WHIPLASH MAGAZINE
Uitdaging:
Hoe vind je
ontspanning en rust
Harry: ‘Haal eruit wat erin zit!’
Pijn zichtbaar? Sticker tegen extra nekklachten
HÉT WHIPLASH LIJFBLAD 23e jaargang | nummer 3 | december 2011
advertentie
Whiplash en onbegrepen! de Juricon Adviesgroep gespecialiseerd in Sociaal Verzekeringsrecht (WAZ, WAO, WW), Sociale Voorzieningen (WVG en Pgb) en reïntegratie (REA). Bezwaar-, beroeps- en hoger beroepszaken en praktische reïntegratie. Landelijk werkend. Roel Beukema - ASSEN - tel. 0592 - 405336
M Line Athletic Pillow
Verklein de kans op een whiplash!
®
hoofdkussen dat uw slaaphouding corrigeert is het eerste
De SmartRest De veilige én comfortabele oplossing
Uitholling Schouderuitsparing Nekgleuf Ooruitsparing Universele slaapzijde
Verkleint de afstand tussen hoofd en hoofdsteun… …en verkleint daarmee de kans op een whiplash* (* vastgesteld door erkend Nederlands instituut)
“Euro NCAP whiplash test: 80% van de geteste autostoelen voldoet niet” (Euro NCAP, 2008)
Heeft u last van nek- of rugklachten of wilt u gewoon uw slaap-houding verbeteren en zo het maximale uit de nacht halen? Kies nu voor het revolutionaire M Line Athletic Pillow! Dit unieke kussen is getest onder een panel whiplashpatiënten en 80% van deze groep gaf aan dat het Athletic Pillow heeft geholpen bij het verbeteren van hun nachtrust.
www.mline.nl
WSN-aanbieding, nu slechts
€ 20,- *
Bestellen gaat eenvoudig via onze webshop op www.smartrest.nl. Vraag de kortingscode op bij de Whiplash Stichting Nederland via
[email protected] * excl. verzendkosten
Voorwoord
WSN in beweging Afgelopen periode hebben we hard gewerkt om na te gaan hoe we moeten omgaan met de bezuinigingen die ons de komende jaren staan te wachten. Zoals zoveel andere patiëntenorganisaties zullen we binnen de Whiplash Stichting Nederland er in de komende jaren rekening moeten houden dat we op kantoor met minder (betaald) personeel en meer vrijwilligers het werk gaan verrichten. Voor ons als bestuur betekent het dat we meer uitvoerende taken gaan verrichten en hier en daar werk gaan overnemen van onze vaste krachten. Daarnaast zullen we op zoek moeten gaan naar goedkopere huisvesting, als ons huurcontract de komende tijd gaat aflopen. Ik vind het nog steeds onbegrijpelijk dat onze overheid zo drastisch wil bezuinigen in de subsidiestroom naar patiëntenorganisaties met veel toegevoegde waarde, mede vanwege de inzet van veel vrijwilligers. Maar ik heb gelukkig ook goed nieuws te melden. Inmiddels hebben zich een paar mensen aangemeld voor de vacatures binnen het bestuur van de WSN. Allereerst een bestuurslid PR en Voorlichting, Herman Kalfsterman, die als vader van een whiplashpatiënt zijn energie deels wilt inzetten voor de WSN. Hij is gepokt en gemazeld in de wereld van marketing en communicatie en heeft inmiddels laten zien dat hij ons goed kan ondersteunen in de komende moeilijke tijd. Samen met onze Daniëlle van Eden heeft hij een voorzet gemaakt voor een veranderings- en communicatietraject, dat we de komende jaren kunnen uitrollen binnen de WSN. Ook is er hiervoor een mooie naam bedacht ‘WSN in beweging’. Kort daarna heeft Wim Lorjé zich aangemeld als nieuwe penningmeester om de taken van Dirk van der Graaf over te nemen. Ook Wim, die geen whiplashpatiënt is maar via zijn werk in het verleden te maken heeft gehad met whiplashpatiënten, heeft al laten zien dat hij zijn handen uit de mouwen kan steken. Wim gaat zich ondermeer richten op het werven van nieuwe additionele fondsen zodat er op termijn wat meer evenwicht komt in de financiën van de WSN. Op dit moment staat er nog een vacature uit voor een bestuurssecretaris. Hopelijk kunnen we die vacature binnenkort invullen, zodat we als bestuur onze energie kunnen inzetten op het veranderings- en communicatieproject ‘WSN in Beweging’. Tot slot: willen we onze subsidie van VWS de komende jaren behouden, dan is een van de eisen van VWS dat we de contributie/donatie verhogen naar minimaal 25 euro per jaar. Gezien dit gegeven heeft het bestuur besloten de contributie te verhogen naar 25 euro (automatische incasso) en naar 30 euro (acceptgirokaart). Voor hen die het nog niet weten, diverse verzekeraars vergoeden deze contributie via hun aanvullende verzekering of is deze te claimen als onderdeel van de letselschade. Mocht een van u ideeën of suggesties hebben die ons kunnen helpen in de komende tijd, mail mij via
[email protected]. Louk de Both, voorzitter
[email protected]
1
Nieuw in het bestuur... Wim Lorjé
Herman Kalfsterman
Sinds september ben ik
58, Getrouwd, 3 kinderen,
de nieuwe penning-
sinds 1 september
meester van de Whiplash
portefeuillehouder
Stichting Nederland.
voorlichting en PR
Ik stel me hierbij aan u
in het bestuur.
voor. Ik ben 60 jaar,
Vanuit mijn vakgebied,
getrouwd en vader van
communicatie en PR,
twee volwassen dochters
wil ik graag een bijdrage
en trotse opa van een
leveren aan alles waar
kleindochter van 3 jaar.
de WSN voor staat.
Ik heb een zelfstandig belastingadvies- en admini-
Maar… waarom instappen in een bestuursfunctie van
stratiekantoor voor particulieren, kleine zelfstandigen,
een patiëntenvereniging op het moment dat de overheid
ZZP’ers en het midden- en kleinbedrijf.
minder financiert, er meer wordt gevraagd van minder
Eerder was ik als consultant/trainer actief in verande-
personeel en vrijwilligers, ook bestuursleden, en de
ringsprocessen binnen organisaties, was ik raadslid,
discussie over whiplash nog wel een duwtje in de
en tenslotte wethouder van de gemeente Wijdemeren.
goede richting kan gebruiken? Juist daarom!
Noch ikzelf, noch iemand in mijn directe omgeving heeft
Maar vooral omdat mijn dochter sinds anderhalf jaar
met whiplash te maken gehad. Wel heb ik als NLP1
een whiplash heeft door een skiongeval. Ondanks dat
trainer/coach mensen met een whiplash begeleid. Met
wil ze per se haar studie afmaken. Dat vraagt de nodige
behulp van technieken in NLP leren mensen om op een
aanpassingen aan haar studieprogramma. Gelukkig
andere wijze met hun mogelijkheden en beperkingen
ondervindt ze op de Hogeschool Utrecht alle begrip en
om te gaan. Een van de stellingen van NLP is: ‘je kunt
mogelijke medewerking. Was dat overal maar zo!
de wind niet veranderen, maar je bepaalt wel hoe je zeilen staan’.
En om dit, stapje voor stapje, samen met alle groeperingen binnen de WSN te realiseren, heb ik me
Waarom ik koos voor de WSN? Omdat ik het leuk vind
aangemeld als bestuurslid.
om maatschappelijk actief te zijn en te werken met mensen. Maar ook omdat de WSN de komende tijd voor grote veranderingen staat: hoe kun je met minder inkomsten toch een goede of liefst nog betere service bieden als patiëntenorganisatie? Dat is een uitdaging die mij aanspreekt. Ik hoop u spoedig te ontmoeten!
2
1 Neurolinguïstisch programmeren (NLP) is een methodiek voor training, coaching en communicatieverbetering.
Inhoud BOEIENDE ERVARINGEN Ontspannen door het leven gaan ............................................. 4 Sticker tegen extra nekklachten ............................................. 21 Harry mede dankzij ‘Vroege Interventie’ weer volledig aan de slag........................................................ 24
INFORMATIEF Recensie ‘De waan en waarde van de tijd’............................... 6 Slaap-waakstoornissen bij het chronisch whiplashsyndroom . 7 Folder ‘Hersenen en slaap’....................................................... 11 Yoga: hulp bij ontspanning....................................................... 12 Internationaal Whiplashtrauma congres 2011 ....................... 18 Profijt van een vroege link tussen arbeid en revalidatie ...... 22
21
COLUMNS Louk de Both WSN in beweging............................................... 1 Henk Brejaart Echte Goulash................................................... 27
EN MEER... Braintrainers.............................................................................. Forum www.whiplashstichting.nl/patientencommunity....... Prikbord .................................................................................... Contact / colofon .....................................................................
18
7
11 14 16 29
Thema: rust en ontspanning
Ontspannen door het leven gaan In gesprek met Mirjam van Zweeden
Mirjam van Zweeden is coach en workshopleider. In haar werk gebruikt ze expressievormen zoals muziek, toneel en tekenen, en de ervaringen Mirjam
met
haar
omschrijft
whiplash.
zichzelf
als
iemand met een grote levenslust. Ze doet graag activiteiten waardoor ze zowel in verbinding met zichzelf als met anderen staat, zoals zingen
Door Fleur van Leeuwen
in een koor. In 2009 schreef ze het boek: ‘De waan en waarde van
Een inspirerend gesprek over ontspanning vanuit Mirjam’s ervaring met whiplash en haar ervaring als coach.
4
de tijd, mijn zeven wensen’ (zie boekrecensie op pagina 6).
Fleur: Wat zou je ons over het thema ontspanning
Mirjam: Het was een omslagpunt om te ontdekken dat
willen vertellen?
de kwaliteit van mijn leven in elke druppel zit. Ik dacht
Mirjam: Ontspanning heeft met balans te maken. We
als ik mijn kinderen naar school bracht bijvoorbeeld:
zijn gewend onze batterij helemaal op te gebruiken. Het
‘dat gaat van mijn tijd af’. Nu denk ik: ‘wat een bizarre
liefst persen we het laatste restje energie eruit. Het is
gedachte’. Want van welke tijd gaat dat dan af? Alles
dan de kunst om in te schatten hoeveel je kunt en dan
wat je doet kan zinvol zijn. Dat is een enorme winst,
ruim van te voren te stoppen. Dan heb je nog reserve
want ik heb veel meer vrede in mijn leven. Ik beteken
over en kan je iets doen wat rust geeft. Een activiteit die
iets door te zijn wie ik op dit moment ben. Dat kan dus
je voedt en inspireert, zodat je weer oplaadt.
ook als ik lig of pijn heb. Als ik ruimte schep om te mogen zijn wie ik ben, geef ik de ander ook meer ruimte. Dan
Fleur: Wat houdt jou in balans?
heb ik minder verwachtingen naar de ander, waardoor
Mirjam: Een voorwaarde om me in balans te voelen,
het contact meer ontspannen is. Ook onverwachte
is een goede basisplek (een ordelijk huis met een
veranderingen ervaar ik anders. We hadden laatst een
bloemetje) en aandacht hebben voor mijn gezin en
lekke band met de auto. Het enorm gezellige gesprek
vriendinnen. Van daaruit kan ik creatieve dingen doen
in de garage was een leuk begin van de vakantie. Dan
of bezig zijn met mijn werk. Na mijn whiplash stel ik
merk je, er is niets verloren. Vroeger zou ik door zoiets
creatieve activiteiten, zoals schrijven en zingen, niet
uit mijn doen zijn geweest.
meer uit. Dat deed ik eerder wel. Zo blijf ik beter in evenwicht en heb meer plezier. Vaak blijkt het werk wat
Fleur: Deze quote in je boek sprak me aan:
ik daarna moet doen dan makkelijker te verlopen.
‘Het streven naar geluk in de toekomst is een illusie, omdat de bron van (on)geluk te vinden is in het nu’.
Fleur: Hoe ga je met je planning om als je
Wat heb je moeten loslaten om daar te komen?
een slechte dag hebt?
Mirjam: Ik heb overtuigingen moeten loslaten. Een over-
Mirjam: Als je het leven als een rivier ziet, bedenk
tuiging is een gedachte die richtlijn is voor je handelen,
je ook niet hoe die gaat stromen. Maar door mee te
bijvoorbeeld: ‘Ik moet iets bereiken’. Terwijl je elke dag
gaan, merk je welke kant het opgaat. Na de ervaring
al dingen bereikt, maar dat is niet ‘het grote bereiken’
van jaren te moeten liggen, is mijn planning niet meer
wat je in gedachten had. Want dan is de betekenis van je
heilig. Dat maakt het nu makkelijker om te laten zien
dag pas vervuld als je zoveel uur gewerkt hebt of zoveel
wie ik ben. De keuze is: ‘wil ik mezelf overeind houden
bladzijden hebt geschreven. Het hangt af van: Heb je
of mijn imago?’ Door als het nodig is los te laten, ga
met enige zelfdiscipline jezelf tot uitdrukking gebracht
ik mijn ritme beter voelen en mijn stroom volgen. In
vandaag? Maar net zo goed: Heb je gezien wat het leven
de praktijk betekent dat voor mij dat als ik moe word,
je vandaag gegeven heeft? Misschien werd je wel wakker
ik ga liggen.
en hoorde je de vogels zingen. Pijn en ‘niet kunnen’ leveren wel angst en strijd op. Dat onderken ik. Vandaar
Fleur: Welke impact heeft je ongeluk elf jaar
dat loslaten zo belangrijk is. En het gevoel dat als ik in
geleden op jouw leven gehad?
het hier en nu leef, ik ook juist mijn bestemming leef.
5
Thema: rust en ontspanning MIRJAM VAN ZWEEDEN DE WAAN EN WAARDE VAN DE TIJD Van Zweeden beschrijft thema’s die haar aan het hart gaan, zoals: authenticiteit, je hart volgen, in het nu leven en het maken van keuzes in je loopbaan. Op een verhalende manier beschrijft ze het proces van hoe ze na een whiplash kwaliteit van leven wil blijven ervaren. Ze neemt de lezer mee op het avontuur van zelfonderzoek door u vragen te stellen, tips en oefeningen te geven. Want in plaats van ‘de oude’ te worden, is haar uitdaging aan zichzelf en de lezer, om de nieuwe ik te worden. De sleutel daarvoor vindt ze in: niets forceren, luisteren naar je lichaam, voeling houden met je enthousiasme en je creativiteit. Een uitnodiging om stap voor stap je pad te zoeken vanuit het nu. De titel heeft te maken met haar credo: wees niet bang dat je tijd tekort zou komen, maar geef waarde aan je tijd door aandacht te geven en te genieten van wat het leven je wèl biedt. Gebruik je eigen talenten en herstel het contact met je eigen natuur en Ontspanningstips van Mirjam:
eigen ritme.
Laat je door je ritme leiden: en voel wanneer je ergens wel/geen energie voor hebt, op de dag
ISBN: 978 90 77408 62 9
of in de week.
Boekhandel en www.deboventoon.nl (€ 22,50)
Knip de dag in tweeën: door een duidelijke pauze creëer je rust en overzicht. Volg je stroom door: telkens in het moment te voelen wat de volgende stap kan zijn.
Mirjam samen met muziektherapeute Ria Veldhuizen
Dagje op dagje af en: plan na een actieve dag
van 3 t/m 7 februari 2012. Deze is speciaal voor
een rustdag in.
mensen die vaak moe zijn of klachten hebben na
Zie je angst onder ogen: dat je tekort komt in tijd,
whiplash. Zie: www.krokuscreatie.nl.
energie enz. Onderneem eens wat met anderen, i.p.v. praten. Leef in het nu en: geef aandacht aan wat nu waarde voor je heeft. Plan het weekend niet vol. Eén afspraak is ook goed.
6
De workshop ‘bij de tijd en in balans’ organiseert
Thema: rust en ontspanning
Slaap-waakstoornissen bij het chronisch whiplashsyndroom Door Dr. M.G. Smits, neuroloog
Als acute whiplashpatiënten slaapstoornissen krijgen is dat meestal een ongunstig prognostisch signaal: het
Inleiding
voorspelt een vertraagd herstel na een acuut whiplash
Dr. M.G. Smits heeft op woensdag 5 oktober 2011 een
trauma.
bijzonder interessante lezing gehouden voor de vrijwil-
De gevolgen van slaapstoornissen zijn ernstig: de
ligers van de Whiplash Stichting Nederland. Dr. Smits
levensverwachting is korter door het frequenter op-
is als neuroloog werkzaam in het Ziekenhuis Gelderse
treden van hart-vaat ziekten en kanker; bovendien
Vallei te Ede. Daar runt hij de Polikliniek voor Slaap-
zullen overdag meer (auto)ongevallen plaats vinden
Waak stoornissen en Chronobiologie (= biologische
als men niet goed uitgeslapen is. Slaapstoornissen bij
klok stoornissen). Hij is Nederlands topdeskundige
whiplashpatiënten kunnen dus als een ernstig pro-
op dit terrein. Hier volgt een samenvatting van zijn
bleem gezien worden, maar desondanks is het aantal
voordracht. Deze is geschreven door Dr. Leo M.G.
wetenschappelijke publicaties over ‘whiplash en slaap’
Geeraedts, met instemming van Dr. M.G. Smits.
zeer gering.
Slaapstoornissen bij chronische whiplashpatiënten
Architectuur van de normale slaap
Ongeveer 5 – 10% van de Nederlandse bevolking
Slaap is geen continu proces. Tijdens slapen treden
heeft slaapstoornissen. Bij chronische whiplashpatiën-
voortdurend veranderingen van de electrische activiteit
ten bedraagt dit percentage ongeveer 25%. Whiplash-
van de hersenen op. Op basis van deze veranderingen
patiënten hebben dus veel vaker slaapstoornissen.
onderscheidt men tijdens één nachtelijke slaap drie
Eén van die slaapstoornissen die zich bij chronische
verschillende slaaptoestanden: 1) diepe slaap, 2) REM
whiplashpatiënten kan voordoen, is het uitgestelde
slaap (Rapid Eye Movement slaap), en 3) luxe slaap.
slaapfase syndroom. Daardoor kan de slaper bijvoor-
Iedere slaaptoestand treedt enkele malen per nacht op.
beeld pas om één of twee uur ‘s morgens, of nog
1) Een nacht bevat ongeveer 3 perioden (soms 2, zie
later in de morgen in slaap vallen. De oorzaak van
hypnogram op pagina 8) van diepe slaap. Circa 15
deze aandoening is meestal een stoornis van de
– 25% van een nacht bestaat uit diepe slaap. Diepe
biologische klok, die het dag-nacht ritme van een reeks
slaap is nodig om bij te komen van de lichamelijke
lichaamsfuncties regelt. Eén van die functies is het
inspanningen en bevordert het recente geheugen.
slaap-waak ritme. Als de klok achterloopt, verschuift
Perioden van diepe slaap treden vooral in het begin
het slaap-waak ritme naar ‘achter’, waardoor de slaap
van de nacht op. Uren slaap vóór 24.00 uur tellen
later dan normaal intreedt. Hoeveel procent van
dubbel!
de chronische whiplashpatiënten last heeft van het uitgestelde slaapfase syndroom, is niet bekend.
2) REM slaap wordt gekenmerkt door snelle, onwillekeurige oogbewegingen. Dromen vindt vooral plaats 7
Thema: rust en ontspanning tijdens de REM slaap. Tijdens één slaap treden 4 tot
liggen ‘s nachts, 3) ‘s morgens te vroeg wakker worden
6 perioden van REM slaap op. Deze perioden gaan
en 4) snurken.
langer duren en worden intensiever naar het einde
1) oorzaken van laat inslapen/ lang wakker liggen voor
van de nacht toe. REM slaap is nodig om geestelijke
het inslapen zijn: te vroeg naar bed (bijvoorbeeld
inspanningen te verwerken. Vanuit REM slaap kan
t.g.v. vermoeidheid), restless legs (onrustige benen
men gemakkelijk ontwaken. Ongeveer 15 – 25% van
en drang om te bewegen), doormalen van gedachten,
een nachtelijke slaap bestaat uit REM slaap.
uitgestelde slaapfase syndroom (achterlopen van
3) Luxe slaap omvat 50 – 70% van een nachtelijke
de biologische klok);
slaap. Luxe slaap betreft de periode van wakker zijn
2) oorzaken van vaak of lang wakker liggen ‘s nachts
naar diepe slaap, en de periode van diepe slaap
zijn: (gemaskeerde) depressie; restless legs (onrus-
naar REM slaap. Luxe slaap heeft geen bekende
tige benen) en periodic leg movements (onwillekeu-
functie.
rige bewegingen van benen waardoor men wakker kan worden), primaire doorslaapstoornis (hersenprobleem) en secundaire doorslaapstoornis door hart- en/of long-aandoeningen, of door medicatie; 3) oorzaken van ‘s morgens te vroeg wakker worden zijn: oudere leeftijd, (gemaskeerde) depressie, primaire of secundaire doorslaapstoornissen (zie 2)), advanced sleep phase syndrome (defect van biologische klok die de slaap regelt); 4) oorzaak van snurken: slaap apneu syndroom.
Hypnogram
Slaap apneu syndroom
Registratie van de normale slaap (hypnogram) bij een jong
Treedt vooral op bij mensen die te dik zijn. Het gaat
volwassen persoon.
gepaard met hard snurken dat de slaap van de
Horizontaal: time (hours through night) = nachtelijke slaap uren
bedpartner verstoort. Tevens treden diverse malen
Verticaal: verschillende slaaptoestanden. Wake = wakker.
per nacht kortdurende ademstops (apneu’s) op. Deze
REM = perioden van REMslaap (zwarte blokken). Non-REM
zijn het gevolg van ontspanning van de keelspieren
sleep stage
waardoor de tong naar achter zakt en de luchtweg
I – IV: stadia van slaap zonder REM; I en II = lichte slaap;
blokkeert. Daardoor krijgen de hersenen te weinig
III en IV = diepe slaap.
zuurstof. De ademhaling stopt (apneu) gedurende 10 of meer seconden, waarna de ademhaling zich
Gestoorde slaap architectuur: slaap stoornissen
herstelt. Zo´n kortdurende pauze in de ademhaling
Slaapstoornissen betreffen te weinig slaap ‘s nachts.
kan zich meerdere malen per nacht voordoen.
Ze worden veroorzaakt door: 1) laat inslapen/ lang
Meestal wordt men op het einde van zo´n apneu met
wakker liggen voor het inslapen, 2) vaak of lang wakker
een verstikkingsgevoel wakker. Gevolg is dat men
8
‘s morgens onvoldoende is uitgerust en overdag ge-
een omgekeerd temperatuur ritme heeft. Haar hoogste
makkelijk in slaap valt. Een goede behandeling van het
lichaamstemperatuur wordt bereikt om 04.00 uur en
obstructieve slaap apneu syndroom is slapen met een
haar laagste tussen 16.00 – 18.00 uur. Normaliter is
CPAP-apparaat (Continue Positive Airway Pressure
dat precies omgekeerd.
apparaat) dat lucht naar binnen blaast waardoor de
Ook is bij deze patiënte de lichaamseigen melatonine
keelspieren uit elkaar gedrukt worden.
productie gedurende één dag gemeten. Normaliter wordt melatonine vooral ‘s nachts geproduceerd en is
Biologische klok stoornissen
de productie overdag heel laag. Bij de patiënte was
De centrale biologische klok die het dag-nacht ritme
het omgekeerde het geval: overdag was de melatonine
van het lichaam regelt, is gelegen in een groep zenuw-
productie bij patiënte vrij hoog en ‘s nachts heel laag.
cellen (nucleus suprachiasmaticus) in de hersenen.
Conclusie: patiënte heeft naast een omgekeerd 24
Deze cellen krijgen lichtprikkels uit het netvlies van
uurs temperatuur ritme, tevens een omgekeerd slaap-
de ogen en zijn via het sympathische (onwillekeurige)
waak ritme. Met andere woorden haar biologische klok
zenuwstelsel
is gestoord!
verbonden
met
de
pijnappelklier
(epiphyse) in de hersenen. De klier produceert het hormoon melatonine dat een duidelijke invloed heeft
Behandeling met melatonine
op het slaap-waak ritme en tegen ons lichaam zegt
Normaliter komt de dagelijkse, lichaamseigen mela-
wanneer het bedtijd is.
tonine productie op gang tussen 20.00 en 21.30 uur
Een typisch voorbeeld van een biologische klok stoor-
(= melatonin onset). De hoogste melatonine waarde
nis is onderstaande casus over een vrouwelijke scout
wordt bereikt rond 02.00 uur, terwijl de laagste waarden
van 15 jaar. Iin augustus 1995 krijgt zij onverwachts
gemeten worden in de periode tussen 08.00 en 20.00
een zware tentpaal op haar achterhoofd. Enkele uren
uur. Het tijdstip waarop de lichaamseigen melatonine
later klaagt ze over heftige nekpijn. In de daarop
productie op gang komt, bepaalt of de biologische klok
volgende dagen meldt ze last te hebben van veel slaap,
goed staat afgesteld of juist niet. Het vaststellen van
duizeligheid, concentratie- en geheugenstoornissen. In
dit tijdstip is van essentieel belang voor de diagnostiek
de volgende maanden gaat ze wegens vermoeidheid
en behandeling van biologische klok stoornissen. Dit
niet naar school, valt vaak flauw en heeft nog steeds
tijdstip kan vervroegd of verlaat zijn. Bij een chronische
concentratie- en geheugenstoornissen. De medische
whiplash patiënt met een uitgesteld slaapfase syndroom
diagnose luidt: psychiatrie!
zal de melatonin onset later dan normaal plaats vinden.
Echter, nader onderzoek door Dr M.G. Smits in
Het tijdstip van de melatonin onset wordt vastgesteld
november 1995 brengt aan het licht dat patiënte pas
door op een avond gedurende vijf uur ieder uur (vanaf
‘s morgens om 07.00 uur inslaapt en om 14.00 uur
21.00 uur) de hoeveelheid melatonine te meten in
wakker wordt. Behalve bewegingsbeperking van de
het speeksel. Dat kan alleen in een daartoe uitgerust
nek worden bij lichamelijk onderzoek geen afwijkingen
laboratorium.
gevonden. Zorgvuldige metingen van de lichaams-
Als de biologische klok gestoord is, kan men met behulp
temperatuur gedurende één dag laat zien dat patiënte
van medicatie trachten om de dagelijkse periode van
9
Thema: rust en ontspanning melatonine productie later of eerder op de dag te laten
te behandelen met uit het buitenland verkregen
plaats vinden. Daarmee wordt ook het slaap-waak ritme
melatonine. Zelfbehandeling door patiënten wordt ook
verschoven. Verschuiving van het tijdstip naar een
niet aangeraden. Alvorens tot melatonine behandeling
vroeger moment van de dag kan geschieden door 5 uur
over te gaan moet eerst de diagnose ‘uitgestelde
vóór het begin van de lichaamseigen melatonine pro-
slaapfase syndroom’ gesteld worden door middel van
ductie een tabletje of capsule van 5 milligram melato-
bepaling van het tijdstip van de melatonin onset. Dat is
nine aan de patiënt te geven en ook door hem/haar
medisch specialisten werk.
‘s morgens lichttherapie te geven met een lichtsterkte
Nader wetenschappelijk onderzoek moet uitwijzen hoe
van 3000 lux1. Als men het tijdstip naar een later
vaak de biologische klok ontregeld wordt door een
moment van de dag wil verschuiven moet de patiënt
whiplashtrauma.
10 uur nà de melatonin onset een tabletje melatonine innemen en ‘s avond lichttherapie krijgen.
Wat kun je zélf doen als whiplashpatiënt
Het zal duidelijk zijn dat het opnieuw programmeren
met slaapstoornissen?
van de biologische klok een langdurig en ingewikkeld
Ga naar www.slaapstoornissen.nl en doe de zelftest
proces is. Melatonine is hierbij een effectieve therapie,
slaapstoornissen en/of vul de vragenlijst snurken/
mits op het juiste tijdstip en in de juiste dosering
slaap apneu syndroom in. Print de ingevulde lijst(en)
toegediend.
uit en ga er mee naar de huisarts. Deze kan u nuttige adviezen geven voor een goede nachtrust. Soortgelijke
Melatonine behandeling bij
adviezen kunt u ook vinden op bijvoorbeeld www.
het chronisch whiplash syndroom
preventievegezondheidszorg.com/nachtrusttips.php,
Bij het chronisch whiplash syndroom, maar ook bij
maar alleen uw huisarts kan bepalen of verwijzing naar
lichte schedel-hersen letsels, is vaak het slaap-waak
een slaapcentrum, een snurkpolikliniek of naar een
ritme naar ‘achter’ verschoven; de lichaamseigen mela-
melatonine polikliniek voor u van nut is. Voor nadere
tonine productie komt dan pas laat op gang. Het gevolg
informatie over deze drie instituten van het Ziekenhuis
hiervan is een uitgesteld slaapfase syndroom. Dit
Gelderse Vallei, waar Dr M.G. Smits werkzaam is:
syndroom kan geobjectiveerd worden door metingen
zie www.geldersevallei.nl. Kijk op de eerste pagina
van de hoeveelheid melatonine in het speeksel van
van deze site naar het blok ‘Patiënten’; klik in dit blok
de patiënt. Door melatonine te geven wordt de slaap
‘kies specialisme’ aan en zoek in de lijst naar de drie
bij zo´n chronisch whiplash syndroom verbeterd.
instituten.
Bovendien mag men verwachten dat verbetering van de slaap bijdraagt aan herstel van het chronisch
U kunt ook bellen met de Whiplash Stichting Nederland
whiplashsyndroom, maar of dat inderdaad het geval is
voor advies en adressen.
moet nog bewezen worden. Melatonine is een niet-geregistreerd geneesmiddel en is in Nederland moeilijk verkrijgbaar. Niet-medici wordt afgeraden om
10
chronische whiplashpatiënten
1 Lux: maat voor lichtintensiteit
Braintraining
Folder Hersenen en slaap Door Joyce Popping De Hersenstichting Nederland heeft de folder ‘Hersenen en slaap’ uitgebracht. Slapen doet iedereen. Maar wat is slaap eigenlijk? En wat hebben de hersenen ermee te maken? Hoewel slaaponderzoekers nog volop discussiëren over de functie van slaap, zijn ze het erover eens dat slaap essentieel is voor de gezondheid. In de folder ‘Hersenen en Slaap’ wordt op een leesbare manier ingegaan op onder andere de functie van slaap, slaap en geheugen, individuele verschillen in slaapbehoefte en tips voor een gezonde slaap. Ook wordt de slaapregulatie in de hersenen besproken. Twee factoren in de hersenen bepalen samen wanneer men slaapt en wanneer men wakker is, namelijk de ‘slaapdruk’ en de biologische klok. Tenslotte beschrijft de folder de negatieve invloeden op slaap, zoals te weinig tijd voor lichamelijke en geestelijke ontspanning in de avond en onregelmatige bedtijd, alsook het nuttigen van alcohol en cafeïnehoudende dranken. Al met al een lezenswaardige folder waar ieder zijn voordeel mee kan doen. De folder is te bestellen via de website van de Hersenstichting: www.hersenstichting.nl.
11
Thema: rust en ontspanning
YOGA: hulp bij ontspanning
Door Miriam Wapenaar
Veel mensen die niet bekend zijn met yoga hebben
Oefening om de last van de schouders
er een vertekend beeld over. De afbeeldingen van
te laten vallen
moeilijke houdingen roepen de gedachte op dat yoga
Breng de aandacht naar de schouderkoppen en til ze op
alleen maar voor heel lenige mensen is. Niets is minder
naar de oren. Blijf een tijdje zo zitten en let erop hoe
waar. Juist mensen met beperkingen kunnen er baat
de adem nu verloopt. Laat dan heel traag de schouders
bij hebben. Vooral omdat een van de belangrijkste
weer zakken en laat ze laag en breed op de romp rusten.
grondbeginselen van yoga is dat je geen prestaties hoeft te verrichten en nooit over je grens mag gaan.
Klerenhangeroefening
Dat vereist zorgvuldige en voortdurende aandacht voor
Stel je voor dat je kruin de haak is en de schouders de
het lichamelijke gevoel. De rustige bewegingen in het
klerenhanger zelf. Door je hier een goede voorstelling
ritme van de adem leren je om zorgvuldig met jezelf om
van te maken wordt de nek ruimer en de schouders
te gaan. Deze manier van oefenen geeft ontspanning.
ontspannen. Merk dat er ook meer ruimte in de borst
Yoga associeert men ook vaak met ontspanning en dat
komt waardoor deze beter de nek en schouders kan
is terecht. Het woord ‘ontspannen’ betekent ‘dat wat
dragen.
gespannen is loslaten’. Door met aandacht te oefenen zullen we niet onnodig spieren spannen. Bij gehaast
Houdingoefening
en gespannen leven trekken we vaak ongemerkt de
De nekwervels zijn beweeglijk, dragen het hoofd en
schouders op. Dit gaat vaak onbewust, maar is een
maken het mogelijk goed te draaien. Zoals mensen met
grote belasting voor de nek.
whiplash weten is dit gebied ook kwetsbaar. Afgezien
12
van de lichamelijke kwetsuur die pijn en spanning geeft, kunnen emoties je naar de keel vliegen. Door deze spanning en een verkeerde houding zullen de nekspieren nog zwaarder worden belast. Ga op de grond of een rechte stoel zitten en wiebel wat heen en weer om een goede balans te vinden. Trek de stuit in en duw hem voorzichtig naar achteren. Na een paar keer zoek je het midden op. Beweeg de zitbotten naar elkaar toe en voel hoe de bekkenbodem actief wordt. Herhaal dat nog twee keer en voel het effect ervan. Maak ruimte voor de navel. Til het borstbeen iets op.
De bol Stop de wijsvingers in de oren en trek een denkbeeldige verbindingslijn tussen deze vingers Richt de aandacht op de plek waar de twee lijnen elkaar ontmoeten. Als je deze plek duidelijk kunt visualiseren, leg je de handen ontspannen neer. Stel je voor dat op deze plek een gave, gladde bol ligt, zo groot als een tennisbal. Maak kleine, lichte bewegingen in alle richtingen om deze bol heen. Laat het geluidloze, kleine en gesmeerde bewegingen zijn.
Leg de handen open op de benen en voel het gewicht van de armen die de schouders laag houden.
Ontspanning en visualisatie
Stel je voor dat er boven aan je hoofd een touwtje zit.
Aan het einde van een yogales, maar ook tussen het
Hieraan wordt zachtjes getrokken, zodat je moeite-
oefenen door is er altijd een ontspanning. Er bestaan
loos langer en rechter wordt zonder dat je het contact
diverse manieren om tot een diepe ontspanning te
met de ondergrond verliest.
komen. Het is goed om eerst op lichamelijk niveau tot rust te komen. Dit kun je doen door van onderaf spieren
Pijn en ontspanning
aan te spannen en weer los te laten. Je kunt ook zoveel
Pijn is een enorme stoorzender en geeft zowel mentaal
mogelijk spieren tegelijkertijd aanspannen en met een
als lichamelijk veel beperkingen. Zo kan de houding
zucht weer loslaten. Het is aardig om te ontdekken
verkrampen waardoor de pijn wordt verergerd.
wat voor gevolgen het aanspannen en loslaten van de
Door yoga te beoefenen leren we om deze spanning
gezichtspieren hebben op de rest van het lichaam. Een
van de spieren te herkennen en los te laten. We kunnen
glimlach zorgt er al voor dat de schouders ontspannen.
de aandacht in alle rust richten op de pijn en durven het
Elke fantasie die rust oproept kan worden gebruikt.
gekwetste gebied kalm te bewegen. Als je dit toch niet
Zo kun je je voorstellen dat je op een favoriete plek
aandurft, is het ook goed om in gedachte te oefenen.
ergens in de natuur ligt. Natuurlijk schijnt de zon en is
Het blijkt dat we hier ook baat bij hebben. De volgende
het vredig om je heen.
oefening is hier een goed voorbeeld van. Ben je geïnteresseerd in yoga, dan is het prettig om een groep te zoeken om je bij aan te sluiten. Mieke de Bock en Mirjam Wapenaar hebben een paar boeken geschreven die vol staan met eenvoudige oefeningen en ontspanning. Bijvoorbeeld: Yoga voor dag en nacht (ISBN 9789045311241) en Yoga doen, chakra’s ervaren (ISBN 9789045311647).
13
Forum Bij de lancering van de nieuwe website van de Whiplash Stichting eind vorig jaar is besloten om een forum te plaatsen. Een forum biedt de mogelijkheid om op een eenvoudige en anonieme manier over bepaalde onderwerpen te discussiëren. Door in dit Whiplash Magazine aandacht te besteden aan het forum hopen Cobi en Sylvia dat meer mensen de stap durven nemen om te reageren en deel te nemen.
Het Whiplash stichting forum is bedoeld om elkaar te helpen en te steunen Een interview met de beheerders Cobi van Keulen en Sylvia Brok Door Ilona Jansen
daar op kunnen reageren. Wij maken af en toe ook onderwerpen aan of reageren op het forum. Maar dat
Hoe zijn jullie als vrijwilligers betrokken geraakt
doen we niet te vaak, meestal zijn het de bezoekers zelf
bij het forum?
die het onderling doen.’
Cobi: ‘Mijn man is whiplashpatiënt en ik had zelf aangegeven dat ik iets wilde doen.
Jullie zijn beiden beheerder van het forum: waarom
Sylvia: ‘Degene die een Hyvespagina over whiplash be-
vinden jullie het leuk om dit te doen?
heerde, stopte er mee en zocht iemand om het over te
Sylvia: ‘Ik vind het sowieso fijn om iets te doen voor de
nemen. Dat leek me wel leuk. Toen is vanuit de Whiplash
Whiplash Stichting. Je probeert andere mensen ermee te
Stichting besloten om een forum op de website te zetten.’
helpen, een stichting moet toch draaien op vrijwilligers.’ Cobi: ‘Je probeert je nuttig te maken op deze manier.’
Voor wie is het forum bedoeld?
Sylvia: ‘Het is ook fijn als je positieve reacties krijgt van
Cobi: ‘Voor whiplashpatiënten, maar ook voor hun part-
mensen, dat ze ergens baat bij hebben gehad.’
ners. Alleen leden van de Whiplash Stichting hebben toegang tot het forum, zodat we hen een veilige plek
Kunnen jullie vertellen waarover veel wordt gepost
kunnen bieden om met elkaar te praten’.
op het forum? Sylvia: ‘Er wordt over veel verschillende onderwerpen
Waarom zouden mensen gebruik maken
geschreven. Over klachtenbehandeling, pijnbehandeling.’
van het forum?
Cobi: ‘En over letselschade. En inderdaad over be-
Sylvia: ‘Om herkenning te krijgen, om steun aan elkaar
handelingen, soms komt er iemand met iets nieuws
te hebben. Vaak zijn er bepaalde onderwerpen die je
daarover en dan zie je dat ze met elkaar overleggen.’
blijven bezighouden. Dan kun je zelf een onderwerp
Sylvia: ‘Of mensen met bepaald werk, hoe ze daar het
aanmaken op het forum en zijn er altijd mensen die
beste mee om kunnen gaan.’
14
Kun je ook spreken van een bepaalde sfeer of cultuur op het forum? Sylvia: ‘Iedereen heeft op zich respect voor elkaar.’ Cobi: ‘Een tijdje geleden was iemand erg boos en die uitte zich niet erg aangenaam. Die hebben we ook verwijderd. Als dat gebeurt, dan hebben we onderling overleg over wat ermee moet gebeuren.’ Sylvia: ‘Je moet wel netjes en beleefd blijven naar elkaar toe. Het forum is bedoeld om elkaar te steunen en te helpen.’ Cobi: ‘En hoe partners ermee omgaan en hoe ze het gezin zien veranderen.’
Er zijn dus bepaalde (privacy)regels? Sylvia: ‘Er zijn regels over wat er op mag staan en
Zijn er berichten die jullie speciaal zijn bijgebleven?
wat niet. Het is bijvoorbeeld niet de bedoeling om
Sylvia: ‘Nee, niet echt. Als beheerder van het forum
telefoonnummers te plaatsen. Er staat een heel regle-
sta je toch wat verder af van de onderwerpen. Je hoort
ment online. Eén van die regels is dat mensen beleefd
iemand het verhaal niet persoonlijk vertellen en vaak als
naar elkaar moeten zijn en respect voor elkaar hebben.’
iemand het verhaal persoonlijk vertelt dan laat dat meer indruk achter.’
Tot slot. Hoe kunnen mensen gebruik maken van het
Cobi: ‘Er zijn natuurlijk wel trieste gevallen waarbij de rela-
forum?
tie dus stuk loopt. En dat mensen toch erg veranderen.’
Sylvia: ‘Door naar de website te gaan, naar de patiën-
Sylvia: ‘Ook jonge mensen nog, die in de bloei van hun
tencommunity en dan het forum aan te klikken. Het is
leven staan of mensen met kinderen.’
nodig lid te zijn en in te loggen. We zien u graag op ons
Cobi: ‘Je kunt natuurlijk weinig hebben als je een whip-
forum!’
lash hebt.’
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiële steun van onder andere: nel garrelfs coach
Draagt u Whiplash Stichting Nederland ook een warm hart toe, dan kunt u ons natuurlijk ook financieel steunen. T 035 6565000
15
Prikbord Kerst en Oud & Nieuw bij de WSN Binnenkort is het weer zover: de gezellige kerstdagen
Wij lazen… LetselschadeNews nr. 3 zomer 2011
staan voor de deur gevolgd door Oud en Nieuw.
LetselschadeNews is een nieuw tijdschrift voor
Namens de vrijwilligers, de medewerkers en de
iedereen die betrokken is (geweest) bij een
bestuursleden wensen wij u hele fijne kerstdagen,
letselschade. In dit derde nummer gaat het vooral
een prettige jaarwisseling en een goede start van het
over vrije tijdsbesteding en sport.
nieuwe jaar toe!
Andere onderwerpen zijn mediation en letselschade
Tijdens deze laatste weken van het jaar is het kantoor
en de landelijke (patiënten) vereniging voor
beperkt bereikbaar via telefoon of mail.
geamputeerden. Ook de LVVA hanteert het
Goed om te weten: vrijdag 23 dec. t/m 6 jan. zijn wij
uitgangspunt dat lotgenotencontact van zeer groot
gesloten. Vanaf maandag 9 jan. staan we graag weer
belang is:’contact met iemand die begrijpt wat je
voor iedereen klaar!
bedoelt’! Het artikel dat ons het meest interesseerde
Tip: overstappen van zorgverzekering kan geld besparen. Aansluiten bij collectieven ook!
ging over een
De media staan bol over het overstappen naar een
een auto-ongeluk
andere zorgverzekering en dat dit vaak voordeliger is.
weer oppakte. Via
Zeker waard om te onderzoeken!
het volgen van
Aansluiten bij collectieven is een goed alternatief.
opleidingen heeft
Mensen ouder dan 50 kunnen zich prima aansluiten
zij zich bekwaamd
bij een ouderenbond zoals PCOB, ANBO of
in onder andere
KBC. Daar krijgen ze vaak 10 % korting op de
reiki-therapie,
basisverzekering en 15 % korting op de aanvullende
stresscounseling
verzekeringen, terwijl er geen selectie plaatsvindt bij
en traumabegeleiding. Opmerkelijk is dat zij nu in haar
de acceptatie.
eigen praktijk onder meer whiplashpatiënten begeleidt
Voor mensen onder de 50 geldt dat zij zich wellicht
op het gebied van coaching.
jonge dame die als whiplashpatiënt haar leven na
bij een andere ‘Collectief’ kunnen aansluiten en zo ook korting krijgen. Als voorbeeld:
Het blad is lezenswaardig en kost per jaar € 47,60
de 8.9 miljoen klanten van de ING krijgen bij VGZ 8 %
(4 nummers). Diverse verzekeraars willen deze
korting op de basisverzekering als zij zich melden.
kosten gaan vergoeden voor hun verzekerden die
De juiste volgorde is: eerst nieuwe zorgverzekeraar
naar verwachting langer dan 6 maanden geheel of
zoeken en dan pas het oude contract opzeggen.
gedeeltelijk arbeidsongeschikt zullen zijn. Zie voor
Dit alles moet voor 31 december 2011 geschieden.
meer informatie hierover www.letselschadenews.nl.
16
Wat anderen ondervonden: ingezonden brief van Jane van Kanten
waar in mijn brein het probleem waarschijnlijk lag. Mijn
In 1996 ben ik op een file ingereden en heb sindsdien
trauma hersengolven uit balans raken. Deze vorm van
de bij u bekende klachten die bij een whiplash passen.
neurofeedback meet dat en helpt de balans middels
Ik ben de bekende weg gegaan. Werken tot ik er bijna
geluidjes te herstellen. Nu, na 4 keer 10 sessies, zit ik
letterlijk bij neerviel. Vergeefs verschillende therapieën
in de overgang van overleven naar opnieuw beginnen
geprobeerd. Depressief en regelmatig gefrustreerd
te leven. Een onbeschrijflijk gevoel. En meetbaar aan
geweest door de dagelijkse confrontatie met de vele
de (verandering van) verdeling van mijn hersengolven.
beperkingen en onbegrip van de omgeving, maar
Voor het ongeluk werkte ik 32 tot 48 uur per week op
toch op de been gebleven. WAO-herkeuringen, stress
academisch nivo. Sinds kort werk ik (re-integratie) als
van (verloren) rechtszaak en dreiging van verlies van
verkoopmedewerker in een kleine, rustige, ordelijke
inkomen doorstaan.
winkel. Vooralsnog 3 keer 2 uren per week, met hoop
Mijn tweede arbeidsdeskundige kende Alpha Up in
op uitbreiding.
interpretatie is dat ten gevolge van een (whiplash)
Sloterdijk, Amsterdam (www.alpha-up.nl). Via reintegratiebureau Agens kon ik er vlot terecht. State Conditioning Neurofeedback therapie. Na het
Tip: compensatie kosten chronisch zieken. Haal er uit wat er in zit!
eerste gesprek wist de therapeut/trainer/psycholoog
Leven met een handicap of chronische ziekte
Daar begon een wonderlijke ervaring met de Brain
brengt extra kosten met zich mee. Extra uitgaven voor zorg, vervoer, hulpmiddelen, aanpassingen en
Advies? Bellen naar …
voorzieningen. We noemen dit extra kosten omdat
Whiplashlijn: de medewerkers op ons
het dagelijks leven voor patiënten vaak duurder is
secretariaat (T. 030-6565000) kunnen u ver-
dan voor anderen. Er zijn verschillende regelingen
tellen op welke tijden (ochtend, middag en/of
om die meerkosten te compenseren. Bijvoorbeeld via
avond) onze contactpersonen bereikbaar zijn. Tevens
de belastingaangifte over 2011 die voor 1 april 2012
zijn onze contactpersonen bereikbaar via e-mail.
ingediend moet zijn. Al zijn compensaties is nooit
U kunt dan mailen naar
[email protected]
volledig, de regelingen helpen wel. Bovenstaande is te lezen op www.meerkosten.nl
Letselschadehelpdesk: Via T. 030-6565000
Deze site is een initiatief van de Chronisch zieken en
(werkdagen van 10.00-13.00) kunt u onze medewerkers
Gehandicapten Raad Nederland (CG-Raad).
vragen om het telefoonnummer van de ASP-advocaat
Op hun website vindt u informatie over o.a.:
die bereikbaar is op donderdag van 15.00-17.00 uur.
De aftrek van specifieke zorgkosten bij de aangifte inkomstenbelasting.
Advies-en meldpunt ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid: advies op werkdagen van 9.00-13.00 uur op T. 050-5492906. Of geef uw ervaringen door!
De Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten(Wtcg). Andere financiële regelingen.
17
IWTC 2011
Impressie van een internationaal Whiplashcongres Door Kees Vos
Van 24 tot 28 augustus 2011 werd in Lund Zweden voor de vijfde keer het International Whiplash Trauma Congress gehouden. Lund is een fraai rustig provincieplaatsje met een eeuwenoude,
wijds
opgezette
universiteitscampus
midden in de stad. De studenten domineren het stadsleven volledig en alles ademt dan ook de sfeer van de Universiteit uit. Michael Freeman was een van de voorzitters. Velen van u kennen hem nog van zijn bezoek
Prof. Michael Freeman
aan Nederland in 2008. Samen met Leo Geeraedts heb ik dit congres bijgewoond. Het waren lange, gevulde dagen met vooral toespraken over alle facetten van
volgens Michael vooral als doel om te ontkennen dat
whiplash. Whiplash is een complexe aandoening met
een belangrijk deel van alle ongevallen resulteert in
een groot scala aan in ernst en gevolgen variërende
blijvende pijn en beperkingen. Maar om te concluderen
beschadigingen en daarmee samenhangende behan-
dat volgens hun eigen literatuuronderzoek een whip-
delingsmogelijkheden. In de breedte van het whiplash-
lashongeval ‘niet schadelijk is’ en ‘van zelf weer over-
onderzoek en de behandeling vinden op sommige van
gaat’. Zestien jaar later laten de schadelijke effecten van
die onderdelen maar weinig vooruitgang plaats. Daar-
deze misleidende onderneming zich nog steeds gelden.
naast zijn er gelukkig onderdelen die wel vooruitgang boeken en met soms zelfs veelbelovende mogelijkheden.
Als voorbeeld van de nadelige effecten van deze in-
Daarvan wil ik er een aantal uitpikken en toelichten.
deling noemde Michael een studie van Vetti et al., waarbij ze met een MRI onderzoek naar beschadigingen
Michael Freeman over WAD indelingen
van de hoge nekstructuren hebben gekeken. Omdat
Michael Freeman hield in de voor hem zo karakte-
de auteurs zowel zelf genezend WAD I- als WAD II-
ristieke Al Pacino stijl een toespraak aan het begin van
patiënten met weinig klachten en ook met klachten laag
het congres onder de titel ‘the persisting lexicon of a
in de nek hadden ingesloten, was de conclusie van de
failed venture’.
auteurs dat er geen significant verschillende hoge nek
Dat beloofde dus al vroeg vuurwerk te worden. Zo
beschadigingen te vinden waren ten opzichte van een
ageerde hij tegen de WAD indeling van WAD 0 tot IV
groep gezonde proefpersonen. Dat was een verkeerde
zoals we die nog steeds gebruiken. De door de verzeke-
conclusie volgens Michael, mede veroorzaakt door een
ringsmaatschappijen opgerichte Quebec Task force had
onjuiste patiëntenselectie gebaseerd op die ongelukkige
18
WAD-graderingen. De vergissingen die ontstaan in het
in de nek te zien was tegen een grijze achtergrond
onderzoek van Vetti et al. zijn voor een groot deel toe
van de overige delen van de nek. De opname van
te schrijven aan het onvermogen van de WAD indeling
Deprenyl in het beschadigde gewrichtje was gemiddeld
om een voorspellende of anderszins zinvolle klinische
10-voudig vergroot (range 2.9-37.3) vergeleken met
betekenis toe te kennen aan de grote diversiteit in
gezonde controlepersonen. Bij patiënten met aan-
whiplashpatiënten.
houdend pijnklachten bleef de opname verhoogd en
Tot zover het spannende deel van Michel zijn verhaal.
bij patiënten met afnemende pijnklachten was de op-
Waar hij echter niet in slaagde was om een voorstel voor
name van Deprenyl navenant verminderd.
een andere indeling te formuleren die wel meer recht
Zijn conclusie was dat zijn onderzoek aantoont dat
doet aan die diversiteit aan beschadigingen en ernst van
pijnlijke processen in de nek na een whiplashtrauma
de klachten van de whiplashpatiënt. Eerdere pogingen
objectiveerbaar
daartoe van o.a Michelle Sterling van de universiteit van
kunnen worden met een PET scanner en dat C11D-
Queensland om WAD II in drie subcategorieën op te
Deprenyl een veel belovende stof is voor deze
delen hebben geen ruimere toepassing gevonden.
doeleinden.
In de meeting die na afloop van het congres was
De plaatjes die Torsten liet zien zagen er overtuigend uit.
georganiseerd om de ontstane ideeën verder uit te
Leo en ik waren beiden dan ook direct enthousiast over
werken werd door veel van de aanwezigen wel de
deze nieuwe ontdekking.
gevisualiseerd
en
gekwantificeerd
behoefte gevoeld om tot een nieuwe indeling te komen. Er is naar goed Nederlands poldermodel door Leo geopperd om een internationale werkgroep te formeren om deze breed gevoelde wens verder uit te werken. Torsten Gordh over het visualiseren van pijnprocessen Torsten Gordh is een Zweedse pijnspecialist die een andere veelbelovende weg is ingeslagen. Met C11D –Deprenyl is er een stof beschikbaar gekomen die na inspuiting in een ader zich bindt aan weefsels met ontstekingsactiviteit in de wervelkolom maar ook elders. Hij heeft, bij een nog kleine groep patiënten, uitgezocht of pijn en ontstekingsactiviteit maar ook veranderingen in pijn tijdens de genezingsfase zichtbaar zijn te maken met Deprenyl. Na inspuiting van Deprenyl werden de patiënten in een positron emissie tomograaf (PET)
Op de linker helft de opname van Deprenyl bij een gezonde controle
scanner gelegd. Torsten liet afbeeldingen zien waar
persoon en in de rechter helft bij een whiplash patiënt. Vooral in
bij in felle groen en rode kleuren een facetgewricht
het facetgewricht van C2 aan de rechter kant is een verhoogde
(= een kleine gewrichtje aan de zijkant van de wervel)
opname te zien.
19
IWTC 2011 Deborah Falla over spierkracht van de nek
minder pijn overdag en minder pijn bij bewegen. Deborah
Deborah Falla, een leuke blonde fysiotherapeute, van de
vindt deze training een noodzakelijke aanvulling, in een
Universiteit van Queensland, is tegenwoordig verbonden
multimodale aanpak van nekpijn.
aan de afdeling Neurorevalidatie van de Universiteit van Göttingen. Het was al bekend dat whiplashpatiënten een verminderde spierkracht in alle bewegingsrichtingen van de nek hebben, zich uitend in een gevoel van instabiliteit (‘het hoofd is te zwaar voor de nek’) en daardoor weer meer pijnklachten. Deborah Falla heeft in haar onderzoek aangetoond dat bij whiplashpatiënten gedurende alle soorten taken van de nek er een verhoogde activiteit van de schuine halsspier (m. Sternocleidomastoideus) aanwezig is naast een verminderde activiteit van kleine, diepe, langs de wervelkolom gelegen spieren (mm. Semispinalis cervicis). Samen met een verminderd vermogen om de nekspieren te ontspannen na gebruik.
De patient leest op de manometer die ze in de rechter hand houdt
De strategie van het lichaam om de oppervlakkige
de druk af die ze uitoefent op het opblaasbare nekkussentje.
spieren aan te spannen is, hoewel inefficiënt, een
Op deze wijze kan ze gerichte kracht met de kleine nekspieren
methode om de stabiliteit van het hoofd te verbeteren
uitoefenen met een voor de patient controleerbare hoeveelheid
uit angst om pijn te ervaren tijdens bewegen. Tevens
kracht.
compenseert dat de verminderde activiteit van de diepe spieren. Op de lange termijn geeft de door de pijn
Overigens heeft onze eigen Kees Lanser, lid van de
opgewekte verhoogde spierspanning een overbelasting
Medische Adviesraad, dit principe al aangegeven
van de oppervlakkige nekspieren terwijl de kleine diepe
in een Nederlandstalig artikel in het blad Manuele
spieren door gebrek aan activiteit slap en dunner worden
Therapie in 1988. Uiteindelijk is Deborah op hetzelfde
(atrofisch) met vetophoping in deze spieren als gevolg.
punt aangekomen, maar de behandeling lijkt wel verder
Deze veranderde neuromusculaire controle van de
uitgewerkt te zijn dan de training van de methode Lanser
spieren leidt op den duur tot mechanische overbelasting
voor de diepe nekspieren.
en handhaaft daarmee de pijn. Tot zover Lund. Het was vier dagen lang prachtig weer, Nu lijkt afdoende aangetoond dat de spierinstabiliteit van
terwijl het in Nederland pijpenstelen regende. Dat gaf
de nek op deze wijze in elkaar steekt. In een volgende
Leo en mij de gelegenheid om op terrasjes in de zon
toespraak ging Deborah in op de training van de
met een biertje erbij lang na te keuvelen.
verzwakte diepe spieren los van de overige nekspieren gebaseerd op moderne principes van neuromusculaire training en met hulp van een nek stabelizer. Na een 6 weeks trainingsprogramma hadden alle patiënten 20
Marikosa-sticker
Extra letsel na verkeersongeval voorkomen Brandweerman Richard Bousma en zijn zwager Sander Witte bedenken Marikosa-sticker Door José Kocx-Perquin Hoe is de Marikosa-sticker ontstaan? Richard: Door mijn werk als brandweerman kom ik regelmatig in aanraking met verkeersongevallen. Vaak zijn dit ongevallen waarbij grote krachten op het lichaam van het slachtoffer worden uitgeoefend. Hierdoor kan onder andere nekletsel ontstaan. Als wij als eerste hulpverleners bij het ongeval arriveerden, tekende ik met krijt een teken op bijvoorbeeld de voorruit wanneer
bij mij aan de deur geweest om een aantal stickers op
er nog slachtoffers in het voertuig zaten. Het slachtoffer
te halen. En de sticker is genomineerd voor de Jan van
kreeg zo een referentie punt om naar te kijken. Hierdoor
der Heijden prijs van de Nederlandse Vereniging voor
was hij/ zij minder geneigd het hoofd te bewegen. Dit is
Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR).
belangrijk want door bewegingen kan eventueel letsel verergeren. Op zich werkte het krijtteken goed, maar
Wat zijn de resultaten tot op heden?
in het donker of als het regende was het teken lastig
Sander: GGD Kennemerland heeft een evaluatierapport
te zien. Vervolgens heb ik er samen met mijn zwager
gemaakt van de eerste tien inzetten, daarin kwam
Sander over zitten brainstormen waardoor uiteindelijk de
naar voren dat de tevredenheid bij de patiënt over
groene Marikosa-sticker is ontstaan.
het algemeen groot is. De Marikosa-sticker lijkt het slachtoffer wat rust te geven. Hierdoor wordt het ook
Waarom groen en welke tekst staat er op de sticker?
voor de hulpverlener makkelijk om overzicht te houden.
Sander: We hebben bewust voor een groene sticker ge-
Wel kwam naar voren dat er nog meer voordeel te
kozen. Een rustige kleur. De tekst is: Blijf rustig. Kijk
halen is als ook andere partijen, zoals Rijkswaterstaat,
naar deze sticker. Dit voorkomt extra nekletsel. Volg
Wegenwacht en politie de sticker zouden gebruiken.
de aanwijzingen van de hulpverleners. U wordt profes-
Zij zijn vaak eerder ter plaatse. Voor de veiligheidsregio
sioneel geholpen.
Kennemerland zijn de resultaten met de Marikosasticker zo positief, dat is besloten om alle hulpverlenings-
Welke hulpverleners zijn ermee aan de slag gegaan?
voertuigen van de Veiligheidsregio ermee uit te rusten.
Richard: Tot nu toe werken de GGD, de Brandweerkorpsen van Kennemerland, Zaanstad en Texel en de politie van
Wat als het slachtoffer een buitenlander is?
Zaanstreek Waterland ermee. Ook de politie op Texel,
Op dit ogenblik is er een Nederlandse, een Duitse en
waar wij wonen, is zeer enthousiast. Ze zijn persoonlijk
een Engelse Marikosa-sticker leverbaar. 21
Arbeidsrevalidatie
Profijt van een vroege link tussen arbeid en revalidatie Door Daniëlle van Eden
Snel ingrijpen voorkomt complexe, blijvende klachten en vergroot de kans om mee te kunnen doen aan arbeid en in de maatschappij. Dit stelt Michel Edelaar, initiatiefnemer van het landelijk netwerk Vroege Interventie. Via dit landelijke netwerk bieden 17 arbeidspoli’s van revalidatiecentra daarom een speciaal revalidatieprogramma voor mensen met klachten aan het houdings- en bewegingsapparaat. De resultaten zijn veelbelovend. Het Vroege Interventie programma richt zich op mensen
Dat je weer zelfstandig kan functioneren. Bij Vroege
die reeds 6-12 weken aspecifieke klachten hebben
Interventie gaan ze er vanuit dat je in het dagelijks
aan het houding- en bewegingsapparaat. Er kan ook
leven wilt functioneren, maar ook mee wilt blijven doen
sprake zijn van arbeidsverzuim. Deze mensen hebben
in het arbeidsproces. Daar focussen ze hier al vanaf de
al een (para)medisch voortraject achter de rug, waarbij
eerste dag op. Wat heb je nodig om te kunnen werken?
de behandeling door bijvoorbeeld de huisarts of fysio-
Het is efficiënter om direct die dingen te combineren.’
therapeut, niet het gehoopte resultaat opgeleverd heeft.
Samen met een re-integratiebegeleider werkt een cliënt
Het is duidelijk dat er geen natuurlijk herstel optreedt
aan re-integratie. De regie en verantwoordelijkheid
en dat op korte termijn een andere aanpak nodig is.
liggen bij de cliënt, want na afloop van het programma moet je zelfstandig verder kunnen. ‘Hoe ga je dat zelf
Quickscan
aanpakken? Hoe kunnen we je ondersteunen? Hoe
Een zogenaamde Quickscan kan snel helder krijgen
kunnen we je mentaal en fysiek weerbaar maken?’
wat de huidige mogelijkheden zijn en of deze verbeterd
Cliënten ontvangen gedragsmatige ondersteuning via
kunnen worden. Dit diagnostisch onderzoek wordt uit-
één-op-één coaching en ook via groepssessies, waarin
gevoerd door een multidisciplinair team onder leiding
je van anderen kan leren.
van een revalidatiearts. Resultaat is een onafhankelijk
‘In geval van whiplashklachten kan er bijvoorbeeld ge-
advies welke aanpak het beste is voor de cliënt.
coacht worden in het omgaan met perfectionisme, overschrijdend gedrag, geen pauzes nemen, bewegings-
Revalidatie
angst (straks krijg ik weer veel last), te veel hooi op de
Als het zinvol is, kan er een multidisciplinair revali-
vork nemen of te veel op 1 dag willen doen. Insteek is
datietraject volgen. Het revalidatieprogramma duurt
om steeds te zoeken naar je mogelijkheden, ondanks
15 weken. In dit traject is direct aandacht voor maat-
die hoofdpijn, nekklachten, vermoeidheid en andere
schappelijke participatie en/of terugkeer naar werk.
klachten.’ Gedurende het traject wordt continu de
Michel: ‘Voorheen was de aanpak om eerst te revali-
link met de dagelijkse praktijk gelegd: zijn adviezen
deren op het niveau van het algemeen dagelijks leven.
uitvoerbaar, of hoe kan het eventueel anders?
22
De re-integratiebegeleider zorgt voor goed overleg
huisarts of medisch specialist kan u verwijzen. De
met de bedrijfsarts en direct leidinggevende. Goede
verwijzend arts kan aanmelden via de website van
basiscommunicatie is namelijk essentieel voor het
Vroege Interventie.
welslagen van een re-integratie. Kosten Effect
Vroege Interventie is voor iedereen beschikbaar vanuit
Michel initieerde diverse onderzoeken naar het effect
de basisverzekering. Een ‘Multidisciplinaire Eerstelijns
van het programma. Hieruit blijkt ondermeer dat 85%
Revalidatie (MER)’ wordt geheel bekostigd door de
van de deelnemers na 1 jaar weer op het oude niveau
aangesloten verzekeraars. Voor de aangesloten zorg-
aan het werk is. Mensen scoren ook beter op bij-
verzekeraars zie ook: www.vroegeinterventie.nl
voorbeeld hun kwaliteit van leven en ervaren minder beperkingen. ‘Dat wil niet zeggen dat mensen klachtenvrij zijn. Pijn-
Over Michel Edelaar en het
vrij de deur uit is een illusie. Maar ze hebben wel een
Vroege Interventienetwerk
betere manier gevonden om met pijn om te gaan. En
Michel Edelaar is van huis uit fysiotherapeut. Zijn be-
dat geldt ook voor vermoeidheid, etc.‘
langstelling voor arbeidsrevalidatie is ontstaan bij
TNO benoemt het Vroege Interventie programma als
zijn afstuderen, toen hij in aanraking kwam met
een voorbeeld van ‘best-practice’ in haar onderzoek
hartrevalidatie en terugkeer naar werk. Eenmaal
(2010) naar revalidatie en arbeid.
werkzaam bij Revalidatiecentrum Heliomare heeft Michel vanuit een Europees project een programma
Verwijzing
ontwikkeld voor gedragsmatige begeleiding bij nek-
De meeste mensen komen via hun bedrijfsarts terecht
en rugklachten. Hieruit is het Vroege Interventie
bij het Vroege Interventie programma. Maar ook de
netwerk voortgekomen. 23
Arbeidsrevalidatie
Mede dankzij Vroege Interventie weer volledig aan de slag Over de praktijk en het nut van deze vorm van revalideren Door Herman Kalfsterman Interview met Harry van Voorthuijsen.
goed. De hoofdpijn was weer terug. Ik hoorde daar op
Hij woont in Randwijk, is getrouwd, heeft 4 kin-
dat moment niet, hoe graag ik dat ook wilde.’
deren en is werkzaam als IT-ér bij een stichting in Nederland die projecten uitvoert voor hulpverle-
Weer rust en fysiotherapie?
nings- en ontwikkelingsorganisaties.
’Nee, toen werd duidelijk dat het roer om moest. Ik bleef last houden van stevige hoofdpijn en dat los je niet
Achtergrond
op met een standaard aanpak van rust, fysiotherapie
In april 2010 werd Harry het slachtoffer van een
en medicijnen. Op initiatief van de werkgever en in
kop-staart botsing. Na onderzoek ter plekke door
samenspraak met de bedrijfsarts en de huisarts is er
ambulancebroeders werd hij naar huis gebracht.
een aantal maanden later contact gelegd met Zintens
Met zijn klachten, duizeligheid en hoofdpijn, ging hij
in Arnhem. Voor een andere therapie die ook op
de volgende dag naar de huisarts die een mogelijke
arbeidsrevalidatie gericht was. Zintens is een onderdeel
whiplash diagnosticeerde en rust voorschreef. Na een
van Revalidatie Medisch Centrum Groot Klimmendaal.’
mislukte poging om na 3 dagen weer aan het werk te gaan, ging Harry een traject van 6 weken rust in.
Dat was een goede zet van de werkgever toch? ’Absoluut’, zegt Harry. ’Maar ik moet zeggen dat ook de
’Ja, dat was afgestemd met de huisarts en de arbo-
contacten met de collega’s mij zeker hebben gesterkt.
arts. Er was een planning gemaakt, samen met de
Nu weet ik weer hoe belangrijk dat belletje, mailtje,
bedrijfsarts en de leidinggevende om in 6 weken weer
sms’je of een kaartje kunnen zijn van collega’s die je
volledig in functie te zijn. Je wilt tenslotte weer graag
niet dagelijks meer ziet.’
aan het werk en niet meer thuis zitten.’ Wanneer kon je in Arnhem terecht en hoe ging dat? En hoe ging dat?
‘Het was inmiddels november toen ik bij Groot
’De rustperiode met oefeningen deed me goed, al ging
Klimmendaal in Arnhem voor de intake terecht kon.
de vooruitgang wel met vallen en opstaan. Maar toen
Het resultaat was dat ik in kon stromen in een multi-
ik de eerste dag weer op het werk was, voelde dat niet
disciplinair programma, samen met 7 andere personen.‘
24
Je zou arbeid, gezin en activiteiten anders aanpakken, is dat gelukt? ’Dat heb ik gedaan en dat doe ik nog steeds. Ik werk geen 5 maar 4 dagen. Ik ben weer actief in de gemeenschap. Ik ben bij de grotere kinderen als ze sporten bijvoorbeeld en ik fiets zoveel mogelijk in de vrije natuur. Want dat bevalt mij beter dan fitnessen in een gesloten ruimte.’ Hoe keek je daar tegenaan?
Ben je in de tijd dat je thuis was nog bang
’Ik dacht: dat heb ik toch niet nodig? Dat kan ik toch
geweest je baan te verliezen?
zelf wel! Maar omdat ik eigenlijk, diep van binnen, ook
’Gelukkig niet, ondanks dat ik maar een jaarcontract
wel wist dat me dat niet zou lukken, heb ik het aanbod
had. Het werk werd overgenomen door een collega die
aangenomen.‘
ik net had ingewerkt. Terugkeren was geen probleem. Mijn werkgever deed er alles aan om mij weer terug
Met welke insteek begon je aan het programma?
in het arbeidsproces te krijgen. Dat de werkgever en ik-
’Ik heb de tips – haal er uit wat er in zit en pak op waar
zelf tevreden zijn over de huidige situatie blijkt wel uit
je iets aan hebt – opgevolgd. Het was vooral fysiek
het feit dat mijn arbeidscontract onlangs verlengd werd.’
heel zwaar. Je begint met een belasting van 30 % van wat je zelf bepaald hebt wat je kunt. Wat is nu 30 %?
We hebben het nog niet over de rol van het gezin
Maar het was voor het begin genoeg en daarna ging
gehad tijdens jouw revalidatie.
het steeds beter. Ook aan de mentale aspecten van
’Die was fantastisch; veel begrip en hulp. Doordat mijn
het programma heb ik veel gehad. Het positivisme en
klachten vooral uit hoofdpijn bestonden, kon ik dat
het realisme waarmee mijn begeleiders mij benaderen
iedereen goed duidelijk maken. Bij andere klachten die
was belangrijk. Doorzetten, doe wat je wel kunt doen
whiplashpatiënten hebben, lijkt me dat veel moeilijker!
en waar je achter staat. Daar is ook mijn kijk veranderd
In het gezin dingen samen doen was ok, maar als ik
op de relatie werken, gezin en andere dingen doen.’
aangaf ‘nu even niet’, was dat ook geen probleem.’
En wat was het resultaat?
Dus deze vorm van arbeidsrevalidatie heeft
‘Na de 12 weken ben ik weer voorzichtig begonnen
voor jou gewerkt?
te werken. Opgebouwd door op de eerste dag 1 uur
’Zeker,’ zegt Harry overtuigd. ’Ik ben hersteld, heb mijn
aanwezig zijn, want werken kun je dat natuurlijk niet
leven een beetje anders ingericht en ga optimistisch
noemen, tot uiteindelijk weer een fulltime baan in april.
de toekomst tegemoet. Met dank aan alle betrokkenen!
Dat gaat goed. En de hoofdpijn is weg.’
Waaronder de vrijwilligers van de Whiplash Stichting Nederland.’
25
Arbeidsrevalidatie Hoezo?
Heb je tenslotte nog een tip voor de lezers?
’Ik heb me uitvoerig georiënteerd over whiplash en
’Ja, eigenlijk twee. De eerste is: ik ben direct na het
wat het met je doet. Ik heb veel informatie van
ongeval een logboek gaan bijhouden en heb daarin
www.whisplashstichting.nl gehaald. Ik ben naar een
dagelijks opgeschreven wat ik deed, hoe dat ging, wie
voorlichtingsbijeenkomst van de WSN in Rijnstate ge-
ik sprak, waarover etc. Dat logboek stimuleert je om af
weest en heb veel gehad aan de ervaringsdeskun-
en te een stapje extra te doen. Bovendien kwam het
digen van de telefoondienst van de WSN. Met mijn
in de juridische procedure, als afsluiting van het auto-
vragen over vormen van revalidatie bijvoorbeeld kon
ongeluk, goed van pas.
ik bij hen terecht. Daarom ben ik ook lid van de WSN
Ten tweede: deelnemen aan een programma zoals
geworden.’
deze Multidisciplinaire Arbeidstraining is prima, als je er zelf achter staat. De mening van derden speelt daarbij een rol, maar jij moet zelf de stap zetten….’
advertentie
Is veel draaien in bed gezond? Nee, veel draaien verstoort de diepe slaap, met als gevolg, veel minder energie voor de volgende dag. Dat mensen ‘s nachts veel draaien heeft als reden: •
Dat men niet lekker ligt. Hoe komt dat? Tijdens de diepe slaap verslappen de spieren en banden, die de wervels in stand houden. Daardoor zoeken de wervels een stabiele positie en komt de mens in een verkeerde houding te slapen zoals de buikligging en de ¾ houding. Door deze langdurige spanningen ontstaat druk op de zenuwen, met als gevolg; “veel draaien in bed”.
•
Dat men op de buik slaapt, hetgeen een verkeerde slaaphouding is. DE OPLOSSING (Leer slapen met de “Anti Nekpijn Pillow” en de “Sleepmate”. Een rolvormig kussen gevuld met gekaarde kapok, (ook wel goeling genoemd), die ervoor zorgt, dat het lichaam niet naar de buikligging kantelt.
Voor meer info zie www.nekpijn.nl www.topslapen.nl
Onder [P] Langstraat Arnhem - Centrum Telefoon 026 - 44 22 777
die uitgingen van 2 of 3 rode paprika’s. Dat smaakte naar niks. Neem er gelijk een stuk of 10, varieer met de kleuren (meest rood, dan groen, dan geel, en puntpaprika’s) en
Lekker om te eten nadat je een nacht hebt gestapt, lekker
op koude winteravonden, maar ook heel lekker op een
zwoele zomeravond.
En jij ook even.
(ik heb er een van 8 liter) en laat het verder rusten.
moment. Schep dan het vlees over in een ‘grote’ pan
erom dat het vlees dichtschroeit en niet gaart op dit
Op m’n internet zoektocht kwam ik talloze recepten tegen
Bak het daarna om-en-om aan in een braadpan; gebruik
tot ‘mijn’ balans en smaak. Goulash is een stoer gerecht.
paprika. Toch is de mix heel belangrijk.
vinden op internet. Het mijne voeg ik eraan toe door te
hiervoor roomboter. Dit duurt een minuut of vijf. Het gaat
partjes te snijden. Een ui blijft een ui en paprika blijft
samenstelt. Dit gerecht is in honderden varianten te
Laat dit even intrekken.
bestrooi beide zijden licht met bloem.
Leg het vlees uit op je snijplank en
hou je hierdoor een lekkere ‘bite’ over.
en snij het in stukken van zo’n 4x4 cm. Uiteindelijk
Maak het rundvlees schoon (verwijder eventueel vet)
kunnen doen.
even bijkomen. Je zou zelfs het snijwerk een dag eerder
voorbereid ingrediënt kun je namelijk het vuur uitzetten en
uit en volg je het recept, dan heb je écht iets. Na ieder
voor Whippies. Maar, trek je er een paar uurtjes voor
Op het eerste gezicht is dit echt een ondoenbaar ding
bent kun je het beter goed doen.
knoflook kwam ik tegen. Doe er 5, of 7. Als je toch bezig
uitjes bij om de smaak op te frissen. Eén, twee teentjes
Neem er 5 of 6 en doe er nog een bos fijngesneden lente-
ten spreken over ‘twee uien’. Ik vind dat heel voorzichtig.
zet daarmee direct de toon, dus de smaak. Andere recep-
Bereiding vraagt zware inspanning
Echte goulash
experimenteren en verschillende recepten te combineren
Omdat dit gerecht stoer is, hoef je niet alles tot minuscule
Goulash is een smaakfestijn; tenminste, als je het goed
Echte goulash
Koken met Whippies
Boodschappenlijstje
Snij de uien in halve ringen en maak de knoflook fijn. Opnieuw wat boter in de braadpan en bak daarin de uien tot
Echte goulash
Bereiding vraagt zware inspanning
Boodschappenlijstje:
roomboter
Maak intussen 1½ liter vleesbouillon en giet dat in je grote
5-8 uien
10 paprika’s, verschillende kleuren
1 kg runder(stoof)vlees
witte bloem pan; zet het vuur weer aan tot het zachtjes begint te koken
bos lente-uitjes
ze glazig zijn, samen met de knoflook. Dit gaat bij het vlees.
en vergeet niet om te roeren.
je mes door. Ook deze bak je in de braadpan tot ze glazig
Snij de paprika’s open, maak ze schoon en haal ze onder
2 blikjes tomaten puree (140 gr.)
1 kg (biologische) vastkokers
5 (Roma) tomaten
ze in partjes van zo’n 3x3 cm, spoel af en doe ze in de
6 blaadjes laurier
3 blokjes vleesbouillon
2 Madame Jeannette’s
3 rode pepers of:
zijn. Voeg toe aan de grote pan en roer af en toe.
5-8 teentjes knoflook
Voeg de laurier toe en laat dit mee pruttelen.
grote pan. Snij de tomaten in partjes en doe ze erbij. De
dessertlepel paprikapoeder
Dan gaat het deksel erop en schil je de aardappels. Snij
hele pepers gaan er ook bij, plus de sambal.
echt naar Goulash begint te ruiken!) een uurtje smoren op
Weer even rustig omscheppen en laat dit mengsel (dat al
verwijder je als de Goulash naar je zin is.
bloem of een beetje ‘allesbinder’ van Honig. De pepers
Heb je daar geen tijd voor, probeer dan te binden met wat
dessertlepel sambal oelek
dessertlepel zwarte peper
dessertlepel chilipoeder
de laagste stand. Af en toe even roeren.
Voor erbij:
witte rijst of
staan op een laag pitje.
goed omscheppen en je laat het geheel nog een half uur
verdelen en bewaren in de vriezer. Erbij eet je: witte rijst,
de smaak komt dan volledig tot haar recht. Dan in porties
Het lekkerst is om dit gerecht een dag tevoren te maken;
www.kokenmetwhippies.nl
© 2011 tekst: Henk Brejaart, © foto’s: Céline Gijsen
brood (zie recept)
Als de Goulash te dun is naar je idee, voeg dan nog een
Surinaamse puntjes (om te dippen) of lekker breekbrood.
Dan gaan de kruiden erbij, samen met de tomatenpuree,
half uurtje pruttelen toe, met het deksel half op de pan.
Contact
Colofon De Whiplash Stichting Nederland streeft naar contact, voorlichting en ondersteuning ten behoeve van mensen met whiplash.
Algemene gegevens Whiplash Stichting Nederland, Postbus 105, 3980 CC Bunnik T: 030 6565000 (maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 13.00 uur) F: 030 6565252, E:
[email protected] I: www.whiplashstichting.nl Betaalrekening WSN: ABN Amrobank te Bunnik, rek.nr: 43.71.31.815 BIC: ABNANL2A | IBAN: NL82ABNA0437131815 Bovengenoemd adres en telefoonnummer zijn bedoeld voor administratieve inlichtingen, adreswijzigingen, bestellingen enzovoorts. Voor een persoonlijk gesprek kunnen wij u doorverwijzen naar onze contactpersonen. De medewerkers op ons secretariaat kunnen u vertellen op welke tijden (ochtend, middag en avond) onze contactpersonen van de telefonische hulpdienst bereikbaar zijn. Zij kunnen u ook informeren over de e-mailhulpverlening (
[email protected]) en het activiteitenprogramma. De redactie wil u alvast een prettige kerst toewensen.
Beschermheer Prof. mr. Pieter van Vollenhoven Bestuur dhr. L. de Both dhr. J. Jacobze dhr. H. Kalfsterman
dhr. dr. L.M.G. Geeraedts mw. I. vd Dobbelsteen-Kegels dhr. W. Lorjé
Medische Advies Raad De Medische Advies Raad bestaat uit een chiropractor, anaesthesioloog, orthopedisch chirurg, psycholoog, neuroloog, arts-anatoom, stress- en reïntegratiedeskundige, huisarts en revalidatiearts. Uitgifte en oplage Het Whiplash Magazine verschijnt drie maal per jaar, in april, september en december. De oplage van het Whiplash Magazine wordt aangepast per uitgave. ISSN nummer: 1878-898X Dit nummer werd gedrukt in een oplage van 3.500 exemplaren. Incidentele verzending vindt plaats aan personen, organisaties en instanties die op enig andere wijze betrokken zijn bij de Whiplash Stichting Nederland. Redactie mw. J. Popping mw. I. Jansen mw. J. Kocx-Perquin mw. D. van Eden mw. F. van Leeuwen mw. L. Zantman (beeldredactie) met dank aan: P. Hendrickx Eindredactie dhr H. Kalfsterman Redactieadres Redactie Whiplash magazine Postbus 105, 3980 CC Bunnik, T: 030 6565000 E:
[email protected] Ontwerp logo/huisstijl SPRANQ creatieve communicatie, Utrecht Opmaak WEES Kreatief, Streefkerk Technische realisatie PD Graffic Support, Groningen
Onze sterren: contactpersonen en vrijwilligers. Contactpersonen van de Whiplash Stichting Nederland bieden informatie, advies en een luisterend oor. Dit doen zij onder meer via de telefonische hulpdienst, e-mailhulpverlening, informatiebijeenkomsten, trainingen en lezingen. Een aantal vrijwilligers ondersteunt de WSN in onder meer administratie, organisatie, belangenbehartiging en websitebeheer.
Inzenden kopij Bijdragen kunnen gezonden worden aan het redactieadres. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen te redigeren, in te korten of niet te plaatsen. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de inzendingen ligt bij de inzenders. Het bestuur van de Whiplash Stichting Nederland draagt geen enkele verantwoordelijkheid voor op- of aanmerkingen en suggesties betreffende behandelingen, medicijnen, enz. Bijdragen voor het volgende nummer moeten in bezit zijn van de redactie uiterlijk 27 februari 2012. © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of gekopieerd, zonder schriftelijke toestemming van de Whiplash Stichting Nederland. * De Whiplash Stichting Nederland is niet aansprakelijk voor eventuele gevolgen van de producten of diensten die in de advertenties worden aangeboden.
Advocaten voor Slachtoffers van Personenschade Op 6 februari 2006 is een convenant gesloten tussen de WSN en ASP. Doel van dit convenant is om de juridische dienstverlening aan whiplashpatiënten te optimaliseren. Door de ervaringsdeskundigheid van de WSN te combineren met de juridische expertise van de leden van de ASP kunnen beide organisaties elkaar op een hoger niveau brengen.
Wat doet de ASP advocaat?
Landelijke dekking
De ASP advocaat behartigt de belangen van het slachtoffer in
ASP advocaten verdeeld over heel Nederland nemen deel aan
diens letselschade dossier. Bij deze belangenbehartiging staan
het samenwerkingsconvenant. Dankzij deze landelijke dekking
een optimaal resultaat, betrokkenheid, voortvarendheid en
zullen leden van de WSN in voorkomende gevallen dus altijd
goede communicatie hoog in het vaandel.
een beroep kunnen doen op een ASP advocaat in de buurt.
De ASP advocaat is specialist op het gebied van letselschade en beschikt over ruime ervaring. De ASP advocaat treedt in letselschade zaken uitsluitend op voor slachtoffers en behartigt dus
Unieke samenwerking
niet (tevens) de belangen van aansprakelijkheidsverzekeraars.
Met het convenant tussen de WSN en ASP is een unieke samenwerking tot stand gekomen tussen ervaringsdeskundigheid en betrokken juridische dienstverlening waarvan de resultaten aan de leden van de WSN ten goede zullen komen.
ASP Advocaten voor Slachtoffers van Personenschade • ASP is de landelijke vereniging van gespecialiseerde letselschade advocaten die uitsluitend voor slachtoffers Contact
optreden • ASP ondersteunt de belangen van whiplashslachtoffers
Wanneer u als lid contact opneemt met de Whiplash Stichting
• ASP bevordert de kwaliteit van haar leden
Nederland, tel. 030 - 656 50 00 wordt u doorverwezen naar een
• ASP is de juridische partner van de Whiplash Stichting
ASP advocaat bij u in de buurt.
Nederland
Voor meer informatie:
www.asp-advocaten.nl Postbus 650, 8901 BL Leeuwarden
[email protected]
