn. Toch is kennis over deze richtlijn voor u als dienstverlener zeer belangrijk. Zo maakt de Dienstenrichtlijn het u makkelijker grensoverschrijdend uw diensten te verlenen door regelgeving te versoepelen en heeft elke lidstaat een elektronisch loket met informatie over dienstverlening in de betreffende lidstaat en andere lidstaten van de EU. Naast deze voordelen heeft u ook te maken met de zogenoemde informatieplicht. In deze brochure leest u meer over de informatieplicht voor dienstverleners. DE INFORMATIEPLICHT Op basis van de informatieplicht moet u aan de afnemer van uw diensten bepaalde informatie verstrekken, sommige verplicht en sommige op verzoek van de afnemer. De informatieplicht is van toepassing op een grote variëteit van diensten, waaronder de diensten in de bouw, met inbegrip van diensten van architecten. U bent een dienstverrichter in de zin van de Dienstenrichtlijn als u: » Een economische activiteit uitoefent; » Anders dan in loondienst werkt; » Tegen een vergoeding werkt. Dienstverrichters in de bouwsector zijn bijvoorbeeld bouw-, schilder- en onderhoudsbedrijven en architecten. DE VOLGENDE INFORMATIE DIENT U VERPLICHT TE VERSTREKKEN: 1. Naam van het bedrijf en de ondernemer, de rechtspositie en rechtsvorm; 2. Het adres van de vestiging en adresgegevens zodat afnemers u snel kunnen bereiken, eventueel langs elektronische weg; 3. Wanneer u bent ingeschreven in het Handelsregister of een soortgelijk register; de naam van het register en nummer of gelijkwaardige gegevens van inschrijving; 4. Wanneer vergunningen zijn vereist voor een activiteit; de gegevens van de bevoegde instantie of het centraal loket; 5. Het btw-nummer; 6. Bij gereglementeerde beroepen moet u elke beroepsorde of gelijkwaardige organisatie en uw beroepstitel vermelden; 7. De algemene voorwaarden en bepalingen die een dienstverrichter hanteert; 8. Het recht dat van toepassing is op de overeenkomst en de bevoegde rechter; 9. Als u aanvullende garantie verstrekt, moet u dat aangeven; 10. De prijs van een dienst wanneer deze vooraf is vastgesteld; 11. De belangrijkste kenmerken van de dienst wanneer deze niet uit de context blijken; 12. De adresgegevens van de beroepsaansprakelijkheidsverzekering of vergelijkbare waarborg en de dekking ervan; 13. Adresgegevens, met name een postadres, faxnummer of e-mailadres en een telefoonnummer, waar alle afnemers, dus ook afnemers uit een andere lidstaat, een klacht kunnen indienen of informatie kunnen opvragen. 14. B  ij lidmaatschap van een branche- of beroepsorganisatie met een klachten- of geschillenregeling, moet u vermelden dat u hierbij bent aangesloten. Voor uw afnemers moet deze regeling en de eventuele startprocedure ook begrijpelijk zijn.

DE VOLGENDE INFORMATIE DIENT U OP VERZOEK VAN DE AFNEMER TE VERSTREKKEN: 1. Wanneer de prijs van een dienst vooraf niet vast te stellen is, geeft u aan hoe de prijs berekend wordt of geeft u een gedetailleerde begroting af. Op deze manier kan de afnemer de prijs controleren. 2. Wanneer er sprake is van bepaalde beroepsregels in een lidstaat van vestiging, moet u hiernaar verwijzen en aangeven hoe de afnemer hier meer informatie over kan ontvangen. 3. Wanneer u diensten verleent op verschillende terreinen, moet u de afnemer hierover informeren. Ook informatie over bepaalde partnerschappen of maatregelen die zijn genomen om belangenconflicten te voorkomen zijn van belang om te vermelden. 4. Wanneer er gedragscodes op u van toepassing zijn, moet u de afnemer kunnen informeren over hoe zij deze gedragscodes kunnen raadplegen. DE VERPLICHT TE VERSTREKKEN INFORMATIE: » Wordt op uw eigen initiatief verstrekt; » Is voor de afnemer gemakkelijk toegankelijk op de plaats waar de dienst wordt verricht of de overeenkomst wordt gesloten; » Is voor de afnemer gemakkelijk elektronisch toegankelijk op een door u meegedeeld adres; » Is opgenomen in alle door u verstrekte documenten aan de afnemer, waarin de dienst in detail wordt beschreven. » De informatie moet correct, helder en ondubbelzinnig zijn en moet tijdig voor de sluiting van de schriftelijke overeenkomst zijn meegedeeld of beschikbaar worden gesteld. Indien er geen schriftelijke overeenkomst is moet dit voor de verrichting van de dienst zijn gebeurd. WAAROM EEN INFORMATIEPLICHT? De informatieplicht is er om afnemers van diensten meer vertrouwen in de dienstensector te geven. Zij krijgen op deze manier meer informatie over een dienst en kunnen zo beter kiezen tussen verschillende aanbieders. Wanneer u de informatieplicht schendt kan het gebeuren dat de afnemer daardoor schade lijdt en u daarvoor aansprakelijk stelt. Ook kunnen afnemers, wanneer u de informatieplicht stelselmatig schendt tegenover meerdere afnemers, de Consumentenautoriteit inschakelen. Deze kan u, in het ergste geval, een last onder dwangsom of een bestuurlijke boete opleggen. MEER WETEN? Als u meer wilt weten over de informatieplicht kijkt u op: http://www.antwoordvoorbedrijven.nl Hier vindt u ook meer informatie over internationaal ondernemen.