Nieuwsbrief NUMMER 12 APRIL 2006
N A T I O N A A L
P A R K
Utrechtse Heuvelrug Meer natuurkwaliteit op de heuvelrug, waar mensen van kunnen genieten. Daar draait het om bij het project ‘Heel de Heuvelrug- werken aan robuuste natuur op de zuidelijke heuvelrug’, dat dit jaar van start gaat. In de komende jaren maken overheden en eigenaren in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug hier afspraken over en wordt een aantal maatregelen genomen om dit voor elkaar te krijgen.
Heel de Heuvelrug – werken aan robuuste natuur op de zuidelijke heuvelrug Ontbrekende dieren Er is veel moois te zien in het Nationaal Park, maar er ontbreekt ook een aantal dieren, die wel thuishoren in een groot gebied van bos en heide. Twee voorbeelden: • Nachtzwaluwen zijn mysterieuze vogels die in de schemering een diepsnorrend geluid laten horen dat ver over de heide klinkt. Ze komen wel voor op het militaire oefenterrein Leusderheide, maar niet in het
Edelherten komen nu (nog) niet voor in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug
Nationaal Park. Dat komt zeer waarschijnlijk door de
gebieden nodig. Edelherten leveren door hun graasge-
drukte in het Nationaal Park. Omdat ze op de grond
drag ook een belangrijke bijdrage aan het ontstaan van
broeden, zijn ze gevoelig voor verstoring.
een open bos en natuurlijke overgangen van bos naar
• Edelherten kwamen tot het einde van de 19e eeuw nog
heide.
op de Utrechtse Heuvelrug voor. Ze slaan bij verstoring
Zolang deze en andere bijzondere dieren ontbreken, is
snel op de vlucht en hebben daarom grote rustige
het Nationaal Park nog niet compleet.
In dit nummer 1 en 2
4
Meer natuurkwaliteit op de heuvelrug, waar mensen van kunnen genieten. Daar draait het om bij het project ‘Heel de Heuvelrug’
6
Manon Budding, leerling van de Wilhelminaschool in Amerongen, houdt een spreekbeurt over het Nationaal Park. Hoe kom je er bij?
3
Inwoners van Amerongen kunnen zich het nog wel herinneren: een grote bosbrand in 2003. Hoe is de bosbrandbestrijding nu geregeld?
5
Ga ook eens mee op stap in het Nationaal Park. Er wordt een veelheid aan activiteiten georganiseerd.
8
Het woord is deze keer aan… Emmy van Wijngaarden. Wethouder in de nieuwe gemeente Utrechtse Heuvelrug . Door deze herverkiezing opnieuw lid van het Overlegorgaan.
Wat groeit en bloeit in het Nationaal Park. Van vuilnismannen tot mierenleeuwen.
7
De bodemschatten van Kwinteloooijen: diepe erosiedalen, prehistorische grafheuvels en de overgang tussen heuvelrug en vallei.
Rustgebieden
laten zich geleiden
Dat we een aantal soorten missen, komt doordat het park
door beplanting. Bij
nog niet optimaal is ingericht. De 6000 hectare van het
grote dieren blijkt
Nationaal Park zijn groot genoeg om zowel natuur als
ook een systeem van
recreant aan hun trekken te laten komen. Het is echter
wildsignalering met
belangrijk om niet overal in het park alles te willen doen.
verkeerslichten het
Schuwe dieren hebben rustige gebieden nodig, waar wel
aantal aanrijdingen
overdag gewandeld mag worden, maar waar ze niet
sterk te verminderen. In sommige rustgebieden zal een
opgeschrikt worden door verkeer, honden of mensen die
keuze gemaakt moeten worden of een enkele weg per-
van de paden af gaan.
manent of alleen ’s nachts afgesloten kan worden, of dat een brug of tunnel gemaakt moet worden om de natuur
Verbindingen
voorbij een weg te helpen. Ook voor landbouw en bos-
Het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug stopt bij de A12.
bouw geldt dat een goede regeling voor eventuele scha-
Meer noordelijk op de heuvelrug liggen de bossen rond
de getroffen moet zijn, voordat het edelhert zijn intrede
Austerlitz, Landgoed Den Treek-Henschoten, Vliegbasis
op de Utrechtse Heuvelrug doet.
Soesterberg en het Goois Natuurreservaat. De bouw van
Ecoduct Leusderheide
ecoducten of natuurbruggen
Wat levert het op?
zorgt er straks voor dat drukke
Als het project slaagt, hebben we straks nog mooiere en
wegen tussen deze natuurlijke
spannender natuur in het Nationaal Park. Bijzondere
gebieden weer overgestoken
planten en dieren die uitgestrekte bossen en heidevelden
kunnen worden door dieren. Zo
nodig hebben, kunnen zich dan ook op lange termijn
ontstaat een aaneengesloten
handhaven in het park. Het levert ook meer rustige wan-
bos- en heidegebied dat op zijn
delgebieden op. Het is immers niet de bedoeling om men-
beurt verbonden zal worden met de Veluwe. Als natuurge-
sen uit het park te weren, maar om delen van de heuvel-
bieden groot genoeg zijn, krijgt de natuur zijn veerkracht
rug te reserveren voor dieren en
terug. Een extreem droge zomer of een tijdelijk voedselge-
wandelaars die van rust houden.
brek heeft dan niet de rampzalige gevolgen die in kleine
Samen met de verbeteringen voor
reservaatjes kunnen optreden. Er is zelfs ruimte voor zeld-
recreatie rond de groene poorten en
zame planten en dieren om weer hun oude plaats in te
entrees zorgt dit project er voor dat
nemen.
mens en natuur goed samen kunnen leven in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
Betere recreatieve routes Parallel aan het project Heel de Heuvelrug – werken aan
Wanneer is er iets van te zien
robuuste natuur op de Zuidelijke heuvelrug wordt ge-
• In 2006 wordt een convenant voorbereid tussen eigena-
werkt aan een betere recreatieve structuur. In vorige
ren en overheden in het Nationaal Park over zonering,
nieuwsbrieven is al aandacht besteed aan de projecten die
de rustgebieden en regelingen die de komst van het
het Nationaal Park beter toegankelijk moeten maken dan
edelhert mogelijk maken. Daarmee worden de afspra-
nu, maar wel met een duidelijke zonering. Dat betekent
ken uit het Beheer- en Inrichtingsplan concreet
dat bezoekers worden ontvangen bij groene poorten en
gemaakt.
entrees aan de rand van het park. Dat worden plaatsen
• Met de verbetering van de recreatieve routes is al een
die bereikbaar zijn met het openbaar vervoer en waar
begin gemaakt: dit jaar zijn de eerste groene entrees gereed.
wandelroutes starten. In de rustgebieden zal het netwerk
• De verbindingen over de snelwegen zijn naar verwach-
van wandelpaden juist wat minder dicht gemaakt worden.
ting in 2010 af, net als de verbinding naar de Veluwe. Confrontaties tussen mens en natuur vermijden Bij de veranderingen in het park zal er veel werk van
Zo komt het doel van het Nationaal Park een stap dichter-
gemaakt worden om conflicten tussen mens en natuur te
bij: een Nationaal Park waar mens en natuur elkaar niet
vermijden. Grote dieren als edelherten kunnen bijvoor-
in de weg zitten. En waar volop genoten kan worden van
beeld schade opleveren bij aanrijdingen. Vaak kan dat
de meest diverse en verrassende natuur die je op de
met eenvoudige ingrepen worden opgelost: veel dieren
Heuvelrug kunt krijgen.
2
De inwoners van Amerongen kunnen zich het nog wel herinneren: een grote bosbrand op de Amerongse Berg in de hete zomer van 2003. Ruim 120 brandweerlieden van verschillende korpsen rukten uit om de brand te blussen. Er werd zelfs een helikopter ingezet om de brandhaarden te lokaliseren.
Bosbrandbestrijding
preventie, is de rol van de UBV overbodig geworden. Begin 2005 is de Utrechtse Bosbrandweer Vereniging (UBV) na 75 jaar dan ook opgehouden te bestaan. De
Eeuwenlang was het bestrijden van bosbrand een zaak
taken zijn, voor wat betreft het Nationaal Park, overge-
van de gemeenten of boseigenaren zelf. Toen echter in
gaan naar de Brandweer Regio Utrechts Land (BRUL).
het extreem droge jaar1929 grote oppervlakten bos en heide door brand verloren gingen, werd sterk de behoefte gevoeld om de bosbrandweer meer regionaal te organiseren. Zo werd in de jaren ‘30 de Utrechtse Foto: Menno Bausch
Bosbrandweer Vereniging (UBV) opgericht. Jarenlang was de UBV betrokken bij het signaleren en voorkomen van brand in bossen en natuurterreinen in de provincie Utrecht. Vanaf torens werden de bos- en heidegebieden op brandgevaarlijke dagen door vrijwilligers nauwlettend in de gaten gehouden. Op de Darthuizerberg bij Leersum en op de Amerongse Berg bij
De BRUL heeft het initiatief genomen om een gemoderni-
Amerongen stonden brandtorens van waaruit het gebied
seerde aanpak van natuurbrandbestrijding te formuleren.
van het Nationaal Park in de gaten werd gehouden. Ook
Het resultaat hiervan is het natuurbrand-bestrijdingsplan.
de watertoren in Rhenen heeft als zodanig dienst gedaan.
Als een brand ontstaat in bos of heide, is het noodzakelijk
In de jaren 1960 hebben bij verschillende parkeerplaatsen
dat de brandweer snel ter plaatste kan komen. Het
in het Nationaal Park brandbestrijdingskasten gestaan.
komende natuurbrandseizoen kan de brandweer nog
Hierin lagen bijlen en vuurzwepen, die bij een beginnen-
sneller optreden! Om het risico van een brand nog verder
de bos- of heidebrand door iedereen konden worden
te beperken, kan de BRUL bij langdurige droogte, in over-
gebruikt. Onder meer door de komst van surveillance-
leg met politie en natuurorganisaties, een rookverbod in
vliegtuigen en de verdere professionalisering van brand-
de bossen en natuurterreinen instellen.
Ook u kunt subsidie aanvragen bij het Nationaal Park! Kort samengevat hebben Nationale Parken als doel het bevorderen van natuurbehoud, natuurgerichte recreatie, onderzoek en educatie en voorlichting. Om die doelen te bereiken, verdeelt het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug ieder jaar subsidie voor de realisatie van projecten. Ook u kunt een subsidieaanvraag doen, om hiermee een project uit te voeren.
Ieder jaar komen er veel aanvragen binnen. Het Overlegorgaan besluit over eventuele toekenning van subsidies. Helaas kunnen niet alle aanvragen worden gehonoreerd. Er is meer ambitie dan geld, wordt wel gezegd. Maar dat neemt niet weg dat bij de aanvragen vaak goede initiatieven en projectideeën zitten. Daarom toch dit verzoek om mee te denken en te werken in het Nationaal Park. En mocht het Nationaal Park de aanvraag niet (geheel) kunnen honoreren, wellicht dat er dan andere financieringsmogelijkheden zijn.
Uw aanvraag moet wel aan enkele voorwaarden voldoen. Zo moet het project bijvoorbeeld passen binnen het Nationaal Park beleid, en moet het liefst ook binnen de grenzen van het Nationaal Park worden uitgevoerd. Het kunnen projecten zijn op het gebied van natuurbeheer, recreatie, onderzoek, educatie of communicatie. Er zijn met subsidie van het Nationaal Park al veel projecten uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn: - aanleg rolstoelpad bij de Kaapse Bossen - aanleg uitkijktoren bij de Amerongse Bovenpolder - organisatie van de jaarlijks terugkerende herfstactiviteiten - onderzoek naar barrières in het gebied voor flora en fauna - onderzoek naar mogelijkheden voor terugkeer van het edelhert - projecten op landgoederen zoals het herstel van lanen en houtwallen of andere cultuurhistorische elementen
Om in aanmerking te komen voor een subsidie in 2007, kunt u uw aanvragen voor 1 mei 2006 indienen bij: Secretaris Overlegorgaan Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, mevrouw L. Kuijf Postbus 80300 3508 TH Utrecht Tel: 030 – 258 24 23 of e-mail:
[email protected] Voor meer informatie of het downloaden van de aanvraagformulieren: www.nationaalpark-utrechtseheuvelrug.nl
3
Stemmen uit het bos
Op 22 december jl. is na een restauratie van
Deze keer de stem van Manon Budding, leerling van de
ruim een half jaar korenmolen ’t Wissel in Elst
Wilhelminaschool in Amerongen
feestelijk geopend. Gedeputeerde Jan van Bergen lichtte samen met de voorzitter van
Efteling of Nationaal Park?
Het Utrechts Landschap en de beheerder van Manon Budding is leerling van de Wilhelminaschool in Amerongen
de molen, de vang (rem), waarna, ondanks de
en zit in groep 7. De Wilhelminaschool is één van de 65 scholen
weinige wind, de wieken in beweging kwa-
die in september jl. het lespakket van het Nationaal Park ontvin-
men. Hiermee is een einde gekomen aan vele
gen. Manon Budding houdt haar spreekbeurt over het Nationaal
jaren van stilstand en verval en heeft Elst er
Park.
een bijzondere attractie bij.
Korenmolen ’t Wissel De molen dankt zijn opvallende naam aan een trambaantje dat eind negentiende eeuw van Utrecht via Rhenen naar Arnhem liep. In de buurt van de molen was een wisselplaats. ’t Wissel ligt schitterend aan de rand van de Elster Buitenwaarden. Vanaf het molenerf is er een majestueus uitzicht over de uiterwaarden met in de verte de rivier en Kasteel Amerongen. Het Utrechts Landschap heeft de houtwal tussen de molen en de uiterwaard ech-
“Ik wist eerst niet waar ik een spreekbeurt over zou gaan geven. Ik
ter niet vanwege het uitzicht gesnoeid, maar vanwege de
dacht aan de Efteling, maar toen heb ik toch gekozen voor het
molenbiotoop. De zuidwestenwinden kunnen nu onge-
Nationaal Park”. Op de vraag wat ze allemaal gaat vertellen, zegt
hinderd de wieken laten draaien. Deze dagen wordt de
Manon: “Dat er veel verschillende dieren leven, zoals vossen,
laatste hand gelegd aan de maalkoppels. Dit zijn de ste-
reeën, vogels (spechten, eenden, roofvogels en mussen), konijnen,
nen waartussen het graan tot meel wordt gemalen.
hazen (daar jagen de vosjes op) en zo. Maar ook over de Nationale
Binnenkort zal molenaar Nynke Vellinga de stenen daar-
Parken in Amerika. Het eerste Nationaal Park is daar opgericht”.
om weer kunnen laten ‘zingen’ en kunnen bezoekers een
Nou, hoe weet jij dat allemaal? “Dat heb ik gelezen in de folder
zakje echte Elster tarwemeel kopen.
van het Nationaal Park, maar ik weet ook veel uit het Heuvelrug Ontdekboek. En in de bibliotheek van Amerongen staat zo’n standaard van het Nationaal Park, daar heb ik nog meer folders en de nieuwsbrief uit gehaald”. Zo weet Manon ook te vertellen hoe de Heuvelrug is ontstaan, met de plaatjes uit het Heuvelrug Ontdekboek erbij: “Dat was in de ijstijd, toen was het heel koud. Zo kwam er ijs, dat stuwde de grond op ”. Manon weet niet beter dan dat het Nationaal Park er gewoon is. Op de vraag waar het precies ligt, zegt ze: “nou gewoon, hier”. En wat vind je er van dat het een Nationaal Park is? “Wel goed, anders wordt er nog verder gekapt en dan houden wij geen bos meer over.” Manon vergroot de kaart van het Nationaal Park om in de klas te laten zien, met allemaal mooie plaatjes erbij. Maar eerst doet Manon nog mee met één van de activiteiten uit de activiteitenkalender van het Nationaal Park. En met haar opa praten, want die was boswachter in het Nationaal Park. Net voor de druk mailde Manon ons nog: een 8! Proficiat.
4
Sinds 2005 is het internetplatform UtrechtYourWay.nl geheel in een nieuw jasje gestoken. Informeren, inspireren en reserveren zijn sleutelwoorden voor dit platform.
Inspirerend Heuvelrug online Steeds opnieuw verrassen en inspireren is het uitgangs-
fietstocht of een bomenfietstocht. Of ga eens mee met de
punt, waarbij mensen onder andere hotelkamers, restau-
boswachter tijdens één van de vele wandelexcursies of
ranttafels en arrangementen kunnen boeken. Tevens zijn
doe mee met een workshop natuurfotografie. Kortom, er
er allerlei activiteiten en evenementen te vinden op de
is een scala aan mogelijkheden voor u om iets te doen en
site en ook musea, attracties en winkels. Het platform is
te beleven in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
verdeeld in vier deelgebieden, te weten Utrecht, Amersfoort, Utrechtse Heuvelrug en Vecht, plassen & pol-
Twee maal per jaar geeft het Nationaal Park een activitei-
ders. Sinds enkele weken zijn alle deelgebieden online en
tenkalender uit.
dus ook heuvelrug! De site kent bepaalde bijzondere elementen, zoals de VIP-kaart en spetterende acties.
Een greep uit de activiteiten van de komende maanden:
Nieuwsgierig geworden? www.utrechtyourway.nl laat
Zaterdag 22 april: bosvogel excursie van Natuurmonumenten
zich graag bezoeken. Direct surfen naar het ‘eigen’
(07.00-09.00u, startplaats bij aanmelding)
gebied kan natuurlijk ook: http://heuvelrug.utrechtyour-
Zaterdag 6 mei: excursie op het zwerfsteneneiland bij de zan-
way.nl. Laat u inspireren en verrassen!
derij Maarn (10.55-12.30u, Zanderij Maarn) Donderdag 25 mei (Hemelvaartdag): dauwtrappen met de
Gaat u ook mee op stap in het Nationaal Park?
Vereniging Maarn-Maarsbergen Natuurlijk (tijd en plaats nog
In Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug wordt een veelheid
nader bekend)
aan activiteiten georganiseerd. Zo kunt u bijvoorbeeld
Woensdag 7 juni: natuurmiddag voor kinderen van de
reewild kijken, fietstochten maken zoals een geologische
Vereniging Dorp en Natuur Amerongen – Leersum (13.3015.30u, Leersum kruising Broekhuizerlaan-Middelweg)
Wandelaars mee op excursiemerstein
Zondag 11 juni: wandelen met IVN afdeling Veenendaal (15.00-16.00u, Natuurtuin Diddersgoed Veenendaal) of IVN afdeling Heuvelrug en Kromme Rijn (14.00-16.00u, Fort Vechten, Utrecht/Bunnik) Woensdag 5 juli: excursie in het Amerongse Bos met Het Utrechts Landschap (19.00-20.30u, Bergschuur, Veenseweg 28, Amerongen)
Wilt u ook mee op stap in het Nationaal Park? Kijk dan eens voor Foto: Renk Ruiter archief UL
alle activiteiten op
5
www.nationaalpark-utrechtseheuvelrug.nl. Wie weet tot ziens in het Nationaal Park!
Het woord aan …
Natuurmonumenten bouwt nieuwe Kaap
Emmy van Wijngaarden, wethouder gemeente Utrechtse Heuvelrug Welke organisatie vertegenwoordigt u in het
De Kaapse Bossen krijgen een nieuwe uitkijktoren.
Overlegorgaan?
Waar de oude houten Kaap stond, verrijst de
De nieuwe gemeente Utrechtse Heuvelrug. Als
komende maanden een nieuwe toren, die zes meter
Amerongse wethouder vertegenwoordigde ik tot 1 janua-
hoger wordt. Daardoor hebben bezoekers van dit
ri 2006 de gemeenten die in het oostelijk deel van het
gebied weer een prachtig uitzicht over de Utrechtse
Park liggen. Door de herindeling is dit veranderd. Er blijven in het Overlegorgaan twee gemeentelijke vertegen-
Heuvelrug, tot aan Amerongen, Tiel, Utrecht en
woordigers; één vertegenwoordiger voor de gemeente
Amersfoort. Natuurmonumenten hoopt de toren in
Woudenberg, Rhenen en Veenendaal en één vertegen-
juni feestelijk te kunnen openen.
woordiger voor de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Ik ben benoemd als wethouder van de nieuwe gemeente met in mijn portefeuille onder andere Natuur en
Stapelen
Recreatie. Vandaar dat ik zitting mag blijven nemen in
De oude toren is afgebroken, de fundering verwijderd en een
het Overlegorgaan, maar nu namens de gemeente
nieuwe fundering gestort. Vanaf april zal de nieuwe toren stap
Utrechtse Heuvelrug.
voor stap worden ‘opgebouwd’. De toren bestaat uit metalen prefab elementen die in de fabriek worden gemaakt en op
Wat wilt u bereiken binnen het
locatie worden gestapeld. Vervolgens wordt deze constructie
Nationaal Park?
bekleed met larikshout uit de Kaapse Bossen. De trap wordt uit
Dat de voorgestelde uit te voeren
hout van de douglas gemaakt. Tot slot wordt het uitzichtpla-
plannen en projecten mogen rekenen
teau bovenop geplaatst. De oplevering gebeurt naar verwach-
op een groot draagvlak bij de bevol-
ting eind mei.
king en de raad. Het is heel terecht dat alle verkie-
Kwaliteit
zingsprogramma’s van de politieke
Natuurmonumenten is verguld met deze nieuwe toren. De
partijen aandacht hebben besteed
Kaap is namelijk een begrip in Doorn en omstreken. Het eerste
aan het Nationaal Park. Dit betekent
exemplaar dateert al uit omstreeks 1900. De nieuwe toren is
voor mij als wethouder, dat er – in ieder geval in woord –
gebouwd van duurzame materialen, is onderhoudsarm en ook
politieke steun is voor de uitgangspunten van het
architectonisch gezien van hoge kwaliteit. Hij draagt bovendien
Beheers- en Inrichting Plan (BIP) van het Nationaal Park. Ik
bij aan de wensen van het Nationaal Park om de hoge uitzicht-
voorzie dat de komende jaren vooral in het teken zullen
punten beter beleefbaar te maken. Doordat de toren deels in
staan van het uitvoeren van reeds voorbereide plannen
de fabriek wordt gemaakt, blijft de overlast voor wandelaars,
en ingediende projecten. Te denken valt hierbij aan het
maar ook voor de natuur, beperkt. Wandelroutes die langs de
realiseren van Poorten en Groene Entrees, het instellen
Kaap lopen, blijven toegankelijk.
van eenduidige toegangsregels voor wegen en paden in
De bouw van de nieuwe Kaap wordt mogelijk gemaakt door
het park, verbeteren van de recreatieve infrastructuur,
financiële bijdragen van het Ministerie van LNV en VROM, pro-
voorkomen/herstel van de versnippering enz.
vincie Utrecht, Natuurmonumenten, Bouwfonds Cultuurfonds, ANWB Fonds, Gemeenten Doorn en Maarn, Kwekerij Abbing en Gravin van Bylandtstichting.
Wat is uw favoriete plek op de Heuvelrug? Ik blijf voorlopig toch nog dicht bij mijn eigen huis. Ik vind het heerlijk, in welk jaargetijde dan ook, een kijkje te nemen bij de uitzichttoren van Het Utrechts Landschap met het weidse uitzicht over de Amerongse BovenpolderOost, haar kwelmoeras en het zicht op de Andrieskerk en het Kasteel. Dat is één van de vele mooie plekjes die ons Nationaal Park te bieden heeft.
6
In de zuidoostelijke punt van de Utrechtse Heuvelrug ligt het natuuren recreatiegebied Kwintelooijen. Ingesloten tussen drie particuliere landgoederen (Prattenburg, de Dikkenberg en Remmerstein) grenst het aan de stadsbossen van Rhenen en de Plantage Willem III van Stichting Het Utrechts Landschap. Dit hele gebied strekt zich uit van de noordoever van de Rijn tot aan de Gelderse Vallei.
Opstuwen en afgraven: de bodemschatten van Kwintelooijen Stuwend ijs en ontzanding Karakteristiek voor de omgeving van Kwintelooijen zijn de diepe erosiedalen, prehistorische grafheuvels, wallen, beukenlanen en de overgangen tussen heuvelrug en vallei. Opvallend op Kwintelooijen is het grote hoogteverschil van vijftig meter en de bodemvariatie (van zeer nat ven en moeras naar de droge heidevelden). Op de steile
vormde natuurlijke hellingen van de heuvelrug. Na de ont-
hellingen die gedeeltelijk zijn ingeplant, is een bijzondere
zanding werd een groot gedeelte van het terrein weer
bodemvegetatie ontstaan. Daarbinnen heeft zich een
ingeplant met bos. Een overblijfsel van een stijlwand is
levensgemeenschap ontwikkeld met zeldzame planten,
hierbij midden in het terrein als geologisch monument in
reptielen en insecten.
stand gehouden, om de natuurlijke processen uit het verleden zichtbaar te houden. Een aanzienlijk deel van de
Kwintelooijen kent dus een grote landschappelijke en
steile hellingen (ruim 16 ha) is niet aangeplant. Hier zijn in
natuurlijke variatie. Deze diversiteit is voor een belangrijk
de afgelopen jaren erosiegeulen (gullies) ontstaan, met
deel terug te voeren op de bodemgesteldheid. In de voor-
waaiervormige glooiingen aan het uiteinde (puinkegels).
laatste ijstijd, zo’n 150.000 jaar geleden, bewoog landijs
Dit deel van het terrein is door de Provincie Utrecht
uit Scandinavië traag naar het midden van Nederland. De
benoemd als Aardkundig Monument.
gletsjer schoof de door het rivierwater afgezette, bevroren zand- en kleilagen omhoog, waardoor het stuwwalgebied
Uitzichtpunten
Utrechtse Heuvelrug is ontstaan. Dit hele proces – en de
De beheerder van Kwintelooijen, het Recreatieschap
resultaten daarvan – zijn op Kwintelooijen nog duidelijk
Utrechtse Heuvelrug, Vallei- en Kromme Rijngebied, heeft
terug te vinden. Maar niet alleen natuurlijke processen
wandelroutes in het gebied uitgezet. Zo komt u op het
creëerden het Kwintelooijen dat we nu kennen. Ook men-
hoogste punt van het terrein, waar u een prachtig uitzicht
selijke activiteiten zijn bepalend geweest
heeft over de Gelderse Vallei.
voor dit terrein, dat vroeger deel uitmaakte
Om het dichtgroeien van de hellingen
van een bosbedrijf. Net voor de Tweede
met bos te voorkomen, wordt een deel
Wereldoorlog is een deel van het bos gekapt
van het bos als hakhout beheerd en
voor versterking van de Grebbelinie. Daarna
laat het Recreatieschap sinds enkele
heeft tot 1990 grootschalige zandwinning
jaren Schotse Hooglanders in het
plaatsgevonden voor de zandsteenindustrie
gebied grazen. Zo blijft het vrije uit-
in Rhenen. Op het diepste gedeelte ontstond
zicht over de Gelderse Vallei behouden.
hierdoor een waterpartij. De hellingen die in
Hier en daar worden maatregelen
het gebied zijn ontstaan door zandwinning,
genomen om de erosieprocessen in
zijn steiler afgewerkt dan de door erosie ver-
stand te houden.
7
Wat groeit en bloeit Vuilnismannen
Ook in het Nationaal Park kun je hem bijna niet over het
In Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug heb je een goede
hoofd zien. Meer dan bij andere uitheemse struiken, zoals
kans om raven te horen roepen: een veel dieper en melo-
de Amerikaanse vogelkers, eten ook veel insecten van het
dieuzer geluid dan dat van de kraai. Als je ze ook in het
krentje.
oog of de verrekijker krijgt, zijn ze een stuk groter dan Mieren opgepast
kraai, maar loopt naar achteren verder uit in een punt en
Wie wel eens van duinen afspringt, weet dat je op een
lijkt daardoor langer.
steile helling van droog zand een kleine lawine kunt ver-
Foto Marco Plomp
zwarte kraaien. De staart is niet afgerond, zoals van een
Begin vorige eeuw werd de laat-
oorzaken. Op de heidevelden van de Utrechtse Heuvelrug
ste raaf in Nederland afgescho-
zit een beestje dat daar handig gebruik van maakt. Kleine
ten. De voornaamste reden
trechtervormige kuiltjes van 5 cm doorsnede verraden zijn
daarvoor was het bijgeloof dat
aanwezigheid. Ingegraven in de bodem van de kuil zit
de raaf ongeluk zou brengen. In
een mierenleeuw te wachten. De wanden van de trechter
de 70er en 80er jaren van de
zijn precies zo steil dat een kleine beweging het zand al
vorige eeuw zijn ze weer in
naar beneden laat zak-
Nederland uitgezet. Zo’n 200
ken. Zodra een mier
paar komen nu voor in enkele grote bos- en heidecom-
hier overheen loopt,
plexen van Nederland. Raven eten vruchten, insecten en
valt hij met het zand
soms kleine dieren zoals muizen, maar boven alles aas.
naar de bodem van de
Het zijn daarom de vuilnismannen van het Nationaal Park.
kuil en vindt daar zijn einde in de kaken van
Krentjes
de mierenleeuw. In de
Krentenboompjes komen van oorsprong uit Noord-
kuiltjes zitten de larven
Amerika. Ook al wordt een van de ondersoorten Drents
van de mierenleeuw. Het zijn nogal vormloze larven, die
Krentenboompje genoemd, het gaat steeds om verwilder-
hoofdzakelijk uit kaken en een enorme maag bestaan.
de exemplaren uit beplantingen. Na een spectaculaire
Later komt daar een sierlijk insect uit, dat nog het meest
Foto Wim van de Wouwere
op een libelle lijkt. Die zijn maar heel kort te zien. Onder uitstekende randjes langs heidepaden kun je wel het hele voorjaar de valkuilen van de larven vinden.
Uitgave: secretariaat Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug Redactieadres: IVN Consulentschap Utrecht Bunnikseweg 39 3732 HV De Bilt
Amerikaans krentenboompje toename in de laatste tien jaar neemt het krentje in de struiklaag van veel bossen en in wegbermen tegenwoor-
Eindredactie: Susan Claessens Coördinator communicatie en educatie e-mail:
[email protected] Grafische verzorging en drukwerk: Hansson VPP, Soest
Deze nieuwsbrief (oplage 5000) verschijnt tweemaal per jaar (in april en oktober) en is ook digitaal verkrijgbaar. Of te downloaden via www.nationaalpark-utrechtseheuvelrug.nl
dig een prominente plaats in. Als de meeste bomen hun blad nog moeten krijgen, kleurt het krentenboompje veel bosranden en wegbermen wit met zijn uitbundige bloei.
8
