Praktische tips
t or pp nl su t. ol or ho pp u Sc ls o ij er ho ev sc . itg w U w w
Praktische tips om te beginnen als poppenspeler 5. Verbeeldingskracht
en creativiteit: Hoe begin ik als poppenspeler?
‘Puppetry is the most attractive kind of deception’
30
Om de een of andere reden reageren nogal wat leerkrachten soms negatief, zowel in de kleuter- als de lagere afdeling van het primair onderwijs, op de vraag naar het gebruik van poppen in hun klas. Men beweert dan dat er weinig of geen tijd beschikbaar blijft om met poppen te spelen en te werken. ‘We zouden het wel willen, maar ons leerplan dwingt ons ertoe de leerstof tijdig af te werken en we moeten de leerlingen telkens weer klaarstomen voor de toetsen en de peilproeven!’ redeneren ze. Zo trachten ze deze vraag af te wentelen door zich te verschuilen achter het ‘zware’ af te werken programma . Eigenaardig toch als je bedenkt en vaststelt dat toch heel wat collega-leerkrachten erin slagen om poppen te integreren in hun klaspraktijk en er geen hinder van ondervinden, integendeel zelfs! Dan zijn er ook leerkrachten die het niet aandurven om poppen te gebruiken omdat ze vrezen een stuntelige indruk te maken. Andere vinden van zichzelf dan weer dat ze niet zo goed met poppen kunnen omspringen. Ze zijn van oordeel dat je voor zoiets voldoende creativiteit en vaardigheid in huis moet hebben. Het antwoord daarop is dat er in elk van ons een zekere mate van creativiteit schuilt. Je gebruikt die bijvoorbeeld bij het koken, in de tuin, bij het nemen van een foto, als je een verhaal vertelt, bij de keuze van kleren,… Er is niet echt een specifieke vaardigheid voor nodig. Het komt er alleen op aan voldoende te geloven in de eigen mogelijkheden, zelfvertrouwen op te bouwen en door te zetten. Het is een kwestie van het gewoon een keer te proberen en je zult zien dat je verwonderd bent dat het lukt en je erin slaagt je toeschouwers te vermaken. Voor je het weet, ben je eraan verkocht en trots op jezelf dat je de stap hebt gedaan. Trouwens grote (klas)poppen zijn vrij eenvoudig te hanteren. En het publiek (zowel jong als oud), … laat zich maar al te graag meevoeren op de wolken van de fantasierijke verhalen en de humoreske scènes. Kinderen zijn gevoelige en emotionele kijkers en luisteraars die niet de minste moeite hebben zich in te leven in de poppenwereld. Poppen dragen bij tot een exceptionele verhaalsfeer en versterken hun droombeelden.
31
Praktische tips
t or pp nl su t. ol or ho pp u Sc ls o ij er ho ev sc . itg w U w w
• De pop moet vanaf de start speelklaar zijn. Je neemt dus de pop niet in het zicht van de kinderen
terwijl je er uw hand instopt. Hetzelfde geldt op het einde van het spelmoment of de voorstelling. Je laat de pop ‘levend’ vertrekken. Je laat ze ook zomaar niet rondslingeren !
• Geef de pop een naam, plak er een leeftijd op die overeenstemt met de leeftijdsgroep waarin ge-
werkt wordt en vertel aan de kinderen wat haar lievelingsmaaltijd of TV-programma is en eventueel waar ze woont als deze pop te gast is in de klas. Verder kan de pop ook schuchter, slecht gehumeurd of ziek zijn.
• Als je rechtshandig bent, is het aangewezen de pop in je linkerhand te nemen en omgekeerd, als
je linkshandig bent neem je de pop in je rechterhand. Je zult ondervinden dat je hierdoor minder krampachtig en gespannen speelt.
Photo by Richard Termine
• Een dierenpop kan je laten rusten in de elleboog van je andere arm. Hierdoor lijkt het of de dierenpop (bv. muis of egel) in haar holletje of nest ligt. Of je kan met een bijkomende aankleding de indruk opwekken alsof de pop uit uw arm gekropen komt. De poppenspeler kan ook converseren met de pop, kan zich direct tot de kinderen wenden of kan via de pop tot de kinderen spreken.
• Berenpoppen kan je lief en aantrekkelijk bespelen wanneer je met twee vingers hun snoet laat bewegen.
Een rupsenpop kan je langs je arm omhoog laten klimmen en er rond laten draaien.
• Bespeel de poppen niet met gestrekte arm. Dat komt zeer ongeloofwaardig over. • Hou de mond of de bek van de pop lichtjes open waardoor het lijkt alsof de pop lacht. Open de mond of de bek bij het uitspreken van de klinkers en sluit bij de medeklinkers.
• Verzorg vooral het begin en einde van een zin. Kinderen letten daar vooral op en niet zozeer op wat er tussen zit.
• En vooral… neem geregeld foto’s !
• Scholen die over meer gesofisticeerde uitrustingsmiddelen beschikken zoals bijvoorbeeld een camera
of webcam kunnen de eigen voorstellingen op filmband vastleggen. Dit biedt de mogelijkheid achteraf eens naar uzelf te kijken en de voorstellingen te evalueren en eventueel bij te spijkeren.
Photo by Richard Termine
• Maak video- en proefopnames zodat u zich een idee kunt vormen van wat de toeschouwers te zien krijgen. Merk op hoe de poppenspeler uiterst links zich totaal inleeft en zijn vuist dezelfde uitdrukking als zijn gezicht krijgt.
50
51
Soorten poppen
t or pp nl su t. ol or ho pp u Sc ls o ij er ho ev sc . itg w U w w
Soorten poppen 11.1.
‘Puppets are always fascinating!’
60
Inleiding
Er bestaan vele soorten (theater)poppen. Algemeen wordt de ‘theaterpop’ als terminologie gehanteerd om een verwarring met speelgoedpoppen te vermijden. In het Engels gebruikt men ‘puppets’ en ‘dolls’ terwijl in het Frans de termen ‘Marionnettes’ en ‘pouppées’ worden gebruikt. Ze zijn er in alle maten, materialen, kleuren en vormen. Poppen zijn in de handel te koop in diverse prijsklassen of we kunnen ze zelf maken: de mogelijkheden zijn eindeloos. Vrij eenvoudig zijn de sokkenpoppen, gemaakt van een sok met een paar ogen erop gekleefd en anderzijds de stokkenpoppen of de lolliepoppen (kokerpoppen) die uit een bekertje naar boven geduwd worden als ze wakker worden. Ook een houten lepel met oogjes en een stukje stof of een oude vaatborstel met dikke krullen en een WC-rol kunnen dienst doen. En er zijn de schuimrubberen of latexpoppen die gemakkelijk hanteerbaar zijn. Marionetten met beweegbare ledematen, draad- en staafpoppen vereisen dan weer de nodige vaardigheid om ze te bedienen. Lieflijk zijn de vingerpoppen waar je meer dan één pop tegelijkertijd kunt laten optreden en waarmee je conversaties kunt voeren. Maar ook poppen gemaakt van papier-maché, van Darwin klei of met nylon kousen en met passend kapsel en kledij kunnen met wat handigheid snel tot leven komen. De meest primitieve vorm is een keukenhanddoek waarin een knoop gelegd werd. Of misschien kennen de kinderen wel het schimmenspel. Met een sterke belichting verschijnen silhouetten waarmee gespeeld kan worden. Als je als leerkrachten hieraan kunt samenwerken, met taakverdeling, is het mogelijk mooie, esthetische en zeer expressieve poppen te maken. Let vooral op de expressie van de ogen! Stoffen poppen zoals bijvoorbeeld een zwarte raaf met grote gele of oranje bek en gele poten zijn even zo waardevol. De handpop is wel een van de meest bekende soorten van theaterpoppen en heeft reeds een lange geschiedenis. Grote handpoppen genieten een zekere voorkeur omdat ze zo eenvoudig te gebruiken zijn. Door één hand in de kop te steken, bedien je het hoofd, de mond en de tong. Met de andere hand laten we de arm van de pop bewegen. Het is ook mogelijk om te kiezen voor beide armen van de pop waardoor ze kan
61
Therapeutish
. . Het ziekenhuis en ziekzijn
t or pp nl su t. ol or ho pp u Sc ls o ij er ho ev sc . itg w U w w
30 7
Poppen zijn een middel om het onzekerheids- en onveiligheidsgevoel van kinderen op te vangen en/of ze voor te bereiden op een tandartsbezoek, ze te begeleiden voor een hospitaalopname of tijdens een ziekteproces. De Kiwanis serviceclub heeft het project ‘Kiwanis pop’ opgezet. Dit project is afkomstig van Zuid-Australië waar het zeer veel succes kent. Het is een 30 cm grote, gestileerde, katoenen pop die verdeeld wordt onder kinderafdelingen in hospitalen. Kinderen die voor medische verzorging in het ziekenhuis moeten blijven krijgen zo’n pop. Dikwijls zijn het kinderen die een zware operatie moeten ondergaan. Ze bevinden zich dan in een voor hen onbekende omgeving en zijn angstig voor wat hen te wachten staat. Maar soms hebben ze gewoonweg behoefte aan een knuffelpop of een speelpop die hun ziekenhuisverblijf wat kan opvrolijken. Met de pop kan van alles gebeuren: hechten, opensnijden, prikken, inzwachtelen, in het gips leggen, opereren en daarnaast kan ze ook tonen, uitleggen,… Ze kan worden meegenomen naar grote machines zoals de radiografie, de scanner, magnetische resonantie, .. Voor verschillende medische handelingen hechtingen, het dragen van een zuurstofmasker, ter voorbereiding van een operatie enzovoort krijgen de kinderen de pop. Met assistentie van een verpleegster kan het kind zelf eerst bijvoorbeeld het zuurstofmasker bij de pop opzetten of kan het de operatie zelf op zijn pop uitvoeren. De dokter legt het kind vervolgens met behulp van de pop uit wat er te gebeuren staat en hoe dat zal verlopen. Gezien het een neutrale pop is, kan de ingreep erop worden getekend. Net als het kind krijgt de pop een polsbandje met zijn naam erop. Door het onbekende voor het patiëntje bekend en herkenbaar te maken wordt hierdoor getracht de ongerustheid en eventuele angst voor de operatie bij de kinderen te minimaliseren of zelfs helemaal weg te nemen.44
Klinieken en tandartspraktijken zijn minder aangename verblijfplaatsen en kunnen veel spanningen veroorzaken. Omwille van eerdere, minder prettige ervaringen of gewoon omdat het een onbekende omgeving is, zijn sommige kinderen er bang voor. Het is essentieel dat men ze op een eventuele hospitaalopname - al dan niet met een chirurgische ingreep - mentaal en emotioneel worden voorbereid. Sinds 1960 is men in de Verenigde Staten begonnen met het inschakelen van poppen hiervoor. Een pop kan dan, afhankelijk van de situatie, ofwel de patiënt, de dokter, de verpleegkundige of de tandarts zijn. De therapeutische toepassingswaarde van poppen vertaalt zich daarbij in de mate dat ze de kinderen weten te betrekken en hun gevoelens raken. Het is via het spel (de taal van kinderen) dat poppen het middel bij uitstek vormen om de gevoelens van jonge patiëntjes naar boven te halen. De popdokter onderzoekt het kind, meet de bloeddruk, kijkt in de mond en in de oren, meet de lengte enz. De tandartspop onderzoekt het gebit en informeert over de behandeling die gaat volgen. Ze benadrukt ook het belang van het tanden poetsen, het gebruik van dental-floss, demonstreert dat en geeft bijvoorbeeld een tandenborstel cadeau. Anderzijds kan een pop met een prachtig gaaf gebit model staan. Kinderen met angst voor een injectie worden door de egeltjespop opgevangen. Een prikje met een stekeltje van deze pop doet immers geen pijn!
Kiwanis Woerden in Nederland heeft het Woerdens ‘Hofpoort ziekenhuis’ dergelijke poppen geschonken. Meer informatie op www.kiwaniswoerden.nl
44
142
143
Pop in de klas
t or pp nl su t. ol or ho pp u Sc ls o ij er ho ev sc . itg w U w w
Poppen in de klas 33. Poppen 33.1. Inleiding
‘Puppets suddenly appear and disappear but they stay forever!’
in de kleuterklas
Poppen zijn niet meer weg te denken uit de kleutermethodiek en worden bij de peuters en de jongste kleuters naast animatie- en conversatiemiddel ook als knuffel en vriendje gebruikt. Ze worden aan- en uitgekleed, gewassen, vervoerd in een poppenwagen en gezoend. Zeer jonge kinderen ervaren poppen als echte, levende wezens ook al zien zij de leerkracht de poppen manipuleren. Ze zien en herkennen zichzelf in de pop of het poppenspel. Er bestaat een soort onbewuste identificatie- en permanente imitatiedrang. Het is daarom belangrijk dat poppen in het kleuteronderwijs vaak en consequent worden gebruikt. Het spelen met poppen schept mogelijkheden tot het verwerven van nieuwe ontwikkelingsaspecten en kan nieuwe activiteiten aankondigen en inleiden. Poppen zijn de hoofdpersonages bij rollen- en imitatiespelen. De kleuters bootsen het taalgebruik ervan na en spreken, roepen, fluisteren, lachen, bewegen,… als de pop. Soms worden de eigen gevoelens erop geprojecteerd bij wijze van ontlading. De handige kleuterleid(st)er gebruikt de (klas)pop voor de introductie van een nieuw thema of belangstellingspunt, dat al dan niet verstopt zit in een koffer of valies. Het kindje van de week en/of de klaspop mogen dan al eens het deksel oplichten en nieuwsgierig piepen om te zien wat er in zit. Zo wordt een en ander op een aangename, attractieve, maar vooral kindgerichte manier, aangebracht. De kleuterleid(st)er hanteert bij voorkeur duidelijk herkenbare (karakter)poppen die een bepaalde functie en rol toebedeeld krijgen. De mogelijkheden van de pop worden begrensd en afgelijnd. Kleuterleid(st)ers houden hierbij rekening met de snel wisselende aandachtsconcentratie en de beperkte vol te houden inspanning van de kinderen. Daarom zal men kiezen voor korte verhaaltjes of gebeurtenissen.
154
155
