UMCG Universitair. Expertisecentrum voor de ggz in Noord-Nederland Centrum Psychiatrie

UMCG Universitair Centrum Psychiatrie

Expertisecentrum voor de ggz in Noord-Nederland

UMCG Universitair Centrum Psychiatrie

Expertisecentrum voor de ggz in Noord-Nederland

PROF. DR. ROBERT SCHOEVERS, AFDELINGSHOOFD UCP

“De concentratie van patiëntenzorg, opleiding en onderzoek op één locatie is inspirerend en versnelt de ontwikkeling van nieuwe toepassingen voor patiënten. We werken intensief samen met onze partners in de regio en met patiënten om de effectiviteit van psychiatrische behandelingen te verbeteren en professionals up to date te houden.”

2

Voorwoord Het Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) wil u, als verwijzer en partner in de ggz, graag in kort bestek laten zien wat het te bieden heeft als academisch expertisecentrum in Noord-Nederland. Wij voelen ons uitdrukkelijk een schakel in de keten, met een specifieke eigen verantwoordelijkheid daarin. We staan dagelijks klaar voor overleg en advies aan huisartsen en collega’s in de ggz, we verrichten aanvullende diagnostiek en consultatie en bieden topreferente behandelingen. Ook met opleiding, nascholing en wetenschappelijk onderzoek dragen we bij aan het versterken van de ggz in onze regio. Het doel is de patiënten in onze regio over de volle breedte de beste psychiatrische diagnostiek en behandeling te bieden. Het UCP neemt in dat spectrum, naast een pakket reguliere zorg, de moeilijke behandelingen voor zijn rekening. Als academisch centrum beschikken we over bijzondere expertise en aanvullende, deels experimentele, mogelijkheden voor diagnostiek en behandeling. Door onze inbedding in het UMCG hebben we korte lijnen met de andere specialismen en

kunnen we ook patiënten die naast hun psychische problemen ernstige somatische klachten hebben, goed behandelen. Het UCP is daarmee het aangewezen adres voor patiënten met ernstige en complexe psychische klachten die van een reguliere behandeling niet opknappen. Deze mensen, die ernstig lijden, niet of nauwelijks kunnen meedraaien in de samenleving en zelf de moed soms al hebben opgegeven, kunnen wij in veel gevallen alsnog een werkzame behandeling bieden. We hopen dat deze brochure u een indruk geeft van wat het UCP te bieden heeft aan u als verwijzer én aan de patiënten waar wij ons allemaal dagelijks voor inzetten.

Robert Schoevers, afdelingshoofd Fons Tholen, hoofd patiëntenzorg

3

Inhoud

Voorwoord

2

Over het UCP Het zorgaanbod van het UCP Schakel in de keten van de ggz Kennis en innovatie verbeteren de zorg Kwaliteit begint in eigen huis Het UCP in feiten en cijfers

6 7 11 14 20 22

De zorgprogramma’s van het UCP Zorgprogramma Stemmingsstoornissen Lichttherapie bij winterdepressie Elektroconvulsieve Therapie Bipolaire stoornis Zorgprogramma Angst en Dwang Zorgprogramma Psychosen Stemmenpoli Virtual reality Zorgprogramma Ouderenpsychiatrie Zorgprogramma Ontwikkelingsstoornissen Zorgprogramma Somatoforme stoornissen Online volgsysteem geeft grip op klachten

24 25 27 31 31 33 36 38 41 42 46 48 49

4

Informatie en contact Algemene nummer (050) 361 88 80

Elke werkdag bereikbaar van 8.30 tot 17.00 uur voor overleg en advies. U krijgt dan altijd een psychiater of klinisch psycholoog aan de lijn.

Dag en nacht bereikbaar voor advies in crisissituaties.

Actuele, gedetailleerde informatie over het volledige zorgaanbod van het UCP en de verschillende behandelingen die daar deel van uitmaken, vindt u op onze website: www.psychiatrie.umcg.nl.

Het zorgaanbod van het UCP is ook te vinden in de Verwijsgids van het UMCG: www.umcg.nl > verwijzers > verwijsgids.

TITEL

5

Over het UCP

6

TITEL

Het zorgaanbod van het UCP Het UCP biedt een compleet pakket van specialistische en topreferente behandeling en is daarnaast 24 uur per dag, zeven dagen per week bereikbaar voor crisissituaties. Topreferente derdelijns consultatie en behandeling bieden we voor heel NoordNederland, inclusief advies in crisissituaties. Specialistische tweedelijns behandelingen en zorg in crisissituaties bieden we voor patiënten uit de stad Groningen en omgeving (postcodes 94-99). Patiënten die voor het eerst naar het UCP komen, worden altijd uitgebreid onderzocht. Daarbij kijken we zowel naar psychische en sociale als lichamelijke aspecten die een rol spelen in het ziektebeeld. De zogenaamde structuurdiagnose vormt de basis voor het behandelplan. In die diagnose wordt vastgesteld wat het actuele beeld is, hoe zich dat ontwikkeld heeft, welke uitlokkende en onderhoudende factoren van invloed zijn en waarom de patient kwetsbaar is om deze aandoening te ontwikkelen. We streven ernaar dat elke patiënt pre-

cies díe zorg krijgt die in zijn situatie nodig is – niet minder, maar ook niet meer. Sommige zorgprogramma’s hebben aparte zorgpaden voor bepaalde groepen patiënten omdat we uit onderzoek weten dat die baat hebben bij een meer specifieke behandeling.

Zorgprogramma’s De topreferente (tertiaire) zorg van het UCP is in zes zorgprogramma’s geconcentreerd: 1. Stemmingsstoornissen 2. Angst en Dwang 3. Psychosen 4. Ouderenpsychiatrie 5. Ontwikkelingsstoornissen 6. Somatoforme Stoornissen De zes zorgprogramma’s komen verderop in deze brochure uitgebreider aan bod.

Psychiatrische diagnostiek en behandeling buiten de zorgprogramma’s Buiten de zorgprogramma’s biedt het UCP ook tertiaire behandelingen voor andere patiënten met complexe psychiOVER HET UCP | HET ZORGAANBOD VAN HET UCP

7

atrische problemen. Soms gaat het om nabehandeling volgend op crisisinterventie, opname en/of medebehandeling in het ziekenhuis. Deeltijdbehandelingen Algemene Psychiatrie De deeltijdbehandelingen van de tweedeen derdelijns afdeling Algemene Psychiatrie van het UCP zijn: • een gestructureerde inzichtgevende groepsbehandeling. Patiënten hebben vaak co-morbide angsten persoonlijkheidsstoornissen; • een maatschappijgerichte open groepsbehandeling die de patiënten stimuleert om actief te worden in het sociaal-maatschappelijk verkeer, een zinvolle dagbesteding te vinden en een sociaal netwerk op te bouwen. Patiënten hebben vaak ontwikkelingsstoornissen, somatoforme stoornissen of stemmingsen angststoornissen, soms ook enige persoonlijkheidsproblematiek; • een groepsbehandeling voor mensen met ongedifferentieerde somatoforme stoornissen gecombineerd met werkgerelateerde klachten die zich vaak uiten in langdurig ziekteverzuim; • een innovatieve groepsbehandeling die intensief gebruikmaakt van e-health (blended care). Deze behandeling is gericht op jong-volwassenen

8

OVER HET UCP | HET ZORGAANBOD VAN HET UCP

met ontwikkelingsstoornissen en persoonlijkheidsstoornissen die sociaalmaatschappelijk zijn vastgelopen. De patiënten participeren meteen vanaf het begin van de behandeling in een werkervaringsplek. Gedwongen opname en behandeling Het UCP beschikt over drie algemene opnameafdelingen van elk negen bedden, waarvan twee gesloten afdelingen. Deze afdelingen zijn bedoeld voor acute opnames, acute behandeling en diagnostiek en zonodig ‘ intensive care’ indien extra beveiliging noodzakelijk is. Jaarlijks zijn er ongeveer zestig patiënten op grond van een BOPZ-maatregel opgenomen, waarvan de helft met een IBS. Het UCP heeft de afgelopen jaren sterk ingezet op reductie van separatie van patiënten. De totale duur van separaties is in twee jaar gedaald met 80 procent. Indien noodzakelijk wordt dwangbehandeling toegepast. Dat gebeurt bij ongeveer tien patiënten per jaar. Meestal wordt dan behandeld met antipsychotica, een enkele keer met ECT. Soms wordt die behandeling ambulant voortgezet middels een Voorwaardelijke Rechterlijke Machtiging. Consultatie en liaisonpsychiatrie binnen het UMCG Het UCP heeft een consultatief psychiatrische dienst voor patiënten van

andere afdelingen van het UMCG en voor patiënten die zich melden bij de Spoed Eisende Hulp (SEH) van het UMCG. Wanneer er bij een patiënt sprake is van psychiatrische problematiek of het vermoeden hiervan, kan een arts de consultatieve dienst vragen voor diagnostiek en behandeling. Afhankelijk van de indicatie doen psychiaters, arts-assistenten of verpleegkundig specialisten deze consulten. De consultatieve dienst fungeert ook als schakel tussen het UMCG en de GGZ. Patiënten die in zorg zijn bij de GGZ en vanwege somatische problemen in het ziekenhuis terechtkomen, krijgen psychiatrische zorg en ondersteuning van deze dienst. Binnen het UMCG verzorgen medewerkers van het UCP nog een aantal bijzondere taken. Dan gaat het bijvoorbeeld om screening van patiënten die een transplantatie ondergaan, psychische ondersteuning van patiënten met genderdysforie en medebehandeling van patiëntes van de polikliniek Verloskunde met psychiatrische co-morbiditeit.

DRS. CAREL JIAWAN, PSYCHIATER CONSULTATIEVE DIENST UCP

“Onze consultatieve dienst zorgt voor grip op de somatische behandeling door psychische problemen te doorgronden en te plaatsen. Denk aan verwardheid na een operatie die soms het eerste signaal is van lichamelijke ontregeling. Vroege herkenning daarvan helpt om de patiënt betere zorg te verlenen.”

OVER HET UCP | HET ZORGAANBOD VAN HET UCP

9

10

TITEL

Schakel in de keten van de ggz Het UCP vervult een eigen rol in de geestelijke gezondheidszorg in Noord-Nederland. Als academisch centrum hebben we veel expertise in huis die we graag ter beschikking stellen aan collega’s in de regio. Samen realiseren we een compleet zorgaanbod, zodat ook patiënten met zeer ernstige of complexe aandoeningen goed geholpen worden. Het UCP is als academisch expertisecentrum in Noord-Nederland het aangewezen adres voor diagnostisch onderzoek, consultatie en moeilijke behandelingen. Onze inbedding in het UMCG geeft ons extra mogelijkheden. Wij hebben korte lijnen met andere specialisten binnen het UMCG. Wij doen bijvoorbeeld een beroep op hen bij de behandeling van patiënten die ook (een combinatie van) lichamelijke problemen hebben naast hun psychische aandoening. Omgekeerd doen zij hetzelfde beroep op ons, met name vanuit het Universitair Centrum Ouderengeneeskunde, de afdeling Neurologie en de andere afdelingen van het UMCG.

Consultatie en aanvullende diagnostiek Als verwijzer kunt u bij ons terecht voor overleg en advies wanneer de behandeling bij uw patiënt niet aanslaat, of als u twijfelt aan de diagnose. We inventariseren welke behandelingen een patiënt eerder heeft gehad en welk resultaat die opleverden. We doen uitgebreid aanvullend onderzoek naar de psychische, sociale en lichamelijke factoren die een rol spelen in het ziektebeeld. Soms worden patiënten kortdurend opgenomen, zodat een grondige beoordeling van de klachten kan plaatsvinden.

Crisiszorg Het UCP biedt 7 x 24 uur crisiszorg aan op de locatie UCP en op de Spoed Eisende Hulp (SEH) en de somatische afdelingen van het UMCG. Tijdens kantooruren bieden we UCP outreachende crisiszorg in de gemeente Groningen.

Overleg en advies Het UCP staat tijdens kantooruren klaar voor huisartsen en zorgverleners uit de tweede lijn die willen overleggen over een OVER HET UCP | SCHAKEL IN DE KETEN VAN DE GGZ

11

patiënt. Voor advies in crisissituaties zijn we dag en nacht telefonisch bereikbaar.

Ondersteuning van huisartsen Binnen enkele huisartsengroepspraktijken in de stad Groningen biedt het UCP consultatiespreekuren voor specialistische diagnostiek en advisering.

Extra expertise en behandelmogelijkheden

DR. FONS THOLEN, PSYCHIATER EN HOOFD PATIËNTENZORG VAN HET UCP

“Wij zetten sterk in op goede contacten met collega’s in de regio en op soepele overdracht. We houden verwijzers systematisch op de hoogte van het verloop van de behandeling van de patiënt die zij naar ons hebben doorverwezen.”

12

OVER HET UCP | SCHAKEL IN DE KETEN VAN DE GGZ

Uniek voor het UCP is dat we, naast een compleet pakket aan reguliere zorg, veel kennis van en ervaring met ernstige, complexe en/of zeldzame aandoeningen in huis hebben. Ook beschikken we over bijzondere behandelmogelijkheden. We kunnen daardoor patiënten die van een reguliere behandeling niet opknappen, vaak alsnog een kans op verbetering bieden. We bieden ook zorg aan patiënten met aandoeningen die weinig voorkomen zoals genderdysforie en Gilles de la Tourette bij volwassen. Denk bij bijzondere behandelmogelijkheden aan een elders niet beschikbare specialistische vorm van psychotherapie, een nog experimentele behandeling of een ongebruikelijk medicijn. Ook elektroconvulsieve therapie en chronotherapie (lichttherapie in combinatie met slaapdeprivatie) horen tot het bijzondere arsenaal van het UCP. Deze voorbeelden vormen slechts een greep; we werken voortdu-

rend aan de ontwikkeling van nieuwe behandelmogelijkheden.

TRAILS en LifeLines doen we onderzoek naar risicofactoren voor het ontstaan en beloop van psychopathologie. Wat zijn kwetsbaarheidsfactoren, en zijn die beïn-

Bijzondere mogelijkheden voor onderzoek

vloedbaar zodat de ziekte kan worden voor-

Onderzoek naar verbetering van de behan-

komen of een minder ongunstig beloop

deling en naar de oorzaken van psychiatri-

krijgt? In dit type onderzoek werken we

sche aandoeningen gaan in het UCP hand in

samen met eerste- en tweedelijns instel-

hand. We beschikken over bijzondere moge-

lingen.

lijkheden voor wetenschappelijk en diag-

Aan de diverse onderzoeken wordt gewerkt

nostisch onderzoek. Een voorbeeld daarvan

door negen hoogleraren, tientallen senior-

zijn beeldvormende technieken als MRI- en

onderzoekers en postdocs en ongeveer

PET-scans waarmee we bijvoorbeeld het

honderd promovendi uit verschillende dis-

functioneren van brein ‘in vivo’ kunnen

ciplines.

bekijken. Scans leveren gegevens waarmee onderzoekers meer inzicht kunnen krijgen in onder meer de behandelrespons of de kans op recidive van depressie. Een bijzondere ontwikkeling is het inzetten van virtual reality voor een beter begrip van het ontstaan en de behandeling van bijvoorbeeld psychotische ervaringen. Voor de behandeling van patiënten met ‘therapieresistente’ depressie doen we onderzoek naar onderliggende verklaringen waarom mensen niet verbeteren en nieuwe vormen van transcraniële magnetische stimulatie of met bijzondere geneesmiddelen zoals ketamine. Steeds kijken we daarbij naar de uitkomsten voor de patiënt – wordt die er beter van? – en tegelijkertijd naar de neurobiologische en psychologische mechanismen die hierbij een rol spelen. Binnen

grote

bevolkingsstudies

zoals OVER HET UCP | SCHAKEL IN DE KETEN VAN DE GGZ

13

Kennis en innovatie verbeteren de zorg Het UCP is in Noord-Nederland het centrum voor psychiatrisch wetenschappelijk onderzoek. We onderzoeken, al dan niet in samenwerking met collega’s uit de noordelijke ggzinstellingen, vragen die belangrijk zijn voor de praktijk. Onderzoekers van het UCP werken daarnaast aan onderzoeken rond de fundamentele vragen op ons vakgebied, bijvoorbeeld naar de oorzaken van psychiatrische aandoeningen. Dat gebeurt deels in samenwerking met onderzoekers van andere umc’s in Nederland of in internationaal verband. Het UCP heeft ook een belangrijke taak in het breed verspreiden van kennis. We leiden artsen, psychiaters, klinisch psychologen, GZ-psychologen en verpleegkundig specialisten op. Ook organiseren we (geaccrediteerde) bij- en nascholingen voor de regio, waarin veel aandacht is voor complexe aandoeningen en de resultaten van recent onderzoek.

14

OVER HET UCP | KENNIS EN INNOVATIE VERBETEREN DE ZORG

Bouwen aan behandelingen met partners in de regio Het UCP vormt met GGZ Friesland, GGZ Drenthe, GGZ Noord-Holland-Noord, Lentis, Dimence, Mediant en Verslavingszorg Noord-Nederland een samenwerkingsverband op het gebied van patiëntenzorg, opleiding en onderzoek. De partners werken samen rond zorginhoudelijke thema’s om de patiëntenzorg te verbeteren. Er zijn netwerken rond de thema’s psychosen, stemmingsen angststoornissen, ouderenpsychiatrie en e-health. De deelnemers wisselen kennis en ervaring uit, ontwikkelen gezamenlijk zorgprogramma’s en doen onderzoek naar beloop van aandoeningen en effectiviteit van behandelingen. Op het gebied van psychosen is bijvoorbeeld afgesproken dat in de provincie Groningen alle patiënten met een eerste psychose naar het UCP worden verwezen voor een grondige diagnose en eerste behandeling, met het doel de prognose te verbeteren. Het UCP

TITEL

15

neemt de eerste vijf jaar van de behandeling voor zijn rekening. Gegevens van de patiënten die na die eerste vijf jaar elders zorg krijgen, worden jaarlijks toegevoegd aan een database waarin het beloop van de aandoening bij patiënten met psychosen in de regio wordt bijgehouden. De expertise over psychosen die zodoende wordt opgebouwd, delen we in het regionale netwerk en komt ten goede aan patiënten in een cruciale fase van de ontwikkeling van hun ziekte.

Rob Giel Onderzoekscentrum Het Rob Giel Onderzoekscentrum (RGOc) is een samenwerkingsverband van het UCP met de grote ggz-instellingen in de regio en bundelt het patiëntgebonden wetenschappelijke onderzoek. Vanuit het RGOc wordt met name praktijkgericht onderzoek gedaan gericht op het verbeteren van

DR. WILLEKE VAN ZELST,

behandelingen.

PSYCHIATER EN OPLEIDER

Behalve naar de inhoudelijke thema’s stem-

“Het is mooi om zoveel enthousiaste

mings- en angststoornissen, psychosen en

en leergierige jonge mensen te mogen

ouderenpsychiatrie doet het RGOc onder-

begeleiden in hun professionele

zoek naar onder meer e-healthtoepassingen

ontwikkeling. Dat is goed voor het

en kosteneffectiviteit.

vak, en het houdt ons als opleiders

Meer informatie over het RGOc vindt u op

en supervisoren ook scherp!”

www.rgoc.nl.

16


TITEL

17

De toekomst: personalized medicine De diagnose depressie of schizofrenie zegt niet veel over het beloop. Veel onderzoek van het UCP gaat over subtypering van stoornissen op basis van bijvoorbeeld de onderliggende ziektemechanismen zoals ontregeling van het stress-systeem of het immuunsysteem, genetische kwetsbaarheid, psychologische kenmerken en de reactie op verschillende behandelingen. Ons idee is dat de behandeling kan worden verbeterd door een betere stagering en profilering van psychiatrische aandoeningen aan de hand van deze factoren. We maken daarbij dankbaar gebruik van een aantal grote databases met klinische gegevens die in de loop der jaren in de regio zijn opgebouwd. Een verfijndere onderverdeling helpt om eerder in te schatten welke behandeling voor een bepaalde patiënt de meeste kans heeft op een gunstig effect. Met als hoogst haalbaar doel maatwerk voor één individuele patiënt: personalized medicine.

18


Kwaliteit begint in eigen huis Veel medewerkers van het UCP hebben jarenlange kennis en ervaring op een bepaald gebied opgebouwd. Sommigen zijn dé expert van Nederland op hun vakgebied. We volgen de ontwikkelingen in de wetenschap en in de praktijk van de ggz nauwlettend en dragen daar zelf ook actief aan bij.

Kwaliteit meten en verbeteren met ROM Het UCP werkt standaard met Routine Outcome Monitoring (ROM), een systeem dat het effect van een behandeling zichtbaar maakt voor patiënt en behandelaar. Meten en analyseren met behulp van ROM kan zowel individueel als op groepsniveau plaatsvinden. De informatie die dat oplevert, dient ook om de behandeling bij te sturen als de patiënt onvoldoende opknapt. Dat gebeurt in een proces van shared decision making – dus samen met de patiënt. ROM genereert ook informatie waarmee we de patïentenzorg in het algemeen kunnen verbeteren.

Klantwaardering Jaarlijks

20

geven

ongeveer

duizend

OVER HET UCP | KWALITEIT BEGINT IN EIGEN HUIS

patiënten ons een rapportcijfer. 90 procent van hen geeft het UCP een rapportcijfer van 7 of hoger, 65 procent zelfs een 8 of hoger. De kwaliteit van de zorg wordt door 88 procent van de patiënten als goed of uitstekend beoordeeld. 84 procent meldt dat het aanbod tegemoet kwam aan de behoefte aan zorg. 91 procent vindt dat zij voldoende zijn vooruitgegaan door de behandeling of begeleiding. Daarbij is men over de geboden behandeling zeer tevreden (52%) dan wel redelijk tevreden (41%). Het is ons streven om die scores verder te verhogen.

Keurmerk HKZ Het UCP heeft het keurmerk (certificering) van de stichting Harmonisatie Kwaliteitscriteria in de Zorgsector, HKZ. De laatste certificering dateert van november 2013. Daarin worden als sterke punten van het UCP genoemd het vele en constructieve overleg binnen vakgroepen en rond de patiënt, de korte interne lijnen en de doelgerichte samenwerking met ketenpartners. Het UCP wordt beoordeeld als een organisatie van professionals die zich

aantoonbaar ontwikkelt naar een professionele organisatie. Duidelijk zichtbaar is de samenhang tussen visie, omgezet in beleid, in concrete doelen en acties, hetgeen achteraf geëvalueerd wordt waarna weer lijnen voor de toekomst worden uitgezet. Ook afzonderlijke afdelingen werken met concrete jaarplannen, doelen en een systematische bewaking van de resultaten per kwartaal. Ook de actieve en kundige cliëntenraad met goede contacten met bestuur en achterban krijgt een pluim. Er waren slechts kleine verbeterpunten, zoals de toegankelijkheid van alle kwaliteitsdocumenten.

Positieve visitatie opleiding De visitatiecommissie opleiding psychiatrie was bij de laatste twee visitaties uiterst positief over het veilige, enthousiasmerende en transparante opleidingsklimaat en de actieve betrokkenheid van alle psychiaters en andere stafleden bij de opleiding. Alle elementen van het landelijke opleidingsplan zijn geïmplementeerd. Er werden geen kritische kanttekeningen geplaatst.

behandelplan en verpleegplan hebben. Wij zorgen ervoor dat alle poliklinische patiënten binnen vier weken na intake een behandelplan hebben. Na opname en na ontslag van een patiënt ontvangt diens huisarts binnen één week bericht. Bij poliklinische patiënten krijgt de huisarts binnen twee weken na de start en na het einde van de behandeling bericht. We monitoren hoe dit proces loopt en stellen het zo nodig bij.

Betrokken cliëntenraad Het UCP heeft een actieve en betrokken cliëntenraad, die maandelijks de wensen, signalen en opmerkingen van patiënten van het UCP onder de aandacht brengt van het bestuur. Op die manier geeft de raad het patiëntenperspectief op constructieve wijze verdere invulling. Om goed voeling te houden met hun achterban bezoeken de leden van de Cliëntenraad regelmatig de afdelingen en interviewen zij poliklinische patiënten in de wachtkamer. De inbreng van de Cliëntenraad leidt tot verbeteringen in de zorg.

Eigen kwaliteitseisen van het UCP Naast het bovenstaande stelt het UCP eigen kwaliteitseisen. Wij zorgen dat alle klinische patiënten (ook van de deeltijdbehandelingen) binnen twee weken een OVER HET UCP | KWALITEIT BEGINT IN EIGEN HUIS

21

Het UCP in feiten en cijfers Medewerkers

Onderzoek

In het UCP werken in totaal ongeveer 375 medewerkers, onder wie: - 28 psychiaters - 32 arts-assistenten - 120 verpleegkundigen - 30 psychologen - 6 maatschappelijk werkenden - 6 psychomotore therapeuten - 4 beeldend therapeuten - 14 arbeidstherapeuten

Het UCP doet veel onderzoek waarin de zoektocht naar de oorzaken van psychiatrische aandoeningen samengaat met het streven naar verbetering van de behandeling. In totaal werken 9 toonaangevende hoogleraren, 16 senior onderzoekers, 13 postdocs en ongeveer 100 promovendi uit diverse disciplines aan de toekomst van de psychiatrie. Het onderzoek wordt gefinancierd door wetenschapsfondsen vanuit NWO, ZonMw, de EU en een breed scala aan andere partijen voor een bedrag van gemiddeld 3,5 miljoen euro per jaar.

Patiëntenzorg Het UCP behandelt jaarlijks ongeveer 5200 patiënten. Van hen worden er jaarlijks 375 opgenomen. Het UCP heeft 63 bedden beschikbaar, daarvan zijn 54 bedden voor volwassenen en 9 bedden voor ouderen. Ongeveer 70 procent van de patiënten ontvangt kortdurende diagnostiek en behandeling; de andere 30 procent krijgt langer durende behandeling (vervolg-DBC na 1 jaar).

22

OVER HET UCP | HET UCP IN FEITEN EN CIJFERS

Opleiding Het UCP biedt de specialistenopleiding tot psychiater (4,5 jaar) met de aandachtsgebieden volwassenenpsychiatrie en ouderenpsychiatrie. In samenwerking met het Universitair Centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie biedt het UCP de opleiding tot kinder- en jeugdpsychiater. Er zijn verder opleidingsplaatsen voor klinisch psychologen en GZ-psychologen en stages voor huisartsen in opleiding en voor co-assistenten (master geneeskunde). Ook wordt geïnvesteerd in de opleiding van jonge onderzoekers vanuit diverse disciplines.

Een greep uit onze behandelresultaten Psychosen 70 procent van de mensen die voor het eerst verwezen worden naar het UCP met een psychose vertoont na een jaar een verbetering in het dagelijks functioneren. De overige 30 procent blijft nagenoeg stabiel. De psychotische symptomen nemen eveneens af bij 70 procent van de mensen die voor het eerst verwezen worden naar het UCP. Ook bij een deel (26 procent) van de patiënten die langer in zorg zijn bij het UCP verbetert het dagelijks functioneren. Depressie Bij bijna de helft van de patiënten die een deeltijdbehandeling van vier dagen per week kregen, was de depressie aan het eind van de behandeling in volledige remissie. Ook bij veel anderen is er een aanzienlijke verbetering van de klachten. Veel van deze patienten hadden reeds langbestaande klachten. Winterdepressie 50 tot 80 procent van de patiënten met winterdepressie zijn na een week lichttherapie de klachten volledig kwijt.

ECT-behandeling In de periode 2012-2014 kregen 43 mensen een serie Elektroconvulsieve Therapie (ECT). 74 procent van hen laat meer dan 50 procent verbetering op de IDS-SR zien. Bij 66 procent verdwijnen de klachten in elk geval tijdelijk. Chronotherapie In 2013 is gestart met de chronotherapie. Dit is een intensief programma van 14 dagen waarin een combinatie van slaaponthouding, lichttherapie en medicatie wordt gegeven. De eerste resultaten van deze behandeling zijn nog niet geanalyseerd. Wel is opvallend dat enkele patiënten spectaculaire verbetering lieten zien, dusdanig dat een volgende behandelstap, bijvoorbeeld ECT, bij hen niet hoefde te worden ingezet. Angst en Dwang Bij 83 procent van de patiënten die een deeltijdbehandeling kregen werd een verbetering van de SCL-90 gevonden. Dat is bij deze categorie patiënten met meestal zware therapieresistente problematiek een zeer goed resultaat. De tevredenheid van de patiënten over de geboden behandeling is gemiddeld een 8.0.

OVER HET UCP | HET UCP IN FEITEN EN CIJFERS

23

De zorgprogramma’s van het UCP

24

TITEL

contact Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg en advies over patiënten met stemmingsstoornissen. Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma: Telefoon (050) 361 09 30 E-mail [email protected]

Zorgprogramma Stemmingsstoornissen Het zorgprogramma Stemmingsstoornissen biedt diagnostiek, consultatie en behandeling aan aan patiënten met een matige tot ernstige en vaak complexe, chronische en/of terugkerende depressie. Er zijn verschillende soorten depressie die we in het UCP verschillend behandelen. Stemmingsstoornissen komen veel voor. Het gaat ook in onze regio om een grote groep patiënten, van wie helaas velen niet of onvoldoende reageren op een of meer stappen in de behandeling. Het UCP is gespecialiseerd in de behandeling van patiënten met ernstige, complexe stemmingsstoornissen die onvoldoende reaDE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN

geren op eerdere reguliere behandelingen. De intensieve zorg en bijzondere behandelingen die wij daarbij tot onze beschikking hebben, kunnen voor deze patiënten vaak alsnog verbetering brengen. Het UCP heeft speciale (topreferente) behandelingen voor patiënten met een winterdepressie, patiënten met een bipolaire stoornis en patiënten bij wie depressie samengaat met angst. Uniek voor de regio zijn ook de gespecialiseerde afdelingen voor (dag-)klinische behandeling van depressie en de één- en vierdaagse intensieve psychotherapeutische deeltijdbehandelingen. Patiënten uit onze basisregio (postcodes 94-99) zijn ook welkom voor specialistische (tweedelijns-) zorg. (Dag-)klinische behandeling van ernstige depressies Bij patiënten bij wie de poliklinische behandeling vastloopt, de therapie niet aanslaat of die ernstig bedreigd worden in hun autonomie is een (dag-)klinische opname noodzakelijk. In het UCP bieden we deze patiënten opname of deeltijdbehandeling in een specifiek op de depressie gericht behandelklimaat. Wij integreren een cognitief gedragstherapeutisch behandelmodel met het medische behandelmodel. De behandeling bestaat uit biologische behandelinterventies, psychotherapie, vaktherapieën en psychosociale interventies. Diagnostiek en aanvullend

25

onderzoek bepalen welke interventies aan de orde zijn. Omdat alle medewerkers getraind zijn in het uitvoeren van dit cognitief gedragstherapeutische model wordt de behandeling op één manier

DR. ERIC RUHÉ, PSYCHIATER EN HOOFD BEHANDELZAKEN STEMMINGSEN ANGSTSTOORNISSEN

“We bieden in het UCP een gespecialiseerde en meestal intensieve behandeling voor patiënten met ernstige stemmingsen angststoornissen. Omdat we veel van deze patiënten behandelen, kunnen we groepen vormen van mensen met vergelijkbare problemen zodat we de behandeling daar beter op kunnen toesnijden.”

26

uitgevoerd. Dit zorgt voor een krachtige behandeling die vermijdende gedragsstijlen kan doorbreken. Psychotherapeutische deeltijdbehandelingen In de vierdaagse gespecialiseerde deeltijdbehandeling voor depressie wordt binnen een gestructureerd programma dat vier maanden duurt op verschillende manieren gewerkt aan het bestrijden van depressieve klachten en het versterken van individuele kwetsbaarheden. De behandeling is primair gedragstherapeutisch (Rationeel Emotieve Therapie) maar heeft ook elementen van de Interpersoonlijke Psychotherapie waarin het omgaan met anderen centraal staat; inzicht hierin kan helpen om te veranderen en de depressie te bestrijden. Ook is er veel aandacht voor opnieuw actief worden door middel van psychomotore therapie, beeldende therapie en arbeidstherapie. De eendaagse dagbehandeling is speciaal bestemd voor patiënten met chronische (langdurige) depressies en is gebaseerd op de in de VS en in Nederland onderzochte Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP). Deze behandeling is specifiek gericht op de denken ervaringswereld van patiënten met lang bestaande depressie. De resultaten van deze behandeling zijn bij veel patiënten positief. Veelal worden deze psychotherapeutische DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN

behandelingen gecombineerd met farmacotherapie. Onderzoek Onderzoek naar stemmingsstoornissen is gericht op het ontrafelen van de verschillende subtypen depressies. Elke arts herkent dat er verschillende soorten depressies zijn die verschillend kunnen reageren op behandelingen. We weten echter nog niet goed genoeg bij wie welke behandeling zal aanslaan. Het onderzoek van het UCP richt zich vooral op de vraag waarom sommige mensen wel en andere niet opknappen door behandeling. Patiënten die (nog) niet reageerden op behandelingen worden vergeleken met patiënten die wel opknappen. Speelt het dopaminesysteem hierbij een rol? Is er sprake van een relatie met een ontregeling van het immuunsysteem? Zijn er genetische kwetsbaarheden of traumatische ervaringen in de jeugd? En wat maakt dat bij sommige patiënten de depressie steeds weer terugkomt? Verschillende hypotheses worden onderzocht. Ook wordt er gekeken naar onderliggende factoren die de overlap tussen angst en depressie en tussen uni- en bipolaire depressie beter inzichtelijk maakt. We doen onderzoek in grote patiëntcohorten maar ook klinische trials om te kijken of nieuwe behandelingen de belofte van verbetering kunnen waarmaken. DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN

Lichttherapie bij winterdepressie Een winterdepressie is een bijzondere stemmingsstoornis met een sterk seizoensgebonden patroon. Patiënten met een winterdepressie kunnen bij het UCP terecht voor lichttherapie: behandeling met daglicht van hoge intensiteit. Patiënten die al eerder behandeld zijn, kunnen daarna de behandeling zelfs thuis ondergaan met behulp van een daglichtlamp. Ook bijzonder: alle patiënten worden in het risicoseizoen nauwgezet gevolgd via internet. Lichttherapie is een ‘Groningse uitvinding’ en het UCP heeft in de loop der jaren veel expertise opgebouwd rond winterdepressie en lichttherapie. Psycholoog Ybe Meesters promoveerde erop en bouwde het uit tot de effectieve en gerenommeerde behandeling die het tegenwoordig is. Patiënten met een winterdepressie vertonen een groot verschil in stemming tussen zomer en winter. ’s Winters zijn zij somber, inactief en lusteloos, gaan meer slapen en vertonen vaak aanzienlijke gewichtsvermeerdering. Patiënten met een ‘gewone’ depressie kunnen vaak

27

juist niet slapen en zij vertonen ook geen duidelijk en terugkerend stemmingsverschil tussen zomer en winter. Nieuwe patiënten komen altijd naar het UCP voor een persoonlijk gesprek waarin de diagnose wordt gesteld. De lichttherapie is relatief eenvoudig. De patiënt komt een week lang elke werkdag ’s ochtends naar het UCP. Sommige patiënten krijgen de hele winter door lichttherapie.

DR. YBE MEESTERS, PSYCHOTHERAPEUT EN HOOFD POLIKLINIEK WINTERDEPRESSIE

“Als je er op tijd bij bent, heeft een patiënt vaak aan één week lichttherapie genoeg om terugval te voorkomen.”

28

Vroege signalering Het UCP begeleidt al zijn patiënten met een winterdepressie (ongeveer driehonderd) online in de risicomaanden oktober tot april. Zij geven wekelijks via internet hun stemmingsklachten door zodat daar snel op gereageerd kan worden. Patiënten die al eens op het UCP behandeld zijn, kunnen een volgende herfst of winter desgewenst een lamp in bruikleen krijgen. Zij worden online begeleid en kunnen zodoende thuis lichttherapie ondergaan. Deze aanpak is net zo effectief en grijpt aanzienlijk minder in in hun dagelijks leven.

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN

TITEL

29

30

Elektroconvulsieve therapie Elektroconvulsieve therapie (ECT) is een behandeling die wordt ingezet bij patiënten bij wie psychofarmaca en psychotherapie onvoldoende hebben geholpen. De patiënt krijgt, onder narcose, elektrische stroom toegediend die een epileptische aanval opwekt. De ECT moet gemiddeld twaalf tot achttien keer plaatsvinden om effect te sorteren. Het UCP behandelt jaarlijks zo’n dertig ernstig depressieve patiënten met behulp van ECT. Ook doen we wetenschappelijk onderzoek naar de werking ervan.

Bipolaire stoornis Een bipolaire stoornis (ook wel manisch-depressiviteit genoemd) openbaart zich vaak op jonge leeftijd. Het is een aandoening met grote gevolgen voor het dagelijks leven. Aandacht voor jonge mensen We behandelen in het UCP veel jong-volwassenen bij wie de bipolaire stoornis zich voor het eerst manifesteert. Hoe eerder en adequater zij behandeld worden, des te sneller zij een balans in hun leven kunnen terugvinden die hen bijvoorbeeld in DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN

staat stelt om een opleiding te voltooien. Tijdige en goede behandeling kan de negatieve gevolgen van de bipolaire stoornis en de doorwerking daarvan in het verdere leven beperken. Daarom krijgen jonge patiënten in het UCP speciale aandacht en hebben we voor hen een aparte jongvolwassenengroep. Life chart Een bijzonder instrument om meer zicht te krijgen op het stemmingsbeloop bij de bipolaire stoornis is de zogeheten life chart. De life chart is een soort stemmingsdagboek waarin de patiënt dagelijks online of in een boekje bijhoudt hoe zijn stemming is, hoeveel en welke medicijnen hij neemt, of er belangrijke gebeurtenissen plaatsvonden enzovoort. Dit geeft meer inzicht in het beloop van de stemming, de effecten van behandeling en eventuele risicofactoren en kan aanleiding vormen om de behandeling bij te stellen. Tegelijkertijd geeft het de patiënt meer inzicht in bepaalde patronen en verbanden, hetgeen helpt om beter met de aandoening om te gaan. Complexe problematiek Het UCP beschikt over de expertise om ook patiënten met een bipolaire stoornis die niet opknappen van een reguliere behandeling en patiënten met bijkomende aandoeningen als angst of ver-

31

slaving te behandelen. We geven daarnaast speciale aandacht aan vrouwelijke patiënten in de periode rond zwangerschap, bevalling en kraamtijd als zij extra risico lopen op psychiatrische ontregeling. We werken daarbij samen met andere medisch specialisten in het UMCG. Topspecialistische behandelmogelijkheden De zorg voor patiënten met een bipolaire stoornis loopt van diverse vormen van medicatie en psychotherapie tot bijzondere behandelmethoden zoals ECT en chronotherapie. Het UCP heeft ook de nodige expertise in huis om minder gebruikelijke medicijnen in te kunnen zetten als het reguliere aanbod niet werkt. Daarnaast is er een uitgebreid voorlichtingsprogramma voor patiënten en hun naasten. Het UCP adviseert collega’s in de regio over behandeling en kan ook uitgebreide diagnostiek verrichten.

ontregelingen van de circadiane klok (chronobiologie) bij de bipolaire stoornis. Doel is een beter begrip van wat er mis gaat, en uiteindelijk de ontwikkeling van nieuwe behandelingen voor patiënten.

DRS. ONNO HABEKOTTÉ, PSYCHIATER EN BEHANDELCOÖRDINATOR VAN DE POLIKLINIEK BIPOLAIRE STOORNISSEN

Wetenschappelijk onderzoek Het UCP doet onderzoek naar allerlei aspecten van de bipolaire stoornis, deels binnen (inter)nationale onderzoeksconsortia. Op dit moment doen we bijvoorbeeld onderzoek naar de betekenis van een ontregeling van het immuunsysteem voor de bipolaire stoornis, zowel perifeer als in het brein door middel van neuroimaging (PET scans). Ook kijken we naar

32

“Een bipolaire stoornis is chronisch en beïnvloedt alle levensgebieden. Het kan een zeer invaliderende aandoening zijn. Samen met de patiënt proberen we het beloop gunstig te beïnvloeden. Wij hebben hier alle ingrediënten van zorg volgens de richtlijn in huis – en meer.”

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN

contact Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg en advies over patiënten met angststoornissen en/of dwanggedachten. Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma: Telefoon (050) 361 20 46 E-mail [email protected]

Zorgprogramma Angst en dwang Het zorgprogramma Angst en Dwang biedt zorg aan patiënten met ernstige angststoornissen en/of dwangstoornissen die hen sterk belemmeren in hun dagelijks functioneren. De verschijningsvorm van angst en/of dwang verschilt per persoon. Bij angststoornissen kan het bijvoorbeeld gaan om een paniekstoornis eventueel met pleinof straatvrees, een sociale fobie of excessieve bezorgdheid en piekeren. Bij een dwangstoornis kunnen dwanggedachten en dwanghandelingen allerlei vormen aannemen die resulteren in tijdrovende rituelen. Het UCP heeft voor deze patiëntengroep een specialistische polikliniek en dagbehandeling. De patiënt kan ook tijdelijk DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ANGST EN DWANG

worden opgenomen als het nodig is om de behandeling mogelijk te maken, in bijvoorbeeld het geval van ernstige straatvrees. Daarnaast bieden we een specifieke behandeling voor patiënten bij wie een angststoornis samengaat met een depressie. De gebruikelijke behandelingen slaan namelijk minder goed aan bij deze patienten, ook omdat de behandeling dan te vaak op òf angst òf depressie wordt gericht. Topspecialistische behandelmogelijkheden Het UCP gaat bij de behandeling van angst en dwang uit van een sterk cognitief gedragstherapeutisch geöriënteerde aanpak. Omdat de stoornis zich bij iedereen op een specifieke, eigen manier uit, wordt de behandeling speciaal op het individu afgestemd en richt deze zich op zowel de klachten, op de onderliggende kwetsbaarheid, als op de vaak grote gevolgschade. We begeleiden de patiënt intensief bij een programma waarin hij oefent om situaties die angsten en/of dwangverschijnselen oproepen beter aan te kunnen en niet langer te vermijden. Alle teamleden in het UCP, ook de verpleegkundigen, zijn hier speciaal voor opgeleid. Wetenschappelijk onderzoek In het wetenschappelijk onderzoek kijken we naar individuele klachtenpatronen bij patiënten met angsten stemmings-

33

stoornissen. Via een in het UCP ontwikkelde smartphone-applicatie worden de klachten door de patiënt meerdere malen per dag vastgelegd. Behandelaar en patiënt kijken samen naar de relatie tussen klachten, gedrag en omgevingsfactoren, waarbij het doel is door inzicht meer grip hierop te krijgen.

DRS. DATE VAN DER VEEN, KLINISCH PSYCHOLOOG EN BEHANDELCOÖRDINATOR ANGST EN DWANG

“We bieden met onze intensieve en specialistische aanbod patiënten een kans om de grote gevolgen van hun angst- of dwangstoornis voor hun leven en dat van hun naasten te verminderen.”

34

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ANGST EN DWANG

TITEL

35

contact Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg en advies over patiënten met psychosen. Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma: Telefoon (050) 361 21 32 of 361 09 12 E-mail [email protected]

Zorgprogramma Psychosen Patiënten met een psychose kunnen een verstoorde kijk op de realiteit hebben, lijden aan hallucinaties en/of wanen en zijn vaak gedesorganiseerd in denken en spreken. Een psychose komt vaak voor als onderdeel van schizofrenie. Deze ernstige (combinatie van) klachten heeft een grote impact op zowel de patiënt als diens omgeving. Het UCP biedt poliklinische en zo nodig klinische behandeling voor psychotische patiënten. Voor patiënten die stemmen horen, hebben we de speciale Stemmenpoli (zie pag 38). Ook vervult de afdeling een functie als expertisecentrum voor aanvullende diagnostiek en behandeling bij onvoldoende behandelresultaat.

36

Eerste-psychoseonderzoek De eerste psychose ontstaat vaak tijdens de adolescentie en de meeste patiënten krijgen er vanaf dat moment vaker mee te maken. Tijdige en adequate diagnostiek en behandeling kunnen een groot verschil maken voor het beloop door langere ‘psychosevrije’ perioden en minder ernstige psychotische ontregeling. Lentis en het UCP hebben afgesproken dat alle patiënten met een eerste psychose uit de provincie Groningen naar het UCP worden verwezen. Wij doen bij deze patiënten het zogeheten ‘eerste-psychoseonderzoek’, een uitgebreid en gestandaardiseerd diagnostisch onderzoek. Dit gebeurt deels poliklinisch en deels thuis, en beslaat vier weken. Het bestaat uit interviews, vragenlijsten, neuropsychologische tests, lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek. De informatie die dit oplevert, vormt de basis voor het behandelplan. Het UCP neemt de eerste vijf jaar van de behandeling voor zijn rekening bij patiënten die in en om de stad Groningen wonen. In die periode doen we wat we kunnen om de prognose gunstig te beïnvloeden. Hierbij staan werk, school en herstel van sociale relaties centraal, naast het verminderen van symptomen. Als er na vijf jaar nog zorg nodig is verwijzen we de patiënt door naar Lentis, waar behandelteams zijn voor langdurige intensieve ondersteuning. DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN

Goed afgestemd zorgaanbod Er is in de regio een groot en divers aanbod van behandelingen die erop gericht zijn om herhaling te voorkomen of de ernst van een volgende psychose zoveel mogelijk te beperken. De instellingen in de provincie Groningen stemmen hun zorgaanbod op elkaar af binnen de Provinciale Programmagroep Psychotische stoornissen. De behandeling in het UCP bevat verschillende elementen waaronder psycho-educatie, medicatie, vormen van psychotherapie, trajectbegeleiding en jobcoaching. Patiënten worden niet alleen in het UCP gesproken, maar krijgen ook thuis en op de werkvloer begeleiding. Natuurlijk worden gezins- of familieleden en andere naasten bij de behandeling betrokken.

DR. WIM VELING, PSYCHIATER EN HOOFD BEHANDELZAKEN PSYCHOSEN

“Goede diagnostiek en tijdige behandeling op maat maken een wereld van verschil voor het herstel van patiënten met psychosen.”

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN

Vroeg herkennen Juist vanwege het grote belang van tijdige en adequate diagnose en behandeling, proberen we ook te komen tot snellere herkenning van patiënten bij wie een eerste psychose dreigt. Zij hebben in de aanloop naar de psychose vaak al wel klachten, maar die worden in veel gevallen niet tijdig herkend, met het gevolg dat de patiënt pas in een laat stadium de juiste behandeling krijgt. Ook op dat front is dus winst te behalen. Wij ontwikkelen manieren om patiënten die psychiatrische hulp zoeken te screenen op subklinische

37

psychotische symptomen en aanvullende behandeling te geven die een psychose helpt voorkomen. Ingewikkelde diagnostiek Onze afdeling heeft veel ervaring met ingewikkelde diagnostiek van psychotische stoornissen en wij kunnen complexe behandelingen uitvoeren. Wij geven advies over medicatie of psychotherapie als een standaard behandeling onvoldoende resultaat geeft of als er vragen zijn over de aard en oorzaak van de psychotische klachten. Als het nodig is, kunnen wij de patiënt hiervoor opnemen. Wetenschappelijk onderzoek De gegevens van het eerste-psychoseonderzoek worden – uiteraard geanonimiseerd – samengebracht in een unieke database die inmiddels al data bevat van meer dan zevenhonderd patiënten. Dit geeft de mogelijkheid om onderzoek te doen naar allerlei aspecten van deze aandoening. Er wordt gezocht naar (combinaties van) risicofactoren voor een psychose en verschillende symptoomprofielen. Mogelijk kan op grond daarvan een subtypering van de aandoening tot stand komen met meer zicht op welke behandeling voor welke patiënt geschikt is. Bij alle patiënten wordt al langere tijd jaarlijks de gezondheidstoestand in kaart gebracht, zowel psychiatrisch als licha-

38

melijk. Dat gebeurt in de hele regio op dezelfde manier. De gegevens van al deze metingen worden verzameld en bestudeerd om meer begrijpen van het beloop van psychotische stoornissen en manieren om dit te beïnvloeden. Daarnaast doen we steeds onderzoek naar nieuwe vormen van behandeling. Op dit moment wordt het effect onderzocht van transcraniële magnetische stimulatie (TMS) bij apathie, ontstekingsremmende medicijnen bij psychotische symptomen en therapie met behulp van virtual reality tegen achterdocht en sociale angst.

Stemmenpoli Op de Stemmenpoli behandelen we mensen met auditieve hallucinaties, ongeacht de diagnose. Dus mensen met een psychotische stoornis komen in aanmerking, maar ook als de stemmen samenhangen met bijvoorbeeld een angststoornis, depressieve stoornis of persoonlijkheidsproblematiek kan men bij de stemmenpoli terecht. Ook second opinions zijn mogelijk. We behandelen onder meer met HIT (Hallucinatiegerichte Integratieve Therapie), een integratieve vorm van therapie, bestaande uit een coping-training, cognitieve gedragstherapie, psycho-eduDE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN


39

40

TITEL

catie, systeeminterventies, rehabilitatie en medicatie. De behandeling wordt poliklinisch gegeven en is erop gericht de hinder die stemmenhoorders in het dagelijks leven ervaren te verminderen. Dit kan hun kwaliteit van leven verbeteren, ook als de oorzaak niet weggenomen wordt.

Virtual reality Virtual reality is al jaren bekend als hulpmiddel bij angststoornissen. Op dit moment lopen meerdere projecten waarbij gaming wordt ingezet bij onderzoek naar en behandeling van psychosen. De bijna-echte wereld van een computerspel biedt de mogelijkheid om patiënten met een psychose op een veilige manier te laten deelnemen aan virtuele sociale situaties die problematisch voor ze zijn. Dit kan inzicht opleveren in wat er precies gebeurt in zo’n ‘moeilijke’ sociale situatie. Een volgende stap zou kunnen zijn om patiënten met zulke situaties te leren omgaan. Ze kunnen immers veilig oefenen in de virtuele wereld, die bovendien interactief is en op hun individuele problematiek kan worden toegesneden.


41

contact Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg en advies over oudere patiënten met psychiatrische problemen. Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma: Telefoon (050) 361 08 92 E-mail [email protected]

Zorgprogramma Ouderenpsychiatrie Het zorgprogramma Ouderenpsychatrie biedt zorg aan oudere patiënten met ernstige psychische symptomen. Hun problematiek wordt vaak onvoldoende onderkend. Daarbij speelt mee dat vaak onduidelijk is wat er precies aan de hand is. Is er sprake van dementie, van andere psychische problemen of van een combinatie? Wat is de invloed van de lichamelijke problemen die bij oudere patiënten vaak ook een rol spelen? Adequate diagnostiek is juist bij de ingewikkelde combinatie van problemen van deze patiëntengroep heel belangrijk. De hulp van het UCP wordt vaak ingeroepen als andere zorgverleners niet goed tot een diagnose kunnen komen. Daarbij roepen

42

wij op onze beurt regelmatig de hulp van andere specialisten in, met name neurologen en geriaters. Neuro-psychologisch onderzoek kan helpen een diagnose te stellen. Daarnaast beschikken we over bijzonder diagnostische mogelijkheden zoals een hersenscan (MRI of CT-scan) waarmee we het brein in beeld kunnen brengen. Oudere patiënten hebben vaak vasculaire schade of wittestofafwijkingen in hun brein. Dat wil overigens nog niet zeggen dat daar het enige probleem zit: een ouder brein is nu eenmaal in mindere conditie. Bijzondere behandelvormen We bieden verschillende typen zorg zodat we goed kunnen aansluiten bij de hulpvraag, problematiek en draagkracht van de oudere zelf. Allereerst adviseren we we reguliere ggzinstellingen en andere zorgprogramma’s binnen het UCP bij de behandeling van hun oudere cliënten. Ook adviseren we het UMCG Universitair Centrum Ouderengeneeskunde bij de behandeling van kwetsbare ouderen met gecombineerde lichamelijke en psychiatrische problematiek. Als dat nodig is, nemen we de zorg van deze patiënten volledig over. Dat kan poliklinisch, met waar nodig thuisbezoek, in deeltijd of op de gesloten opname-unit ouderenpsychiatrie. Poliklinisch bieden we zowel individuele DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | OUDERENPSYCHIATRIE

PROF. DR. RICHARD OUDE VOSHAAR, PSYCHIATER EN HOOFD BEHANDELZAKEN OUDERENPSYCHIATRIE

“De psychische problematiek van ouderen wordt vaak onderschat. Het is ook meestal niet zo duidelijk wat er precies aan de hand is bij ouderen met ernstige psychische symptomen. Is er ook sprake van dementie?”

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | OUDERENPSYCHIATRIE

behandeling als groepsmodules. Individuele behandelingen bestaan uit medicatiebegeleiding, psychotherapie of steunende gesprekken. De groepsmodules kunnen een ondersteunend of structurerend karakter hebben (bijvoorbeeld de zogeheten inlooppoli) of gericht zijn op specifieke klachten (bijvoorbeeld een psychotherapiegroep gericht op angst of persoonlijkheidsproblemen). We bieden verder twee verschillende deeltijdbehandelingen aan. De eerste is een dagbehandeling die de patiënten inzicht geeft in copingstijlen en hen handvatten geeft om anders om te gaan met hun psychiatrische problemen, met moeilijke levenssituaties of met valkuilen die in hun karakter liggen. Daarnaast is er een klachtgerichte behandeling voor patiënten die vanwege de ernst van hun problemen of door beperkte draagkracht niet goed aan hun dagelijkse activiteiten toekomen. Het doel is een opname te voorkomen dan wel te verkorten. Voor de meest ernstige zieke mensen bieden we 7x 24 uurs zorg op de gesloten opnameafdeling van ons zorgprogramma. Ouderenpsychiatrie is een gebied waar de behandelingen per definitie multidisciplinair zijn. Daarom werken wij in de behandeling van onze patiënten nauw samen met het eerder genoemde UCO.

43

Wetenschappelijk onderzoek Het UCP doet onder meer onderzoek naar ouderen met een ‘angstige depressie’. Dit is een onderdeel van een grotere studie naar depressie bij ouderen. Voor dit onderzoek wordt een breed scala aan gegevens verzameld die mogelijk samenhangen met (het beloop van) depressie bij ouderen, zoals neurobiologische determinanten, klinische en sociale kenmerken, levensgebeurtenissen, somatische ziekten, cognitief functioneren, functionele beperkingen, zorggebruik en sterfte. Hiermee wordt een database opgezet waar veel relevante vragen omtrent het beloop, de risicofactoren van het beloop, de interactie tussen depressie en somatische aandoeningen en het zorggebruik kunnen worden onderzocht. Het belangrijkste doel van de studie is de zorg aan de zeer kwetsbare groep van depressieve ouderen te verbeteren.

44

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | OUDERENPSYCHIATRIE

TITEL

45

contact Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg en advies over patiënten met ontwikkelingsstoornissen. Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma: Telefoon (050) 361 20 08 E-mail [email protected]

Zorgprogramma Ontwikkelingsstoornissen Het zorgprogramma Ontwikkelingsstoornissen biedt zorg aan volwassen patiënten met een ontwikkelingsstoornis. Ontwikkelingsstoornissen zijn onder meer ADHD, stoornissen in het autistisme spectrum (autisme, syndroom van Asperger, PDD-NOS) en het syndroom van Gilles de la Tourette (ticstoornis).

DRS. ERNST HORWITZ, PSYCHIATER EN HOOFD BEHANDELZAKEN ALGEMENE PSYCHIATRIE

“Het zorgprogramma van het UCP voor volwassenen met een ontwikkelingsstoornis is uniek in deze regio door de integrale aanpak

Het UCP biedt als enige instelling in NoordNederland een volledig zorgprogramma aan voor volwassen patiënten met ontwikkelingsstoornissen. Het UCP doet zonodig ook neuropsychologisch onderzoek als onderdeel van de diagnostiek.

46

van psychiatrische en somatische aspecten van de aandoeningen.”

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN

Het zorgprogramma biedt behandelmodules als psycho-educatie, coaching en deeltijdbehandeling. Behandeling van ontwikkelingsstoornissen die gecompliceerd worden door het gelijktijdig voorkomen van andere psychiatrische of somatische problemen is goed mogelijk door de korte lijnen met andere specialisten in het UCP en UMCG.

fieker te richten op individuele combinaties van symptomen waar patiënten last van hebben.

ADHD Dagdiagnostiek Voor patiënten met ADHD is er de zogeheten ADHD Dagdiagnostiek, die inhoudt dat alle onderzoeken die nodig zijn om tot een diagnose te komen in één dag worden afgerond. Daarvoor moeten de ouders van de patiënt wel meekomen; zij zijn immers degenen die kunnen vertellen over diens ontwikkeling in de kindertijd. Wetenschappelijk onderzoek In het UCP werken we aan een vragenlijst die als doel heeft om autistische kenmerken bij volwassenen beter te herkennen en in kaart te brengen. Er is veel overlap met andere aandoeningen en een goede herkenning van autisme spectrum klachten maakt het mogelijk om patiënten gerichte adviezen te geven om daar mee om te gaan. Daarmee kan veel leed en onbegrip worden voorkomen. Ook doen we onderzoek naar de overlap tussen ADHD en stemmingsstoornissen, met als doel de behandeling nog speciDE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN

47

contact Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg en advies over patiënten met somatoforme stoornissen. Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma: Telefoon (050) 361 20 08 E-mail [email protected]

Zorgprogramma Somatoforme Stoornissen Het zorgprogramma Somatoforme Stoornissen biedt diagnostiek en behandeling voor patiënten met somatisch onvoldoende verklaarde klachten. Het gaat om patiënten met problemen waarvan de verwijzer vermoedt dat een psychiatrische benadering kan bijdragen aan een oplossing.

DRS. JANNA GOL, PSYCHIATER, EN DRS. RIES BUCKERS, KLINISCH PSYCHOLOOG

“We werken hier met een individuele aanpak. We gaan op zoek naar het verhaal bij de klachten. Daarin ligt vaak het aangrijpingspunt dat

Patiënten met somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten zijn vaak al heel lang zoekende naar een oorzaak en een effectieve behandeling van hun pijn, vermoeidheid of andere lichamelijke verschijnselen. Bekende termen in dit verband zijn bijvoorbeeld het chronisch

48

de patiënt nodig heeft om beter met zijn klachten om te gaan.”

DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | SOMATOFORME STOORNISSEN

vermoeidheidssysndroom, fibromyalgie of ME en het prikkelbare-darmsyndroom. Het zorgprogramma richt zich vooral op de ernstiger somatoforme stoornissen (derdelijnszorg). Waar mogelijk baseren wij onze keuzes op de beschikbare behandelrichtlijn. Wij combineren evidence-based behandelingen met praktische behandelinzichten van experts in een aanpak op maat voor een individuele patiënt. Meerdere invalshoeken Patiënten met somatoforme stoornissen verschillen sterk van elkaar. Sommigen hebben angsten/of depressie-gerelateerde problemen, anderen zijn vastgelopen in hun zoekproces naar oorzaak en behandeling, nog weer anderen blijken een onvoldoende behandeld lichamelijk probleem te hebben. Wij werken daarom niet met één type behandeling, maar snijden de behandeling toe op de individuele problematiek. We gaan eerst de somatische voorgeschiedenis van deze patiënten na en werken daarna samen met de patiënt aan het verkrijgen van zicht op de aard van diens problemen om op grond daarvan tot een behandelplan te komen. De behandeling combineert lichamelijke, psychische en sociale invalshoeken. Onze aanpak is sterkt oplossingsgericht: het gaat er vooral om dat de patiënt uit de impasse komt.


E-healthproject verbetert behandeling én vergroot zelfmanagement

Online volgsysteem geeft grip op klachten Het UCP ontwikkelt met een aantal partners een online persoonlijk systeem voor patiënten met somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. Deze e-healthtoepassing geeft huisartsen, psychotherapeuten, specialisten en niet te vergeten de patiënt zélf meer grip op de klachten. Het doel: deze patiënten eerder en gerichter helpen, zodat een lange zoektocht door het medische circuit voorkomen wordt. De patiënt vult online de nodige vragenlijsten in, waarbij het systeem op grond van de antwoorden volgende relevante vragen voorlegt. Ook houdt de patiënt een aantal weken een online dagboekje bij, waarin hij aangeeft hoe hij zich op dat moment voelt, welke klachten hij heeft enzovoorts. Uit al die gegevens ontstaat een persoonlijk profiel, dat zichtbaar maakt welke factoren voor déze patiënt van belang zijn. Dat zijn de aangrijpingspunten voor behandeling, die ook voor

49

een groot deel online plaatsvindt. Geen schot hagel, maar gericht schieten is het devies. En dit systeem kan heel goed mikken omdat het uitgaat van iemands persoonlijke verhaal én voortdurend volgt hoe het met de patiënt gaat. Uiteraard verloopt alles via veilige verbindingen. De behandelingen die via het systeem beschikbaar zijn voor de patiënt, zijn e-healthtoepassingen waarvan bekend is dat ze werken. Het systeem is innovatief, de behandelingen die er deel van uitmaken niet. Huisarts houdt regie De patiënt wordt door zijn huisarts aangemeld voor het systeem. De huisarts en of diens praktijkondersteuner heeft en houdt de touwtjes in handen. Hij bespreekt met de patiënt het profiel dat naar voren komt en de stappen die op grond daarvan genomen kunnen worden. Hij houdt overzicht en heeft steeds inzicht in de stand van zaken, ook als de patiënt eventueel naar een specialist verwezen wordt. Het project is in 2013 van start gegaan en loopt tot 2018. Het team zal in 2015 een pilot uitvoeren samen met een aantal enthousiaste huisartsenpraktijken in Noord-Nederland. Het is de bedoeling het project uiteindelijk landelijk in te voeren.

50

PROF. DR. JUDITH ROSMALEN, HOOFDONDERZOEKER SOMATISCH ONVERKLAARDE LICHAMELIJKE KLACHTEN

“Dit systeem moet een ondersteuning worden van hoe huisartsen toch al werken. De huisarts of diens praktijkondersteuner houdt de regie.”


ONLINE VOLGSYSTEEM GEEFT GRIP OP KLACHTEN

51

Colofon

Uitgave Universitair Medisch Centrum Groningen, Universitair Centrum Psychiatrie

Tekst Verhalen van het Noorden, Louwke Meinardi

Fotografie Antoinette Borchert Fotografie Henk Veenstra Fotografie (achterzijde omslag en p. 10)

Ontwerp Designdays, Nynke Visser

Drukwerk Drukkerij Tienkamp

© 2014, UMCG Universitair Centrum Psychiatrie

52

Hanzeplein 1 Postbus 30 001, 9700 rb Groningen www.umcg.nl

Universitair Medisch Centrum Groningen

UMCG Universitair. Expertisecentrum voor de ggz in Noord-Nederland Centrum Psychiatrie

Recommend Documents