Uitgedokterd ontwerp- en bouwproces Martini Ziekenhuis. Zwarts & Jansma architecten: Ranke betonnen liggers in sierlijke netkous

P l a t f o r m v o o r h e t o n t w e r p e n , f a b r i c e r e n , b o u w e n e n g e b r u i k e n v a n P REFAB b e t o n p r o d u C t e n

Zwarts & Jansma architecten:

Ranke betonnen liggers in sierlijke netkous Adriaan Geuze:

De liefde voor de betontegel van 30 x 30 cm Uitgedokterd ontwerp- en bouwproces Martini Ziekenhuis

#2

juni 2006

Euroment uw leverancier voor betonvulstof Euroment poederkoolvliegas Poederkoolvliegas is een fijn poeder dat hoofdzakelijk bestaat uit bolvormige glasachtige deeltjes. In beton werken de ronde korrels van Euroment als kleine kogellagers. Dit kogellagereffect van Euroment steenkoolvliegas heeft een gunstige invloed op de verwerkbaarheid, de wateropname en de comprimeerbaarheid van het beton. Voordelen in beton: • Bolvormig • Waterreducerend • Verbetering van de korrelopbouw • Puzzolaan • Verhoging duurzaamheid

Betofill ® Kalksteenmeel Kalksteenmeel is een natuurproduct dat in kalksteengroeves gewonnen wordt en tot de gewenste fijnheid gemalen wordt. Kalksteenmeel bestaat hoofdzakelijk uit calciumcarbonaat (CaCO3). Hoe hoger dit gehalte, hoe zuiverder het kalksteenmeel. Betofill® heeft een zuiverheid van 97% en diverse fijnheden. Voordelen in beton: • Zeer constant • Verschillende fijnheden • Lage waterbehoefte • Lage hulpstofbehoefte • Lichte kleur • Hoge zuiverheid

UW PARTNER IN DE BOUW

www.euroment.com

Euroment BV Postbus 5061 5800 GB VENRAY T. 0478 - 53 77 79 F. 0478 - 53 77 69

b:ton juni 2006

voorwoord: Bij de tijd, innovatief en toekomstgericht Met gepaste trots presenteren wij u nu al weer de tweede uitgave van het blad B:ton. Na een succesvolle introductie, waarbij het blad goed is ontvangen door de verschillende marktpartijen, zijn wij ervan overtuigd dat dit blad zijn eigen positie in de markt zal krijgen. B:ton geeft hierbij een goed beeld van toepassingen van prefab beton alsmede de ontwikkelingen binnen de bedrijfstak. Teneinde inzicht te verschaffen binnen het spanningsveld tussen techniek, esthetiek en het integrale bouwproces laten wij u de mogelijkheden en oplossingen van prefab beton zien. Daarnaast is het blad eigenlijk een boekwerk op zich.

Normaliter is 25 jaar bestaan een reden voor een feestje en tevens het vertrek-

Zo hebben wij ook in deze uitgave geprobeerd een balans te vinden tussen een evenwichtige mix van onderwerpen waarbij zowel constructieve prefab beton zoals bevestigingstechnieken, extreem gekromde liggers als niet constructieve prefab beton zoals architectonische betongevelstenen met glas in het betonoppervlak aan de orde komen. Ook ontwikkelingen op het gebied van automatise-

punt voor nóg zo’n periode. Voor Belton Magazine blijft het bij het eerste. Want met het verschijnen van het magazine

ring komen aan bod, bijvoorbeeld software voor palenberekeningen in diverse projecten. Als industrie willen we voorop lopen in bouw- en maatschappelijke ontwikkelingen. Derhalve vraag ik uw speciale aandacht voor het interview met Kitty

B:ton van de BFBN kan Belton Magazine de informatievoorziening overhevelen. Met als voordelen voor de lezers - die

Roozemond, Regieraad Bouw. Haar beeld versterkt ons denken dat bouwen een integraal proces is en het zich steeds verder industrialiseert. De rol van onze industrie zal ook in deze veranderen, naast de proceskant zullen ook rolpatronen wijzigen en hierbij realiseren wij ons dat dit proces nog de nodige inspanning van partijen zal vragen. Wij nodigen u uit u te laten verrassen door het lezen van deze uitgave van het blad B:ton. Met een scala aan onderwerpen en projecten toegespitst op prefab

in aantal stijgen van een drieduizend tot een tienduizend - dat deze prefab beton in de volle breedte voorgeschoteld krijgen. Tenslotte bestaat een gebouw of kunstwerk uit meer onderdelen dan

beton zult u zien dat bouwen met prefab beton bij de tijd, innovatief en toekomstgericht is.

alleen elementen.

Bart van Melick Voorzitter BFBN



03:

inhoud:

09: Column 10:

Ontspannen op kunstzinnig beton

11:

Zelfreinigende KOE

De liefde voor de betontegel van 30 x 30 cm

Letterlijk en figuurlijk twee werelden verbinden

18 Zwarts & Jansma architecten: Ranke betonnen liggers in sierlijke netkous



b:ton juni 2006

06: Productnorm prefab palen kan fabrikanten uitdagen tot innovatie

12 Adriaan Geuze, directeur West 8:

16 Exoten in prefab eenvoudig te monteren:

Voorwoord

b:ton juni 2006

26:

Architect Paul Diederen keert kleur en klank om

30: Station Bijlmer ArenA in beeld 32: Meer duidelijkheid door categorisering taken en verantwoordelijkheden 34:

Yazz-levensloopwoning verdient meer dan intentie

44: Plein met passie 47:

Vaals tevreden over prefab bergbezinkbassins

48:

Herstel en eerherstel in Roombeek

52: Publicaties 55:

Kort nieuws

58: Colofon

22 Constructies nader bekeken: Extreem gekromde, voorgespannen liggers voor Haags tramviaduct

38 Kitty Roozemond, Regieraad Bouw: Kennis stoppen in industrieel vervaardigen en assembleren

40 Terug naar ‘echte’ prefab Uitgedokterd ontwerpen bouwproces Martini Ziekenhuis 

b:ton juni 2006

Productnorm prefab palen kan fabrikanten uitdagen tot innovatie



b:ton juni 2006

Met de publicatie van de EN 12794 is twee jaar geleden een stap gezet naar de gelijkschakeling van de eisen die gesteld worden aan funderingspalen in de Europese Gemeenschap. Maar de gelijkschakeling mag niet gezien worden als een neerwaartse bijstelling van de Nederlandse standaard, meent professor Wim Bennenk. De norm zal eerder een aanzet blijken voor verdere innovatie en voor een aantal landen een kwaliteitsverbetering van prefab palen betekenen. Door Mari van Lieshout.

Waar internationale normen vastgesteld moeten worden, is dan misschien de

ten van toepassing verklaren en nieuwe ontwikkelingen op materiaalgebied in

uitkomst niet helemaal voorspelbaar maar het proces doorgaans wel. Want

de nieuwe productnorm worden opgenomen. Maar voor het zover is, zijn we

elk land zweert bij de eigen vertrouwde prefab systemen, de berekenings- en

mogelijk een decennium verder. Voorlopig kunnen alle EU landen er mee uit

beproevingsmethoden en hun kwaliteiteiscontrole. De leden in de commissies

de voeten. Voor de Nederlandse producenten heeft de EN 12794 geen grote

horen de inbreng van hun buitenlandse collega’s aan, accepteren hun argu-

technische veranderingen meegebracht. Maar dat komt ook omdat het niveau

menten maar achten de keuzes dikwijls niet van toepassing op de specifieke

van eisen in Nederland in vergelijking met andere landen al hoog was.”

situatie in eigen land. Daarbij komt ook nog dat de vertegenwoordigers van de onderscheidende landen de inbreng van hun buitenlandse collega’s vaak als

Beperkte levenscyclus: Interessant is de vraag of de nieuwe norm nu een

een bedreiging zien voor de eigen normen. Het gevolg is gewoonlijk dat voor

aanzet is tot innovatieve inspanningen op het gebied van prefab funderings-

een nieuw normstelsel een basis wordt bedacht die uitgaat van minimum eisen

palen of dat de norm juist een rem op de ontwikkelingen betekent. Voor Ben-

waaraan landen zich betrekkelijk eenvoudig kunnen conformeren. Er is consen-

nenk is het niet lastig om een antwoord op die vraag te geven: “Elk product

sus over een norm en waar het ene land wat extra’s wil toevoegen, kan dat. Het

heeft zijn eigen levenscyclus. Het vaststellen van een nieuwe norm heeft er

is een beproefde methode die in vele internationale normcommissies toepas-

geen directe invloed op, tenzij het natuurlijk zo is dat een product niet voldoet

sing vindt; een procedure die bedoeld is om de partijen bij elkaar te houden en

aan die norm. De levensduur van veel prefab elementen wordt steeds weer ver-

ervan verzekerd te zijn dat de vastgestelde normen ook op een internationaal

lengd door voortschrijdend inzicht, technologische verbeteringen, efficiëntere

draagvlak kunnen rekenen.

productieprocessen of misschien andere bouwwijzen. Fabrikanten willen zich

Met de totstandkoming van de productnorm EN 12794 ‘Precast foundation pi-

onderscheiden door prefab elementen te maken die helemaal zijn ontworpen

les’ is het eigenlijk precies zo gegaan. “De bodem van de norm is vrijwel gelijk

en berekend voor de specifieke toepassing in de projecten van hun opdrachtge-

aan de Common Rules die aan het eind van de jaren ’90 voor prefab producten

vers. In die gedreven opstelling van de producent ligt de kiem voor innovatie.

zijn vastgesteld en gepubliceerd als EN 13369,” vertelt prof. ir. Wim Bennenk

Ontwikkelingen zullen nooit stil komen te liggen omdat fabrikanten stellen:

onder wiens voorzitterschap de nieuwe norm tot stand kwam. “Mogelijk dat

onze palen voldoen in de praktijk, ze zijn geproduceerd volgens de norm. Ze

bij een volgende update allerlei additieven die diverse landen op hun produc-

werken continu aan verbeteringen van het product en de begeleiding daarvan



b:ton juni 2006

zodat de markt geïnteresseerd blijft in toepassing van onze producten. Ook als

toepassing over de landsgrenzen heen mogelijk als het product aangebracht

een internationale productnorm uit zou gaan van minimale eisen, zijn er nog

in een bouwwerk ook voldoet aan de mogelijk aanvullende eisen in de afzon-

talloze redenen om met innovaties aan te sluiten op nieuwe ontwikkelingen,

derlijke lidstaten, want die zijn best ergens ingebouwd om daarmee nog enige

die zich voordoen in het materiaal, het proces en de toepassing.”

protectie te hebben van de eigen markt.”

Uitdaging: De productnormen zijn in de ogen van Bennenk dus zeker geen

Voorkeur: Innoveren en de marktpartijen ervan overtuigen dat de toepas-

remmende factor voor de innovatie van prefab betonelementen. Eerder het

sing van een bepaald type prefab paal onder bepaalde omstandigheden de

tegendeel is waar want de norm daagt uit. Uit overweging van reductie van

voorkeur verdient. Voor die taak staan de PREPAL- leden. Want zo stelt Bennenk

kosten van productie en vervoer is het aantrekkelijk om in te zetten op syste-

nog maar eens vast, voor het gebruik van een prefab funderingspaal is in de

men die optimaal presteren in combinatie met een zeer spaarzaam gebruik van

meeste gevallen veel te zeggen. “Toegegeven, voor sommige grondcondities

materialen. Wanneer een ligger voor een viaduct maximaal 120 ton kan wegen,

of situaties kan het slimmer zijn om te kiezen voor een in de grond gevormde

is het een uitdaging om die ligger zodanig te ontwerpen dat daarmee een zo’n

paal. Sterker nog, ik heb dat in het verleden meer dan eens geadviseerd. Ik ben

groot mogelijke overspanning kan worden verkregen; de uitdaging kan zijn om

daar altijd heel eerlijk in geweest en vind dat je richting je opdrachtgever de

een andere functie aan de funderingspaal toe te voegen zoals bij de zogeheten

verplichting hebt om objectief te adviseren. Maar de voordelen van de prefab

energiepaal is gebeurd of eerdere ideeën van holle prefab palen opnieuw op te

funderingspaal zijn evident en die mogen ook gerust genoemd worden. De pa-

pakken; een uitdaging is het volgens Bennenk ook om andere marktpartijen

len zijn redelijk handzaam, de productie is gecontroleerd en genormeerd, het

ervan te overtuigen dat hun systemen voldoen.

is een funderingswijze die zeer betrouwbaar blijkt en de bouw heeft er goede

Dat kan bijvoorbeeld gelden voor koppelpalen, uitgevoerd met een centrale

ervaringen mee. De productie van prefab palen stelt hoge eisen aan de logis-

wapeningsstaaf. Het paalsysteem wordt veel toegepast in Engeland en heeft

tieke kwaliteit van de organisatie. Met de voorbereiding van de productie is nu

daarom een plaats gekregen in de productnorm, hoewel veel andere EU-landen

eenmaal de nodige tijd gemoeid en leveren op tijd is een ‘must’. Die nadelen

minder enthousiast zijn over het paalsysteem. Is de argwaan waarmee Europa

beperken zich echter tot de producent, die de contacten moet onderhouden

de Engelse koppelpaal benadert terecht? Bennenk aarzelt. “Ik kan me voorstel-

met de constructeur en de aannemer. Met het nieuwe door PREPAL-leden ont-

len dat het systeem op sommige plaatsen in Nederland toepasbaar is. Het is

wikkelde en gecertificeerde rekenprogramma (zie kader) wordt deze fase van

deels ook een kwestie van slimme marketing. Maar bij voorbaat afwijzen, is

het proces ook vereenvoudigd. En dan heb je ook een paal waarvan je precies

flauwekul. De norm is juist ontwikkeld om binnen de Europese Unie een geza-

weet hoe het gedrag is en wat die presteert.”

menlijke basis voor een beoordeling te hebben. Vervolgens is daadwerkelijke

Snelle berekening van heipalen Op initiatief van PREPAL, Vereniging van Fabrikanten van Geprefabriceerde Heipalen, heeft Technosoft (full-service ICT-leverancier voor architecten- en ingenieursbureaus) een softwareprogramma ontwikkeld voor een snelle berekening van het heipaalontwerp, inclusief uitvoerige rapportage. Dankzij de koppeling van de berekening aan AutoCAD wordt meteen een gedetailleerde tekening gegeneerd. PREPAL vult hiermee de behoefte aan kennis en praktische instrumenten voor de bouw op een doeltreffende manier in. De Windows-applicatie wordt regelmatig aangepast aan normen en updates. Het berekeningsprogramma is uitvoerig getest door een onafhankelijk ingenieursbureau en is naderhand door KOMO gecertificeerd. De software is van belang voor partijen die paalberekeningen en -tekeningen moeten controleren. Dit kan nu met een check

op

invoergegevens;

goed.

PREPAL-leden

de

koppelen

uitkomsten zo

snelheid

zijn

gegarandeerd

aan

betrouwbaar-

heid, zowel in het interne proces als in het externe proces bij afnemers en controlerende instanties.



b:ton juni 2006

column: Goede toekomst prefab Het is niet vreemd dat Jong Bouwend Nederland, de ‘kweekvijver’ van de uitvoerende bouw, regelmatig vooruitblikt op wat de bouw te wachten staat. Wij zijn met onze leeftijdscategorie van 20 tot 40 over twintig, dertig jaar nóg betrokken bij de bouw. Dan kijk je vooruit als vertegenwoordigers van kleine tot grote bouwers. Over die toekomst discussieer je met collega’s in diverse regio’s van Bouwend Nederland en op contact- en studiedagen. Wat je ervaart is de verwachting dat prefabricage over tien jaar sterk aan terrein heeft gewonnen. Voornamelijk als gevolg van de bouwsnelheid. De particulier wil, kijkend naar al die tv-programma’s met snelle catalogusbouw, óók dat de traditionele bouw zijn woning snel realiseert. Ook de professionele opdrachtgever in B&U eist snelheid. En eerlijk is eerlijk: ook voor de aannemer kan dit gunstig uitpakken: op het moment dat wij met prefab casco’s een woning bouwen, zijn wij snel wind- en waterdicht, kan de afbouw plaatsvinden en wordt snel gefactureerd, omdat kopersbetalingen vaak gekoppeld zijn aan verdiepingshoogte. Daar liggen plussen. Er zijn ook nadelen zoals de vereiste voorbereidingstijd, terwijl men in de traditionele bouw nog kan improviseren met late wensen. We hebben daarin ook meer vormvrijheid, hoewel prefab beton tegenwoordig in steeds meer vormen te maken is. De traditionele bouw zal zeker niet ophouden te bestaan, met de vaklieden die met hart en ziel aan een project werken. Maar ze worden schaarser. Ook dat speelt prefab in de kaart. Kijk naar een ontwikkeling als complete aanbouwen voor woningen. Zo van de vrachtwagen aan de woning gehesen. Het hangt natuurlijk van de complexiteit van projecten af wat wel of niet in prefab kan. Het repetitie-effect speelt doorgaans een rol. Ik zie kansen in systemen met gevels, wanden en vloeren. Slimme leidingvloeren en andere prefab betonelementen in combinatie met traditionele bouw. De funderingsbalken worden thans niet altijd meer gestort, maar kant en klaar aangeleverd in de seriematige woningbouw. Vanwege snelheid, gemak en logistiek in het bouwproces. Dat zijn voorwaarden die eerder zullen toenemen dan afnemen. Ze lijken daarmee een goede toekomst voor prefab te waarborgen.

Arjan Putter voorzitter Jong Bouwend Nederland



b:ton juni 2006

Ontspannen op

kunstzinnig beton Een overdekte ontmoetingsplaats met een open karakter van prefab beton. Alexander Suma (26), student Bouwkunde, ontwierp daartoe zijn Relax & Meet. Door Mathilde van Hulzen. Alexander Suma studeert zowel Architectuur als Constructief Ontwerpen. Deze

Het zitelement is opgebouwd uit twee prefab betondelen. De bekistingmaker

disciplines heeft hij met elkaar verenigd voor het ontwerp van de Relax & Meet.

heeft het ontwerp omgezet in een houten mal, die daarna naar de betonfabri-

Daarmee won hij bij de prijsvraag PreC2omp (georganiseerd door BIBM). Niet

kant werd getransporteerd. Daar werden de elementen gestort in zelfverdich-

alleen een geldprijs, zijn organisch gevormde zitelement mocht bovendien

tend beton met een antraciet pigmentering. Vervolgens werden de twee delen

worden uitgevoerd en staat nu op het terrein van de Technische Universiteit

met elkaar verbonden door een rubber strip. Het hele proces vanaf de werkte-

Eindhoven.

keningen en berekeningen tot realisatie nam acht weken in beslag. “Dit ontwerp is helemaal toegespitst op prefab beton en kan met geen enkel

De Relax & Meet bestaat uit een organische vorm, waarvan het ronde gedeelte

ander materiaal worden gerealiseerd,” zegt Suma. “Beton is dus een uitstekend

kan worden gebruikt om te zitten, hangen, liggen, kortom: ontspannen. Het

materiaal om organische vormen mee te maken.”

overkappende deel dient als bescherming. Als er meerdere zitelementen in een kring worden gegroepeerd, ontstaat een afgeschermde plaats die toch een



open verbinding zou behouden met de omgeving. Op die manier stelt het ontwerp het menselijk lichaam en de menselijke ontmoeting centraal.

10

Ontwerp:

Relax & Meet van Alexander Suma



Bekisting:

Verhoeven Timmerfabriek Venray



Prefab betonfabrikanten: Van den Berg Beton, Spanbeton

b:ton juni 2006

De KOE, het Kunstobject Ontmoetingsplaats Eindhoven, dat op de campus van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) momenteel verrijst, zal als eerste project in Nederland worden uitgevoerd in zelfreinigend beton. Door Frans Bos.

Althans, dat heeft de stichting bekend gemaakt. Remmers Bouwchemie levert een steenversteviger, zodat het betonoppervlak zo dicht mogelijk wordt. Hierop wordt titaandioxide aangebracht, geleverd door Tayca Corporation. Het zorgt ervoor dat onder invloed van uvstraling net aanhangend vuil wordt afgebroken en tegelijk met het hemelwater wegspoelt. Omdat titaandioxide een katalysator is, hoeft dit slechts eenmalig te worden aangebracht. Dit systeem is ge-

Zelfreinigende KOE

adviseerd door prof. ir. Nico Hendriks, directeur van de BDA Groep.

Prefab betonplaten: Het project KOE is een initiatief van de studievereniging bouwkunde en wordt gesponsord door onder meer Vebo Beton en Staal, AkzoNobel, Grolsch, Stork Worksphere en de Betonvereniging. De prefab betonfabrikant, vanaf het begin van het project betrokken, is inmiddels aan het werk met de bekistingen. Ook gaat het bedrijf de betonnen platen produceren. Tevens heeft men hulp geboden bij de constructieve berekeningen. De kosten van de betonnen platen bestaan voor een klein deel uit materiaal en voor een groot deel uit manuren. Geprobeerd is de kosten zoveel mogelijk terug te brengen. Bij KOE, de stichting die telkens nieuwe leden mag verwelkomen, zijn nu drie studenten uitvoeringstechniek actief. Deze zullen proberen ook dat traject in goede banen te leiden. Zij worden daarbij ondersteund door Heijmans IBC. Dit bedrijf heeft de fundering gelegd en neemt de overige uitvoering voor zijn rekening. Eén en ander als uitvloeisel van de betrokkenheid bij de ontwerpwedstrijd, waarvan het bedrijf sponsor was.

Vijftig jaar: Het is de bedoeling, dat KOE in september 2006 zal worden geopend. De universiteit bestaat vijftig jaar en vooral super TUesday moet een hoogtepunt worden in het jaar van viering. KOE (KvK H171837700000, bankrekeningnummer 1167.50.588) was in november 2005 present op de Betondag. Toen al was de geestdrift voor het project groot. Na artikelen in Belton Magazine en vakdagblad Cobouw bleek dat er zoveel enthousiasme zo was gegroeid, dat besloten is het project door te zetten. KOE heeft inmiddels ook een eigen website: www.stichtingkoe.nl. Daarop zijn de vorderingen van het project te volgen.

11

b:ton juni 2006

Adriaan Geuze, directeur van het stedenbouwkundig bureau West8, zou niet weten wat hij zonder beton zou moeten beginnen in de openbare ruimte. Geen materiaal dat zich zo goed leent om een rustig straatbeeld te creëren, maar dat niet alleen: prefab beton is volgens Geuze ook veel beter geschikt dan bijvoorbeeld natuursteen om grote, lange of brede randen te maken. Prima voor de maatvoering in de publieke ruimte. Door Jaap Huisman.

De liefde voor de betontegel van 30 x 30 cm 12

b:ton juni 2006

“Je bereikt er een eenheid mee, als bochtstralen, opsluitbanden en boomspie-

Binnenrotte: Geuze en zijn bureau pasten beton voor het eerst toe in de Bin-

gels uit één materiaal zijn samengesteld.” Hij biecht op dat hij tot dit ‘grand de-

nenrotte in de vorm van speciaal ontwikkelde langwerpige betonstraatstenen

sign’ overging toen hij merkte dat gemeentelijke diensten al te gauw besloten

en brede en hoge opsluitbanden, een ontwerp dat nu veertien jaar oud is en

tot het opknippen van randen, wat leidde tot een slordig geheel. Geuze wilde

nog geen spoortje van veroudering of verval vertoont. De opsluitbanden op

juist dat bochtbanden, inritbanden en boomspiegels met elkaar correspon-

dat Rotterdamse plein zijn het ideale weerwoord tegen opdringerige vrachtwa-

deerden. Liefst zo weinig mogelijk fragmentatie, was daarom zijn ambitie. “Bij

gens en ze liggen ook nog eens goed verankerd in een zandbedding die in het

de aanbesteding let je erop dat het bestek door een aannemer volgens jouw

drassige land onontbeerlijk is. “Met opsluitbanden sluit je, zoals het woord al

normen kan worden uitgevoerd.” Het is de sleutel tot een verzorgde stoffering

zegt, een bestrating technisch volwaardig op. Beton is gewoon heel duurzaam.

van de buitenruimte en die moet met behulp van beton zo neutraal mogelijk

Dat zie je aan de technische staat van de Binnenrotte.” Daarna paste hij het be-

om te beginnen.

tonnen materialen vele malen toe, zoals in het Rotterdamse Schouwburgplein, waar hij verlichting onder de randen liet aanbrengen, en op de kades in Borneo.

Rijkdom: Beton dus; het hangt van de toepassing af of dit prefab of in het

Het is straatmeubilair en -aankleding tegelijk.

werk gestort beton is. Voor een park aan de oever van de Theems in Londen legt hij de laatste hand aan een nieuwe variant, epoxybeton, omdat hij het effect en het uiterlijk van krijt wilde evenaren. “Er moet als het ware een krijtrots uit de

Prefab betonelementen, vanuit Nederland naar Londen.

oever steken, wat toch een Engelse referentie is. Op de ondergrond wordt een polyester mat gelegd en daarop de hars; daarmee kun je een grote stijfheid en hardheid bereiken. Het voordeel daarvan is dat het beton ook heel dun kan zijn, in Londen niet dikker van 2,5 centimeter. Epoxybeton leent zich daarom ook zo goed als gevelbekleding.” Gaat dit op krijt gelijkende beton er niet uitzien als plastic? “Nee, het wordt niet glanzend of glimmend afgewerkt. En toch is het niet gevoelig voor graffiti. Gewone beton kan poreus zijn en dat is weer nadelig bij de bestrijding van graffiti. Met deze variatie op krijt kunnen we vandalisme aan, daar ben ik van overtuigd.” Het park aan de Theems is pas over twee jaar te bezichtigen - en dan kan het wit in het groen pas worden beoordeeld - maar zeker is dat het weer een nieuwe variant in de toepassing van (prefab) beton is. Iets voor Nederland? Geuze aarzelt. “De budgetten liggen in het algemeen in Nederland lager.” Het werkterrein van West8 lijkt universeel en zeer divers. Van Londen tot Kopenhagen, van stedenbouwkundige opgaven zoals in het Amersfoortse Vathorst tot de herinrichting van het park rond museum Kröller-Müller. Bij het museum op de Hoge Veluwe houdt Geuze ervan om 1,20 meter brede betonbanden in het gras te leggen om zo het contrast aan te dikken. In het wit, bovendien, dat werkt in dit geval beter dan antraciet, vindt Geuze. Bij Vathorst is gekozen voor veel betonnen bestratingsmaterialen, vaak als maatwerk vervaardigd. “Voor de woonwijken Vathorst en Borneo/Spoorenburg (Amsterdam) is het beton het voor de hand liggende materiaal voor bijvoorbeeld de kades, omdat in beide situaties grachten, al dan niet kunstmatig, worden geaccentueerd. Je kunt met betonnen materiaal een hele wijk maken. Ik ken geen ontwerper die het niet zou gebruiken.” Het is, met andere woorden, dé onmisbare tool voor een landschapsarchitect omdat het zowel als detail als groot gebaar kan worden ingezet.

13

b:ton juni 2006

Echte warmte kun je beetpakken

Ieder huis mag dan een nummer hebben; voor Bokx is iedere relatie uniek. Het verschil wordt bij Bokx bepaald door de klantenbenadering. Onze woonconsument geeft zelf kleur en inhoud aan wonen, bijgestaan door de deskundigheid van Bokx. Wij willen woningen en woonomgevingen realiseren, waarin de bewoners zich prettig voelen. Onze klanten kunnen altijd op onze inzet rekenen. Voor - , tijdens - en na de bouwfase. Omdat iedere consument uniek is en wij dat ook een beetje zijn. 14

www.bokxvastgoed.nl

b:ton juni 2006

“De tegel van 30 bij 30 cm, daar heeft heel Nederland op gehinkeld, gerolschaatst, gefietst, gevoetbald en gewandeld, dat is zo’n klassieker, daar zijn we allemaal schatplichtig aan...”

Hoe kijkt hij dan aan tegen de mode om van gevel tot gevel rode klinkers te leggen, de mode die de laatste jaren in menige Nederlandse binnenstad woekert? Hij heeft er geen moeite mee, integendeel. “De gebakken klinker is verbonden aan Nederland, hij hoort bij de binnenstad en houdt zich ook goed in de tijd. Hij veroudert mooi.” En de betontegel? “De tegel van 30 bij 30 cm, daar heeft heel Nederland op gehinkeld, gerolschaatst, gefietst, gevoetbald en gewandeld, dat is zo’n klassieker, daar zijn we allemaal schatplichtig aan. Ik zou geen beter materiaal kennen dan die tegel, omdat het de beste optie is voor alle buitenwijken. Duurzaam en goedkoper.”

Geen fratsen: Hij houdt van een openbare ruimte die simpel is, waar geen fratsen zijn uitgehaald: in die zin is Geuze één en al Hollandse nuchterheid. Gewoon ontwerpen, gewoon doen. Stoepranden, liefst zo glad mogelijk en waar het kan niet altijd de standaard rand van 23 centimeter. “De Arbo-wet schrijft voor dat je opsluitbanden niet met de hand mag stellen, dus zijn machines nodig. Nou, dan kun je mechanisch ook bredere banden neerleggen.” Met behulp van mallen kun je in de prefab betonindustrie een glad en strak effect bereiken, weet hij uit ervaring, maar tegenwoordig kan dat ook door nieuwe technieken waardoor een fluweelachtige oppervlak kan worden behaald. In twee Nederlandse parken beproeft zijn bureau een techniek die het nog niet eerder heeft toegepast, de methode om met een mes de bovenkant van het gestorte beton bij te slijpen en af te zagen waardoor er een mooi lensvormig oppervlak overblijft. Het gebeurt in Utrecht, Amersfoort-Vathorst, en het Florapark/Volewijck in Amsterdam-Noord. Verleidelijke vormen ontstaan daardoor, beton dat zich graag laat bevoelen en bezitten. En het biedt ook mogelijkheden om motieven en letters in het beton te stansen. Nee, Geuze, zou niet weten wat hij zonder prefab en in het werk gestort beton zou moeten.

15

b:ton juni 2006

Exoten in prefab beton eenvoudig te monteren

Letterlijk en figuurlijk twee werelden verbinden

16

b:ton juni 2006

Het is wellicht het ei van Columbus. Het is in elk geval het verbinden van twee werelden en zo tot ontdekkingen komen, om in dezelfde beeldspraak te blijven. Met nieuwe bevestigingstechniek, gebaseerd op het voorspanmechanisme uit de civiele techniek maar nu ingezet in de bouwkunde, kunnen alle soorten prefab betonelementen eenvoudig, snel en extra stevig worden verankerd. Met alle voordelen van dien voor bouwer, architect en opdrachtgever. DOOR PAUL ENGELS.

Het verbaast Harrie Evers, directeur van NormTEQ uit Hengelo, dat civiele tech-

“Heli is op een andere leest geschoeid. Niet een techniek met 150 varianten

niek en bouwkunde als disciplines zó uit elkaar groeien. Feitelijk al op het mo-

waaruit de constructeur per project moet kiezen, maar één uniform systeem

ment van de eerste scholing van studenten. Dat is jammer, want de voorspan-

waarvoor NormTEQ en Jos Olde Hanter Bouwconstructies uit Oldenzaal de bere-

techniek die bij de civiele ingenieurs elke dag om de hoek komt kijken, biedt veel

keningen verzorgen. In overleg met de architect en bouwer om de extra moge-

kansen in de bouwkunde. “Het is ongelooflijk wat je al niet met voorspanning

lijkheden te benutten. Je kunt de prefab elementen bijvoorbeeld ook bevestigen

kunt realiseren. Wij hebben als bedrijf het principe nu toegepast voor een in-

aan de zijkant van een getunnelde ruwbouw. Je hebt niet meer met de verwijde-

novatieve verankering van prefab betonelementen, zoals balkons, galerijplaten,

ringrichting van de tunnel te maken. Kortom: grote vrijheid om balkons op veel

gevelbeplating, luifels et cetera. Het Heli systeem biedt als één van de grootste

meer plekken toe te voegen. De bevestiging kan ook aan breedplaatvloeren. Wij

voordelen dat architecten meer ontwerpvrijheid hebben en allerhande prefab

zijn zelfs bezig om de verankering bij kanaalplaatvloeren voor elkaar te krijgen.

elementen aan hun gebouw kunnen toevoegen. Zij kunnen zelfs exoten in vorm-

Uiteraard moet de constructieve vloer voldoende sterk zijn. Waar nodig biedt

geving bedenken, die nog steeds eenvoudig gemonteerd kunnen worden. In

versterking met externe koolstofwapening soulaas. Maar een B25 beton met

een stadium dat de bouwer uitkomt. Dat is hét grote voordeel voor de bouwer.

voldoende wapening is al prima geschikt.”

Met dit systeem worden ruwbouw en montage losgekoppeld.” Zowel voor nieuwbouw als renovatie is de combinatie prefab betonelementen Met de bekende bevestigingsystemen moeten bouwers de montage van bij-

en Heli interessant. Ook qua vormgeving, omdat ook ingewikkeld vormgege-

voorbeeld balkons gelijk op laten lopen met de realisatie van de verdiepingsvloe-

ven elementen simpel worden aangeschoven tot de strengen in de gains vallen.

ren. Dit zet vaak alles op haren en snaren. “En je komt als fabrikant met keurige,

Isolatie voorkomt een koudebrug en krimparme mortel zorgt voor een nette

strakke elementen aan, terwijl de (natte) ruwbouw volop plaatsvindt. Nu geen

aansluiting. De voorspanning zorgt voor de verankering en is tevens de wape-

kritieke fases in deze logistieke schakel meer. Bij het Heli systeem hoeven alleen

ning voor het prefab element. De strengen worden met een moer op draad of

gains in de verdiepingsvloeren te worden meegestort. Pas in een later stadium

wigconstructie opgespannen, in de regel zo’n 8 mm per meter verlenging van

kan de bouwer de prefab elementen monteren. Daarbij worden de in de prefab

de streng. De strengen zijn verzinkt en voorzien van een harde, 1000 Mu dikke

betonelementen ingestorte strengen in de gains geschoven en via openingen in

beschermlaag, om corrosie te voorkomen.

de vloer aangespannen. Het zorgt voor een ijzersterke verbinding.”

Doorbraak: Het systeem is getest bij de NS in Utrecht, onder andere op sterkNauwelijks vervorming: De hoge sterkte is het resultaat van de voorspan-

te, vervorming en vermoeiing. Maar de praktijk telt. Vandaar dat de succesvolle

techniek. Een bekende techniek met standaard strengen. Niets bijzonders, wijd

resultaten bij diverse projecten nog meer tot de verbeelding spreken. BAM

en zijd toegepast, tot en met de Erasmusbrug in Rotterdam die aan dezelfde

heeft met dit systeem balkons aan het woongebouw Olieberg in Scheveningen

staalstrengen hangt. Behalve de sterkte is ook de geringe vervorming van de

verankerd. Bij een renovatieproject in Zandvoort zijn balkons van Prefab Beton

constructie opmerkelijk. Er treedt een vervorming (uitzakking) van hooguit lut-

Vebo op deze wijze gemonteerd. Er lopen ook projecten, waarbij de architect

tele millimeters op, vaak niet meer dan één millimeter. Dat is een ander verhaal

de vrijheid benut. In het ene geval is dat een ‘wulps’ balkon, in het andere geval

dan de gangbare verankeringmethoden.

een gevel waarbij de bewoners zelf hun formaat en plaats van het balkon mogen kiezen, binnen architectonische belijningen. Het tekent de vrijheid van Heli voor architect, bouwer en zelfs woonconsument. “En omdat er minder wapeningsstaal in de prefab betonelementen nodig is, leert een simpel rekensommetje dat je per balkon zo’n € 150 kunt besparen. Het is de combinatie van voordelen die van Heli een kansrijke innovatie maken. Het systeem kan voor een doorbraak zorgen; ook in het breed toepassen van prefab betonelementen in nieuwbouw en renovatie.”

17

b:ton juni 2006

Het is een intrigerend bouwproject dat zich voltrekt in het Haagse Beatrixkwartier. Per week rolt zich tussen de kantoren een opengewerkt frame uit, een wit geraamte. Er is al een bijnaam voor bedacht door de ontwerpers, Zwarts & Jansma architecten: de netkous. Een passende vergelijking

Ranke betonnen liggers in sierlijke netkous

want het uitrollen van het frame heeft iets weg van de manier waarop een vrouw een panty aantrekt. Maar deze panty is van wit staal. En in dit geval gevuld met sierlijke halfronde prefab betonelementen van 2,6 m breed, waarop de spoorrails is aangebracht. DOOR JAAP HUISMAN.

18

b:ton juni 2006

De prefab betonelementen worden in de lengterichting in de netkous gehesen.

De visuele vormgeving mag dan misschien voor het overgrote deel worden

voor de RandstadRail juist een gesloten ‘huid’ zonder sporen van centerpennen.

bepaald door de netkous, de vormgeving en techniek van de prefab betonnen

Dat er anders dan in Japan in Nederland toch ruwer wordt gewerkt met beton,

liggers is even spraakmakend. Qua vormgeving zorgen de halfronde elementen

met alle gevolgen van dien, wijt Jansma aan de Nederlandse bouwpraktijk. “De

voor vloeiende, slanke lijnen voor de toch imposante constructie van dit gedeel-

bekisting wordt op de bouwplaats niet of niet goed schoongemaakt, de bouw

te van Randstadrail, rondom het nieuwe station Beatrixlaan. Zwarts & Jansma

wordt om vijf uur niet met zeilen afgedekt, zodat er roestwater op kan lekken.

zet per definitie in op een harmonieuze, slanke, vriendelijke vormgeving, juist

In de fabriek zijn de omstandigheden schoner, hetgeen de kwaliteit en esthetica

ook van dit soort infrastructurele werken die voorheen vaak zwaar en plomp

ten goede komt.”

werden uitgevoerd. Diverse projecten van hun hand bewijzen dat het ook anders kan. Ook in prefab beton. Zo zijn de liggers voor Randstadrail, geprodu-

Esthetische eisen: Liesbeth Boeter, projectarchitect bij Zwarts & Jansma:

ceerd door Haitsma Beton, in zelfverdichtend beton vervaardigd om gladde,

“Esthetische eisen laten zich steeds meer gelden. Ook bij beton. Voor ons is niet

strakke elementen te verkrijgen. Aan het betonmengsel zijn vertragende stoffen

de materiaalkeuze uitgangspunt, maar de vraag hoe wij onze vormgeving het

toegevoegd om het risico van oneffenheden te minimaliseren. De mallen voor

beste kunnen realiseren met een materiaal. Maar als we voor (prefab) beton kie-

de gebogen liggers zijn opgebouwd uit segmenten van slechts één meter om de

zen, dan willen wij absoluut een hoge esthetische kwaliteit van dit materiaal. Er

gewenste gebogen lijn optimaal te kunnen volgen, met een maximale afwijking

mogen bijvoorbeeld per vierkante meter niet teveel grindnesten voorkomen en

van slechts 4 mm. Zelfs de productiehal is aangepast, opdat de liggers onder

het moet glad zijn, zo omschrijven wij in het bestek. Daardoor is de aannemer bij

geconditioneerde omstandigheden konden worden vervaardigd. Het tekent de

dit project met het idee van zelfverdichtend beton gekomen.”

aandacht die is geschonken aan de vormgeving. Het betonoppervlak heeft eenzelfde gladheid als de betonnen panelen die de

Behalve aandacht voor vormgeving is er veel aandacht voor de techniek. Het

Japanse architect Tadao Ando nastreeft in zijn gebouwen, maar zonder de co-

gaat bij dit project om 34 grote (waarvan 10 gebogen) en 64 kleine prefab

nusgaten die hij als decoratie in de platen achter laat. Zwarts & Jansma wilden

liggers, die aaneengeschakeld op in het werk gestorte kolommen 800 meter

19

b:ton juni 2006

Nederland Construsoft BV Hengelder 16 NL-6902 PA Zevenaar Tel.: +31 316 340192 Fax: +31 316 342454

België Construsoft Steenovenstraat 20 B-3582 Beringen Tel.: +32 115 73 138 Fax: +32 115 74 493

BETON VOLLEDIG 3D MODELLEREN - Vrije vormen - Instortvoorzieningen - Wapening - Prefab - In-situ

FOUTLOOS, SNEL, TOT IN DETAIL - Staal met technologie van Xsteel - Geïntegreerd rekenen vanuit CAD model data - Alle constructieve data opgeslagen in slechts één compacte database

ENORME VOORDELEN TE BEHALEN - Besparing op engineeringkosten door sneller modelleren - Sterke reductie fouten door 100% modelgebaseerd werken - Automatische tekening generatie incl. maatvoering - Automatische bijgewerkte tekeningen na wijzigingen - Generatie tekeningen en lijsten uit model - Kortere aanlooptijd van opdracht tot bestelling en productie

20

W W W . C O N S T R U S O F T. C O M

b:ton juni 2006

RandstadRail-tracé vormen. De zware liggers vallen op door hun omvang en gewicht. De zwaarste weegt bijvoorbeeld 180 ton. De kleinere elementen vinden hun technische bijzonderheid in de manier waarop ze worden gemonteerd. De netkous heeft behalve een esthetische functie deels ook een dragende functie voor de totale constructie. Mede daarom wordt de netkous in kant en klare segmenten geprefabriceerd en op de kolommen geplaatst. Men kan niet even delen weglaten om de prefab betonnen liggers erin te laten zakken. Vandaar dat een methode is bedacht, waarbij de betonnen liggers vanaf de lengteopening aan een soort monorail met een lier in de netkous worden getrokken en met katrollen op de dragende constructie worden getakeld. Een ingenieuze operatie, waarbij door de bouwcombinatie CB3, Ballast Boer Beatrixlaan, alles is gedaan om de netkous niet te beschadigen.

Overtreffende trap: Zwarts & Jansma is op meer plekken betrokken bij de vormgeving van RandstadRail, maar de 800 meter spoorlijn in het Beatrixkwartier valt voor hen in de categorie ‘overtreffende trap’ in hun loopbaan van infrastructurele projecten. Hoewel er inmiddels een keur aan toonaangevende projecten hun signatuur draagt, zoals het Vaanplein bij Ridderkerk, de kunstwerken in de A5, de tweede Heinenoordtunnel, de nieuwe Lekbrug en metrostation Wilhelminaplein in Rotterdam. De overtreffende trap wil in dit geval vooral zeg-

Spijt: Acht meter is de afstand tussen de RandstadRail en de kantoren in het

gen dat het om een geïntegreerd ontwerp gaat waarin viaducten en perrons een

Beatrixkwartier. Als dit gebied en woonbestemming had gehad, was zo’n spoor-

familie vormen zodat er een herkenbaar tracé ontstaat in de Haagse agglome-

viaduct vermoedelijk onbespreekbaar geweest. Het prefab beton in de stalen

ratie. Overigens takt dit deel bij halte Ternoot aan op het oude robuuste HTM-

netkous voorkomt dat de werknemers last hebben van het lawaai. “Je hebt

viaduct, buigt ter plekke af en gaat over in een ander deel RandstadRail, dat met

massa nodig om het geluid te kunnen beheersen.” Siemens, één van de onder-

unieke gebogen, voorgespannen prefab betonliggers wordt gerealiseerd. Ook

nemingen in het kwartier, zag een stalen frame voor zijn raam niet zitten Maar

een huzarenstukje (zie elders in deze uitgave).

nu de netkous bijna is voltooid, klinkt er spijt: het was wel zo mooi en effectief geweest.

De constructie van RandstadRail moet visueel zo licht mogelijk worden en het geheel moet zorgvuldigheid uitstralen. Zo zijn de rechte pijlers vervangen door

“RandstadRail is een stuk innovatie,” besluit Jansma, “en gaat al weer verder dan

schuine kolommen die in de Beatrixlaan maximaal vijftig meter van elkaar af-

de Beneluxlijn in Rotterdam, waar de betonconstructie een veel zwaardere in-

staan. Tevens is ruimte geschapen tussen de twee sporen zodat er tussenin licht

druk maakt.” Met andere materialen dan beton en staal had een dergelijke rank-

valt op het maaiveld. Architect Jansma: “We wilden een verloop van licht naar

heid niet kunnen worden bereikt, is zijn stellige overtuiging. Door het viaduct

donker, om harde vlakken te vermijden.” Zijn adagium voor de combinatie van

ook nog eens op schuine poten te zetten en de trein op twee losse liggers te

perrons en viaduct luidt dan ook ‘zwaar waar nodig, licht waar kan’. Veel onder-

laten rijden, kon een optimale balans tussen esthetiek en constructie worden

delen van de RandstadRail worden ter plekke als puzzelstukken geassembleerd.

afgedwongen. Constructeurs zijn Gemeentewerken Rotterdam en het Ingeni-

De prefab betonnen liggers worden per schip vanuit Friesland naar de Haagse

eursbureau Den Haag. “Een dikker pakket haalt de uitstraling van het gebied

Laakhaven vervoerd, waarna ze een speciaal parcours door de stad afleggen

omlaag.” Het resultaat is dat Den Haag zowaar een Nederlandse variant van de

waar op sommige plaatsen verkeerslichten zijn verwijderd om de doorgang te

Loop in Chicago zal krijgen, het luchtspoor dat een landmark in de stad is gewor-

vergemakkelijken. Het is een indrukwekkend staaltje logistiek.

den. Jansma lachend: “Alleen is het spoor in Den Haag veel stiller.”

21

b:ton juni 2006

Extreem gekromde, voorgespannen liggers voor Haags tramviaduct

22

b:ton juni 2006

Voor het tramviaduct bij het Centraal Station in Den Haag zijn voorgespannen prefab liggers toegepast. Normaal gesproken geen activiteit om lang bij stil te staan, ware het niet dat de liggers gekromd zijn en een uitzonderlijke kleine straal hebben. Dat leverde vooraf het nodige denkwerk op. DOOR MARI VAN LIESHOUT.

Het gebied tussen Den Haag, Rotterdam en Zoetermeer verstedelijkt in hoog

het dek samen met Corsmit gemaakt,” vertelt Kees Quartel van Spanbeton, fa-

tempo. Op een groot aantal plekken verrijzen Vinex- en bedrijvenlocaties. Al die

brikant van de liggers. “Het probleem zat hem hier vooral in de kromming. Om

nieuwe stedelingen hebben behoefte aan betrouwbaar openbaar vervoer om

de juiste voorspanning te realiseren in deze sterk gekromde liggers, moesten

snel te kunnen reizen tussen huis, werk en recreatieplek. RandstadRail moet die

we op zoek naar innovatieve oplossingen. Onze methode van voorspanning is

reizigers het openbaar vervoer bieden waar ze behoefte aan hebben. De light-

geënt op het zogeheten langebanksysteem. Bij rechte of licht gebogen liggers is

railvoertuigen en trams rijden door de stad en maken tevens gebruik van metro-

het eenvoudig om de voorspanstrengen door de bekisting heen te voeren. Wil

en treinspoor richting Zoetermeer.

je voorspanning realiseren in een sterk gekromde kist, dan moet je op zoek naar andere mogelijkheden.”

Maar dat gaat niet van de ene op de andere dag. De ombouw van het bestaande tramplatform bij het Centraal station in Den Haag is in augustus 2004 gestart en

Over de exacte fabricagetechniek voor de liggers wil Quartel weinig kwijt. “Wij

de reizigers met openbaar vervoer hebben het geweten. De hele omgeving van

zijn de ontwikkelaar en producent van de eerste horizontaal gebogen liggers ge-

het Centraal Station gaat danig op de schop. BAM Civiel uit Gouda is de hoofd-

weest. Wij weten wat er doorgaans bij komt kijken, maar voor dit werk moesten

aannemer van dit project dat tot één van de omvangrijkste infrastructurele wer-

we wel erg diep gaan wat ontwikkeling en puzzelwerk betreft. Die kennis geeft

ken in stedelijk gebied mag worden gerekend. Ingrijpend zijn vooral de bouwac-

ons een voorsprong, ook ten opzichte van andere bouwsystemen. Het toont

tiviteiten rondom het Anna van Buerenplein dat een forse gedaantewisseling zal

eens te meer aan wat men allemaal in prefab beton kan maken.” De productie

ondergaan. Spectaculair was onlangs het inhijsen van de voorgespannen liggers

van de elementen, vervaardigd met zelfverdichtend beton (B65), heeft in de ge-

voor het tramviaduct. Het betroffen in dit geval geen liggers waarvan er dertien

bruikelijke cyclus van één dag plaatsgevonden.

in een dozijn gaan. De kromme liggers hebben een boogstraal van slechts 60 meter en hebben daarmee de sterkste kromming die ooit in Nederland is gemaakt. De minimale straal bedroeg tot nu toe een kleine honderd meter. De kleine straal is nodig omdat de trams die van dit viaduct gebruik gaan maken in een tamelijk scherpe bocht het platform moeten zien te bereiken.

Verschillende lengten: Het tramviaduct is opgebouwd uit 53 elementen waarvan de lengte onderling behoorlijk varieert. Het kleinste element is niet langer dan enkele meters, het grootste heeft een lengte van 24 meter. Het ontwerp van het viaduct is afkomstig van Corsmit Raadgevend Ingenieurs uit Rijswijk, die ook hoofdconstructeur van het project is. “We hebben het prefabontwerp van

23

b:ton juni 2006

Kwaliteit is de kunst van het verbeteren Kiwa certificaten maken zichtbaar dat uw product, proces of managementsysteem aan de hoogste kwaliteitseisen beantwoorden. Ervaar de kunst van het verbeteren: combineer tevreden klanten met een hoger rendement, risicomanagement én maak zichtbaar dat u aan nationale en Europese wet- en regelgeving voldoet.

NL-BSB

Kiwa Certification telefoon (070) 414 44 00 e-mail [email protected]

www.kiwa.nl/betonelementen

OOG VOOR KLEURPIGMENTEN

Bayferrox®-poederpigmenten, Bayferrox®-microgranulaat, C-compact pigmenten. Vloeibare pigmenten en cementzwart, door een onafhankelijk instituut getest voor zowel gewapend als ongewapend beton. Chroomoxidgroen, Heucodur®-pigmenten,Titaandioxide. Gekwalificeerde adviezen voor pigmenttoepassingen, doseertechniek. Kleurpigmenten voor elk project. Scholz Benelux BV P Postbus 356, 6700 AJ Wageningen A Nude 54d, NL-6702 DN Wageningen T NL Tel: +31 (0)317 617 044 BE Tel: +32 (0)9 329 93 57 I www.scholz-benelux.com 24

beyond colours

b:ton juni 2006

“Omdat het viaduct in een bocht gedeeltelijk over de parkeergarage wegbuigt, konden de pijlers niet op die plaatsen worden gepositioneerd waar dat constructief voor de hand zou liggen.”

Pijlers: Bij de uitvoering van de werkzaamheden voor het viaduct is veelvuldig

Verborgen onder rvs: Hoewel de oplevering van het hele werk in de periode

gebruik gemaakt van prefab elementen. De ronde kolommen waarop het via-

van november 2006 tot januari 2007 zal plaatsvinden, zal het bouwwerk al voor

duct staat zijn echter in het werk gestort. Voor de zware wapening van de ge-

die tijd in gebruik worden genomen door HTM. Het viaduct biedt plaats aan vier

kromde elementen waren geen extreme diameters nodig. Anders lag dat bij de

sporen. RandstadRail zal gebruik maken van de buitenste sporen, het gemeen-

pijlerbalken.. Daarin zijn staven opgenomen met een diameter tot 40 mm. Deze

telijke trambedrijf HTM gebruikt de twee binnenste. Het belooft dus een drukte

pijlerbalken staan ruim boven maaiveldhoogte en steunen af op de kolommen in

te worden op het viaduct. Maar onder het viaduct zal het rustig blijven. Het plein

de parkeergarage. Voor de bouw ervan diende eerst de oude parkeergarage aan

is gereserveerd voor de voetganger, die vanaf het maaiveld een blik zal werpen

de Anna van Buerenstraat te worden gesloopt. Op diezelfde plaats verrijst een

op een futuristisch ogend kunstwerk. Want alle technologische inspanningen

nieuwe meerlaagse ondergrondse parkeergarage die ruimte moet bieden aan

van de constructeurs en betonbouwers ten spijt, van het beton zal straks geen

zo’n duizend voertuigen. Rechthoekige kolommen in de garage ondersteunen

streep meer zichtbaar zijn. Het hele viaduct krijgt een rvs-bekleding. Of Quartel

het dak en de tussenvloeren.

het jammer vindt dat die betontechnologie wordt ingepakt? “Ach, misschien ziet het er straks even mooi uit als in beton.”

De pijlerbalken zijn gedeeltelijk geprefabriceerd. Deze dwarsbalken vormen dus feitelijk halffabrikaat producten die, eenmaal op de kolommen geplaatst, nog met beton worden opgestort. Om de balken stabiel te laten zijn, zijn diverse stalen hulpconstructies nodig geweest. Pas nadat de druklaag op de liggers voor de constructieve samenwerking van de liggers was gestort, konden deze hulpconstructies worden verwijderd. Veel rekenwerk was volgens Quartel ook gemoeid met de samenstelling van het overspanningschema. “Omdat het viaduct in een bocht gedeeltelijk over de parkeergarage wegbuigt, konden de pijlers niet op die plaatsen worden gepositioneerd waar dat constructief voor de hand zou liggen. Voor de positie van de pijlers moest immers rekening gehouden worden met de kolommen in de onderliggende parkeergarage. Het resultaat is een overspanningenschema, waarbij we gebruik hebben gemaakt van balken met een grote variatie in vorm en lengte.”

25

b:ton juni 2006

Architect Paul Diederen

keert kleur en klank om

De materialisatie van zijn woningbouwplan Beukenlaar aan de Egelstraat in Eindhoven deed de wenkbrauwen fronsen. Groene betonnen metselstenen, glinsterend in het zonlicht dankzij het groene glas in de deklaag. Architect Paul Diederen van diederendirrix uit Eindhoven moest bewoners, projectontwikkelaar, gemeente en welstand overtuigen. Met verve, want de materialisatie maakte het verhaal in zijn ogen kloppend en compleet. Nu is iedereen enthousiast. DOOR PAUL ENGELS.

26

b:ton juni 2006

De materiaalkeuze is zondermeer bijzonder en gedurfd te noemen. Waar menige architect of opdrachtgever teruggrijpt op de vertrouwde materialen, daar had Paul Diederen voor dit project iets krachtigers nodig. Zoeken naar datgene wat naadloos aanluit bij de specifieke ontwerpopgave. Een project over een grens heentrekken. Niet tevreden zijn met standaard waar het project om meer vraagt. Feitelijk zou dit usance moeten zijn, vindt hij, maar veel architecten worden helaas steeds vaker als een soort mooimaker ingeschakeld. “Elke plek, elk project vraagt om een eigen antwoord. Dan moet je soms buiten de geijkte paden treden. Anders wordt alles zo glad. Alleen om te ‘pleasen’, zodat het maar snel wordt geaccepteerd. En niet om iets wezenlijks toe te voegen voor bewoners en stad. Want dat is onze architectuuropgave,” aldus Paul Diederen.

Eigenzinnige enclave: Respect voor bewoners, respect voor locatie en omgeving, dat kenmerkte de opgave aan de Egelstraat. Op de plek van een voormalige MTS ontwierp Diederen een gevarieerd programma met 21 woon/werkwoningen, 9 patiobungalows, 14 eengezinswoningen, 16 tuinkamerwoningen, 6 stadswoningen en bovenwoningen en 3 solitaire werkruimten. “De locatie tussen kleinschalige industrie en een bestaande woonwijk vroeg om een omkaderde enclave met een herkenbare eigen identiteit. Een eigenzinnige cluster in een heldere vorm, versterkt door eenduidig materiaalgebruik. Eén gebouwcompositie met één geveltaal.” Om die eigenzinnigheid te krijgen, keerde hij kleuren om. “Normaliter is een gebouw roodgetint in een groene omgeving van bomen, planten en gras. Hier stonden echter al rode beuken. Door deze rode beplanting uit te breiden, onder andere met een rode sedumheuvel en met Japanse rode esdoorn, krijg je een rode omgeving, waarin juist een groen gebouw mooi past. Precies 180 graden omgedraaid wat normaal het beeld is. Daarvoor bleek een groene betonsteen dé oplossing. Met gemalen groen glas werd bovendien een feestelijke steen gemaakt, die twinkelt in het zonlicht. We hebben zes monsters laten maken om de juiste groene kleur en dekkingspercentage van het glas te verkrijgen. Niet te fel, niet te zwak, maar een natuurlijke tint, passend bij de rode beplanting. Opvallend, maar niet schreeuwerig. Chique, maar binnen de budgettaire ruimte.”

“Het is ook een prachtig gezicht hoe de gevel steeds fraai oplicht en zijn warme groene kleur etaleert...”

27

b:ton juni 2006

Hijsen en verbinden... M E T P H I L I P P, A L M E E R D A N 3 0 J A A R

2

1

Van der Blij levert sinds jaar en dag de kwaliteitsproducten van Philipp. Diverse hijsankersystemen die wereldwijd worden toegepast voor kolommen, liggers, balken en wanden. Kortom, Philipp is dé beste oplossing voor het hijsen, transporteren, bevestigen en verbinden van uiteenlopende betonproducten. Het Philipp doorkoppelsysteem beschikt over het KOMO-keurmerk.

3

4

De speciale documentatie van het complete Philippprogramma is op aanvraag verkrijgbaar. Bel ons op 0412 – 64 61 68, of stuur een e-mail naar [email protected]

5

6

1 doorkoppelsysteem 2 DGP hijsankersysteem 3 hijslussen, schroefhulzen 4 sandwichankersysteem 5 schroefankersysteem 6 verbindingslussen en -rails

www.vanderblij.nl

0 4 1 2 - 6 4 6 1 68

voor betonconstructies en bekistingen

Voor iedere uitdaging de passende oplossing!

Hakron staat voor betrouwbare en innovatieve producten, met veel praktische voordelen en arbeidsbesparende oplossingen. Daarin zit ‘m de kracht van Hakron. Goede voorbeelden hiervan zijn de speciale TSS-verbindingen en het Sandwichplaatanker-systeem.

TSS trap / bordesverbinding Geheel onzichtbare verbinding! Geen hoeklijnen of andere zichtbare ondersteuningen. Reduceert geluidsoverdracht van het trappenhuis naar de rest van het gebouw door oplegging op neopreenplaten. Op 5 september organiseert Hakron een seminar over TSS/RVK/BSF verbindingen. Gratis deelnemen? Stuur een e-mail naar [email protected] of bel 0341-27 80 97.

Sandwichplaatverankeringen Sandwichplaatverankeringen zijn draagankers die het buitenblad van een betonnen sandwichelement verbinden met het dragende binnenblad. Hiertussen bevindt zich een isolatielaag en eventueel een luchtlaag. Manchetankers, plaatankers en haarspelden uit hoogwaardig roestvast staal. Eenvoudige verwerking, ook bij grote spouwafstanden en elementdiktes. KOMO-attest-met-certificaat nr. K26381/01.

Meer weten? Voor meer informatie, ook over al onze andere producten, belt u met onze afdeling verkoop: 0341 27 80 01.

Hakron Nunspeet b.v.

001 Hakron Adv Beton fc 1

28

Voltweg 10, 8071 CZ Nunspeet Postbus 46, 8070 AA Nunspeet Telefoon +31 (0)341 27 80 00

Fax +31 (0)341 27 80 99 E-mail [email protected] Internet www.hakron.nl 15-05-2006 09:36:16

b:ton juni 2006

Promotie van beton: Het kostte moeite om de keuze er-

Met elkaar, in relatie tot de omgeving en openbare ruimte en

doorheen te krijgen, zelfs bij de professionals. “Niet alleen de

in onderling sociaal verband. Niet de dunne Nederlandse cul-

kleur en het glas waren discussiepunten, ook het materiaal

tuur van louter marktconform, maar de lat voor woningbouw

beton was dat. Beton heeft ten onrechte een wat negatieve

hoger leggen. Zorgen voor goed wonen, het liefst in een ar-

klank. Men denkt al gauw aan de jaren ’70, aan grijs, grauw,

chitectuur die niet direct afleesbaar is. Waar spanning in zit en

goedkoop. Ook die klank heb ik bij dit project kunnen om-

verbeelding bij komt kijken. Ik bouw graag een mysterie op.

draaien. Nu het complex er een tijd staat, is iedereen zeer en-

Want wat heb je eraan als een gevel zich meteen bloot geeft?

thousiast. Het is ook een prachtig gezicht hoe de gevel steeds

Als je elke individuele woning herkent? Het gaat ook om het

fraai oplicht en zijn warme groene kleur etaleert.”

collectieve, het rijkere facet van een woningbouwproject dat je als het ware aan de stad geeft. Individualiteit en totaalcom-

Het succes smaakt naar meer. Niet alleen bij Paul Diederen;

positie, ook deze twee zouden wat uitgangspunt betreft eens

ook een collega heeft geïnformeerd naar de glasbetonstenen.

omgedraaid mogen worden in de Nederlandse architectuur.”

MBI Beton, fabrikant van de groene betonstenen, heeft het product inmiddels doorontwikkeld. Gelet op de lastige verkrijgbaarheid van sommige kleuren glas, is een betere continuïteit gevonden in gekleurde betonstenen met een deklaag van helder glas. Het goed verkrijgbare heldere glas maakt maatwerk in kleur mogelijk in combinatie met de kleur van de steen. Met deze nieuwe productiewijze wordt nog steeds eenzelfde glinster- en kleureffect bereikt.

Spannend mysterie: Paul Diederen besluit: “De door ons toegepaste glasbetonsteen paste logisch in het totale plan. Het kon eigenlijk niets anders zijn. Net zoals bij dit project de verregaande differentiatie in woningen nodig was om er een zelfstandig wijkje van te maken. Differentiatie die door de eenheid in compositie en materiaalgebruik wordt gecompenseerd. De architectuur omvat tevens een sociale component met die variatie in wonen en werken. Je moet stelling nemen op het moment dat je een programma van eisen vertaalt. Kijken naar hoe men wil wonen.

29

b:ton juni 2006

Station Bijlmer ArenA in beeld

De technische ruimte is afgedekt middels Spanconvloeren® van Betonson. Tesamen met de aangebrachte druklaag vormt dit de vloer voor de centrale promenade. Station Bijlmer ArenA is gefundeerd op prefab palen. Er werden door aannemer Besix circa 2500 heipalen met schachtmaten tussen de 320 en 450 mm en een lengte tot 25000 mm verwerkt.

Als niet-constructieve prefab betonelementen zijn voorts rioleringsbuizen toegepast en wordt de openbare ruimte straks bestraat met onder andere betontegels, betonstraatstenen en betonbanden om de reizigers van dit nieuwe intercity station comfortabel te kunnen ontvangen.

30

b:ton juni 2006

De draagconstructie voor de treinen en metro’s is opgebouwd uit in situ kolommen met daartussen geprefabriceerde liggers. De in totaal 48 dekken bestaan ieder uit 4 liggers met een lengte van circa 32000 mm en een maximaal liggergewicht van circa 140 ton. De dekken zijn architectonische fraai uitgevoerd middels een gebogen onderzijde.

Het perron bestaat uit traditioneel gewapende perronplaten welke verwerkt zijn tot een 8 tal perrons met een gezamelijke lengte van circa 2200 m en een breedte van 6 meter.

31

b:ton juni 2006

Meer duidelijkheid door categorisering taken en verantwoordelijkheden

Sinds op 1 januari 2004 de taken en verantwoordelijkheden met betrekking tot het tekenen en berekenen van constructieve prefab betonelementen onder de werking van het KOMO attest-metproductcertificaat zijn gebracht, bestaat er eindelijk duidelijkheid. Goed nieuws dus. Maar tweeënhalf jaar verder blijken er ook enkele pijnpuntjes op te treden. Zo blijken verzekeringsmaatschappijen de dekking voor fabrikanten in te perken en leggen constructeurs van het bouwwerk de verantwoordelijkheden op het bordje van de producent. DOOR MARI VAN LIESHOUT.

32

b:ton juni 2006

Het was een uitspraak van de toenmalige hoofd Bouwconstructies van de Rot-

of de namens hem optredende coördinerend adviseur. Ook verzekeringstech-

terdamse Dienst dS+V, Bouwtoezicht, Reint Sagel, die voor de toeleverende

nisch lijken er problemen te ontstaan. Welling: “Het is veel verzekeringsmaat-

industrie de aanzet was om duidelijkheid te creëren in de taken en verantwoor-

schappijen nu duidelijk geworden dat de prefab-industrie tevens teken- en re-

delijkheden bij de engineering van prefab betonelementen. Het betrof de uit-

kenwerk uitvoert en vervolgens hier verantwoordelijkheid voor neemt middels

spraak dat bij hem alle seinen op rood sprongen bij presentaties van nieuw-

hun certificaten. De aansprakelijkheid van de producent lijkt veel groter dan de

bouwplannen die grotendeels worden opgetrokken uit prefab constructies.

mate waarmee de verzekeringsmaatschappijen rekening hielden. Uitsluiting

Want, zo verduidelijkte Sagel, vloeren, kolommen, heipalen of liggers, het is

van de verzekering of fors hogere premies liggen op de loer. Het gevolg hiervan

allemaal gecertificeerd maar niemand schijnt zich werkelijk zorgen te maken

is dat ook prefab fabrikanten liever de totale verantwoordelijkheid van de pre-

over de samenhang van de constructie van het bouwwerk.

fab elementen alsmede de samenhang bij de constructeur van het bouwwerk

Welnu, de betrokken marktpartijen hebben de handschoen opgepakt. Door

willen laten. Het zijn enkele lastige haken en ogen. We moeten nu samen nog

Kiwa is in samenspraak met de BFBN, het COBc, de Betonvereniging en het

eens goed nadenken hoe we die pijnpunten kunnen wegnemen.”

Constructeursplatform in de Criteria 73 een indeling in categorieën ontwikkeld. In totaal zijn er zeven categorieën voor certificaathouders ontworpen.

Niet alle problemen zijn dus opgelost. De indeling in categorieën is een eerste

Per categorie is hierin aangegeven wat de verantwoordelijkheden zijn voor de

stap op weg naar een betere communicatie tussen marktpartijen, maar Het

betrokken partijen in het engineeringsproces rondom de leverantie van prefab

doel is nog niet helemaal bereikt. Welling: “Misbruik moet voorkomen worden.

producten. In de laagste categorie 1 verklaart de certificaathouder slechts te

Laat ieder in alle opzichten zijn verantwoordelijkheden nemen.”

fabriceren volgens opdrachtgever; in categorie 2 maakt hij ook de detailtekeningen op basis van een aangereikte berekening. In elke hogere categorie verklaart hij verantwoordelijk te zijn voor een steeds groter deel van het bouwwerk. In de hoogste categorie neemt de certificaathouder het hele bouwwerk aan en maakt daarvoor zelf de tekeningen en berekeningen. Eigenlijk een systeem van ontroerende eenvoud. “Mede door die eenvoud zou de categorisering betrekkelijk snel ingevoerd kunnen worden,” vertelt Willem Welling, clustermanager bij BFBN. “En inmiddels blijkt dat met de gekozen systematiek het beoogde doel is bereikt. De discussie over taken en verantwoordelijkheden wordt nu al voorafgaand aan de contractfase uitgebreid gevoerd en vastgelegd.

Verschuiving verantwoordelijkheid: Goed geregeld, zou je dus denken. Niet helemaal dus. Want tegelijk met de nagestreefde duidelijkheid, doen zich enkele minder prettige niet voorziene ontwikkelingen voor. Zo blijkt de categorisering voor constructeurs van het bouwwerk reden te zijn om de verantwoordelijkheid neer te leggen bij de prefab fabrikant. Want zo stellen zij, we houden ons strikt aan de categorisering en daarmee zijn we meteen af van de werkzaamheden waarvoor we doorgaans toch niet betaald worden. Tegelijkertijd eisen opdrachtgevers van een bouwwerk steeds vaker van hun constructeurs een onbeperkte aansprakelijkheid. Het College van Deskundigen onderkent het probleem en heeft de fabrikanten geadviseerd hun werk maximaal in categorie 4 op te nemen en de samenhang van de totale constructie neer te leggen bij de partij waar het hoort: bij de aanvrager van de bouwvergunning

33

b:ton juni 2006

Yazz-levensloopwoning verdient meer dan intentie Na het zeggen van A zou het onvermijdelijke B moeten volgen. Tenminste, dat is de logica die mag worden verwacht nu na de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2006 er volop huisvestingsparagrafen in coalitieprogramma’s verschijnen met bouwplannen voor starters- en levensloopwoningen. Dan is het vreemd dat een panklaar initiatief geen kans krijgt, omdat puntje bij paaltje gemeenten liever kiezen voor de uitgifte van een beperkt aantal vrije kavels dan voor een veertigtal betaalbare woningen. DOOR PAUL ENGELS.

De goede intenties is adjunct directeur Lorenz Mooij van Bokx vast-

Snel, uitbreidbaar en demontabel: In de kern is de Yazz een

goed ontwikkeling uit Rotterdam al voldoende tegengekomen.

woning die gemaakt wordt volgens het principe van industrieel,

Enthousiasme over de Yazz-woning eveneens, zeker omdat het

flexibel en demontabel bouwen. Daarin vervult het prefab beton-

concept meer is dan het realiseren van goedkope woningen. Over

nen casco een voorname rol. “We wilden per se een snel bouwsy-

het gebruik van de openbare ruimte, beheer en onderhoud, sociale

steem en hebben de twee opties prefab beton en houtskeletbouw

betrokkenheid en een terugkoopregeling van demontabele bouw-

naast elkaar gelegd. Voor het casco is gekozen voor prefab beton.

delen is goed nagedacht.

Daarmee kunnen we razendsnel realiseren: vijf casco’s in twee da-

De woningen zijn ‘basic’, maar door het speelse ontwerp van ar-

gen tijd. Industrialisatie ten voeten uit. Verder vinden we dat beton

chitect Matthé Treijtel met Franse balkons, dubbele tuindeuren,

de bewoners een vertrouwd, steenachtig huis biedt. Voor de gevels

een goed afwerkingniveau en een prima energieprestatie is de Yazz

bleek houtskeletbouw de beste oplossing omdat de Yazz uit te brei-

veelzijdig en aantrekkelijk. Het zijn geen startersappartementen,

den moest zijn, ook op een later tijdstip. We hebben dus gekozen

maar volwaardige woningen met een eigen tuin die overgaat in een

voor een combinatie, the best of both worlds.”

gemeenschappelijke tuin. “Zo’n gemeenschappelijke ruimte werkt,

De snelle realisatie is ook mogelijk doordat de Yazz samen met maar

zo hebben wij bij de wijk Sveaparken in Schiedam ervaren. Een Scan-

vijf co-makers wordt gemaakt, waaronder Siematic en Villeroy &

dinavisch concept met openheid en sociale controle.”

Boch.

34

b:ton juni 2006

35

b:ton juni 2006

Maatwerk is meerwaarde

www.hendriks-groep.nl Inductorstraat 41 3903 KA Veenendaal T 0318 566 466 Hendriks stalen bekistingtechniek bv maakt deel uit van de Hendriks groep bv

de specialist in bouwchemie Vakbekwame productinformatie en kennis van de producten speelt in het dagelijks leven een belangrijke rol. als bouwchemisch specialist hebben wij deze kennis verzameld in de landen waar wij actief zijn (meer dan 40 landen, wereldwijd) op het gebied van beton en betonproducten. de specialistische informatie wordt verzameld op ons hoofdkantoor te bottrop (duitsland). Vervolgens worden deze gegevens gebruikt voor toepassingen in de landen waar wij actief zijn. wij kunnen u dan ook van dienst zijn met individuele toepassingen aangaande de complete betonproductie zoals daar zijn:

hulpstoffen Voor beton en betonmortel bekistingsolie en nabehandelingsmiddel n betoncosmetica en reparatiemortels n bouwafdichtingen n n

onze verkooporganisatie staat tot uw beschikking voor een nadere uiteenzetting van onze producten en diensten, met als doel u snel en flexibel de hoogste kwaliteit te leveren. wij ondersteunen u bij de keuze van de juiste producten en ontwikkelen individuele oplossingsconcepten voor uw producten. mocht uw interesse gewekt zijn na het lezen van deze informatie verzoeken wij u contact op te nemen met onze verkooporganisatie te tiel.

mc bouwchemie chemische fabrieken

36

het eek 9b 4004 lm tiel

postbus 6201 4004 he tiel

t. 0344 63 37 00 f. 0344 63 34 10

www.mc-bouwchemie.com [email protected]

b:ton juni 2006

De basis Yazz-woning heeft een inhoud van 250 kuub en kan gemakkelijk

re woningen. “Maar de Yazz kan juist door die compactheid per hectare 2 mil-

worden uitgebreid tot 275, 300 of 425 kuub inhoud. Dit kan in stappen. Bij

joen euro opbrengen. En dan is ook de infrastructuur aangelegd, dus daarom

de bouw wordt qua fundering en capaciteit van de installatietechniek rekening

denken we dat de stap naar dit alternatieve woningbouwplan niet zo groot is.”

gehouden met deze uitbreidingen. Het is ook mogelijk later weer een deel te demonteren en te verkopen aan de ontwikkelaar, die het via een website aan

Het lijkt voor de gemeenten op een presenteerblaadje te worden aangeboden.

nieuwe starters aanbiedt.

Starterswoningen, gemakkelijk uitbreidbare levensloopwoningen, uitbestede inrichting en beheer van de openbare ruimte, sociale betrokkenheid in een

Ruim en speels: Een tussenwoning van 250 kuub kan voor € 85.000 v.o.n.

wijk, misschien is het allemaal te mooi om waar te zijn. Mooij besluit: “Wij wil-

worden aangeboden, exclusief grondkosten. De hoekwoningen komen op

len graag een eerste project bouwen en in de praktijk bewijzen dat het concept

€ 97.500 v.o.n. De grotere uitvoering komen niet ver boven de ton uit.

succesvolle resultaten oplevert. Voor zowel gemeente als woonconsument.

“De kracht van het verhaal zit er ook in dat wij heel compact bouwen. Op

Wij zijn als vastgoedontwikkelaar bereid extra te investeren in de eerste projec-

7.000 m2 passen zo’n 40 woningen. Parkeren aan de rand en via halfverharde

ten om de Yazz-woning op de kaart van Nederland te zetten. Misschien gaat het

paden maximaal 50 meter lopen tot aan de voordeur. Dan kun je compact maar

lukken als de politiek de woorden omzet in daden. Wij hebben er vertrouwen

toch ruimtelijk bouwen. Door de verscheidenheid aan woningtypen binnen een

in dat de Yazz er komt.”

rijtje en door het ontbreken van erfscheidingen oogt zo’n wijk ruim en speels.”

Discussie: Lorenz Mooij heeft de afgelopen jaren veel gemeenten benaderd. De wil is er, maar er is altijd de discussie tussen verschillende afdelingen als volkshuisvesting en grondzaken en niet te vergeten de politiek. Men kiest uiteindelijk veelal voor het geijkte pad van maximale grondopbrengst van duurde37

b:ton juni 2006

Kennis stoppen in

industrieel vervaardigen en assembleren Gefascineerd kijkt Kitty Roozemond naar een televisieprogramma waarin een Brits gezin een geprefabriceerd huis uit Duitsland laat komen, dat in een week staat. Of het uitgekristalliseerde installatieproces bij AH waarbij in luttele dagen een nieuwe winkel gereed is. Een ander voorbeeld: een schildersbedrijf dat alle componenten bij elkaar brengt en complete cleanrooms maakt. Toegevoegde waarde leveren vanuit industriële processen, veelal met prefab standaardelementen. DOOR PAUL ENGELS.

38

b:ton juni 2006

De bouwketen op z’n kop is een reële bespiegeling, maar de koninklijke weg voor de Regieraad Bouw is het professionaliseren van opdrachtgevers en opdrachtnemers, eveneens met extra ruimte voor de industrie. “Want wij vragen aan opdrachtgevers om te zeggen wat zij nodig hebben en andere partijen hun kennis daarbij te laten benutten. Het vergt bijvoorbeeld innovatief aanbesteHet actieprogramma 2005/2006 van de werkgroep Utiliteitsbouw van de Re-

den, waarbij opdrachtnemers worden uitgedaagd om hun kennis en creativi-

gieraad Bouw omvat een grote verscheidenheid aan activiteiten en projecten,

teit in te zetten voor het realiseren van de door de opdrachtgever functioneel

gebundeld in drie actielijnen: (1) kleur bekennen, wie ben ik, wat wil ik, (2) in-

gestelde vraag. Dat kunnen ontwerpers, bouwers, fabrikanten, in feite alle

tegraal organiseren, met wie doe ik wat en hoe en (3) levenslang organiseren,

partijen zijn die toegevoegde waarde in het bouwproces kunnen leggen. Ove-

voortdurend opleiden in nieuw denken en doen. In de vele pagina’s van het pro-

rigens moeten professionele opdrachtgevers ook naar de langere termijn gaan

gramma komt het woord innovatie enkele keren voor, maar industrialisatie al

kijken. Als er iets meer in een gebouw geïnvesteerd wordt, maar de flexibiliteit

minder en prefabricage bijna niet. “Maar dat wil niet zeggen dat wij daar geen

gaat omhoog of de energielasten kunnen omlaag, dan is dat belangrijk. Ook

aandacht aan schenken, stelt Kitty Roozemond, voorzitter werkgroep Utiliteits-

zaken als duurzaamheid en exploitatie moeten vooraf worden meegewogen.

bouw Regieraad Bouw en directeur Interprovinciaal Overleg IPO. “We kijken

Nu telt de korte termijn, daar waar de langere termijn zou moeten regeren. De

naar zaken als flexibiliteit, levensduur en wat ik noem standaard maatwerk.

opdrachtgevers in de bouw hebben de gouden sleutel in handen om kennis,

Met standaard elementen toch een individueel project maken dat aansluit op

innovatie en industrialisatie te benutten.”

de wensen van de klant. Dan denk je automatisch aan industriële processen en

Mythe: Zij ziet dat bij projecten die de Rijksgebouwendienst zelf initieert en

dus ook aan prefab.”

die daarnaast uit de markt worden ‘geadopteerd’, dat flexibiliteit, duurzaamMaar zij laat er meteen op volgen dat het de Regieraad in de eerste plaats gaat

heid en andere aspecten een vaste plek krijgen. “Het is dan een logische ge-

om het doel: een beter bouwproces met professionele opdrachtgevers en op-

dachte dat naar industriële processen en naar prefab wordt gekeken. Sterker

drachtnemers. “Hoe geven wij meerwaarde aan de keten? Dat is ons uitgangs-

gezegd, daar kom je bijna altijd op uit als je het over zaken als demontabel, snel-

punt. Dat wij dan ook naar verschillende instrumenten kijken, is niet meer dan

heid van bouwen, zuinig met materiaal en energie en minimale overlast tijdens

logisch. Dan staan sommige weliswaar niet expliciet in het actieprogramma,

de bouw hebt. Maar nogmaals, het gaat ons niet om prefab. Dat is een instru-

maar ze passeren nadrukkelijk de revue. Zo ook bouwen in prefab. Neem de

ment. Het gaat om de consument en hoe de opdrachtgever de klant benadert.

utiliteitsbouw, waarvan altijd wordt gezegd dat het om unieke projecten gaat.

Ik zie echter alleen maar voordelen als je individueel, klantgericht kunt bouwen

Het gaat inderdaad om unieke projecten, maar dit wil niet zeggen dat ook het

vanuit een mate van repetitie en industrialisatie van je proces. We moeten af

bouwproces uniek zou moeten zijn. Integendeel, wij willen er juist naar toe dat

van de mythe dat een bouwproces van A tot Z uniek is.”

je de individualisering doordacht en gestroomlijnd aanpakt. Met andere woorden: Standaard elementen combineren tot een uniek project. Daarom moet de

Beter organiseren, efficiency verhogen, over de grenzen van de eigen discipline

bouw kennis stoppen in industrieel fabriceren en assembleren.”

kijken, het zijn stuk voor stuk activiteiten die de Regieraad op de agenda zet. Er is ook oog voor de mensen. Zeker van de kant van Kitty Roozemond, met haar

Keten op z’n kop: De bouw moet wel van ver komen, zo heeft zij de indruk.

FNV-achtergrond. “Wij praten over allerlei organisatorische activiteiten, maar

Vergeleken met andere bedrijfstakken, is de productieketen anno 2006 onnodig

de vraag is ook hoe je mensen in de bouw toe laat groeien naar nieuwe rollen.

tijdrovend en moeizaam. Roozemond: “De kaarten worden door bouwpartners

Mensen zullen hun kennis ‘een leven lang’ moeten inzetten. Dus voortdurende

vaak voor de borst gehouden. Men zal toch meer moeten gaan communiceren

scholing mag niet ontbreken. Als je praat over toegevoegde waarde van pro-

en samenwerken en ook met de klanten moeten praten hoe je tot slimme, effi-

cessen, dan komt die voort uit de kennis van mensen, ook op de werkvloer. Let

ciënte, klantgerichte processen komt. Misschien is het wel eens goed dat vanuit

op de kwaliteit van uw mensen. Dit mogen wij in alle perspectief voor proces-

de industriële kant de bouwketen op zijn kop wordt gezet. Dat de traditionele

sen niet uit het oog verliezen.”

bouwkolom wordt doorbroken. Bijvoorbeeld prefab fabrikanten die het voortouw nemen. Mits zij dat maatwerk voor de klant maken. Andere industrieën zoals de auto-industrie doen niet anders.”

Onderhoudsmarkt Behalve de nieuwbouw biedt ook de bestaande voorraad gebouwen en woningen kansen voor prefab. Kitty Roozemond legt uit: “Renovatie en onderhoud zijn bij uitstrek het werkterrein van de ambachtelijke vakman. Prefab is in de renovatiesector nog betrekkelijk nieuw. Er liggen echter kansen als men ook hier de toegevoegde waarde weet te creëren in processen. Ik denk aan het combineren van componenten om zo pasklare renovatie- en onderhoudsklussen te klaren. Het schildersbedrijf bouwt ook cleanrooms in bestaande gebouwen. Als je maar goed nadenkt. Standaard maatwerk, ook in de renovatiemarkt.”

39

b:ton juni 2006

Uitgedokterd ontwerpen bouwproces Martini Ziekenhuis Het is onmogelijk om de bouw van een ziekenhuis volledig te enten op medische functies. Daarvoor gaan de ontwikkelingen in de zorg te snel. Daarom wordt het Martini Ziekenhuis in Groningen gebouwd als ziekenhuis in een flexibel gebouwvolume. Scheiding van hoofdstructuur en zorgconcept. Indien nodig kan het gebouw eenvoudig aan de toekomstige zorg worden aangepast. Vooral dankzij de toegepaste prefab betonelementen, die ook nog eens zorgen voor een efficiënt en kostenbeheerst bouwproces. DOOR PAUL ENGELS. FOTO’S: MARTINI ZIEKENHUIS.

Illustratie: Burger Grunstra

40

b:ton juni 2006

“De seriematigheid bij dit project is feitelijk bijzonder anno 2006” Illustratie: Burger Grunstra

Prefab bouwelementen zijn vandaag de dag net zo gemakkelijk in enkelstuks

tig jaar kan het gebouw zelfs worden omgebouwd tot kantoorruimte of zelfs

productie te vervaardigen als in grote series. Met de hoge mate van expres-

woningen. Verantwoordelijk hiervoor is de opzet van acht nagenoeg identieke

sie in hedendaagse architectuur is al gauw sprake van veel verschillende type-

bouwvolumes, waarbij de technische installaties steeds in een centrale schacht

elementen per project. Bij het Martini Ziekenhuis hebben - ondanks het veelei-

zijn ondergebracht. Door voorts te kiezen voor een uniforme maatvoering en

sende programma voor een ziekenhuis - de doordachte opzet en architectuur

een gevel van vier typen verplaatsbare, demontabele gevelelementen, die on-

van de bouwvolumes geleid tot een verregaande seriematigheid. Bij uitstek

derling kunnen worden uitgewisseld, is de achterliggende indeling eenvoudig

geschikt voor prefabricage.

aan te passen. Dit kan ook via latere balkonextensies die de kameroppervlakte met 10% vergroten. Door de acht bouwmassa’s smal te houden en grote raam-

Henny Hendriks, bedrijfsleider van Voorbij Prefab Beton, verwoordt de inbreng

openingen toe te passen, treedt veel daglicht in het gebouw binnen.

van de prefab betonfabrikant: “De seriematigheid bij dit project is feitelijk bijzonder anno 2006. We gaan bij dit project terug naar het échte prefab. Opti-

Alle aspecten van IFD komen tot hun recht bij dit project. Zo ook industriali-

maal de kracht van prefabriceren benutten door standaardisatie. Zonder dat

satie. De betrokken bouwpartijen hebben in wezen uitsluitend voor prefab

het architectonisch afbreuk doet aan het gebouw. De keuzes voor een efficiënte

gekozen, voor bouwkundige structuur, doorontwikkelde systeemwanden en

bouwwijze en invulling van het IFD-concept blijven garant staan voor een mooi

installatietechniek. Marcel Heidstra, hoofd werkvoorbereiding: “In het voorbe-

en functioneel ziekenhuis. Een complex dat bovendien uiterst flexibel is, ook

reidingsproces is bij dit project alles met grote precisie uitgedokterd. Duide-

door de jaren heen. Industrieel gebouwd, wat bijdraagt aan kostenbeheersing.

lijke keuzes voor de bouwmethodiek, waarbij een gedegen engineering leidde

De rol van de prefab elementen klinkt in alle facetten van industrieel, flexibel en

tot een panklare vraag aan de prefab betonfabrikant. In veel gevallen kunnen

demontabel (IFD) bouwen door.”

wij in bouwteamverband onze expertise laten gelden, maar bij dit project was dankzij de IFD-opgave alles van tevoren met grote precisie bepaald. Restte na-

Demonstratieproject: Het Martini Ziekenhuis is een landelijk demonstratie-

tuurlijk nog wel de vraag voor een aanzienlijke productie van betonelementen.

project voor IFD bouwen. Vanaf 2007 is het een ziekenhuis volgens de huidige

Onder andere 416 binnenspouwbladen in 200 en 250 mm dikte, 750 kolom-

eisen, later is een andere indeling naar medische functies mogelijk en na twin-

men en 133 binnenwanden, dik 200 mm. Daarnaast vele balken, dakranden,

41

b:ton juni 2006

galerijplaten, borstweringen en afdekplaten. Voor het Martini Ziekenhuis is een

Chromosomenpaar: Hendriks vult aan: “Uiteraard is mede vanwege de

forse productie nodig, die prima in onze nieuwe carrouselfabriek in Amsterdam

snelheid voor prefab gekozen. Dat is nu eenmaal één van de basisprincipes

en bij Schokbeton in Zwijndrecht geproduceerd kon worden. Want er ligt altijd

van bouwen in prefab. Maar nog méér telde de seriematigheid. Een efficiënte

tijdsdruk op zo’n omvangrijk project, naast de budgettaire randvoorwaarden.

opzet met acht gelijke bouwvolumes die als een chromosomenpaar langs elkaar

In oktober 2004 zijn wij met het vervaardigen van de betonelementen begon-

slingeren en op twee punten met elkaar in verbinding staan. Een slim, op de

nen en begin 2006 stonden de laatste elementen klaar voor uitlevering. In 2007

toekomst gericht gebouw, waarbij even slim is gekozen voor de pre’s van

moet het ziekenhuis in gebruik worden genomen.”

prefab beton: repetitiefactor, bouwsnelheid en kostenbeheersing. Het voegt een extra dimensie toe aan het slimme IFD-concept van het Martini Ziekenhuis.”

42

b:ton juni 2006

Opdrachtgever:

Martini Ziekenhuis Groningen

Projectmanagement: AT Osborne, Utrecht Aannemer:

Bouwcombinatie VOF Jorritsma/J.P. van Eesteren

Architect:

Burger Grunstra architecten adviseurs, Alkmaar

Constructeur: Ingenieursbureau Wassenaar, Haren

Patiënt centraal Het Martini Ziekenhuis is in 1991 ontstaan uit een fusie van het Diaconessenhuis en het Rooms Katholieke Ziekenhuis. Voorzitter van de Raad van Bestuur mr. drs. Jack Thiadens: “We zijn door de fusie één van de grote ziekenhuizen van Nederland geworden. Door de schaalvergroting kunnen we meer kwaliteit bieden en ons meer specialiseren. We vervullen ook een onderwijsfunctie voor co-assistenten en een opleidingsfunctie voor artsen in opleiding tot medisch specialist. Er werken 150 medisch specialisten in 29 specialismen bij ons. Patiënten kunnen vrijwel voor alle behandelingen in het Martini Ziekenhuis terecht. Dit brede aanbod vergroot onze mogelijkheden voor multidisciplinaire behandelingen, waarbij verschillende specialisten nauw samenwerken om de patiënt een behandeling op maat te geven. Tegelijkertijd heeft de patiënt in ons ziekenhuis vrijwel altijd te maken met een vast behandelteam. Het belangrijkste speerpunt in ons ziekenhuisbeleid is dan ook het centraal stellen van de patiënt. Deze visie zie je terug in het bouwconcept van het nieuwe Martini Ziekenhuis.”

43

b:ton juni 2006

Plein met passie

Saaie steenvlakte omgetoverd tot fraaie flaneerplek

Het Europaplein in Kerkrade heeft een compleet nieuwe uitstraling gekregen. Dankzij maatwerk in prefab beton benadrukt het dynamische herontwerp de symmetrische, eigentijdse bouwstijl van de aanliggende Rodahal. “Echt heel bijzonder,” vindt Eric Komen, projectleider bij de gemeente Kerkrade, opdrachtgever van dit project. DOOR MATHILDE VAN HULZEN. 44

b:ton juni 2006

“Het ontwerp van Oranjewoud sprong er voor ons uit,” her-

“Alles bij elkaar is dit echt een bijzonder ontwerp. Het ont-

innert zich Eric Komen, projectleider bij de gemeente Kerk-

werp van Oranjewoud sprong er voor ons uit. Bovendien

rade. Hij praat over de herinrichting van het Europaplein in

bleven we hiermee binnen ons budget van zo’n één miljoen

het hart van zijn gemeente. Aan dit plein ligt de Rodahal,

euro. Deels is dat ook te danken aan alle prefab bouwele-

ontworpen door Laurens Bisscheroux en gebouwd in 1966.

menten.”

De Rodahal valt vooral op door zijn holle daklijn, waarover de architect destijds zei dat de glooiende vormen betrekking

De gemeente Kerkrade is twee jaar bezig geweest met de

hebben op het omringende Limburgse landschap.

voorbereidingen op de renovatie. Uiteindelijk kon het gloednieuwe plein worden geopend op 8 juni 2005, een maand

Bij het herontwerp greep Oranjewoud nadrukkelijk terug op

eerder dan de oorspronkelijke planning. “Dankzij de inspan-

die gebogen lijnen, waardoor het Europaplein een duidelijke

ningen van Koninklijke Wegenbouw Stevin, die het werk

verbinding vormt tussen het centrum en het stadspark. De

heeft uitgevoerd, konden we de opening van het wereld-

bestaande trappen voor de Rodahal werden vervangen door

kampioenschap jeugdvoetbal een extra feestelijk en pas-

flauwe taluds, de bestrating van dit voorplein werd komvor-

send tintje geven,” vertelt Komen. “De organisatie van het

mig aangelegd en accentueert nu de fraaie holle daklijn van

WK heeft ons nog gecomplimenteerd met het nieuwe plein.

de hal. Daardoor wordt de Rodahal visueel boven het Euro-

Je zag ook dat bezoekers het plein precies zo gebruikten als

paplein uitgetild. De hoogteverschillen worden opgevangen

in het ontwerp was voorzien. Vooral de keermuren waren

door speciale prefab betonnen keerelementen met dezelfde

favoriet als flaneerplek en zitplaats.”

gebogen lijn. Deze betonnen muurtjes lopen evenwijdig aan het voorplein van de Rodahal. Deze elementen grijpen terug

Een maand daarna begon het vierjaarlijkse Wereld Muziek

op de oorspronkelijke trappartijen in zwart beton en dienen

Concours (WMC) in Kerkrade, dat al sinds de oprichting in

tevens als zitplek.

1951 als het belangrijkste internationale festival voor blaasmuziek wordt erkend. De Rodahal is speciaal voor dit festival

Omdat iedere keerwand een andere hoogte heeft, moesten

gebouwd. “De gemeente wilde daarom met de herinrichting

deze elementen stuk voor stuk exact op maat worden ge-

van het Europaplein het nodige cachet geven aan het WMC.

fabriceerd en afgestemd op de planning van de aannemer

Volgens ons is dat prima gelukt.”

worden aangeleverd. “Maatwerk inderdaad. Bovendien hebben de stenen speciale hardstenen kleuren die precies bij de Rodahal passen. Dat geldt ook voor de overige bestrating. Struyk Verwo Infra heeft de keerelementen, door Oranjewoud tot Rodablok gedoopt, geleverd.”

Dynamiek: “Wat ons aansprak in het ontwerp was de dynamiek door de gebogen lijnen en het feit dat kenmerken zoals het vele groen in de omgeving en het heuvelland in het ontwerp terugkomen,” vervolgt Komen. Zelfs de aanpalende parkeerterreinen zijn zodanig ingericht dat de symmetrische bouwstijl van de Rodahal terugkomt. Ook werden zoveel mogelijk aanwezige volwassen bomen gespaard en een aantal nieuwe bomen geplant. Het accent daarbij ligt tussen de Rodahal en het stadspark.

45

190 x 130 m m b:ton juni 2006

• Om looptafel

• K lim vlonder

W erken m et a m bitie. . .

• Hangtafel M eije 25 2411 P H B odegraven t : (0172) 23 50 80 f: (0172) 68 56 91

NOE-Bekistingtechniek b.v. Postbus 25, 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17 E-Mail [email protected], www.noe.nl

geeft beton een individueel karakter

46

Door gebruik te maken van NOEplast structuurmatten krijgt elk betonoppervlak een individueel karakter. Of er nu gekozen wordt voor een van de meer dan 100 standaard structuren of dat de keuze valt op een zelf ontwikkelde structuur, het beton komt in ieder geval tot leven. Meer weten? Neem contact op met onze productspecialist.

b:ton juni 2006

Snelle installatie, schoner milieu

Vaals tevreden over prefab bergbezinkbassins

Rioolwater in Vaals wordt bij een stortbui niet langer geloosd op omliggende beken en ander oppervlaktewater, dankzij drie ondergrondse bergbezinkbassins. Dat houdt het milieu schoner. Door de prefab betonconstructie kon het systeem bovendien direct in gebruik worden genomen.DOOR MATHILDE VAN HULZEN. In de landelijke omgeving van het Limburgse Vaals doen drie ondergrondse

In Vaals zijn betonnen kokerelementen gebruikt die ter plekke in elkaar wor-

bergbezinkbassins onzichtbaar hun werk. “Boven de grond zie je alleen een

den geschoven. Dat vereiste flink graafwerk, maar daarna kunnen de bakken in

groen kastje staan,” zegt Noël van der Leij, rioleringsmedewerker bij de ge-

twee dagen worden gemonteerd. “Vooral om die reden hebben we voor prefab

meente Vaals.

profielen gekozen,” zegt Van der Leij. “Twee bassins liggen onder landbouwge-

Bergbezinkbassins bestaan uit aparte ondergrondse bassins of leidingen met

bied, dan is het belangrijk dat de aanleg zo min mogelijk tijd in beslag neemt.”

een grote inwendige diameter die deel uitmaken van het rioleringnetwerk. Bij

Prefab elementen hebben daarnaast als voordeel dat de fabrieksmatige pro-

noodweer kan daarin het overschot van de riolering tijdelijk worden geborgen.

ductie garant staat voor een constante, hoogwaardige kwaliteit.

“Voorheen zou dat surplus zonder meer worden gestort in openbaar water, maar de waterschappen hebben daar uit milieuoverwegingen een limiet voor

Gescheiden stelsels: Van der Leij verwacht dat de gemeente Vaals de ko-

gesteld,” legt Van der Leij uit. “Daarom vangen we dat water nu op in de bassins

mende jaren zal overstappen op een gescheiden stelsel voor rioolwater en

en storten het naderhand weer terug in het riool als dat weer leeg is.”

hemelwater. “Dat gaan we bijvoorbeeld doen bij groot onderhoud of vervanging van het huidige riool, of reconstructies van wegen of nieuwbouw. Maar in

Heftige regenbuien: De bassins hebben ieder een inhoud van 2500, 1200 en

principe kunnen we met de huidige bassins honderd jaar vooruit.”

1500 kuub. “Veel ja, maar we verwachten in de toekomst weliswaar minder frequente, maar tegelijkertijd heftigere regenbuien,” verklaart Van der Leij. Boven-



Bergbezinkbassins gemeente Vaals

dien wordt regenwater vaak snel naar het riool afgevoerd, tenzij een bestrating



Bestek:

Grontmij

bijvoorbeeld met waterpasserende betonstraatstenen of betontegels wordt



Hoofdaannemer:

Heijmans

toegepast of men met wadi’s werkt. “Op basis van die regenverwachtin kun je



Bergbezinkbak:

De Hamer

uitrekenen hoeveel je nog mag overstorten en wat je zelf moet opvangen.”

Pompinstallatie:

ABS Pompen

47

b:ton juni 2006

Een kunstmatige beek als levensader door de veelbesproken wijk Roombeek in Enschede. De gemeente investeert in toekomstgerichte stedenbouw en slaat een zwarte bladzijde in de geschiedenis om. Het leven gaat verder. Met de symboliek van ‘levend’ water, dankzij de reliëfbodem in de prefab betonconstructie van de beek. DOOR PAUL ENGELS.

Herstel en eerherstel in Roombeek 48

b:ton juni 2006

Na de vuurwerkramp wachtte Enschede een meervoudige opgave. De plannen voor de grootste binnenstedelijke VINEX-locatie van Nederland lagen klaar. De ramp zorgde voor bespoediging en uitbreiding van de woningbouw tot ruim 1.500 woningen. Gecompleteerd met algemene voorzieningen als scholen, winkels, verenigingsgebouw, museum, parkeergarage en drie parken voor verpozen en spelen. Herstel van de verwoeste woningen, opgenomen in een nieuwe stedelijke context. Want Roombeek wordt volgens het stedenbouwkundige plan van Pi de Bruijn van de Architecten Cie. uit Amsterdam een gevarieerde wijk voor wonen, werken en recreëren, met veel groen en water. Maar de oorspronkelijke Roombeek – naamgever van de wijk – was compleet ‘verduikerd’. Verwenen uit het wijkbeeld. Tijd voor eerherstel van de beek, vond ook de gemeente. Martin Bemelmans, projectleider fysiek projectbureau Roombeek: “Op een moderne manier wel te verstaan. Een waterloop die door de hele nieuwbouwwijk gaat lopen als een soort levensader. Gekozen is voor een strakke prefab betonconstructie waarin slechts enkele centimeters water stroomt. Door de prefab betonelementen te voorzien van een reliëfbodem, krijg je een heel mooi effect van stromend, levend water, ondanks de geringe diepte. Want de beek moest doorwaadbaar en veilig worden; ideaal voor de spelende jeugd. Daarom zijn er ook grote steenformaties als staptegels in gelegd.”

Afstemming waterbeheer: De beek is onderdeel van doordacht waterbeheer in de wijk. De watergang wordt gevoed door de Roombeek, maar eveneens door het schone hemelwater. Dit wordt in de hele wijk opgevangen en indien nodig tijdelijk geborgen in daarvoor bestemde bassins, waarna het tevens voor de watergang wordt benut. Het systeem is zodanig op elkaar afgestemd dat bij piekbelasting de tijdelijke bergingscapaciteit wordt aangesproken en niet alles in de watergang terechtkomt. Bovendien is ook in de betonconstructie een overloop aangebracht, zodat het waterniveau niet te hoog kan komen. Om het waterpeil goed te reguleren zijn roestvrijstalen messen ingestort, waarmee een gelijkmatige inlaat wordt gewaarborgd, zodat steeds 30 liter water per seconde wordt ingelaten. Voorts zijn met behulp van betonnen rioleringsbuizen omloopvoorzieningen parallel aan de watergang aangelegd. Een pomp kan ook water terugpompen naar hogere inlaatniveaus.

“Door de prefab betonelementen te voorzien van een reliëfbodem, krijg je een heel mooi effect van stromend, levend water, ondanks de geringe diepte.”

49

b:ton juni 2006

BAS b.v. Instituut voor Betontechnologie, Advies en Schade-expertise

Concrete Solutions

x x x

Verificatieonderzoek Materiaalkundig en chemisch onderzoek Partijkeuring

Procescontrole x x x

Onderzoek Schade-analyse Hersteladvies

Betonschade x x x

Civiele projecten Betonfabrieken en –centrales Detachering

Onderzoek in situ x x x

Kwaliteitsbegeleiding Metingen en proefnemingen Kalibraties Mobiele laboratoria

x x x

Zelfverdichtend beton Staalvezelbeton Hoge Sterkte Beton

Onderzoek en Ontwikkeling

Correspondentie BAS b.v. Postbus 5054, 5800 GB Venray Laboratorium Keizersveld 38, 5803 AN Venray tel: +31 (0)478-587926 Fax: +31 (0)478-511141 E-mail: [email protected] www.basbv.com

50

b:ton juni 2006

Bemelmans: “Tot nu is een paar honderd meter van het tracé gerealiseerd. Dit

Het was overigens voor fabrikant Romein Beton uit Dodewaard een uitdagende

deel is qua realisatie naar voren getrokken, omdat wij in mei 2005 de herden-

opgave, mede door de tijdsdruk. Dat gold ook voor hoofdaannemer KWS. Er

king hadden, vijf jaar na de ramp. Er is alles op alles gezet om de watergang,

waren feitelijk maar twee maanden om het hele werk uit te voeren. Martin

ingebed in een fraaie bestrating van natuursteen met bijpassend straatmeu-

Bemelmans: “Door de koppen bij elkaar te steken en in bouwteamverband te

bilair, klaar te hebben. Bovendien kon dit gedeelte dan ook model staan voor

opereren, konden wij deze klus klaren. Twee dagen voor de herdenking was al-

wat de bewoners mogen verwachten. Zoals gezegd ‘slingert’ de beek straks

les gereed. Er is als gevolg van de tijdsdruk echter geen afbreuk gedaan aan de

door de hele wijk, variërend in breedte van een maximaal 20 meter tot 1 meter

kwaliteit. Beekconstructie en bestrating liggen er perfect bij. Ze functioneren

daar waar hij onder een doorgaande weg duikt en richting Van Heek park loopt,

ook zoals landschapsarchitect Buro Sant en Co uit Den Haag het heeft bedoeld.

waar de beek op open water uitkomt.”

Het is een plek voor ouderen om lekker te zitten en voor de jeugd om fijn te spelen. En de beek geeft extra allure aan de wijk, die toch al wordt gekenmerkt

Voordeel van prefab beton: De toegepaste prefab betonelementen voor

door een hoogwaardige invulling. Wij zijn nu zes jaar op weg met Roombeek en

de eerste fase bestrijken de volle breedte van de beek, ter plekke verlopend van

het is een zeer geliefde wijk om te wonen. Ook de toekomstige ontwikkelingen

8 via 6 naar 4 meter breed, met een vaste maat van 2,70 m in de lengterichting

in de komende twee jaar, onder andere op het Grolsch-terrein, worden aantrek-

van de beek. De naden zijn met rubberprofielen gedicht en aan de bovenzijde

kelijk. Daar zorgt supervisor Pi de Bruijn samen met de gemeente voor. Room-

afgekit in de betonkleur. “Je ziet niets van die naden. Het is echt een doorlopen-

beek in Enschede vertelt een compleet ander verhaal dan zes jaar geleden.”

de constructie. Ook de ribbels zijn prachtig, mede dankzij de keuze voor prefab beton. Dan komt het toch allemaal wat fraaier en strakker uit de mal.”

51

b:ton juni 2006

publicaties:

Vijftig jaargangen Cement De stelregel is dat heden en toekomst worden gebouwd op het verleden. Met dit in het achterhoofd wordt regelmatig teruggegrepen op eerdere uitgaven van het vakblad Cement. Om dit teruggrijpen te vergemakkelijken én te completeren zijn onder de titel ‘Cement ontsloten’ 50 jaargangen op 12 cd’s gezet. Alle artikelen tussen 1949 en 1998 zijn moeiteloos terug te vinden. De artikelen uit de jaargangen tot en met 2004 zijn als pdf-bestand te downloaden. De serie cd´s is te bestellen voor € 59,95 en als netwerkversie voor € 200,-. Voor het downloaden van artikelen is een strippenkaart ontwikkeld. Meer informatie is op te vragen via [email protected]

Beeld Schoon Beton inspireert In de ontwerp- en

Dit boek is nu eens niet opgezet vanuit de techniek, maar vanuit het beeld;

bouwpraktijk is be-

voorts is het beeld vertaald naar de techniek. Het doel van deze uitgave is niet

hoefte aan benoe-

alleen ‘inspireren’, maar ook het kweken van begrip voor het materiaal beton.

ming en specificatie

Daarom biedt dit boek ook praktijkgerichte informatie over de techniek en het

van schoon beton.

uitvoeringsproces van schoon beton, zowel voor prefab als voor in het werk

Een eenduidige spe-

gestort beton. Met deze aanpak slaat het boek een brug tussen de denkwe-

cificatie is immers

reld en taal van de ontwerpers en die van de bouwers/producenten. Door de

de basis voor goede

communicatie tussen ontwerpers en uitvoerende partijen te verbeteren zal de

afspraken en kwali-

kwaliteit van het eindresultaat ook worden verbeterd. Als extra is een CD-ROM

teitsbeheersing. Om

opgenomen met referentiebeelden die voor presentaties vrij zijn te gebruiken.

aan deze behoefte tegemoet te komen, verscheen in 2004 CUR-Aanbeveling 100 ‘Schoon beton’.

De auteurs zijn afkomstig uit de betonindustrie en van ingenieursbureaus. De

Hierin zijn aanbevelingen gedaan voor specificatie en beoordeling van schoon

diverse bijdragen zijn tot één geheel gesmeed door Ine ter Borch, die zelf als

beton. Wat nog ontbrak was een inspirerend overzicht van de esthetische mo-

auteur regelmatig in de architectuurvakbladen publiceert, met artikelen op het

gelijkheden in schoon beton, gericht op de architect en zijn opdrachtgever,

snijvlak tussen architectuur en techniek. Het boek is te bestellen bij ENCI Media,

met beeldmateriaal dat het beton laat spreken. Met het boek ‘Beeld Schoon

[email protected], prijs: € 34,50.

Beton’ willen de uitgevers die leemte vullen met een inspirerend overzicht in beeldvorm van sferen en expressies.

Prefab betonnen trappen en het Bouwbesluit Het Bouwbesluit 2003 en de wijzigingen per 1 september 2005 hebben hun invloed gehad op de toepassing van trappen. Het Bouwbesluit maakt bij nieuwbouw voor de afmetingen van een trap een onderscheid in een trap voor een woonfunctie en een trap voor andere functies. De eisen qua afmetingen en de directe en indirecte eisen aan trappen zijn beknopt weergegeven in een website-artikel over prefab betonnen trappen en het Bouwbesluit. De publicatie is te vinden op www.VeBo.nl

52

b:ton juni 2006

Alles over bestratingen op Straategie.nl

Kansen voor prefab in GWW Prefab bouwen biedt grote voordelen, zoals een korte realisatietijd, efficiënt materiaalgebruik, een optimale kwaliteitsbeheersing, een uitgekiende logistiek en financiële aantrekkelijkheid. In de woning- en utiliteitsbouw is prefab bouwen dan ook aan de orde van de dag. Voor de GWW geldt dit minder, zeker voor

De fabrikanten van betonnen bestratingsproducten hebben het magazine,

lijninfrastructuur zoals wegen, spoorwegen en

de website en de brancheactiviteiten synergetisch gebundeld onder de naam

vliegvelden. CROW heeft de mogelijkheden

Straategie. De landschapsarchitect, stedenbouwer, opdrachtgever, ontwik-

voor toepassing in deze sector in twee uitgaven

kelaar, aannemer, civiel-technicus en student kunnen dankzij Straategie een-

beschreven.

voudig inzicht krijgen in alle aspecten die gelden voor een fraaie en verantwoorde bestrating, van materiaalkeuze tot verwerking en van techniek tot

Het inzicht dat mobiliteit cruciaal is voor de economische ontwikkeling, heeft

referentieprojecten. De website www.straategie.nl is inhoudelijk uitgebreid,

de vraag naar slimme, snelle en duurzame oplossingen voor lijninfrastructuur

overzichtelijk ingedeeld en nodigt uit tot interactieve kennisuitwisseling.

versterkt. Ook de ontwikkeling van prefab bouwwijzen heeft hierdoor een im-

Met name de introductie van een open projectenbibliotheek, waar iedereen

puls gekregen. Het infoblad ‘Perspectieven voor prefab lijninfrastructuur’ (arti-

informatie en inspiratie kan opdoen, nodigt tot bezoeken uit. Het magazine

kelnummer 962, € 5,-, www.crow.nl/shop) gaat in op de achtergronden en de

Straategie is vernieuwd en gaat inhoudelijk in op actuele vraagstukken met

mogelijkheden van prefab lijninfrastructuur en belicht enkele veelbelovende

betrekking tot de inrichting van de openbare ruimte. Het zal regelmatig wor-

voorbeelden. CROW-rapport 05-05 ‘Innovatieve prefab toepassingen in de lijn-

den voorzien van een speciaal technisch katern. Het magazine wordt drie

infrastructuur’ gaat dieper in op de achtergronden en mogelijke toepassing

keer per jaar in een oplage van ruim 10.000 adressen gratis verspreid. Elke

van prefab in de lijninfrastructuur. Dit kan gratis van de CROW-website worden

geïnteresseerde kan zich via de website aanmelden voor toezending.

gedownload (www.crow.nl).

Ondersteuning van breedplaatvloeren De ondersteuningsconstructie van breed-

De besparingsmogelijkheden, aanpak via integrale benadering en uitwerking

plaatvloeren kan efficiënter als een inte-

van de constructie zijn overzichtelijk gebundeld in een gratis brochure. In één

grale benadering wordt gekozen binnen

oogopslag ervaren alle partijen in het keuze- en uitvoeringsproces van breed-

het inkoop- en voorbereidingsproces. Op

plaatvloeren de optimalisatiemogelijkheden. Die liggen op het vlak van keuze

die manier kan men namelijk komen tot

van breedplaatvloeren, ondersteuning en arbeid. De geijkte situatie is dat offer-

bijvoorbeeld de optimale stempelafstand

tes voor breedplaatvloeren en ondersteuningsconstructies in het calculatie- en

en wijze van doorstempelen. Een totaal-

inkooptraject afzonderlijk worden aangevraagd. Men rekent - heel logisch – dan

oplossing van breedplaatvloeren en on-

naar zichzelf toe. Echter, door dit proces integraal te benaderen, blijkt het geza-

dersteuningsconstructie biedt voordelen.

menlijke resultaat gunstiger uit te pakken. Het zal aan de partijen zijn om die stap

Berekeningen hebben aangetoond dat dit

te zetten. De publicatie bewijst echter onomwonden dat er synergie te bereiken

voordeel al gauw tussen de 6 en 13% aan

is.

kosten scheelt in vergelijking met de gangbare, individuele aanpak. Dit blijkt uit een

De gratis brochure is aan te vragen bij onder andere STIPB, Woerden, e-mail

studie van VSB, VOBN en STIPB, Stichting Promotie Breedplaatvloeren, onder-

[email protected]. In een volgende uitgave van B:ton wordt dit onderwerp, inclusief

deel van de BFBN.

praktijkprojecten, uitvoerig belicht.

53

abus flyer

06-06-2006

14:02

Pagina 1

b:ton juni 2006

54

b:ton juni 2006

kort nieuws:

Snelle bouw met lichtgewicht prefab wandsysteem Het Porolite® Wandsysteem van Alvon Bouwsystemen B.V. bestaat

architect, terwijl de aannemer en projectontwikkelaar eenvoudig

uit een innovatief granulaat van keramische kleikorrels, zand en

kunnen voldoen aan individuele woonwensen. De tweezijdig vlakke

cement. Het wandsysteem is bedoeld voor dragende en niet dra-

wanden vereisen nauwelijks stukadoorswerk. Daarnaast kent Poro-

gende wanden, topgevels en gevelvullende elementen. Door het

lite® een zeer goede vochthuishouding, wat het woonklimaat ten

fabrieksmatig instorten van voorzieningen zoals elektraleidingen,

goede komt. Door de speciale samenstelling is het ook na plaatsing

spouwankers en het Σ-klik® montagekozijn kan sneller worden ge-

eenvoudig te frezen, boren en te spijkeren.

bouwd en vereenvoudigt het werk op de bouwplaats. De efficiënte fabricage volgens maatwerk biedt veel ontwerpvrijheid aan de

Lichtgewicht vuilmetselwerkblokken Toonaangevend producent van metsel-, straat- en tuinproducten MBI introduceert op de Europese markt

Stootvoegloos metselen

een reeks lichtgewicht vuilmetselwerkblokken. De

BIA-beton heeft tijdens de Bouwbeurs 2005 in Utrecht met succes

nieuwe blokken wegen bijna 20 procent minder dan

het BIA-ECO blok geïntroduceerd: een lichtgewicht betonblok dat

traditionele vuilmetselwerkblokken van grindbeton.

stootvoegloos te metselen is. De maatvastheid en profilering staan

Door het lichte gewicht kunnen de blokken tweehan-

borg voor de vereiste geluidsisolatie bij het stootvoegloos verwer-

dig, arbeidsvriendelijker en efficiënter worden verwerkt. Bovendien zijn de blokken na het

ken. Twee duimgaten aan de bovenzijde van elk blok zorgen voor

metselen eenvoudiger te bewerken.

een arbeidsvriendelijke verwerking. Bovendien is het blok door de nieuwe toeslagstof zeer goed spijkerbaar, te boren, te knippen en

De blokken met een afmeting van 290x100x190 mm hebben een gewicht van slechts 9,5

te frezen en behoudt het desondanks zijn sterkte. De prijs/kwali-

kg. Tevens zijn leverbaar de formaten 290x150x190 mm en 325x100x240 mm met een ge-

teitsverhouding kan zich meten met alle traditionele gangbare

wicht van respectievelijk 11,7 en 12,1 kg. De vuilmetselwerkblokken met een druksterkte

systemen. Het toepassingsgebied betreft binnenspouwbladen,

van 15 N/mm2 staan veelal op voorraad en zijn daardoor snel leverbaar. Verder worden de

dragende en niet dragende ‘vuilwerk’ scheidingswanden. Uiteraard

blokken geleverd met CE markering en met KOMO® attest met productcertificaat.

wordt dit product onder certificaat geleverd.

Ondergronds afvalsysteem Met het Velin-afvalsysteem van Betonindustrie De Hamer wordt afval in recreatiegebieden onder de grond verzameld en opgeslagen. Door de relatief grote diepte ligt de opslagcapaciteit hoog. Dat leidt tot aanzienlijke kostenbesparingen. De constante, koele omstandigheden ondergronds voorkomen luchtjes en trekken geen wespen aan. Andere dieren zoals ratten of vogels kunnen het afval niet bereiken. De Velin is daarnaast bijzonder vandalismebestendig en zelfs bestand tegen extreem zwaar vuurwerk. De veilig vormgegeven inwerpzuil kan eenvoudig worden vervangen. Bovendien kunnen hele vuilniszakken of andere grote voorwerpen niet worden ingeworpen, waardoor afvaltoerisme drastisch vermindert. Met Velin uitgeruste recreatiegebieden ogen schoner en blijven daardoor schoner. Bovendien voegt de Velin een aantrekkelijk herkenningspunt toe aan de omgeving. De inwerpzuil kan in afwijkende kleuren of opdrukken worden geleverd.

55

b:ton juni 2006

POMPBAAR LICHTBETON

Nieuw ARGEX POMPMIX Pompbaar stortklaar beton met Argex kleikorrels! Argex Pompmix L (LC 12/13 — D 1.4 & LC 16/18 — D 1.6) Argex Pompmix S (LC 30/33 en 35/38 — D 1.8 & LC 40/44 — D 2.0) Meer weten? Bel nu +31 182 698 225

Argex NV

56

Tel +31 182 698 225 Fax +31 182 698 750 [email protected]

b:ton juni 2006

Natuursteen look voor prefab betonplaten Prefab beton vloerplaten met een bijzondere deklaag lenen zich uitstekend voor de inrichting van openbare ruimten. Wernink Beton B.V. (onderdeel van de Struyk Verwo Groep) levert nu naast de bekende vloer- en figuratieplaten ook vloerplaten die elke gewenste kleur kunnen krijgen. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om motieven of figuratie in het oppervlak te verwerken. Zo kan een zwarte plaat van een cobblestone motief worden voorzien (zie foto’s). Maar ook ieder denkbaar reliëf of foto’s kunnen op de platen worden afgedrukt. Dit nieuwe product combineert het uiterlijk van natuursteen met de voordelen van prefab betonplaten. Voor architecten, ontwerpers en overige opdrachtgevers een uitdaging om met nog meer diversiteit het straatbeeld in te richten.

Nieuwe lijn in Glazuron als eerste professionele dakpan DUBOKEUR® sierbestrating gecertificeerd De Glazuron betondakpan van Lafarge Dakproducten B.V. is vanuit milieu- en gezondheidsoogpunt als beste dubokeuze beoordeeld in de toepassing dakbedekking hellend dak. Het NIBE Research (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie) heeft aan deze betondakpan als eerste het certificaat DUBOKEUR® toegekend. Het DUBOKEUR® stelt eisen aan de productie voor wat betreft emissies, ergonomie, veiligheid, uitputting van grondstoffen, landgebruik, afval en transport. De Glazuron betondakpan heeft een beter milieuprofiel dan alle andere beschikbare dakbedekkingmaterialen. Bovendien is de dakpan onderhoudsarm en duurzaam, met een gegarandeerde levensduur van dertig jaar. De collectie bestaat uit de modellen Sneldek en Neroma en is leverbaar in diverse kleuren.

Excluton lanceert dit seizoen een serie nieuwe producten: Classic Stones. Classic Stones zijn uitermate geschikt voor de gebruikelijke verwerking in terrassen en inritten, maar bieden ook veel voordeel bij professionele bestrating. Kijkt u maar eens naar de strakke, grote formaten zonder facet. Die zijn ideaal voor het bestraten van parkeervakken of voor winkelstraten, omdat winkelwagentjes niet blijven hangen. Zwaar transport is evenmin een probleem. De nieuwe productlijn is beschikbaar in de kleuren zwart, antiek grijs, rood/zwart en donkerpaars en verkrijgbaar in waalformaat 20x5x8cm, dikformaat 21x6,8x8cm, 14x14x8cm, 21x14x8cm, 21x21x8cm, 21x42x8cm, 42x42x8cm en 31,5x21x8cm. De stenen komen in een getrommelde en ongetrommelde uitvoering, beide zonder facet.

57

b:ton juni 2006

unieke verbintenis NormTEQ heeft met het Heli systeem een zeer unieke techniek ontwikkeld die is toegepast voor een innovatieve verankering van prefab betonelementen, buis Ø 45 uitw.; t=1,5mm

zoals balkons, galerijplaten, gevelbeplating, luifels etc. Het grootste

schuimomhulling t.p.v. streng

voordeel van het Heli systeem is dat architecten hierdoor meer ingestort anker: ankerplaat 120x80x20 + persmof Ø30x60

achteraf aangebracht anker: ankerplaat 120x80x20 + M30

3Ø10 (o)

ontwerpvrijheid hebben en allerhande prefab elementen aan hun gebouw kunnen toevoegen. Ze kunnen zelfs exoten in

sparing 120x250 inw.

vormgeving bedenken, die nog steeds eenvoudig gemonteerd kunnen worden. In een stadium dat de bouwer uitkomt. Dat is hét grote voordeel voor de bouwer. Met dit systeem hrsp Ø12 2 per sparing

worden ruwbouw en montage losgekoppeld.

3Ø10 (o)

monostreng Ø15,7 FeP1860 staalplaat 1 staalplaat 2 grout b=240mm; h=d; sterkteklasse K70; volgens opgave fabrikant staalplaat 3

Normteq - Spinelstraat 45 - 77554 TW Hengelo T. 074-2505737 - [email protected] - www.normteq.nl 6005458 NORMTEQ Adv. BTON.indd 1

6/9/06 2:19:33 PM

colofon: BFBN

J. C. Kroon

Advertentie exploitatie:

Postbus 194

ir. A. P. Pielkenrood

Volcano, Postbus 6000

3440 AD Woerden

A. J. Veenstra

4780 LA Moerdijk

tel:  0348 484484

tel: 0168 381 900, fax: 0168 380 386

fax: 0348 484450

Aan B:ton werkten mee:

e-mail: [email protected]

Auteurs: Mathilde van Hulzen,

Fotografie/illustraties:

internet: www.bfbn.nl

Paul Engels, Frans Bos, Mari van

Projectbureau Roombeek, Enschede

Lieshout, Jaap Huisman

Zwarts & Jansma Arcitecten, Amsterdam

Secretariaat:

 

(Liesbeth Boeter/Viktor Maas/Gert van Breedam)

BFBN, drs. J.M. van der Wurf

Uitgever:

Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud BV, Schaghen

Volcano, Postbus 6000

Gemeente Kerkrade (Sander Schrijen)

Hoofdredactie: Paul Engels

4780 LA Moerdijk

West 8, Rotterdam

 

tel: 0168 381 900, fax: 0168 380 386

Bokx Vastgoed Ontwikkeling, Vlaardingen

Redactie: Volcano en BFBN

Bladmanager: Kostas Sfirtsis

Bureau Sant en Co, Den Haag

Traffic: Ilona Kools

Henk Snaterse

Redactiecommissie:

58

Mario Elshout

ing. W. G. van der Garde

Concept/vormgeving & productie:

ir. N. J. P. Fassaert

Volcano, Victor de Zeeuw,

drs. ing. B. J. W. M van Melick

Paul Hendriks, Joost van Es,

J. Hoeben

Ilona Kools

mevr. H. de Kruijf

Joop Gijsbers




  
   ',)#*0
),1-/#,
#,
+#,0#,
#,
*##$%# '#"
#,
2'1"%#,"#
-+%#3',%
-+
',
1#
4#/)#,
'#1
%#0!&')1
3--/
14'($#*/0
#,
#%',,#/0
#1
3/%1
-+
0.#!'*#
3/"'%&#"#,
3#/,2$1
#,
./1#
)#,,'0
'10+
&##$1
+#1
&/
0.#!'*'0+#
##,
#*,% /'()#
'("/%#
%#*#3#/"
,
"#
-24
#,
/#*'01'# 3,
011'-,
#1/'5*,
3,
"#
,"01"/'*
-)
3--/
"#
1-#)-+01
*'(3#,
4#
!/#1'#3#
-.*-00',%#,
3',"#,
3--/
',$/01/2!12/#*#
./- *#+#, --/
-.%/!&1%#3#/0
-3#/*
',


*,"
**01
#"+
,$/
#,
'10+
&# #,
"#
)#,,'0 #,
#/3/',%
-+
6-4#*
)*#',#
%/-1#
#,
!-+.*#5# ./-(#!1#,
2'1
1#

3-#/#,

',%4"#


 


'#24#%#', -01 20
 

 

'#24#%#',

#*#$--,
 



 5
 



 +'*
',$-',$/ **01,#"+,* ,1#/,#1
444',$/ **01,#"+,*

Wat neemt de belasting op? Laat het HD-systeem het werk doen.

W

ie bouwt, moet veel zware elementen transporteren. Daarom heeft HALFEN-DEHA een nieuwe generatie HD-transportankers ontwikkeld: meer veiligheid en zekerheid en minder types. Meer veiligheid door een vaste schakel van slijtvast staal.

DEMU stelt als 1e producent/leverancier van vooraf aangebrachte boutankers kosteloos haar rekenprogramma volgens CUR 25 ter beschikking! P.S. Óók te downloaden van onze website!

Constructief verankerd ... met DEMU

De HD-adapter biedt de mogelijkheid om een HD-anker met een DEHA universeelhaak te combineren.

Meer informatie Inbouw van de dataclip met kleurcode biedt de gebruiker informatie over diameter en belastingklasse. Betere bescherming De geïntegreerde hulsbescherming voorkomt indringen van vuil en vocht. Meer toepassingsmogelijkheden Het nieuwe HD-ankersysteem is compact. Door de kleine afmetingen zijn ze eenvoudig in te bouwen, zoals bij dunwandige prefab betonelementen.

De betonbevestigers van DEMU zijn zonder meer een begrip. Neem nu de bekende en erkende boutof staafankers. Die zijn er in tal van uitvoeringen en afmetingen. Steevast direct uit voorraad leverbaar.

Veelzijdigheid Eén systeem met veel oplossingen. Het nieuwe HD-anker dekt alle denkbare hijscombinaties af voor belastingen van 1,3 tot 15,0 ton.

Bovendien zijn ze door onafhankelijke instanties door en door getest. En meer dan akkoord bevonden. Als het om constructieve verankeringen gaat, is het dus niet zo gek dat in de bouw steeds te horen is:

Veel argumenten met één resultaat: HALFEN-DEHA biedt veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency voor u en uw collega’s.

‘t is vast van DEMU.

Het nieuwe HD anker met hulsbescherming en geïntegreerde dataclip dekt met 8 belastingklassen 15,0 ton belasting af. DEMU Metaalindustrie B.V. Halfen b.v. · Postbus 3 · NL-7468 ZG Enter Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl

Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht Tel. (030) 241 24 21, Fax 241 44 69 E-mail; [email protected] Internet; www.demu.nl