© 2013, Uitgeverij Ten Have www.uitgeverijtenhave.nl Omslag Villa Grafica Foto auteurs Sijmen Hendriks Foto’s ondernemers en Paul de Blot: Hester Doove ISBN 978 90 259 0275 9 ISBN e-book: 978 90 259 0276 6 NUR 801 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publisher.
Jacqueline Zuidweg en Josette Dijkhuizen
Vallen, opstaan en weer doorgaan Over ondernemers in uitdagende tijden
Inhoud Voorwoord 6 Introductie 8 Deel 1 de achtergrond 11 1. Starters en stoppers in cijfers 13 2. Is het gras elders groener? 20 3. Mindere tijden 24 4. Waarom de stekker uit het bedrijf ? 5. Stoppen is een nieuw begin 32 6. De kracht van een doorstart 40
26
Deel 2 tips & trucs voor succes 45 Introductie 47 Tip 1: Voorkom struisvogelpolitiek 58 Tip 2: Deel je problemen en je bent halverwege de oplossing 64 Tip 3: Blijf nadenken over je visie, missie en strategie 72 Tip 4: Haal op tijd je geld binnen en geef niet uit wat je niet hebt 79 Tip 5: Zorg voor de juiste mensen om je heen 84 Tip 6: Zakenpartner? Bezint eer ge begint 91 Tip 7: Opstaan en weer doorgaan! 96 Tip 8: Maak gebruik van bestaande regelingen 102 Tip 9: Blijf vertrouwen houden in jezelf 106 Tip 10: Leef je droom! 110 Epiloog 116 Dankwoord 120 Over de auteurs 122 Literatuur 125
Voorwoord
Volhardend zijn is een eigenschap van de meeste ondernemers. Ieder uur van de dag strijden zij voor hun bedrijf. Het bedrijf stroomt door hun aderen. Zij ondernemen niet om te leven, maar leven voor hun onderneming. De andere kant van de medaille is dat ondernemers vaak onvoorwaardelijk geloven in hun eigen product of dienst. Zij lopen daardoor het risico dat ze onveranderd door blijven gaan, zelfs als het slecht gaat. Ze gaan nóg harder werken, proberen alles nóg beter te doen, maar kunnen – gevangen in hun eigen passieval – niet meer objectief naar hun onderneming kijken. Al schreeuwt de markt om aanpassing, dan nog veranderen zij hun koers niet. De laatste tijd krijg ik veel mails van ondernemers die financiële hulp vragen. Sommigen blijven een heilig geloof houden in hun eigen product en in hun eigen manier van handelen, ook al glijden ze keihard af richting faillissement. Het kan een harde les zijn, maar één die je als ondernemer moet leren: om te overleven moet je soms ook je passie durven te laten varen. Niet alles in het leven lukt. Falen hoort ook bij het ondernemerschap. Verkeerde beslissingen, verkeerde investeringen, verkeerde partners, verkeerde afspraken, verkeerde markten... Alles kost emmers vol bloed, zweet en tranen. En geld. Ik houd van de verhalen van ondernemers die hun bedrijf met een onmetelijke krachtinspanning en tegen alle stroming in, opstuwen en groot maken. Onderne-
7
mers die alles, inclusief zichzelf, in de strijd gooien om hun doel te bereiken. Het lijkt of niets hen kan tegenhouden. Maar misschien houd ik nog wel het meest van de verhalen van ondernemers die hun bedrijf uit de klauwen van de curator weten te redden of die in een bloedstollende strijd tegen de klok lastminute-orders binnenslepen, afspraken met schuldeisers maken en leningen kunnen regelen om hun bedrijf te redden. Hoe je als ondernemer omgaat met tegenwind, hoe je jezelf na tegenslag weer bij elkaar raapt en doorgaat, dát bepaalt je leven, je geluk en uiteindelijk je succes. Alle hulp om te leren ‘vallen, opstaan en weer doorgaan’ is welkom, per slot van rekening is vrijwel geen enkele ondernemer een ervaringsdeskundige op het moment dat het misgaat. Ik ben blij met het boek van Jacqueline Zuidweg en Josette Dijkhuizen en ik hoop dat dit boek ervoor zorgt dat wij allemaal de strijd en de emotie van ondernemers beter gaan begrijpen. Aan de andere kant hoop ik ook dat dit boek ondernemers een hart onder de riem steekt, hun handvatten geeft en hen vooral laat beseffen dat falen niet het einde is, maar juist de start van iets moois en nieuws kan zijn. Annemarie van Gaal
Introductie
Only those who dare to fail greatly can ever achieve greatly. Robert Kennedy
De twee kanten van ondernemerschap Ondernemerschap is een onderwerp dat ons meer dan ooit intrigeert. Het thema is zelfs populair bij een groot publiek. Het liefst lezen en horen we over het succes van ondernemers en dromen we weg bij mooie verhalen. Wat heerlijk: de vrijheid, je eigen keuzes maken en doen wat je leuk vindt. Dat willen we toch allemaal? Maar deze ondernemersmedaille heeft ook een keerzijde, waar we liever de ogen voor sluiten. De realiteit van ondernemerschap houdt niet alleen in: vrijheid en succes, maar ook risico nemen, verantwoordelijk zijn en omgaan met onzekerheid. Een eigen bedrijf runnen is heel hard buffelen, vaak tegen minder inkomsten dan je gewend was. Meer dan de helft van de bedrijven stopt in de eerste vijf jaar van zijn bestaan en het aantal faillissementen neemt de afgelopen jaren sterk toe. Het wordt dus hoog tijd om deze andere kant van het ondernemen eens in de schijnwerpers te zetten. In dit boek vestigen we de aandacht op ondernemen in tijden dat het wat moeilijker gaat. Dit betekent niet dat het alleen voor ondernemers in deze fase is geschreven. Het boek is ook interessant voor bijvoorbeeld studenten, startende en meer ervaren ondernemers, ondernemerscoaches, accountants, bankmedewerkers, bedrijfsadvi-
9
seurs van overheidsinstanties en onderwijsinstellingen, en niet in de laatste plaats voor de mensen in de directe omgeving van de ondernemer. De lezers zullen heel veel beschreven voorbeelden en situaties herkennen. Een periode van zwaar weer komt iedere ondernemer in zijn of haar carrière tegen, niet alleen in de huidige economische situatie. In de loop van het boek wordt duidelijk dat zo’n crisistijd zeker niet als negatief hoeft te worden ervaren, maar juist als periode van (persoonlijke en zakelijke) groei, bezinning en de overgang naar een nieuwe fase. Doordat wetenschappers, experts en de ervaringsdeskundige ondernemer uitgebreid aan het woord komen, wordt het onderwerp vanuit alle invalshoeken belicht. Dit geeft een leerzaam totaalbeeld van ondernemen in moeilijke tijden. Opvallend vaak worden gefailleerden geconfronteerd met negatieve vooroordelen. Het fenomeen ondernemersfalen of faillissement is nog steeds niet volledig geaccepteerd in Nederland. Met elkaar kunnen we ervoor zorgen dat het taboe op ondernemersfalen wordt doorbroken. De stigmatisering en schaamte van ondernemers die hiermee te maken krijgen, is allang niet meer van deze tijd. Hiertegen moeten wij ons met z’n allen verzetten. Alleen dan kan ondernemend Nederland in een globaliserende economie een volgende slag slaan.
Inhoud en opzet van het boek In deel 1 van dit boek schenken we aandacht aan de wetenschappelijke achtergrond van ondernemerschap in moeilijke tijden. Waarom zit er zoveel veroordeling in ons denken en handelen ten opzichte van gefailleerden? Er wordt een vergelijking gemaakt met het ondernemersland bij uitstek, de Verenigde Staten. Diverse experts lichten in dit deel de onderzoeksgegevens toe. In
10
deel 2 komen ervaringsdeskundigen aan het woord, ondernemers die in zwaar weer verkeerden. Uit deze interviews zijn tien tips gedestilleerd die je zullen helpen om moeilijke tijden door te komen en ervan te leren, zodat het daarna weer bergopwaarts gaat. *** Voor nu wensen wij je als ondernemende lezer heel veel inspiratie, steun en ideeën om het maximale uit jóúw ondernemerschap te halen. We nodigen je graag uit om suggesties of opmerkingen te mailen naar:
[email protected]
11
deel I
De achtergrond
1 starters en stoppers in cijfers
Zelfstandigheid is geen werk, maar een levenswijze. Je bent er de hele dag mee bezig. Franc1 Ondernemerschap is van groot belang voor de economische positie van een land. Onder andere door de ontwikkeling van innovatieve producten en door kennistransfer brengt ondernemerschap ons welzijn en welvaart. Ondernemerschap is dan ook de ruggengraat van de economie en verdient in alle opzichten aandacht en erkenning. Voor de liefhebber volgt hieronder cijfermateriaal over ondernemerschap in Nederland. Als dit niet direct je interesse heeft, kun je dit hoofdstuk gewoon overslaan. Via de Global Entrepreneurship Monitor2 zijn wereldwijd cijfers bekend over ondernemerschap. Hierdoor krijgen we de kans om ook buiten onze landsgrenzen een kijkje te nemen: doen wij het in Nederland nu zoveel beter of slechter dan in het buitenland? 1 Franc is een van de geïnterviewde ondernemers (zie p. 54-55) 2 Het rapport is te downloaden op www.gemconsortium.org.
14
14
14
Als we Alseen weaantal een aantal cijfers cijfers op wereldschaal op wereldschaal analyseren analyseren dan dan Als we een a zien we zienallereerst we allereerst dat indat Nederland in Nederland 4,3 procent 4,3 procent van de van volde volzien we allere wassenen wassenen betrokken betrokken is bijisdebijoprichting de oprichting van een van bedrijf een bedrijf wassenen be (Global (Global Entrepreneurship Entrepreneurship Monitor Monitor 2011).2011). Hierin Hierin worden worden (Global Entr degenen degenen meegeteld meegeteld die een diebedrijf een bedrijf korter korter dan drie dan maandrie maandegenen mee den geleden den geleden hebben hebben opgericht. opgericht. We scoren We scoren hiermee hiermee een Eueen Euden geleden h ropese ropese podiumplaats. podiumplaats. De ons Deomringende ons omringende landen, landen, BelgiëBelgië ropese podiu en Duitsland, en Duitsland, kennen kennen relatief relatief minder minder startende startende onderneonderneen Duitsland mers.mers. MaarMaar we zijn wenog zijngeen nog geen wereldkampioen. wereldkampioen. De grootste De grootste mers. Maar w uitschieters uitschieters zijn tezijn vinden te vinden in Zuid-Amerika in Zuid-Amerika met maar met maar liefstliefst uitschieters z 17,9 procent 17,9 procent starters starters in Peru in Peru en 15,2 enprocent 15,2 procent in Colombia. in Colombia.17,9 procent s Bij het Bijthema het thema ondernemerschap ondernemerschap is hetisinteressant het interessant om om Bij het the naar naar het ‘beloofde het ‘beloofde land’land’ te kijken, te kijken, de Verenigde de Verenigde Staten. Staten. naar het ‘bel Dit is Dittenslotte is tenslotte het ondernemersland het ondernemersland bij uitstek: bij uitstek: het het Dit is tenslo land land van onbegrensde van onbegrensde mogelijkheden mogelijkheden waarwaar je ook je als ook als land van on krantenjongen krantenjongen een succesvolle een succesvolle carrière carrière kuntkunt opbouwen. opbouwen. krantenjong DaarDaar kennen kennen ze een ze veel een hoger veel hoger percentage percentage starters starters dan dan Daar kennen in Nederland, in Nederland, namelijk namelijk 8,3 procent. 8,3 procent. Dit isDit bijna is bijna het dubhet dubin Nederland bele bele van onze van onze cijfers. cijfers. Zowel Zowel in deinVerenigde de Verenigde Staten Staten als als bele van onz in Nederland in Nederland zijn er zijn relatief er relatief meermeer starters starters dan uitvallers. dan uitvallers. in Nederland Per saldo Per saldo neemt neemt het aantal het aantal ondernemingen ondernemingen in beide in beide lan- lanPer saldo nee den dan denook dantoe. ookVoor toe. Voor Nederland Nederland zijn de zijn cijfers de cijfers (in abso(in absoden dan ook lute aantallen) lute aantallen) weergegeven weergegeven in dein grafiek de grafiek op p.op 15.p. 15. lute aantalle
Inkomen Inkomen Inkomen Als startende Als startende ondernemer ondernemer sta jestavoor je voor een belangrijke een belangrijke Als startend uitdaging. uitdaging. Je krijgt Je krijgt de vrijheid de vrijheid om eindelijk om eindelijk de dingen de dingen te uitdaging. te Je doendoen die jedie leuk je leuk vindt. vindt. Het betekent Het betekent echter echter ook omgaan ook omgaan doen die je l met risico’s met risico’s en onzekerheid en onzekerheid en kwaliteiten en kwaliteiten aanboren aanboren die die met risico’s e je injeloondienst in loondienst niet niet nodignodig had om had te omkunnen te kunnen slagen. slagen. je in loondie Bovendien Bovendien heb je heb niet je direct niet direct een goed een goed inkomen, inkomen, sterker sterker Bovendien h nog: nog: als starter als starter heb je heb vaak je vaak een laag een inkomen. laag inkomen. nog: als start Uit recent Uit recent onderzoek onderzoek is gebleken is gebleken dat zelfstandig dat zelfstandig Uit recen ondernemers ondernemers vakervaker een laag een laag inkomen inkomen genereren genereren dan dan ondernemer
